TÜRKİYE'DE KİRAZ YETİŞTİRİCİLİĞİNDE YENİLİKLERİN VE ARAŞTIRMA SONUÇLARININ BENİMSENME DÜZEYLERİ VE ETKİ DEĞERLEMESİ

Transkript

1 TÜRKİYE'DE KİRAZ YETİŞTİRİCİLİĞİNDE YENİLİKLERİN VE ARAŞTIRMA SONUÇLARININ BENİMSENME DÜZEYLERİ VE ETKİ DEĞERLEMESİ F. Pınar ÖZTÜRK 1, Dilek KARAMÜRSEL 1, Meltem EMRE 1, H. Cumhur SARISU 1, İsa EREN 1, Ahmet YULAFÇI 1, R. Ali EMRE 1 1 Meyvecilik Araştırma İstasyonu Müdürlüğü, Isparta 2 Karadeniz Tarımsal Araştırma Enstitüsü, Samsun Türkiye, Dünya kiraz üretim ve ihracatında ilk sırada yer almaktadır. Son yıllarda ABD nin elinde bulundurduğu AB kiraz pazarında söz sahibi olmaya başlamış ve Avrupa da bir Türk Kirazı kavramı oluşmuştur. Türkiye kiraz ihracatında yaşanan gelişmeler, Ar-Ge çalışmalarına da yansımış; araştırma enstitüleri ve üniversiteler tarafından, devlet ve özel sektör destekli pek çok proje yürütülmüştür. Çalışmada Türkiye kiraz üretiminin % 48,30 unu gerçekleştiren, ihracata yönelik kiraz üretiminin yoğun olarak yapıldığı Isparta, Afyon, Konya, Amasya, Manisa ve İzmir illerindeki kiraz üreten işletmelerde, Ar-Ge çalışmaları sonucu ortaya çıkan yeniliklerin ve araştırma sonuçlarının nasıl ve hangi kanallar ile yayılıp benimsendiği, üreticilerinin yeniliği benimsemelerinde hangi özelliklerinin etkili olduğu belirlenmiş, işletmelerde uygulanan üretim teknikleri hakkında bilgiler elde edilmiş, işletmecilerin uyguladıkları modern üretim tekniklerinin ekonomik etkileri ölçülmüştür. Araştırmanın birincil verilerini; belirtilen illerde toplam 245 işletme, Tarım İl/İlçe Müdürlüklerinde görev yapan 39 yayım elemanı ve Türkiye de üniversite ve araştırma enstitülerinde kiraz konusunda çalışan 22 araştırmacıyla yapılan anket çalışmalarından elde edilen veriler oluşturmuştur. Kiraz yetiştiriciliği ile ilgili yeniliklerin yayılmasını ve benimsenmesini ortaya koymak amacıyla öncelikle yenilik olarak değerlendirilecek kriterler belirlenmiş ve her yeniliğe bir" puan verilmiştir. Bu puanlama indeks haline getirildikten sonra bütün işletmeler aldıkları puanlara göre yüksek düzeyde yenilikçiler ve düşük düzeyde yenilikçiler olmak üzere iki alt gruba ayrılmıştır. Yenilikçilik indeksi % 50 den küçük olan kiraz üreticilerinin yer aldığı grup düşük düzeyde yenilikçi, indeksi % 50 den büyük olan kiraz üreticilerinin yer aldığı grup ise yüksek düzeyde yenilikçi olarak kabul edilmiştir. Veriler, işletmelerin geneline ve yüksek/düşük düzeyde yenilikçilik gruplarına göre analiz edilmiştir. Üreticilerin, yeni teknikler konusundaki bilgileri hangi kanallar aracılığıyla öğrendikleri ve üreticilerin kimler tarafından ikna edildiği ve yenilikçilik düzeyi ile bu iletişim kanalları arasındaki ilişkiler incelenmiştir. Bu iletişim kaynakları, denetimli kaynaklar

2 (ziraat mühendisleri ya da teknisyenleri, tohum, ilaç bayileri vb.) ve denetimsiz kaynaklar (komşu, akraba, diğer üreticiler) olarak sınıflandırılmıştır. Kiraz yetiştiriciliğinde belirlenen yenilik ve araştırma sonucunun üreticiler tarafından benimsenmesinde etkili olabileceği düşünülen faktörlerin, etkileme dereceleri logit analizi ile ortaya koyulmuştur. Kiraz yetiştiriciliği konusunda yenilikler ve araştırma sonuçlarını uygulayan ve uygulamayan işletmelerin birbirinden farklı olup olmadığı tek yönlü varyans ve brüt marj analizleriyle belirlenmiştir. Anket yapılan işletmelerin düşük ve yüksek düzeyde yenilikçilik oranları ve proje kapsamında incelenen diğer konulara ait veriler, illere göre farklılık göstermiştir. Bu durum farklı coğrafyalardaki işletmelerin farklı üretim pratikleri, işletme yapıları ve sosyal özellikler göstermelerinden kaynaklanmıştır. Genel olarak araştırma sonunda elde edilen bulgular ışığında şu sonuçlara ulaşılmıştır; Tarımsal üretimin ana faktörlerinden birisi olan işgücü faktörünün, incelenen illerdeki kiraz işletmelerinde, yüksek oranda aile işgücünden oluştuğu belirlenmiştir. Faal nüfus oranı, tüm işletmelerde yüksek bulunmuştur. Bu bulgu en azından kısa ve orta vadede işgücü faktörü bakımından kiraz üretiminin sürdürülebilirliğinin göstergesi olarak değerlendirilebilir. Eğitim sektörü, sosyal göstergeler içinde ekonominin ihtiyaç duyduğu kaliteli nüfusu yetiştiren temel kaynaktır. Tarımsal üretimin bilinçli yapıldığı yörelerde okur-yazarlık oranı genellikle yüksektir. Yenilikleri erken benimseyenlerin eğitim düzeylerinin, geç benimseyenlerden yüksek olduğu bilinmektedir. Bu araştırma kapsamında incelenen işletmelerde 7 yaş ve üzeri nüfusun okur-yazarlık oranı illere göre değişmekle birlikte, gerek cinsiyete gerekse toplam nüfusa göre okur-yazarlık oranı, tüm illerde Türkiye ortalamasından yüksek bulunmuştur. Benimseme döneminin, üreticilerin yaşları ve tecrübeleri ile de ilgili olduğu bilinmektedir. İncelenen illerde, işletmecilerin yaşları, çiftçilik ve kiraz yetiştiriciliği tecrübeleri birbirlerine oldukça yakın bulunmuştur. İşletmecilerin uzun yıllardır çiftçilik yaptıkları, kiraz yetiştiriciliği tecrübelerinin, göreceli olarak daha düşük olmakla birlikte, kiraz yetiştiriciliği tecrübelerinin de oldukça fazla olduğu söylenebilir. İşletmelerden faal nüfus, yaş, eğitim düzeyi, çiftçilik ve kiraz yetiştiricilik tecrübesi bakımından elde edilen bulgular, kiraz yetiştiriciliği yapan işletmecilerin diğer pek çok türle üretim yapan işletmecilere göre sosyal özellikleri yönüyle yenilikleri benimseme bakımından avantajlı olduğunu göstermektedir.

3 İncelenen illerde işletmelerin yenilikçilik düzeyleri birbirlerinden farklı bulunmuştur. Isparta ilindeki işletmelerin % 92 si; Afyon da % 50 si; Konya da % 67,65 i; Amasya da % 26,47 si; Manisa da % 79,41 i; İzmir de % 91,18 i yüksek düzeyde yenilikçi işletme grubunda yer almışlardır. İşletme büyüklüğü ve kiraz yetiştiriciliği yapılan alanın, işletmecilerin yenilikleri uygulamalarında etkili olduğu belirlenmiştir. Amasya ilinde kiraz üretim alanlarının toplam işletme arazisinin yalnızca % 10,03 ünü oluşturması, ildeki işletmecilerin kiraz yetiştiriciliğinde yenilik olarak belirlenen kriterleri uygulama oranlarının düşük; kiraz üretim alanlarının toplam işletme arazisinin % 59,04 ünü oluşturduğu İzmir ilinde ise yüksek olması sonucunu doğurmuştur. İzmir ilinde, erkencilikten kaynaklanan yüksek ürün bedellerinden dolayı kiraz üretiminden elde ettikleri gelirin yüksek olması da işletmecilerin yeniliklerin yüksek düzeyde uygulanmasında etkili bulunmuştur. Kiraz yetiştiriciliğinde klon anacı kullanan işletmelerin büyük kısmının yüksek düzeyde yenilikçi işletme grubunda yer aldığı belirlenmiştir. İşletmecilerin toprak-yaprak analizi yaptırmama nedenlerinde bilgi yoksunluğunun göstergesi sayılabilecek bulgular elde edilmiştir. İşletmeciler yararına inanmadıkları, örnek almayı bilmedikleri, gerek duymadıkları için analiz yaptırmadıklarını beyan etmişlerdir. Bunların neticesinde işletmeciler, gübrelemeyi yüksek oranda kendi gözlemleri ile yapmaktadırlar. İşletmelerin maddi imkanlarının yeterli olmamasının, damla sulama sistemine geçmelerindeki en büyük engel olduğu belirlenmiştir. Damla sulama projelerinin desteklenmesi, kiraz üretiminin, toprak ve su kaynaklarının sürdürülebilirliği bakımından büyük önem arz etmektedir. Bu nedenle kooperatifler kanalı ile toplu damla sulama sistemlerine geçiş, eğitim çalışmaları ile takviye edilerek desteklenmeye devam edilmeli ve hızlandırılmalıdır. İhracata yönelik kiraz üretim bölgelerinde daha önce yapılmış çalışmalarda, budamanın yaygın olmadığı, hatta üreticilerin kiraz ağacının budanmaması gerektiği görüşünü savundukları belirlenmiştir. Günümüz kiraz yetiştiriciliğinde budama, üreticiler tarafından zorunlu bir kültürel uygulama olarak kabul görmüş olmakla beraber, budamada etkili kaynakların, yüksek oranda geleneksel bilgi aktarımının söz konusu olduğu denetimsiz bilgi kaynakları olduğu tespit edilmiştir. İşletmelerin uyguladıkları terbiye sistemini bilmemeleri, yaptığımız arazi gözlemlerinin de bu yönde olması, budama konusundaki bilgi eksikliğinin bir göstergesi olarak kabul edilebilir. Neticede bilgi yayılmış; ancak yanlış ve yetersiz aktarım budama uygulamasından beklenilen faydanın sağlanamamasına neden olmuştur.

4 BBD lerin kiraz yetiştiriciliğinde meyve iriliğini artırmak, ürün yükünü düzenlemek, tomurcuk dinlenmesini kırmak, erkencilik veya geççilik sağlamak, meyve kalitesini ve paketleme evi işlemlerini iyileştirmek gibi pek çok faydası olduğu bilinmektedir. Ancak BBD lerin yoğun ve bilinçsizce kullanılmaları, çevre ve insan sağlığına olumsuz etkileri bazı endişeleri de beraberinde getirmiştir. Daha önce yapılmış çalışmalarda bazı kiraz üretim bölgelerinde bu maddelerin kullanımının benimsenmeye başladığını, konu üzerinde titizlikle durulması, yanlış uygulamalar konusunda üreticilerin bilgilendirilmesi gerektiği bildirilmiştir. Bu çalışmada da işletmecilerin kullandıkları BBD lerin etkileri ve uygulamaları konusunda doğru bilgilere sahip olmadıkları belirlenmiştir. Her yıl üreticilere firmalar tarafından çok sayıda BBD önerilmekte, gereksiz ve yanlış uygulamalarla çevre ve insan sağlığı olumsuz etkilenmekte, üretim maliyetleri artmaktadır yılında ihracata yönelik kiraz üretim bölgelerinde yapılan survey çalışmasında işletmelerde kiraz bahçelerinde hemen hemen hiç arı bulundurulmadığı, hatta arıcıların bahçeye girmeleri için izin verilmediği tespit edilmiştir. Bu çalışmada, Isparta ve İzmir dışındaki illerde yeterli düzeyde olmamakla beraber geçen süreçte işletmelerin bahçede arı bulundurma durumlarında ilerleme kaydedildiği sonucuna ulaşılmıştır. Türkiye kiraz ihracatında en önemli pazar olarak görülen AB pazarı için iyi tarım tekniklerinin uygulanması giderek daha büyük önem kazanmaktadır. Amasya dışındaki illerdeki işletmelerin, organik tarım ve Globalgap ile ilgili bilgiye sahip olma durumu oldukça yüksek, entegre mücadele konusundaki bilgi durumu göreceli olarak daha düşük bulunmuştur. Bahsedilen tarım tekniği uygulamaları ile ilgili bilgi sahibi olan işletmelerde, İzmir dışındaki illerde uygulama düzeyleri ise oldukça düşüktür. İncelenen işletmelerin sırasıyla; hastalık ve zararlılarla mücadele, gübreleme, budama, çeşit ve anaç konularında bilgi eksikliği hissettikleri tespit edilmiştir. Bilgi eksikliği hissetmediklerini beyan eden işletmecilerin varlığı dikkat çekicidir. Düzenlenen yayım faaliyetlerine işletmecilerin katılım düzeyleri, bu faaliyetlerin başarısının bir göstergesidir. Katılım, genel olarak yüksek bulunmakla birlikte işletme arazisi içerisinde kiraz yetiştiriciliği alanı en düşük olan Amasya, yayım faaliyetlerine katılımın da en düşük olduğu ildir. İncelenen illerdeki işletmelerin bu faaliyetlere katılmama nedenleri benzerlik göstermiş ancak dağılımlarının farklı olduğu tespit edilmiştir. Elde edilen bulgulardan yayım faaliyetlerinin, işletmecilerin iş yoğunluklarının en az olduğu dönemlerde planlanması, etkin bir şekilde duyurulması, yayım konularının işletmecilerin gerçek ve öncelikli ihtiyaçları doğrultusunda seçilmesi ve ilgilerini çekecek bir formda hazırlanması

5 gerektiği sonucuna varılmıştır. Bunların dışında özellikle Konya ve Manisa illerinde bu konuda düzenlenen yayım faaliyetlerinin sayısının da artırılması gerekmektedir. Çalışmada işletmecilerin yenilik olarak belirlenen kriterleri benimsemelerini kiraz üretim alanı, kiraz yetiştiriciliği deneyimi, birim alandan elde ettiği verim ve brüt kar, işletmecinin yayım elemanı ile görüşme sıklığı, yaşı, eğitim düzeyi, kiraz yetiştiriciliği deneyimi ve aile nüfusu değişkelerinin etkileme ihtimalleri incelenmiş, illere göre farklı sonuçlar elde edilmiştir. Genel bir değerlendirme ile incelenen illerde işletmelerin yenilikleri benimsemelerinde yayım elemanı ile görüşme sıklığı ve işletmecilerin eğitim düzeylerinin en etkili, verim ve dekara brüt karın en az etkili faktörler olduğu sonucuna ulaşılmıştır. İşletmecilerin kiraz yetiştiriciliği deneyiminin artmasının yeniliklerin benimsenmesinde negatif etki yapabileceği tespit edilmiştir. Bu bulgu özellikle tarımsal yayımın önemini bir kez daha ortaya koymuş; yayım etkinliğinin artırılmasıyla kiraz üretiminin daha modern metotlarla yapılabileceği fikrini doğurmuştur. Çalışma bölgesi olarak belirlenen illerde bulunan Tarım İl/İlçe Müdürlüklerinde görevli tarımsal yayım elemanları ile anket yapılmış; yayım tecrübeleri (7,42 yıl), kiraz yetiştiriciliği (% 64,10 çok yeterli ve yeterli) ve tarımsal yayım (% 61,54 çok yeterli ve yeterli) konularındaki yeterlilikleri düşük bulunmuştur. Yayım konusunda çalışma memnuniyetlerinin yüksek (% 89,74) olması nedeni ile bu yetersizliğin hizmet içi eğitim faaliyetleri ve araştırma kuruluşları ile işbirliği halinde çalışılması için uygun şartların hazırlanması halinde aşılabileceği sonucuna ulaşılmıştır. Düzenlenecek eğitim faaliyetlerinde bilgi eksikliği hissedilen konuların (sırasıyla anaç, çeşit, budama, bitki besleme ve zirai mücadele) öncelikli olarak ele alınması gerekmektedir. Son iki yıldır hizmet içi eğitim faaliyetlerinde, yayım elemanlarının bilgilendirildikleri konular ile bilgi eksikliği hissettikleri konular örtüşmekle birlikte eğitimlerde uygulama çalışmalarına ağırlık verilmesi etkinliğinin artırılması açısından faydalı olacaktır. Yayım elemanları ile ilgili elde edilen önemli bulgulardan birisi de yayım faaliyetlerine ayırdıkları zamanın çok az (% 48,97) ve sorumluluk alanlarının çok geniş (ortalama 17 köy) olmasıdır. Bu sorun yayım elemanlarının tecrübe eksiklikleri ile birleşerek, kiraz yetiştiriciliği ve yayım konusundaki yetersizliklerinin en önemli sebeplerinden birisi olarak karşımıza çıkmaktadır. Yayım elemanlarının yayım programlarını araştırma kurumlarındaki araştırmacıların ve direk konunun ilgilisi olan üretici temsilcilerinin katkıları olmadan hazırlaması da konunun dikkat çeken diğer bir yönüdür. Bu durum yayım faaliyetlerinin konularının çok isabetli belirlenememesine, işletmecilerin yayım faaliyetlerine

6 ilgi duymamalarına ve faydasına inanmamalarına, özetle istenilen etkinliğin sağlanamamasına neden olmaktadır. Hem yayım elemanlarının bilgi ve tecrübelerinin artması hem de yayım faaliyetlerinin yalnızca kurum içerisinde değil konu ilgilisi araştırmacı ve üreticilerle birlikte hazırlanarak istenilen değişimin gerçekleşmesi, problemin çözümüne yönelik sağlam adımlar atılması bakımından gereklidir. Çalışma bölgesinde yayım elemanlarının spesifik olarak kiraz yetiştiriciliği konusunda düzenledikleri toplantı sayısı (5,8 kez) yeterli sayılabilecek düzeyde, kiraz yetiştiriciliği konusunda yapılan demonstrasyon çalışmalarının sayısı ise düşük (1,3 kez) bulunmuştur. Yayım faaliyetlerinin şekli planlanırken görerek öğrenme ilkesinin etkinliği ve işletmecilerin yeniliği benimsemelerinde uygulamanın sonuçlarını görme eğilimleri mutlaka göz önünde bulundurulmalı, demonstratif faaliyetlerin ağırlıkta olduğu faaliyetler şeklinde planlanmalıdır. Yayım elemanlarının araştırma projelerinde görev alma durumları düşük bulunmuştur. Ar-Ge projelerine yayım elemanlarının hatta üreticilerin katılımının sağlanması, bilgi akışı, iletişim ve işbirliği sağlamada etkili bir yaklaşım olarak ele alınmalı ve yayım elemanı ve üreticilerin aktif katılımlarını sağlayıcı düzenlemeler yapılmalıdır. Çalışmada kiraz yetiştiriciliği konusunda çalışan araştırmacıların tecrübeleri (17,09 yıl) ve araştırma konusundaki yeterlilikleri (% 86,36) yüksek, kiraz yetiştiriciliği konusundaki yeterlilikleri ise düşük (% 68,18) bulunmuştur. Araştırmacıların bilgi eksikli hissettikleri konuların (sırasıyla zirai mücadele, çeşit, bitki besleme, anaç, budama) yayım elemanları ile aynı sırada yer alması (çeşit dışında), bilginin araştırmacıdan yayım elemanına akışında aksaklıklar olduğunu düşündürmektedir. Aynı durum işletmecilerin bilgi eksikliği hissettikleri konuların sıralamasında da tespit edilmiştir. Araştırmacıların son iki yılda çalıştıkları kurumda ve kurum dışında köylerde eğitim verdikleri kişi sayısının oldukça fazlalığına (375 kişi) rağmen kiraz yetiştiriciliği konusunda halen yüksek düzeyde bilgi eksikliğinin yaşanıyor olması bu konunun da tekrar gözden geçirilmesi ve düzenlenmesi gerektiğini göstermektedir. İşletmelerde üretim pratikleri ve yeniliklerin benimsenmesi konularında küçük işletme ölçeğinden ve arazi parçalılığından kaynaklanan problemler mevcuttur. Yeniliklerin benimsenmesi, uygulanması ve sonuçlarının üretici gelirine yansıması bakımından, işletme ölçeği büyük önem taşımaktadır. Üretimin küçük birimlerde yapılması, birim alandaki üretim maliyetlerini artırmakta, aynı zamanda ileri teknoloji kullanımına engel olmaktadır. Büyük işletmeler, teknoloji gerektiren yatırımları uygulamaya ve yenilikleri benimsemeye daha açıktır yılı meyve üretimi destekleri içerisinde yer alan yayım ve danışmanlık, iyi tarım ve organik tarım, klon anaçlı üretim, bambus arısı, damla sulama desteklerinden, 10 da ve

7 üzeri araziye sahip işletmeler faydalandırılmaktadır. İşletmelerin maddi imkanlarının yetersiz olmasının, bazı uygulamaları yapmama nedenleri arasında olduğu tespit edilmiştir. Arazi parçalanmasının önlenmesi için düzenlemeler yapılmış olmakla beraber Türkiye tarımsal yapısında küçük ölçekli işletmeler büyük yer tutmaktadır. Bu problemin çözümüne güçlü, sanayi ile dikey entegrasyonu sağlanmış üretici birlikleri ile katkı sağlanabileceği düşünülmektedir. İşletme arazisi içerisinde kiraz üretim alanının yüksek oluşunun yeniliklerin benimsenme düzeyini artırdığı tespit edilmiştir. Bu bulgu son yıllarda AB üyelik süreci ile birlikte ciddi olarak ele alınan havza bazlı destekleme modelinin gerekliliğini destekler niteliktedir. Kiraz meyvesinin yüksek fiyatlarla satılıyor olması, arazi ve iklim koşullarının uygunluğu göz ardı edilerek kiraz plantasyonlarının extrem üretim alanlarına yayılmasına neden olmuştur. Büyük masraflar yapılarak bu tür alanlara kurulan plantasyonlarda önümüzdeki yıllarda yaşanabilecek problemler, ekonomik gücü zaten zayıf olan Türk çiftçisi için ağır bir yüktür. Kiraz için üretim havzaları belirlenirken, ekolojik uygunluk yanında geleneksel üretim kültürünün var olduğu alanlar da dikkate alınmalıdır. İşletmecilerin yetiştirme tekniği ile ilgili konularda haberdar olmalarında ve benimsemelerinde genel olarak denetimli bilgi kaynakları daha etkili bulunmuştur. Denetimli bilgi kaynakları kategorisinde değerlendirilen gübre-ilaç bayilerinin işletmeler üzerindeki etkinliği ve işletmelerin yetiştiricilik ile ilgili gördüğü kaynaklar (basılı ve görsel) ve düzenlenen eğitim faaliyetlerinde ağırlığın, ticari firmalar yönünde olması düşündürücüdür. Bu kaynakların etkinliğinin yüksek olması ve denetim ile ilgili düzenleme ve kontrollerin yetersiz olması neticesinde özellikle erkenci bölgelerde hızla artmakta olan bitki büyüme düzenleyicilerin kullanım amaçları ve şekli konusunda işletmelerin doğru bilgilere sahip olmadıkları tespit edilmiştir. Yörede zaman zaman bitki büyüme düzenleyicilerin yanlış kullanımından kaynaklanan verim ve kalite ile ilgili ciddi problemler yaşanmaktadır. Ayrıca tüm araştırma bölgesinde bahçe tesisi, budama, sulama, bitki besleme ve zirai mücadelede yanlış uygulamalardan kaynaklanan verim, kalite ve bitki sağlığı problemleri mevcuttur. Bu durum araştırmacı-yayımcı ve üreticilerin bilgi eksikliği hissettikleri konuların benzerlik göstermesi, bilgi akışındaki aksaklıklar, yayımcıların mesleki tecrübelerinin yetersizliği ve hem yayımcı hem de araştırıcıların konularında tamamen yetkin olmamaları ile ilişkilendirilmiştir. Ancak belirtilmelidir ki bahsedilen bu konular neden değil sonuçtur. İşletmeci, yayımcı ve araştırıcı açısından bu sonuçların ortaya çıkmasında; küçük işletme ölçeği, düşük işletme geliri, işletmecilerin düşük eğitim seviyesi, bilgiye ulaşma konusundaki çekinceleri ve isteksizlikleri, yayım elemanlarına güvensizlik, yayım elemanlarının idari ve

8 bürokratik işlere, İl/İlçe Müdürlüğü nün diğer işlerine ayırmaları gereken zamanın çokluğu, yayım faaliyetlerinin planlanmasındaki yanlışlıklar, kiraz konusundaki yayınların ve sonuçlandırılan projelerin azlığı, kitle iletişim araçlarının yayım amaçlı kullanımının yetersizliği, projelerin araştırıcıların en önemli paydaşları olan yayımcı ve üreticilerden ayrı planlanması ve yürütülmesi, Ar-Ge ve yayım faaliyetleri için ayrılan bütçenin yetersizliği, kurumsal düzenlemelerden kaynaklanan problemler, hizmet içi eğitim faaliyetlerinin nitelik ve niceliklerinin yetersizliği, araştırmacı ve yayımcıların uluslararası entegrasyonun sağlanamamış olması gibi nedenlerin etkili olduğu düşünülmektedir. Özetle gerek Ar-Ge, gerekse eğitim-yayım anlamında sektörde yürütülen faaliyetlerin planlanması ve uygulanmasındaki sorunların varlığı yanında sayıları da yeterli değildir. Ayrıca bu faaliyetlerin sonuçlarının, yayım zincirindeki sorunlar nedeniyle araştırma alanındaki kiraz işletmelerine yansımadığı tespit edilmiştir. Araştırma yöresindeki işletmelerde, kiraz yetiştiriciliği için yenilik olarak belirlenen ve uygulanan kriterler, yayımcı ve araştırmacıların teknik bilgi donanımlarının yetersiz olması ve üretici-yayımcı-araştırmacı arasındaki bilgi transferi ile ilgili sorunlar nedeniyle işletmelerin gelirlerine katkı sağlamamıştır. Bu durumun tarımsal üretim dallarının pek çoğunda da yaşandığı, araştırmayayım-üretici ilişkisinin zayıf düzeyde gerçekleştiği ve bunun sebebinin; araştırmacıların ve yayım elemanlarının bireysel özelliklerinden değil, daha çok kurumsal nedenlere bağlı olarak ortaya çıktığı diğer araştırma sonuçları ile de tespit edilmiştir. Araştırmacı ve yayımcıların donanımlarının artırılması, işletmecilerin bilgi eksikliği hissettikleri konularda eğitim-yayım faaliyetlerine özel önem verilmesi gereklidir. Eğitimyayım faaliyetleri işletmecinin ve yörenin özellikleri dikkate alınarak ve mutlaka üreticilerin katılımı ile planlanmalı, planlama yapılırken özellikle üreticilerin uygulamanın sonuçlarını görebilecekleri faaliyetler belirlenmelidir. Önder çiftçi yaklaşımı, demonstrasyon ve teknik geziler bu anlamda kullanılabilecek etkili argümanlardır. Ayrıca uygulanması istenilen yenilik ve teknolojinin, işletmelerin fiziki şartları ve işletmecilerin özellikleri ile uyumlu hale getirilmesi önemlidir. Bunların yanında yeniliklerin benimsenmesi, uygulanması ve sonuçlarının üretici gelirine yansıması bakımından, işletme ölçeği büyük önem taşımaktadır. Uzun ve orta vadede işletme arazisinin parçalamasının önüne geçmek için yapılan düzenlemelerin genişletilmesi gerekmektedir.