İÇİNDEKİLER ÖN SÖZ...9

Transkript

1 İÇİNDEKİLER ÖN SÖZ...9 I. BÖLÜM EDEBİYAT NEDİR? 1.1. Edeb den Edebiyata Edebî Eser Edebî Metin Edebiyat Bilimi Edebiyat Sosyolojisi Edebiyat Tarihi...35 II. BÖLÜM EDEBİYAT KURAMLARI 2.1. Yansıtma Kuramı Alımlama Kuramı Yapısalcı Kuram Duygusal Etki Kuramı III. BÖLÜM EDEBÎ AKIMLAR 3.1. Hümanizm Klasisizm Neo-klasisizm Romantizm Realizm Naturalizm Parnasizm Sembolizm Empresyonizm Ekspresyonizm...63

2 3.11. Kübizm Fütürizm Dadaizm Letrizm Sürrealizm Egzistansiyalizm Postmodernizm IV. BÖLÜM EDEBİYAT TOPLULUKLARI 4.1. Tanzimat Dönemi Servet-i Fünun Topluluğu Fecr-i Âti Topluluğu Millî Edebiyat ve Genç Kalemler Hareketi Hecenin Beş Şairi Dergâh Topluluğu Yedi Meşaleciler Garip Hareketi İkinci Yeni Sosyalist Gerçekçiler Hisar Grubu Mavi Hareketi Yeni İslamcı Hareket...79 V. BÖLÜM EDEBÎ SANATLAR 5.1. Mecazla İlgili Sanatlar Mecaz-ı Mürsel Kinaye Teşbih (Benzetme) İstiare (Eğretileme) Teşhis (Kişileştirme) İntak (Konuşturma) Anlamla İlgili Sanatlar Tevriye ve İham İstihdam...92

3 Mübalağa (Abartma) Hüsn-i Talil (Güzel Yorum) Tezat (Karşıtlık) Rücû (Geri Dönüş) Tecahül-i Arif (Bilmezlikten Gelme) İstifham Tenasüp (Uygunluk) Leff ü Neşr Telmih (Gönderme) İrsal-i Mesel Sözle İlgili Sanatlar Aks (Yansıtma) Cinas İştikak (Türeme) Kalb Harf ve Yazıyla İlgili Sanatlar VI. BÖLÜM EDEBÎ TÜRLER 6.1. Eski Türk Edebiyatında Türler Tevhit Münacat Naat Hilye Kıyafetname Gazavatname Surname Şehrengiz Mersiye ve Maktel Şair Tezkiresi Tekke-Tasavvuf Edebiyatında Türler İlahî Nutuk Devriye Şathiye Medhiye

4 Halk Edebiyatında Türler Âşık Edebiyatında Türler Güzelleme Taşlama Koçaklama Ağıt Anonim Halk Edebiyatında Türler Türkü Ezgilerine Göre Türküler Konularına Göre Türküler Yapılarına Göre Türküler Mâni Yapı Bakımından Mâni Çeşitleri Konu Bakımından Mâni Çeşitleri Tekerleme Bilmece Destan Masal Masalın Bölümleri Masalın Ögeleri Masal Türleri Efsane Halk Hikâyesi Fıkra Kalıplaşmış Sözler Atasözleri Deyimler Alkış-Kargış Geleneksel Türk Halk Tiyatrosu Köy Tiyatrosu (Köy Seyirlik Oyunları) Meddah Karagöz Orta Oyunu Hokkabaz Kukla Yeni Türk Edebiyatında Türler Hikâye (Öykü) Roman...156

5 Tiyatro Bazı Tiyatro Terimleri Deneme Fıkra Hatıra (Anı) Gezi Yazısı Mülâkat (Röportaj) Mektup Günlük (Günce) Mizah Şiir Makale Eleştiri (Tenkid) Biyografi VII. BÖLÜM VEZİN VE KAFİYE 7.1. Vezin Kafiye Divan Şiirinde Kafiye Kafiye Harfleri Divan Şiirinde Kafiye Türleri Halk Şiirinde ve Yeni Türk Şiirinde Kafiye Yarım Kafiye Tam Kafiye Zengin Kafiye Cinaslı Kafiye Redif VIII. BÖLÜM NAZIM ŞEKİLLERİ 8.1. Divan Şiirinde Nazım Şekilleri Beyitlerle Kurulan Nazım Şekilleri Kaside Gazel Kıta Mesnevi...254

6 Bentlerle Kurulan Nazım Şekilleri Tek Bentli Nazım Şekilleri Rubai Tuyug Çok Bentli Nazım Şekilleri Murabba Muhammes Tahmis Taştîr Tardiyye Terkib-bent ve Terci-bent Müstezad Halk Şiirinde Nazım Şekilleri Hece Ölçüsüne Dayalı Halk Şiiri Nazım Şekilleri Koşma Destan Semai Varsağı Aruz Ölçüsüne Dayalı Halk Şiiri Nazım Şekilleri Divan Semai Kalenderi Selis Satranç Vezn-i Âher Yeni Türk Şiirinde Nazım Şekilleri Divan Şiirinden Alınan Nazım Şekilleri Halk Şiirinden Alınan Nazım Şekilleri Batı Şiirinden Alınan Nazım Şekilleri Sone Terza-Rima Triyole Balad KAYNAKLAR...287

7 ÖN SÖZ Üniversitelerimizin Türkçe Eğitimi Bölümü ile Türk Dili ve Edebiyatı Bölümlerinde okutulan Edebiyat Bilgi ve Kuramları dersinde, edebiyata dair temel bilgiler ve Türkçe edebî ürünlerin biçimsel özellikleri genel hatlarıyla anlatılmaktadır. Bir bakıma sonraki dönemlerde verilecek ayrıntılı bilgilere temel oluşturmak amacıyla konulan bu dersin içeriğini; edebiyat kavramının tanımı, edebiyatın diğer sosyal bilim dallarıyla ilişkisi, edebiyat kuramları, edebî akımlar, edebiyat toplulukları, edebî sanatlar, edebî türler, kafiye ve redif ile nazım şekilleri gibi konular oluşturmaktadır. Edebiyat Bilgi ve Kuramları dersinin içeriğini dikkate alarak hazırladığımız bu kitap, yukarıda sözü edilen konularla ilgili bilgilerin derlemesi niteliğindedir. Merhum M. Kaya Bilgegil in Edebiyat Bilgi ve Teorileri adını taşıyan eserini ayrı tutarsak aynı adı taşıyan ders notlarının yeni, orijinal olmak gibi iddiaları yoktur. Elinizdeki bu kitap da benzerleri gibi öncelikli olarak lisans düzeyindeki öğrencilerin beklentilerini karşılamak üzere hazırlanmıştır. Eser, sekiz bölüm halinde tasarlanmıştır. İlk beş bölümde edebiyat kavramı etrafında oluşan birikim, son üç bölümde ise Türk edebiyatında türler, vezin ve kafiye ile nazım şekilleri konusundaki bilgiler aktarılmıştır. Her bölümde kaynaklardaki mevcut bilgiler derlenerek örneklerle açıklama yoluna gidilmiştir. Seçilen örneklerin, verilen bilgileri açıklayıcı nitelikte ve okuyucularda estetik haz uyandıracak güzellikte olmasına özen gösterilmiştir. Bu kitabı hazırlarken pek çok yazarın eserinden yararlandık. Doğrudan yararlandıklarımızı bölümlerin içinde gösterdik. Diğer eserleri de kitabın sonunda Kaynaklar başlığı altında verdik. Uzmanlık alanımızın dışındaki konularda arkadaşlarımızın bilgi ve önerilerinden yararlandık. Özellikle halkbilimiyle ilgili konularda Doç. Dr. Selahattin Bekki ve Doç. Dr. Ruhi Ersoy un katkıları oldu. Ayrıca zaman içinde öğrencilerimizin ve meslektaşlarımızın eleştirileri ve önerileri doğrultusunda düzenleme ve düzeltmeler yaptık, bu baskıda örnek metinlerin bir kısmını değiştirdik. Katkıda bulunanlara teşekkür ederiz. Prof. Dr. Muhsin Macit 9