İŞ ÇEVRESİNİN ÜNİVERSİTE MEZUNLARINDAN VE ÜNİVERSİTE EĞİTİMİNDEN BEKLENTİLERİ

Transkript

1 İŞ ÇEVRESİNİN ÜNİVERSİTE MEZUNLARINDAN VE ÜNİVERSİTE EĞİTİMİNDEN BEKLENTİLERİ Vedat Zeki YENEN İstanbul Ticaret Üniversitesi Sıtkı GÖZLÜ İstanbul Teknik Üniversitesi Özet Küreselleşen dünyamızda iş çevrelerinin artan rekabet ortamında emek gücüne vermeleri gereken önem hergün artmaktadır. Bu nedenle iş çevrelerinin eğitime vermeleri gereken önem de artmaktadır. Ancak iş çevrelerinin verdikleri önem kadar, iş çevrelerinin yetişmiş elaman ihtiyacını karşılayan eğitim kurumlarının da iş çevrelerinin beklentilerini göz önüne alması ve eğitim programlarını buna göre yönlendirmeleri ve yeniden yapılandırmaları gerekmektedir. Böylece üretimdeki verimlilik artmış olmakla beraber iş çevrelerinin dış dünyada artan rekabet koşullarına uyum sorunları ortadan kaldırılacaktır. Bu bildiride iş çevrelerinin nasıl bir üniversite mezunu istediklerine yönelik eğitim kurumlarına yol gösterecek veriler yer alacaktır. Anahtar Sözcükler: Eğitim, İş çevresi beklentileri, Üniversite, Toplam Kalite Yönetimi 1. EĞİTİMDE MÜŞTERİ KAVRAMI İş çevresinin eğitimdeki beklentilerine geçmeden önce müşteri kavramının açıklanması gerekmektedir. Müşteri kavramıyla açıklanmak istenen İngilizce de stock holder olarak ifade edilen ve Türkçe de ortaklar olarak ifade edebileceğimiz kavramdır. Eğitimde bir çok müşteri kavramı vardır. Bunların önemlileri ise (Oblinger, 1998); 1- Öğrenciler, hayatları boyunca bu ürünle birlikte yaşamak zorundalar. 2- Aileleri, bu ürünle hayatla boyunca yasayan ve genellikle bu ürün için ödeme yapan kimseler. 3- Gelecekteki işverenler, öğrencilerin eğitiminden yararlanmak için ödeme yapan kimseler. 4- Genel anlamda toplum, hükümet kurumları tarafından temsil edilen, eğitimin maliyetini karşılayan, ve eğitimin müşterisi olan öğrencileri ilerleyen yıllarda içerisinde barındıran Tablo 1. Müşteri Tedarikçi ilişkileri (Jenkins, 1998) MÜŞTERİLER TEDARİKÇİLER HİZMETLER Öğrenciler Eğitmenler Yöneticiler Okul Kuralları Sistem Yönetimi Müfredat Dizaynı Danışmanlık Liderlik Malzeme ve Araç Gereçler Sistem Geliştirme ve Analizi Malzeme ve Araç Gereçler Yönetmelikler ve Kanunlar Öğretmenler Yöneticiler Malzeme ve Araç Gereçler Ebeveynler Okul Sistemi Bilgi, Mantık, Know-how ve Çocuklarının karakteri Endüstri Okul Sistemi Bilgi, Mantık, Know-how ve Mezunların karakteri 415

2 V. Z. Yenen, S. Gözlü 2. İŞVERENLERİN EĞİTİMDEN BEKLENTİLERİ Deming (Tribus, 1994) felsefesinin en temel özelliği tüm prosesler için sürekli gelişmeyi sağlamaktır. Herhangi bir kişi tarafından herhangi bir zaman ve yerde en iyi yapılan prosesi tanımlamak hiç önemli değildir. Aslında, firmalar ve yöneticileri sürekli gelişmenin, gelişimin doğal süreci olduğunu öğrenmeleri gerekmektedir (Scans Report, 1991). Benchmarking (kıyaslama) konusuna çok fazla değer verilmektedir. Ancak gelişme konusunda organizasyonları tek kaynak olarak nasıl oluşacağını ve kaynağın anlaşılmasını bilmeyen yöneticiler için bir yardımcı araç olarak görmek zorunda kalmaktadırlar. Çoğu yöneticiler tarafından savunulan ve odaklanan kıyaslama (benchmarking) (Camp, 1989) iş gücü için bir motivasyon sağlamaktadır. Görüyorsun nasıl iyi yapıyorlar sorusu bizim de onlar kadar iyi yapmamıza zorlayacaktır. Yöneticiler ayrıca işgücünde yaratıcılığı ön plana çıkaracak uygulamaları da kıyaslama ile ön plana çıkartabilme imkanı sağlayacaklardır. Eğer üst düzey yönetim kendi işlerini anlasalardı, sadece kendi görevlerinin sürekli gelişimle ilgilenen çalışanlara liderlik yapma değil aynı zamanda iş birliğini artırmaya ve onları eğitmeye yönelik olarak çalışmış olacaklardı. İş çevreleri, kaliteyi bilen, yönetsel yeteneklere sahip, liderlik için yeterli bilgisi olan adayları öncelikle arayacaktır. 3. METODOLOJİ İş çevresinin üniversite eğitiminden beklentilerini ortaya koymak ve nasıl bir üniversite mezunu beklediklerini belirleyebilmek için anket çalışmasına gidilmiştir. Anketler firmaların insan kaynaklarından sorumlu üst düzey yöneticiler ile yüz yüze görüşmeler sonucunda yapılmış ve 28 firmadan alınan yanıtlar ışığında aşağıdaki sonuçlara ulaşılmıştır. Görüşmelerde açık uçlu sorular sorulmuş ve bazı sorularda kendi önlerine konulan tabloları değerlendirmeleri istenmiştir. Değerlendirmede 5li Likert derecelendirme ölçeği kullanılmıştır. 1 hiç önemli değil, 5 de en önemliyi ifade etmektedir. Bazı soru tiplerinde ise sıralama yapmaları istenmiştir. En önemliden en önemsize doğru, ayrıca kendileri için önem derecelerini de bazı sorularda belirtmeleri istenmiştir. Bu sonuçlar doğrultusunda iş çevresinin beklentileri belirlenmiştir (YENEN,2002). 4. MEZUNLARIN İLGİ ALANLARI VE ARANILAN ÖZELLİKLER İş çevresine ilk olarak sorulan soru üniversite mezunu olan çalışanların, belirtilen konulara olan ilgisinin beklentisi ölçülmeye çalışılmış ve alınan sonuçlar aşağıya çıkarılmıştır. Tablo 2 deki sonuçlardan anlaşılmaktadır ki, iş çevresi sosyal faaliyetlere ilgi duyan, sanatsal ve kültürel faaliyetleri takip eden, yerel siyaseti izleyen dünya siyasetindeki gelişmelerden haberdar olan kişileri çalıştırmak istemektedir. Bunun yanı sıra çalışan kişilerin konuları ile ilgili olarak bilimsel faaliyetleri takip etmesi de beklenmektedir. Sportif faaliyetler ise çok fazla önemli bir unsur olarak göze çarpmamıştır. Tablo 2. İş çevrelerinin istihdam etmeyi düşündüğü mezunlarda bekledikleri ilgi alanları Ortalamalar Sosyal faaliyetler 4,11 Siyaset (yerel) 4,04 Sanatsal ve kültürel faaliyetler 3,82 Siyaset (dünya) 3,74 Bilimsel faaliyetler 3,61 Sportif faaliyetler 2,86 Daha sonra istihdam etmeyi düşündükleri mezunlarda aradıkları özellikler iş çevresine sorulmuş ve kendileri için 5 farklı önem derecesine göre sıralamaları istenmiştir. Tablo 3 den görüldüğü üzere 1. önem derecesi olarak analitik düşünce en önemli unsur olmuştur. Onu daha sonra yabancı dil izlemektedir. 2. önem derecesinde analitik düşünce gelmekte ve onu yaratıcı fikir üretebilme yeteneği takip etmektedir. 3. önem derecesinde inisiyatif kullanabilme yeteneği ön plana çıkmakta onu yaratıcı fikir üretebilme yeteneği izlemektedir. 4.önem derecesinde karar verme yeteneği ön plana çıkmakta onu yaratıcı fikir üretebilme yeteneği izlemektedir. 5. önem derecesinde yabancı dil bilme yeteneği ön plana çıkmaktadır. Daha sonrasında karar verme yeteneği izlemektedir. Buradan çıkan sonuca göre iş çevresi işe almada en önemli hususlar olarak analitik düşünceyi, yaratıcı fikir üretebilme yeteneğini, inisiyatif kullanabilme yeteneğini ve karar verme yeteneğini görmektedir. Bu da kişilerin kendi çevrelerinden eğitim ile elde edinebildikleri yetilerdir. Eğitim ile bu yetilerini kullanabilecekleri araçları öğrenmektedirler. Yabancı dil bilgisi ve bilgisayar bilgisi gibi eğitim ile öğretilen ve kişilerin kendilerinden fazla bir şey katamayacakları konularda iş çevreleri çok duyarlı değillerdir. 416

3 Tablo 3. İstihdam edilmek istenen mezunlarda aranan özellikler 1. Önem 2.Önem 3.Önem 4. Önem 5. Önem Analitik düşünce 39,3 35,7 17,9 Yabancı Dil 32,1 10,7 17,9 3,6 28,6 Yaratıcı fikir üretebilme yeteneği 14,3 21,4 21, ,9 İş tecrübesi 10,7 10,7 3,6 İnsiyatif kullanabilme 3,6 28,6 21,4 14,3 Karar verme yeteneği 17,9 10,7 35,7 21,4 Sosyal faaliyetlere katılımm 7,1 14,3 Bilgisayar Bilgisi 3,6 3,6 3,6 3,6 5. EĞİTİM İLE İLGİLİ GÖRÜŞLER VE EĞİTİMDEN BEKLENTİLER Firmalara bazı fikirler beyan edilmiş ve bu fikirlere katılıp katılmadıklarını ifade etmeleri istenmiştir. Daha önceki sorularda da olduğu gibi 5li Likert derecelendirme yöntemi uygulanmıştır. 1 fikre hiç katılmıyorum 5 ise fikre tamamen katılıyorum düşüncesini göstermektedir. Alınan değerler aşağıdaki Tablo 4 de gösterilmiştir. Firmalar çoğunlukla Üniversitelerin, öğrencilerin uygulamadan uzak, eğitimin sanayi ile ortak proje üretmeden, sanayi ile işbirliği yapılmadan eğitim verilmesi fikirlerine tamamen katılmaktadırlar. Daha sonra katıldıkları diğer bir konu da üniversite eğitiminin öğrencilerin sosyal yanlarını geliştirmesi, öğretmeyi öğretmesi ve üniversite eğitiminin genel hatlarıyla yeterli olmadığı konularıdır. Mezunların ayrıca eğitilmesi, çalışanlara sorumluluk yüklenmesi konularında ise daha çok orta nokta olan fikrim yok noktasına yakınlaşmaktadırlar. Diğer bir önemli nokta ise öğretim üyelerinin teorik bilgiyi uygulamada yetersizler fikrine genel hatlarıyla katılıyorum cevabı vermiş olmalarıdır. Kısacası iş dünyası öğretim üyelerinin kendilerini geliştirmedikleri ve uygulama konusunda çaba sarf etmediklerini düşünmektedir. İş dünyası eğitimde uzmanlaşma fikrine ise çok sıcak bakmamaktadırlar. İş çevreleri eğitim programlarının belirlenmesinde iş birliğine gidildiğini belirten fikre ise katılmadıklarını belirtmişlerdir. Tablo 4. İş Çevresinin eğitim ile ilgili görüşleri Ortalamalar Öğrenciler uygulamadan uzak eğitim görüyorlar 4,571 Üniversitelerle ortak projeler 4,535 Üniversite sanayi iş birliği yeterli değil 4,464 Eğitim öğrencilerin sosyal ve sanatsal yanlarını geliştirmeli 4,286 Öğrenmeyi öğretmemesi 4,177 Üniversite eğitimi genel anlamıyla yeterli değil 4,074 Mezunlara ayrıca eğitim 3,964 Mezunlara staj 3,714 Öğretim üyeleri teorik bilgiyi uygulamada yeterli değiller 3,677 Eğitimde uzmanlaşmaya gidilmeli 3,429 Mezunlara sorumluluk yüklenebilir 3,179 Mezunların bilgisi hemen çalışmaya yetecek düzeyde değil 2,464 Eğitim programlarında sanayi ile işbirliği 2,25 İş dünyasına yöneltilen diğer bir soru da Üniversitelerden eğitim konusunda en önemli üç beklentilerini açıklamalarıdır. Bu soruda açık uçlu sorulmuş bir sorudur ve verdiklere cevaplara göre kümeleme yapılmıştır. Verilen cevaplar aşağıdaki Tablo 5 de gösterilmektedir. Tablo 5. Eğitim konusunda beklentiler 1. Önemli 2. Önemli 3. Önemli Uygulamalı ve sosyal hayata yönelik eğitim 57,1 10,7 32,1 Öğrenmeyi öğretmesi 25 39,3 17,9 Geleceğe yönelik eğitim 14,3 32,1 35,7 Metodolojik düşünme 3,6 17,9 14,3 Toplam

4 V. Z. Yenen, S. Gözlü Üniversite eğitiminden iş dünyasının en büyük beklentisi sosyal hayata yönelik ve uygulamalı eğitim verilmesinin sağlanmasıdır. Diğer önemli bir beklenti geleceğe yönelik yeni konuların yeni tekniklerin çağdaş bir ortamda verilmesidir. Ayrıca üniversite eğitiminden iş dünyasının bir diğer beklentisi de ezbercilikten uzak, öğrencilerin hangi araçları kullanarak neler elde edebileceklerinin, kısaca öğrenmenin öğretilmesidir 6. ANKETE KATILAN FİRMALARIN ANALİZİ Çalışmamıza katılan firmaların analizini yapacak olursak Tablo 6 ve Tablo 7 deki verilere ulaşırız. Ankete katılan firmaların hepsi özel sektörde faaliyet gösteren firmalardır. Yarısı imalat sektöründe, diğer yarısı hizmet sektöründe faaliyet göstermektedir. Yüz yüze görüşme yapılan firmaların sektörlere göre dağılımı ise şu şekildedir; ilaç, telekomünikasyon, otomotiv, ulaşım, taşımacılık, üretim, turizm, banka, finans (aracı kurumlar). Görüşülen firmalar ciroları hakkındaki bilgileri vermemişlerdir. Tablo 6. Ankete cevap veren firmaların faaliyet gösterdikleri sektör % N Özel imalat 53,6 15 Özel hizmet 46,4 13 Toplam 100,0 28 Firmalarda çalışanlara göre ankete katılanları sınıflayacak olursak %64 ü KOBİ olarak sınıflandırabileceğimiz küçük ve orta ölçekli, %36 ise büyük ölçekli firmalardır. Görüşülen firmaların toplam çalışanları Tablo 7 de gösterilmektedir. Tablo 7. Çalışan sayısı n % , , , , , , , ,0 Total ,0 7. SONUÇ İş çevreleri, üniversite öğrencilerinin sadece teorik bilgilerle donatılmış eğitim görmelerini istememektedirler. Teorik bilgileri kullanabilen, uygulamaya dönük ve sorunlara çözümler getiren bir eğitim verilmesini beklemektedirler. Üniversite öğrencilerinin böylesi bir eğitim görebilmeleri ise iş kesiminin kendi olanaklarını üniversitelere kullandırmaları ve üniversitelerle iş birliğine gitmeleriyle sağlanabilir. Bu şekilde üniversitelerle ortak projeler kurabilirler ve öğretim üyelerinin bilimsel potansiyelinden yararlanabilirler. İş çevrelerinin eğitim ile diğer bir beklentileri, öğrencilerin sosyal yanlarını geliştirmelerine imkan vermesidir. Bu kesim çalıştırmak istedikleri mezunların; sosyal faaliyetleri takip edebilen, katılımcı ve takım çalışmalarına yatkın bireyler olmalarını beklemektedirler. Bu yönleri ise üniversitede öğrencilik yıllarında gelişebilecek bir husustur. Bu nedenle üniversitelerin, öğrencilerin sosyal yönlerini geliştirici faaliyetlerde bulunması, buna imkan sağlaması ve yaratması beklenmelidir. İş kesimin eğitim ile ilgili bir diğer önemli beklentisi, üniversitenin öğrenmeyi öğretmesidir. Ezberci sistemden uzaklaşarak, araştırıcı, analiz ve sentez yapabilen ve sorunlara çözüm getiren bireyler olarak öğrencilerin yetişmesini beklemektedirler. Böyle bir eğitimin verilebilmesi için öğrencilerin uygulamalı eğitime geçmeleri ve araştırma yapabilmeleri gerekmektedir. Dolayısıyla ders programlarının bu yönde yeniden gözden geçirilmesi gerekmektedir. İş çevreleri; eğitim programlarında geleceğe yönelik olarak yeni konuların takip edilmesi ve bu konuların öğrencilere aktarılması gerekliliği üzerinde durmuşlardır. Bu nedenle öğretim üyelerinin desteklenmesi ve yeni konuları takip edebilmeleri için yeterli alt yapıya sahip olan, kongre ve seminerleri takip edebilen, uygulama olanakları olan bireyler olmaları gerekmektedir. Bunları yapabilmeleri için gerek birey olarak ve gerek üniversite olarak maddi kaynaklara sahip olmaları gerekmektedir. İş çevreleri bu konuda üniversitelere maddi kaynak desteğinde bulunabilirler. Üniversitelerin alt yapı oluşturma çabalarına destek verebilirler. 418

5 8. ÖNERİLER İş çevrelerinin üniversiteler ile işbirliğini arttırmaları gerekmektedir. Özellikle rekabetin arttığı bir dönemde bilimsel faaliyetlerden uzak üretimde bulunmak firmalara çok şey kaybettirecektir. Bu nedenle öğretim üyelerinin yapmış oldukları çalışmalardan, üniversitelerin laboratuar olanaklarından ve açılmış bulunan programlardan yararlanılmalıdır. Ayrıca mezun olmamış öğrencileri istihdam ederek, yarı zamanlı veya tam zamanlı olarak çalıştırmalıdır. Böylece mezuniyet sonrasında bu öğrencilerin firmalarını tanıyarak işe başlamalarına imkan sağlamış olacaklardır. Üniversiteler ile işbirliği çerçevesinde öğretim üyelerine projeler vererek hem öğretim üyelerinin bilimsel çalışmalar yapmaları, bu projelerde öğrenci çalıştırılarak öğrencilerin teorik bilgileri uygulamaları ve üniversite ile öğretim üyelerine maddi bir kaynak sağlanmış olacaktır. Bu düzenlemeler sağlanır ve iş çevreleri üniversitelerle iş birliğine giderlerse hem bilimsel çalışmalara destek vermiş ve verimli bir çalışma ortamı sağlamış olacaklar ve diğer yandan maliyetlerde indirimler elde edileceğinden rekabet avantajına kavuşmuş olacaklardır. Böylece öğrencilerin beklentileri olan uygulamalı eğitim ve öğrenilen bilgilerin teoriden uygulamaya aktarılması sağlanmış olacaktır. Öğrencilere staj konusunda yardımcı olunması ve staj imkanlarının genişletilmesi veya yaratılması için çalışmalar yapılması gereklidir. Mezun olan öğrencilerin istihdam edilmesinde danışman kurumlar yanı sıra, üniversitelerden yardım talep edilmesi ve referans olarak o öğrencilerle çalışan öğretim üyelerinin değerlendirmesinin göz önüne alınası daha yararlı olacaktır. Üniversite öğrencilerinin sosyal, sanatsal ve kültürel yönlerinin geliştirebilmesi için iş çevrelerinin, üniversitelerin bu faaliyetlerine maddi yönden sponsorluk kapsamında yardımcı olmaları beklenmelidir. 9. KAYNAKÇA CAMP, C. R., 1989, Benchmarking, ASQC Quality Pres. JENKINS, L., 1998, Sınıflarda Öğrenmenin İyileştirilmesi, Çev: Gönül Yenersoy, KalDer Yayınları, No: 18. OBLINGER, D. G., 1998, Total Quality Management in Higher Education A Continuos Improvement Process, 11/04/1998. Scans Report, 1991, What Work Requires Of Schools: a SCANS Report For America 2000, The Secretary s Commission On Achieving Necesarry Skills, US Department Of Labor. TRIBUS, M., 1994, Total Quality Management In Education, The Theory And How To Put It To Work, Developing Quality Systems In Education Edited By Geoffrey D. Doherty, 80. YENEN, V.Z., Haziran 2002, İşletme Mühendisliği ve İşletme Lisans Öğretimleirnde Kalite Değerlemesi: İstanbul Teknik, Boğaziçi ve Marmara Üniversitelerindeki Uygulamaların Karşılaştırılması Doktora Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Ensititüsü. 419