BÖLÜM 3 ETKİ DEĞERLENDİRME YAKLAŞIM VE METODOLOJİSİ

Transkript

1 BÖLÜM 3 ETKİ DEĞERLENDİRME YAKLAŞIM VE METODOLOJİSİ

2 TANAP DOĞALGAZ İLETİM A.Ş TRANS ANADOLU DOĞALGAZ BORU HATTI (TANAP) PROJESİ ÇED RAPORU İÇİNDEKİLER Sayfa No İÇİNDEKİLER... i ŞEKİLLER... ii TABLOLAR... ii KISALTMALAR... iii 3. ETKİ DEĞERLENDİRME YAKLAŞIM VE METODOLOJİSİ ÇED Prosesi Türkiye'de ÇED Süreci ÇSED Prosesi Kapsamlaştırma Paydaşların Bilgilendirilmesi ve Aydınlatılması Mevcut Durum Veri Toplama Etki Değerlendirme Metodolojisi Etkilerin Tanımlanması Çevresel Etkiler Çevresel Etkiler için Önem Kriterleri Topraklar Manzara ve Görsel Etkiler Deniz ve Yüzey Suyu Kaynakları Yüzey Suyu Kaynakları Deniz Suyu Kaynakları Yeraltı Su Kaynakları Hava Emisyonları ve Hava Kalitesi Arazi Hazırlık ve İnşaat Aşaması İşletme Aşaması Gürültü ve Titreşim İnşaat Aşaması için Kriterler İşletme Aşaması için Kriterler Trafik ve Taşımacılık Kültürel Miras Sosyal Etkiler Sosyal Etkiler için Önem Kriterleri Ekolojik Etkiler Ekolojik Etkiler için Önem Kriterleri Beklenmeyen Olaylar Sonucu Meydana Gelen Etkiler Etkilerin Hafifletilmesi ve Faydaların Arttırılması i

3 TANAP DOĞALGAZ İLETİM A.Ş TRANS ANADOLU DOĞALGAZ BORU HATTI (TANAP) PROJESİ ÇED RAPORU Gerekli Etki Azaltıcı Önlemler Alındıktan Sonra Geriye Kalan Etkiler Kümülatif Etkiler Küresel Etkiler TABLOLAR Sayfa No Tablo Etki Faktörleri ile Proje Faaliyetleri arasındaki Etkileşim Tablo Etki Faktörü Yoğunluğunun Tanımı için Değerlendirilen Özellikler Tablo Fiziksel Çevre İnşaat Aşaması Tablo Fiziksel Çevre İşletme Aşaması Tablo Fiziksel Çevre İşletmeye Kapatma Aşaması Tablo Biyolojik Çevre İnşaat Aşaması Tablo Biyolojik Çevre İşletme Aşaması Tablo Biyolojik Çevre İşletmeye Kapatma Aşaması Tablo Sosyal Çevre İnşaat Aşaması Tablo Sosyal Çevre İşletme Aşaması Tablo Sosyal Çevre İşletmeye Kapatma Aşaması ŞEKİLLER Sayfa No Şekil ÇED'e tabi Projeler için ÇED Süreci Akış Şeması Şekil Seçme-Eleme Kriterlerine Tabi Projeler için ÇED Süreci Akış Şeması Şekil ÇSED Süreci Aşamaları Şekil ÇED Metodolojisi ii

4 TANAP DOĞALGAZ İLETİM A.Ş TRANS ANADOLU DOĞALGAZ BORU HATTI (TANAP) PROJESİ ÇED RAPORU KISALTMALAR AB BÇA CP ÇED ÇSED ÇSMÇ ÇSYEP ÇSYS ÇŞB ÇŞİM DU EA EBRD ECA EIB ENVID EP EUNIS GSYH HAZID HAZOP HKT IAIA IFC IFI ISQG IUCN Avrupa Birliği Bölgesel Çalışma Alanı Katodik Koruma Çevresel Etki Değerlendirmesi Çevresel ve Sosyal Etki Değerlendirmesi Çevresel ve Sosyal Mevcut Durum Çalışması Çevresel ve Sosyal Yönetim ve Eylem Planları Çevresel ve Sosyal Yönetim Sistemi Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Çevre ve Şehircilik Bakanlığı İl Müdürlükleri Etki Değerlendirme Unsuru Etki Alanı Avrupa İmar ve Kalkınma Bankası İhracat Kredi Kuruluşları Avrupa Yatırım Bankası Çevresel Tehlikelerin Belirlenmesi Ticari Bankalar Avrupa Doğa Bilgi Sistemi Gayrisafi Yurtiçi Hasıla Tehlike Tanımı Tehlikeli İşletilebilirlik Çalışması Halkın Katılımı Toplantıları Uluslararası Etki Değerlendirmesi Birliği Uluslararası Finans Kuruluşu Uluslararası Finans Kurumları Ara Sediman Kalite Kılavuz İlkeleri Doğa ve Doğal Kaynakların Korunması İçin Uluslararası Birlik iii

5 TANAP DOĞALGAZ İLETİM A.Ş TRANS ANADOLU DOĞALGAZ BORU HATTI (TANAP) PROJESİ ÇED RAPORU KED ÖBA ÖÇB ÖDA PEİ PEL PKP PM QRA SG TANAP TMT UNESCO WB YÇA YÜT YYSK Kümülatif Etki Değerlendirmesi Önemli Bitki Alanları Önemli Çevresel Bileşen Önemli Doğa Alanları Projeden Etkilenen İnsanlar Muhtemel Etki Seviyesi Paydaş Katılım Planlanması Partikül Madde Nicel Risk Analizi Sera Gazları Trans Anadolu Doğalgaz Boru Hattı Temel Mühendislik ve Tasarım Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü Dünya Bankası Yerel Çalışma Alanı Yer Üstü Tesisi Yüksek Yeraltı Suyu Koşullarında iv

6 TANAP DOĞALGAZ İLETİM A.Ş TRANS ANADOLU DOĞALGAZ BORU HATTI (TANAP) PROJESİ ÇED RAPORU 3. ETKİ DEĞERLENDİRME YAKLAŞIM VE METODOLOJİSİ TANAP Projesi için uygulanan etki değerlendirme yaklaşım ve metodolojisi TANAP tarafından sağlanan kılavuz ilkeler doğrultusunda tanımlanmış ve temel olarak proje plan ve mühendislik sürecinin ön aşaması ile (Temel Mühendislik ve Tasarım TMT aşaması) belirlenmiştir. ÇED sürecini etkileyen temel faktörler aşağıda özetlenmektedir: Trans Anadolu Doğalgaz Boru Hattı (TANAP) Projesi nin neden olabileceği çevresel etkileri değerlendirebilmek amacıyla, tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanan ve tarihinde değişikliğe uğrayan Çevresel Etki Değerlendirmesi (ÇED) Yönetmeliği uyarınca, ÇED süreci başlatılmasına karar verilmiştir. 1 TANAP, projenin çevresel ve sosyal yönetimi için doğal gaz boru hatları açısından mevcut uluslararası standartlara ve endüstride geçerli en iyi uygulamalara uyum göstermesini amaçlamaktadır. Söz konusu standartlar, 2012 IFC (Uluslararası Finans Kuruluşu) Performans Standartları, EBRD (Avrupa İmar ve Kalkınma Bankası) Performans Gereklilikleri ve AB Direktifleri doğrultusunda bir araya getirilerek belirlenmiş olup, ÇED Raporu Bölüm 4'te de detaylandırıldığı üzere, konuyla ilgili ulusal mevzuata da tamamen uymaktadır. TANAP ÇED Raporu nun hazırlanma sürecinde, hem ulusal resmi kurumlar hem de uluslararası muhtemel yatırımcıların, özellikle IFI (Uluslararası Finans Kurumları), ECA (İhracat Kredi Kuruluşları) ve EP Ticari Bankaları nın gereklilik ve beklentilerini karşılayacak, bütünleşik bir yaklaşımı benimsemiştir. Bu beklentiyi karşılayabilmek amacıyla ÇED Raporu, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı (ÇŞB) tarafından sağlanan "Özel Formata" (Bkz. Şekil 3.1-1) uygun olarak hazırlanmıştır. TANAP, ÇED Raporu nun ulusal düzenlemelere uygun olarak hazırlanabilmesi amacıyla Çınar Mühendislik Müşavirlik A.Ş. ile bir sözleşme yapmıştır. Buna ek olarak TANAP, ÇSED sürecine destek sağlanması ve muhtemel uluslararası yatırımcılar, özellikle IFI, ECA ve EP Ticari Bankaların diğer beklentilerinin ÇSED Raporu na katılabilmesi amacıyla Golder Associates ile de bir anlaşma yapmıştır. Proje sahasının oldukça geniş olan coğrafi kapsamı ve projenin kapsama alanı üzerindeki mevsimsel kısıtlar, saha verisi için yapılan örneklemeler ve etki değerlendirme teknikleri bakımından birçok önemli tercihin yapılmasında yönlendirici olmuştur. ÇED sürecinin genel amacı, yüksek hassasiyete sahip alıcıların ve proje nedeniyle ortaya çıkan ve önemli bir yoğunluğa sahip olan çevresel ve sosyal stres etkeninin bir arada bulunduğu, sorun yaşanabilecek temel alanların tespit edilebilmesi ve ilgili muhtemel etkilerin azaltılması olmuştur. Geniş coğrafi kapsam, projenin TMT aşamasında olması, proje plan ve mevsimsel kısıtlarının bir araya gelmesi, bazı durumlarda çevresel ve sosyal etkilerin daha nitel bir yaklaşım benimsenerek tespit edilmesi ve bunun sonucu olarak da, bazı sahaya özel önleyici faaliyetlerin gerçekleşebilmesi amacıyla daha detaylı çalışmalar yapılmasını önkoşul olarak belirleyen, azaltıcı bir stratejinin benimsenmesine yol açmıştır. Çizgisel bütün altyapı projeleri ve özellikle uzunluğu dikkate alındığında TANAP Projesi nde dikkate alınması gereken diğer bir özellik de proje koridoru boyunca, bulunduğu bölgeye bağlı olarak farklılık gösterecek bir dizi potansiyel çevresel ve sosyal etkiye sahip olan bileşenlerden oluşuyor olmasıdır. ÇED metodolojisi, belli bir hassasiyet taşıyan ve bir veya daha fazla çevresel ve sosyal etkiye yol açabilecek proje bileşeni içermesiyle tanımlanabilecek, önemli ya da "kritik 1 Yönetmeliğin en son hali tarihinde yayımlanmıştır. Ancak TANAP ÇED süreci en son Yönetmeliği nin yayımlanmasından önce başlamıştır (ÇED başvurusu yapılmıştır). Bu nedenle TANAP Projesi, 2011 tarihli Yönetmeliğin ÇED sürecini takip edecektir. 3-1

7 TANAP DOĞALGAZ İLETİM A.Ş TRANS ANADOLU DOĞALGAZ BORU HATTI (TANAP) PROJESİ ÇED RAPORU alanları" coğrafi olarak tespit etmek üzere tasarlanmıştır. Bu yaklaşımın amacı, önleme stratejisini daha kritik alanlara yoğunlaştırarak, çevresel ve sosyal yönetime ayrılmış proje kaynaklarının en verimli şekilde kullanılabilmesini sağlamaktır ÇED Prosesi Trans Anadolu Doğalgaz Boru Hattı (TANAP) Projesi nin neden olduğu çevresel etkileri değerlendirebilmek amacıyla, tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanan Çevresel Etki Değerlendirmesi (ÇED) Yönetmeliği uyarınca, bir ÇED süreci başlatılmıştır. Yukarıda bahsi geçen ulusal ÇED Yönetmeliği ne ek olarak, yönetmelikle aynı doğrultudaki 2011/92/EU sayılı Avrupa Birliği (AB) Direktifi de değerlendirilmiştir. TANAP, doğal gaz boru hattı endüstrisindeki uluslararası standartları ve en iyi uygulama örneklerini uygulamayı taahhüt etmektedir. Bu nedenle, IFI ve AB gereklilikleri, Uluslararası Anlaşmalar ve En İyi Uygulama Örnekleri ÇED sürecinde dikkate alınmıştır. Bölüm 1'de de değinildiği üzere, TANAP Projesi için yürütülen Çevresel ve Sosyal Etki Değerlendirmesi süreci, ulusal mevzuat gereklerinin yanı sıra ilgili Uluslararası Finans Kuruluşları (IFI'lerin) gerekliliklerini de yerine getirebilmek amacıyla bütünleşik bir yaklaşım benimsemektedir. IFI standartlarında tanımlanan ek gereklilikler Bölüm 1'de kısaca açıklanmaktadır. Söz konusu ÇED çalışmasında değerlendirilen genel ilke ve prosedürler sonraki bölümlerde detaylı bir şekilde açıklanmaktadır. TANAP Projesi'ni olabilecek en verimli biçimde hayata geçirebilmek amacıyla, projenin başından itibaren ÇED süreci uygulamaya konulmuştur. TANAP Proje güzergâhı belirlenirken çevresel ve sosyal unsurlar dikkate alınmıştır. TANAP Projesi ÇED çalışması kapsamında, öncelikle mevcut fiziksel, biyolojik ve sosyal durumun belirlenebilmesi amacıyla proje alanı ve çevresinden veriler toplanmıştır. Buna ek olarak, sonraki bölümlerde açıklandığı gibi proje bileşenlerinin mevcut koşullar üzerindeki olası etkileri tanımlanmıştır. Muhtemel etkilerin kapsamının öngörülmesi ve taşıdığı önemin değerlendirilebilmesi amacıyla çeşitli çalışmalar yapılmıştır. Değerlendirme aşamasında gerekli etki azaltıcı önlemler de tespit edilmiştir. Gürültü ve hava emisyonunun olası etkilerinin kapsamını belirleyebilmek için lisanslı bilgisayar programları kullanılmıştır. Projeden etkilenebilecek tarafların (halk ve diğer paydaşların) bilgilendirilmesi ve görüşlerinin alınması, mevcut durum verilerinin toplanması, proje ilerleme ve proje tasarımı ile sürekli etkileşim içindeki paralel programlarla yürütülmüştür. ÇED süreci tamamlandıktan sonra, çevresel ve sosyal etki azaltıcı önlemlerin hayata geçirilmesi ve etkinliğinin sağlanması için inşaat, işletme ve işletmeye kapatma aşamalarında izleme faaliyetleri yürütülecektir. Tanımlanan azaltıcı önlem ve izleme gereklilikleri, projenin ayrıntılı tasarım ve inşaat, işletme ve işletmeye kapatma teknik şartları kapsamında olacaktır. Proje yüklenicileri, ilgili ihale dokümanlarında bu teknik şartlar hakkında bilgilendirilecektir. Teknik şartnameler, projenin çevresel ve sosyal etkilerini azaltıcı önlemler, yönetim planları, performans göstergeleri ve izleme planlarını içerecektir. 3-2

8 TANAP DOĞALGAZ İLETİM A.Ş TRANS ANADOLU DOĞALGAZ BORU HATTI (TANAP) PROJESİ ÇED RAPORU Türkiye'de ÇED Süreci Türkiye'de uygulanan ÇED sürecinin esasları, Çevresel Etki Değerlendirme Yönetmeliği ile tanımlanmaktadır. Ulusal ÇED Yönetmeliği ne göre, bir projenin ÇED çalışmasına tabi olup olmadığı, projenin kapsam ve kapasitesine göre belirlenmektedir. Yönetmelik Ek-1 de belirtilen özelliklere sahip projeler için ÇED gereklidir. Söz konusu projeler için ÇED sürecini, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı yürütmektedir. Ek-2'de listelenen ve çevresel etkilerinin nispeten düşük olduğu düşünülen, daha düşük kapasiteli projeler için seçme-eleme kriterleri uygulanmaktadır. Bu projelerin ÇED sürecini, projenin gerçekleştiği yerlerdeki ilgili Valilikler yürütmektedir. ÇED ve seçme-eleme kriterlerine tabi projeler için akış şemaları Şekil ve Şekil 3.1-2'de sunulmaktadır. 3-3

9 TRANS ANADOLU DOĞAL BORU HATTI (TANAP) PROJESİ ÇED RAPORU Format uygun değil ÇED Başvuru Dosyası nın, ÇED Yönetmeliği EK-III te yer alan formata uygun olarak, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı na sunulması (eğer varsa ÇED gereklidir kararı ile birlikte) ÇED Başvuru Dosyası nın formata uygunluk açısından incelenmesi Uygun Format Halk, görüş için Valilik veya ÇŞB ile iletişim kurabilir İnceleme ve Değerlendirme Komisyonu nun Kurulması Çevre ve Şehircilik Bakanlığı ve Valilik tarafından ÇED Süreci Başlama Duyurusu ÇED Başvuru Dosyası nın Komisyon Üyeleri sayısı kadar çoğaltılması Komisyon Üyeleri ne Halkın Katılımı Toplantısı ve Kapsam & Özel Format Belirleme Toplantısı Duyurusu Halkın Katılımı Toplantısı Kapsam & Özel Format Toplantısı ÇED Raporu nun 1 yıl içinde, projeye özgü formatta hazırlanması ve Bakanlığa sunulması Olası Etki Kaynaklarının Belirlenmesi Mevcut Durum Çalışması (Mevcut Koşullar) (Fiziksel, Biyolojik ve Sosyal) Etki Seviyesi Tahminini Etki Değerlendirmesi Proje Tanım ve Tasarım Aşaması Format uygun değildir (düzeltilmiş ve revize edilmiş ÇED Raporu, 3 ay içinde tekrar sunulur, aksi takdirde geçersiz sayılır) Etki Öneminin Belirlenmesi ÇED Rapor Formatı nın Kontrolü ve İncelemesi (3 iş günü) Uygun Format İlgili tüm taraflar ile görüşmeler ÇED Raporu nun Çoğaltılması ÇED Raporu nun Komisyon Üyeleri ne teslimi, İnceleme ve Değerlendirme Toplantı duyurusu ÇŞB ve Valilik tarafından ÇED Süreci Başlangıcı Duyurusu Uygun Format ÇED Raporunun yetersiz olması durumunda yetkili Proje Sahibi ÇED Raporu ndaki eksikleri tamamlar ve en fazla 2 kez sunabilir İnceleme & Değerlendirme Toplantısı ve Komisyon Üyelerinin Görüşlerinin Alınması İnceleme ve Değerlendirme sürecinin tamamlanması ÇED Raporu nun 2 kopyasının Proje Sahibinin taahhüt mektubu ve yetkili imzası ile birlikte teslimi (5 iş günü) ÇED Raporu nun Valilik ve ÇŞB tarafından halkın görüşüne açılması ÇED Raporu nun, halkın görüşüne açılması sırasında elde edilen veriye göre yeniden gözden geçirilmesi ÇED Başvuru Dosyası nın ÇBS tarafından Komisyon Üyeleri sayısı kadar çoğaltılmasının istenmesi ÇED Başvuru Dosyası nın Komisyon Üyeleri sayısı kadar çoğaltılması ve ÇBS ye Sunulması ÇBS nin nihai kararı ÇED Olumsuz Kararı ÇED Olumlu Kararı İzleme ve Kontrol Faaliyetleri (Denetim, Raporlama ve Düzeltici Faaliyetler) Şekil ÇED'e Tabi Projeler için ÇED Süreci Akış Şeması 3-4

10 Proje Tanıtım Dosyasının (PTD) ÇED Yönetmeliği EK-IV e uygun olarak hazırlanması Düzeltilmiş PTD nin 6 ay içinde İl Müdürlüğü ne verilmemesi durumunda PTD nin İl Çevre ve Şehircilik Müdürlüğü ne sunulması (3 Kopya) PTD nin İl Çevre ve Şehircilik Müdürlüğü tarafından Ek-IV te verilen format ile uygunluğunun değerlendirilmesi ve eğer varsa eksikliklerin tamamlanmasının istenmesi (5 iş günü) Uygun Format PTD nin, İl Çevre ve Şehircilik Müdürlüğü tarafından bulunan eksikliklerin tamamlanmasından sonra, İl Müdürlüğüne sunulması (6 ay) PTD nin İl Çevre ve Şehircilik Müdürlüğü tarafından İncelenmesi ve Değerlendirilmesi (15 iş günü) İl Çevre ve Şehircilik Müdürlüğü nün Nihai Kararı ( ÇED gereklidir veya ÇED gerekli değildir ) (5 iş günü) ÇED gereklidir ÇED gerekli değildir PTD nin ÇED gereklidir kararı ile birlikte İl Çevre ve Şehircilik Müdürlüğü tarafından ÇSB ye sunulması Nihai PTD nin sunulması Şekil Seçme-Eleme Kriterlerine Tabi Projeler için ÇED Süreci Akış Şeması İlgili Valiliğin seçme-eleme kriterlerine göre değerlendirerek "ÇED gereklidir" kararı aldığı projeler için, ÇŞB denetimi altında, ÇED sürecinin başlatılması ve ÇED Raporu nun hazırlanması gerekmektedir. 3-5

11 Projeden etkilenebilecek taraflar bilgilendirilir ve görüşleri alınır, ayrıca ÇED Başvuru Dosyasında verilen bilgiler değerlendirilerek, ÇŞB tarafından kurulan İnceleme ve Değerlendirme Komisyonu da süreç içerisinde etkin bir role sahiptir. Komisyon, ilgili kamu kurum ve kuruluş temsilcileri, Bakanlık yetkilileri, Proje Sahibi ve Bakanlıkça yetkilendirilmiş kurum ve kuruluşlardan oluşmaktadır. Komisyon Üyeleri, ÇED Raporu nun kapsamının belirlenmesinde ve ÇED Raporu için ÇŞB tarafından nihai kararın alınmasında önemli rollere sahiptirler ÇSED Prosesi Ev Sahibi Hükümet Anlaşması'nda ifade edildiği üzere: TANAP, Ev Sahibi Hükümetin onayına sunulmak üzere Çevresel ve Sosyal Standartlar doğrultusunda Çevresel ve Sosyal Etki Değerlendirmesi (ÇSED) geliştirecektir. ÇSED, ilgili kamu kurum ve kuruluşlara başvurularak ve bu kurumlar ve kuruluşlar ile iletişim içerisinde geliştirilmeli ve ulusal mevzuata göre değerlendirilip onaylatılmalıdır. Çevresel ve Sosyal Standartlar, ulusal mevzuatla uyumlu olacak ve ayrıca Uluslararası Finans Kurumu'nun (IFC) Performans Standartları da dâhil olmak üzere, doğalgaz boru hattı endüstrisinde genel olarak benimsenen uluslararası standart ve uygulamalar da göz önünde bulundurulacaktır. IFC ve doğal gaz boru hattı endüstrisinde genel olarak benimsenmiş uygulamalarda tanımlanan Çevresel ve Sosyal Etki Değerlendirmesi (ÇSED) süreci, projenin çevresel ve sosyal etkilerinin tanımlanması ve yönetilmesi bakımından, yasalarda ifade edildiği şekliyle ulusal ÇED gerekliliklerine uygun bir yaklaşıma da yer vermektedir. Uluslararası düzeyde ÇSED, 1992 yılında Rio de Janeiro'da gerçekleşen, Birleşmiş Milletler Çevre ve Kalkınma Konferansı'nda kabul edilmiştir. Konferansın Nihai Deklarasyonunun, 17.Maddesi ÇED'e ayrılmıştır: Çevresel Etki Değerlendirmesi, ulusal bir araç olarak, çevreye önemli olumsuz bir etkisi olabilecek ve yetkili bir ulusal kurumun kararına tabi olan faaliyetler için gerçekleştirilmelidir. Çok taraflı kalkınma bankalarının çoğu ÇSED süreç ve kılavuz ilkeleri oluşturmuştur. Dünya Bankası tarafından ÇED kapsamındaki ilk operasyonel direktif, 1989'da hazırlanmıştır. Haziran 2009 itibariyle, 100'den fazla ülkede çalışmaları bulunan birçok ticari banka dâhil, 66 finans kurumu Ekvator Prensiplerini kabul etmiştir. Ekvator Prensipleri, finansal destek verdikleri büyük projelerin, sosyal sorumluluk bilinci ve güçlü çevresel yönetim uygulamaları yansıtılarak geliştirilmesini amaçlayan Uluslararası Finans Kurumu nun (IFC) çevresel ve sosyal performans standartlarına dayanmaktadır. ÇSED süreci için uluslararası alanda kabul görmüş başlıca gereklilikleri tanımlayan kurumlardan bazıları aşağıda verilmektedir: Uluslararası Finans Kurumu (IFC) Dünya Bankası (WB) Avrupa İmar ve Kalkınma Bankası (EBRD) Avrupa Yatırım Bankası (EIB) İhracat Kredi Kuruluşları (ECA) da dâhil diğer IFI'ler. Dünya Bankası Çevresel Değerlendirmesi Operasyonel Politikası, projeleri olası çevresel etkilerinin nitelik ve büyüklüğünün yanısıra tür, mekân, duyarlılık ve ölçeğine göre sınıflandırmaktadır. IFC ve EBRD de projeleri etkilerinin nitelik ve büyüklüğüne göre (Ek 1 3-6

12 ve Ek 2 projeleri için Türkiye'de yapılan ÇED sınıflandırmasına benzer şekilde) değerlendirmektedir. IFC tarafından finanse edilen projelerin sosyal ve çevresel sürdürülebilirliklerinin sağlanması için, IFC Performans Standartları na uymaları gerekmektedir. EBRD tarafından finanse edilen projeler ise, EBRD Performans Gerekliliklerini yerine getirmek zorundadır. EIB, AB politikalarıyla aynı doğrultudaki sürdürülebilir yatırım projelerini finanse etmektedir. EIB'nın finanse edeceği projeler için alınacak önlem ve uyulacak standartların, bütün ilgili AB Direktif ve Yönetmelikleriyle uyumlu olması gerekmektedir. EIB ve EBRD tarafından uygulanan ÇSED süreçleri, AB ÇED Direktifi (Direktif 97/11/EC ile değiştirilen Direktif 85/337/EEC) doğrultusundadır. Uluslararası Etki Değerlendirmesi Birliği (IAIA), en iyi uygulama örnekleri dokümanı, ÇSED sürecinin aşamalarını aşağıdaki şekilde listelemektedir: 1. Çevresel Etki Değerlendirmesi çalışmasının hazırlanması - sunulan teklifin etkileri, azaltıcı önlem önerileri, sonuçların önemi ve proje teklifinden etkilenebilecek halkın ve toplulukların kaygılarını açık ve tarafsızca belgelendirmeyi amaçlamaktadır. Sürecin bu aşaması, ÇSED Raporu nun fiili hazırlanmasına karşılık gelmektedir. 2. Belgelerin incelenmesi - Raporun iş tanımına uygun olup olmadığı, yapılan teklife dair tatmin edici bir değerlendirme sunup sunmadığı ve karar alınabilmesi için gereken bilgileri içerip içermediğinin belirlenmesini amaçlamaktadır. 3. Karar alma - sunulan teklifin onaylanması veya reddedilmesi ile hayata geçirilebilmesi için gereken koşulların belirleneceği aşamadır. 4. İzleme - verilen onay koşullarının yerine getirilmesini sağlamak, gelişmenin etkileri ve etki azaltıcı önlemlerin etkinliğini izlemek ve gerektiğinde çevresel yönetimi optimize edebilmek için çevre denetimi ve süreç değerlendirmesi gerçekleştirmeyi amaçlamaktadır. Bu bölümde, çevre ve toplum üzerindeki etkinin değerlendirilmesi için izlenecek metodolojiye yer verilmektedir. Söz konusu metodoloji ilgili ulusal ve uluslararası gerekliliklerin yerine getirilebilmesi ve bir ÇSED Raporunun hazırlanabilmesi için oluşturulmuştur. Aşağıdaki şekil, bu raporda açıklanan metodolojiye bağlı olarak, ÇSED Raporu hazırlanış aşamalarını özetlemektedir. 3-7

13 Kapsamın belirlenmesi Projenin Sınıflandırılması ÇŞB, ÇED Özel Format ve Kapsam Belirleme Raporu Mevcut Durum Çalışmaları Etki Değerlendirmesi Yönetim Planları Kamuoyuna Sunulması İzleme Planları İzleme Mevcut durum çalışmasına yönelik geliştirilmiş metodolojiler doğrultusunda, çevresel ve sosyal bileşenlere yönelik ikincil veri ve mevcut durum saha verilerinin toplanması Mevcut durum çalışmasına yönelik geliştirilmiş metodolojiler doğrultusunda, mevcut durumun raporlanması Etki analizi Etki değerlendirmesi Önemli Etkiler için Yönetim Planları Etki azaltıcı önlemlerin tanımlanması Proje bilgilerinin ve ÇSED bulgularının halka duyurulması Halkın görüşleri dikkate alınarak ÇSED raporunun tamamlanması Çalışmaların izlenmesine dair planlar ve yönetim planlarında tanımlandığı şekilde etki azaltıcı önlemlerin etkinliği Yönetim planlarının izlenmesi Şekil ÇSED Süreci Aşamaları 3.3. Kapsamlaştırma ÇED kapsamının belirlenmesi, TANAP Projesinin tüm bileşenleriyle birlikte yapılan ve Projenin geliştirileceği geniş alana ait coğrafi, fiziksel, ekolojik ve sosyal özelliklerin başlangıç analizlerine dayanmaktadır. Saha verileri toplama faaliyetlerinin en kısa zamanda başlatılması gereksinimi göz önünde tutularak, masabaşı veri toplama çalışmalarının da en kısa zamanda başlayabilmesi için, kapsam belirleme süreci birbirini takip eden ve aşağıda yer alan üç aşamada gerçekleştirilmiştir: Mevcut durum kapsamının belirlenmesi masabaşı çalışmaları; masabaşı çalışmalarının gerçekleştirilebilmesi için gereken kapsamda destekleyici bir metodoloji hazırlanmıştır. Mevcut durum saha çalışmaları için boşluk analizi ve metodolojileri; masabaşı analizleri sonucunda ortaya çıkan veri boşluklarının tespiti ve gereken saha verilerinin belirlenmesini takiben destekleyici bir metodoloji hazırlanmıştır. ÇED çalışması kapsamının belirlenmesi; ÇŞB tarafından belirlenen özel formatla aynı doğrultuda etki analizi içeren destekleyici bir metodoloji hazırlanmıştır. Paydaş katılım ve istişare faaliyetlerinin sonuçları aşağıda açıklandığı üzere kapsam belirleme aşamasında değerlendirilmiştir. Paydaş katılım sürecinde ÇŞB, ÇED özel formatının belirlenmesinden sorumlu olmuştur. Ayrıca, ÇED Raporu Bölüm 5'te sunulan ve fizibilite aşamasında gerçekleştirilen ve alternatiflerin değerlendirilmesi için yapılan çalışmalar, temel kısıtları belirlemek ve analiz etmek suretiyle, projenin coğrafi, çevresel ve sosyal özelliklerinin anlaşılmasına katkı sağlamıştır. 3-8

14 Kapsam belirleme süreci aynı zamanda, korunması ve/veya geliştirilmesi amaçlanan ulusal veya uluslararası politika, sözleşme, anlaşma, yasal veya idari kararlara tabi olan ve projenin Etki Alanı ndaki (EA) fiziksel, biyolojik ve sosyal çevrenin birbirinden ayrı bileşenleri olarak tanımlanan, Önemli Çevre Bileşenlerinin (ÖÇB) tespit edilebilmesini sağlamıştır. Bazı fiziksel bileşenler, örneğin jeolojik risk veya iklim değişikliklerinin proje üzerinde nasıl olumsuz bir etkisi olabileceği ve bunun sonucunda da herhangi bir afet durumunda yerel topluluk ve toplum genelini nasıl etkileyebileceği düşünülerek, en yakın döneme ait uluslararası standartlarda tanımlandığı şekliyle, etki ve risklerin değerlendirilmesi daha geniş kapsamda dikkate alınmıştır. Kapsam belirleme aşamasının sonuçlarına dayanarak, ÇED çerçevesinde değerlendirilen ÖÇB'lerin listesi aşağıda sunulmaktadır: Fiziksel çevre: o Meteoroloji ve iklim o Hava kalitesi o Gürültü ve vibrasyon o Hidrojeoloji ve yeraltı suyu kalitesi o Jeoloji ve jeomorfoloji o Depremsellik o Toprak o Görsel estetik o Hidroloji ve yüzey suyu kalitesi o Dip morfolojisi o Fiziksel oşinografi o Deniz suyu o Denizel sediman Biyolojik çevre o Korunan alanlar o Karasal flora o Karasal fauna Kuşlar Amfibiler Sürüngenler Memeliler Omurgasızlar o Tatlısu florası o Tatlısu faunası Balıklar Omurgasızlar o Tatlısu habitat ve ekosistemleri o Karasal habitat ve ekosistemler o Biyoçeşitlilik o Denizel flora o Denizel fauna Balıklar Zoobentoslar Memeli ve kaplumbağalar o Denizel habitat ve ekosistemler o Denizel biyoçeşitlilik o Denizel koruma alanları Sosyal çevre o İdari yapı ve yönetim o Yerleşim yeri o Demografik profil o Altyapı hizmetleri 3-9

15 o Ulaşım ve trafik o Ekonomik koşullar o Arazi kullanımı ve tarım o İstihdam ve geçim kaynakları o Toplumsal problemler o Toplumsal sermaye o Sağlık durumu ve hizmetleri o Eğitim durumu ve hizmetleri o Hassas gruplar o Kültürel miras ve arkeoloji o Ekosistem hizmetleri o Yeniden yerleşim ve arazi edinimine bağlı gelir kaybı Proje Etki Alanı (EA), TANAP veya yüklenicileri mülkiyetinde olan veya TANAP veya yüklenicileri tarafından işletilen veya yönetilen boru hattı sistemini oluşturan fiziksel tesislerin etki etme olasılığı olan alanlar içerir. Etki alanı, proje nedeniyle daha sonra ya da bir başka yerde oluşabilecek, planlanmamış fakat öngörülebilir alanları ve Etkilenen Toplulukların geçimlerinin bağlı olduğu biyolojik çeşitlilik ya da ekosistem hizmetleri üzerinde etkilerin oluşabileceği alanları da kapsar. Değerlendirmenin yapıldığı sırada buna ilişkin tesisler saptanmamıştır. Proje EA sının toplamı, aşağıda açıklandığı üzere, EA nın tespit edilen her bir etki faktörü ile kesişimi sonucu ortaya çıkmaktadır. Proje, pek çok açıdan uluslararası ve ulusal düzeyde sonuçlara yol açacaktır; Türkiye ve Avrupa düzeyinde enerji güvenliğine katkı sağlayacak, Azerbaycan gazı için yeni bir pazar oluşturacak ve küresel pazarlardan çeşitli bileşenler için alım yapılmasını gerektirecektir (borular, bileşenler, mühendislik, vb.). Boru hattı sistemini oluşturan fiziksel tesislerin doğrudan etkileri çoğunlukla yerel düzeyde kalacak, genellikle tesisin kendi çevresinden başlayıp en fazla birkaç (3-5) kilometre ile sınırlı kalacaktır. Projenin tüm ömrü için zamana bağlı kapsam belirleme çalışmaları aşağıdaki temel aşamaları ve süreleri ortaya koymaktadır: İnşaat aşaması: 5 yıl İşletme aşaması: 43 yıl 2 İşletmeye kapatma aşaması: 1 yıl 3.4. Paydaşların Bilgilendirilmesi ve Aydınlatılması TANAP ın kurumsal politikası uyarınca, ulusal mevzuat ve IFI gerekliliklerini karşılayabilmek amacıyla paydaş bilgilendirme ve katılım faaliyetleri gerçekleştirilmiş olup, bu faaliyetlere ilişkin özet bilgiler aşağıda verilmiştir. ÇED süreci boyunca gerçekleştirilen paydaş katılım faaliyetlerinin sonuçları (gerçekleştirilen faaliyetler, alınan şikâyet, soru ve öneriler vs.) Ek 3 de ve Paydaş Katılım Planı ile ilgili bilgiler ÇED Raporu Bölüm 6'da yer almaktadır. Türkiye de ÇED sürecinde paydaş katılım faaliyetlerinin yürütülmesi gerekliliği ÇED Yönetmeliği nde ( tarihli Resmi Gazete yle değişik, tarih ve sayılı Resmi Gazete) yer almaktadır. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı (ÇŞB), çevrenin güvence altına alınması ve korunması, doğal kaynakların sürdürülebilir gelişim ve 2 Ev Sahibi Hükümet Anlaşması süresi 49 yıldır (Haziran 2012'deki başlangıç aşamasından sonra ilk gaz akışı 2018 yılında gerçekleşecektir). Bu nedenle, işletme aşaması 43 yıl olarak öngörülmektedir. 3-10

16 yönetimi ile şehir planlama için uygulanacak politika ve yasaların çıkarılması ve hayata geçirilmesinden sorumlu yetkili makamdır. ÇED Yönetmeliği uyarınca, Proje Sahibi, Kapsam ve Özel Format Belirleme Toplantısı öncesinde, halkı bilgilendirmek, görüş ve önerilerini almak ve bunları proje sürecine dâhil etmek amacıyla, Halkın Katılımı Toplantıları (HKT) düzenlemekle yükümlüdür. TANAP Projesi kapsamında gerçekleştirilen HKT lerin yerleri, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı İl Müdürlükleri (ÇŞİM) ile birlikte belirlenmiş, PEİ ler için kolay ulaşılabilir yerler seçilmiştir. Toplantı tarihinden en az 10 gün önce, bir ulusal, bir de yerel gazetede ilanlar verilerek toplantı tarihi, saati, yeri ve konusu halka duyurulmuştur. Bunun yanısıra, muhtarlara ve diğer yerel mülki amirlere de bilgilendirme yapılmıştır. Toplantılara ÇŞB İl Müdürü veya kendisi tarafından tayin edilen bir kişi başkanlık yapmıştır. Toplantılarda halka projeyle ilgili bilgi verilmiş, halkın görüş, soru ve önerileri alınmıştır. Söz konusu toplantı tutanakları Bakanlığa gönderilmiş ve birer kopyası da Valiliklerde kalmıştır. ÇED Raporu sunumunu takiben, inceleme ve değerlendirme süreci başlayacaktır. Proje inceleme ve değerlendirme aşamasının başlatıldığı ve ÇED Raporu nun kamuya açıldığı halka duyurulacaktır. Halkın görüşleri dikkate alınacak ve nihai ÇED Raporu nda bunlara da yer verilecektir. IFC için, Proje Sahibinin halkı proje hakkında bilgilendirmesi ve paydaş katılım faaliyetleri yürütmesi zorunluluktur. Ekvator Prensipleri Finansal Kurumlarının temelini oluşturan IFC Performans Standartları, halkın katılımı faaliyetlerinin proje geliştirme sürecinin ilk aşamalarında başlatılmasını ve ilgili tarafların katılımının her aşamada aşağıdaki nitelikleri taşıması gerektiğini vurgular: Bağımsız (tehdit veya zorlamadan bağımsız), Öncelikli (bilginin kamuoyuyla zamanında paylaşılması), Bilgilendirilmiş (ilgili, anlaşılabilir ve erişilebilir bilgi). Özel IFC gerekliliklerine aşağıda yer alanlar da dâhildir: Paydaş Analiz ve Katılım Planlaması Projeden etkilenen topluluklar ve projeye ilgi duyabilecek diğer paydaşların belirlenmesi ve dış iletişimin tüm paydaşlarla diyaloğu nasıl kolaylaştırdığının değerlendirilmesi, Dezavantajlı veya hassas olarak tanımlanan paydaş gruplarının etkin katılımını sağlamak için gereken tedbirleri içeren bir PKP nın geliştirilmesi. Bilgilerin Kamuoyuyla Paylaşılması (i) Projenin amaç, nitelik ve kapsamı; (ii) gerçekleştirilmek istenen faaliyetlerin süresi; (iii) ilgili topluluklar için söz konusu olabilecek risk ve muhtemel etkiler ve bunlar için alınacak etki azaltıcı önlemler; (iv) öngörülen paydaş katılım süreci ve (v) şikâyet mekanizması hakkında bilgilendirme yapılması. 3-11

17 İstişare Etkilenen topluluklara projenin riskleri, etkileri ve etki azaltıcı önlemler hakkında görüşlerini ifade etmeleri için fırsatlar sağlayan bir istişare süreci geliştirilmesi, (i) Çevresel ve sosyal etkilerin tespit edilmesi sürecinin erken aşamalarında başlayıp, etkiler ortaya çıktıkça kesintisiz bir şekilde devam eden; (ii) önceden açıklanmış ve bilgisi verilmiş olan konularla ilgili şeffaf, tarafsız, anlamlı, kolayca erişilebilir ve kültürel olarak uygun, yerel dilde sunulmuş bilgiye dayanan; (iii) doğrudan etkilenmeyenlerden ziyade, doğrudan etkilenenlerin tamamının katılımına odaklanan; (iv) herhangi bir dış manipülasyon, müdahale, zorlama veya tehdide yer vermeyen; (v) mümkün olduğunca anlamlı katılımlara olanak sağlayan ve (vi) belgelendirilmiş, iki yönlü bir sürece yer verilmesi, Etkilenen toplulukların dil tercihlerine, kendi karar alma süreçlerine ve dezavantajlı veya hassas grupların ihtiyaçlarına yönelik istişare süreci oluşturulması. Bilinçli İstişare ve Katılım Etkilenen toplulukların bilinçli katılımı ile sonuçlanan bilinçli istişare ve katılım süreci yürütülmesi, (i) Gerekmesi halinde ayrı forum veya katılım faaliyetleriyle hem erkek hem de kadınların görüşlerini alan ve (ii) uygun olduğunda, etkiler, etki azaltma mekanizmaları ve faydalar konusunda, erkek ve kadınların farklı kaygılar ve önceliklerini yansıtan bir danışma süreci yönetilmesi, İstişare sürecinin ve özellikle etkilenecek topluluklar için söz konusu risk ve olumsuz etkilerin giderilmesi veya en aza indirgenmesi için alınmış önlemlerin belgelendirilmesi ve etkilenenlere, kaygılarının nasıl ele alındığına dair bilgi verilmesi. Dış İletişim (i) Halktan haber alma ve kaydetme, (ii) ortaya çıkan sorunları değerlendirme ve bunların nasıl ele alınacağını belirleme, (iii) cevap verme, izleme ve belgeleme ile (iv) çevresel ve sosyal yönetim programını uyarlama yöntemlerini içeren bir dış iletişim prosedürünün uygulamaya konulması. Etkilenen Topluluklar için Şikâyet Mekanizması Etkilenen toplulukların çevresel ve sosyal performans hakkında şikâyetlerini, endişelerini öğrenmek ve bunların çözüme kavuşturulması için bir şikâyet mekanizması oluşturulması, Paydaş katılımı süreci boyunca etkilenen toplulukların şikâyet mekanizması hakkında bilgilendirilmesi. Etkilenen Topluluklar için Raporlama Etkilenen topluluklar için öncelikli olmaya devam eden ve şikâyet mekanizmasıyla bu topluluklar için sorun oluşturduğu tespit edilen konulara ilişkin eylem planlarının hayata geçirilmesinde kaydedilen ilerlemeyi anlatan periyodik raporlamalar yapılması, açıklayıcı bir bilgilendirmenin periyodik aralıklarla etkilenen topluluklara sağlanması için plan yapılması, Raporlama sıklığının yılda birden az olmaması (IFC, 2012). 3-12

18 Benzer şekilde, EBRD de aşağıda yer alanları gerekli görmektedir: Paydaş katılımının herhangi bir manipülasyon, müdahale, baskı ve tehdit olmadan ve zamanında, konuyla ilgili, anlaşılabilir ve kolayca erişilebilir bilgiler sağlanarak gerçekleştirilmiş olduğunun kanıtlanması, i) Projeden etkilenen veya etkilenmesi muhtemel (etkilenen taraflar) veya ii) projeye ilgisi bulunabilecek (diğer ilgili taraflar) birey veya grupların paydaş olarak tespit edilmesi, Çevresel veya sosyal eylem planları veya etki azaltıcı önlemlerin açıklanması, Halkın katılımı sürecinin belgelendirilmesi, ÇED belgelerinin kamuya açık tutulması, Ücretsiz ve etkilenen toplulukların tamamına açık bir şikâyet mekanizmasının geliştirilmesi ve bu mekanizmanın kullanılmasının herhangi bir ceza veya olumsuzluğa yol açmayacağının güvencesinin verilmesi (EBRD, 2008). ÇED hazırlığına paralel olarak, TANAP'ın Türkiye'de yürütmekte olduğu çalışmalar, EBRD, IFC ve Ekvator Prensipleri Finansal Kurumları tarafından gerekli görülen bir doküman olan, PKP yi de içermektedir. Bilgilendirme ve paydaş katılımına yönelik IFC ve EBRD gereklilikleri, Türk Mevzuatı ve Avrupa Birliği gerekliliklerinin ötesine geçmektedir. Dolayısıyla, ulusal gereklilikler, IFC ve EBRD gerekliliklerinin yerine getirilmesi suretiyle karşılanacaktır. HKT lerde dile getirilen temel konular aşağıda sunulmaktadır: Güzergâh üzerindeki tüm yerleşim birimlerine eşit fırsatların sunulması da dâhil olmak üzere, yerel istihdam sağlanması, Gaz dağıtım ve tedarik iyileştirilmelerine yönelik talepler, Güzergâh üzerindeki yerleşim yerleri için sosyal yatırımlar ve diğer faydaların sağlanmasına yönelik talepler, Özellikle boru hattı inşasından etkilenebilecek olduğundan, su kalitesine ilişkin konular, Boru hattı yapımından sonra oluşabilecek tarımsal etkiler ve hasatta yaşanabilecek muhtemel sıkıntılar, Atık yönetimi, İnşaat trafiğinden ötürü mevcut olan yollara verilebilecek zarar, Yüklenici yönetimi, İnsan ve hayvanların güvenliğinin yanısıra, boru hattı güvenliğinin sağlanması, Arkeolojik sit alanları ve bunlara verilebilecek muhtemel zararlar, Sağlığa ilişkin riskler Mevcut Durum Veri Toplama Mevcut duruma ilişkin veri toplanması için, Şubat 2013 ile Mart 2014 arasında bir dizi Çevresel ve Sosyal Mevcut Durum Çalışması (ÇSMÇ) gerçekleştirilmiştir. Bu çalışmalar, tüm ÖÇB'lere ilişkin mevcut bibliyografik verilerin toplanması ve analizi amacıyla yapılan Masabaşı Çalışmalarını ve seçilen ÖÇB lere dair saha verilerinin 3-13

19 toplanmasını amaçlayan alan çalışmalarını kapsamaktadır. Her bir ÖÇB ye ilişkin mevcut durum metodolojilerinin ayrıntıları, ÇED Raporu Bölüm 7 nin ilgili alt bölümlerinde sunulmaktadır. Mevcut verilerin tespitini sağlamak ve çalışmaların tekrar edilmesini engellemek amacıyla yapılan boşluk analizinin ardından, Golder tarafından saha verilerinin toplanması ve analiz edilmesine ilişkin metodolojiler hazırlanmıştır. Veri boşluk analizi için toplam 491 bibliyografik kaynak ele alınmış ve saha araştırması ya da detaylı masabaşı çalışmalarıyla elde edilmesi gereken temel veriler açısından özetlenmiştir. Karasal bileşenler: Meteoroloji ve iklim: Meteorolojik parametreler, Hava Kalitesi: Seçilen noktalardaki hava kalitesi parametreleri, Jeoloji ve jeomorfoloji: litoloji, stratigrafik kolon kesitleri, yapısal jeoloji, jeoteknik özellikler, heyelan, karst, mineral kaynakları, Depremsellik: tektonik, faylar, deprem bölgeleri, daha önce gerçekleşen depremler, deprem riski değerlendirmesi, Toprak: Kirlilik, kimyasal ve fiziksel özellikler, Hidroloji ve yüzey suyu kalitesi: Hidrolojik parametreler, taşkın riski, su kalitesi, Hidrojeoloji ve yeraltı suyu kalitesi: Hidrojeolojik parametreler, kirlilik, kimyasal ve fiziksel özellikler, Gürültü ve Vibrasyon: Arka plan gürültüsü ve arka plan vibrasyonu, Görsel Estetik: Peyzaj koruma alanları, Karasal Flora: Endemik ve/veya sınırlı alanda dağılım gösteren, kritik ve tehlikede olan karasal flora türleri, Karasal Fauna: Endemik ve/veya sınırlı alanda dağılım gösteren, kritik ve tehlikede olan karasal fauna türleri, Tatlısu florası: Kritik ve tehlikede olan, endemik ve/veya sınırlı alanda dağılım gösteren tatlısu flora türleri, Tatlısu faunası: Kritik ve tehlikede olan, endemik ve/veya sınırlı alanda dağılım gösteren tatlısu fauna türleri, Karasal habitat ve ekosistemler: Modifiye habitat, doğal ve kritik habitat alanları, küresel açıdan göçmen ve koloni oluşturan tür ve/veya toplulukların önemli konsantrasyonlarını destekleyen habitatlar, kilit evrimsel süreçlerle ilişkili yüksek tehlike altındaki ve/veya eşsiz ekosistem ve habitatlar, Tatlısu habitatları ve ekosistemleri: Modifiye habitat, doğal habitat ve kritik habitat, küresel öneme sahip yoğunluktaki göçmen ve/veya koloni oluşturan türleri barındıran habitatlar, yüksek tehlike altındaki veya nadir ekosistemler ve temel evrimsel süreçlerle ilgili habitatlar, Biyoçeşitlilik: Ekosistem hizmetleriyle ilgili türler ve kilit biyoçeşitlilik alanları, Korunan alanlar: Milli parklar, tabiat parkları, sulak alanlar, yaban hayatı koruma alanları ve yaban hayatı geliştirme alanları, İdari yapı ve yönetim: İller, ilçeler ve köylerdeki idare ve yönetim sistemleri, Yerleşim yeri: İllerde idari öneme sahip yerleşim alanları ve şehirler, Altyapı hizmetleri: su temini ve dağıtımı, kanalizasyon sistemleri, atık yönetimi, elektrik üretim ve dağıtımı, telekomünikasyon, piyasalar, Ulaşım ve trafik: İl sınırları içindeki mevcut yollar (otoyollar, şehir içi ve şehirlerarası yollar) ve il sınırları içinde kalan demiryolu ağı (yük ve yolcu taşıma, istasyonlar), Arazi kullanımı ve tarım: Arazi kullanım kategorileri ve tarımsal faaliyetler, Demografik profil: Nüfus yoğunluğu, yaş dağılımı, cinsiyet oranı, etnik yapı ve hassas gruplar, 3-14

20 Ekonomik koşullar: Ekonomik faaliyetler, çeşitli ekonomik faaliyetlerin gayrisafi milli hasılası ve kişi başına yıllık gelir, İstihdam ve geçim kaynakları: Çalışma alanındaki istihdam düzeyi ve aktif nüfus; Toplumsal sorunlar: Alkol kullanımı, suç, ticari seks işçiliği, çocuk işçiliği ve zorla çalıştırma, iş/mesleki haksızlıklar dâhil gibi mevcut toplumsal problemler, Toplumsal sermaye: Güç ilişkileri, yerel topluluklardaki ilişki ağı ve hiyerarşiler, yerel toplulukların toplumsal dokusundaki zayıf/güçlü yanlar ve dış değişimlere uyum sağlayabilme kapasitesi, Sağlık durumu ve hizmetleri: Yerel nüfusun sağlık koşulları ve sağlık hizmetleri, Eğitim durumu ve hizmetleri: Çalışma alanındaki eğitim tesisleri ve okuryazarlık oranları, Hassas gruplar, Kültürel miras ve arkeoloji: UNESCO sit alanları, arkeolojik sit alanları ve korunan mimari ve kültürel alanlar, Ekosistem hizmetleri: ekonomik öneme sahip ürünler (flora/fauna sağlayan habitatlar), düzenleyici hizmetler sağlayan habitatlar, destek hizmetleri sağlayan habitatlar ve kültürel hizmetler sağlayan habitatlar, Yeniden yerleşim ve arazi edinimine bağlı gelir kaybı: Arsa parselleri, binalar ve yerleşimlere ilişkin mülkiyet durumları Geçim Kaynaklarının İyileştirilmesi ve Yeniden Yerleşim Eylem Planı çerçevesinde ele alınmıştır. Denizel bileşenler: Dip morfolojisi: Önemli morfolojik özellikler, Denizel sediman: Kirlenmiş sediman ve ince taneli sedimanın dağılımı; Depremsellik: Marmara Denizi nin depremselliği, tarihi depremler, deprem riski değerlendirmesi, Deniz suyu: Su kalitesi, Fiziksel oşinografi: Deniz akıntıları, dalga ve gelgitler ve kıyısal erozyon, Denizel flora: Bentik denizel flora, endemik ve/veya sınırlı dağılım gösteren, kritik ve tehlike altında olan flora türleri; hassas denizel flora türleri; Denizel Fauna: Endemik ve/veya sınırlı dağılım gösteren, kritik ve tehlikede olan denizel bentik türler, balık yavrulama alanları ve/veya beslenme alanları ve/veya üreme alanları, deniz memelileri ve/veya deniz kaplumbağaları, denizel türlerin Marmara Denizi ndeki göç yolları, hassas balık ve zoobentos türleri; Denizel habitat ve ekosistemler: Kritik habitat alanları veya koruma kaygısı olan habitatlar, Denizel biyoçeşitlilik: Biyoçeşitlilik için kritik alanlar; ekosistem hizmetleriyle ilgili türler, Denizel koruma alanları, Ulaşım ve trafik: Deniz taşımacılığı, iskele ve limanlar, Ekonomik koşullar: Balıkçılık ve turizm faaliyetleri, Kültürel miras ve arkeoloji: UNESCO sit alanları, arkeolojik sit alanları ve korunan mimari ve kültürel sit alanları, Ekosistem hizmetleri: Kültürel hizmetler (miras alanları ve kültürel sit alanları, arkeolojik sit alanları içeren veya yüksek arkeolojik potansiyele sahip alanlar ve ekolojik turizm veya turizm potansiyeli olan alanlar) ve kaynak (deniz mahsulü sağlayan bölge/ler veya habitat/lar, ekosistem hizmetleri için kilit türlerin varlığı) sağlayan alanlar. Projede tespit edilmiş olan ÖÇB'ler üzerinde doğrudan veya dolaylı bir etkinin olabileceği muhtemel EA dikkate alınarak bir Mevcut Durum Yerel Çalışma Alanı (YÇA) tanımlanmıştır. YÇA, genellikle boru hattı ve proje bileşenlerini içeren 500 m genişliğindeki güzergâh koridorunu içerse de, bazı durumlarda 500 m genişliğindeki güzergâh koridoru 3-15