İhracata Yönelik Kiraz Üretimi Yapılan Bazı İllerde Yeniliklerin Benimsenmesinde Etkili Faktörler

Transkript

1 Tarımsal Yayım ve Bilgi Sistemleri İhracata Yönelik Kiraz Üretimi Yapılan Bazı İllerde Yeniliklerin Benimsenmesinde Etkili Faktörler F.Pınar Öztürk 1, D. Karamürsel, M. Emre, H.Cumhur Sarısu, İ. Eren, A. Yulafçı, R.Ali Emre 1 Meyvecilik Araştırma İstasyonu Müdürlüğü, Eğirdir-ISPARTA E-posta: pinar1010@yahoo.com ÖZET Çalışmada ihracata yönelik kiraz üreten işletmelerde yeniliklerin benimsenmesinde etkili faktörler belirlenmiştir. Orijinal veriler; Isparta, Afyon, Konya, Amasya, Manisa, İzmir illerinde kiraz yetiştiriciliği yapan 254 işletmeden yüz yüze anket yolu ile elde edilmiştir. İşletmelerde kiraz üretim alanı, işletmecinin eğitimi, dekara net gelir, yayım elemanı ile görüşme sıklığı gibi faktörlerin benimsemeye etkilerilogit analizi ile belirlenmiştir.araştırma kapsamındaki illerin geneli için yayım elemanı ile görüşme sıklığı başta olmak üzere eğitim ve kiraz üretim alanı faktörlerinin yeniliğin benimsenmesinde en etkili faktörler olduğu tespit edilmiştir. Anahtar Kelimeler: Kiraz,Yetiştiricilik, Yenilik, Benimseme TheFactorsAffectingtheAdoption of Innovations in Export- OrientedSweetCherryProducedSomeProvinces ABS TRACT Thefactorsaffectingtheadoption of innovations of export-orientedsweetcherryproducersweredetermined in thisstudy. Originaldatawereobtainedfrom 254 sweetcherrygrowersbyway of thefacetofaceinquiries in Isparta, Afyon, Konya, Amasya, Manisa and İzmir provinces. Effect of somefactors (producingarea, education of farmer, net incomeper da andfrequency of growercontactwithextensionpersonneletc.) weredeterminedwithanalysis of logit. Especiallythefrequency of contactwithextensionpersonnelandeducationandcherryproductionarea size forresearchedprovinces in theadoption of innovation has beendeterminedto be themosteffectivefactors. KeyWords: SweetCherry, Growing, Innovation, Adoption 1. GİRİŞ Türkiye, meyve üretiminde Dünya da sayılı ülkeler arasında yer almaktadır. Ancak üretimin çok küçük bir kısmı ihracata konu olmaktadır. Kiraz, Türkiye nin dış pazar imkanı yakaladığı önemli türlerden birisidir. Türkiye kiraz ihracatında yaşanan gelişmeler, bu konuda yapılan AR-Ge çalışmalarına da yansımıştır. İhracat aşamasında yaşanan en önemli sorunun hammadde miktar ve kalitesindeki yetersizlikler olması nedeni ile bu çalışmaların temel konuları; verimliliğin ve meyve kalitesinin artırılması yönünde olmu ştur.ancak kiraz üreten işletmelerin, bu çalışmaların sonuçlarından yeterince faydalanmadığı, yenilikleri benimsemesinde sorunlar yaşadığı belirlenmiştir. Türkiye de kiraz üretim miktarı ve meyve kalitesi ile ilgili problemlerin, Ar-Ge sonuçlarının üreticilere aktarılmas ı ve bunların üretim pratikleri arasında yer alması ile büyük ölçüde aşılabileceği düşünüldüğünden,bu çalışmada kiraz yetiştiriciliği yapan işletmecilerin yenilikleri benimsemelerinde etkili olabilecek faktörler belirlenmiştir. 2. MATERYAL VE METO T Bu çalışmanın ana materyalini; ihracata yönelik kiraz üreten işletmecilerle yüz yüze görüşme yoluyla yapılan anketlerden elde edilen veriler oluşturmaktadır. Ayrıca araştırma sonuçları, çeşitli kuruluşların kayıtları ve istatistiki verilerden de yararlanılmıştır. Araştırma alanı olarak, ihracata yönelik kiraz üretiminin yoğun olarak yapıldığı,türkiye kiraz üretiminin %48,30 unu üreten Isparta, Afyon, Konya, Amasya, Manisa ve İzmir illeri seçilmiştir. İllerin seçiminde yüksek üretim miktarlarının yanı sıra, üretim pratiklerinin, sosyo ekonomik yapının, bölge ve ekolojik farklılıkların olması da amaçlanmıştır. Seçilen illerde üretimin yoğun olarak yapıldığı ilçeler ve seçilen ilçelerde kiraz yetiştiriciliğin in yoğun olarak yapıldığı köyler belirlenmiştir. Belirlenen illerde gayeli örnekleme yöntemi uygulanmış ve toplam 245 işletme ile anket yapılmıştır. İşletmecilerin yeniliği benimsemesinde etkili olabileceği düşünülen faktörler ve belirlenen illerde kiraz yetiştiriciliği için yenilik olabilecek konular belirlenmiştir.kiraz yetiştiriciliği için yenilik olarak ele alınan konuların (bahçede birden fazla tozlayıcı çeşit bulundurma, yaprak ve toprak analizi yaptırma, damla sulama sistemi kullanma, budama yaptırma, bahçede arı bulundurma, bitki büyüme düzenleyici kullanma, meyve çatlamasını engellemek için uygulama yapma) işletmeciler tarafındanbenimsenmesinde etkili olabileceği düşünülen; eğitim, yaş ve deneyim, aile nüfusu, kiraz üretim alanı, verim, dekara net gelir ve yayım elemanı ile görüşme sıklığı faktörlerinin etkileme derecelerini ortaya koyabilmek amacıyla çok değişkenli istatistik analiz yöntemlerinden biri olan logit analizi yapılmıştır. 1606

2 XI. Ulusal Tarım Ekonomisi Kongresi 3-5 Eylül 2014, Samsun 3. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA 3.1. Birden Fazla Tozlayıcı Çeşit Bulundurmada Etkili Olan Faktörler Son yıllarda yavaş bir değişim gözlenmekle beraber, yeni kurulan kiraz bahçelerinin hemen hemen tamamı, en önemli ihraç çeşidimiz olan 0900 Ziraat çeşidi ile kurulmaktadır (Öztürk ve ark., 2005) Ziraat in kendi ile uyuşmaz bir çeşit(akgül,2005)olması nedeni ile bu çeşitle kurulu bahçelerde en az iki tozlayıcı çeşidin bulunması verimin ilk şartı olarak görülmektedir. İşletmelerin kiraz bahçelerinde birden fazla tozlayıcı çeşit bulundurmalarında, Isparta ilinde verim ve dekara net gelir, Manisa ilinde işletmecilerin eğitim düzeyleri, İzmir ilinde işletmecilerin kiraz yetiştiriciliği deneyimleri etkili bulunmuştur. Afyon, Konya ve Amasya illerinde ise incelenen faktörlerin hiçbirisi etkili bulunmamıştır. Isparta ilinde işletmelerin dekara net gelirlerinin artması bahçelerinde birden fazla tozlayıcı çeşit bulundurma ihtimalini düşürmektedir (Çizelge 3.1). Çizelge 3.1. Birden Fazla Tozlayıcı Çeşit Bulundurmaya İlişkin Logit Modelinin Parametre Tahmini Bağımsız değişkenler ISPARTA AFYON KONYA AMASYA MANİSA İZMİR 0,0298 5,7097-0,5028 5,5094-3,6675 1,3668 (2,4791) (5,0557) (4,0391) (8,1560) (3,2029) (3,7934) Kiraz üretim alanı 0,0228 (0,0164) -0,1770 (0,1265) -0,0145 (0,0282) -0,0432 (0,2335) -0,0396 (0,0431) 0,0198 (0,0543) 0,0405 0,0421 0,1637-0,0645 0,4937 ** -0,1108 (0,1079) (0,1499) (0,1734) (0,3466) (0,2266) (0,1877) -0,0198-0,0828-0,0229-0,1168-0,0145-0,0699 (0,0284) (0,0639) (0,0459) (0,1124) (0,0510) (0,0480) 0, ,1173-0,0190 0,1385 0,0883 0,1792 *** (0,0324) (0,0745) (0,0508) (0,1228) (0,0823) (0,1025) -0,2808-0,5507-0,0506-0,6875-0,5429 0,3134 (0,1963) (0,5222) (0,2585) (0,6418) (0,5929) (0,5335) 0,00407 *** -0, , , , ,00278 (0,00243) (0,00301) (0,00185) (0,00555) (0,00441) (0,00367) Dekara net -0,00210 ** 0, , , , ,00138 gelir Yayım elemanı (0,00106) 0,0321 (0,0329) (0, ) -0,0203 (0,0198) (0,000532) -0,00181 (0,0120) (0,00411) 0,0608 (0,0845) (0,00191) -0,0563 (0,0894) (0,00105) 0,00110 (0,0188) R 2 0,11 0,17 0,10 0,39 0,32 0,36 F veya X 2 11,65 6,48 4,89 9,63 14,53 14,93 Parantez içindeki değerler standart hataları göstermektedir 3.2. Yaprak ve Toprak Analizi Yaptırmada Etkili Olan Faktörler Modern tarımsal uygulamalardan birisi olan bitki besleme uygulamalarının, bilimsel verilere dayalı olarak, bitkinin ihtiyaç duyduğu miktarda, faydalanabileceği form ve zamanda yapılması, çevre ve insan sağlığının korunması ve tarımsal üretimin sürdürülebilirliği açısından önemli bir husustur (Özyazıcı ve ark., 2007).Bu bakımdan kiraz üretiminde de yaprak ve toprak analiz yaptırmak, bitki besleme uygulamalarını bu analiz sonuçlarına göre yapmak gerekmektedir. İşletmelerin yaprak veya toprak analizi yaptırmalarına, Isparta da kiraz alanı, Konya da yayım elemanı ile görüşme sıklığı; Amasya da işletmecilerin eğitim düzeyleri ve yaşları; İzmir de kiraz üretim alanı ve işletmecilerin yaşları anlamlı ve pozitif etkili bulunmuştur. Ayrıca İzmir de işletmecilerin kiraz yetiştiriciliği deneyimlerin in artması işletmecilerin yaprak ve toprak analizi yaptırma ihtimalini düşürmektedir. Afyon ve Manisa da ise incelenen faktörlerin hiçbirisi etkili bulunmamıştır (Çizelge 3.2) Budama Yapılmasında Etkili Olan Faktörler Kiraz ağaçlarında budama, erken yaşta ürünlenme ve ağaç büyüklüğünün kontrol edilmesinde etkilidir. Özellikle ilk 5 yıl ağaç şeklinin oluşturulmasına dikkat edilmelidir (Karamürsel ve ark., 2008). Türkiye de kiraz ağaçlarında budama yapılmaya başlanmasının çok yakın bir geçmişi vardır. Nitekim Ergun ve Burak (2001), 1998 yılında önemli kiraz ihracat bölgelerinde (Konya, Afyon, Isparta, Denizli, İzmir, Çanakkale, Malatya) yaptıkları çalışmada, bu bölgelerde budamanın yaygın olmadığını tespit etmişler, hatta üreticilerin kirazda budamanın iyi olmadığı görüşünü savunduklarını belirlemişlerdir. Isparta, Manisa ve İzmir illerinde işletmelerin tümünde, Afyon, Amasya ve Konya illerinde ise işletmelerin hemen hemen tamamında budama uygulaması yapıldığı için budama yapılma konusunda logit analizi yapılmamıştır. 1607

3 Tarımsal Yayım ve Bilgi Sistemleri Çizelge 3.2. Yaprak ve Toprak Analizi Yaptırmaya İlişkin Logit Modelinin Parametre Tahmini Bağımsız değişkenler IS PARTA AFYON KONYA AMAS YA MANİS A İZMİR 0,5268-2,6119-3,5629-8, ,6357-8,7880 (2,8664) (5,1301) (4,9186) (4,3373) (22,6749) (5,5018) Kiraz üretim alanı 0,0930 ** (0,0380) 0,1048 (0,1160) 0,0331 (0,0319) 0,0233 (0,1068) 0,1406 (0,2430) 0,2694 *** (0,1583) 0,1049 0,3017 0,1442 0,4702 *** 0,7528 0,2278 (0,1234) (0,2049) (0,1999) (0,2739) (0,9891) (0,2232) -0,0263 0,0541 0, ,0876 *** 0,3392 0,1254 *** (0,0322) (0,0603) (0,0530) (0,0516) (0,3991) (0,0739) 0,0364-0,0924 0,0175 0,0469-0,5217-0,2022 *** (0,0349) (0,0597) (0,0598) (0,0570) (0,3486) (0,1096) -0,2829 0,4409-0,6854-0,3250-2,6205 0,4089 (0,2287) (0,4972) (0,4915) (0,2856) (3,6344) (0,5882) -0, , , , , ,00466 (0,00217) (0,00752) (0,00220) (0,00173) (0,0112) (0,00373) Dekara net gelir 0, , , , , ,00088 (0,000842) (0,00314) (0,000661) (0,00149) (0,0119) (0,000834) -0,0460-0, ,0353 ** 0,0764 0,8478 0,00667 (0,0373) (0,0136) (0,0163) (0,0579) (0,8249) (0,0190) R 2 0,20 0,27 0,26 0,19 0,83 0,36 F veya X 2 20,07 0,25 11,87 9,01 38,39 12,61 Parantez içindeki değerler standart hataları göstermektedir 3.4. Damla Sulama Sistemini Kullanmada Etkili Olan Faktörler Daha fazla ürünü, daha az sulama suyu ve iş gücü ile üretmeyi mümkün kılan (Çakmak ve ark., 2005) damla ve mikro yağmurlama gibi basınçlı sulama uygulamalarından yararlanmak, gelecekte tarım sektörünün karşılaşacağı ciddi sorunlardan birisi (Aküzüm ve ark., 2010) olacağı öngörülen su kısıtı sorunu bakımından büyük önem taşımaktadır. Günümüzde, İsrail'in sulu tarım alanlarının tamamı, Fransa'nın %95'i, Mısır'ın %62'si ve Amerika Birleşik Devletleri'nin %50' si (Gültaş ve Erdem, 2007), Türkiye de ise %8 i (Aküzüm ve ark., 2010) damla ve mikro yağmurlama sulama yöntemleri ile sulanmaktadır. İşletmelerin sulamada damla sulama sistemini kullanmalarına; Isparta ilinde işletmecilerin yaş, eğitim düzeyleri ve işletmelerdeki nüfus; Amasya ilinde kiraz üretim alanı ve yayım elemanı ile görüşme sıklığı anlamlı ve pozitif etkili bulunmuştur. Ayrıca Konya ilinde işletmecilerin kiraz deneyimlerinin artması işletmelerin damla sulama sistemini kullanma ihtimalini düşürmektedir. Afyon, Manisa ve İzmir illerinde ise incelenen faktörlerin hiçbirisi etkili bulunmamıştır (Çizelge 3.3). Çizelge 3.3. Sulamada Damla Sulama Sistemini Kullanmaya İlişkin Logit Modelinin Parametre Tahmini Bağımsız değişkenler ISPARTA AFYON KONYA AMASYA MANİSA İZMİR -16,2607-2, ,0414 0,7462-1, ,8103 (7,3433) (3,7701) (15,8773) (4,8568) (3,2329) (29,4787) Kiraz üretim alanı 0,1775 (0,1117) 0,00406 (0,0356) 0,2774 (0,2423) 0,2850 *** (0,1595) 0,1163 (0,0913) 0,9865 (0,6285) 0,6814 ** 0,0536 3,4618-0,4332 0,1165 0,3513 (0,3241) (0,1277) (2,4408) (0,3089) (0,1403) (0,8470) 0,1942 ** -0,0249 0,2017 0, ,0609 0,7246 (0,0817) (0,0452) (0,1768) (0,0660) (0,0531) (0,5441) 0,0940 0,0234-0,4064 *** -0,0103-0,0503-1,0125 (0,0980) (0,0445) (0,2199) (0,0696) (0,0724) (0,7361) 0,8978 *** 0,3991-1,8403-0,5323-0,8915 3,7444 (0,5104) (0,3806) (1,2230) (0,3723) (0,6185) (2,8304) -0, , , , , ,00744 (0,00401) (0,00568) (0,00671) (0,00201) (0,00359) (0,0110) Dekara net gelir 0, (0,00134) -0,00310 (0,00272) 0, (0,00169) 0,00111 (0,00170) 0,00277 (0,00190) 0,00321 (0,00417) -0, ,0171-0,0436 0,2098 *** -0,0437 0,0525 (0,0768) (0,0130) (0,0400) (0,1178) (0,0949) (0,0498) R 2 0,33 0,19 0,67 0,33 0,30 0,60 F veya X 2 15,73 8,98 19,15 13,77 13,01 17,09 Parantez içindeki değerler standart hataları göstermektedir 1608

4 XI. Ulusal Tarım Ekonomisi Kongresi 3-5 Eylül 2014, Samsun 3.5. Bahçede Arı Bulundurmada Etkili Olan Faktörler Özellikle 1960 lı yıllardan sonra başta ABD, Kanada ve birçok Avrupa ülkesi olmak üzere tozlanmada bal arılarının kullanılmasının meyve verim ve kalitesi üzerine olumlu etkileri olduğu tespit edilmiştir ve üreticiler, kovan kiralamak suretiyle tozlanma için bal arıları kullanmaktadırlar (Özbek, 2008). Pek çok meyve türünde olduğu gibi kiraz yetiştiriciliğinde de verim ve meyve kalitesini artırmak için bahçede arı bulundurmak, tavsiye edilen bir uygulamadır. Türkiye de kiraz ihracatının başladığı ilk yıllarda kiraz bahçelerinde hemen hemen hiç arı bulundurulmadığı, arıcılara bahçeye girmeleri için izin verilmediği (Ergun ve Burak, 2001) tarihlerden bugüne yeterli olmamakla beraber kiraz bahçelerinde arı kullanımında artışlar yaşanmaktadır. Kurumsal olarak da uygulamanın artmasına yönelik çalışmalar mevcuttur. Bunlardan birisi 2010 yılında Afyon ilinde kiraz üretimini artırmak amacı ile 20 kiraz üreticisine toplam 300 kovan bombus arısının dağıtılmasıdır (Anonim, 2010a). Isparta ve İzmir de kiraz üreten işletmelerin büyük kısmı tozlanma için bahçede arı bulundurmaktadır. Bu araştırma kapsamındaki diğer illerde ise arı bulundurma oranı oldukça düşüktür (Öztürk ve ark., 2013). İşletmelerin tozlanma için kiraz bahçelerinde arı bulundurmalarına Afyon, Konya ve İzmir illerinde yayım elemanı ile görüşme sıklığı anlamlı ve pozitif etkili bulunmuştur. Afyon ilinde işletmecilerin deneyimlerinin, Manisa ilinde ise işletmelerde nüfusun artması bahçede arı bulundurma ihtimalini düşürmektedir. Isparta ilinde incelenen faktörlerin hiçbirisi etkili bulunmamıştır. Amasya ilinde bahçede arı bulundurma konusunda veriler logit analizine uygun olmadığı için analiz edilememiştir (Çizelge 3.4). Çizelge 3.4. Bahçede Arı Bulundurmaya İlişkin Logit Modelinin Parametre Tahmini Bağımsız değişkenler ISPARTA AFYON KONYA MANİSA İZMİR -4,7021-4,3051-9,9744 2,7664-5,5250 (3,2189) (3,9874) (6,4884) (4,6011) (4,5521) Kiraz üretim alanı 0,0371 0,0159-0,0568-0,0972 0,0395 (0,0296) (0,0384) (0,0671) (0,0623) (0,0305) 0,1720 0,1142 0,2866 0,2811 0,00477 (0,1384) (0,1332) (0,2636) (0,1778) (0,2027) 0,0182 0, , ,0369 0,0835 (0,0329) (0,0484) (0,0672) (0,0696) (0,0569) 0,0645-0,1445 ** 0,0847-0,0199-0,1331 (0,0445) (0,0750) (0,0796) (0,0790) (0,0841) 0,3669 0,7001-0,2353-2,9057 ** 0,1112 (0,2448) (0,5057) (0,4518) (1,1397) (0,4042) 0, , , , ,00077 (0,00270) (0,00278) (0,00401) (0,00466) (0,00350) Dekara net gelir 0, , , , ,00147 (0,00104) (0,000968) (0,000804) (0,00227) (0,00105) -0,0129 0,0430 ** 0,0308 *** 0,1835 0,0334 *** (0,0388) (0,0241) (0,0182) (0,1246) (0,0185) R 2 0,14 0,37 0,33 0,45 0,36 F veya X 2 11,24 16,06 11,52 19,92 17,24 Parantez içindeki değerler standart hataları göstermektedir 3.6.Bitki Büyüme Düzenleyicileri Kullanmada Etkili Olan Faktörler Bitki büyüme düzenleyicilerinin (BBD) kiraz üretiminde kullanılmaları, meyve iriliğini artırmak, ürün yükünü düzenlemek, tomurcuk dinlenmesini kırmak, erkencilik veya geççilik sağlamak, meyve kalitesini ve paketleme evi işlemlerini iyileştirmek gibi pek çok fayda sağlamaktadır (Looney, 1997). Ergun ve Burak (2001), Türkiye de bazı kiraz üretim bölgelerinde bu maddelerin kullanımının benimsenmeye başladığını bildirmişlerdir. Bugün özellikle erkenci kiraz bölgelerinde BBD ler yaygın olarak kullanılmaktadır. İşletmelerin kiraz yetiştiriciliğinde bitki büyüme düzenleyicileri kullanmalarına, Isparta ve Manisa da işletmecilerin eğitim düzeyleri ve verimleri; Afyon da yayım elemanı ile görüşme sıklıkları istatistiksel olarak anlamlı ve pozitif etkili; İzmir de işletmelerdeki nüfus anlamlı ve negatif etkili bulunmuştur. Konya ve Amasya da incelenen faktörlerin hiçbirisi etkili bulunmamıştır (Çizelge 3.5). 3.7.Meyve Çatlamasını Engellemek İçin Uygulama Yapmada Etkili Olan Faktörler Henüz tam olarak nasıl gerçekleştiği bilinmeyen çatlama olayı (Demirsoy ve Demirsoy, 2004), kirazın pazar değerinin kaybolmasına, yola dayanımının ve muhafaza süresinin azalmasına (Bilginer ve ark., 1999), bazı yıllarda ve bazı çeşitlerde %90 ın üzerinde ürün kayıplarına neden olan ve karlı kiraz üretimini engelleyen 1609

5 Tarımsal Yayım ve Bilgi Sistemleri (Vıttrup, 1996) önemli bir problemdir. Son yıllarda, özellikle hasada yakın dönemde yağış görülen üretim bölgelerinde, kiraz yüzeyinde yağmur damlalarının tutunmasını engelleyici maddelerin kullanımı yaygınlaşmıştır. İşletmelerin çatlamayı engellemek için uygulama yapmalarına Manisa ilinde yayım elemanı ile görüşme sıklığı anlamlı ve pozitif etkili, işletmecilerin eğitim düzeyleri anlamlı ve negatif etkili bulunmuştur. Amasya ve İzmir illerinde incelenen faktörlerin hiçbirisi etkili bulunmamıştır (Çizelge 3.6). Çizelge 3.5. Bitki Büyüme Düzenleyicileri Kullanmaya İlişkin Logit Modelinin Parametre Tahmini Bağımsız değişkenler ISPARTA AFYON KONYA AMASYA MANİSA İZMİR -6,2825-0,7982-7,4001-9,2576-6,1348-2,2330 (3,0421) (5,0504) (4,6057) (6,9573) (3,9076) (5,1113) Kiraz üretim alanı 0,0134 0,0145 0,0336 0,2783 0,0175 0,1671 (0,0189) (0,0473) (0,0392) (0,2429) (0,0463) (0,1016) 0,3283 ** -0,0583 0,1784 0,5029 0,5476 ** 0,0935 (0,1360) (0,1655) (0,1948) (0,3495) (0,2591) (0,3036) 0,0104-0,0525-0, ,1094-0,0743 0,0735 (0,0326) (0,0677) (0,0516) (0,0959) (0,0604) (0,0686) 0,0200-0,0264 0,0887-0,0638 0,0757 0,0995 (0,0369) (0,0646) (0,0677) (0,1179) (0,0753) (0,1230) -0,1679 0,6368 0,3721-0,2551 0,0643-1,5652 *** (0,2064) (0,5335) (0,3479) (0,5327) (0,5919) (0,9414) 0,00407 *** 0, , , ,00737 *** -0,00335 (0,00219) (0,00722) (0,00249) (0,00816) (0,00446) (0,00478) Dekara net gelir -0, , , , , ,00153 (0,000855) (0,00344) (0,000722) (0,00680) (0,00184) (0,00133) 0,0351 0,0352 ** -0, ,0305-0,0727 0,0143 (0,0374) (0,0174) (0,0136) (0,1219) (0,0992) (0,0255 R 2 0,24 0,30 0,23 0,33 0,35 0,39 F veya X 2 23,42 9,53 9,54 6,73 16,39 12,47 Parantez içindeki değerler standart hataları göstermektedir. Çizelge 3.6. Meyvede Çatlamayı Engellemek İçin Uygulama Yapmaya İlişkin Logit Modelinin Parametre Tahmini Bağımsız değişkenler AMASYA MANİSA İZMİR -9,2576-5,2107 0,4984 (6,9573 (4,4022) (2,6714) Kiraz üretim alanı 0,2783 0,1075 0,0100 (0,2429) (0,1131) (0,0231) 0,5029-0,3272 *** 0,00238 (0,3495) (0,1916) (0,1442) 0,1094 0,0740 0,00685 (0,0959) (0,0733) (0,0339) -0,0638 0,1556-0,0889 (0,1179) (0,1093) (0,0574) -0,2551 0,1156 0,1471 (0,5327) (0,7784) (0,3325) -0, , ,00261 (0,00816) (0,00581) (0,00256) Dekara net gelir 0, , , (0,00680) (0,00345) 0,0305 0,3219 *** (0,1219) (0,1894) R 2 0,33 0,57 0,14 F veya X 2 6,73 26,77 6,70 (0,000713) 0,00898 (0,0118) 1610

6 XI. Ulusal Tarım Ekonomisi Kongresi 3-5 Eylül 2014, Samsun 4. SONUÇ VE ÖNERİLER Türkiye, Dünya kiraz üretim ve ihracatında ilk sırada yer almaktadır. Son yıllarda ABD nin elinde bulundurduğu AB kiraz pazarında söz sahibi olmaya başlamış ve Avrupa da bir Türk Kirazı kavramı oluşmuştur. Bununla birlikte, ihracatın başladığı ilk yıllardan bu yana hammadde miktar ve kalitesi, sektörün en büyük problemlerindendir (Taner, 2001; Öztürk ve ark., 2005). Hammadde yeterliliği gelecek için de global kiraz endüstrisinde en önemli rekabet kriterindendir(o Rourke, 2007). ve kaliteyi artırmaya yönelik Ar-Ge çalışmaları sonucunda geliştirilen yeniliklerin uygulanması; hem halihazırda sektörün en büyük sorunlarından olan hammadde miktar ve kalitesindeki yetersizliklerin giderilmesine katkı sağlayacak hem de gelecekte kiraz pazarında Türkiye ye avantaj sağlayacaktır. Ancak kiraz üretim bölgelerinde yeniliklerin uygulanmasında sorunlar yaşanmaktadır. Bu çalışma ileihracata yönelik kiraz üretiminin yapıldığı bazı illerde, işletmelerin yenilikleri benimsemelerin d e etkili faktörler belirlenmiştir. İllerin seçiminde çıktıların daha fazla üretim bölgesine hitap edebilmesi bakımından, yüksek üretim miktarının yanında sosyal yapı, üretim pratikleri, ekoloji vb. özellikler bakımından birbirlerinden mümkün olduğunca farklılık göstermeleri hedeflenmiştir. Beklenildiği gibiaraştırma kapsamındaki illerd e yeniliklerin benimsemesindeetkili faktörler farklılık göstermiştir. Bununla beraber genel olarak en etkili faktörler; sırasıyla yayım elemanı ile görüşme sıklığı, eğitim ve kiraz üretim alanı bulunmuştur. Ancak, birçok çalışmada da üreticilerin tarımsal yenilikleri benimsemelerinde en etkili olduğu belirlenen bu faktörlerin etkisi, beklentilerden uzaktır. Tarımsal yayım elemanları, iki yönlü tarımsal bilgi akışının vazgeçilmez unsurlarıdır. Tarımsal yayım elemanlarının yerine getirmekle görevli oldukları yayım hizmetinin üreticilere yeniliklerin benimsetilmesind e etkili (Marsh ve ark., 2004) olduğu, yayım elemanı ile daha sıkı ilişkide olan üreticilerin yenilikleri erken benimsedikleri (Rogers ve Shomaker, 1972), tarımsal verimliliği artırdığı (Chisthi ve Husain, 1990), bu çalışmaların yıllık geri dönüşüm oranının oldukça yüksek (%84,6) (Alston ve Pardey, 2001) ve ekonomik anlamda karlı olduğu (Sterns ve Bernsten, 1996), ekonomik faydasından başka sosyal yapı anlamında da birçok fayda sağladığı bilinmektedir. Türkiye de tarımsal yayım sistemi ile ilişkili çalışmalarda birçok farklı sonuç elde edilmiştir. Boz ve ark. (2002), tarımsal yayım elemanlarıyla görüşme sıklığı gibi iletişim davranışlarının etkili, Özkaya (1989), ise etkisiz olduğu sonucuna varmışlardır.bazı çalışmalarda, yayımcıların yeni bir ürün, teknik veya çalışma biçimine uyum sağlamada yetersiz (%30), çalıştıkları işte düşünce ve deneyimlerini uygulama şanslarının düşük, yöneticilerin kendilerine verdiği yetki ve sorumluluğun çok az veya oldukça az (sırasıyla % 60; %43) olduğu, çoğunun yenilikleri çiftçilere benimsetme ve yaymada etkin olmadıklarını belirttikleri (Özkaya, 1989), yıl boyunca çalışma zamanlarının sadece %20 sini yayım çalışmalarına ayırabildikleri, yayım elemanlarına olan güvensizliğin işletmecilerin tavsiyelere uymama nedenleri arasında olduğu (Öztürk ve ark., 2013) rapor edilmiştir. Boyacı (1999) nın, teknoloji transferinde, çiftçilerin araştırma ve yayım çalışmalarına fikirsel ve finansal yönden doğrudan katılımlarının sağlanamadığını belirlemiştir. Bazı çalışmalarda, tarımsal yayım faaliyetlerin in başarısında yayım sisteminden ziyade yayımcının kişisel özelliklerinin belirleyici olduğu (Şişman, 2010; Öztürk ve ark., 2013; Karamürsel ve ark., 2013) bildirilmiştir. Özkaya (1989), tarımsal yayım örgütlerinin belirli bir stratejiden yoksun olduğunu, Boyacı (1999), konu ile ilgili yasal ve kurumsal düzenlemelerin gerektiğini söylemişlerdir. Araştırma, eğitim, yayım ve üretici temsilcilerinin katıldığı bir örgütlenme gereğini (Özkaya, 1989); ortak hedef, birbirine güven duyma ve işbirliğinin yarar sağlayacağına olan inancın başarıya yardımcı olacağını (Boyacı, 1999) ifade etmişlerdir.yayım faaliyetlerinin etkinliğini artırmak için çiftçilerin bir yeniliğ i benimsemelerine yardım eden algı süreçleri belirlenmeli ve temel öğrenme fırsatları iyi tanımlanmalı, yayım çalışmalarında bu araştırma sonuçlarından faydalanılmalıdır. Tarımsal üretimin bilinçli yapıldığı yörelerde okur-yazarlık oranının genellikle yüksek olduğu bilinmektedir (Gümüş, 2010). Çalışma kapsamında incelenen illerdeki işletmelerde 7 yaş ve üzeri nüfusun okur-yazarlık oranı, gerek cinsiyete gerekse toplam nüfusa göre Türkiye ortalamasından (%92,48) (Anonim, 2010b) yüksektir (Öztürk ve ark., 2013). Rogers ve Shomaker (1972), 275 araştırmanın %74 ünün sonuçlarında eğitimin yenilikleri erken benimsemede belirleyici, Boz ve ark. (2002), benimsemede etkili, Mwaseba ve ark. (2006), konuya göre etkisinin değişken, Armağan (1993); Özkaya (1989); Karamürsel ve ark., (2013), etkisiz olduğunu bildirmişlerdir. Çalışmada, Armağan (1993) ve Boz ve ark. (2002) nın bulgularıyla benzer şekilde üretim alanının yeniliklerin benimsenmesinde etkili olduğu, kiraz üretim alanı arttıkçabenimseme düzeyinin arttığı tespit edilmiştir.üret i min küçük birimlerde yapılması, birim alandaki üretim maliyetlerini artırmakta ve aynı zamanda ileri teknoloji kullanımına engel olmaktadır. Büyük işletmeler, teknoloji gerektiren yatırımları uygulamaya ve yenilikleri benimsemeye daha açıktır.2010 yılı destekleri içerisinde yer alan meyve üretimi için yapılan yayım ve danışmanlık, iyi tarım ve organik tarım, klonanaçlı üretim, bombus arısı, damla sulama desteklerinden, 10 da ve üzeri araziye sahip işletmeler faydalandırılmaktadır. İşletmelerin maddi imkanlarının yetersiz olmasının, bazı uygulamaları yapmama nedenleri arasında olduğu tespit edilmiştir. Yüksek oranda küçük ölçekli aile işletmesi özelliği taşıyan kiraz üreten işletmelerin, desteklemelerden faydalanması ile ilgili konular tekrar gözden geçirilmeli, tartışılmalıdır. 1611

7 Tarımsal Yayım ve Bilgi Sistemleri Bu bulgu, son yıllarda AB üyelik süreci ile birlikte ciddi olarak ele alınan havza bazlıüretim ve destekleme modelinin gerekliliğini destekler niteliktedir. Kiraz meyvesinin yüksek fiyatlarla satılıyor olması, arazi ve iklim koşullarının uygunluğu göz ardı edilerek kiraz plantasyonlarının ekstrem üretim alanlarına yayılmasına neden olmuştur. Büyük masraflar yapılarak bu tür alanlara tesis edilen plantasyonlarda önümüzdeki yıllarda yaşanabilecek problemler, ekonomik gücü zaten zayıf olan Türk çiftçisi için ağır bir yüktür. Kiraz için üretim havzaları belirlenirken, ekolojik uygunluk yanında geleneksel üretim kültürünün var olduğu alanlar dikkate alınmalıdır. Araştırmacı ve yayımcıların donanımlarının artırılması, işletmecilerin bilgi eksikliği hissettikleri konularda eğitim-yayım faaliyetlerine özel önem verilmesi gereklidir. -yayım faaliyetleri işletmecinin ve yörenin özellikleri dikkate alınarak ve mutlaka üreticilerin katılımı ile planlanmalı, planlama yapılırken özellikle üreticilerin uygulamanın sonuçlarını görebilecekleri faaliyetler belirlenmelidir. Önder çiftçi yaklaşımı, demonstrasyon ve teknik geziler bu anlamda kullanılabilecek etkili argümanlardır. Ayrıca uygulanması istenilen yenilik ve teknolojinin, işletmelerin fiziki şartları ve işletmecilerin özellikleri ile uyumlu hale getirilmes i önemlidir. Bunların yanında yeniliklerin benimsenmesi, uygulanması ve sonuçlarının üretici gelirine yansıması bakımından, işletme ölçeği büyük önem taşımaktadır. Orta ve uzun vadede işletme arazisinin parçalamasının önüne geçmek için yapılan düzenlemelerin genişletilmesi gerekmektedir. 5.TEŞEKK ÜR Çalışmanın yürütüldüğü illerde verilerinin elde edilmesi aşamasında bizlere destek olan bölge üreticilerine, Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı il- ilçe teşkilatı çalışanlarına ve mesai arkadaşlarıma teşekkür ederim. 6.KAYNAKLAR Akgül, H Eğirdir Bahçe Kültürleri Araştırma Enstitüsü Meyve Çeşit Katoloğu, s. 33. Aküzüm, T.,Selenay, M.F., Çakmak, B Sulama Yöntemi ve Sürdürülebilir Su Kullanımı. I. Ulusal Sulama ve Tarımsal Yapılar Sempozyumu, Sütçü İmam Üniversitesi, Mayıs, cilt:1, , Kahramanmaraş. Alston, M. J.,Pardey, P. G ReassessingResearchReturns: AttributionandRelatedProblems, Tomorrow sagricultura: Incentives, Institutions, InfrastructureandInnovationsProceedings (EditedbyG.H.Peters, P, Pingali). Twentyforth International Conference of AgriculturalEconomists, Ashgate. Anonim 2010a. Kiraz Üretimini Arılar Yapacak. (Ulaşım: Mart 2010). Anonim 2010b.,, Tarım. Türkiye İstatistik Kurumu, Ankara. (Ulaşım: Nisan 2010). Armağan, G İzmir İli Pamuk Üretiminde Yeniliklerin Üreticiler Arasında Yayılması ve Benimsenmes i Üzerine Bir Araştırma, Yüksek Lisans Tezi, Ege Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İzmir. Bilginer, Ş., Demirsoy, L., Demirsoy, H Bazı Kimyasal Uygulamalarının Türkoğlu Kirazında Meyve Çatlaması ve Meyve Kalitesi Üzerine Etkilerinin Araştırılması. Türkiye III. Ulus al Bahçe Bitkileri Kongresi, Eylül, s , Ankara,. Boyacı, M Tarımda Teknoloji Transferi ve Araştırma-Yayım-Çiftçi İlişkileri, Ege Üniversitesi Tarımsal Uygulama ve Araştırma Merkezi, İzmir, No:4. Boz, İ., Akbay, C., Orhan, E Mısır Üretiminin Kahramanmaraş ta Benimsenmesi ve Yayılmasını Etkileyen Faktörler, Türkiye V. Tarım Ekonomisi Kongresi, Erzurum. Chisthi, S.,Husain, A Extension Services andcotton Productivity: A Case Study of CottonMaximization Project in TharparkarDistrict (Sindh) of Pakistan. University of Karachi, Department of Economics, Karachi, Pakistan. Çakmak, B., Kendirli, B., Yildirim, M Türkiye de Sulama Uygulamaları ve Basınçlı Sulama Uygulama Olanakları. II.Ulusal Sulama Sistemleri Sempozyumu, Ankara, Demirsoy, L., Demirsoy, H TheEpidermalCharacteristics of Fruit Skin of SomeSweetCherryCultivarsınRelationtoFruitCracking, s Ergun, M.E., Burak, M Dış Satıma Yönelik Üretim Yapan Kiraz İşletmelerinin Sorunları ve Çözüm Yolları. I. Sert Çekirdekli Meyveler Sempozyumu, , Yalova. Gültaş, H.T., Erdem, Y Bodur Kiraz Bahçelerinde Damla ve Mikro Yağmurlama Sulama Yöntemlerinin Yatırım Ve İşletme Masrafları Yönünden Karşılaştırılması. Tarım Bilimleri Dergisi, 13 (1), Gümüş, E Türkiye nin u. Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi, Ünite 6. (Ulaşım: Mart 2010). Karamürsel D., Öztürk F.P., Emre, M., Subaşı, O. S., Karamürsel, Ö.F., Eren, İ., Öztürk, G., Aras, Y Türkiye'de Erik Yetiştiriciliğinde Yeniliklerin ve Araştırma Sonuçlarının Benimsenme Düzeyleri ve Etki Değerlemesi. Proje Sonuç Raporu, Meyvecilik Araştırma İstasyonu Müdürlüğü, Eğirdir/Isparta. Karamürsel, Ö.F., Sarısu, H., C., Öztürk, F.P Erik-Kiraz Yetiştiriciliği. AB Aktif İstihdam Tedbirleri Hibe Planı,

8 XI. Ulusal Tarım Ekonomisi Kongresi 3-5 Eylül 2014, Samsun Looney, N.E HormonesandHorticulture, HortScience, Vol.32, No.6., Marsh, S. P.,Pannell, D. J., Lindner, R. K DoesAgriculturalExtension Pay? A Case Studyfor a New Crop, Lupins, in Western Australia. AgriculturalEconomics, 30 (1): Mwaseba, D. L.,Kaarhus, R., Johnsen, F. H., Mvena, Z. S. K., Mattee, A. Z Beyond Ado ption/rejection of Agriculturalİnnovations-EmpiricalEvidencefromSmallholder Rice Farmers in Tanzania, Outlook On Agriculture, 35 (4): O Rourke, D World CherryReview. A Publication of BelroseInc. Özbek, H., 2008, Türkiye de ılıman iklim meyve türlerini ziyaret eden böcek türleri, Uludağ Arıcılık Dergisi, 8(3): Özkaya, T Ege Bölgesinde Seçilmiş Bazı İllerde Süt Sığırcılığına Yönelik Tarımsal Yayım Stratejisinin Analizi, Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Ekonomisi Bölümü, İzmir. Öztürk, F.P., Karamürsel, D., Bayav, A., Öztürk, G Türkiye de Kiraz Üretimi, Pazarlaması ve Dış Satım Potansiyeli. GAP IV. Tarım Kongresi, Cilt:2, , Şanlıurfa. Öztürk, F.P., Karamürsel, D., Emre, M., Sarısu, H. C., Eren, İ., Yulafçı, A., Emre, R. A Türkiye de Kiraz Yetiştiriciliğinde Yeniliklerin ve Araştırma Sonuçlarının Benimsenme Düzeyleri ve Etki Değerlemes i. TAGEM Proje Sonuç Raporu, Yayın No: 48, Eğirdir. Özyazıcı, M.A., Özdemir, O., Özyazıcı, G., Alpay, S Çarşamba ve Bafra Ovalarında Seralarda Yetiştirilen Hıyar Bitkisinin Demir, Bakır, Çinko ve Mangan Beslenme Durumunun Belirlenmesi. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 22(2): Rogers, E. M.,Shomaker, F. F Communication of Innovations. TheFreePress, London. Sterns, J. A.,Bernsten, R. H AssessingtheImpact of CowpeaandSorghumResearchandExtension in NorthernCameroon. PolicySynthesisfor USAID-BureauforAfrica, Office of Sustainable Development, No:23. Şişman, Z Türkiye de ve Avrupa Birliği Ülkelerinde Tarımsal Yayım Çalışmalarının İncelenmesi. 46. Dönem AB Temel Kursu. T.C. Ankara Üniversitesi Avrupa Toplulukları Araştırma ve Uygulama Merkezi, Orman Genel Müdürlüğü, Ankara. Taner, Y Sert Çekirdekli Meyve ve Özellikle Kiraz İhracatında Pazarlama Politikaları ve Stratejilerinin Belirlenmesi. I. Sert Çekirdekli Meyveler Sempozyumu, Eylül, s. 29, Yalova. Vıttrup, C.J Rain-İnducedCracking of SweetCherries: ItsCausesandPrevention: cherries: ProductionandUses, Webster, A.D.,Looney, N.E (ed.), s , USA. 1613