AHMET BOZKURT 1977 Erzincan-Tercan doğumlu. Ortaöğrenimini Göle, Sarıkamış ve Erzincan da tamamladı yılında arkadaşlarıyla birlikte

Transkript

1 AHMET BOZKURT 1977 Erzincan-Tercan doğumlu. Ortaöğrenimini Göle, Sarıkamış ve Erzincan da tamamladı yılında arkadaşlarıyla birlikte Erzincan da yayımlanan Taşra dergisinin yayın kurulunda yer aldı yılında yine Erzincan da Le poète travaille (şair çalışıyor) dergisini çıkarmaya başladı. Le poète travaille dergisi Türk edebiyatında yerellik-merkez ve taşra kavramlarının hararetle tartışıldığı bir zeminin ateşleyicisi oldu. Dokuz Eylül Üniversitesi GSF Tiyatro Bölümü mezunu. Cumalı-Seferis Gökyüzü Derneği ve PEN üyesi. Hayalet Gemi, Birikim, Toplum ve Bilim, Geceyazısı, Tezkire, Virgül, Düşünen Siyaset, Skala, Est&Non, Hürriyet Gösteri, Kitap-lık, Cey Sanat, Mimesis, Hece, Sınırda, Ayraç, Le poète travaille gibi dergilerde şiirleri, dil felsefesi, modernizmpostmodernizm, yapısalcılık, sanatsal dilin oluşumu, şiirde ben, özne-ben in dilsel işlevleri ve dilin şiirdeki varoluşsal yaratımı, varoluşsal bellek ve hakikatin kaynağı sorunsalına şiirin duyumsallığında cevap arayan çalışmaları, edebiyat ve resim eleştiri yazıları, denemeleri, tiyatro oyunları yayımlandı. Resim ve şiir üzerine yazdığı yazılar pek çok ortak kitapta yer aldı. Edebiyat ve şiir sempozyumlarına konuşmacı olarak katılarak bildiriler sundu. İstanbul da yaşıyor ve bir yayınevinde editörlük yapıyor. Yapıtları: Şair Çalışıyor, Şiirden Yayınları, Varlık Tutulması: Jean-Paul Sartre Tiyatrosunda Varlık ve Hiçlik, Ayrıntı Yayınları, 2012.

2 Ayrıntı: 787 ScholaAyrıntı Dizisi: 21 Orpheus un Bakışı Ahmet Bozkurt Düzelti Ceren Ataer Ahmet Bozkurt, 2014 Bu kitabın Türkçe yayım hakları Ayrıntı Yayınları na aittir. Kapak Tasarımı Gökçe Alper Dizgi Hediye Gümen Baskı ve Cilt Kayhan Matbaacılık San. ve Tic. Ltd. Şti. Merkez Efendi Mah. Fazılpaşa Cad. No: 8/2 Topkapı/İstanbul Tel.: (0212) Sertifika No.: Birinci basım 2014 ISBN Sertifika No.: AYRINTI YAYINLARI Hobyar Mah. Cemal Nadir Sok. No.: 3 Cağaloğlu İstanbul Tel.: (0212) Faks: (0212) & info@ayrintiyayinlari.com.tr

3 Orpheus un Bakışı Ahmet Bozkurt

4 ScholaAyrıntı Dizisi Romantik Muamma Besim F. Dellaloğlu Doğu Mitolojisinin Edebiyata Etkisi Editör: Mehmet Kanar Medya Mahrem Editör: Hüseyin Köse Tıbbileştirilen Yaşam Bireyselleştirilen Sağlık Dr. Deniz Sezgin Uç(ur)amayan Balon Derleyen: Hayri Kozanoğlu Metodolojik Bireyciliğin Eleştirisi Sosyal Bilimlerin Nesnesine Dair Realist Bir Girişim Vefa Saygın Öğütle Hannah Arendt te Radikal Kötülük Problemi Berrak Coşkun Azınlıklar, Ötekiler ve Medya Prof. Dr. Yasemin İnceoğlu & Dr. Savaş Çoban Gezi ve Sosyoloji Der.: Vefa Saygın Öğütle & Emrah Göker Nefret Söylemi Derleyen: Prof. Dr. Yasemin İnceoğlu Marx ve Weber de Doğu Toplumları Lütfi Sunar Benjaminia: Dil, Tarih ve Coğrafya Besim F. Dellaloğlu Ortak Benlik Nörofelsefi Temellendirme Tahir M. Ceylan Kamusal Alan Der. Éric Dacheux İletişim Bilimlerinin Serüveni Michel Bourse-Halime Yücel Varlık Tutulması Ahmet Bozkurt Nesne Benliği Psikofelsefi Bütünleştirme Tahir M. Ceylan İmgeden Yoruma Halime Yücel Bauman Sosyolojisi Der. Zülküf Kara

5 İçindekiler Orpheus un Bakışı: Ulus Baker in Fotogram larının İz inde Bir Yolculuk 0. Prolog Bir Yazı nın Söylem Sicilleri I. Photogramme Yazı nın Ertelenmiş zamanı II. Photogramme Trajedi Sehpasındaki Psikanaliz III. Photogramme Biz i İçerimleyen Öteki Bir Söylemin Topoğrafyası IV. Photogramme Yerliliğin Öteki Tarihine Dipnot V. Photogramme Modernizmin Yarası VI. Photogramme Marx ın Üç Sözü VII. Photogramme Masumiyetin Yitimi ve Sinema Epilog Ölüm Yazısı Kaynakça Dizin

6

7 Ey ödev! Sen, hoşa giden, duyguları okşayan hiçbir şey taşımayan, yalnızca boyun eğmeyi isteyen; istemeyi harekete getirmek için, insanın gönlünde doğal bir nefret uyandıracak ve onu dehşete kaptıracak tehditler savurmayan; yalnızca insanın gönlüne kendiliğinden girecek kapı bulan, ama yine (her zaman sözün dinlenmese bile) istense de istenmese de kendine saygı uyandıran; gizlice ona karşı etkide bulunsalar da, önünde bütün eğilimlerin sustuğu bir yasa ortaya koyan, en yüce büyük ad! Sana yaraşır kaynak hangisidir? Ve eğilimlerle her türlü akrabalığı yadsıyan senin asil soyunun kökleri onlardan gelmenin yalnızca insanların kendilerine verebilecekleri değerin kaçınılmaz koşulu olan bu kökler nerededir? Immanuel Kant Kritik Der Praktischen Vernunft, 1788.

8

9 Orpheus un Bakışı Ulus Baker in Fotogram larının İz inde Bir Yolculuk

10

11 0. Prolog

12

13 Bir Yazı nın Söylem Sicilleri (...) dilin içinde bir başka dil ya da yakalanan bir şive değil, ama dilin bir öteki-oluşu, bu majör dilin bir minörleşmesi, onu alıp götüren bir sabuklama, egemen sistemden becerikli bir şekilde kaçış. 13 Gilles Deleuze Samuel Beckett in Proustgil denklem hiçbir zaman basit değildir cümlesiyle açılan yapıtının açık ettiği gerçeklik Proustgil serimlemenin içsel kronolojisinin başlangıç eşiği olarak saptadığı zaman kavramı, sanırım bir Ulus Baker yazısı diye adlandırabileceğimiz yazının iz inin sürüldüğü tüm temsil biçimlerine denk gelen bir ilk duraktır. Beckett de Proust un iz ini sürerken keskin bir güçlüğün farkındaydı: Bilinmeyen, aynı zamanda bilinmeyecek olandır; yığınla değer arasından kendi silahlarını seçer ve edimleri de her zaman iki burca kayıtlıdır. Proust ta her mızrak Telephos un mızrağı olabilir. 1 Ulus Baker in başka olanın iz inde ve başkalarının rüyalarına yakalanan hakikati çekip çıkartma üzerine kurulu olan dili, şüphesiz, görülebilir olanın algı alanlarına yapılan sakınımsız bir müdahaledir. Ancak bu temel çatışkının da ayırdında olarak bir Ulus Baker yazısının ne liği ve şiddetinin dozu hakkında bir şeyler söylenebilmelidir. Zira bilinmelidir ki, Baker in söylemi, Baudelaire in Heotontimorumenos şiirindeki o çıplak ve sert dilinden taşan yırtıcı ironi sayesinde kayayı yaran Musa gibi hem yara hem de bıçak olmanın dayattığı kurban ve cellat olma durumunun sahneye çıkmasıdır bir bakıma. Bu okuma boyunca iz ini süreceğim tüm photogramme ların da açıkça göstereceği gibi, Baker in yazısı tıpkı yağmur seli gibi hep bir son deyişi örnekler. Orhan Koçak, bir Ulus Baker yazısının her daim hatırlattığı neden? sorusunu, bu en temel soruyu, yıkıcı bir acillikle sordurmasının anlamları üzerinde durduğu yazısında Baker in hedeften çok yolun kendisine önem verme eğilimini, dönemeçlerin, sapa yolların ve giderek 1. Samuel Beckett, Proust, Çev. Orhan Koçak, Metis Yayınları, 2001, s. 23.

14 Ahmet Bozkurt çıkmazların tadını çıkarmaya olan yatkınlığına yoruyordu. Koçak ın bakışının odaklandığı nokta da aslında bir zor yazıdan ya da zorluktan değil bu yazının düpedüz sertliğinden, akışkanlığından, sınır durumları ihlal etmesinden kaynaklanıyor olsa gerek. Koçak ın altını ısrarla çizdiği gezinen, gezinmeye çıkmış bir zihnin zorunlu yüksüzlüğü Baker e pek sevimli gelmediği anlaşılan bazı lügatçelere göre bağlanma eksikliği veya duygusal yatırımların yüzer gezer niteliği olarak da betimlenebilecek bir yüksüzlük Ulus Baker yazısının durumunu yansıtan en önemli göstergeler olsa gerektir. O yüzden Koçak bir Ulus Baker yazısı karşısında belli bir takatsizliği veri alacağız der: Hınçları değilse bile kızgınlıkları vardır yazarın; bunlar kimi zaman sadece cümle kuruluşunun, başlatılmış (ve artık geri alınamayacak olan) sözel jestin ürettiği meydan okuyuşlar olsa bile bazı belirgin kızgınlıkların tekrarlandığı görülür. Hedefleri ve hedef tahtaları vardır. Orada süregiden ama titreşimleri şuraya da ulaşan bir savaşın (polemos!) artçı ve bazen de öncü muharebelerini veriyordur. 2 Yazmak, şüphesiz, bir oluş u tamamlamaya yönelik bir edimdir. Fakat yazmak aynı zamanda tamamlanmamış ve tamamlanmayacak olanın da zamansal çevrimi üzerine kurulu bir yapıt inşa eder. Yazı hiçbir zaman kendi varlık nedenini yadsımaz. Çünkü yazı kendi varlık nedenini oluşturan yaşamsallığın da bir tür tamamlanmamışlık üzerinden hayatiyet bulduğunun farkındadır. Bu tamamlanmamışlık eşikte silinen yazının, yazgının ilk durağını oluşturur. Nasıl ki kendi dilinde bir konuk, bir yabancı olan yazar kendi dili içerisinde tamamen tekil bir mevcudiyeti başkalarına yazı nın dolaylama biçimi içerisinde sunuyorsa aynı şekilde tüm özel isim politikalarının, temsil ekonomisinin ve parantez içlerine mukim öznenin hakikatini örten bir çıplaklığa da sahiptir. Yazı bir çerçeveye almadır; yazıyı kadrajına alan tüm bildirimlerin, bengibakış ın dolayımsallığından azade yitik bir şimdi ye temellük eden imgenin temsiliyetine aracılık eden tüm temsil biçimlerinin ayartıldığı ve sürekli olarak işaret edildiği kendi üstüne çökmüş göstergenin çevreni içerisinde dönenip duran bir silintidir (la rature). Onu lekeleyen (la salissure) öznenin yabancılığına sirayet eden öteki nin bakışı ve öteki nin sözü olan imzası olsa gerektir. Ulus Baker in bakış ı, imzası da eşikte silinen yazıya bir müdahaledir, önsözdür. Varlığı ve hayatı içerimleyen, onu zamansal olana ikame ederek sunan bir edime sahiptir. O nedenle Baker in her yazdığı, bir yazının söylem sicillerini oluşturan bir önsözdür aslında. Her kavrama ayrıntılı 2. Orhan Koçak, Ulus Baker Yazısı nın Peşinden Ulus Baker, Aşındırma Denemeleri, içinde, Birikim Yayınları, 2000, s

15 15 Orpheus un Bakışı bir şekilde önsöz yazmanın hazzına yavaş yavaş vararak 3 yazan Derrida da onaylayacaktır bu ön-bildirim eylemini. Onun için unutmamak gerekiyor: Önsöz rastlantısal bir olgunun çoğaltıldığı bir metin değil parantez içlerinin ve soru imlerinin yazının ayracına alındığı bir biçimdir. İşte bu nedenle, metni açımlayan, onun mevcudiyetini tüm ara-sözlerin başlangıç eşiğinde kuşatan bir ön-bildirim, ön-deyiş, ön-yüz olarak önsöz, metnin dolayımına egemen olan tüm bildirimlerin bir varlık sorusuna eşitlendiği ve mevcudiyete sunulduğu bir biçimdir. Önsöz edimi parergonal 4 bir kalıntı olarak metni ve sunu yu sınırlandırır, çerçeveler çizer. Önsöz, böylece, metnin dışından parergonal bir alan çizer kendisine, hem metni hem de çevreni içerisinde dönen dilin içerisindeki örtülü sözce nin varlık ikamesini tamamlar, örter. Gilles Deleuze ün yazma meselesini, bir görme ve duyma meselesinden ayrı tutmayan 5 bakışı da aslında kendi dışına açılan topyekûn dilin sınırsal ve uzamsal kodlarına içkin bir anlam haritası ortaya koyması, burada izini sürdüğümüz görüler açısından, oldukça önemlidir. Hep oluş halindeki bir dilden doğan yazı, tekil faillerin örtülü varlık ikamesinin tamamlandığı bir bunalımdan arta kalan mütereddit bir ruhun iç çekişlerini de beraberinde taşımıştır. Yazının hep başka bir vehimsel benlik noktasında ortaya çıktığını düşünmek, Sartre ın öngörüsündeki başkaları nın bir uçurum olduğunu da hesaba kattığımızda aslında ben olma kipinin yazı dolayımında sınırsal-yaşamsal bir uzamda var olduğunu görmek hiç de şaşırtıcı olmasa gerektir. Onun için bu süreç hep izi sürülen yollarla mukim bir varoluş içerisinde yazan ben den de uzaklaşmanın, yeni söylemsel siciller oluşturmanın da bir adresidir. Böylesi bir adreste görme ye ve bakış a yüklenen anlamlar da bir yazının kuruluşu aşamasında yaşamsal bir işleve sahiptir. Yazı bir görme, bir bakış duyumsallığı içerisinde var olur: Orpheus un bakışında olduğu gibi. Onun tüm zamansal görünüyü altüst eden bakışı yapıt oluşturmanın dilsel kodlarının örüldüğü bir uzam-zamansal oyunun da ana hatlarını çizer. Orpheus un sunduğu uzam, kalmanın ve gitmenin ikircimliği arasında ölümle karşılaşmanın tam da Rilke nin şiirine taşıdığı ilk ve son olarak/bu Orpheus tur şarkı olduğunda. Gelir ve gider dediği bağlanma noktasında bize varlığın yanıltıcı kesinliğini hatırlatan bir göstergenin, bakış ın içerisine çeker. Maurice Blanchot Orpheus kökene doğrultulmuş gizemli göstergedir, orada yalnızca kesin varoluş, gerçeklik umu- 3. Jacques Derrida, Positions, Paris: Éditions de Minuit, 1972, s Parergon için bkz. Jacques Derrida, La Vérité en peinture, Paris: Flammarion, Gilles Deleuze, Critique et clinique, Paris: Éditions de Minuit, 1993, s. 9.

16 Ahmet Bozkurt du, tanrılar eksik değildir, aynı zamanda şiir de eksiktir, orada söyleme ve işitme yetisi, eksiklerini saptayıp olanaksızlıklarını sınarlar der. 6 Orpheus un Eurydike ye ulaşmak için yeraltına inmesini Eurydike nin onun için sanatın ulaşabileceği bir uç, kendisini gizleyen bir adın ve kendisini kaplayan bir örtünün altında, sanatın, arzunun, ölümün, gecenin kendisine doğru uzanır gibi göründüğü son derece karanlık nokta olarak betimler Blanchot. Gecenin içinde açığa çıkan gizlenmenin anlamını bulmak için yola çıkan Orpheus, göç devinimi içinde, gerçekleştirmesi gereken yapıtı unutur, zorunlu olarak yapar bunu. Orpheus un bakışı nın odaklandığı uzam Eurydike de ölümün bütünlüğünün canlı tutulması istencidir. Orpheus un bakışı nın sakınımsız gücüllüğü de bu gize bir hayatiyet katmaktan öte bir anlam taşımaz. O yüzden Blanchot da aynı orphik uzamın varlık kipini onaylar: Eğer Orpheus Eurydike ye bakmamış olsaydı, onu cezp etmemiş olacaktı ve kuşkusuz Eurydike orada değildir, ama Orpheus un kendisi de bu bakışta yoktur, o Eurydike den daha ölü değildir, dinlenme, sessizlik ve son olan dünyanın bu sakin ölümünden değil de sonsuz ölüm, sonsuz yokluğunun sınanması olan o öteki ölümden ölmüştür. Orpheus un bakışı, sonsuzu tüketmek istemek, bitmek tükenmeze bir sınır koymak, yanılgının devinimini sonsuza dek savunmakta ortaya çıkar. Orpheus un bakışının uzaklardaki anısını, kökenin belirsizliğine hüzün verici geri dönüş olarak boşu boşuna nitelemez Blanchot. Yoksa Orpheus un bakışı hiçbir şekilde karanlığı, gizi, geceye ait olanı çözemezdi. Orpheus un bakışı böylece özgürlüğün son anını temsil eder; çünkü o tüm sırları çözer, sınırları yıkar, özü içeren, elinde tutan yasayı bozar. Her şey bakışın kesinliğinde, kararlılığında olup biter. Bu sakınımsız bekleyişin uzamında varolan bakış yazının varoluş kipini oluşturur. O nedenle Blanchot sıçrama eşiğini kesin bir şekilde belirlemiştir: Yazmak Orpheus us bakışıyla başlar ve bu bakış yazgıyı ve şarkının kaygısını bozan arzunun devinimidir ve bu esinli ve aldırmaz kararlılıkta, kökene ulaşır, şarkıyı kutsar (...) Yazmak için önce yazmak gerekir. Yazmanın özü, deneyimin güçlüğü ve esinin sıçraması da bu çelişki içinde yer alır. 7 Sevdiğini ancak ondan vazgeçerek kurtarabilen, gene de azıcık geriye dönen Orpheus tur; Adanmış Toprak ın, yani tanıklık edilmesi gene de yazarlara düşen Yazın sız bir dünyanın kalıplarına getirilmiş Yazın dır Maurice Blanchot, Yazınsal Uzam, Çev. S. Öztürk Kasar, Yapı Kredi Yayınları, 1993, s Maurice Blanchot, Yazınsal Uzam, Çev. S. Öztürk Kasar, Yapı Kredi Yayınları, 1993, s Roland Barthes, Yazının Sıfır Derecesi, Çev. Tahsin Yücel, Metis Yayınları, 2003, s