Kurumların Ekonomik Büyüme Üzerindeki Etkisi. The Effects of Institutions on Economic Growth

Transkript

1 420 INTERNATIONAL CONFERENCE ON EURASIAN ECONOMIES 2011 Kurumların Ekonomik Büyüme Üzerindeki Etkisi Bekir Aşık (Beykent University, Turkey) The Effects of Institutions on Economic Growth Abstract Do institutions have a positive impact on economic growth? The most empirical growth studies have provided a supporting answer to this question. The relation between institutions and economic growth becomes more popular as a result of these empirical Works indicating that some institutions are efficient in economic growth. Because of this importance of institutions, the effect of some institutions on economic growth is researched for 90 countries. In this paper some proxy variables are selected for market creating institutions, market stabilizing institutions, market regulating institutions, and market legitimizing institutions. The panel data method is used to search the relation between these variables and economic growth. It showed that market creating institutions have the significant and positive impact on the long-run economic growth in all cases. Moreover, market stabilizing institutions and market regulating institutions has positive effects on growth. In contrast to these results market legitimizing institutions have no significant effect on the economic growth. JEL Codes: O43; O47 1 Giriş İktisat literatüründe ülkelerin büyüme sorunsalı Adam Smith'e kadar götürülse de modern zamanlarda büyüme denince ilk akla gelen teori Neo-Klasik Büyüme Teorisi'dir. Bu teoriyi Solow (1956) ve Swan (1956) birbirilerinden bağımsız olarak geliştirmişlerdir. Azalan verimler yasasına dayanan bu teoride tasarruf ve teknoloji dışsal olarak kabul edilmiştir. Bu nedenle, Neo-klasik büyüme teorisi Dışsal Büyüme Teorisi (Exogenous Groıvth Theory) olarak da bilinir. Bu çalışma 20. yüzyılın son dönemlerine kadar iktisat literatüründe hakim büyüme teorisi olarak kalmıştır. Ancak hem teknolojiyi hem de tasarrufu dışsal almasından dolayı ve buna ek olarak, modele büyümeyi etkileyen çeşitli faktörleri eklememesi nedeniyle eleştirilere maruz kalmıştır. Bu eleştirilerin yöneltilmesinin en önemli nedeni neo-klasik büyüme modelinin ülkeler arasındaki büyüme farklılıklarını açıklayamamasıdır. 1990'lı yıllarda Robert J. Barro'nun çalışmaları büyüme teorisinde ampirik çalışmalara farklı bir boyut getirmiştir (Barro; 1991 ve Barro-Lee;1994). Özellikle 1997 yılında yazdığı " Determinants of Economic Grovoth: A Cross-Country Emprical Study n çalışması ampirik çalışmaları etkilemiştir. Bu çalışmada Barro, büyüme modelinde çok farklı değişkenlerin kullanılmasının yolu açmıştır. Hem teorik olarak farklı değişkenleri modele katması hem de ekonometrik olarak panel dataya yer vermesi ve içsellik (endogeneity) sorununa çözüm bulmasıyla literatürdeki diğer çalışmalardan ayrılır. Bu çalışma ile birlikte fiziki sermaye ile birlikte hem eğitim hem de sağlık değişkenleri ile beşeri sermaye, nüfus artış oranı, dışa açıklık, makroekonomik istikrara yönelik değişkenler, ekonomik büyümede kurumsal değişkenler..v.b. değişkenler modele eklenmiştir. Son yıllarda ise kurumsal değişkenlerin önemi fark edilmiş ve bu değişkenlerin ülkeler arası büyüme farklılıklarını etkilediği varsayılmıştır. Bu nedenle de ampirik çalışmalarda kurumsal değişkenlere yer verilmiştir. Kurumsal değişkenler ve bu kurumların değişmesini etkileyen başlıca faktörler şu şekilde sıralanabilir: demografik yapı, teknoloji ve ideolojide meydana gelen değişim (North, 2002). 'İyi' kurumların (etkin mülkiyet sistemi, adalet sisteminin iyi işlemesi, bürokratik yozlaşmanın minimumda tutulması, etkin bir demokratik sistem... v.b) yaratılması ile ekonomilerde yatırım ortamı iyileşecek ve bu da yatırımları olumlu yönde etkileyecektir. Böylece hem büyüme sağlanacak hem de kalkınma da birçok sorun çözülecektir. 'Kötü' kurumlar (etkin olmayan mülkiyet hakları sistemi, adalet sisteminin iyi işlememesi, bürokratik yapının kalitesizliği, demokrasinin yerleşmemesi... v.b.) ise uzun dönemli yatırımları, yeni teknolojilerin ülkeye gelmesini engelleyecek ve piyasa bozukluklarına neden olacaktır. Bu da yatırımı düşürecek ve buna bağlı olarak da büyümeyi ve kalkınmayı engelleyecektir. Gelişmiş ülkeler incelendiği zaman bu tip sorunlarla karşılaşmadığı gözlenebilir. Bu ülkelerin en önemli özellikleri de sistemlerini demokrasi üzerine inşa etmeleri ve piyasa yapıcı kurumlarının sağlıklı işlediği görülür. Bu değişkenlerin ekonomik büyüme üzerindeki etkilerinin olumlu olması nedeniyle bu çalışma kapsamında seçilen ülkelerde demokrasinin ve piyasa yapıcı kurumların büyümeye etkileri incelenmiştir. Bu değişkenlerle birlikte büyüme için önemli olan 'mülkiyet hakları'm (property rights), piyasa istikrarlaştırıcı kurumları, piyasayı yöneten ve düzenleyen kurumları ve 'sivil özgürlükler' (civil liberties) ile 'siyasi özgürlükleri' temsil eden değişkenler de demokrasi değişkeni ile birlikte büyüme üzerindeki etkileri test edilmiştir. Çalışmanın bundan sonraki aşamaları şu şekildedir: İkinci bölümde kurumsal değişkenler ve büyüme arasmdaki ilişkileri inceleyen çalışmalara yer verilmiştir. Üçüncü bölümde çalışma kapsammda kul-lanılan ekonometrik model kısaca anlatılmıştır. Dördüncü bçlümde model için kullanılan veriler tanıtılmıştır. Beşinci bölümde ise ekonometrik

2 SESSION 6B: Büyüme ve Gelişme II 421 modelin tah-min edilmesi ile birlikte ulaşılan sonuçlara ve yorumlara yer verilmiştir. Çalışma için sonuç bölümü ise altıncı bölümdedir. 2 Literatür İncelemesi Uzun dönemli büyümeyi araştıran literatürde kişi başına düşen GSYİH'yi etkileyen birçok faktör bulunmuştur. Çeşitli faktörlerin büyümeyi etkilemesine rağmen birçok araştırmacı kurumsal değişkenlerin büyüme üzerinde olumlu etkisi olduğu konusunda fikir birliğine varmışlardır. Uzun dönemli büyümede düşük bir durağan durum dengesine sahip bir ülkenin veri bir başlangıç gelir seviyesinden başlayarak kendi durağan durumuna daha yavaş bir şekilde yakınsayacağı varsayılmıştır (Barro ve Sala-i Martin; 1995). Kurumsal yapısını iyi oluşturamamış ve bu nedenle mülkiyet haklarını ve sözleşmeleri kontrol altında tutamayan devletlerde birikimlerin yatırımlara yöneltilmesi mümkün olmayacağından büyüme hızları düşecektir. Bu bağlamda Knack and Keefer (1995) mülkiyet haklarının güvence altma alınmasının uzmanlaşmada dolayısıyla yatırımlarda ve ekonomik büyümede en önemli kurumsal değişken olduğunu iddia etmektedir. Kurumsal yapını önemli olduğunu vurgulayan bir başka araştırmacı ise Dani Rodrik'tir. Dani Rodrik 1997 yılında yayımladığı makalesinde demokrasinin büyüme üzerinde olumlu etkisi olduğunu vurgulamıştır. Rodrik, her ne kadar Doğu ve Güneydoğu Asya ülkelerindeki otokratik yapının belli bir dönem büyüme-yi olumlu yönde etkilediğini belirtse de bu durumun istisnai bir özel-lik olduğunu da vurgulamıştır. Bu istisnai durumlara karşılık Bolivya, Ar-jantin, Brezilya ve Polonya'nin demokratik bir sistemde daha istikrarlı ve hı-zlı büyüme oranları yakaladığını iddia etmiştir. Rodrik'e göre demokratik bir yapıda uzun dönemli büyümenin daha doğru bir şekilde tahmin edileceğini ve istikrarlı bir yapı kurulacağmı, beklenmedik şoklarm maliyetinin en aza in-dirgeneceğini ve çalışanlara daha yüksek ücretler ödenebileceğini işaret etmiştir. Rodrik demokrasi için Knack ve Keefer'in aksine sivil özgürlükleri ve politik hakları gösterge değişken olarak almıştır. Bir başka önemli çalışmada Dollar ve Kraay (2003) hukuksal yapının iyi kurulduğu ülkelerde kişi başma düşen reel GSYİH'nin arttığını vurgulamışlardır. Bu çalışmada regresyonlarda kurumsal değişkenlerle birlikte ticarete de yer verilmiştir. Her ne kadar kişi başma düşen reel GSYİH büyümesi artsa da uzun dönemde ticaret ve kurumsal değişkenlerin büyüme üzerindeki etkileri çok da bilgi vermemektedir. Dollar ve Kraay'ın öne sürdükleri kurumlar ve ticaret için iyi birer araç değişken bulunmalı iddiasına Hall ve Jones (1999) kurumların etkisini araştırırken bu kurumların ülkelerin sömürge altında iken kurulduğuna dikkati çekerek ve bu kurumların orijininin bu sömürge dönemi olduğunu vurgulayarak cevap vermişlerdir. Kurumsal yapı ile ekonomik büyüme arasında yapılan ampirik çalışmalarda önemli bir yer tutan bir diğer çalışma da " The Colonial Origins of Comperative Development: An Empirical Investigation" adlı çalışmadır (Acemoğlu, Johnson ve Robinson, 2001). Bu çalışmada kurumlarla yapılan ampirik çalışmalarda kurumsal değişkenlerin içsel olduğunu vurgulanmış ve bu değişkenler için araç değişkenler araştırılmıştır. Buldukları araç değişkenler kurumların tarihsel kökleridir. Bu araç değişken sömürge amacı ile yeni yerlere giden Avrupalı göçmenlerin ölüm oranlarıdır (settler mortality Yukarıda anlatılan çalışmaya benzer bir başka çalışma da Rodrik, Subra-manian ve Trebbi (2004)'nin çalışmasıdır. Rodrik ve diğerleri, hem Frankel ve Romer'in (Frankel ve Romer, 1999) hem de Acemoglu ve diğerleri'nin (Ace-moğlu ve Romer 2001) çalışmalarını analiz etmişlerdir. Ancak çalışmalarında kurumsal değişkenlerin pozitif ve anlamlı sonuçlar verirken ticaret ve coğrafi değişkenlerin negatif ve anlamsız çıktığını vurgulamışlardır. Bu nedenle kurumsal değişkenlerin daha önemli olduğu iddiasını ön plana çıkarmışlardır. Bu iki çalışmaya bir eleştiri Glasier ve diğerleri (2004) tarafından yöneltilmiştir. Bu araştırmacılara göre geçici koşullar altında bir yeri sömürmeye giden veya oraya yerleşmeye çalışan Avrupalılar'ın beraberinde götürdükleri hakkında kesin bir bilgiye ulaşılamayacaktır. Glaeser ve diğerlerine göre yerleşenler beraberinde kurumları değil beşeri sermayeyi ve fikirleri götürmüşlerdir. Sonuç olarak, kurumların olsa olsa ikinci derece önemi olacağını birinci derecede ise beşeri sermayenin daha etkin ve ön planda olacağını iddia etmişlerdir. Bu yönde yapılan bir başka çalışma da Bhattarchayya (2005 ve 2008) 'dır. Bhattarchayya da Glasier ve diğerleri gibi kurumsal değişkenlerin sömürge dönemi orijinlerinin araç değişken olarak alınmasını doğru bulmamıştır. Analizine beşeri sermayeyi ve dışa açıklığı alarak kurumların büyüme üzerindeki etkisini incelemiştir. Analizini yaparken Rodrik ve diğerlerinin kullandığı kurumsal değişkenleri kullanmıştır. Sonuç olarak da büyüme üzerinde kurumların etkisinin belirsiz olduğunu belirtmiştir. 3 Veri Analizi: İktisadi büyüme literatüründe sıklıkla kullanılan ekonometrik yöntem panel data yöntemidir. Bu yöntemde veriler yatay-kesit analizi ve zaman serisi birleştirilerek hem zaman hem de yatay-kesit boyutu incelenebilmektedir. Dolayısıyla yatay-kesit ve zaman serisi analizlerine göre panel veri yöntemi daha fazla gözlem sayısına sahiptir. Bu çalışma kapsamında veriler analiz edilirken Çift Yönlü Hata Bileşenleri Modeli (Two-Way Error Component Regression Model) kullanılmıştır. Bu model kapsamında hem sabit etkiler hem de rassal etkiler

3 422 INTERNATIONAL CONFERENCE ON EURASIAN ECONOMIES 2011 modelleri test edilmiştir. Bu panel veri modelinin genel şekli aşağıda eşitlikte verilmektedir. + i = 1, 2,..., N t = 1, 2,..., T Modelde yer alan (i) yatay-kesit birimleri (t) zaman-boyutunu göstermektedir. gözlenemeyen kişisel etkileri; gözlenemeyen zaman etkileri; stokastik hata terimini ifade eder. Bu değişken kişisel değişmeyen etkileri ve regresyona dahil edilmeyen zaman etkilerini gösterir. Üretimi etkileyen grevler, fiyatları etkileyen arz şokuna neden olan petrol fiyatları artışı ve tüketici davranışlarını etkileyen hükümet politikaları bu değişkene örnek olarak verilebilir (Baltagi, 2005). Çalışmada yılları arasmda 90 Az Gelişmiş, Gelişmekte ve Gelşimiş ülke seçilerek model tahmin edilmiştir. Modelde kullanılan kişi başma düşen GSYİH büyüme verileri Dünya Bankası'nın 'World Development Indicators' websitesinden alınmıştır. Kişi başına düşen GSYİH verileri 2000 yılına ait sabit dolar değerleridir. Başlangıç kişi başına düşen GSYİH değerleri ise Penn-World Table 7.0'ın websitesinden alınmıştır. Yatırım değişkeni de bu siteden alınmıştır. Yatırım değişkeni, yatırımın sabit GSYİH'ya oranıdır. Modelde kullanılan yaşam beklentisi değeri (life expectancy) 'World Development Indicators' websitesinden elde edilmiştir. Çalışmada beşeri sermaye olarak Barro-Lee'nin hazırladığı eğitim verileri kullanılmıştır. Eğitim verisi olarak toplam orta öğretime dahil olanların tüm nüfus içerisindeki 15 yaş ve üzeri kişilere oranı alınmıştır. Bu verilerden başlangıç kişi başına düşen GSYİH verisi ve yaşam beklentisi değişkenlerinin logaritması alınmıştır. Çalışmada kullanılan kurumsal değişkenler şu şekildedir: piyasa yapıcı (market creating), piyasayı düzenleyen (market regulating), piyasa istikrarlaştırıcı (market stabilising) ve piyasayı yöneten (market legitimising) şeklinde tanımlayabiliriz. Kurumlar bu şekilde Rodrik ve diğerleri (2004) tanımlanmıştır. Bhattarchayya (2005) de bu tanımlamayı almıştır. Bu çalışma kapsammda da Bhattarchayya (2005)'in yaptığı gibi tanımlanan kurumsal değişkenler için gösterge değişkenler (proxy variables) kullamlmıştır. Rodrik ve diğerleri (2004)'ne göre piyasa yapıcı kurumlar mülkiyet haklarının ve sözleşmeleri güvence altına alan kurumlardır. Araştırmacılara göre bu kurumlar olmazsa ve mülkiyet hakları ile sözleşmelerin güvence altına almaması durumunda piyasa işlemeyecektir. Piyasayı yöneten kurumlar ise piyasa başarısızlıklarını engelleyen ve uzun vadede büyümeyi istikrarlı bir yapıya oturmasını sağlayan kurumlardır. Bu kurumlar sayesinde rekabeti engelleyecek davranışları, eksik bilgi altında karar alınmasını ve piyasadaki işlem maliyetlerinin artmasını minimize edecektir. Piyasayı istikrarlaştırıcı kurumlar ise şoklara karşı esneklik sağlanmasını, enflasyonist baskıyı azaltmayı, makroekonomik değişkenliği (volatility) en aza indirmeyi ve finansal krizleri azaltmayı sağlar. Piyasayı düzenleyen kurumlar ise geliri tekrar dağıtan, sosyal zıtlıkları azal-tan ve krize karşı fakirlere sosyal yardımlar sağlayan kurumlardır. Piyasada tekrar gelir dağıtımı, sosyal koruma ve sigorta sistemi sosyal zıtlıkları gidermede büyük öneme sahiptir. (Bhattarchayya; 2005). Bu çalışma kapsamında yukarıdaki kurumları için gösterge değişkenler almıştır. Bu değişkenler Fraser Enstitüsünün hazırladığı 'Dünya'daki Ekonomik Özgürlükler' listesindeki değişkenler arasından seçilmiştir. Piyasa yapıcı kurumlar olarak, 'Legal Yapı ve Mülkiyet Haklarımn Korunması' (Legal Structure and Security of Property Rights) değişkeni; piyasayı düzenleyen kurumlar için 'Kredi, Emek ve Iş Dünyası Düzenlemeleri' (Regulation of Credit, Labor and Business) değişkeni; piyasa istikrarlaştırıcı kurumlar için ' Güçlü Paraya Ulaşma imkanı (Access to Sound Money) değişkeni; piyasayı düzenleyen kurum olarak da 'Demokrasi' değişkeni alınmıştır. Bu değişken Polity IV Project' ten alınmıştır. 4 Sonuçların Yorumlanması: Çalışma kapsamında kullanılan veriler Rodrik ve diğerleri'nin (2004) tanımladığı dört ana grup için seçilen verilerdir. Bu verilerin özet istatistikleri Tablo l'de verilmiştir. Değişkenler Gözlem Sayısı Ortalama Std. Hat. Min Max Growth LGDP I/GDP Yaşam Eğitim Democ fi_leg fi_reg fi_sm Tablo1. Rodrik ve Digerleri (2004) Tanımladığı Kurumsal Değişkenler Özet İstatistikler

4 SESSION 6B: Büyüme ve Gelişme II 423 Ayrıca regresyonlarda kullanılan değişkenlerin arasındaki ilişki ise Tablo 2'deki korelasyon matrisinde görülebilir. Veriler arasındaki korelasyon incelendiği zaman bazı değişkenler arasında yüksek korelasyon olsa da genelde değişkenler arasındaki korelasyon düşüktür. Bu sayede, tahmin yaparken bu verileri bir arada kullanılmasını engelleyen çoklu doğrusallık sorunun önüne geçilmiş olur. Growth linitial I/GDP Yasam Egitim Democ fi_leg fi_reg fi_sm Growth 1 linitial I/GDP Yasam Egitim Democ fi_leg fi_reg fi_sm Tablo 2. Rodrik ve Digerleri (2004) Tanımladığı Kurumsal Değişkenlerin Pairwise Korelasyonu Araştırma kapsamında model sabit etkiler modeli ile tahmin edilmiştir. Bunun için STATA 11.0 kullanılmıştır. Tablo 3'te Rodrik ve diğerleri (2004) tarafından ortaya atılan kavramlar çerçevesinde elde edilen değişkenler tahmin edilmiştir. M1, M2, M3 ve M4 nolu regresyonlarda kurumlar bir kere kullanılmıştır.. Bu regresyonda başlangıç seviye kişi başına düşen GSYİH değeri beklendiği gibi negatif ve anlamlı çıkmıştır Eğitim değişkeni de beklenen işarette ancak anlamsız çıkmıştır. Yatırımın GSYİH içindeki payı ve yaşam beklentisi pozitif ve % anlamlıdır. Değişkenler M1 M2 M3 M4 M5 M6 IGDP *** (0.522) *** (0.498) *** (0.453) *** (0.402) *** (0.664) *** (0.677) Yaşam (2.810) 6.389* (2.521) 4.896* (2.272) 4.680* (1.870) (2.949) (2.953) Ticaret 0.019* (0.008) (0.006) (0.009) (0.008) 0.037*** (0.007) 0.034*** (0.009) Hükümet Harcamaları (0.060) (0.057) (0.047) (0.040) (0.064) (0.065) Yatırım 0.108*** (0.025) 0.098*** (0.026) 0.112*** (0.022) 0.099*** (0.017) 0.122*** (0.025) 0.122*** (0.027) Eğitim (0.018) (0.018) (0.017) (0.014) (0.015) (0.018) Prop ** (0.113) 0.247* (0.110) 0.248* (0.117) Reg ** (0.207) (0.220) (0.222) SM 0.201** (0.072) (0.075) (0.079) Democ (0.046) (0.056) (0.187) Democ^ (0.020) Sabit (12.137) (10.762) (9.803) (8.267) (13.093) (13.161) Gözlem Sayısı (N) F-Testi 4.15*** (0.0005) 4.77*** (0.0001) 6.52*** 11.30*** 2.32* (0.0325) 2.30* (0.0342) R^ Hausman (0.0017) (0.0053) (0.0017) (0.0035) Tablo 3. Regresyonların Tahminlerinin Sonuçları. Notlar:* p<0.05, ** p<0.01, *** p< Parantez içindeki rakamlar standart hataları göstermektedir. Tablodaki F-Testi zaman etkilerinin toplamda anlamlı olup olmadığını test etmektedir. Hausman Testi sonuçlarına göre modeller tahmin edilirken Sabit Etkiler Modeli kullanılmıştır. Hausman Testi teorik olarak da tercih edilen Sabit Etkiler Modeli kullanılmasını destekler yöndedir. M1 nolu sütunda gösterilen spesifikasyonda kurumsal değişkenlerden Legal Yapı ve Mülkiyet Haklarının Korunması'na, (Prop) yer verilmiştir. Bu değişken pozitif işaretli ve istatistiki olarak %10 anlamlılık düzeyinde

5 424 INTERNATIONAL CONFERENCE ON EURASIAN ECONOMIES 2011 anlamlıdır. Dolayısıyla piyasa yapıcı kurumların iktisadi büyüme üzerinde pozitif bir etkiye sahip olduğunu söyleyebiliriz. M2 nolu sütundaki spesifikasyonda ise piyasayı düzenleyen kurumlar için belirlenen gösterge değişken 'Kredi, Emek ve İş Dünyası Düzenlemeleri' (Reg)'e yer verilmiştir. Bu değişken pozitif işaretli ve istatistiki olarak %10 anlamlılık düzeyinde anlamlıdır. Bu regresyon bize piyasa düzenleyen kurumla büyüme arasında bir ilişki olduğunu ifade etmektedir. M3 nolu sütundaki spesifikasyonda ise piyasa istikrarlaştırıcı kurumlar için belirlenen gösterge değişken ' Güçlü Paraya Ulaşma İmkanı na, (SM) yer verilmiştir. Değişken anlamsız olmasına karşın işareti beklendiği gibi pozitif yöndedir. Bu kurumsal değişken de %10 anlamlılık düzeyinde istatistiki olarak anlamlıdır. M4 nolu spesifikasyonda ise piyasayı yöneten kurumsal değişken olarak regresyona dahil edilen demokrasi (Democ) değişkeninin katsayısı beklendiği gibi pozitif ancak istatistiki olarak anlamsızdır. Bu sonuca göre demokrasinin iktisadi büyüme üzerinde ektisi yoktur. M6 nolu spesifikasyon tercih edilen regresyondur. Bu regresyonda dört farklı tipteki kurum da analize dahil edilerek, büyüme üzerindeki etkileri analize katılmıştır. Başlangıç seviyesi kişi başına düşen GSYİH negati işaretli ve %1 anlamlılık düzeyinde istatistiki olarak anlamlı; yatırımın GSYİH içindeki payı poztif işaretli ve %1 anlamlılık düzeyinde istatistiki olarak anlamlıdır. Kurum değişkenlerinden sadece legal yapı ve mülkiyet haklarının korunması değişkeni istatistiki olarak anlamlıdır. Bu değişken pozitif ve %5 anlamlılık düzeyinde istatistiki olarak anlamlıdır. Bu regresyon bize piyasa yapıcı kurumların büyüme üzerinde etkisi olduğunu göstermektedir. Bu sonuç bize piyasa yapıcı kurumun diğer kurumsal tiplerinden daha önemli olduğunu göstermektedir. Yukarıdaki açıklamalardan lineer regresyonlar sonucuna göre diğer kurum tiplerinin büyüme üzerinde bir etkisi olmadığı sonucu çıkmaktadır. Bununla birlikte, M6 nolu spesifikasyonda olduğu gibi non-lineer bir modelde sonuçlar pek de farklı çıkmamaktadır. Modele demokrasi değişkenin karesi eklendiği zaman da piyasa yapıcı kurumlar olarak alınan 'Legal Yapı ve Mülkiyet Haklarının Korunması' değişkeni %5 anlamlılık düzeyinde istatistiki olarak anlamlıdır. Buna karşın, piyasayı düzenleyen değişken olan demokrasi değişkeni lineer yapıda pozitif, non-lineer yapıda ise negatiftir. Ancak her iki değişken de istatistiki olarak anlamsızdır. Bu durum bize demokrasinin büyüme için önemli olmadığını göstermektedir. Bu da gözlenmeyen bir durum değildir. Çin, Uzakdoğu Asya ülkeleri gibi demokratik sistemden uzak olan ülkelerin yüksek büyüme oranları yakalayabilmiş olması, bu sonucu mantıklı bir çerçeveye oturtur. 5 Sonuç Bu çalışma kapsamında farklı kurumsal değişkenler seçilerek, bu değişkenlerin büyüme üzerindeki etkisi incelenmiştir. Piyasa yapıcı, piyasa düzenleyici, piyasayı istikrara kavuşturan ve piyasayı yöneten kurumların etkisi panel data yöntemi kullanılarak incelenmiştir. Piyasa yapıcı kurum olarak legal yapı ve mülkiyet haklarının korunması indeksi kullanılmıştır. Bu değişken hem hukuki yapının iyi yerleşmesi hem de baskı gruplarından bağımsız olmasını öngörür. Buna ek olarak, yargının mülkiyet haklarını iyi koruması gerektiğini savunur. Piyasa düzenleyici kurum olarak kredi, emek ve iş dünyası düzenlemeleri değişkenini almıştır. Bu kurumsal değişken kredi bulmayı kolaylaştıran, dışsallıkları ve aksak rekabet şartlarını engelleyen ve ölçek ekonomilerini gözeten kurumlardır. Bu düzenlemeler yatırımcının maliyetlerini minimize etmeyi amaç edinir. Piyasayı istikrara kavuşturan değişken olarak güçlü paraya ulaşma imkanı tercih edilmiştir. Bu değişken düşük enflasyon oranı, döviz kurunun aşırı değerlenmesini engelleme ve makro ekonomik istikrarı gözetir. Son olarak da piyasa yöneten kurum olarak demokrasi analize katılmıştır. Demokratik bir ülkede tekrar dağıtım yoluyla eşitsizliklerin engellenmesi, sosyal yardımlar ile de sosyal zıtlıkların önüne geçmek amaçlanır Tahmin yöntemi olarak panel data yöntemi tercih edilmiştir. Spesifikasyon sonuçlarına göre ekonomik büyüme için piyasa yapıcı kurumlar daha ön plandadır. Bu sonuç yatırımların yapılmasının ve bu yatırımların büyümeye olumlu yansıması için piyasanın olmazsa olmaz olduğu koşulunu desteklemektedir. Hukuki sistemin iyi kurulduğu ve mülkiyet haklarına sahip çıkıldığı bir piyasada yatırımcılar hem yatırım yapmaktan hem uzun vadeli düşünmekten vazgeçmeyeceklerdir. Bu da büyümeyi olumlu yönde etkileyecektir. Bu sonuçla birlikte piyasa düzenleyici kurum olarak kredi, emek ve iş dünyası değişkeni de büyüme üzerinde olumlu etkiye sahiptir. Ayrıca güçlü paraya ulaşma değişkeni de büyüme üzerinde etkindir. İstikrarlı bir piyasada yüksek enflasyon oranları olumsuz şokun yatırımcılar üzerindeki etkisi ve aşırı değerli döviz kuruna izin verilmeyecektir. Bu önlemler de ekonomik büyümeyi arttıracaktır. Bir diğer önemli unsur da legal yapı ve mülkiyet hakları ile temsil edilen piyasa yapıcı değişkendir. Çalışmadan çıkan bir başka sonuç da demokrasinin büyümeyi olumlu yönde etkilemediğidir. Bu sonuç teorik bakış açısıyla çelişkili gibi durmaktadır. Ancak seçilen ülkelerin sayısının çokluğu ve ülkelerin heterojen bir yapıda olması bu sonuca neden olmuş olabilir. Ayrıca Uzakdoğu Asya ülkeleri ve Çin gibi yüksek büyüme oranları yakaladıkları dönemlerde demokrasiden uzak oluşları da bu sonucu destekleyen bulgulardır. Buna karşın piyasanın sağlam temeller üzerine kurulduğu ve etkin çalıştığı bir ekonomide büyüme oranları da istikrarlı ve yüksek oranlı olacaktır.

6 SESSION 6B: Büyüme ve Gelişme II 425 KAYNAKÇA Acemoğlu, D., S. Johnson, and J. Robinson The colonial origins of comparative development: an empirical investigation. American Economic Review. 91(5). sf: Baltagi. Badi Econometric Analysis of Panel Data. John Wiley & Sons Ltd. England. Barro, R.J Economic Growth in a Cross-section of Countries. Quarterly Journal of Economics. 106, sf: Barro, R.J Determinants of Economic Growth: A Cross-Country Empirical Study, NBER Working Papers, No: w5698. Barro, R.J. and J.W. Lee Sources of Economic Growth. Carnegie Rochester Conference on Public Policy, 40, sf:1-46. Barro, R.J. and J.W. Lee A New Data Set of Educational Attainment in the World, NBER Working Paper Series. No: w Barro, R.J. ve J.W. Lee Losers and Winners in Economic Growth Proceedings of the World Bank Annual Conference on Development Economics, The World Bank, sf: Barro, R.J. ve X. Sala-i-Martin Economic Growth. New York: McGraw Hill. Bhattacharyya. Sambit Which Institutions Matter Most for Growth. Working Papers. Bhattacharyya. Sambit Unbundled Institutions, Human Capital and Growth. Journal of Comparative Economics. Dollar, D., and A. Kraay Institutions, Trade, and Growth, Journal of Monetary Economics, 50, pp Frankel, J., and D. Romer. (1999). Does trade cause growth? American Economic Review, 89(3), pp Glaeser, E., R. LaPorta, F. Lopez-de-Silanes, and A. Shleifer Do Institutions Cause Growth? Journal of Economic Growth, 9, pp Hall, R., and C. Jones Why do some countries produce so much more output per worker than others? Quarterly Journal of Economics, 114(1), pp Rodrik, D Growth Strategies. NBER Working Paper No.w Rodrik, D Institutions for High-Quality Growth: What They Are and How to Acquire Them. Studies in Comparative International Development, 35(3), Rodrik, D., A. Subramanian, and F. Trebbi Institutions Rule: the Primacy of Institutions over Geography and Integration in Economic Development. Journal of Economic Growth, 9, pp Rodrik, D., and A. Subramanian The Primacy of Institutions and what this does and does not mean. Finance & Development, 40(2), pp Solow, Robert A Contribution to the Theory of Economic Growth. Quarterly Journal of Economics 70. sf: Swan, Trevor Economic Growth and Capital Accumulation. Economic Record.