YOZGAT FLORASINA KAYITLI ADA ÇAYI (SALVİA) TAKSONLARININ BİTKİSEL ÖZELLİKLERİ VE TIBBİ ÖNEMİ

Transkript

1 YOZGAT FLORASINA KAYITLI ADA ÇAYI (SALVİA) TAKSONLARININ BİTKİSEL ÖZELLİKLERİ VE TIBBİ ÖNEMİ Belgin COŞGE ŞENKAL, Arif İPEK 2, Cüneyt CESUR 1, Hülya DOĞAN 3, Cennet YAMAN 1, Tansu USKUTOĞLU 1, Gökhan İPEK 4 Özet Genelde hoş kokulu bitkilerin bulunduğu ve 45 cins ile temsil edilen Salvia cinsinin de dahil olduğu Lamiaceae (Ballıbabagiller) familyası üyeleri, uçucu ve aromatik yağ içermelerinden dolayı farmokoloji ve parfümeri sanayinde önemlidir. Salvia cinsine bağlı bitkiler tek, iki veya çok yıllık olup otsu veya çalımsıdır. Taç yaprakları iki dudaklı olup türlere bağlı olarak rengi beyazdan, kırmızı, mavi ya da menekşeye kadar değişmektedir. Bazı türler uzun bir çiçeklenme periyoduna sahiptir. Salvia cinsinin 97 türü Türkiye florasında doğal yayılış göstermektedir. Bunlardan 51 tanesi endemiktir. Yozgat florasında Salvia cinsinin 13 taksonu (S. freyniana, S. cryptantha, S. sclarea, S. aethiopis, S. ceratophylla, S. ekimiana, S. rusellii, S. verticillata, S. hypargeia, S. virgata, S. yosgadensis, S. candidissima subsp. occidentalis, S. cyanescens) bulunmaktadır. Ada çayı türlerinin tıbbi özellikleri çok eski zamanlardan beri bilinmekte ve halk hekimliğinde kullanılmaktadır. Dünyada birçok ülkenin farmakopelerinde yer alan Salvia türleri üzerine yürütülen araştırmalar, bu türlerin antibakteriyal, antifungal, antiviral, antiseptik, antioksidan, antidiyabetik ve antikanser gibi çok çeşitli biyolojik etkilere sahip olduklarını göstermiştir. Anahtar Kelimeler: Salvia spp., uçucu yağ, biyolojik aktivite, Yozgat. Abstract The Medical Importance and Botanical Description of Sage (Salvia) Taxa Registered in The Yozgat Flora The members of Lamiaceae family comprising of nicesmelling herbs and represented with 45 genera, also includes Salvia genus, because containing essential and aromatic oils, they are important to pharmacology and perfumery industry. The plants containing the Salvia genus are annuals, biennials or perennials, and herbaceous or shrub. The corollas are 2lipped and vary from white through red, blue, or violet in color, depending on the species. They are their flowers with two lipped. Some species have a long flowering period. 97 species of Salvia genus are naturally spread out in flora of Turkey. 51 species of them are endemic. There are 13 taxa (S. freyniana, S. cryptantha, S. sclarea, S. aethiopis, S. ceratophylla, S. ekimiana, S. rusellii, S. verticillata, S. hypargeia, S. virgata, S. yosgadensis, S. candidissima subsp. occidentalis, S. cyanescens) are registred in Yozgat flora. The medicinal properties of sage species have been known since ancient times and these ones have been used in the folk medicine. The researches was carried out on Salvia species taking part in the pharmacopoeias of many countries throughout the world shown that these species have very different biological activities such as antibacterial, antifungal, antiviral, antiseptic, antioxidant, ant diabetic, and anticancer. Key Words: Salvia spp., essential oil, biological activity, Yozgat. 1. Giriş Ülkemiz gerek coğrafi yapısı gerekse değişik ekolojik koşulları nedeniyle dünyanın çok önemli gen ya da orijin merkezlerinin (Akdeniz ve Yakın Doğu) kesiştiği bir konumdadır. Aynı zamanda topoğrafya, iklim ve jeomorfolojik yönden geniş çeşitlilik göstermesinin doğal bir sonucu olarak habitat tipleri yönünden de zengindir. Son yıllarda yapılan araştırma sonuçlarına göre Türkiye de doğal türün yayılış gösterdiği, 85

2 bunlardan nin endemik olduğu; tür altı taksonlar ilave edildiğinde ise u (%31.82) endemik takson bulunduğu belirtilmiştir (Güner ve ark., 2012). Türkiye de yetişen bitki türleri 145 familya içerisinde toplanmaktadır. Tür sayısı bakımından en zengin familyalar sırasıyla: Poaceae, Asteraceae, Fabaceae, Brassicaceae ve Lamiaceae dir. Ada çayı, Lamiaceae (Labiatae) familyasından Salvia cinsine dahil türlerin genel adıdır. Büyük bir kısmı daha çok yıllık olan türlerin yanında iki ve tek yıllık olanları da vardır. Salvia cinsi dünyada her iki yarım kürede, özellikle tropik ve suptropik bölgelerle, Akdeniz çevresi ve Orta Avrupa ya dağılmıştır. Bu cinsin tür sayısını faklı araştırıcılar 900 e kadar çıkartmaktadırlar. Salvia cinsinin ülkemizde 97 türü bulunmaktadır. Bunlardan 51 tanesi endemiktir (Standley, 1973, 2002; İpek, 2005). Genelde hoş kokulu bitkilerin bulunduğu ve 45 cins ile temsil edilen Salvia cinsinin de dahil olduğu Lamiaceae (Ballıbabagiller) familyası üyeleri uçucu ve aromatik yağ içermelerinden dolayı farmakoloji ve parfümeri sanayinde önemlidir. Salvia türleri; gaz söktürücü, yatıştırıcı, karminatif, diüretik, midevi, ter kesici, haricen yara iyileştirici ve antiseptik olarak kullanılmaktadır (Ceylan, 1987; İlisulu, 1992; Baytop, 1999). Ticari değeri en yüksek olanlar Salvia officinalis L. (tıbbi ada çayı veya Dalmaçya ada çayı), S. fruticosa Mill. (syn: S. triloba L.) (Yunan veya Anadolu ada çayı), S. pomifera L. (elma ada çayı), S. lavandulaefolia Vahl. (İspanyol ada çayı) ve S. sclarea L. (misk ada çayı) dır. Ülkemizde en fazla S. fructicosa ve S. tomentosa türleri toplanmaktadır (Baydar, 2013). Salvia cinsine dahil türlerin önemli bir kısmı, dünyada ve ülkemizde faklı amaçlar için bitkisel tedavide, özellikle de çay şeklinde kullanılmaktadır (Arslan vd., 2015). Bu makalede Yozgat florasına kayıtlı ada çayı taksonlarının genel bitkisel özellikleri ile tıbbi açıdan önemleri ele alınmıştır. 2. Yozgat Florasına Kayıtlı Ada Çayı (Salvia) Taksonları 62 tanesi endemik olmak üzere toplam 254 taksonon kayıtlı olduğu Yozgat florasında Salvia cinsinin 13 taksonu bulunmaktadır (Güner ve ark., 2012; Tübives, 2016). Bu taksonlar Tablo 1 de verilmiştir. * Endemik Tablo 1. Yozgat florasına kayıtlı adaçayı (Salvia) taksonları Salvia taksonları Türkçe adı Salvia taksonları Türkçe adı S. freyniana Bornm. ex Freyn * Göl şalba S. russellii Benth. Kurdeşk S. cryptantha Montbret & Aucher ex Benth. * Sin.: S. absconditiflora (Montbret & Aucher ex Benth.) Greuter & Burdet Kara şalba S. sclarea L. Paskulak S. aethiopis L. H a b e ş adaçayı S. ceratophylla L. Tarak şalba S. ekimiana Celep & Doğan * Bey şalbası S. verticillata L. subsp. amasiaca (Freyn & Bornm.) S. hypargeia Fisch. & C.A. Mey. * Hart şalbası Siyahot S. virgata Jacq. Fatmanaotu S. yosgadensis Freyn & Bornm. * S. candidissima Vahl. subsp. occidentalis Hedge S. cyanescens Boiss. & Balansa * B o z o k şalbası Akgalabor Mor galabor 86

3 1 S. freyniana Bornm. ex Freyn : Çok yıllık, yarı çalımsı karakterde olup, çiçekli durumda bitki boyu 1535 cm arasında değişmektedir. Bitki yatıkdik bir gelişme sergilemektedir. Dallanmayan veya nadiren dallanan bir türdür. Taç yapraklar leylakmavi ve alt dudakta beyaz spot mevcuttur (Doğan ve ark., 2008) (Şekil 1, Şekil 13). 66 Kumlu kalkerli yamaçlar CR Şekil 1. S. freyniana dağılım alanı ve haritası 2 S. cryptantha Montbret & Aucher ex Benth., Sin.: S. absconditiflora (Montbret & Aucher ex Benth.) Greuter & Burdet : Bu türün gövdeleri dik olup, 30 cm ye kadar boylanabilmektedir. Genelde dallanma göstermezler. Çanak yaprakların rengi, sarımsıyeşil, nadiren morumsudur. Taç yaprakların rengi ise beyaz dan pembe ye kadar değişebilmektedir (Doğan ve ark., 2008) (Şekil 2, Şekil 13). 57 Kayalık kireçli kuru bozkır, yol ve tarla kenarları Şekil 2. S. cryptantha dağılım alanı ve haritası 3 S. sclarea L.: İki yıllık ya da kısa ömürlü çok yıllık olup, oldukça kaba dik ve dört köşe gövdeleri olan bitkilerdir. Bitki 100 cm ye kadar boylanabilmektedir. Bitkinin üst kısımlarında yoğun dallanma gözlenmiştir. Pembeden, açık mora kadar değişen renklerde ya da beyaz renkli çiçekleri vardır. Yaprakları saplı, kalp biçiminde ve tüylüdür. Türkiye de yaygın bir türdür (Doğan ve ark., 2008; Arslan ve ark., 2015) (Şekil 3, Şekil 13) Kayalık volkanik yaprak dökücü ve konifer karışık ormanları, killi yataklar, tarlalar, yol kenarı. Şekil 3. S. sclarea dağılım alanı ve haritası 87

4 4 S. aethiopis L.: İki ya da çok yıllık, çalımsı otsu yapıda bitkilerdir cm boylanabilen, dik gelişen gövdeleri dört köşeli olup sağlam yapılıdır. Basit yapıdaki yaprakları çoğunlukla tabanda olup bitkinin üst kısımları az yapraklıdır. Çiçeklerin taç yaprakları beyaz renklidir. Tüylü kalın gövdeleri ve şamdan şeklindeki çiçek durumu ile diğer türlerden kolaylıkla ayırt edilebilir. Kuruyup koptuğu zaman rüzgârla tamamen sürüklenen bir bitkidir. Bu tür Güneydoğu Anadolu hariç hemen her bölgede sıkça görülebilmektedir (Doğan ve ark., 2008; Arslan ve ark., 2015) (Şekil 4, Şekil 13). 58 Bozkır, volkanik ve kireç taşlı kumlu nadas tarlaları, kuru çayırlar, yol kenarları Şekil 4. S. aethiopis dağılım alanı ve haritası 5 S. ceratophylla L.: Çok yapışkan limon sarısı renkte iki yıllık bitkilerdir. Gövdeler sağlam, cm dir. Yapraklar çoğunlukla tabanda yer almaktadır. Yaprak sapı hemen hemen yoktur. Çiçek durumu yayılmış bir panikula olup, sarımsıyeşil ve korolla krem ya da sülfür sarısı rengindedir (Doğan ve ark., 2008) (Şekil 5, Şekil 13). 47 Kireç taşlı, volkanik ve cipsli mısır tarlaları ve nadas alanları, boş araziler Şekil 5. S. ceratophylla dağılım alanı ve haritası 6 S. ekimiana Celep & Doğan: Çok yıllık otsu yapıda bitkilerdir. Gövdeler yatık durumdan dik duruma doğru, 1040 cm arasında değişmektedir. Çiçek durumu çok dallanmış şamdan şeklinde veya değildir. Taç yapraklar beyaz, üst dudak ise leylak renklidir (Doğan ve ark., (Şekil 6, Şekil 14). 66 Alpinik alanlar, Pinus açıklığı EN 88

5 Şekil 6. S. ekimiana dağılım alanı ve haritası 7 S. russellii Benth.: Çok yıllık otsu yapıdadır. Gövdeler 2060 cm, dik, genellikle basit ve çok sayıda olup, odunsu bir kazık kökten çıkmaktadır. Korolla menekşe mavisi renktedir (Doğan ve ark., 2008) (Şekil 7, Şekil 14). 57 Kayalık Quercus çalılıkları içindeki otluk çayırlarda, boş ve kültüre edilmiş tarlalar Şekil 7. S. russellii dağılım alanı ve haritası 8 S. verticillata L. subsp. amasiaca (Freyn & Bornm.): Çok yıllık otsu yapıda olup gövdeleri dik ya da yükselici yapıdadır. Bitki boyu 1550 cm, çok sayıda ve yukarıda az dallanmış yapıdadır. Korolla, menekşe mavisi, leylak, nadiren beyaz renklidir (Doğan ve ark., 2008) (Şekil 8, Şekil 14). 59 Kayalık Stipa stebi, kumlu yataklar, çayırlar, Quercus ve Pinus ağaçlıkları, tarlalar ve yol kenarları Şekil 8. S. verticillata L. subsp. amasiaca dağılım alanı ve haritası 9 S. hypargeia Fisch. & C.A. Mey.: Çok yıllık, otsu yapıdadır. Gövdeleri dik bir gelişme gösterir. Bitki 2560 cm boylanmaktadır. Genellikle gövdede dallanma gözlenmez. Basit yapıdaki yaprakları çoğunlukla bitkinin tabanına yerleşmiştir. Yaprakların üst kısımları yeşilimsi alt kısımları ise beyaz tüylerle kaplıdır. Korolla, eflatundan morumsu maviye kadar değişen renklerdedir (Doğan ve ark., 2008) (Şekil 9, Şekil 15). 89

6 67 Kireçtaşlı yamaçlar ve yataklar, Pinus brutia ormanı, nadas tarlalar LC Şekil 9. S. hypargeia dağılım alanı ve haritası 10 S. virgata Jacq.: Çok yıllık, kaba görünüşlü, otsu bir bitkidir. Gövdeler dik, cm boylanabilen, yukarıdan çok dallanan bir yapıya sahiptir. Yapraklar basit, genelde gövde üzerinde dağılmış bazen tabanda toplanmıştır, Çiçek bileşik salkım şeklindedir. Taç yapraklar menekşe, mavi veya leylak renginde olup nadiren beyazdır. Bu tür hemen hemen tüm bölgelerde görülebilmektedir (Doğan ve ark., 2008; Arslan ve ark., 2015) (Şekil 10, Şekil 15). 59 Yol kenarları, tarla kenarları, meralık alanlar Şekil 10. S. virgata dağılım alanı ve haritası 11 S. yosgadensis Freyn & Bornm. : Çok yıllık otsu yapıdadır. Gövde cm, genellikle oldukça dik ve dört köşelidir. Taç yapraklar beyaz veya leylak rengindedir (Doğan ve ark., 2008) (Şekil 11, Şekil 15). 56 Meşelik açıklıkları, stepik alanlar ve kalaker kayalık, taşlık alanlar LC Şekil 11. S. yosgadensis dağılım alanı ve haritası 12 S. candidissima Vahl. subsp. occidentalis Hedge : Çok yıllık otsu yapıdadır. Gövdeler 3060 (90) cm, dik, yukarıda dallanıcıdır. Taç yapraklar tamamen beyazdır. Bu türe ait iki alt tür bulunmaktadır. Bunlardan subsp. candidissima nın çiçekleri beyaz, alt dudak sarı; subsp. occidentalis de ise çiçekler tamamen beyaz renklidir (Doğan ve ark., 2008) (Şekil 12, Şekil 13). 90

7 59 Kayalık, volkanik ve kireçtaşı tarla kenarları Şekil 11. S. candidissima subsp. occidentalis dağılım alanı ve haritası 13 S. cyanescens Boiss. & Balansa : Çok yıllık, otsu yapıda, 2570 cm dik büyüyen dört köşeli bir gövdeye sahiptir. Dallanma bitkinin üst kısımlarında olup, korolla rengi leylak renginden menekşe rengine kadar değişmektedir. S. candidissima ya çok yakın bir türdür, ancak leylak renkli kaliks ve korollaları, daha ince görünüşü ve daha küçük nutletleri ile ondan kolaylıkla ayrılır. Akdeniz bölgesinden toplanan örneklerin çiçek durumları daha sık ve koyu renkli çiçekli, Kuzey Anadolu ya doğru gidildikçe hem korolla boyları büyümekte hem de çiçek renkleri daha soluklaşmaktadır (Doğan ve ark., 2008) (Şekil 13, Şekil 14). 69 Kireçtaşlı, serpantin ve volkanik killi bayırlar, Pinus nigra ormanı, çakıl nehir yatakları, nadas tarlalar, bağlar LC Şekil 12. S. cyanescens Boiss. & Balansa dağılım alanı ve haritası S. freyniana Bornm. ex Freyn S. cryptantha Montbret & Aucher ex Benth. 91

8 S. sclarea L. S. ceratophylla L. S. aethiopis L. S. candidissima Vahl. subsp. occidentalis Hedge Şekil 13. Türlerin doğal alan görüntüleri S. ekimiana Celep & Doğan S. russellii Benth. 92

9 S. verticillata L. subsp. amasiaca (Freyn & Bornm.) S. cyanescens Boiss. & Balansa Şekil 14. Türlerin doğal alan görüntüleri S. yosgadensis Freyn & Bornm. Şekil 15. Türlerin doğal alan görüntüleri S. hypargeia Fisch. & C.A. Mey. S. virgata Jacq. 93

10 3. Ada Çayı Türlerinin Tıbbi Önemi Adaçayı türlerinin ekonomik olarak değerlendirilen kısımları; yaprakları ve çiçekleri ile bu kısımlardan elde edilen ekstraktlar ve uçucu yağlardır. Çok fazla sayıda tür içeren, terpenoidler, flavonoidler ve diğer fenolik maddelerce zengin olan Salvia cinsi, biyoaktif madde bakımından da çeşitlilik sergilemektedir. Bununla birlikte, türler arasında farmakolojik etkiler bakımından birçok farklılıklar bulunmaktadır. Dünya genelinde Salvia cinsinin birçok türü geleneksel bitkisel ilaçların hazırlanmasında yaygın bir şekilde kullanılmaktadır. Ülkemizde çoğu ada çayı türünden kuru yaprak şeklinde başta çay ve baharat olarak yararlanılmaktadır (Baydar, 2013). Salvia çayı geleneksel olarak; sindirim ve dolaşım bozukluklarının tedavisinde, bronşit, öksürük, astım, faranjit, ağız ve boğaz iltihaplanmaları, depresyon, aşırı terleme, cilt problemleri ve diğer birçok hastalığın tedavisinde kullanılmaktadır. Ada çayı yağı, antiseptik ve antibiyotik etkisi çok güçlü olan bir uçucu yağdır. Bu nedenle özelikle boğaz enfeksiyonları, diş iltihaplanmaları ve ağız yaraları için yapılan ilaçların katkı maddesidir (Baydar, 2013). Ada çayı uçucu yağları; sinir sistemi, kalp ve kan dolaşımı, solunum, sindirim, metabolik ve endokrin (iç salgı) ile ilgili birçok hastalığın tedavisinde kullanılmaktadır. Ada çayı uçucu yağları gaz giderici, kasılmayı önleyici, mikrop öldürücü ve kanamayı durdurucu etkiler sergilemektedir. Salvia cinsi üzerine yürütülen çalışmalar, bu cinse ait bazı türlerin çeşitli hastalıkların tedavisinde kullanılabilecek özelliklere sahip olduklarını göstermiştir. Yozgat florasına kayıtlı ada çayı taksonlarının biyolojik aktiviteleri Tablo 2 de verilmiştir. Genel olarak, Salvia türleri antibakteriyal, antifungal, antiviral, antiseptik, analjezik, antioksidan, antispazmodik, antidiyabetik, antikanser vb biyolojik etkilere sahip bitkilerdir. Topçu ve Kusman (2014), zihinsel becerilerin zayıflamasıyla başlayan ve zamanla ilerleyen bir seyir takip eden Alzheimer hastalığının tedavisinde, günümüzde kullanılan ilaçların hiç birinin yeterli olmadığını ve bu nedenle gerek doğal gerekse sentetik kaynaklı yeni potansiyel ilaçlar üzerinde çalışmalar sürdürüldüğünü ve S. cryptantha dan elde edilen ekstraktların Alzheimer hastalığın tedavisinde kullanılabileceğini ifade etmişlerdir. Bununla birlikte, S. cryptantha nın toprak üstü aksamından elde edilen ekstraktların, göğüs kanserine karşı antitümör aktivite sergilediği (Özer ve ark., 2013), S. hypargeia ve S. sclarea nın antitüberküloz (Arya, 2011), S. verticillata nın ise antidiabetik ekti gösterdiği elde edilen bulgular arasındadır (Eidi ve ark., 2011). Tablo 2. Yozgat florasına kayıtlı adaçayı türlerinin biyolojik aktiviteleri Salvia taksonları Biyolojik aktivite Kaynak S. freyniana Bu türün biyolojik aktivitesine yönelik çalışma bulunmamaktadır. S. cryptantha Antitümör Özer ve ark., 2013 S. sclarea Antioksidan, Antitüberküloz Tepe ve ark., 2006; Arya, 2011 S. aethiopis Antimikrobiyal, Antioksidan Coisin ve ark., 2012; Özer ve ark., 2009; Tepe ve ark., 2006 S. ceratophylla Antibakteriyal, Antioksidan Karataş ve Ertekin, 2010; Gürsoy ve ark., 2012 S. ekimiana S. russellii Antioksidan, Antimikrobiyal Şenol ve ark., 2010; Coisin ve ark.,

11 S. verticillata subsp. amasiaca Antioksidan, Antimikrobiyal, Antikolinesteraz, Antidiabetik S. hypargeia Antioksidan, Antitüberküloz S. virgata Antioksidan, Antienflamatuar Tepe ve ark., 2007; Özer ve ark., 2009; Kunduhoğlu ve ark., 2011; Erbil ve Dığrak, 2015; Eidi ve ark., 2011 Şenol ve ark., 2010; Tepe ve ark., 2006; Arya, 2011 Şenol ve ark., 2010; Özer ve ark., 2009; Akkol ve ark., 2008 S. yosgadensis Antioksidan Şenol ve ark., 2010 S. candidissima subsp. occidentalis Antioksidan Özer ve ark., 2009 S. cyanescens AntiAChE (Alzheimer hastalığı) Şenol ve ark., Kaynakça Arslan, N., Gürbüz, B. ve Gümüşçü, A Açıklamalı Tıbbi ve Aromatik Bitkiler Rehberi. Ankara Üniversitesi, Ziraat Fakültesi Yayınları, Yayın No: 1620/572, s., Ankara. Baydar, H Tıbbi ve Aromatik Bitkiler Bilimi ve Teknolojisi. Süleyman Demirel Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Yayın No:51, 183s., Isparta. Baytop, T Türkiye de Bitkilerle Tedavi. Nobel Tıp Kitapları, İstanbul. Ceylan, A Tıbbi Bitkiler II (Uçucu Yağ İçerenler). E.Ü. Ziraat Fakültesi Yayınları No:481, 188 s., İzmir. Coisin, M., Burzo, I., Ştefan, M., Rosenhech, E. ve Zamfirache, M.M Chemical composition and antibacterial activity of essential oils of three Salvia species, widespread in eastern Romania An. Stiint. Univ. Al. I. Cuza Iasi, Sect. II a. Biol. Veget., 58:5158. Coisin, M., Necula, R., Grigoraş, V., Gille, E., Rosenhech, E. ve Zamfirache, M.M Phytochemical evaluation of some Salvia species from Romanian Flora. An. Stiint. Univ. Al. I. Cuza Iasi, Sect. II a. Biol. Veget., 58:3544. Doğan, M., Pehlivan, S., Akaydın, G., Bağcı, E., Uysal, İ. ve Doğan, H.M Türkiye de Yayılış Gösteren Salvia L. (Labiatae) Cinsinin Taxonomik Revizyonu. TÜBİTAK Proje No: 104 T 450, Ankara. Eidi, A., Eidi, M., Shahmohammadi, P., Mozaffarian V., Rustaiyan, A. ve Mazooji, A Antidiabetic effect of Salvia verticillata L. aerial parts in normal and streptozotocininduced diabetic rats. International Journal of Pharmacology, 7:6673. Erbil, N. ve Dığrak, M Total phenolic and flavonoid contents, antimicrobial and antioxidant properties of Salvia verticillata L. var. amasiaca and Salvia microstegia Boiss & Bal from Turkish flora. Journal of Microbiology and Antimicrobial Agents, 1:2329. Güner, A., Aslan, S., Ekim, T., Vural, M. ve Babaç, M.T Türkiye Bitkileri Listesi (Damarlı Bitkiler). Nezehat Gökyiğit Botanik Bahçesi ve Flora Araştırmaları Derneği Yayını, İstanbul. Gürsoy, N., Tepe, B. ve Aşkın Akpulat, H Chemical composition and antioxidant activity of the essential oils of Salvia palaestina (Bentham) and S. ceratophylla (L.). Rec. Nat. Prod., 6:

12 İlisulu, K İlaç ve Baharat Bitkileri. Ankara Üniversitesi, Ziraat Fakültesi Yayınları, Yayın No: 1256/360, 9s., Ankara. İpek, A Türkiye florasında nadir bulunan tıbbi ve aromatik bitkilerin araştırılması. Doktora Semineri. Ankara Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Tarla Bitkileri Anabilim Dalı, 51 s. Karataş, H. ve Ertekin, S. Antimicrobial activities of the essential oils of four Salvia species from Turkey. Journal of Medicinal Plants Research, 4: Kunduhoğlu, B., Kürkçüoğlu, M., Duru, M.E. ve Başer, K.H.C Antimicrobial and anticholinesterase activities of the essential oils isolated from Salvia dicroantha Stapf., Salvia verticillata L. subsp. amasiaca (Freyn and Bornm.) Bornm. and Salvia wiedemannii Boiss. Journal of Medicinal Plants Research, 5: Küpeli Akkol, E., Göger, F., Koşar, M. ve Başer, K.H.C Phenolic composition and biological activities of Salvia halophila and Salvia virgata from Turkey. Food Chemistry, 108: Özer, H., Altun, A., Saraydın, S.U., Soylu, S., Göktaş, S., Tuncer, E., İnan, D.S., Köksal, B., Temiz, T.K., Tepe, B., Şen, M., Karadayı, K. ve Turan, M Antitumoral effects of Salvia absconditiflora Greuter & Burdet syn. Salvia cryptantha Montbret & Aucher ex Benth. on breast cancer. Indian Journal of Traditional Knowledge. 12: Şenol, F.S., Orhan, İ., Celep, F., Kahraman, A. Doğan, M., Yılmaz, G. ve Şener, B Survey of 55 Turkish Salvia taxa for their acetylcholinesterase inhibitory and antioxidant activities. Food Chemistry, 120:3443. Tepe, B., Eminoğlu, Ö., Aşkın Akpulat, H. ve Aydın, E Antioxidant potentials and rosmarinic acid levels of the methanolic extracts of Salvia verticillata (L.) subsp. verticillata and S. verticillata (L.) subsp. amasiaca (Freyn & Bornm.) Bornm. Food Chemistry, 100: Tepe, B., Sökmen, M., Aşkın Akpulat, H. ve Sökmen, Atalay Screening of the antioxidant potentials of six Salvia species from Turkey. Food Chemistry, 95: Topcu, G. ve Kusman, T Lamiaceae family plants as a potential anticholinesterase source in the treatment of Alzheimer s disease. Bezmialem Science, 1:125. Tosun, M., Ercişli, S., Şengül, M., Özer, H., Polat, T. ve Öztürk, E Antioxidant properties and total phenolic content of eight Salvia species from Turkey. Biol. Res., 42: Tübives, Türkiye Bitkileri Veri Servisi. web sitesi: Erişim tarihi: Vikrant, A A Review on antitubercular plants. Interbational Journal of PharmTech Research. 3: Wu, Y.B., Ni, Z.Y., Shi, Q.W., Dong, M., Kiyota, H., Gu, Y.C., Cong, B Constituents from Salvia species and their biological activities. Chem. Rev., 112: