İSG ÖZET DERS NOTLARI

Transkript

1 İSG ÖZET DERS NOTLARI KONU BAŞLIKLARI SAYFA 1- Açılış ve Ders Listesi 1 2.İş Sağlığı ve Güvenliğinin Kavram ve Kurallarının Gelişimi 2 3.İş Sağlığı ve Güvenliğine Genel Bakış ve Güvenlik Kültürü 6 4.Türkiye'de ve Dünyada İş Sağlığı ve Güvenliği 8 5- Temel Hukuk İş Hukuku Kanunlarda İş Sağlığı ve Güvenliği 17 8.Ulusal ve Uluslar arası Kuruluşlar ve Sözleşmeler 22 9.İş Sağlığı ve Güvenliği Hizmetleri İş Sağlığı ve Güvenliği Kurulları İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemleri Risk Yönetimi ve Değerlendirilmesi Çalışma Ortamı Gözetimi İş Hijyeni İşyeri Bina ve Eklentileri Fiziksel Risk Etmenleri Kimyasal Risk Etmeni Biyolojik Risk Etmenleri Piskososyal Risk Etmenleri Ergonomi Korunma Politikaları Kaynak İşlerinde İş Sağlığı ve Güvenliği Elektrikle Çalışmalarda İş Sağlığı ve Güvenliği Kaldırma Araçlarında İş Sağlığı ve Güvenliği Motorlu Araçlarda İş Sağlığı ve Güvenliği El Aletlerinde ş Sağlığı ve Güvenliği Bakım- Onarım İşlerinde İş Sağlığı ve Güvenliği Yangın Acil Durum Planları Sağlık ve Güvenlik İşaretleri Havalandırma ve İklimlendirme Prensipleri Basınçlı Kaplarla Çalışmalarda İş Sağlığı ve Güvenliği Kapalı Alanlarda Çalışmalarda İş Sağlığı ve Güvenliği Ekranlı Araçlarla Çalışmalarda İş Sağlığı ve Güvenliği Elle Kaldırma ve Taşıma İşlerinde İş Sağlığı ve Güvenliği Yüksekte Çalışmalarda İş Sağlığı ve Güvenliği İnşaat İşyerlerinde İş Sağlığı ve Güvenliği Maden İşyerlerinde İş Sağlığı ve Güvenliği Kişisel Koruyucu Donanımlar İş Ekipmanlarının kullanımında isg İş Kazaları Sağlık Gözetimi ve Meslek Hastalıkları İş Güvenliği Yönünden Yapılması Gereken Kontroller ve Düzenlenecek Belgeler Ağır ve Tehlikeli İşler Çalışma Yaşamında Özel Risk Grupları Vardiyalı Çalışma ve Gece Çalışması Çalışma Hayatında Etik Yetişkin Eğitimi,İşyerinde Sağlık ve Güvenlik Eğitimi sayılı yeni yönetmelik Değerlendirme ve Son Test 199 1

2 2- İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ KAVRAM VE KURALLARIN GELİŞİMİ İSG kavramı ve aşamaları Dünyada ve Türkiye de İSG İSG nin Dünya daki tarihsel gelişimi İSG nin Türkiye deki tarihsel gelişimi Çağdaş iş sağlığı ve güvenliği o Kavram o Gelişme aşamaları o Kapsamı o İş ve sağlık ilişkileri Çağdaş İSG uygulama ilkeleri o Uygun işe yerleştirme o İşyeri ortam faktörlerinin değerlendirilmesi o İSG risklerinin değerlendirilmesi ve kontrolü o Aralıklı kontrol muayenesi İşyerinde İSG hizmeti sağlanması İş Sağlığı Bütün mesleklerde çalışanların bedensel, ruhsal ve sosyal yönden iyilik hallerinin en üstün düzeyde tutulması, sürdürülmesi ve geliştirilmesi çalışmalarıdır. (Uluslararası Çalışma Örgütü- Dünya Sağlık Örgütü ) İ ş Sağlığı ve Güvenliği Nedir? İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ İş Güvenliği Çalışanların işte karşılaştıkları tehlikelerin ortadan kaldırılması veya azaltılması için getirilmiş yükümlülüklere ait teknik kurallarının bütününü anlatır. İş güvenliği daha çok işçinin yaşamına ve vücut bütünlüğüne yönelik tehlikelerin ortadan kaldırılmasını hedef alır Çalışanların sağlıklı ve güvenli çalışmalarını sağlamak üzere alınması gereken tedbirler dizisidir. İşyerlerinde işin yürütümü sırasında, çeşitli sebeplerden kaynaklanan, çalışanların sağlığına ve güvenliğine zarar verebilecek şartlardan korunmak amacıyla yapılan sistemli ve bilimsel çalışmalardır. TÜRKİYE'DE VE DÜNYADA İSG Ülkemizde iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması görevi, 1945 yılında kurulan Çalışma Bakanlığı bünyesinde İşçi Sağlığı Daire Başkanlığına verilmiştir. Türkiye de İş Güvenliği Konusundaki Devlet Denetimi ve İlgili Birimler Türkiye de genel olarak iş hayatını denetleme yetkisi Devlet e aittir. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı nın İSG konusundaki denetimden sorumlu birimi İş Teftiş Kurulu dur. İSG konusunda hizmet veren İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü ve İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Merkezi (İŞGÜM) ile Çalışma ve Sosyal Güvenlik Eğitim ve Araştırma Merkezi (ÇASGEM) bulunmaktadır. ILO Tahminleri* Dünyadaki işgücü Kadın İşgücü İşle ilgili ölüm İş kazası Meslek hastalığı 3 Milyar 1.2 milyar 2.31 milyon kişi 337 milyon kaza 160 milyon kişi Dünya GSYİH 30 trilyon $ İSG kaynaklı kayıp 1.2 trilyon $- % 4 ILO nun verilerine göre ölümlü iş kazası oranlarında en iyi olan ülke İngiltere olup, ülkemizdeki ölümlü iş kazası oranı bu ülkenin oranından yaklaşık 15 kat daha fazladır. ILO rakamlarına göre ölümlü iş kazası oranlarında en fazla orana sahip ülke Türkiye ile Hindistan ve Rusya dır. İSG nin Dünya daki Tarihsel Gelişimi a) İlk çağlar iş, çalışma söz konusu değil, karın doyurma amaçlı Yiyeceklerin saklanması, Doğada var olan yiyecekler Avcılık kürklü hayvanlar Toprağın işlenmesi b) Taş ocakları, madenler M.Ö ve sonrası taş ocakları, demir, kurşun diğer madenler boya pigment maddeleri M.Ö. 50 Mısır altın madenleri 2

3 Hipokrat - M.Ö o Kurşun zehirlenmesi Platon (Eflatun) - M.Ö o Zanaatkarların çalışma koşullarından kaynaklanan sorunları Aristo M.Ö o Gladyatör diyeti Galen M.S. 2. Yüzyıl o Hastalıklarda çevre faktörü (Miasma Teorisi) Agricola (1494- ağız- buruna mendil Paracelsus ( ) altın- gümüş gibi kıymetli madenleri elde etmenin bedeli Bütün maddeler zehirdir. Zehir olmayan hiçbir madde yoktur. Uygun doz, zehir ve ilaç arasındaki farkı yaratır. c) Bernardino Ramazzini ( ) İşyeri hekimi İş hastalık ilişkisi, hastalara mesleğini sorunuz, ayrıntılı çalışma öyküsü De Morbis Artificum Diatriba (Bu kitabın en önemli özelliklerinden biri, hastalıklar ile iş arasında bir bağlantı kurarak etiyolojik etmenleri belirlemiş olmasıdır. Ne iş yapıyorsun? ) Diğer Fikir Adamları ve Aydınlar Voltaire, J. J. Rousseasu Robert Owen, Michael Sadler, Anthony Ashley Cooper, Charles Turner Thackrah, d) Sanayi devrimi ve izleyen yıllar Edwin chadwick çalışanların çevre sağlığı koşulları 1842 İngiltere 1802 Health and Morals of Apprentices Act Çalışma süresi 58 saat/hafta Eğitimi engellemeyecek 1833 en küçük çalışma yaşı 10 yaş Doktor raporu (işe giriş m.) 1847 işyeri denetimi İş müfettişliği Diğer ülkeler (ABD, Kuzey Avrupa,...) e) Günümüz Uluslararası işbirliği, düzenlemeler ILO nun kuruluşu, 1919 (çalışma hayatındaki sorunların çözümüne yönelik hukuksal düzenlemeler.) o Sözleşme Convention o Tavsiye kararı Recommendation o 200 dolayında sözleşme ve tavsiye kararı kabul etmiş o İlk oturumdaki 5 karar çocuk ve kadınlar Dünya Sağlık Örgütü, 1948 Diğer uluslararası kuruluşlar İSG nin Türkiye deki Tarihsel Gelişimi Osmanlı döneminde ilgi az çalışma az yok, Sanayi kuruluşu, az, Madenler Gümüşhane, Ergani, Ereğli de kömür madeni bulunuşu 1867 Dilaver Paşa Nizamnamesi 1869 Maaddin Nizamnamesi, Çalışma koşulları, yatakhane, çalışma süresi, ücret, Ameleperver Cemiyeti, Tekstil, gıda, kağıt işkolu işçileri 1895 Osmanlı Amele Yardımlaşma Cemiyeti, Tophane işçileri, çalışma koşulları ILO ve WHO ya göre İş Sağlığı ve Güvenliği Bütün mesleklerde çalışanların bedensel, ruhsal ve sosyal iyilik hallerinin korunması, geliştirilmesi ve en üst düzeyde sürdürülmesidir. İşin insana ve işçinin kendi işine uyumunun sağlanmasıdır. İŞ SAĞLIĞI UYGULAMA İLKELERİ a) Uygun işe yerleştirme b) İşyeri ortam faktörlerinin değerlendirilmesi ve kontrolü c) İSG risklerinin değerlendirilmesi ve kontrolü d) Aralıklı kontrol muayenesi e) İşyerinde sağlık hizmeti ve eğitimi Çalışma Hayatında Riskli Kişiler en küçük çalışma yaşı ILO 15 yaş Çalışma yaşı kavramı Neden risk grubu? Çünkü; Deneyimsiz Fizik yapı gücü az Mental gelişme düşük risk bilinci az Oyun oynama hevesi çok küçük olduğundan horlanır ikinci sınıf işler yaptırılır Önlem: ILO IPEC Temel eğitimin 8 yıl 11 yıl olması yaşlı Demografik yaşlılık 65 yaş (emeklilik) Çalışma hayatında yaşlılık yaş Yaşlılıkta sorunlar Fizyolojik değişiklikler Görme, işitme, hareket, mental f Patolojik durumlar Kronik- dejeneratif hastalıklar; Hrt.,Kalp h.,dm., KOAH, deneyimli (olumlu) aşırı güven 3

4 Kadın fertilite, gebelik, doğum, emzirme... Fizik güç 20 y. Erkeğin %65 i y. erkeğin %55 i Vücudun su miktarı az sıcak toleransı düşük Vücudun yağ miktarı fazla Solunum kapasitesi erkekten %11 az efor az Hb erkekten %20 az fizik güç Boy/omurga orantısı düşük Diğer uzun süre çalışma (ev işleri), taciz... Hasta ve özürlü olanlar uygun yerleştirme Görme, işitme engelliler özel işler özürlü ve eski hükümlü terör mağduru çalıştırma yükümlülüğü (İş K. M. 30) %6, en az yarısı özürlü olacak Aynı ilde birden fazla işyeri, toplam işçi sayısı b) İşyeri Risklerinin Kontrolü Teknik önlemler Yöntem teknoloji değişikliği Substitüsyon ikame Havalandırma Kapatma Ayırma risk kavramı (kabul edilebilir) acceptable İşin yapılması yapılmaması Diğer risklerle karşılaştırma c) İSG risklerinin değerlendirilmesi ve kontrolü Tehlikenin tanımlanması (hazard identification) İşin niteliğine göre tahmin Kullanılan maddeler, işlemler, kullanılan aletler, vs. Gözlem Olası tehlike noktaları, kaçak, tehlikeli aletler, işlemler Kayıtlar Sağlık kayıtları, iş hijyeni kayıtları vs. Akut belirtiler Solunum sıkıntısı, kaşıntı, gözde sulanma irritan m.? Maruziyetin değerlendirilmesi (exposure assessment) Süre Düzey ölçüm gürültü (db), sıcaklık, radyasyon,... toz (türü, miktarı mg/m3) Kimyasal, metal (türü, miktarı...) gaz (ppm- ppb) Doz- cevap ilişkisi (dose- response relationship) Maruziyet arttıkça etkilenme artıyor mu? NOAEL Gözlemlenen ters etki seviyesi LOAEL Gözlemlenen en düşük ters etki seviyesi Risk karakterizasyonu ( risk characterization ) Kim(ler) için risk var? Ne düzeyde risk var? Topluma yansıyan tehlike var mı? Sonuçların değerlendirilmesi, İşyeri sınır değerleri MAK (MAC; Maksimum İzin Verilen Konsantrasyon) Hiç aşılmaması gereken değer Akut etkiler için ESD (Eşik sınır değer) TLV; Ortalama değerin aşmaması gereken düzey d) Aralıklı Kontrol Muayenesi Uygun yerleştirme Risklerin saptanması ve kontrolü Çalışma ortamı güvenli Yine sorun olabilir Aralıklarla sağlık kontrolü erken tanı İşin niteliğine göre değişik sıklıkta e) İşyerinde İSG hizmeti sağlanması koruyucu işe giriş, periyodik m. riskli olanlara özel yaklaşım Tedavi hizmeti de olabilir basit hastalıklar İlkyardım ve acil hizmetlerin organizasyonu 4

5 Aşılama Kreş, çocuk yuvası uygun grup İşyeri riskleri, sağlık etkileri, korunma yolları Genel sağlık konuları Beslenme, aşılama, kişisel hijyen, sağlıklı yaşam,... Günümüzde İSG ile ilgili Ulusal Kuruluşlar Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı Sağlık Bakanlığı İşçi ve İşveren Sendikaları Meslek Odaları YASAL DÜZENLEMELER İngiltere 1802 Healthand Morals of Apprentices Act - Çalışma süresi 58 saat/hafta - Eğitim 1833 En küçük çalışma yaşı 10 yaş - Doktor raporu (işe giriş ) 1847 İşyeri denetimi - İş müfettişliği Türkiye de durum I.Tanzimat öncesi Ø Lonca (Orta Sandığı Teavün Sandığı) II.Tanzimat ve Meşrutiyet dönemi Ø 1865 Dilaver Paşa Nizamnamesi (Havza- i FahmiyeTeamülnamesi) Ø 1869 Maadin Nizamnamesi Ø 1871 Ameleperver Cemiyeti Ø 1895 Osmanlı Amele Yardımlaşma Cemiyeti III. Cumhuriyet dönemi Ø Ereğli Havza- ı Fahmiye Maden Amelesinin Hukukuna Müteallik Kanun Ø 1926 Borçlar Kanunu İş Kanunları: 3008 sayılı, sayılı, sayılı, sayılı, sayılı 2012 Ø 1930 Umumi Hıfzı sıhha Kanunu International Labour Organization ILO(Uluslararası Çalışma Örgütü) ILO nun kuruluşu, 1919 Herhangi bir ülkenin, emeğin insani koşullarını benimsememesi, kendi ülkelerindeki durumu iyileştirme isteğinde olan diğer ülkeler için bir engel teşkil eder. (ILO Anayasası) ILO Stratejisi; Çalışma yaşamında standartlar, temel ilke ve haklar geliştirmek ve gerçekleştirmek, Kadın ve erkeklerin insana yakışır işlere sahip olabilmeleri, için daha fazla fırsat yaratmak, Sosyal koruma programlarının kapsamını ve etkinliğini artırmak, Üçlü yapıyı ve sosyal diyalogu güçlendirmek, Ø Sözleşmeler Ø Tavsiye kararları Ø Teknik yardım Ø Eğitim ve danışmanlık Filadelfiya Bildirgesi (1944) Emek bir ticari mal değildir. Sürdürülebilir bir gelişme için ifade ve örgütlenme özgürlüğü esastır. Dünyanın herhangi bir yerindeki yoksulluk, dünyanın her yerindeki refahı tehdit etmektedir. Bütün insanlar, ırk, inanç ya da cinsiyet farkı gözetmeksizin özgürlük ve saygınlık, ekonomik güvenlik ve fırsat koşullarında maddi ve manevi gelişimlerini sürdürme hakkına sahiptirler. Çalışma Yaşamında Temel İlke ve Haklar Bildirgesi (1988) İşçi ve işverenlerin örgütlenme özgürlüğü ve etkin toplu pazarlık haklarına iyi niyet çerçevesinde riayet etme, geliştirme ve gerçekleştirme taahhüdü Zorla ve zorunlu çalıştırılmanın ortadan kaldırılması Çocuk emeğinin yasaklanması Ayrımcılığın yok edilmesi 5

6 3/ İş Sağlığı ve Güvenliğine Genel Bakış ve Güvenlik Kültürü İş sağlığı ve güvenliğine bütünsel yaklaşım İşyerinde risk önleme kültürü Güvenlik kültürünün önemi ve günlük yaşamdaki yeri İSG nin işletme yönetimindeki yeri Güvenlik kültürünün oluşturulması ve devamının sağlanması Güvenlik kültürünün oluşturulmasında ulusal kurum ve kuruluşlara düşen görevler İSG temel prensipleri Sağlıklı ve güvenli yaşam, İSG alanında yaşam boyu öğrenme İş Sağlığı ve Güvenliğine Bütünsel Yaklaşım İş Sağlığı ve Güvenliği çok bileşenli bir bilim dalıdır. Aynı zamanda da birden fazla tarafın bir araya gelmesi ile ortaya çıkar. Tarafların kimler olduğu iyi bilinmesi (Devlet - İşçi - İşveren - Üniversiteler - Diğer ) İşyerlerinde Risk Önleme Kültürü 1. İş Sağlığı ve Güvenliği yönetimi, yalnızca üst yönetimin sorumluluğunda olmayıp, müdürlerin her birini veya firma danışmanlarını veya İş Sağlığı ve Güvenliği Uzmanları ile tüm çalışanları işin içine sokar. 2. Organizasyonel öncellikleri belirleyen üst yönetimden, bir kazayı veya potansiyel tehlikeyi gözlemleyebilecek işçiye kadar herkesi kapsar ve taahhüdünü gerektirir. 3. Etkin bir risk yönetimi kültürüne sahip olmak demek, insanların içinde birlikte çalışabilecekleri ve herhangi bir kayıp olmadan önce potansiyel problemleri tanıyabilecekleri ve bunları ortadan kaldırabilecekleri proaktif bir yaklaşıma sahip olmaları demektir. 4. Etkin bir İş Sağlığı ve Güvenliği Risk Yönetim Kültürü için herkesin buna gerçekten inanması gerekir. 5. İş emniyeti önceliği hakkında yönetimden gelen istikrar sinyalleri, tehlikelerin ve risklerin kontrol edilmesi ve tanınması için önemlidir. 6. Uygun bir İş Emniyeti Kültürü nü başarmak için bir organizasyonun risklere karşı sahip olacağı genel davranış biçiminin büyük önemi vardır. Güvenlik Kültürünün Önemi ve Günlük Yaşamdaki Yeri İş kazaları, meslek hastalıkları ve normal hastalıklar nedeniyle oluşan ekonomik kayıpları ortadan kaldırmak için her şeyi zamanın akışına mı bırakalım, yoksa süreci kısaltmak için bir şeyler mi yapalım? Bu soruya verilecek yanıt bir şeyler yapmamız gerektiğidir. Her şeyden önce, birbirlerinin varlık nedeni olan işçi ve işverenin işbirliği zemininde yapması gereken o kadar çok şey var ki. Ayrıca işçi ve işverenin, Devletin konu ile ilgili birimleri ile işbirliği yapması ve koordineli çalışması gereklidir. Güvenlik Kültürünün Oluşturulması ve Devamının Sağlanması İşçi sağlığı ve iş güvenliği sorunlarının çözüme kavuşturulmasına yönelik önlemlerin geliştirilmesi çalışmaları bir çok bilim dalını yakından ilgilendirmektedir. Bu çalışmaların temelini ise üretim sürecinin gereği olarak mühendislik bilgileri oluşturmaktadır. kimyasal madde, gürültü, titreşim, ısı, nem, radyasyon gibi çeşitli etkenler Devletin Görevleri İş barışını sağlamak İlgili mevzuatı hazırlamak Gönüllü katılımı desteklemek Denetim yapmak Eğitim olanağı sağlamak Teknik destek sağlamak ve Danışmanlık yapmak İşverenin Görevleri İşyerini kurmak ve işletmek Sağlık ve güvenlik önlemlerini almak Çalışanların eğitimlerini sağlamak İşyerindeki riskler ve korunma konusunda çalışmalar yapmak Genel sağlık ve güvenlik eğitimi vermek İşyerinde sağlık ve güvenlik örgütlenmesi sağlamak İş Sağlığı ve Güvenliği Kurulu kurmak Yenilikleri ve gelişmeleri izlemek ve uygulamak,diğer işverenlerle işbirliği yapmak 6

7 İşçilerin Görevleri Aletler ve malzemeyi doğru kullanmak Kendisinin ve başkalarının sağlığını önemsemek Sağlık ve güvenlik kurallarına uymak Tehlike durumlarını ilgililere bildirmek Hastalık ve kazaları ilgililere bildirmek Bilme ve bilgi edinme hakkı İş Sağlığı ve Güvenliği; işin yapılması sırasında çeşitli nedenlerden kaynaklanan sağlığa ve güvenliğe zarar verebilecek koşullardan korunmak amacı ile yapılan sistemli ve bilimsel çalışmalardır. İş Sağlığı ve Güvenliğinin Amacı Sağlıklı ve güvenli bir çalışma ortamı sağlamak, Çalışanları çalışma ortamından kaynaklanan sağlık ve güvenlik risklerine karşı korumak, Çalışanların sağlık, güvenlik ve refahını sağlamak ve geliştirmek, Üretimin devamlılığını sağlamak, Verimliliği artırmak olarak söylenebilir, İŞ GÜVENLİĞİNİN 10 TEMEL KURALI ; 1) İş Güvenliğinin asıl çalışma alanı tehlikeli durum ve tehlikeli davranış ın ortadan kaldırılmasına yönelik olmalıdır 2) Kazalar ağırlıklı olarak %88 i tehlikeli davranışlardan, %10 u tehlikeli durumlardan - %2 si kaçınılmaz durumlardan kaynaklanmaktadır 3) Kaza sonucu meydana gelecek zararın büyüklüğü önceden kestirilemez 4) Her kazanın temelinde 1 Ağır yaralanma veya ölüm, 29 hafif yaralanma, 300 yaralanmasız olay vardır. 1 ölüm, 29 uzuv kaybı, 300 ramak kaldı 5) Tehlikeli davranışların nedenleri: a) Şahsi kusurlar: Dikkatsizlik, laubalilik, umursamazlık gibi b) Eğitim yetersizliği :Bilgi, ustalık, alışkanlık c) Fiziki yetersizlik :Bünyenin yapılan işe uygun olmaması d) Uygunsuz mekanik şartlar ve fiziki ortam 6) Kazalardan korunmak için: a) Mühendislik ve revizyon b) Eğitim c) Ergonomi kurallarından yararlanma, d) Teşvik tedbirleri uygulama e) Disiplin tedbirlerini uygulama çalışmalarının yapılması 7) Kazalardan korunma yöntemleri ile üretim, maliyet, kalite kontrolü metotları benzerlik ve paralellik arz eder. 8) İş Güvenliği çalışmalarına işletmenin üst düzey yöneticileri de katılmalı ve sorumluluğa ortak olmalıdır. 9) İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği konusunda formen ve ustabaşı gibi ilk kademe yöneticileri çok önemlidir. 10) İş güvenliği çalışmalarına birinci derecede insani duygular yön vermelidir. Ancak iş güvenliği tedbirle- rinin üretimin artması, masrafların azalması, maliyetlerin düşmesine yardımcı olduğu unutulmamalıdır. İş Sağlığı ve Güvenliği Tehdit Eden Durumların Ortadan Kaldırılması 1. Proaktif ; Olayların önünde olmak ve erken davranmaktır. "önlem alma" olarak anılır. Kötü veya yanlış bir şeyi ortadan kaldırmak veya engel olmak amacıyla hazırlık yapmak ve en aza indirmek (Gaz sızıntısı ve içine koku ilave 2. Reaktif ; Olaylara sonradan tepki gösterme, kabul edilir bir davranış değildir. İSG Alanında Yaşam Boyu Öğrenme ve Eğitim Kanun No Kabul Tarihi: 20/6/2012 tarihli kanunda aynı bırakılan, değiştirilmeyen 4857 sayılı İş Yasası'nın 77. Maddesi ile AB direktifleri doğrultusunda hazırlanan, "Çalışanların İş Sağlığı ve Güvenliği Eğitimlerinin Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik"de çalışanlara verilecek eğitimlerin konuları ve bu eğitimi kimlerin verebileceği belirtilmiştir. İş Sağlığı ve Güvenliği Politikasının Başarılı Olması için Yapılması Gerekenler Devlet, işçi ve işverenin üçlü katılım sağlanmalı Ulusal kalkınma hedefleri ile uyumlu olmalı, İlgili mevzuat hazırlanmalı, Kurumsal ve mali kaynak olmalı, Taraflar ve toplum bilgilendirilmeli, Gönüllü katılım özendirilmeli ve Sürekli gözden geçirilmelidir 7

8 4/ Türkiye'de ve Dünyada İş Sağlığı ve Güvenliği ILO: Uluslararası Çalışma Örgütü (International Labour Organization) WHO: Dünya Sağlık Örgütü (World Health Organization) NACE: Avrupa Topluğundaki Ekonomik Faaliyetlerin İstatistiki Sınıflandırması GSMH: Gayri Safi Milli Hasıla GSYİH: Gayri Safi Yurtiçi Hasıla İSGGM: İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü İSGÜM: İş Sağlığı ve Güvenliği Enstitüsü Müdürlüğü İSG: İş Sağlığı ve Güvenliği Dünyada İş Sağlığı ve Güvenliğinin Mevcut Durumu (ILO) Dünyada iş sağlığı ve güvenliğinin mevcut durumunu değerlendirmek için, bu konuda öncü olan iki uluslararası kurumun; Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) ve Dünya Sağlık Örgütü (WHO) nün verileri kullanılmıştır. ILO tahminlerine göre *; Dünyadaki işgücü : 3 Milyar Kadın işgücü : 1.2 Milyar İşle ilgili ölümler : 2.31 Milyon İş kazaları : 337 Milyon Meslek hastalıkları : 160 Milyon Dünya GSMH : 30 Trilyon $ İSG kaynaklı kayıp : GSMH nın %4 ü düzeyindedir (1.2 Trilyon $) (İSG) açısından yeterince gelişmemiş olan Çin ve diğer Asya ülkeleri gibi ülkelerde ölümlü iş kazalarının daha fazla meydana geldiği görülmektedir Kazalarının Bölgesel Bazda Dağılımı (2002) ILO verilerine göre yılları arasında görülen ölümlü iş kazalarının yıllık ortalaması alınarak sektörel dağılımına bakıldığında; en fazla ölümlü iş kazasının inşaat sektöründe meydana geldiği, madenciliğin ise çalışan sayısına göre en yüksek ölümlü iş kazası oranlarına sahip olduğu görülmektedir ILO Verilerine Göre Meslek Hastalıklarının Dağılımı ( dönemi, yıllık ortalama ) ILO tahminlerine göre; meslek hastalığı nedenli ölümlerin tahmini dağılımı incelendiğinde; %32 sinin mesleki kanserlerden ve %23 ünün kardiyo vasküler sistem hastalıklarından kaynaklandığı görülmektedir Maliyetleri değerlendirildiğinde ise kas iskelet sistemi hastalıklarının %40 ile en çok kaynak israfına neden olduğu görülür. Dünyada meslek hastalıklarına bağlı ölümlerin tahmini dağılımı, (ILO 2002) 8% 9% 7% 14% 3% 3% 16% Kas İskelet Sis. Has. Kalp hastalıkları 40% Kazalar Solunum Sis. Has. Merkezi Sinir Sistemi Ruhsal Bozukluklar Tümörler Deri Hastalıkları Türkiye de İş Sağlığı ve Güvenliğinde Mevcut Durum (SGK) Ülkemizde iş sağlığı ve güvenliği istatistiklerine ulaşabildiğimiz tek kaynak Sosyal Güvenlik Kurumu istatistikleridir. Bu verilere göre 2011 yılında Türkiye de işyeri faaliyet göstermiş ve bu işyerlerinde işçi istihdam edilmiştir. Ayrıca bu işyerlerinde iş kazası, 433 meslek hastalığı vakası meydana gelmiş, bunların 850 sı ölümle sonuçlanmıştır yılında iş kazaları ve meslek hastalıkları sonucu kaybedilen iş günü sayısı ise dir. Türkiye de günde; yaklaşık 200 iş kazası olmakta,3 kişi hayatını kaybetmekte, 4 kişi iş göremez hale gelmekte Ülkemizdeki işyerlerinin neredeyse tamamı (%99.7) küçük ve orta ölçekli işletmelerden oluşmaktadır. işletmenin %85 i 1-9 sigortalı çalıştıran işyerlerinden, %13 ü sigortalı çalıştıran işyerlerinden ve %1.6 sı ise sigortalı çalıştıran işyerlerinden oluşmaktadır. Çalışanların ise %29.1 i 1-9 işçi istihdam eden işyerlerinde, %32.9 u işçi istihdam eden işyerlerinde, %21.8 i ise işçi istihdam eden işyerlerinde bulunmaktadır. 2008de iş kazalarının %33.8 i 1-9 işçi çalıştıran, %26.7 si işçi çalıştıran %20.2 si işçi çalıştıran işyerlerinde toplam olarak %80.7 si KOBİ lerde kaza meydana gelmektedir 8

9 Bu rakamlardan da anlaşılacağı üzere, iş kazaları ve meslek hastalıkları sonucu maddi ve manevi kayıplar, ülke ekonomisi açısından fevkalade önemli boyutlara ulaşmaktadır. Bu nedenle ülkemizde iş sağlığı ve güvenliği alanında çok ciddi tedbirlerin alınması mecburiyeti vardır. İşçi Sayısı KOBİ lerin İşyeri Sayısı İçindeki Oranı (%) KOBİ lerin İşçi Sayısı İçindeki Oranı (%) KOBİ lerin İş Kazaları İçindeki Oranı (%) 1-9 İşçi (% 85.3) (%29.7) (%24.2) İşçi (% 12.8) (%32.5) (%27.2) İşçi (% 1.7) (%21.8) (%24.6) KOBİ TOPLAMI (%99.8) (%84) (%76) Türkiye nin İSG açısından kat ettiği mesafeyi görmek için yılları arası ülkemizdeki İSG istatistikleri incelenebilir. Yukarıda 2011 yılı verilerini görmektesiniz İş kazası sayılarının son 5 yıllık dağılımında en çok iş kazası görülen sektör olarak metal birinci sırada, tekstil ikinci sırada, inşaat ise üçüncü sırada gelmektedir. İş kazaları 100bin çalışana oranlandığında sıralama değişmekte ve ilk üç sırada maden, metal ve makine sektörleri gelmektedir. Ölümlü iş kazası sayılarının son 5 yıllık dağılımında en çok ölümlü iş kazası meydana gelen sektör olarak inşaat birinci sırada, nakliyat ikinci sırada, maden ise üçüncü sırada gelmektedir. Ölümlü iş kazaları 100bin çalışana oranlandığında sıralama değişmekte ve ilk üç sırada maden, inşaat ve nakliyat sektörleri gelmektedir. Ölümlü iş kazalarının sektörler içindeki dağılımında inşaat sektörü %30.4 gibi bir oranla birinci sırada yer alırken, 100 bin çalışan sayısına göre ölümlü iş kazalarına bakıldığında ise yüzbinde 82 gibi bir oranla madencilik sektörü ilk sırada yer almaktadır Hindistan Rusya İngiltere Türkiye Almanya Fransa İspanya Tablo ILO Verilerine Göre İş Kazası Oranları / ( ) GÜÇLÜKLER Uluslararası kuruluşlar (ILO, WHO, Eurostat) tarafından yayınlanan İSG verileri arasında tutarsızlık olması Ülkemiz İSG verilerinin Eurostat ile uyumlu olmaması Ülkemiz rakamlarının sadece sigortalı işçileri kapsaması, Avrupa ve Dünya ülkelerinde ise tüm çalışanları Ülkemizde 2 gün ve üzeri iş günü kaybına neden olan kazalar bildirilirken, AB üyesi ülkelerde 3 gün ve üzeri Bildirim eksikliği Kayıt dışı istihdam ÇÖZÜM ÖNERİLERİ Uluslararası İSG veri standardının oluşturulması AB standardına paralel olarak TÜİK tarafından konuyla ilgili yürütülmekte olan projenin tamamlanması Tüm çalışanları kapsayacak İSG Kanununun yayınlanması İş kazası bildirimlerinin AB Direktiflerine uyumlu hale getirilmesi Tüm sosyal tarafların konuyla ilgili bilinçlendirilmesi 9

10 Kayıt dışı istihdam ile ilgili Türkiye İstatistik Kurumu verilerine göz atmak iş sağlığı ve güvenliğiyle ilgili yukarıda bahsedilen çözüm önerileri bakımından faydalı olacaktır yılı Şubat döneminde, Türkiye genelinde işgücüne katılma oranı, bir önceki yılın aynı dönemine göre 1,6 artışla % 47,5 olarak gerçekleşmiştir. İşsizlik oranı %14,4 ve kayıt dışı istihdam oranı ise 2009 yılı rakamlarına göre % 42,3 dür İSG Kaynaklı Maddi Kayıp ILO yayınlarına göre, endüstrileşmekte olan ülkelerde iş kazaları ve meslek hastalıklarının toplam maliyeti, bu ülkelerin Gayrı Safi Yurtiçi Hasılalarının yaklaşık %4 ü oranındadır. (Introductory Report: Decent Work - Safe Work, Takala, 2005) Bu oran gelişmiş ülkeler için %1-3 dür. Ülkemizde, Türkiye İstatistik Kurumundan alınan 2009 yılı verilerine göre GSYİH 953, 974 Milyar TL dır Ülkemizde ILO kriterlerine göre iş kazaları ve meslek hastalıklarında katlanılacak maliyet; %4 üzerinden yaklaşık yılda 38 milyar TL olarak hesaplanmaktadır. GÖRÜNÜR MALİYETLER Tıbbi maliyetler Sigortaya ödenen Maliyetler Tazminat maliyetleri GÖRÜNMEZ MALİYETLER İş günü ve iş gücü kaybı (yöneticilerin) Mahkeme masrafları Fazla mesai Bina, makine, alet teçhizat, üretim veya üründeki hasarın maliyeti İşin durması nedeniyle uğranılan maliyet Sipariş kayıpları Arızalı makinenin üretim dışı kalması İşyerinde yapılan denetim, araştırma ve yazışmaların maliyeti Verimin düşmesinin maliyeti Çalışanlardaki moral bozukluğunun getirdiği maliyet Kazalı işçinin yerine alınan geçici işçiye verilen eğitim maliyeti Şirketin prestij kaybı ve Diğer Kayıplar BAZI ÜLKELERDEKİ İSG KURUMLARI VE YAPILARI 1) İNGİLTERE: Sağlık ve Güvenlik Komisyonu (HSC) - Sağlık ve Güvenlik Kurumu (HSE) - 2) ALMANYA: 20' den fazla işçinin çalıştığı işyerinde işveren İSG Kurulu kurmak zorundadır. Almanya da Federal Kanunlar genel çerçeveyi sağlar ve bu kanunlar yönetmelik, tavsiye ve standartlar ile desteklenirler. Bu yüzden devlet, idari bağımsızlığı olan meslek sandıkları (BG ler) ve yönetime katılma hakkı olan işletmelerin her biri kendi sektörleri için daha uygun düzenlemelerin, misyon, görev, kontroller hazırlanmasında rol alır 3) İSVEÇ: İsveç te çalışma ve istihdamdan sorumlu İsveç Çalışma Bakanlığı, 1974 te kurulmuştur da bu Bakanlığın görevleri Sanayi, İstihdam ve Ulaştırma Bakanlığı na devredilmiştir. Bakanlık, 2007 Ocak ayı itibari ile hükümet kararı ile tekrar kurularak görevlerini devralmıştır. Bakanlık, konusuyla ilgili pek çok devlet kuruluşuna vekâlet etmektedir. Bunlardan İSG ile ilgili olarak İsveç Çalışma Çevresi Kurumu (SWEA) ve Ulusal Çalışma Hayatı Enstitüsü (NIWL) nden sorumludur. 4) İSPANYA: İspanya hükümeti, çalışma yaşamı mevzuatını düzenleme konusunda tüm yetkiye sahiptir. İş sağlığı ve güvenliği alanındaki düzenlemeler, İş ve Göç Bakanlığı tarafından yapılmaktadır. Özerk bölgeler bu düzenlemelere uymakla yükümlüdürler. Ulusal İş Sağlığı ve Güvenliği Komisyonu: Ulusal İş Hijyeni ve Güvenliği Enstitüsü: İş ve Sosyal Güvenlik Teftişi: 5) FİNLANDİYA: Finlandiya da iş sağlığı ve güvenliği konuları birbirinden ayrılmaktadır: Güvenlik konuları işveren ve işçi temsilcileri tarafından işletme içinde ele alınırken, sağlık konuları Sağlık Birimine aittir 6) İTALYA: İtalya da İş Sağlığı ve Güvenliği Enstitüsü, Çalışma ve Sağlık Bakanlığı na bağlı olarak ve bölgesel koordinasyon komiteleri ve sosyal taraflarla birlikte çalışmalarını yürütmektedir. İş sağlığı ve güvenliği ile ilgili sorumlulukları mevzuat iyileştirme çalışmaları, denetim, işyerlerindeki sağlık hizmetleri ve iş hayatını desteklemektir. İşyerlerinde Önlemler Ulusal Bilgi Sistemi ne (SINP), Çalışma ve Sağlık Bakanlığı, İç İşleri Bakanlığı, İtalyan İşçi Tazminatları Otoritesi (INAIL), Denizcilik Sektörü Sosyal Sağlık Enstitüsü (IPSEMA), Ulusal İş Sağlığı ve Güvenliği Enstitüsü (ISPESL) ve İş Sağlığı ve Ulusal Önleme Enstitüsü nden oluşan bir ekip, çalışmaları sürdürmektedir. Ulusal İş Sağlığı ve Güvenliği sisteminin idari yapısı genel anlamda, halk sağlığı ve çalışma politikası olmak üzere 2 temel bölümden oluşmaktadır. 7) HOLLANDA: Hollanda Sosyal İşler ve İstihdam Bakanlığında iş teftiş ve iş sağlığı güvenliği hizmetleri ayrı ayrı yapılanmıştır. İş teftişin faaliyetleri 6 coğrafi bölgede 250 iş müfettişi tarafından yürütülmektedir. İş Sağlığı ve Güvenliği Müdürlüğü ile İş Teftiş Genel Müdürlüğü bilgi için her ay toplantı yapar SONUÇ ; Farklı ülkelerde önleme ve korumanın nasıl organize edildiği üzerine yapılan bu karşılaştırmalı çalışma, Çerçeve direktifin tüm üye ülkelerdeki iş sağlığı ve güvenliği organizasyonu üzerinde etkisi olduğunu göstermektedir. Araştırma sonuçları, uyumlaştırma sürecinin henüz tamamlanmamış olduğunu da vurgulamaktadır. Bu ülkeler, Avrupa hedeflerine ulaşmak için zaman zaman farklı yollar da seçmişlerdir. 10

11 5/ TEMEL HUKUK Anayasa, kanun, tüzük, yönetmelik, tebliğ, genelge ve yönerge kavramları Hukuk normlarının niteliği Toplum düzen kuralları ; Din kuralları, Örf ve Adet kuralları, Görenek kuralları, Hukuk kuralları Hukuk; bireyin bireyle, bireyin devlet ve malla olan ilişkilerini düzenleyen kurallar bütünüdür Pozitif / İdeal hukuk; Bir ülkede fiilen uygulanan bütün hukuk kurallarıdır. olması arzulanan doğal hukukun adıdır ki daha çok felsefik bir manayı ifade eder. Örneğin; herkes evinin önünü temiz tutsa Maddi / Şekli hukuk; doğrudan doğruya toplumsal düzeni sağlayıp insan ilişkilerinde meydana gelen sorunları çözmeye yönelik hükümler içeren hukuk dur. Normlar hiyeraşisine göre ; Anayasa Yasa (kanun) Yasa (kanun) hükmünde kararname Tüzük Yönetmelik Genelge Anayasa ; Anayasa devletin şeklini, yapısını organlarının görev ve yetkilerini, bunların birbiriyle olan ilişkilerini, kişilerinin temel hakkı ve özgürlüklerini düzenleyen temel hukuktur Anayasamız; Milli devlet ilkesi Demokratik devlet ilkesi Laik devlet ilkesi Sosyal devlet ilkesi Hukuk devleti ilkesidir. Birbirinden bağımsız çalışan üç organı mevcuttur. Kuvvetler ayrılığına göre çalışan ve 3 Y kuralı Yasama - Yürütme - Yargı Yasa ; Yürütme organınca (siyasal iktidar ya da bakanlar kurulu) hazırlanan hukuksal nitelikli tasarımların ki buna yasa tasarısı denir ilgili komisyonda görüşülüp benimsemesinden sonra, Meclis Genel Kurulunda maddeler itibariyle tartışılıp kabulü ve Cumhurbaşkanı tarafından imzalanıp Resmi Gazete de yayımlanma süreçlerini tamamlayan düzenlemedir.eğer ilgili tasarımlar, Bakanlar Kurulunca değil de halk temsilcileri(milletvekilleri) tarafından hazırlanırsa, o zaman yasa teklifi veya yasa önerisi adını alırlar. KHK ; Bu hem bir yasa hem de kararnamedir. Yasadır çünkü daha evvel çıkarılan bir yasayla konusu süresi mahiyeti ve uygulanacağı alan belirtilmek kaydıyla hükümete böyle bir düzenleme yapma yetkisi verilmektedir. Ya da meydana gelen fevkalade bir durum (deprem, ayaklanma, salgın hastalık vb. ) nedeniyle siyasal iktidar o fevkalade durumları gerektirdiği ve acil önlemleri alarak uygulamaya koymakta ve fakat yasama meclisini 24 saat zarfında toplantıya çağırarak aldığı önlemleri TBMM nin iradesine sunmaktadır. Meclis kabul / ret eder. Cumhurbaşkanı tarafından imzalanır ve Resmi Gazete de yayınlanırlar. Yayınlandıkları gün yürürlüğe girerler. Anayasa ile uyumlu olmak zorundadırlar. Bunların denetimi anayasa mahkemesince yapılır. Olağanüstü ve sıkıyönetim hallerinde Cumhurbaşkanlığının Başkanlığında toplanarak çıkarılan yasa hükmündeki kararnameler hakkında anayasaya aykırılığı iddiasıyla anayasa mahkemesinde iptal davası açılamaz. İptal davasını Cumhurbaşkanı, ana muhalefet partisi ile TBMM deki mevcut milletvekilleri 1/5i açabilir. Tüzük ; 1974 tarihli isg tüzüğü 500 maddelik ; Bakanlar kurulu yasaların uygulamasını göstermek ya da kanunla emredilen işleri belirtmek üzere kanuna aykırı olmamak ve Danıştay ın incelemesinden geçirilmek koşuluyla tüzükler çıkarabilir. Bir hükümet tasarrufu olan tüzük Cumhurbaşkanı imzalar ve R. Gazete yayınlanır Yönetmelik ; Başbakanlık, bakanlıklar ve diğer kamu tüzel kişileri tarafından görev alanlarıyla ilgili kanunların ve tüzüklerin uygulamasını sağlamak maksadıyla çıkarılan hukuksal düzenlemelerdir Tebliğ ; hukuksal durumları ilgili kimselere duyurmak üzere üst makamlarca yazılan açıklamalardır. Genelge ; Genelge, üst yönetim birimlerince özellikle yasal düzenlemelerin nasıl yorumlanması ve uygulanması gerektiği hususlarında alt yönetim kademelerine ve bütün ilgilere gönderilen ayrıntılı düzenlemelerdir. Yönerge ; Herhangi bir konuda takip edilecek yol ve yöntem için üst makamlardakiler tarafından astlara verilen buyruğa (yönerge) denir. Bazen bu hukuksal kavram talimat ya da direktif olarak adlandırılır. 11

12 6/ İş hukuku İşçi, işveren, alt işveren, işveren vekili kavramlar İşverenin hak ve yükümlülükleri İşverenin sorumluluğu İşverenlerin sorumluluğunun hukuki dayanağı o İşverenlerin sorumluluğunun kapsamı ve bu sorumlulukta kusurun rolü o İşverenler tarafından ödenecek tazminatlar o Maddi- manevi tazminat o Destekten yoksun kalma tazminatı o Rücu tazminatı o İşverenin idari sorumluluğu o İşverenin cezai sorumluluğu Çalışma sürelerine ilişkin hükümler İş sağlığı ve güvenliğine ilişkin ceza yaptırımları İşveren vekilinin sorumluluğu İşçilerin hak ve yükümlülükleri İş güvenliği uzmanlarının hak ve yükümlülükleri İş güvencesine ilişkin genel esaslar Sendikaların sorumluluğu o Eğitim sorumluluğu o İSG konularında toplu iş sözleşmelerinden yararlanılması İş kazası ve meslek hastalıklarının hukuki yapısı Bireysel iş hukuku açısından iş kazası ve meslek hastalığı o Nedensellik bağı o Meslek hastalıkları mevzuatı (5510 sayılı Kanun, Tespit İşlemleri Yönetmeliği, Yüksek Sağlık Kurulu Yönetmeliği) Sonuçlanmış yargı kararları İş Hukuku; İnsanoğlu yaşamını sürdürebilmesi için, bağımlı ya da bağımsız çalışmak zorundadır. Bağımlı çalışan grubu, işçileri esas alan ve onların işverenle olan münasebetlerini düzenleyen hukuk dalına iş hukuku denir 1. Bireysel 2. Toplu İş Hukuku İdare Hukuku ; Bağımlı çalışan gruba memurlar giriyor. İş Hukuku nun temel amacı ; Konum itibariyle güçlü olan işverene karşı işçinin korunması, işçi ile işveren arasındaki sözleşmenin nitelik ve unsurlarını, çalışma koşullarını, tarafların hak ve yükümlülüklerini, çalışma sürelerini; ücretli, tatil ve yıllık izinleri, iş akdinin feshi, iş sağlığı ve güvenliği kurulu (İSG) ʹ nun hizmetlerinden işçinin yararlanması, sendikalar, grev ve lokavt hakkı, toplu iş sözleşmesi, uyuşmazlıklar vb. konuları içerir. İşçi,iş sözleşmesine dayanarak çalışan gerçek kişi olarak tanımlanmıştır. İşveren ; İş sözleşmesine dayanarak işçi çalıştıran gerçek veya tüzel kişi yahut tüzel kişiliği olmayan kurum ve kuruluşlara işveren denir. İşveren vekili ; İşveren adına hareket eden ve işin, işyerinin ve işletmenin yönetiminde görev alan kimselerdir. 1- İŞVERENİN HAKLARI, YÜKÜMLÜLÜKLERİ VE SORUMLULUKLARI İşveren, iş sözleşmesinde konu edilen işin işçi tarafından görülmesini isteme, talimat verme hakkına sahiptir. İşverenin Yükümlülükleri; 1. Ücret Ödeme, 2. İşçiyi Koruma, 3. Eşit İşlem Yapma, 4. İşe Uygun İşçi Çalıştırma, 5. İşçiye Gerekli Alet, Taşıt, Edevat Sağlama, 6. İşçinin Buluşunun Karşılığını Ödeme ve Diğer Yükümlülükler. İşverenin Sorumlulukları 1. Hukuki Mali Sorumluluk 2. Cezai Sorumluluk 3. Özürlü ve Eski Hükümlü Çalıştırma Sorumluluğu 4. İGS Konusunda Sorumluluk 5. İdari Sorumluluk 12

13 İşverenin Hukuksal Sorumluluğu ve Açılabilecek Davalar Tüm kurallar, kusurluluk derecelerine bakılarak mahkemece belirlenir. Kusura dayalı olarak işverenin sorumlu tutulabilmesinin koşulları tam olmayınca, işveren veya vekili, hukuksal yönden tazminata istenemez. - Hukuka Aykırı Fiil, - Fiilin Doğurduğu Zarar, - Kusur, - Fiil ile Zarar Arasındaki İlliyet Bağı (sebep- sonuç ilişkisi)'dır. İşverene Karşı Açılacak Davalar Yaralanması halinde işçiye geçici veya sürekli iş göremezlik ödeneği bağlanır. Ölmesi durumunda ise yakınlarına kanunda belirtilen şartlarda belli bir gelir sağlanabilir. Kuşkusuz bu arada, tabi olduğu sosyal güvenlik kurumu tarafından iş görene öncelikle yapılan yardım ve ödenekler, bilahare kusurlu bulunan işverene veya üçüncü kişilere rücu edilebilir. Mali sorumluluğun esası, zarar gören işçinin bütün zararlarını karşılamaya yöneliktir. v Maddi Tazminat Davası Maddi tazminat davası kişilerin yada kuruluşların uğradıkları zararların tazminine yönelik olup, işçinin çalışma sırasında bedensel bir zarara uğraması veya mesleki hastalık nedeniyle yitirdiği çalışma gücünün telafisi bağlamında, bunda kusuru olan işverene veya üçüncü kişiye karşı açtığı davadır. Adına 'İş Görmezlik Tazminatı' da denilen ve işçinin kaza ve meslek hastalığı nedeniyle uğramış olduğu gelir kaybı ve yıpranmanın karşılığı, işveren tarafından ödenmesi gereken bir tazminattır. Bu davayı yalnız iş kazasına uğrayan işçi açabilir, yakınları açamaz. İş göremezlik tazminatının saptanmasında iş kazası geçiren işçinin; - Aldığı Ücret, - Yaşı, - Maluliyet Oranı önemli rol oynar. Sürekli ve tam iş göremezlikte sigortalıya bağlanacak gelir, yıllık kazancının %70'ine eşittir. Şayet sigortalı,bir başkasının sürekli bakımına muhtaç ise bu yıllık gelir %50 nispetinde artırılır (SSKm.20). v Manevi Tazminat Davası İş kazası yada mesleki hastalık veya ölüm nedeniyle iş görenin (ölümü halinde yakınlarının) bu durumdan üzüntü duymaları, beden ve ruh bütünlüklerinin zedelenmesini gidermeye yönelik açılacak dava, Manevi Tazminat davası'dır. Doğaldır ki bu davanın ikame edilip kazanılabilmesi bakımından işverende kusurun ya da ortak kusurun (müterafik kusur) bulunması gerekir. Manevi tazminat davasının bölünmezliği esas olup, ancak kazazedenin açabileceği bir davadır. Kazazede davayı açtıktan sonra ölmüşse, dava sonucu müteveffanın yakınlarına geçer. İş görenin ölümü durumunda ailesine yapılacak adalete uygun manevi tazminatı takdir edecek olan, bağımsız ve teminat altındaki yargıdır(bkm.47). v Destekten Yoksun Kalma Tazminatı Davası Destekten Yoksun Kalma Tazminatı, iş kazası ya da mesleki hastalık sonucunda işçinin ölmesi halinde, bu işçinin desteğinden yoksun kalan kimselerin talep ettikleri ödemeye ilişkin açtıkları davadır, Sigortalının ölümü durumunda sağ kalan eşine, çocuklarına ve bakmakla yükümlü bulunduğu ebeveynine gerekli koşulları taşımaları durumunda kanunen öngörülen miktarlarda yıllık gelir bağlanır(sskm 23 ve 24). Sosyal Güvenlik Kurumunca Açılan Rücu Davası Sosyal güvenlik kurumu, işçinin iş kazası ya da meslek hastalığı nedeniyle uğradığı maddi kayıpları öncelikle karşılar. Daha sonra yapmış olduğu masrafları, kusurlu olan işveren, üçüncü şahıs veya iş görene karşı rücuan tazmin edilmek üzere dava açar(sskm.10, 26). olayda ölen sigortalı üçüncü şahsın hak sahiplerine rücu edemez İşverenin Cezai Sorumluluğu İşveren, işyerinde çalıştırdığı işçileri koruma ve gözetme yükümlülüğünde olup, onların sağlığını ve iş güvenliğini sağlamak, bununla ilgili koşulları ve araçları noksansız sunmak yükümü altındadır(bkm.332,ik.77). Aksi halde özel hukuk yönünden olduğu gibi kamu hukuku açısından da birtakım idari ve cezai yaptırımlarla karşılaşır. Cezai Sorumluluk, kusurlu bir davranışla mevcut düzeni bozmadır ve bu kasta veya kusura dayalı bir fiil sonucu meydana gelmektedir. İş Kazası Sayılan Hal ve Oluşumlar; - Sigortalının işyerinde bulunduğu sırada, - İşveren tarafından yürütülmekte olan iş dolayısıyla, - İşçinin işveren tarafından görev ile başka bir yere gönderilmesi sonucu asıl işini yapmaksızın geçen zamanlarda - Emzikli kadın sigortalının çocuğuna süt vermek için ayrılan zamanlarda, - Sigortalının, işverence sağlanan bir taşıtla işin yapıldığı yere toplu götürülüp getirme sırasından ibarettir. 13

14 Meslek Hastalığı ; sigortalının çalıştırıldığı işin niteliğine göre tekrarlanan bir sebeple veya işin yürütüm şartları yüzünden uğradığı geçici veya sürekli hastalık, sakatlık ya da ruhsal arıza belirtileridir. Sorumlular kusurları oranında cezaya çarptırılırlar. Yaralanmalarda (taksirli olan) 'üç aydan bir yıla kadar hapis veya adli para cezası ile cezalandırılır.'(tckm.89/1).bir yıla kadar olan hapis cezasının paraya çevrilmesi mümkündür. İşçinin ölmesi durumunda verilecek ceza ''iki yıldan altı yıla kadardır'' İşverenin Özürlü ve Eski Hükümlü Çalıştırma Sorumluluğu Toplumda, çeşitli sebeplerle özürlü ya da hükümlü konumunda bulunan kimselerin olduğu yadsınmaz bir gerçektir. İş kanunumuzun 30.maddesi mucibince, işverenler, elli ve daha fazla işçi çalıştırmaları halinde,%3 özürlü ve %2 eski hükümlüyü meslek, beden ve ruhi durumlarına uygun işlerde çalıştırmakla yükümlü kılınmışlardır. Bu hükme aykırı davranan her ay için 750 TL para cezası verilir İşverenin İSG Konusundaki Sorumluluğu Teknolojik gelişmelere paralel olarak iş kazalarındaki artışın kaynağında gerekli önlemlerin zamanında alınmayışının ve alınmış önlemlere riayet edilmeyişinin yattığı kolaylıkla görülür. - Çalışanları korumak, - Üretim ve işletme güvenliğini sağlamak yatar. İşçi sağlığı; İşçi sağlığı açısından önemli olan, öncelikle onun bedensel ve ruhsal sağlığının korunmasıdır. Çalışanların çalışma kurallarını iyileştirmek ve kullanılan araç- gereçlerden doğabilecek tehlikeleri ortadan kaldırmak ya da asgari düzeye indirmek suretiyle huzurlu bir iş çevresinin yaratılmasıdır. İş güvenliği; işin yapılması sırasında çalışanların karşılaştıkları tehlikelerin ortadan kaldırılması veya azaltılması konusunda, işverene getirilen yükümlere ilişkin teknik kuralların bütünüdür. İşveren, işyerinde işçi sağlığı ve iş güvenliğinin sağlanması için gerekli her türlü önlemi almak, araç ve gereçleri noksansız bulundurmak yükümü altındadır Ayrıca işverenin ; - İşyerinde çalışanları bilgilendirmek ve eğitim vermek - İşyeri hekimi çalıştırmak ve sağlık birimi oluşturmak - Mühendis veya teknik eleman görevlendirmek - İş sağlığı ve iş güvenliği kurulu oluşturmak,bu yükümlerden son üçü için gerekli koşul, işlerin endüstriyel nitelikte olması ve devamlı biçimde en az 50 işçi çalıştırılmasıdır. İşverenin İdari Sorumluluğu İşveren, işçi sağlığı ve iş güvenliği ile ilgili her türlü önlemi almak ve yönetmeliklere uygun davranmak hükmü altındadır. Bu önlemlerin alınmaması ve işçinin sağlığını bozacak ya da vücut bütünlüğünü tehlikeye sokacak yakın,acil ve hayati bir tehlikenin mevcudiyeti halinde işçi, iş sağlığı ve güvenliği kuruluna, bu kurulun bulunmadığı işyerlerinde de işveren veya vekiline başvurarak, durumun tespitini ve gerekli tedbirlerin alınmasını isteyebilir. Genç işçiler ile çocukların ve mesleki eğitim almamış olanların ağır ve tehlikeli işlerde çalıştırılmaları yasaklanmıştır. Bu yasağa uymayan işverenler ile alt işverenin işe aldığı işverenle işyerini muvazaalı olarak bildirenler için, idari para cezaları hükme bağlanmıştır. 2.İŞÇİNİN HAK VE YÜKÜMLÜLÜKLERİ a )İşçinin Hakları ; İşçi ile işveren arasında karşılıklı ve serbest iradeyle yapılan, iki tarafa eşit borç yükleyen bir anlaşma (mukavele, akit) dır. İşçi, belirli çalışma süresinin dışında çalışmama, ücret isteme, dini ve ulusal bayramlarda izin, doğum yardımı, yıllık ücretli tatil, sendika kurma ve üyeliği, üyelikten ayrılma, iş sözleşmesini fesih vb. yararlanır. b )İşçinin Yükümlülükleri ; İşçinin, gerek işverenle yaptığı sözleşmeden ve diğer yasal düzenlemelerden doğan yükümleri mevcut olup; - İş görme yükümlülüğü, - Sadakat yükümlülüğü, - Çalışma koşullarına uyma ve itaat yükümlülüğü, 3- SENDİKALAR VE SORUMLULUKLARI Sendika, ilk kez 1863 de Almanya da ortaya çıkmış, Türkiye de ise 1947 de çıkarılan 5018 sayılı İşçi ve İşveren Sendikaları ve Sendika Birlikleri Hakkında Kanun la bir hak olarak tanınmıştır. Sendika; işçilerin veya işverenlerin çalışma ilişkilerinde, ortak ekonomik ve sosyal hak ve menfaatlerini korumak ve geliştirmek için meydana getirdikleri tüzel kişiliğe sahip kuruluşlardır. Sendika, ortak çıkarları korumak ve geliştirmek için bir araya gelen işçi ya da işveren topluluğudur. Anayasamızın 51.maddesi, Konfederasyon ; değişik iş kollarında en az beş sendikanın bir araya gelmesiyle meydana getirilen üst kuruluş 14

15 Sendikaların Unsurları 1. Ortak amaç, 2. Özgürce kurulabilme, 3. Bağımsızlık, 4. Özel hukuk tüzel kişiline sahip olma, 5. Demokratik ilkelere uygunluk Sendikaların Faaliyetleri 1. Çalışma hayatına ilişkin faaliyetler, a) Toplu iş sözleşmesi akdetmek, b) Toplu iş uyuşmazlıklarında ilgili makama, arabulucuya, hakem kurullarına, iş mahkemelerine ve diğer organlarına başvurmak, c) Çalışma hayatından, üyelerini ve mirasçılarını temsilen davaya ve bu münasebetle açtığı davadan ötürü husumete ehil olmak, d) Greve karar vermek ve idare etmek. 2. Sosyal alana ilişkin faaliyetler, 3. İşyeri temsilciliğine ilişkin faaliyetler ; Toplu iş sözleşmesi yapma yetkisi kesinleşen sendika, işçi ve işveren arasındaki çalışma ahengini ve bakışını idame ettirmek, işçilerin hak ve çıkarlarını korumak, yasa ve sözleşme koşullarının uygulanmasına yardımcı olmak üzere, sayıları kanunda belirtilen miktarlarda, işyerinde çalışan üyeleri arasından işyeri sendika temsilcisi tayin ederek,15 gün içinde bunların kimliklerini işverene bildirir. Bu temsilcilerden biri baş temsilci olarak görevlenir Sendikaların Sorumlulukları 1. Sendikalar, üye kayıt fişlerini, karar defteri, aidat, yevmiye, envanter defteri ile defteri kebir, gelir makbuzları ve zimmet kayıt defterleri tutmak, 2. Gelirlerini bu kanunda ve tüzüklerinde gösterilen faaliyetler dışında kullanamazlar ve bağışlayamazlar 3. Sendikaların ticaretle uğraşmaları yasaktır. 4. Sendikalar her hesap ve bütçe devresine ait bilanço ve hesaplarıyla yönetim ve denetim hesaplarını ait oldukları dönemi izleyen 3 ay içinde ÇSGB göndermek, 5. Bu kanuna göre yapılan seçimlerin sağlıklı cereyanı sağlamak 6. Amaç dışında faaliyette bulunmamak 7. İşçiler ve işçi sendikaları mevcut işveren kuruluşlarına; işverenler ve işveren sendikaları da işçi sendikalarına üye olamazlar. 8. Sendika ve konfederasyonların yardım ve bağış kabul etmeleri yasaktır, 9. Sendikaların, Bakanlar Kurulu Kararı olmaksızın dış kaynaklardan yardım ve bağış kabul etmeleri yasaktır. 10. Sendikaların işçilerden, işverenlerden, işveren kuruluşlarından, esnaf ve küçük sanat kuruluşlarından, derneklerden, vakıflardan, kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşlarından yardım ve bağış alma yasağı 11. Yapılacak seçimlerle ilgili olarak oylamalara ve bu oylamaların sayım ve dökümüne hile karıştırmamak TOPLU İŞ SÖZLEŞMESİ ; Hizmet akdinin yapılması, muhtevası ve sona ermesi ile ilgili hususları düzenlemek üzere işçi sendikası ile işveren sendikası veya sendika üyesi olmayan işveren arasında yapılan sözleşmedir. Toplu iş sözleşmesinin temel amacı, işçiyle işveren arasında iş akdinin yapılması, içeriği ve sona ermesine ilişkin esasları düzenlemektedir. Toplu İş Sözleşmesinin İçeriği Bir toplu iş sözleşmesi aynı işkolunda bir veya birden çok işyerini kapsayabilir. Toplu iş sözleşmeleri, bir yıldan az ve 3 yıldan uzun süreli olamaz. Bu süre kesin olup, imzadan sonra kısaltılıp uzatılamaz, Toplu İş Uyuşmazlıklarının Barışçıl Yollarla Çözümü Tarafların toplu iş sözleşmesi konusunda mutabakata varmaları halinde, tarafların imzaladıkları sözleşme, Bakanlar Kurulu nun takdirine sunulur. Anlaşmazlık halinde; Arabuluculuk ;Menfaat uyuşmazlıklarında, her türlü uyuşmazlığın çözümünde ortaya çıkan ve başvurulması zorunlu bir müessesedir. Arabulucunun görevi 15 gün sürer. Bu süre ancak 6 gün uzatılabilir. Yüksek Hakem Kurulu Y.H.K.,Yargıtay iş davalarına bakan daire başkanının başkanlığında, Bakanlar Kurulunca seçilen bir üye, YÖK tarafından öğr. Üyesi, Çalışma ve S.G.B. lığı Çalışma Genel Müdürü, İşçi konfederasyonlarınca seçilen iki üye, işverenlerce temsil edilecek iki üye olmak üzere toplam 7 kişi Özel Hakeme ve Resmi Arabulucuya Başvurma Taraflar uyuşmazlığın her safhasında hakeme başvurur 15

16 İŞ AKDİNİN SONA ERMESİ Fesih Dışında Sona Erme ; Fesih dışında iş sözleşmesi muhtelif şekillerde sona erebilir. Tarafların anlaşması, taraflardan birinin ölümü, sözleşme süresinin bitimi. Tarafların Anlaşarak Sözleşmeyi Sona Erdirmesi: İş sözleşmesi belirli ya da belirsiz olsun hiç önem taşımaksızın taraflar anlaşarak sözleşmeyi sonlandırabilir. Taraflardan Birinin Ölümü: Hizmet sözleşmesi kişiye bağlı bir akit olduğu için, çalışanın ölümüyle hitam bulur. Sözleşme Süresinin Sona Ermesi: Belirli bir süre için yapılmış olan iş sözleşmeleri, aksi kararlaştırılmadıkça söz konusu sürenin bitimiyle sona erer Fesih Yoluyla Sona Erme ; Sözleşmenin fesih yoluyla sona ermesi, yanlardan birisinin tek yanlı irade izharında bulunması nedeniyle sona erdirmedir. Taraflardan biri, haklı nedenleri bulunması halinde, sözleşmeyi bozduğunu bildirip sözleşmeyi derhal sona erdirebilir. İşçinin Haklı Nedenle Derhal Fesih Hakkı 1. İşin yapılmasının işçinin sağlığı veya yaşayışı için tehlike oluşturması, 2. İşverenin veya başka bir işçinin bulaşıcı veya işle bağdaşmayan bir hastalığa tutulması. İşveren yönünden haklı fesih nedenleri 1. İşçinin kendi kusuruyla hastalanması veya sakatlığa uğraması yüzünden devamsızlıkta bulunması art arda üç gün bir ayda beş gün. 2. İşçinin tedavi edilemeyecek bir hastalığa tutulması 3. İşçinin kendi kusuru olmaksızın hastalanması, kazaya uğraması, gebelik ve doğum durumları Ahlak ve iyi niyet kurallarına uymayan hallerde İşçilerin Derhal Fesih Hakkı 1. İşverenin işçiyi yanıltması 2. İşverenin işçinin veya ailesi üyelerinden birinin şeref ve namusuna dokunacak söz, davranışlarda bulunması veya işçiye cinsel tacizde bulunması, 3. İşverenin sataşma, gözdağı verme, yasaya aykırı davranışa özendirme, hapis gerektiren suç işleme, asılsız isnat ve itham eylemlerinde bulunması, 4. İşçinin diğer bir işçi ya da 3.kişiler tarafından cinsel tacize uğraması 5. İşverenin işçinin ücretini ödememesi 6. İşverenin işçiye az iş vermesi veya çalışma koşullarını uygulamaması Ahlak ve iyi niyet kurallarına uymayan hallerde İşverenin Derhal Fesih Hakkı 1. İşçinin işvereni yanıltması, 2. İşçinin, işveren veya onun aile üyelerinden birinin şeref ve namusuna dokunacak sözler söylemesi veyahut asılsız ihbar ve isnatlarda bulunması 3. İşçinin, işverenin başka bir işçisine cinsel tacizde bulunması 4. İşçinin, işverene ya da aile üyelerinden birine veya başka bir işçisine sataşması veyahut işe sarhoş gelmek, içki yasağına uymamak 5. İşçinin, bağlılık borcuna aykırı davranması(işverenin güvenini kötüye kullanmak, hırsızlık yapmak,7 günden fazla hapisle cezalandırılan ve cezası ertelenmeyen bir suç işlemesi) 6. İşçinin devamsızlıkta bulunması (izinsiz ya da haklı neden olmaksızın ardı ardına 2 işgünü yahut 1 ayda 3 işgünü işine gelmemesi ) 7. İşçinin görevini yapmaması 8. İşçinin, işin güvenliğini tehlikeye düşürmesi veya işverene zarar vermesi Anılan ahlak ve iyi niyete uymayan hallerde öğrenmeden itibaren 6 işgünü ve olayın gerçekleşmesinden itibaren bir yıl geçtikten sonra fesih hakkı kullanılmaz. Sağlık nedeniyle feshetmesi halinde, tazminat söz konusu olmaz İşverenin Cezalandırılması Kurma izni ve işletme belgesi verilmemesi, İşin durdurulması, İşyerinin kapatılması, İşçilerin çalışmaktan alıkonulması Çalışanların Cezalandırılması İhtar(uyarı), Tembih(kınama), Ücret Kesintisi, Kıdem İndirme, Geçici Göreve Son Verme, Sürekli Göreve Son Verme. 16