ÖĞRENMEDE DİKKAT VE TOPLAŞIMI. T.C. KOCASİNAN KAYMAKAMLIĞI Kocasinan Rehberlik ve Araştırma Merkezi Müdürlüğü

Transkript

1 T.C. KOCASİNAN KAYMAKAMLIĞI Kocasinan Rehberlik ve Araştırma Merkezi Müdürlüğü ÖĞRENMEDE DİKKAT VE TOPLAŞIMI ARAŞTIRMA BÜLTENİ-2 Yayın No:5 Ağustos Editör/Yazar Mahmut IŞIKGÖZ Kocasinan Rehberlik ve Araştırma Merkezi Müdürü

2 Araştırma Bülteni No : 2 Yayın No : 5 Tarihi : Ağustos

3 Her hakkı mahfuzdur. Kocasinan Rehberlik ve Araştırma Merkezi Müdürlüğünün izni olmadan dokümanların hiçbir kısmı kopya, kayıt, basım veya herhangi bir şekilde diğer yöntemlerle basılı veya elektronik ortamda çoğaltılamaz ve yayınlanamaz. ÖĞRENMEDE DİKKAT VE TOPLAŞIMI Editör/Yazar Mahmut IŞIKGÖZ Kocasinan Rehberlik ve Araştırma Merkezi Müdürü 2

4 3

5 ÖĞRENMEDE DİKKAT Dikkat, zihnin belli bir konu üzerinde yoğunlaştırılmasıdır. Başka bir deyişle, dikkat, bir şeyi öğrenmek amacıyla gösterilen zihinsel çabadır. Öğrenmek için konuya kendini vermesi ile dikkatini toplaması aynı anlamdadır. Dikkat, bilincimizin belli bir konu üzerinde toplanması halidir. Dikkat ederken bütün zihinsel yeti ve yeteneklerimiz etkin hale geçer. Bu da öğrenme sürecinin oluşmasını kolaylaştırır. Dikkat öncelikle bilinçli olan her öğrenme için gereklidir. Dikkat iki biçimde olur: a) Kendiliğinden Dikkat: Kendiliğinden dikkatin ilgi ve güdülerle ilişkisi vardır. Herhangi bir konuya karşı ilgi gösteren kimse o konuyu öğrenirken gerekli olan dikkati de içinde bulur. b) İstençli Dikkat: Kimi zaman belli bir konuya karşı ilgi başlangıçta bulunmayabilir. Birey konunun içine girdikten sonra hoşlanır ve o konuya karşı dikkat de doğar. Bunun için kimi durumlarda başlangıçta istençli dikkat göstermek gerekir. İstençli dikkatte bireyin bir amaca ulaşmak için kendini zorlaması söz konusudur. Bunun için de bireyde işe karşı bir istek bulunmalı ve motivasyonu kuvvetli olmalıdır. Kendi güdü ve isteklerini iyi bilen ve yöneten kişi dikkatini sürekli aktif bir halde tutabilir. Etkili bir çalışmanın gerisinde yatan temel öğe dikkattir. Dikkati toplama ve konuya yönlendirme alışkanlığı bütün alışkınlıklar gibi doğuştan değil bu konuda yapılacak düzenli bir eğitimle kazanılır. Konu üzerinde dikkati toplayamamanın başlıca iki tür nedeni vardır. Bunlardan birincisi, öğrencinin bu konuda bir alışkanlığa sahip olmaması ile ilgilidir. İkinci neden ise öğrenci belli bir konu üzerinde çalışırken, konu dışındaki bir sorunun onun zihnini rahatsız etmesidir. Bu ikincisine dalgınlık adı da verilebilir. Dalgınlık, bireyin çevresinde olup bitenleri ayrım sayamayacak kadar düşüncelere dalmış olması ya da dikkatini belirli bir konu üzerinde toplayamaması durumudur. Çalışma da dikkati dağıtan başlıca nedenler şunlardır: Önemsiz kimi sorunları zihni oyalaması, Duygusal sorunların bulunması, Çalışırken gereksiz ayrıntılara dalmak, Çalışma çevresinde olumsuz uyarıcıların bulunması, Öğrenilecek bilgilerin sistemsiz, zor ve karışık olması, Öğrencide yetersizlik duygularının bulunması, Düzensiz ve amaçsız çalışma, Bedensel bir rahatsızlığın olması. 4

6 Dikkatin Dalgalanması: Bir seferinde birkaç saniyeden daha uzun süre devam ettirilen istençli dikkat olamaz. Devam edilen istençli dikkat, konuyu belleğe getiren sürekli mücadelelerin bir tekrarıdır. Konu belleğe uygun ise gelişir, bu gelişim ilgi çekici ise belleği bir müddet pasif olarak meşgul eder. Bu pasif ilgi uzun ya da kısa olabilir. Fakat bu ilgi dağıldığında dikkat ilgisiz bir şey aracılığıyla kayar. O zaman istençli bir çaba dikkati tekrar konuya döndürür. Bu böyle saatlerce devam edebilir. Dikkatin devam süresi konusuna değinen Tichener; dikkatin devamlı değil aralıklı olduğunu, çok kısa aralarla yükselip alçaldığını, yani genellikle söz edildiği üzere dikkatin dalgalandığı görüşünü benimser. Öğrencilerin dikkati üzerinde yapılan incelemeler, zamanın büyük bir kısmında dikkatin zayıf olduğunu göstermiştir. Dikkatin değişmesine neden olabilecek birçok etken vardır. Bazı öğretmenler, öteki öğretmenlerden daha çok ilgiyi uyarıcıdır. Fakat bunlar da öğrenciyi ilgilendirme gücü bakımından günden güne değişiklik gösterebilirler. Dersler de ilgi çekicilik derecesi bakımından birbirlerinden farklıdır. İlerlemiş olan öğrencilerin ilgisi, yeni başlamış olanlarınkinden daha aktiftir. Sonuçlar sınıftan sınıfa dersten derse değişme gösterirse de dikkatin bir ders saati boyunca önemli dalgalanmalar gösterdiği ve ders süresinin oldukça büyük bir kısmında bir hayli düşük seviyede bulunduğu da bir gerçektir. Öğrencinin düşüncesi başka şeylere kayar ve enerjisi, yüksek verim alınacak bir durumun meydana gelmesi için gerekli olduğu kadar uzun bir zaman işlenmekte olan konu üzerinde toplanmış halde bulunmaz. Aktif ve Pasif Dikkat: Bir amaca yönelik olarak bakmadığımız için çevremizdeki şeylerin çoğunun farkına varmayız. Biyoloji öğretmeni bir takım kuşlardan, çiçeklerden ve ağaçlardan söz edince görüşümüz aktifleşir, daha önce gözümüze çarpmayan şeyleri görmeye, fark etmeye başlarız. İlgimiz uyanır ve şiddeti artar. Zihinsel bir öğrenmeye hazır oluş durumu ve öğrenme isteği eğitilmemiş dikkatin yerini alır. Sadece tekrarlama, tekrarlananların ezberlenmeleri sonucunu doğurmaz. Örneğin, öznelere yüksek sesle tekrarlanan anlamsız bir takım hecelerle oluşturulmuş bir dizinin öğretilmesinde, diziyi sujelere okuyan deneyci bu diziyi ancak 50 tekrardan sonra ezbere söyleyebilecek hale geldiği halde, o heceleri ezberlemeğe zihinsel olarak hazır bulunan öznelerin daha az tekrarla diziyi ezberledikleri ortaya çıkmıştır. Birçok benzer durumlarda bu gibi olaylar görülür ve bunlar bizi verimli öğrenme için kuvvetli bir ilginin ve öğrenme isteğinin gerekli olduğu sonucuna götürür. Örneğin, bir şoförün yolun dönemeçlerine, yol boyundaki trafik işaretlerine, duraklara, yol boyunca rastlanan başka şeylere karşı gösterdiği dikkatle bütün yolculuk boyunca onun yanı başında oturan yolcunun dikkati arasında fark vardır. Gidilecek yere ulaşmaktan sorumlu olduğu için şoförün dikkati aktiftir. Yolcunun ise böyle bir sorumluluğu yoktur ve gösterdiği dikkat pasiftir. 5

7 DİKKATİ TOPLAMA YOLLARI Dikkati konu üzerinde toplama bir alışkanlık işi olduğuna göre bu alışkanlığı kazanabilmek için izlenecek belirli yollar vardır. Bunlardan başlıcaları şunlardır: Çalışma amacının saptanması: Öğrenmek amacıyla yapılan her işin kendine özgü bir amacı bulunur. Amaçsız olarak yapılan çalışmada dikkat yoktur. Başka bir anlatımla baştan savma olarak yapılan her iş, amaçsız olarak yapılmaktadır. Amaç, yapılan işin neden yapıldığını belirler. Hiçbir zaman çalışma amacı saptanmadan işe geçilmemelidir. Bilinçli çalışmanın temeli, çalışmanın ne amaçla yapıldığının öğrenci tarafından açık seçik bilinmesini gerektirir. Konuya merak duyma: Öğrencinin kendisini konuya vermesinde, ona karşı merak duymasının ayrı bir önemi vardır. Gerçekte merak, dikkati toplamayı sağlayan itici güçtür. Bir şey ancak merak edildiği oranda öğrenilebilir. Merak, konuya karşı ilgi uyandırır ve böylece de dikkatin konu üzerinde toplanmasını kolaylaştırır. Konuya karşı içsel bir merak uyandırmak için değişik yollar denenebilir. Kimi zaman, üzerinde çalışılacak konu yeterince tanınmıyor olabilir. Bu durumda konuyu tanımak amacıyla ön bilgiler toplamak merak için yeterli sayılabilir. Ancak en etkili yöntem öğrencinin konuya ilişkin kendisine sorular sormasıdır. Fiziksel çevrenin düzenlenmesi: Dikkatin konu üzerinde toplanmasını güçleştiren nedenler arasında fiziksel çevreden kaynaklananlar önemli bir yer tutarlar. Çalışma ortamında dikkati toplamayı zorlaştıran fiziksel koşullar çalışma için uygun duruma getirildiğinde, dikkat konuya daha kolaylıkla toplanabilmektedir. Öğrenme için en uygun fiziksel koşulları oluşturmaya çalışmak, dikkatin toplanabilmesi için bir gerekliliktir. Öğrenmeyi etkili kılacak fiziksel koşullardan bazıları şöyle belirtilebilir: Öncelikle çalışma uygun bir ışık altında yapılmalı, çalışma yeri çok sıcak olmamalı, oda ısısı 18 0 C dolayında bulunmalıdır. Aynı tür çalışmalar genel olarak hep belirli bir yerde yapılmalıdır. Çalışma için kullanılacak sandalye çok yumuşak ve rahat edilecek türden olmamalıdır. Sistemli çalışmayı bilme: Planlı çalışma, dikkatin konuya toplanmasına yardımcı olan bir alışkanlıktır. Planlı çalışma yoluyla öğrenci konuya kendisini daha kolay verdiği gibi, dikkatinin hemen dağılması da önlenerek çalışmada etkililik süresi artırılır. Sistemli çalışmada, çalışma planları hazırlanırken, dikkatin konu üzerinde kolayca toplanmasına yardımcı olabilecek noktaların göz önünde bulundurulması gerekir. Bunun için öğrencinin ders çalışmayı her zaman günün aynı saatlerinde ve aynı yerde sürdürmesi, çalışma saatlerini iyi ayarlaması ve çalışılacak aynı tür konular arasına farklı özellikteki konuları, koyması çalışmada dikkat için zorunlu 6

8 gereklerdir. Belirtilen özellikler dikkate alınarak hazırlanacak çalışma planlarının uygulanması öğrenciyi çalışma için güdülemeye, güdüleme de dikkatin toplanmasına yardımcı olacaktır. Çalışmada çeşitlilik sağlama: Uzun süreli olarak, tek düze biçimde sürdürülen bir çalışma, öğrencinin kendisini konuya vermesini güçleştirir ve onda çalışmaya ve konuya karşı genel bir isteksizlik uyandırır. Oysa değişik yöntem ve teknikler uygulanarak çalışılması, dikkatin dağılmasını önler; anlama ve kavramayı kolaylaştırır. Bu nedenle çalışırken, olabildiğince çeşitli çalışma yöntemleri (okuma, yazma vb.) kullanılabilmelidir. Çalışmada hedef saptama: Çalışmada öğrencinin kendisini konuya kolayca verebilmesi için üzerinde durulması gereken bir başka nokta da, çalışma öncesinde öğrencinin kendisine belirli hedefler saptayarak, çalışma sırasında bunlara erişmeye çalışmasıdır. Kimi durumlarda, yapılacak iş, son derece karmaşık ve dağınık bir görünümdedir. Bu karmaşıklık öğrenciyi daha başlangıçta karamsarlığa sürükler ve onun çalışma isteğini kırar. Bu durumda konuyu daha küçük anlamlı parçalara ayırarak çalışmak en iyisidir. Gerçekte konusu ne olursa olsun, çalışmaya geçmezden önce öğrencinin kendisine erişilebilir bir hedef seçmesi ve bu hedefi gerçekleştirmeden bu çalışmayı bırakmaması gerekir. Hedef doğrultusundaki bu tür bir çalışma kararlılığı, dikkati toplamada itici güç olacaktır. Kendine güvenme: Öğrencinin yaptığı çalışmaya kendini vermesi, her şeyden önce, o işin üstesinden geleceği konusunda kendisine güvenmesini gerektirir. Yetersizlik duyguları içindeki bir öğrencinin, başarı sağlamak için, dikkatli bir çalışma ortamı içinde bulunması güçtür. Bu yönüyle, verimli çalışmada öğrencinin kendisine güvenmesinin önemi hiçbir koşulda yadsınamaz. Güven eksikliği olan bir öğrencinin, yapacağı işte kendine güven duymasının en iyi yolu, o işi başaracağına kendisini inandırmasıdır. Öğrenmenin temeli, dikkatin konu üstüne toplanmasına dayandığına göre; konuya kendini vererek öğrenen kişi, kendisine karşı bir öz saygı duygusu da geliştirmiş olacaktır. Böylece dikkat öğrencinin öğrenme yeterliliği açısından kendi kendine yeterli olduğu inancına da katkıda bulunacaktır. Kendine güven duygusu aynı zamanda, güçlü bir irade ve kararlılığı gerekli kılar. Kararlılık, çalışmaya ilişkin belirli bir konuda verilen kararın ortaya çıkan küçük engeller karşısında hemen değiştirilmemesi; tam tersine, bu engellerin yenilerek, verilmiş olan kararın gerçekleştirilmesidir. Çalışma öncesi yeterince dinlenmiş olma: Dikkati konu üzerinde toplamayı güçleştiren nedenlerden birisi de çalışma öncesi duyulan bitkinliktir. Aşırı duyarlılık, karamsarlık, isteksizlik, bedensel yorgunluk, uykusuzluk gibi nedenlerle 7

9 beliren bitkinliğe düşmemek için, her zaman aynı biçimde olan çalışma yöntem ve tekniklerini uygulamaktan kaçınmak; ders dışı uğraşlarla yeterince ilgilenmek ve gerçek anlamda olabildiğince dinlenmek zorunludur. Boş zaman uğraşlarından yararlanmak: Boş zaman etkinlikleri içinde; bulmaca çözümleri, matematik ve coğrafya bilmeceleri, kimi zihinsel etkinlik gerektiren oyunlar, resim çalışmaları, vb. sayılabilir. Bu tür etkinlikler dikkatin gerektiği anda daha kolay toplanmasını sağlamaya yardımcı olacaktır. Değişik teknikleri içiçe uygulayabilme: Bütün uğraşlara ve denemelere karşın öğrenci dikkatini yine de istenilen konu üzerinde yoğunlaştıramıyor ve amaca ulaşamıyorsa, aşağıdaki önerileri uygulaması yararlı olabilir. Çalışma sırasında öğrenci kendisini çok dikkat isteyen bir ortam içinde düşünebilir. Öğreneceği konuyu anlamlı küçük parçalara ayırarak çalışmayı deneyebilir. Öğrenci çalışmak için yeni ve daha ilginç bir konuyu deneyebilir. Öğrenci başkalarıyla çalışmayı deneyebilir. KAYNAKÇA Binbaşıoğlu, Cavit. Eğitim Psikolojisi. 8. baskı. Ankara : Kadıoğlu Matbaası, Özakpınar, Yılmaz. Öğrenmede Dikkat Problemi. Konya : Selçuk Üniversitesi Yayınları, Pars, Vedide Baha, Hüsnü Cırıtlı, Mithat Enç ve Turhan Oğuzkan. Eğitimi Psikolojisi. İstanbul : M. E. B. Yayınları, Sorenson, Herbert. Eğitim Psikolojisi. Çev : Gültekin Yazgan. İstanbul : M. E. B. Yayınları,

10 Kocasinan Rehberlik ve Araştırma Merkezi Müdürlüğü Fatih Mah. Fevzi Fevzioğlu Cad. Açık Sk. No:22 PK Kocasinan / Kayseri Telefon: 0 (352) Belgegeçer: 0 (352) İnternet Adresi: 9 e-posta: @meb.k12.tr