20. ULUSAL PAZARLAMA KONGRESİ Anadolu Üniversitesi - Eskişehir

Transkript

1 20. ULUSAL PAZARLAMA KONGRESİ Anadolu Üniversitesi - Eskişehir Sosyal Pazarlamanın Yeni Aracı: Kitle Fonlaması The New Tool of Social Marketing: Crowdfunding Mustafa Halid Karaarslan 1 - Başar Altuntaş 2 Öz Pazarlama, toplumların karşı karşıya olduğu birtakım sosyal sorunlara çözüm üretebilmeli ya da bireylerin ve işletmelerin dikkatini sorun olan konuya çekebilmelidir. Yeni yüzyılda, devletlerin çözüm arayışında oldukları önemli sorunların başında yoksulluk gelmektedir. Tüketicilerin bu sorunun çözümünde aktif rol alması gerekmektedir. Çünkü günümüz tüketicileri pasif birer kullanıcı değildirler. Açık yenilik uygulamaları sayesinde üreticiye dönüşen tüketici, kitle fonlaması ile inandığı projeleri fonlayabilir hale gelmiştir. Kitle fonlaması, sosyal pazarlamanın önemli uygulamalarındandır. Bu fonlamayla pek çok kişiye krediler ve yardımlar ulaştırılabilmektedir. Ayrıca yardım faaliyetleri daha şeffaf olabilmekte, bütçenin daha büyük bir kısmı yardıma muhtaç kişilere gidebilmekte, sorunun bir merkez tarafından tespit edilme zorunluluğunu ortadan kaldırmakta ve sorunu yaşayan kişiler projeler başlatarak fon toplayabilmektedir. Tüketicinin edinmiş olduğu bu güç, pazarlamanın gelecek uygulamaları içinde önemli ipuçları vermektedir. Bu çalışmanın amacı kitle fonlamasının ne olduğunu ortaya koymak ve sosyal pazarlamada nasıl kullanıldığını açıklamaktır. Anahtar Kelimeler: Sosyal Pazarlama, Kitle Fonlaması, Yoksulluk Abstract Marketing should be able to find solutions to some social problems that are facing by the communities or able to capture the attention of enterprises and individuals to issues. For the governments the most important issue that they are looking for solution is poverty in the new century. Consumers should take active role to solve this problem. Because today s consumer is not just a passive user. Transformation to the manufacturer through open innovation practices, consumer becomes funder of the projects that believes by crowdfunding. Crowdfunding is one of the most important practices of social marketing. With this method loans and grants can be delivered too many people. Charitable activities can be more transparent, a large portion of budget can go to any person in need of assistance, eliminates the need to identify the problem by a central and people with problems can raise funds by initiating projects. This power which was obtain by consumer provides important clues about the future practices of marketing. The aim of this study is to describe how the crowdfunding can be used in social marketing and to reveal what is the crowdfunding. Keywords: Social Marketing, Crowdfunding, Poverty 1 Karabük Üniversitesi, mustafahk@karabuk.edu.tr 2 Ahi Evran Üniversitesi, baltuntas@ahievran.edu.tr 487

2 Sosyal Pazarlamanın Yeni Aracı: Kitle Fonlaması Giriş İşletmeler kârlılıklarını arttırmanın yanı sıra içinde bulundukları toplumun sorunlarına eğilme ve çıkar gruplarının beklentilerini karşılama gibi sorumlulukları da bulunmaktadır. Nitekim bir yandan ekonomik amaçlarını gerçekleştirmek için çabalayan işletmelerin, bir diğer taraftan bu amaç ve hedeflerine ulaşırken ahlaki ve hukuksal sınırlar içerisinde kalmaları, toplumun faydasına olacak ve mevcut sosyal sorunların çözümüne katkı sağlayacak işleri yürütmeleri gerekmektedir. Yeni dünya düzeni içerisinde bireyler, işletmelerin kurumsal vatandaş olmalarını istemekte, bununla birlikte içinde bulundukları toplumun sosyal olarak gelişmesine ve huzuruna katkı sağlamasını beklemektedir (Gürgen, 2008, s.160). İşletmeler toplumun bir parçasıdır ve ayrı birer yapı olarak değerlendirilemezler. Dolayısıyla günümüz işletmelerinin temel amacı yalnızca ürün üretip satmak değildir, aynı zamanda toplumun karşı karşıya olduğu sorunlara çözüm üretmeye çalışmak ya da çözüm üretenlere destek olmaktır. İşletme sayısının ve nüfusun her geçen gün artması, teknolojik yeniliklerin üretimi kolaylaştırması beraberinde bir takım sorunları gün yüzüne çıkarmıştır. Bulunduğumuz çevrenin ve doğanın büyük bir hızla yok olması, kaynakların azalması, yetersiz eğitim ve sağlık hizmetleri, bulaşıcı hastalıklar, zararlı madde kullanımı, savaşlar ve açlık gibi birçok konu toplumların yüzyüze oldukları temel sosyal sorunlardır. Bunların yanı sıra küreselleşmenin tetiklemiş olduğu gelir dağılımının dengesizliği, istihdam sorunu ve yoksulluk ayrıca önemsenmesi gereken toplumsal konular arasındadır. Küreselleşme, zengin ile yoksul arasındaki farkı daha çok açmıştır (Hayran, 2008, s.70; Leba, 2001). Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) tarafından yapılan gelir dağılımı araştırmasına göre Türkiye de 2013 yılında en yoksul yüzde 20 ile en zengin yüzde 20 arasındaki gelir farkı 7,7 kattır (TÜİK, 2014). Birleşmiş Milletler ülke bilgilerinde Türkiye de yoksulluk oranının 2.79 olduğu belirtilmektedir (UNDP,2012). İngiltere merkezli sivil toplum kuruluşu olan Oxfam tarafından yürütülen diğer bir araştırma ise dünyadaki en zengin yüzde 1 lik kesimin sahip olduğu servetin 2016 yılında diğer yüzde 99 un toplam mal varlığından daha fazla olacağı öngörülmektedir (Euronews, 2015). Bu denli gelir dengesizliğin yaşandığı toplumlarda huzurun ve refahın olabilmesi pek muhtemel değildir. Bu nedenle toplumların vakit kaybetmeden konuya çözüm bulabilecek yollar arayıp bulması ve uygulamaya geçirmesi gerekmektedir. Toplumların karşı karşıya olduğu sosyal sorunların çözüme kavuşturulmasında devletlerin yerine getirmiş oldukları faaliyetlerin yeterli olmayacağı, o toplumda var olan işletmelerin ve bireylerin bu sorunların çözümüne ilişkin sorumluluk alması gerektiği düşünülmektedir. Bu birliktelik ve ortaklaşa çalışma ile toplumsal refahın, huzurun ve bireylerin mutluluğu sağlanabileceği gibi gelecek nesillere daha yaşanabilir ortamlar oluşturulup, bırakılabilecektir. Bu çalışmanın amacı yoksullukla mücadelede bireylerin ve kurumların sosyal pazarlama aracı olarak kullanabilecekleri kitle fonlamasını kuramsal çerçevede ele almaktadır. Sorunun çözümüne yönelik bir araç olan kitle fonlaması, yaratıcı ve yenilikçi fikir geliştiren bireylere veya kurumlara, bu fikirlerini hayata geçirmeleri için ihtiyaç duydukları finansal desteği, internet üzerinden diğer kişilere projeyi duyurmak sûretiyle projeye destek sağlamaktadır. Böylelikle uygulamaya geçirilen projeler yeni iş sahalarını ortaya çıkarmakta, kişilerin gelirlerinde artışa sebep olmaktadır. Bu gelir artışının tekrar yatırıma dönüşmesini teşvik ederek, gittikçe yükselen bir refah ortamı oluşturulmaya çalışılmaktadır. Bu yönüyle kitle fonlaması, son yıllarda kendinden sıklıkla söz ettiren bir araç haline gelmiştir. Sosyal Sorumluluk ve Kitle Fonlaması Sanayi devrimiyle birlikte ortaya çıkan işletmecilik anlayışı ilk zamanlarda ekonomik başarıya odaklandığından, firmaların toplumsal ve çevresel sorunlara karşı duyarlı olması beklenmiyordu. Ancak zamanla artan sorunlar, toplumun işletmelerden olan beklentilerini değiştirmiş ve işletmelerin, birer kurumsal vatandaş olarak toplumsal sorunlara müdahale etmesi beklenmiştir (Erkman ve Şahinoğlu, 2012, s.269). Dolayısıyla işletmeleri değerli kılan anlayış, üretmiş oldukları ürünlerin kalitesinden ziyade topluma kazandırdıklarıdır. İşletmeler açısından değer yaratma süreci olan sosyal sorumluluk kavramı, 1950 li yıllardan sonra işletmelerin kurumsal yapıya kavuşmaları ve topluma yönelik sorumluluklarının olduğu bilincinin yerleşmesiyle birlikte üzerinde durulur hale gelmiştir. Türkiye de sosyal sorumluluk konusu 1980 li yıllarla birlikte, serbest piyasa ekonomisine bağlı olarak iş dünyasının gündemine girmeye başlamış ve ancak 2000 li yıllarda birçok işletme tarafından ön planda tutulur hale gelmiştir (Alnıaçık vd., 2011, s.85). 488

3 20. Ulusal Pazarlama Kongresi, Haziran, 2015 Literatürde sosyal sorumluluk kavramına yönelik birçok tanım bulunmaktadır (Carroll, 1999; Wood, 1991; Lantos, 2001; Kotler ve Lee, 2006; Baker, 2004). Bu tanımlamaları yapan araştırmacılara göre sosyal sorumluluk, işletmelerin içinde yaşadığı toplumun değerlerine ve hedeflerine uygun politikalar izlemesi ve kararları yerine getirmesidir. Burada temel amaç toplum tarafından önemli addedilen ve sorunlu görünen konulara çözüm bulmak ya da çözüm üretenlere destek olmaktır (Özgüven, 2013, s.40). Dolayısıyla işletmeler toplumla birlikte hareket etmeli ve sürdürülebilir ekonomik kalkınmaya katkı sağlamaya yönelik faaliyetleri planlanmalı ve uygulamalıdır (Kotler ve Lee, 2006, s. 2-3). Ekonomik gelişmenin ve kalkınmanın sağlanabilmesi, o toplum fertlerinin gelirlerinde artışın sağlanmasıyla yakından ilgilidir. Ancak günümüzde var olan gelir dengesizliği ve sonucunda meydana gelen yoksulluk toplumsal sorunların en başında gelmektedir. Bu nedenle kalkınma ekonomisinin temel ilgi alanlarından birisi olan yoksulluk (Solmaz, 2008) sorunuyla mücadele etme, işletmelerin sosyal sorumluluk kapsamında ilgilenmesi gereken alanlardan birisidir. Sosyal sorumluluk konularına bireylerin ve kurumların dikkatini çekebilmek, onları bilgilendirmek, istenilen yönde tutum ve davranış değişikliğine yönlendirebilmek sosyal pazarlama ile mümkün olabilmektedir. Sosyal pazarlama konuları içerisinde yer alan ve Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı çerçevesinde Bin Yıl Kalkınma Hedefleri nin 2015 yılına kadar gerçekleştirilmesi gereken 8 hedefin en başında yoksulluğun ve açlığın ortadan kaldırılması gelmektedir (United Nations, 2008). Yoksulluğun azaltılmasına yönelik mücadelede etme sürecinde geçmişten günümüze doğru, 1960 lı yıllarda çoğunlukla hükümetler rol alırken 1980 lerde kâr amacı gütmeyen kuruluşlar ve 1990 larda da özel sektör sürece dâhil olmuştur (Kotler ve Lee, 2010, s ) yılında meydana gelen finansal krizle birlikte fonların azalması sonrasında kitle fonlaması uygulamaları daha da yaygın hale gelmiştir (The World Bank, 2013, s. 8). Bu yeni araç sayesinde, yoksullukla mücadeleye bireylerde dâhil olmuştur. Yoksulluğun çok boyutlu ve dinamik bir sorun olması, bu sorunla mücadelede izlenecek politikaların da çok boyutlu olmasını, zamana ve ülkelerin içinde bulundukları sosyo-ekonomik koşullara göre farklılaşmasını zorunlu kılmaktadır (Gündoğan, 2008, s.48). Yeni iş alanlarının kurulması ve istihdamın arttırılması yoksullukla mücadele stratejilerinden yalnızca birisidir. Bu bakımdan parlak ve iyi iş fikirlerinin desteklenerek, işletmeye dönüştürülmesinin istihdamın sağlanmasına ve dolayısıyla yoksulluğun azaltılmasına katkı sağlayacağı düşünülebilir. Günümüzde birçok iş fikrinin yetersiz finansmandan ve bilgi eksikliğinden hayata geçirilemeden yok olduğu gözlemlenmektedir. Bu konuda yurtdışında başarıyla uygulanan kitle fonlamasının, finansman sağlama noktasında önemli bir araç olduğu görülmektedir. Uygulama sayesinde girişimci ve yenilikçi ruhu olan bireylerin, geliştirmiş oldukları fikirler değerlendirilmekte, ekonomik değerinin olması halinde ihtiyaç duyulan nakit kitle fonlayıcılardan sağlanmaktadır. Böylece iyi iş fikirleri hayata geçirilirken, bir yandan ekonomik kalkınmaya ve istihdama diğer taraftan da toplumun refahını arttırmaya yönelik katkı gerçekleşmiş olmaktadır. Kitle Fonlaması Kitle fonlaması (crowdfunding), bağışçılardan ve yatırımcılardan internet üzerinden para toplayabilmenin etkin bir yoludur (The World Bank, 2013, s. 8). İnternet teknolojisinin gelişmesiyle (özellikle web 2.0) birlikte kitle fonlaması gelişme imkânı bulabilmiş ve tarafların internet ortamında kısa süre içerisinde iletişim kurabilmesini sağlamıştır (Hemer, 2011, s.8). Bu sayede çok sayıda girişimci birey ve grup, standart finansal aracılar olmaksızın internet üzerinden nispeten küçük katkılarla çeşitli -kültürel, sosyal ve kâr amaçlı- girişimleri finanse edebilir hale gelmiştir (Mollic, 2014, s.2). Kar amacı gütmeyen dünyada bağış toplama şeklinde var olan kitle fonlaması terimi (CMF, 2012, s.4), kitle kaynağından (crowdsourcing) türetilmiştir ve kavram dış kaynak kullanımının anonim sayıdaki bireyin kaynaklarından, bilgilerinden ve uzmanlıklarından faydalanma anlamına gelmektedir (Hemer, 2011, s.8). Yaygın olarak Kuzey Amerika ve Avrupa da kullanılan kitle fonlamasının (Gulati, 2014, s.11), küresel büyüklüğünün 6,4 milyar dolara ulaştığı tahmin edilmektedir ve ABD, Çin ve İngiltere nin fon büyüklükleri 1 milyar doları aşmış durumdadır (Kirby ve Worner, 2014, s.4). Bu bölgelerdeki kitle fonlamanın yaygın olmasının en önemli nedenlerinin başında internete erişimin fazla olması, elektronik para transferine olan aşinalık ve gelirlerin yüksekliği gelmektedir. Benzer şekilde orta sınıfın güçlü ve elektronik para transferinin yaygın olduğu diğer bölgelerde de kitle fonlamasının gelişmesi beklenmektedir. 489

4 Sosyal Pazarlamanın Yeni Aracı: Kitle Fonlaması Konuya ilişkin literatür incelendiğinde, sosyal pazarlamanın uygulayıcıları olarak kurumları işaret ettiği görülmektedir. Yoksulluğa yönelik çalışmaların bu kişileri anlaması ve onları kendi çözümlerini geliştirmeye yöneltmesi gerektiğini belirten Kotler ve Lee (2010, s.28), ancak başarılı bir sosyal sorumluluk faaliyeti için kamu kurumları, sivil toplum örgütleri ve işletmelerin birlikte çalışmalarının gerektiğini belirtmektedirler. Ancak bu iş birliği çok değerli olmasına rağmen yeterli değildir. Zira bireyleri özneden çok nesne ve bir projenin destekleyicileri olarak görmektedir. Buradaki bakış açısını değiştirmek, merkezi planlama mantığından uzaklaşarak bireyleri daha aktif düşünme gerekliliği açıktır. Kitle fonlaması bunu sağlayabilecek önemli yöntemlerden birisidir. Çünkü her bireyin kendi projesini oluşturmaya olanak vermektedir ve bu projeyi gerçekleştirmesi için merkezi otoriteyi değil bireyleri ikna etmesi yeterlidir. Bireyler karşı karşıya oldukları sorunlarını sosyal medya aracılığıyla aktarabilmekte ve projesi için fonlar bulabilmektedir. Kitle Fonlamanın Oyuncuları Kitle fonlamada; fon arayanlar, fonlayanlar ve kitle fonlaması organizasyonları olmak üzere üç farklı oyuncu bulunmaktadır (Ordanini vd., 2011, s.445). Bunlardan birincisi olan fon arayanlar, finanse ettirmek istedikleri fikir ya da projeleri bulunan taraftırlar. Bu oyuncular kitle fonlamayı, finansal destek olma konusuyla ilgilenenlere duyurmak ve pazara doğrudan erişmek için kullanmaktadırlar. İkinci oyuncu fonlayanlardır ve bu kişiler projeleri finansal olarak destekleyen, risk alan ve yatırdığını çeşitli şekillerde geri almayı bekleyenlerdir. Bu destekleyiciler en umut verici ve ilginç buldukları projeleri seçerek, finansal destek vermektedirler. Üçüncü oyuncu ise fon arayanlarla fonlayanları buluşturan, onların içerikler oluşturmasına ve paylaşmasına olanak sunan kitle fonlama organizasyonlarıdır. Dünya genelinde kitle fonlaması sitelerinin sayısı dir (Crowdsourcing, 2015). Genel amaçlı kitle fonlaması organizasyonlarının en büyüklerinden birisi Kickstarter dır. Burada sanat, spor, eğitim, bilim, teknoloji, sosyal sorumluluk projeleri gibi oldukça geniş alanda ve konuda kitle fonlama faaliyetleri gerçekleştirilebilmektedir. Bu organizasyon vasıtasıyla 2014 yılında 22 binden fazla projeye, 3.3 milyon kişiden toplanan yarım milyar dolardan daha fazla fon aktarılması sağlanabilmiştir (Kickstarter, 2015). Odaklanmış organizasyonlar içerisinde en başarılı olanlarından birisi ise Kiva dır. Kiva verdiği mikro kredileri, kitle fonlaması ile sağlayan bir organizasyondur. Site üzerinden 25 Dolar ve katları ile iş kurmak isteyenlere borç verilebilmektedir. Borç verilecek kişiler organizasyonun işbirliği yaptığı saha ortakları tarafından tespit edilmekte ve bilgileri derlenmektedir, ardından tercüme işlemleri yapılmakta ve geri ödeme planı hazırlanmaktadır. Borçlar faizsizdir ve geri ödeme oranı %98 in üzerindedir. Organizasyon hiçbir aşamada komisyon almamakta, verilen borcun tamamını ihtiyaç sahibine aktarmaktadır. Kurulduğu 2005 yılından 2015 yılına kadar 1,2 milyon kişiden 675 milyon dolar borç temin edilmiş bununla 800 binden fazla borç verme işlemi gerçekleştirilmiştir (Kiva, 2015). Bunların dışında müziği (Pledgemusic, Artistshare, Artisteconnect), sinemayı (Seedandspark), kitap yayınını (Pubslush), teknolojik girişimleri (Angellist, Startupvalley, Seedups) destekleyen pek çok organizasyon bulunmaktadır. Sonuç olarak fonlama organizasyonları genel amaçlı ve odaklanmış olmak üzere iki türe ayrılmaktadır. Bu organizasyonlar tarafları bir araya getiren platformlardır ve aracılık hizmetini yerine getirmekten sorumludurlar. Kitle Fonlaması Türleri Dünya Bankası tarafından hazırlanan raporda bağış ve yatırım olmak üzere iki türe ayrıl (The World Bank, 2013, s. 20) kitle fonlaması, projenin amacına göre çeşitlilik göstermektedir. Kapsamlı bir şekilde ayrıma tabi tutulduğunda; bağış, ödül, ön satış, borç verme (sosyal, kişiden kişiye, kişiden işletmeye), ayni fon, yatırım modeli, sponsorluk, gelir paylaşımı ve karma modeller olmak üzere dokuz farklı tür ortaya çıkmaktadır (De Buysere vd., 2012, s.10-11). Bağış bilindik ve aşikâr olan bir modeldir. Doğal afet, savaş sonrası yeniden yapılanma, kıtlık ya da hastalıkla mücadele gibi konularda çeşitli kaynaklardan yardımlar toplanmaktadır. Buna benzer şekilde kişilerin projelerinin internet üzerinden duyurulması sonrasında diğer kişilerden yapılan bağışların kitle fonlaması organizasyonları aracılığıyla toplanması ve proje sahibine bu bağışların ulaştırılması şeklinde işlemektedir. Ödül, fon sağlayan kişilere katkıları karşılığında verilen maddi ya da maddi olmayan ürün veya hizmetlerdir (Crowdfunding The Scottish Perspective, 2013, s.8). Destek olan kişilere, teşekkür e-postası ya da tebrik kartı göndermek, yapılan projenin teşekkür listesinde ismine yer vermek, toplantıya davet etmek gibi 490

5 20. Ulusal Pazarlama Kongresi, Haziran, 2015 maddi olmayan ödüller olabileceği gibi; şapka, tişört benzeri küçük hediyelerin destekçiye takdim edilmesi şeklinde de olabilmektedir. Ödülde temel amaç verilen küçük destekler karşılığında kişiyi mutlu ve onure edebilecek düşük maliyetli hoşluklar sunmaktır. Zira burada proje sahibinin asıl hedefi projesini gerçekleştirebilmektir. Ön satış modelinde ise, destek olan kişi projenin vaad etmiş olduğu ürün ya da hizmeti henüz proje başlamadan satın almaktadır. Projenin başlangıcında yapılan bu satışta, satış bedeli proje sahibine peşin olarak ödenmektedir. Proje sahibi bu parayı sermaye olarak kullanmakta ve projeyi gerçekleştirdikten sonra ürettiği ürün ya da hizmeti destekçilerine göndermektedir. Borç verme işlemi iki türlü olarak gerçekleştirilebilir. Bunlardan birincisi geleneksel kredi anlaşması yapar gibi belirli bir faiz miktarı ve geri ödeme planı çerçevesinde bir anlaşma yapılarak borç verilebilir. İkinci olarak ise faizsiz ve geri ödemenin yalnızca işletmenin gelir ya da kâr elde etmesi şartına bağlanarak borç verilebilir (CMF, 2012, s.9). İkinci tip borç verme genellikle sosyal amaçlarla verilen krediler için geçerli olacaktır. Amaç finansal beklentiden daha çok, borç verilen kişinin kendi geçimini sağlayabilecek bir iş edinmesi ya da yoksullara yönelik yapılan projelerin desteklenmesidir. Ayni fonlarda ise destekçi para yerine geçebilecek farklı bir yardımda bulunabilir. Örneğin bir sinema projesinde montajı yapan bir destekçi, bütçede montaj için ayrılmış rakam kadar yardımda bulunmuş sayılır. Yatırım modelinde ise fon sağlayan kişi, projelerin hisselerini satın alabileceği gibi kâr ya da gelir paylaşım modeline göre anlaşmalar da yapabilir (CMF, 2012, s.12). İşletmenin hisselerini alıp, işletmeye ortak olmak noktasında hukuki engeller bulunmaktadır. Türkiye de hisse alım-satımı Borsa İstanbul Özel Pazar ile mümkündür. Ancak bu pazarda ücretlerin yüksek olması, istekli olan kimselerin az miktarlarda yatırım yapmasını olanaksız kılmaktadır. Bu nedenle buradaki yatırımları kitle fonlaması olarak nitelendirmek mümkün değildir. Sponsorluk, projenin gerçekleştirilmesine yapılan katkı karşılığı, katkı verene bir ödül verilmektedir. Katkı veren şayet kişi ise, ona teşekkür edilmesi, plaket verilmesi ya da onun adına parti düzenlenmesi şeklinde gerçekleşirken; katkı verenin kurum olması halinde kurum logosuna ya da ürünlerine proje dâhilinde yer vermek şeklinde olabilmektedir. Gelir paylaşımı, bu yöntemde projenin gerçekleştirilmesi ile elde edilecek gelir taraflar arasında paylaşılmaktadır. Örneğin, basılan kitabın ya da çekilen filmin gelirinin destekçilerle paylaşılmasıdır. Karma modellerde ise her projenin bahsedilen modellerden birkaçını eş zamanlı olarak kullanmasıdır. Örneğin, aynı projede çok düşük katkı sunanlara teşekkür edilirken, biraz daha fazla katkı sunanlara ön satış yapılabilir, daha büyük katkısı olanlara ise hisse satışı gerçekleştirilebilir. Kitle fonlaması türleri olarak yapılan bu ayırımın yanı sıra kitle fonlamasını oldukça yalın bir şekilde finansal geri dönüşü olanlar ve olmayanlar olarak ikiye ayırabilmekte mümkündür. Bunlardan sosyal borç verme, bağış ve ödül modelleri finansal geri dönüşü olmayan model iken, akranlar arası borç verme ve yatırım yapma ise finansal geri dönüşü olan modellerdir (Kirby ve Worner, 2014, s. 8). Bu çalışma kapsamında kitle fonlaması ile ilgili sunulan son bir sınıflandırma ise Hemer (2011, s.11) tarafından yapılandır. İki boyutta sınıflandırılan kitle fonlamanın birinci boyutunda projenin ticari hedefleri, ikinci boyutunda ise örgütsel mahiyeti yer almaktadır. Buna göre; Ticari boyutta: 1. Kâr için: Ticari şirketlerin kâr amaçlı projelerinin finansmanı, ticari filmin finansmanı veya bir müzik albümü çıkarma vb. gibi projeler için yapılan kitle fonlamalarıdır. 2. Kâr beklentisiz: Halk sağlığı, kamu altyapıları, kalkınma yardımları, bağışlar, kamu araştırma projeleri, açık kaynak yazılımlar kâr beklentisi olmadan yapılan kitle fonlamalarıdır. 3. Ortası: Projenin geleceğinin çok açık olmadığı ancak uzun vadede ticarileştirilmesi muhtemel projeler ve bağımsız sanatçıların desteklenmesidir. Örgütsel boyutta: 1. Bağımsız-tek başına: Arka planında kurum ya da organizasyon bulunmayan bireysel girişimlerdir. 491

6 Sosyal Pazarlamanın Yeni Aracı: Kitle Fonlaması 2. Bir kurumla ilişkili: Özel yada kamu kurumlarına bağlı olarak başlatılan projelerdir. Bu projeler bir sivil toplum kuruluşuna ait olabileceği gibi Birleşmiş Milletler ya da AB komisyonu gibi uluslar üstü bir organizasyonun bir parçası da olabilir. 3. Yeni girişimler: Proje başarıya ulaştıktan sonra bir işletmeye, derneğe, vakfa ya da kulübe dönüşebilir. Hemer tarafından yapılan bu sınıflandırmaya göre Tablo 1. de, kitle fonlamanın boyutlarına, kitle fonlama araçlarının uygulanabilirliğini gösteren ayrıntılı bir çalışma sunulmuştur. Tablo 1. incelendiğinde, projelerin türlerine göre kullanılabilecek kitle fonlaması araçlarına bakıldığında kâr beklentisi olmayan projeler için bağış, sponsorluk ve ön satış daha uygundur. Ancak yeni girişim kurmayla sonuçlanan projelerde bağış her proje için Tablo 1. Proje Türlerine Göre Kitle Fonlaması Türlerinin Uygulanabilirliği Girişimin Örgütsel Boyutu Bağımsız tek başına Bir kurumla ilişkili Yeni girişimler Girişimin Ticari Boyutu Kâr beklentisiz Ortası Kâr beklentili Bağış:+++ Sponsor:+++ Borç verme:++ Bağış:+++ Sponsor:+++ Ön satış:++ Borç verme: Bağış:+* Sponsor:+++ Borç verme:++ Hisse:+* Bağış:+ Sponsor:++ Borç verme:++ Bağış:+ Sponsor:+++ Borç verme:+ Bağış:+* Sponsor:+* Borç verme:++ Hisse:+* Bağış: Sponsor:++ Borç verme:+++ Bağış: Sponsor:++ Borç verme:+ Bağış:+* Sponsor:+* Borç verme:++ Hisse:+ Açıklama: +++ çok iyi uyum, ++ iyi uyum, + kısmen uygulanabilir, +*erken dönemde uygulanabilir, düşük uyum, + vakaya bağlı. Kaynak: Hemer, J., Schneider, U., Dornbusch, F., Frey, S. (2011): Crowdfunding und andere Formen informeller Mikrofinanzierung in der Projekt und Innovationsfinanzierung, final Report. Karlsruhe: Fraunhofer ISI. [Aktaran Hemer, J. (2011). A snapshot on crowdfunding (No. R2/2011). Working papers firms and region.] uygun olmayabilir. Yeni kurulacak girişimlerin sosyal ya da çevre problemlerini çözmesi muhtemelse veya sanat ile ilgili ya da dini bir kurum kurulacaksa uygun olabilirken, diğer durumlarda uygun olmayabilir. Hisse satışı ise bireysel ve bir kurumla ilişkili projeler için uygun değilken, yeni girişimlerde projeye bağlı olarak uygulanabilir. Aslında kitle fonlaması daha çok küçük ölçekli bağımsız üreticiler ve geliştiriciler için uygundur (CMF, 2012, s.20). Ancak kitle fonlamasına olan ilgi arttıkça daha büyük projelerin de fonlanabileceği yönelik düşüncelerde artış göstermiştir. Kitle fonlamasında bağış ve ön satış daha az karmaşıklık içerirken, borç verme ve hissedarlık daha fazla karmaşıklık içermektedir (Hemer, 2011, s.9). Nitekim bağış yapıldıktan sonra kitle fonlaması organizasyonun sorumluluğu bitmektedir. Ancak borç verme ve 492

7 20. Ulusal Pazarlama Kongresi, Haziran, 2015 hissedarlıkta uzun süreli takip gerekmekte, geri ödemelerde ve var olan hisselerin satışında yeniden aracı olmaktadır. Kitle Fonlamada Oyuncuların Motivasyonu Kitle fonlamada fonlayan ve fonlanan tarafları motive eden, onları kitle fonlamaya ya da kaynak aramaya iten çeşitli etkenler vardır. Fonlayanlar, toplumsal olarak önemli bir misyona katkı sunmaktan, benzer önceliklere sahip bir topluluğun parçası olmaktan, finanse edilen projenin başarısını gözlemekten, proje ekibi ile iletişim kurabilmekten, bir yeniliğe katkıda bulunmaktan, öncü olmaktan ve kişisel ağını geliştirmekten dolayı motive olabilir (Hemer 2011, s.14). Fonlayıcılar, sosyal karşılık, malzeme karşılığı ve finansal karşılık olmak üzere üç farklı beklenti ile kitle fonlaması yapabilmektedirler (De Buysere vd., 2012, s.13). Sosyal karşılık içsel bir motivasyonla yapılabileceği gibi toplumsal itibar beklentisiyle de yapılabilir. Malzeme karşılığında yapılan kitle fonlamada verilen fon karşılığında bir ürün veya hizmet alma beklentisi bulunurken, finansal karşılıkta ise fonlayan yatırdığından daha fazlasını parasal olarak alma beklentisi içerisinde olmaktadır. Fonlayıcılar, ürünü sadece tüketmekten motive olanlara göre genellikle daha yüksek ödeme yapmaya isteklidirler ve kendilerini özel veya ayrıcalıklı hissetmelidirler (Belleflamme, 2014, s.589). Fonlananlar ise; projelerine daha fazla fon bulmak, projesiyle ilgili onay almak, diğerleri ile iletişime geçmek, diğerlerinin başarılarını taklit etmek veya onları geçmek, yaptığı işe olan farkındalığı geliştirmekten motive olmaktadırlar (Gerber vd., 2012,s. 8). Kitle Fonlamanın Başarısını Etkileyen Unsurlar Kitle fonlamasının başarıya ulaşmasına etki eden unsurların neler olabileceğine dair yapılan bir takım çalışmalarda önemli bir takım sonuçlara ulaşılmıştır. Başarıya etki eden bu faktörlerin bilinmesi projelerin sağlıklı yürütülmesinde kritik öneme haizdir. Yapılan araştırmalardan birinde Parker (2014, s.434), kitle fonlaması ile ilgili fonlayıcıların bilgi düzeyleri ve projelerin niteliklerine göre yatırımın geri dönüşünü incelemiştir. Bilgisiz yatırımcılar en aktif destekleyicilerdir ve paradoksal olarak onların varlığı kitle fonlaması pazarlarının işleyişini bazen iyileştirebilmektedir. Benzer akıl yürütme kötü projeler için de geçerlidir. Sadece çok iyi projelerin egemen olduğu bir havuzda yatırımlar çok yavaş yayılacaktır. Kitle fonlaması organizasyonlarına katılacak projelerin ve yatırımcıların kalitesini artırmaya çalışmak yatırımların geri dönüş oranlarını azaltabilir. Mollic (2014), ise çalışmasında kitle fonlaması projesine aktarılan 237 milyon dolarlık fonlamada başarıyı ya da başarısızlığı etkileyen unsurları incelemiştir. Buna göre kişisel ağlar ve projenin kalitesi kitle fonlaması çabalarının başarısını;, projenin yapıldığı bölge ise önerilen projenin tipine göre fonlama başarısını etkilediğini tespit etmiştir. Örneğin gelişmiş bölgelerdeki teknoloji projeleri daha iyi fonlanırken yoksul bölgelerdeki küçük iş kurma projeleri ve yardım projeleri daha başarılı fonlanabilmektedir. Mollic, proje sahiplerinin kendilerini fonlayanlara karşı yükümlülüklerini büyük oranda yerine getirdiklerini ancak dörtte üçünden fazlasının ürünleri beklenenden daha uzun sürede teslim ettiğini gözlemlemiştir. Kar amaçlı ve kar amaçsız projelerin performanslarını karşılaştırmak için yaklaşık kitle fonlaması projesini değerlendiren Pitschner ve Pitschner-Finn (2014, s.391), kar amacı gütmeyen projelerin hedeflenen en düşük fon miktarına ulaşmalarının, kâr amacı güdenlere oranla daha muhtemel olduklarını bulmuşlardır. Bireysel ve bölgesel sosyal sermayenin kitle fonlaması projeleri üzerine etkisini araştıran bir çalışmada (Giudici, Guerini, & Rossi-Lamastra, 2013, s.2); bireysel sosyal sermayenin bilgi asimetrik olduğunda projenin başarısına olumlu katkısı olduğunu ve bölgesel sosyal sermayenin gelişmiş olmasının ise nitelikli projelerin fonlanmalarının başarı şansını artırdığı tespit edilmiştir. Buna rağmen bölgesel sosyal sermayenin gelişmiş olduğu bölgelerde yapılan projeler diğer koşullar eşitse fonlanma ihtimali diğer bölgelerden daha düşük olmaktadır. O halde kitle fonlamanın başarısını, fonlayıcıların bilgi düzeyleri, içinde bulunulan coğrafi bölge ve o bölgenin gelişmişlik düzeyi, sunulan projenin sahip olduğu nitelikler ve proje çıktısının ana hedefleri ile fon arayanların sahip oldukları kişisel ağlar, doğrudan etkileyen faktörlerdir. Bununla birlikte projeler oluşturulurken yatırımcıların ilgisini çekecek öneriler projeye dâhil edilmelidir. Ancak her bir önerinin 493

8 Sosyal Pazarlamanın Yeni Aracı: Kitle Fonlaması yatırımcıya maliyeti ve ne kadar zaman harcanması gerektiği iyi hesap edilmelidir. Eğer çok zaman gerektiren bir öneri sunuluyorsa, bunlara adet sınırlaması getirilmeli, verilen sözler zamanında ve eksiksiz yerine getirilmeye çalışılmalıdır. Türkiye de Kitle Fonlaması Türkiye de kitle fonlaması henüz ne olduğu ve nasıl işlediği tam olarak anlaşılmayan bir araç olarak durmaktadır. Ülke içerisinde kitle fonlaması organizasyonu olarak faaliyet gösteren çeşitli siteler bulunmaktadır. Örneğin Biayda, Crowdfon, Fongogo ve Fonlabeni dir. Fonlabeni sitesi üzerinden başarıyla fonlanan sosyal sorumluluk projeleri arasında işitme engelliler için eğitim projesi, nöbetçi kütüphane projesi ve bulaşıcı hastalıklar için hazırlanmış tanıtıcı filmler yer almaktadır. Fongogo sitesinde ise Tavuk Çiftlikleri adlı proje kitle fonlaması sayesinde hayata geçirilmiş ve Gambiya da kırsal bölgede yaşayan ailelere yardımda bulunulmuştur. Yine bu site aracılığıyla Türkiye de her yıl 10 köy okuluna kütüphane kurma projesi yüzde 124 fon desteği alarak uygulanabilir hale gelmiştir (Fongogo,2015). Türkiye de faaliyet gösteren sitelerin tamamı genel amaçlıdır ve her birinde başarı ile tamamlanan proje sayıları yurtdışındaki örneklere göre çok azdır. Yaratıcı projelerin az olması, çeşitliliğin özellikle de teknolojik projelerde niteliğin yakalanamamış olması, sivil toplum kuruluşlarının kendi projelerini buralardan yayınlamamaları bu organizasyonlara olan ilgiyi kısıtlamaktadır. Hisse satışına olanak veren kitlesel fonlama sitesi olarak kurulan Ortagiz.com 2014 yılının sonunda Borsa İstanbul Özel Pazar adı altında faaliyete giren finansman bulma ve likidite sağlama organizasyonun hayata geçmesi ile hizmete geçemeden kapanmıştır. Özel Pazar ise bir kitle fonlamasına göre ağır şartları olan ve yüksek maliyetli bir oluşumdur. Türkiye de Kiva benzeri bir organizasyon Turkcell in sponsorluğunda Türkiye İsrafı Önleme Vakfı tarafından kurulan Ekonomiye Kadın Gücü ( isimli bir kitle fonlaması organizasyonu faaliyetidir. Bu organizasyon kadın girişimcilere destek olmaktadır. Verilen kredilerin bir yıl içerisinde ödenmesi gerekliliği vardır. Bir internet perakendecisi ( Kiva üzerinden Müslüman kadınların kendi işlerini kurmaları için onlara borç vermektedir. Türkiye de kitle fonlama sitelerinden fon toplayarak başarıya ulaşmış bir diğer projede Zumbara dır. Projenin hayata geçmesi için 10 bin TL kaynak toplandı. Zaman kumbarası Zumbara da, birisine ihtiyacına göre bir saatlik yardım edilmekte ve karşılığında bir saat kazanılarak, biriktirilmektedir. Ardından kişi ihtiyaç duyduğu konuda toplulukta yer alan diğer kişilerden bir saatlik hizmet alabilmektedir (Altuntaş, 2014). Kitle Fonlaması ile İlgili Riskler ve Yasal Düzenleme Kitle fonlaması ile ilgili riskler; başarısızlık, organizasyonun kapanması, yetersiz likidite, siber saldırı ve yetersiz şeffaflık olarak sıralanabilir (Kirby ve Worner, 2014, s.5). Başarısızlık her projede olabilecek ve yatırımcılarca öngörülebilir risktir. Organizasyonun kapanması, yatırım yapılan projeden beklenen geri dönüşler gerçekleşmeden, yatırım yapılan proje ile ilgili her türlü belge/bilginin kaybolması anlamına gelebilir. Yetersiz likidite riski, verilen borcun ya da hisse senedinin acil olarak nakde ihtiyaç duyulduğunda ikincil piyasanın yetersiz olmasıdır. Yetersiz şeffaflık ise risklerin açıklanmama eğilimini ifade etmektedir. Eğer kitle fonlama ciddi bir finansal araca dönüştürülmek isteniliyorsa gerekli yasal düzenlemelerin yapılması gerekir (Hemer, 2011, s.31). Bunun için her bir kitle fonlaması çeşidinin yasal bir statüye erişmesi gerekir. Organizasyonların, fonlayanların ve fonlananların karşılıklı yükümlülüklerinin belirlenmesi bu noktada son derece önemlidir. Kişilere yardım toplayan kitle fonlaması organizasyonları ile ilgili göz önünde bulundurulması gereken bir diğer unsur da muhtaç durumda olan kişinin küresel bir izleyici kitlesine kendini tanıtma isteksizliğidir. Gurur evrensel bir insan vasfıdır ve bireyler yardım bulabileceklerini bilseler bile buralara katılmaya isteksiz davranabilirler (Schmidt ve Cohen, 2014,s.262). Burada yardıma muhtaç olan kişinin mahremiyetini sağlayabilecek ve yardım edenin güvenle yardım edebileceği kadar şeffaflığın sağlanabilmesi önemlidir. 494

9 20. Ulusal Pazarlama Kongresi, Haziran, 2015 Sonuç Türkiye de finansal amaçlı kurulan kitle fonlaması şirketlerin sayısı ve etkisi oldukça düşüktür. Bunun nedeni henüz girişimciler ve kamuoyu tarafından yeterince bilinmemesi ve güvenilirliğinin düşük olmasının yanı sıra vergi ve hukuki sorunlarının mevcut olması, bu yeni modelin önündeki önemli sorunlardandır. Bu nedenle kitlesel fonlama yöntemiyle Türkiye de başarılı olmuş proje sayısı oldukça sınırlıdır. Sosyal amaçlı kitle fonlaması organizasyonunun yapılan yardımlardan kesmiş olduğu oran çok yüksektir ve bu oran banka kredilerinden daha yüksek oranlı olabilmektedir. Durumun sosyal sorumluluk çerçevesinde yeniden ele alınarak işletme giderlerinin kurumsal bağışlarla sağlandığı yurtdışı modellerin uygulanması, girişimcilerin ödemelerini daha kolay yapmalarını, bu fonların daha geniş kitlelere ulaşmalarını sağlayacaktır. Sonuç olarak yoksul bölgelerdeki insanları yoksulluktan olabildiğince çabuk çıkarmak hedef olmalıdır. Ayrıca sosyal pazarlama uygulamalarında girişimlerin yalnız kurulması değil başarılarını artıracak desteklerinde verilmesi gereklidir. Kitlesel fonlamanın, başarı ve başarısızlığını etkileyen unsurları, proje hazırlama ve projeleri fonlamayı motive eden unsurların ortaya çıkarılması gerekliliği açıktır. Daha sonraki çalışmalarda kitle fonlaması ile ilgili dünya örnekleri göz önünde bulundurularak ve bölgesel farklılıklar gözetilerek sürdürülebilir, toplumsal katılımı sağlayabilecek modeller geliştirilmelidir. Bu model oluşturulurken: Kurumsal maliyetler en aza indirilerek en yüksek oranda fonun (mümkünse tamamı) proje sahiplerine verilmesi sağlanmalıdır. Şeffaflık sağlanmalı ve fon sağlayanın, fon sağlananı takibi mümkün olmalıdır. Proje hazırlamak ve bunları yayınlatmak kolay ve hızlı olmalıdır. Proje sahiplerinin takibi tek bir kuruma değil birden çok kuruma verilerek onların belli konularda ve bölgelerde uzmanlaşabilmeleri sağlanmalıdır. Özellikle karşılıksız yardımların yapılacağı kişilerle (afetzedeler, hasta, yaşlı ve engelli gibi), yoksulluktan kurtulmak için fon arayışı olanlar arasında ayrım yapılabilmeli, ilk gruptakilerin durumlarındaki hassasiyet göz önüne alınmalıdır. Bu çalışma yoksulluğun azaltılmasında, toplumların gelişmesinde ve diğer ülkeler nezdinde imajının kuvvetlendirilmesinde (yaratıcı fikirler, patent ve markalar sayesinde) önemli katkı sağlayacağı düşünülen kitle fonlamasının alaşılmasına yönelik bir çerçeve sunmaktadır. Kitle fonlama aracıları, fonlayıcılar ve yasa koyucular açısından önemli çıkarımların olduğu aşikârdır. Özellikle yasa koyucuların dolandırıcılık gibi istenmeyen durumlara yönelik tedbirler alması gerekmektedir. Fonlayıcılara ve toplumun diğer kesimlerine kitle fonlamanın avantajları doğru bir şekilde anlatılmalı ve bu aracın ekonomik büyümeye olan katkısının yüksek olacağı vurgulanmalıdır. Kaynakça Alnıaçık, Ü., Develi, E. İ., Giray, C., & Alnıaçık, E. (2011). Küresel firmaların yerel sosyal sorumluluk faaliyetleri marka değeri ve marka tercihini nasıl etkilemektedir?. Öneri Dergisi,9(35), Altuntaş, B. (2014, 03 Mayıs). Türkiye nin En Kapsamlı Crowdfunding Raporu. Baybars Altuntaş sitesinden alınmıştır. Baker, M. (2004, 8 Haziran). Corporate Social Responsibility What does it mean? Belleflamme, P., Lambert, T., & Schwienbacher, A. (2014). Crowdfunding: Tapping the right crowd. Journal of Business Venturing, 29(5), Carroll, A. B. (1999). Corporate social responsibility evolution of a definitional construct. Business & society, 38(3), CMF (2012) Crowdfunding in a Canadian Context, Exploring the Potential of Crowdfunding in the Creative Content Industries, fmc.ca 495

10 Sosyal Pazarlamanın Yeni Aracı: Kitle Fonlaması Crowdfunding The Scottish Perspective (2013) Glasgow Chamber of Commerce. Crowdsourcing (2015, 24 Şubat). Directory of sites. Crowdsourcing The Industry Web Site sitesinden alınmıştır. De Buysere, K., Gajda, O., Kleverlaan, R., Marom, D., & Klaes, M. (2012). A framework for European crowdfunding. European Crowdfunding Network (ECN), available at www. europecrowdfunding. org/european_ crowdfunding_framework. Erkman, T., & Şahinoğlu, F. (2012). Kurumsal Sosyal Sorumluluk Faaliyetlerine İlişkin Çalışan Algıları İle Örgütsel Bağlılığın Hizmet Sektöründe İncelenmesi. Marmara Üniversitesi İİBF Dergisi, (33), Euronews (2015, 19 Ocak). Zengin ve fakir arasındaki uçurum büyüyor. com/2015/01/19/zengin-ve-fakir-arasindakiucurum-buyuyor/ Fongogo (2015, 15 Mart). Bitmek üzere. Benim size çocukların da bize ihtiyacı var. Fongogo sitesinden alınmıştır. Gerber, E. M., Hui, J. S., & Kuo, P. Y. (2012, February). Crowdfunding: Why people are motivated to post and fund projects on crowdfunding platforms. InProceedings of the International Workshop on Design, Influence, and Social Technologies: Techniques, Impacts and Ethics. Giudici, G., Guerini, M., & Rossi Lamastra, C. (2013). Why crowdfunding projects can succeed: the role of proponents individual and territorial social capital. Available at SSRN Gulati, S. (2014). Crowdfunding: A Kick Starter for Startups Special Report, TD Economics, 29 January Gündoğan, N. (2008). Türkiye de Gültekin, N., & Küçük, F. (2004). Kurum imajı açısından paydaş memnuniyeti. Marmara Üniversitesi İİBF Dergisi, 19 (1), Gürgen, H. (2008). Kurumsal sosyal sorumluluk ve sosyal pazarlama. Kronik Hastalıklar Risk Faktörleri Sağlığın Teşviki ve Geliştirilmesi Sempozyumu Kasım. Ankara, Hayran, O. (2008). Küreselleşme, yoksulluk ve sağlık. Kronik Hastalıklar Risk Faktörleri Sağlığın Teşviki ve Geliştirilmesi Sempozyumu Kasım. Ankara, Hemer, J. (2011). A snapshot on crowdfunding. Working papers firms and region. Econstor: The Open Access Publication Server of the ZBW. No. R2/2011. Hemer, J., Schneider, U., Dornbusch, F., Frey, S. (2011): Crowdfunding und andere Formen informeller Mikrofinanzierung in der Projekt- und Innovationsfinanzierung, final Report. Karlsruhe: Fraunhofer ISI. [Aktaran Hemer, J. (2011). A snapshot on crowdfunding (No. R2/2011). Working papers firms and region.] Kickstarter (2015, 24 Şubat). The year in Kickstarter Kickstarter sitesinden alınmıştır. kickstarter.com/year/2014?ref=footer#stats-4 Kirby, E., & Worner, S. (2014). Crowd-funding: An Infant Industry Growing Fast. IOSCO, Madrid. Kiva (2015, 24 Şubat). About us. Kiva sitesinden alınmıştır. Kotler, P. ve Lee, N. (2006). Kurumsal Sosyal Sorumluluk.(Çev. Sibel Kaçamak). İstanbul: Kapital Medya Hizmetleri A.Ş Kotler, P. ve Lee N. R. (2010) Yoksulluğa Karşı Sosyal Pazarlama, (Çev:Zeynep Kökkaya Chalar) Mediacat, İstanbul. Lantos, G. P. (2001). The boundaries of strategic corporate social responsibility. Journal of consumer marketing, 18(7), Leba, R. (2001). Küreselleşmenin öteki yüzü: Yoksulluk. Mevzuat Dergisi. Y 4, S

11 20. Ulusal Pazarlama Kongresi, Haziran, 2015 Mollic, E. (2014). The dynamics of crowdfunding: An exploratory study.journal of Business Venturing, 29(1), Ordanini, A., Miceli, L., Pizzetti, M., & Parasuraman, A. (2011). Crowd-funding: transforming customers into investors through innovative service platforms.journal of Service Management, 22(4), Özgüven, N. (2013). Sosyal Pazarlama Kampanyalarına Yönelik Tutumun Müşteri Memnuniyeti ve Bağlılığına Etkisi. Ege Akademik Bakış Dergisi, 13(1), Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 8(1), Parker, S. C. (2014). Crowdfunding, cascades and informed investors.economics Letters, 125(3), Pitschner, S., & Pitschner-Finn, S. (2014). Non-profit differentials in crowd-based financing: Evidence from 50,000 campaigns. Economics Letters, 123(3), Schmidt, E. & Cohen J. (2014) Yeni Dijital Çağ: İnsanların, Ulusların ve İş Dünyasının Geleceğini Yeni Baştan Şekillendirmek, (Çev: Ümit Şensoy), Optimist, İstanbul. The World Bank (2013), Crowdfunding s Potential for the Developing World Washington. TÜİK - Türkiye İstatistik Kurumu (2014, 22 Eylül). Gelir ve Yaşam Koşulları Araştırması, TÜİK Haber Bülteni sitesinden alınmıştır. tuik.gov.tr/prehaberbultenleri.do?id=16083 United Nations (2008). The Millenium development goals, UN Department of Public Information. newsroom/mdg%20overview%20final.pdf UNDP (2012). Türkiye hakkında. Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı sitesinden alınmıştır. Wood, D.J. (1991) Corporate social performance revisited, The Academy of Management Review, Vol. 16, No. 4, pp Erişim tarihi: Erişim Tarihi:18 Aralık Erişim Tarihi:18 Ocak 2015 Solmaz, E. (2008). İktisadi kalkınma kuramlarının yoksulluk konusuna yaklaşımlarına eleştirel bir bakış. Mevzuat Dergisi. Y. 11, S