Pazar Yönlülük, Kalite Yönlülük Ve İşletme Performans İlişkisi ( İstanbul İlinde Yerleşik İşletmeler Üzerine Bir Araştırma )

Transkript

1 Pazar Yönlülük, Kalite Yönlülük Ve İşletme Performans İlişkisi ( İstanbul İlinde Yerleşik İşletmeler Üzerine Bir Araştırma ) Fatma Ulu 1, 1 Beykent Üniversitesi,İstanbul GİRİŞ Günümüzde bilgi etrafında şekillenen ve bu doğrultuda gelişimini sürdüren yeni ekonomik süreç, her geçen gün modern pazarlama yaklaşımlarına olan ilginin artmasına yol açmaktadır. Bilgi; yoğun faaliyetlerin artışı beraberinde hizmet ekonomisine geçişi de getirmekte ve hizmet işletmelerinin önemini artırmaktadır. İşletme hedeflerinin iç ve dış müşteri memnuniyeti ve sosyal/fiziksel çevreye duyarlılık çerçevesinde şekillenmesi, işletme yapılarının sürekli değişimini gerekli kılmaktadır. Bu noktada pazar yönlü pazarlama stratejilerinin gerekliliği yadsınamaz. Pazar yönlülük, kalite yönlülük ve işletme performans ilişkisi adlı çalışma kapsamında Pazar kavramı ve kapsamı, işletmelerin Pazar yönlülüğü, kalite kavramı, işletmelerde performans ve performans değerleme üzerine değinilecektir. Tüm bunlara dayanarak, bu makalenin belirlenen amaçları; pazar yönlülüğün işletme performansı üzerinde etkilerini belirlemek, kalite yönlülüğün işletme performansı üzerinde etkilerini belirlemek ve kalite yönlülüğün pazar yönlülük üzerindeki etkisini belirlemektir.

2 1.Pazar Kavramı ve Pazar yönlülük Bilindiği üzere işletmelerin hayatları boyunca faaliyet gösterebilmeleri için en önemli gereksinimlerinden birisi faaliyet alanları ile ilgili Pazar sahibi olmalarıdır. Pazar kavramı tanım olarak; mal ve hizmetlerin satışa sunulduğu, alıcıların ve satıcıların karşılaştıkları, malların sahipliğinin değişiminin yapıldığı yere pazar denir. İşletmeler tarafından arz edilen mal ve hizmetlerin nihai tüketiciler tarafından talep edildiği ve ortak bir noktada buluşulması gerekmektedir. Pazar kavramından sonra işletmeler için son derece önemli olan diğer bir kavram Pazar payı kavramıdır. İşletmeler tarafından en çok kullanılan pazar kavramı, girilmiş pazarın hazır pazar içindeki büyüklüğünü ifade eden pazar payı kavramıdır. Çoğu zaman işletme yöneticileri işletmelerinin toplam nüfusa oranlanması ile pazar payı oranının elde edildiğini düşünmektedirler. Hâlbuki nüfusun tamamı toplam pazarı oluşturmasına rağmen işletmenin pazara sunduğu mal ve hizmetlerin kullanıcısı olmayabilirler. Günümüzdeki teknolojik gelişmeler sonucu küreselleşen dünyada işletmeler açısından sahip oldukları Pazar kapsamı bölgesel ulusal alandan çıkıp küresel bir hal almıştır. En basit örneği internet sistemi; her türlü mala hizmete anında ulaşılabilecek şekilde tam küresel bir pazar boyutuna ulaşmış durumda. Bu büyüme dâhilinde müşteri talepleri/gereksinimleri/istekleri ve beklentileri yükselmiş ve işletmeleri müşteri beklentilerini gerçekleştirmeleri için zorunlu bir değişime itmiştir. Tabi bu değişimin bilgi birikimi, çevresel değişimler ve müşteri eğilimleri ile analiz edilerek hızlı aksiyon almaları rekabet ve işletme ömrü için hayati önem taşımaktadır. Yine sürdürülebilir rekabet ve üstünlük açısından işletmelerin Pazar yönlü olmaları gerekmektedir. Pazar yönlülük işletmelerin çevreyi sürekli gözlemleyerek çevreye uyum faaliyetlerini kapsar. Bu noktada işletmeler müşterilerin bugünkü ve gelecekteki gereksinimlerini, sunulan ürün ve hizmetlerin müşteri tatmin düzeyleri ve rakiplerin olası stratejilerini göz önünde bulundurur. Bunun için işletmelerin örgütsel değerlerinin doğru kavranması, Pazarda öncü konumda olması bu konuda görev tanımı, diğer işletmelerle bilgi alışverişi ve Pazar bilgi

3 sisteminin oluşturulması gibi öncü uygulamalar, aşamalar gerekmektedir. Müşteri isteklerinin öncelikli hale getirilmesi, müşteri ve rakip işletmeler hakkında bilgi toplanması ve kullanılması gibi ilkeler bulunmalıdır. Netice itibariyle işletmelerin pazar yönlü olması temel yetenekleri ve yeteneklerle en iyi şekilde uyum sağlayan müşteri değerini tanımlayabilmesidir. Bu sayede rekabetin yoğunlaşması ve gelişmesi önemli bir noktadır. 2.Kalite kavramı İşletmeler açısından günümüz şartlarında rekabet üstünlüğü oluşturacak en önemli faktörlerden birisi de kalitedir. Rekabet için müşteri beklentisinin/isteğinin ne ölçüde karşılandığı dolayısıyla müşterileri memnun etmek ve işletmeyi bir bütün olarak organze etme yöneltmektedir. Herhangi bir birimdeki iş akışının aksaması zincirleme etki doğmasnına neden olacak ve Pazar payının büyültülmesine yönelik çalışmalarda ciddi sorunlar ortaya çıkarabilecektir. Bu açıklamalar doğrultusunda kalite tanımına bakacak olursak; Amerikan Kalite Derneğini kaliteyi bir mal veya hizmetin belirli bir gerekliliği karşılayabilme yeteneklerini ortaya koyan karakteristiklerin tümü olarak tanımlarken Avrupa Kalite Kontrol Organizasyonu kaliteyi; bir malın ya da hizmetin tüketicinin isteklerine uygunluk derecesi olarak tanımlamaktadır, yani kullanıma uygunluktur. Bu tanımlamalar ışığında kalite kavramını işletmelerin dikkate alması gereken bir faktör olarak görmek gerekir. Başka bir deyişle işletme felsefesi olarak kalite yönlülük dikkate değerdir. Rekabetçi sürdürülebilir işletme performansı için mal ya da hizmet kalitesinin müşterilerin beklentisine, güvenilir olmasına, dayanıklılığı ve estetikliği gibi boyutları olması gerekmektedir. Böylelikle yatırımların hızlanması, karlılık, satış ve Pazar gücü işletme performansını etkileyen direkt unsurlardır.

4 3.Performans kavramı Bireyin belli bir zaman diliminde belirli bir işi belirli bir sürede başarıyla yapabilme kapasitesidir. Bu yönüyle performans organizasyonlarda yöneticiler için önemli bir kavramdır. Bireysel performans organizasyon açısından önemli bir konudur. İşletmede bireysel başarıyı, kişinin kendisi için tanımlanan, kendi yeteneklerine uygun olan işi, kabul edilebilir sınırlar içinde gerçekleştirmesi olarak tanımlayabiliriz. İşletme yöneticilerinin pazar yönlülüğü ve kalite yönlülüğü işletmenin temel yeteneği olarak kabul etmeleri ve sürekli geliştirmeleri gerekmektedir. 3.1.İşletmelerde performans kavramı İşletmeler açısından performans değerlendirmesi birçok faktöre bağladır. Açık bir sistem olan işletmelerde çevresel etkenler, bilgi, iş gücü, bilgi, hammadde, üretim, pazarlama gibi uçtan uca tüm süreçler değerlendirmeye dahil edilmelidir. Ancak performans anlayışının, gelişim ve değişim süreci içinde değişmeyen ve önemini yitirmeyen en eski ve tek boyutu ekonomik performans anlayışıdır. Yeni rekabet ve geleceğin örgütü olma amacında olan bir işletmede yönetim organlarının performans anlayışında çok yeni ve değişik boyutlar bulunmaktadır. Bunlar; 1) Rekabet yarışı, 2) Kalite ve verimlilik konusunda yönetimin katkısını sağlama, 3) Hedef ve sorumlulukları bütünleştirme, 4) Yenilikçiliği ve risk almayı destekleme, 5) Katılımcı yönetimi geliştirme, 6) Kişisel yetenekleri ortaya çıkarma- bürokrasiyi denetim altına alma, 7) Yeni teknolojiyi destekleme- modernleşme, 8) Çalışana yapılan yatırımı en yararlı bir noktaya taşıma,- eğitim ve öğretimi geliştirici stratejiler hazırlama, 9) Kalite ve verimlilik uygulamalarını artırma (Akal, 1998,s:5-7). İşletmelerin sürekliliği için gerekli olan koşullar arasında giren kalite anlayışı, yenilik, müşteri memnuniyeti, esneklik gibi kavramların işletmeler açısından yüksek performans için yadsınamaz gerçeklerdir. Özellikle çağdaş organizasyonlar hedeflerini, stratejilerini bu

5 görüşlere uyumlu olarak gerçekleştirmekte; ürün, teknoloji, kaynak dağılımı ve üretim süreçleri ile ilgili kararlarını da bu anlayış çerçevesinde almaktadırlar. 3.2.Performans Değerleme Değerlendirme, ölçme sonuçlarını belirli bir ölçüt sistemine dayanarak, ölçülen nitelik hakkında bir değer yargısına varma süreci olarak tanımlanabilir. Yönetici açısından ise önceden belirlenmiş standartlara göre personelin işteki performansını karşılaştırma ve ölçme yoluyla değerlendirmesi işletmenin toplam başarısına olan katkısını ölçen bir araçtır. Performans değerleme kişi düzeyinde bireysel psikolojik, kurum düzeyinde motivasyona yönelik bir ihtiyaçtır. Bir diğer deyişle performans değerlendirmesi; çalışan ile yönetici arasında ortak bir çalışmaya, bilgi alışverişine, hem hatalar hem de başarılar açısından sorumluluğunun paylaşılmasına, eğitim ve gelişmesine olanak sağlayan dinamik bir sistemdir. 3.3.İşletme Performans Değerlendirmesi İşletmeler rekabetin de etkisiyle kendilerini analiz ederek diğer işletmelerle kıyaslarlar. Kıyaslama sürecinde işletme performansını ifade eden maliyet, kalite, teslim hızı gibi kriterler kullanırlar. İşletmelerin ürün ve hizmet kalitesini arttırıp diğer işletmeler karşısında yaşamlarını sürdürebilmeleri için işletme performansının ölçümü büyük önem arz etmektedir. 4.ARAŞTIRMANIN METODOLOJİSİ 4.1.Araştırmanın Amacı Yapılan bu çalışmada temel amaç Pazar yönlülük, kalite yönlülük ve işletme performans ilişkisinin araştırılması ve elde edilen sonuçların bir bütün olarak ele alınıp değerlendirilmesidir.

6 Bir başka deyişle pazar yönlülüğün işletme performansı üzerindeki etkisini belirlemek, kalite yönlülüğün işletme performansı üzerindeki etkisini belirlemek ve kalite yönlülüğün pazar yönlülük üzerindeki etkisini belirlemek amaçlanmıştır. 4.2.Araştırmanın Örneklemi Araştırmanın ana kütlesi İstanbul ilinde faaliyet gösteren üretim ve hizmet yapmakta olan şirketlerin orta ve üst düzey yöneticilerinden oluşmaktadır. Oluşturulan bu ana kütleden örneklemdeki verilerin elde edilmesi için anket yöntemine başvurulmuştur. Anket yoluyla elde edilen verilerin büyük çoğunluğu hazırlanan anketin e-posta ve faks yolu ile yöneticilere iletip internet üzerinden cevaplanması şeklinde oluşturulmuştur. Bunun dışında bazı katılımcılara anket, posta yoluyla iletilip, doldurulduktan sonra geri alınmıştır. Bütün bu çalışmalar sonucunda yaklaşık olarak 83 anket elde edilmiş; fakat yanlış, tutarsız ya da eksik olarak doldurulduğu anlaşılan anketler veri setinden çıkarılmıştır. Sonuç olarak örneklem çeşitli yönetici gruplarından elde edilen toplam 70 gözlemi kapsamaktadır. 4.3.Araştırmanın Modeli Çalışmada pazar yönlülük, kalite yönlülük ve işletme performansı değişkenlerinden oluşan ve şekil 3.1 de görülen model oluşturulmuştur ve bu model doğrultusunda geliştirilen ve değişkenlerin birbirleri üzerine etkilerini inceleme amacını güden üç adet hipotezin test edilmesi hedeflenmiştir.

7 Pazar Yönlülük (H1) (H3) İşletme performansı (H2) Kalite Yönlülük Şekil: 3.1. Araştırmanın Modeli 4.4.Araştırmanın Hipotezleri Bu çalışma pazar yönlülük ve kalite yönlülüğün işletme performansı üzerinde ne şekilde etkili olduğunu belirlemek amacıyla yapılmaktadır. Bununla birlikte; kalite yönlülük ve Pazar yönlülük arasındaki ilişkinin nasıl olduğunu ortaya koymak amacını da taşımaktadır. Verilen bilgiler ışığında araştırma için geliştirilen şu şekilde sunulmaktadır. H1: Pazar yönlülük işletme performansını pozitif bir biçimde etkiler. H2: Kalite yönlülük işletme performansını pozitif bir biçimde etkiler. H3: Pazar yönlülük kalite yönlülüğü pozitif bir biçimde etkiler. 4.5.Araştırmanın Yöntemi Bu bölümde ölçeklerin oluşturulması, bulgular ve yorumlar, verilerin toplanması ve verilerin analizi başlıkları altında yer alan bilgiler sunulmuştur Ölçeklerin Oluşturulması Ölçekler araştırmanın amacına uygun literatürde yer alan çeşitli kaynaklardan derlenerek hazırlanmıştır. Tablo 3.1ölçeklerin oluşturulması için derlenen kaynakları özetlemektedir.

8 Tablo 3.1. Ölçeklerin Oluşturulmasında Yararlanılan Kaynaklar Değişkenler İlgili Çalışmalar Pazar Yönlülük Kalite Yönlülük İşletme Performansı Narver-Slater,1990,s:20-35 Sarap et al.,1989(douglas-joudge,2001,s: ) Rose-Shoham,2002,s: Araştırmada kullanılan ölçekler, daha önceki araştırmalarda kullanılmış standart ve geçerliliği ispatlanmış ölçeklerden oluşmaktadır. Araştırma ölçekleri 1 den 5 e kadar eş aralıkla (interval) derecelendirme yapılmıştır. Ölçekteki ifadeleri ölçmek için; 1- Kesinlikle Katılmıyorum, 2- Katılmıyorum,3-Kararsızım, 4- Katılıyorum ve 5- Kesinlikle Katılıyorum şeklinde 5 li Likert ölçeği kullanılmıştır. Elde edilen veriler SPSS 17 istatistiki programı yardımıyla analiz edilmiş verilerin analizinde doğrulayıcı faktör analizi, güvenilirlik, korelasyon analizi ve betimleyici analizler yapılarak sonuçlar yorumlanmıştır. Anket kağıdının hazırlanmasında pazar yönlülükle ilgili sorular Narver ve Slater ın (1990) da geliştirdikleri ölçekten yararlanılarak hazırlanmıştır(narver-slater,1990,s:20-35).kullanılan ölçekte Pazar yönlülük ile ilgili 5 li likert tipi ölçeği (1- Kesinlikle Katılmıyorum, 2- Katılmıyorum,3-Kararsızım, 4- Katılıyorum ve 5- Kesinlikle Katılıyorum) ile ifade edilmiş 14 soru bulunmaktadır ve çalışanlardan sorularda belirtilenlere katılım derecelerini bu aralık çerçevesinde belirtmeleri istenmiştir. Kalite yönlülükle ilgili sorular Sarap ve diğerleri tarafından (1989) da, Douglas ve Judge, (2001) de geliştirilen ölçeklerden yararlanılarak hazırlanmıştır. Hazırlanan anket formu belirtilen ölçeklere bağlı olarak değerlendirilmiş ve yeniden düzenlenmiştir. Kullanılan ölçekte Kalite yönlülük ile ilgili 5 li likert tipi ölçeği (1- Kesinlikle Katılmıyorum, 2- Katılmıyorum,3-Kararsızım, 4- Katılıyorum ve 5- Kesinlikle Katılıyorum) ile ifade edilmiş 25 soru bulunmaktadır ve çalışanlardan sorularda belirtilenlere katılım derecelerini bu aralık çerçevesinde belirtmeleri istenmiştir.

9 Son olarak İşletme performansıyla ilgili sorular Rose ve Shoham (2002) tarafından geliştirilen ölçekten kullanılarak hazırlanmıştır. Kullanılan ölçekte Pazar yönlülük ile ilgili 5 li likert tipi ölçeği (1- Kesinlikle Katılmıyorum, 2- Katılmıyorum,3-Kararsızım, 4- Katılıyorum ve 5- Kesinlikle Katılıyorum) ile ifade edilmiş olup 8adet sorudan oluşmaktadır Verilerin Toplanması Çalışmada kullanılacak olan veriler İstanbul ilinde faaliyet gösteren şirketlerde çalışan orta ve üst düzey yönetici olmak üzere toplam 70 yöneticiden, büyük çoğunluğu e-posta yoluyla iletilip cevaplanması istenilen ve diğer kısmı posta yoluyla iletilen anketler yoluyla elde edilmiştir. Anket çalışmasına 83 yöneticinin katılmasına karşın eksik ve tutarsız olduğu belirlenen 13 adet anket veri setinden çıkarılmıştır. Elde edilen veriler SPSS istatistik paket programı kullanılarak analiz edilmiştir. Ölçeklerdeki soruların istenilen faktörlere yüklenip yüklenmediğini belirlemek için faktör analizine tabi tutulmuştur ve her bir faktör daha sonra güvenirlik testinden geçirilmiştir. Bunlara ek olarak değişkenlerin maksimum, mininum, ortalama ve standart sapmalarını içeren tanımlayıcı istatistikler ve değişkenler arasındaki ilişkileri belirlemek amacı ile değişkenler arası korelasyon analizi uygulanmıştır. Son olarak oluşturduğumuz hipotezleri test etmek için regresyon analizi uygulanmıştır. 4.6.Araştırmanın Bulguları Ve Yorumlar Ankete katılan 83 örnekten 70 i geçerli kabul edilmiştir. Elde edilen veriler SPSS programında analiz edilmiştir. Yapılan analizler; örneklere ait demografik özellikler ve çalışılan kurumlarla ilgili özelliklere ait frekans analizi verileri, Kaiser Meyer-Olkin ve Barlett küresellik testi, faktör analizi, faktörlerin tutarlılığını ölçen güvenilirlik testi, temel ve tanımlayıcı istatistikler, korelasyon matrisi ve hipotezlerin testi için kullanılan regresyon analizinden oluşmaktadır. Sosyo-Demografik Özellikler ve Çalışılan Kurum ile İlgili Bulgular tablo 3.2 ve 3.3 gösterilmiştir.

10 Tablo 3.2. Sosyo-Demografik Özellikler ile İlgili Bulgular Sosyo-Demografik Özellikler Frekans % Kümülatif Yaş ,3 54, ,4 75, ,6 94,3 51 ve üzeri 4 5,7 100 Toplam Cinsiyet Kadın 19 27,1 27,1 Erkek 51 72,9 100 Toplam Eğitim Ortaokul 3 4,3 4,3 Lise ,3 Lisans 39 55,7 80 Yüksek Lisans Toplam Mesleki Deneyim 1-5 yıl 45 64,3 64, yıl , yıl 8 11,4 95,7 16 ve üzeri 3 4,3 100 Toplam Medeni Durum Evli 39 55,7 55,7 Bekar 31 44,3 100 Toplam Çalışılan Sektör Kamu 6 8,6 8,6 Özel 64 91,4 100 Toplam Araştırmaya katılan katılımcıların sosyo-demografik özelliklerinin dağılımı incelendiğinde; katılımcıların çoğunun yaş (% 54,3), erkek (%72,9), lisans eğitim düzeyinde (%55,7), 1-5 yıllık mesleki deneyimde (%64,3), evli (%55,7) ve özel sektör çalışanı (% 91,4) olduğu saptanmıştır.

11 Tablo 3.3. Çalışılan Kurum ile İlgili Bulgular Çalışılan Kurum Özellikleri Frekans % Kümülatif Şirketteki çalışma süresi 6 Ay 6 8,6 8,6 1 Yıl 6 8,6 17,1 Hizmet verilen sektör İşe almadaki koşullar Performans değerlendirilme yöntemi Yıllık izin süreleri İşletmenin iç yapılanması 2 Yıl 8 11,4 28,6 3 Yıl 10 14,3 42,9 4 Yıl ve üzeri 40 57,1 100 Toplam Gıda Finans 16 22,9 32,9 Tekstil 10 14,3 47,1 Banka 10 14,3 61,4 Diğer 27 38,6 100 Toplam Deneyim Teknik bilgi 19 27,1 77,1 En az bir yabancı dil 2 2,9 80 Diğer Toplam Yapılan işlem sayısı 4 5,7 5,7 Hızlı işlem yapma 2 2,9 8,6 Hatasız işlem yapma 10 14,3 22,9 Zamana uyum 4 5,7 28,6 Tüm sorumlulukları yapma 50 71,4 100 Toplam İzin yoktur 2 2,9 2,9 0-7 gün 2 2,9 5, gün 30 42,9 48, gün 33 47,1 95,7 21 ve üzeri 3 4,3 100 Toplam Takım çalışması 17 24,3 24,3 Bölümlere ayırma 20 28,6 52,9 Depatmanlara ayırma 30 42,9 95,7 Diğer 3 4,3 100,0 Toplam Araştırmaya katılan katılımcıların çalıştıkları kurum özellikleri dağılımı incelendiğinde; katılımcıların çoğunun şuanda çalıştığı yerde 4 yıl ve üzeri süredir çalıştığı (% 57,1), tabloda gösterilen sektörler dışındaki diğer sektörlerde çalıştıkları (%38,6), yeni çalışan alımında deneyime önem verildiği(%50), performans değerlendirmede tüm görev ve

12 sorumlulukları yerin getirme faktörünü (%71,4), gün arası yıllık izin (%47,1) ve işletmenin kendi iç yapılanmasında departmanlara ayırma (% 91,4) seçeneklerini seçtikleri saptanmıştır Faktör Analizi Yapılan araştırmada deneklerin Pazar Yönlü, Kalite Yönlü ve İşletme Performansı faktörleriyle ilgili sorulara verdikleri cevapların analizi ile kendi aralarındaki sınıflandırılmasını yapmak amaçlanmıştır. Bunun için SPSS 17.0 programında faktör yüklerinin yorumlanmasını basitleştirmek amacıyla temel bileşenler analizi, varyans maksimizasyon yöntemi ile keşifsel faktör analizi uygulanmıştır. Tablo 3.4. Kaiser-Meyer-Olkin ve Bartlett Test Değerleri KMO (Kaiser-Meyer-Olkin) Değeri,879 Bartlett' Küresellik Testi Yaklaşık Ki Kare 1535,967 Serbestlik Derecesi 300 Anlamlılık,000 Faktör analizinin uygunluğunu ve değişkenlerin homojenliğini test etmek için Kaiser- Meyer-Olkin örneklem yeterliliği ölçütü ve Barlett testi kullanılmıştır. Kaiser-Meyer-Olkin değeri 0 ile 1 arasında değişen; kısmı korelasyonların toplamının büyüklüğünün korelasyonlar toplamının büyüklüğüyle karşılaştırarak örneklem büyüklüğünün faktör analizi için uygunluğunu belirten bir ölçektir ve 0,05 değerinden büyük olanlar kabul edilebilir değerlerdir (Field, 2005, s.6). Buna göre hesaplanan Kaiser-Meyer-Olkin değerinin 0,879 olduğu tablo 3 ten görülebilmektedir ve örneklem büyüklüğünün uygunluğu kanıtlanmaktadır. Ayrıca Barlett küresellik testi sonucunun anlamlılık değerinin 0 olması veri setinin bileşenler analizine uygun olduğunu göstermektedir. Temel bileşenler analizi sonuçları, faktörlerin indirgenmesi sürecinde faktör yüklerinin kabul edilen sınır olan 0,50 nin (Vandenbosh, 1996) üzerinde olduğunu göstermiştir. Analiz sonucunda toplam varyansın %68,819 unu açıklayan3 faktörün oluştuğu

13 görülmektedir. Faktörlerin her birinin varyansın nekadarını açıkladığını gösteren tablo 4 incelendiğinde şu sonuçlar göze çarpmaktadır; birinci faktörün toplam varyansın %23,854 ünü, ikinci faktörün %23,172 sini ve üçüncü faktörün %21,793 ünü açıkladığı görülmektedir. Tablo 3.5. Açıklanan Toplam Varyans Tablo 5 teki faktör analizi incelendiğinde birinci faktörün Pazar yönlülükle ilgili değişkenlerden, ikinci faktörün kalite yönlülük ile ilgili değişkenlerden, üçüncü faktörün işletme performansı ile ilgili değişkenlerden oluştuğu ve her bir değişkenin ait olduğu faktöre pozitif ve yüksek bir korelasyonla yüklendiği görülmektedir. Bileşenler Toplam Başlangıç Eigen Değerleri Varyans % Kümülatif % Karesi Alınmış Toplamların Çıkarımı Toplam Varyans % Kümülatif % Karesi Alınmış Toplamların Rotasyonu Toplam Varyans % Kümülatif % Pazar Yönlü 12,762 51,047 51,047 12,762 51,047 51,047 5,964 23,854 23,854 Kalite Yönlü 2,955 11,821 62,868 2,955 11,821 62,868 5,793 23,172 47,026 İşletme Performa nsı 1,488 5,951 68,819 1,488 5,951 68,819 5,448 21,793 68,819 Çıkarım Metodu: Temel Bileşen Analizi Yapılan faktör analizinde ilgili faktörlere ait pazar yönlülük faktöründe 16, 17, 18 ve 19, kalite yönlülük faktöründe 27, 28, 32, 33, 36,37, 40, 42, 43, 44, 45, 46, 47, 48, 49 ve 50 nci sorular ait oldukları faktörlere dağılmadıklarından bu sorular faktör analizinden çıkarılmış ve faktör analizi tekrarlanmıştır. Bu durumda analiz için hazırlanan ankette pazar yönlülük 10 soru, kalite yönlülük 9 soru ve işletme performansı 6 soru ile ifade edilmiştir.

14 Tablo 3.6. Faktör Analizi FAKTÖRLER Pazar Yönlü Pazar Yönlü S.21. işletme rekabet avantajı için fırsatlara odaklanır 0,797 S.14.İşletmemiz müşteri ihtiyaçlarını anlamak için 0,788 sürekli bilgi toplar S.25. işletmedeki bilgi, fonksiyonlar arasında paylaşılır 0,762 S.24. işletmede kaynaklar diğer iş birimleriyle paylaşılır 0,733 S.23. işletme stratejilerinde entegrasyon (uyum, 0,722 bütünleşme) sağlar S.20. işletmede rakiplerin eylemlerine hızla cevap verilir 0,679 S.22. işletmenin birimleri arasında iletişim kolaylıkla 0,661 sağlanmaktadır S.13.İşletmemiz müşteri değeri yaratmak için sürekli 0,614 çalışır S.26. işletmede müşteri değeri yaratmak için bütün 0,554 fonksiyonlar katkıda bulunurlar S.15.işletmemiz müşteri memnuniyetini sürekli ölçer 0,546 Kalite Yönlü S.35.Yöneticiler çalışanların performansını etkileyebilmek için planlar yaparlar S.38. Üst yönetim ve amirler eğitimlerde çalışanlara kaliteyle ilgili bilgi verirler S.29. İşletme üst yöneticisinin kaliteli performans göstermesini amaçlar S.39. işletme iş ortaklarına kaliteli hizmet vermek için sürekli kendisini geliştirmek için çabalar S.48. işletme yöneticisi çalışanlar arasında konu olan problemleri çözmede etkilidir S.41. Kaliteli veri kullanmak yönetimsel ve amirin performansını artırır S.30. Üst yönetim uzun vadeli kaliteyi geliştirme sürecini destekler S.51. işletmede çalışanlar hangi bölümün yüksek performansa sahip olduğunun farkındadırlar S.34. işletmenin en önemli amacı kaliteyi sürekli geliştirmektir İşletme Performansı S.56.Satışlarının net karlılık oranı ile ilgili memnuniyet rakiplerimize oranla daha iyidir S.57. Satışlarının net karlılık oranındaki 5 yıl içindeki değişimi rakiplerimize oranla daha iyidir S.55. Satışlarının net karlılık oranı rakiplerimize göre daha iyidir S.52.Son yıllardaki satış düzeyi rakiplerimize oranla daha iyidir S.53. Ürün/pazar bileşiminde oldukça önemli olan pazar payı rakiplerimize oranla daha iyidir S.54. Satışlarınızla ilgili memnuniyet rakiplerimize oranla çok daha iyidir AÇIKLANAN TOPLAM VARYANS (%68,819) BİLEŞEN Kalite Yönlü 0,775 0,754 0,739 0,730 0,726 0,657 0,655 0,640 0,581 İşletme Performansı 0,888 0,872 0,842 0,789 0,778 0,734 %23,854 %23,172 %21,793

15 Çıkarım Metodu: Temel Bileşen Analizi Döndürme Metodu: Kaiser Normalizasyonu ile Varimax Rotasyona 6 iretasyonda ulaşılmıştır Güvenirlik Analizi Araştırma konusu ile ilgili oluşturulan ölçeklerin tamamının güvenilirlik ve geçerlilikleri araştırılmıştır. Faktör analizi sonucunda elde edilen her faktörün içsel tutarlılıklarını ölçmek amacı ile Cronbach Alpha testinden yararlanılmıştır. Cronbach Alpha iki ya da daha fazla ölçeğin güvenirlik ve içsel tutarlığını belirlemek amacını güden bir ölçüdür (Cronbach, 1951) Cronbach Alpha katsayısının bulunabileceği aralıklar ve bu aralıklarla ilgili değerlendirmeler aşağıda listelenmiştir (Bilgin, 2005, ). Cronbach Alpha değeri 0,00 < α < 0,40 ise ölçek güvenilir, 0,40 < α < 0,60 ise ölçek düşük güvenilirlikte, 0,60 < α < 0,80 ise ölçek oldukça güvenilir ve son olarak 0,80 < α < 1,00 ise ölçek yüksek derecede güvenilir bir ölçektir. Tablo 6 araştırma kapsamındaki her bir faktörün güvenirlik istatistikleri ile ilgili sonuçları göstermektedir. Tablo 3.7. Güvenilirlik İstatistikleri Güvenirlik İstatistikleri Faktörler Cronbach Alpha Madde Sayısı Örneklem Syısı Pazar Yönlü 0, Kalite Yönlü 0, İşletme Performansı 0,

16 Buna göre Cronbach Alpha değerleri incelendiğinde 10 maddeden oluşan pazar yönlü faktörünün 0,933, 9 maddeden oluşan kalite yönlü faktörünün 0,931 ve son olarak 6 maddeden oluşan işletme performansı faktörünün 0,928 olarak karşımıza çıkmaktadır. Tablo 6 da görülen Cronbach Alpha değerleri ölçeklerle ilgili aralık tanımlamalarına göre faktörlerin yükse derecede güvenilir olduğunu göstermektedir Faktörlere ilişkin Temel İstatistikler ve Korelasyon Matrisi Tablo 7 de faktörlere ilişkin maddelerin ortalama ve standart sapmalarından oluşan temel istatistik bilgileri verilmiştir. Tablo 3.8. Faktör Maddelerine İlişkin Temel İstatistikler Madde İstatistikleri Madde Sayısı Madde İsmi Ort. Ss. N Pazar Yönlü 10 9 S.21. işletme rekabet avantajı için fırsatlara odaklanır S.14.İşletmemiz müşteri ihtiyaçlarını anlamak için sürekli bilgi toplar S.25. işletmedeki bilgi, fonksiyonlar arasında paylaşılır S.24. işletmede kaynaklar diğer iş birimleriyle paylaşılır S.23. işletme stratejilerinde entegrasyon (uyum,bütünleşme) sağlar S.20. işletmede rakiplerin eylemlerine hızla cevap verilir S.22. işletmenin birimleri arasında iletişim kolaylıkla sağlanmaktadır S.13.İşletmemiz müşteri değeri yaratmak için sürekli çalışır S.26. işletmede müşteri değeri yaratmak için bütün fonksiyonlar katkıda bulunurlar S.15.işletmemiz müşteri memnuniyetini sürekli ölçer Kalite Yönlü S.35.Yöneticiler çalışanların performansını etkileyebilmek için planlar yaparlar S.38. Üst yönetim ve amirler eğitimlerde çalışanlara kaliteyle ilgili bilgi verirler S.29. İşletme üst yöneticisinin kaliteli performans göstermesini amaçlar S.39. işletme iş ortaklarına kaliteli hizmet vermek için sürekli kendisini geliştirmek için çabalar 3,73 0, , ,80 0, ,70 0, ,77 1, ,40 1, ,07 0, , ,93 0, ,90 0, ,70 0, ,73 1, ,09 0, ,10 0,871 70

17 6 S.48. işletme yöneticisi çalışanlar arasında konu olan problemleri çözmede etkilidir S.41. Kaliteli veri kullanmak yönetimsel ve amirin performansını artırır S.30. Üst yönetim uzun vadeli kaliteyi geliştirme sürecini destekler S.51. işletmede çalışanlar hangi bölümün yüksek performansa sahip olduğunun farkındadırlar S.34. işletmenin en önemli amacı kaliteyi sürekli geliştirmektir İşletme Performansı S.56.Satışlarının net karlılık oranı ile ilgili memnuniyet rakiplerimize oranla daha iyidir S.57. Satışlarının net karlılık oranındaki 5 yıl içindeki değişimi rakiplerimize oranla daha iyidir S.55. Satışlarının net karlılık oranı rakiplerimize göre daha iyidir S.52.Son yıllardaki satış düzeyi rakiplerimize oranla daha iyidir S.53. Ürün/pazar bileşiminde oldukça önemli olan pazar payı rakiplerimize oranla daha iyidir S.54. Satışlarınızla ilgili memnuniyet rakiplerimize oranla çok daha iyidir 3,86 0, ,13 0, ,11 0, ,90 0, ,94 1, ,49 0, ,49 0, ,51 0, ,51 1, ,50 1, ,69 1, Değişkenler arası korelasyonlar tablo 8 de gösterilmiştir. Buna göre pazar yönlülük ve kalite yönlülük arasında p<0,01 anlamlılık düzeyinde 0,816 lık bir korelasyon, işletme performansı ve Pazar yönlü faktörleri arasında p<0,01 anlamlılık düzeyinde 0,521 lik bir korelasyon, işletme performansı ile kalite yönlü arasında p<0,01 anlamlılık düzeyinde 0,553 lük bir korelasyon görülmektedir.

18 Tablo 3.9.Değişkenler Arası Korelasyon ve Tanımlayıcı İstatistikler Pazar Yönlü N Standart Sapma Ortalama Korelasyon Pearson 70 0, ,7516 Korelasyon Pazar Yönlü 1 Kalite Yönlü işletme performans Kalite Yönlü 70 0, ,8177 Pearson Korelasyon,816** 1 İşletme performansı 70 0,8761 3,531 **Korelasyon 0,01 düzeyinde anlamlıdır. (Çift Kuyruk) Pearson Korelasyon,521**,553** 1 Her bir faktöre ait maddelere verilen cevapların ortalama değerleri ile oluşturulan ve faktörleri temsil eden puanlarla meydana gelen tanımlayıcı istatistikler tablo 8 de görülmektedir. Tablodan da görüldüğü gibi pazar yönlü değişkeninin ortalaması 3,75 ve standart sapması 0,773 dür. Kalite yönlü değişkeninin ortalaması 3,82 ve standart sapması 0,657 dir. İşletme performansı değişkeninin ortalaması 3,53 ve standart sapması 0,876 değerleri göze çarpmaktadır Faktörlere İlişkin Hipotez Testleri Pazar yönlülük ve kalite yönlülük değişkenlerinin işletme performansı değişkeni üzerindeki etkilerini ve kalite yönlülük değişkeninin pazar yönlülük değişkeni üzerindeki etkisini test etmek amacıyla oluşturulan hipotezlerin analizi aşağıda tablolar ile anlatılmıştır Pazar Yönlülük ve Kalite Yönlülüğün İşletme Performansı Üzerine Etkisi Pazar yönlülük ve kalite yönlülüğün işletme performansı üzerindeki etkilerini araştırmak için oluşturulan hipotezler şu şekilde belirlenmiştir; H1: Pazar yönlülük işletme performansını pozitif bir biçimde etkiler

19 H2: Kalite yönlülüğün işletme performansını pozitif bir biçimde etkiler Hipotezlerin test edilmesi amacıyla bağımlı değişken işletme performansı ve bağımsız değişkenler sırasıyla pazar yönlülük ve kalite yönlülük seçilerek regresyon analizi yapılmıştır. Yapılan analiz ile ilgili sonuçlar tablo 9 da görülmektedir. Tablo Model 1 Regresyon Sonuçları Model 1 Değişkenler İP = α + β1 PY+ β2 KY + ε İP :İşletme Performansı PY : Pazar Yönlü KY : Kalite Yönlü Standart Olmayan Katsayılar Standartlaştırılmış Katsayılar Sabit 0,696 0,185 P Hipotez Kabul/Red Pazar Yönlü(H1) 0,236 0,208 0,236 Red Kalite Yönlü(H2) 0,510 0,383 0,032 Kabul Düzeltilmiş R² 0,300 F 15,793 P=0,000 Model sonuçları incelendiğinde R² değerinin 0,300 olduğu görülmektedir. Ayrıca tablo 9 da model ile ilgili F değerinin 15,793 olduğu belirtilmiştir. Buna göre modelin istatistikî açıdan anlamlı ve modelin açıklama gücünün 0,300 olduğu görülmektedir. Tablo 9 daki katsayılar matrisine göz atacak olursak; kalite yönlülüğün işletme performansı üzerine istatistiki açıdan anlamlı bir etkisi olduğu ortaya çıkmaktadır. Buna rağmen pazar yönlülüğün işletme performansı üzerine etkisinin p=0,236 yani p>0,05 olduğu için istatistiki açıdan anlamlı olmadığı sonucuna varılmıştır. Bu durum Kalite yönlülük işletme performansını pozitif bir biçimde etkiler şeklinde geliştirilen H2 hipotezinin desteklenmesini gerektirmektedir. Buna karşın Pazar yönlülük işletme performansını olumlu bir biçimde etkiler hipotezinin desteklenmediğini göstermektedir. Böylece kalite yönlülüğün arttığı işletmelerde işletme performansının arttığı görülmektedir. Fakat kalite yönlü değişkenine göre pazarlama yönlü işletme davranışlarının artmasının işletme performansı üzerinde herhangi bir etkisi olmadığı görülmektedir. Model

20 katılımcıların pazarlama yönlülük ve kalite yönlülük değişkenlerinin işletme performansına yönelik algılarının yaklaşık %30 unu açıklama gücüne sahip olduğunu göstermektedir Pazar Yönlülüğün Kalite Yönlülük Üzerine Etkisi Pazar yönlülüğün kalite yönlülük üzerindeki etkisini araştırmak için oluşturulan hipotez şu şekilde belirlenmiştir; H3: Pazar yönlülük kalite yönlülüğü pozitif bir biçimde etkiler Hipotezin test edilmesi amacıyla bağımlı değişken kalite yönlülük ve bağımsız değişken pazar yönlülük seçilerek regresyon analizi yapılmıştır. Yapılan analiz ile ilgili sonuçlar tablo 10 da görülmektedir. Tablo Model 2 Regresyon Sonuçları Model 2 Değişkenler KY = α + β1 PY+ ε KY : Kalite Yönlü PY : Pazar Yönlü Standart Olmayan Katsayılar Standartlaştırılmış Katsayılar Sabit 1,215 0,000 P Hipotez Kabul/Red Pazar Yönlü(H3) 0,694 0,816 0,000 Kabul Düzeltilmiş R² 0,662 F 135,843 P=0,000 Model sonuçları incelendiğinde R² değerinin 0,662 olduğu görülmektedir. Ayrıca tablo 10 da model ile ilgili F değerinin 135,843 olduğu belirtilmiştir. Buna göre modelin istatistiki açıdan anlamlı ve modelin açıklama gücünün 0,662 olduğu görülmektedir. Tablo 10 daki katsayılar matrisine göz atacak olursak; pazar yönlülüğün kalite yönlülük üzerine istatistiki açıdan anlamlı bir etkisi olduğu ortaya çıkmaktadır. Bu durum Pazar yönlülük kalite yönlülüğü pozitif bir biçimde etkiler şeklinde geliştirilen H3 hipotezinin desteklenmesini gerektirmektedir. Böylece pazar yönlülüğün arttığı işletmelerde kalite yönlülük yaklaşım ve uygulamalarını arttırdığı görülmektedir. Model katılımcıların

21 pazar yönlülük değişkeninin kalite yönlülüğe yönelik algılarının yaklaşık %66 sını açıklama gücüne sahip olduğunu göstermektedir. Tablo Hipotezlerin Kabul/Red Durumları Hipotezler Kabul/Red H1: Pazar yönlülük işletme performansını pozitif bir biçimde etkiler Red H2: Kalite yönlülük işletme performansını pozitif bir biçimde etkiler Kabul H3: Kalite yönlülük pazar yönlülüğü pozitif bir biçimde etkiler Kabul Hipotezlerin kabul ve red durumları tablo de görülmektedir. Ayrıca şekil 3.2 de de gerçekleşen model ile ilgili regresyon sonuçları ve hipotezlerin kabul ve red durumları belirtilmiştir. Şekil 3.2. Gerçekleşen Model

22 5. KISITLAR VE GELECEKTEKİ ÇALIŞMALAR İÇİN ÖNERİLER Çalışmanın dikkate alınması gereken bazı kısıtlı yönleri bulunmaktadır. Anket metodolojisindeki genel ölçüm ve uygulama hataları, deneklerin soruları gerçek anlamları dışında algılamaları, deneklerin rassal bir şekilde seçilememesi bulguların geçerliliğini zayıflatmaktadır. Bununla birlikte örneklem sayısının arttırılması ileriki çalışmalar için daha gerçekçi sonuçlar elde etmeye yarayacaktır. Ayrıca çalışmada Pazar yönlülüğün işletme performansı üzerindeki etkisi incelenmemiştir fakat elde edilen veriler pozitif bir etkisinin olmadığını desteklemiştir. Bu değerlendirmeler göz önünde bulundurularak ileriki çalışmalarda oluşturulabilecek farklı kombinasyonlara göre modeller ortaya atılabilir. Son olarak çalışmanın uzunca bir zaman dilimini değil belirli bir zaman dilimini kapsaması kısıtlayıcı bir etken olarak düşünülebilir ve ileriki çalışmalar daha uzun bir zaman sürecini inceleyerek yapılabilir. Bu kısıtlamalara rağmen bu çalışmanın Pazar yönlülüğün kalite yönlülük üzerindeki ve kalite yönlülüğün işletme performansı üzerindeki etkilerini ortaya koyan bir model geliştirerek konu ile ilgili araştırmalara katkıda bulunduğu ve farklı değişkenler eklenerek ve modeldeki değişkenlerin farklı kombinasyonları oluşturularak literatürü etkileyecek sonuçlara ulaşılabilecek yeni uygulamalara bir kapı açtığı kanısına varılmıştır. SONUÇ Bu çalışma ile Türkiye de farklı sektörlerde faaliyet gösteren firmaların davranışlarında pazar yönlülük ve kalite yönlülük uygulamaları ile işletme performansı arasındaki ilişkilerin tespit edilmesi, kalite yönlülük ile Pazar yönlülük arasındaki ilişkinin tespit edilerek gelişmekte olan uluslararası yazına Türkiye de İstanbul ilindeki firmaların performansı örneklemi ile katkıda bulunulması amaçlanmıştır. Çalışmamızda öne sürülen hipotezler istatistiki olarak test edilmiş ve kalite yönlülüğün işletme performansı üzerinde pozitif ve istatistiki olarak etkisinin olduğu kanıtlanmıştır. Ayrıca Pazar yönlülük ve kalite yönlülük arasında pozitif bir ilişkinin olduğu fakat Pazar yönlülüğün işletme performansı üzerinde pozitif bir etkisinin olmadığı kanıtlanmıştır.

23 Türkçe yazında pazar yönlülük ve işletme performansı arasında pozitif bir ilişki olduğu yapılan çalışmalarla belirlenmiştir (Danışman ve Erkocaoğlan,2008; Bulut ve diğerleri, 2009; Varinli ve Karahan,2002; Yenilmez, 2000).Fakat Pazar yönlülük,kalite yönlülük ve işletme performans ilişkisi:istanbul ilinde işletmelerde yapılan bir uygulama konulu çalışmamızda elde edilen bulgularla benzerlik göstermemektedir. Elde edilen sonuçlar yeni araştırmalara kapı açacak niteliktedir. Ancak yazında pazar yönlülük ve performans ilişkisi araştırılırken araya başka değişkenlerin eklenmesiyle; yenilik ve örgütsel öğrenme (Papatya ve diğerleri,2008), yönetici değerleri ve pazar yönlülük (Naktiyok,2003a), çevresel belirsizlik, pazar yönlük ve kişisel şebeke özellikleri (Naktiyok, 2003b), örgütsel iklim, Pazar yönlülük ve performans (Günay ve Kesken, 2000),pazar yönlülük, öğrenme yönlülük ve performans (Köksal ve Özdemir, 2001) kavramlarıyla ilişikler de incelenmesine rağmen kalite yönlülük değişkeni pek fazla inceleme konusu olmamıştır. Dolayısıyla çalışmanın bu boşluluğu doldurarak bundan sonra yapılacak çalışmalara işletmeler açısından önemli olan kalite kavramının pazar yönlülük ve performansla birlikte değerlendirilmesine katkı sağlayacağını söylemek mümkündür. Kalite yönlülüğün pazar yönlülük üzerinde pozitif ve istatistiki olarak anlamlı etkisinin olduğu da kanıtlanmıştır. Bu bağlamda öne sürülen işletme performansı hipotezlerinden kalite yönlülüğün işletme performansı üzerindeki etkisi hipotezi desteklenmiş ayrıca kalite yönlülüğün pazar yönlülük üzerinde etkisi hipotezi de desteklenmiştir. Fakat Pazar yönlülüğün işletme performansı üzerindeki etkisi hipotezi desteklenmemiştir. Müşterilerin ihtiyaçlarını ve/veya beklentilerini anlayarak karşılık vermeye yönelik olan kalite yönlülüğün işletmelerin performanslarını doğrudan etkilediği çalışma sonucunda elde edilen en önemli bir bulgudur. Diğer önemli bir bulguda kalite yönlülüğün pazar yönlülüğü etkilediğidir. Ayrıca işletmelerin değişimlere ayak uydurması, faaliyet gösterdikleri sektörde genel değişimleri iyi gözlemleyerek rekabette doğru karşılık verebilmeleri, kalite yönlülüğü işletmelerde etkin hale getirmelerine bağlı olduğu açıktır. Böylece kalite yönlülüğün arttığı işletmelerde işletme performansının artığı görülmektedir. Fakat kalite yönlü değişkenine göre pazarlama yönlü işletme davranışlarının artmasının işletme performansı üzerinde herhangi bir etkisi olmadığı görülmektedir. Aynı zamanda kalite yönlülüğün arttığı işletmelerde Pazar

24 yönlülük yaklaşım ve uygulamalarının arttığı görülmektedir. Bu durumda işletme yöneticilerinin Pazar yönlülüğü ve kalite yönlülüğü işletmenin temel yeteneği olarak kabul etmeleri ve sürekli geliştirmeleri gerekmektedir. Bu araştırmanın sadece İstanbul ili Avrupa yakasındaki farklı sektörlerde faaliyet gösteren işletmelerde uygulanmış olması sonuçların genellenmesini engellemekle birlikte, gelecek çalışmaların farklı bölgelerde ve kültürler arası yapılacak çalışmalarla aynı zamanda daha geniş bir çalışma sonucunda elde edilecek farklı sonuçlarla yazına katkılar sağlanabilir. KAYNAKÇA AKAL, Z. (1998). İşletmelerde Performans Ölçüm ve Denetimi: Çok Yönlü Performans Göstergeleri, Ankara: Milli Prodüktivite Merkezi Yayınları No: 473, Baskı: 3, 1368 Argon, T. (2004). İnsan Kaynakları Yönetimi, Ankara: Nobel Basımevi. Barney, J. B., Organiational Culture: Can It Be A Source of Sustained Compatitive Adventage?, Academy of Management Review, S: 11, No: 3, s Berthod, G., (1994). Toplam Kalite ve _İnsan Kaynakları, Çev: Özlem Rodoplu, Kalite Dergisi,_stanbul: Kalder Yayını, Sayı: 6, Ocak 1994, s.30. Bilgin N., (2005), Tarımsal Kooperatiflerde Güven Duygusunun Ortakların Kooperatife Bağlılıkları ve Performans Algılarına Etkisi, TARİŞ te Bir Uygulama, Doktora Tezi, Gebze Yüksek Teknoloji Enstitüsü, Gebze Bozkurt, R. (1994). Kalitenin Esasları ve Deming in 14 _lkesi, Verimlilik Dergisi, Cilt: 3, Sayı:3,1994, s Bulut, Ç., Yılmaz, C. ve Alpkan, L. (2009) Pazar Oryantasyonu Boyutlarının Firma Performansına Etkileri, Ege Akademik Bakış Dergisi, 9(2): Cronbach, L., (1951), Coefficient Alpha and the Internal Structure of Test, Psychometrica, Vol. 16, pp: Danışman, A. ve Erkocaoğlan, E. (2008) Pazar Yönelimi-Firma Performansı İlişkisi: İMKB ye Kote Olan Firmalar Üzerine Bir Araştırma, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (19): Demir, A. S., Taşkın, H. (2008). İşletme Performansı Ölçme Modellerinin Karşılaştırılması, Kuantum Performans, Maddi Olmayan Varlıkların İzlenmesi, Performans Prizması Ve Skandia Kılavuzu Modelleri

25 Desphande, R., J. U. Farley, F. E. Webster, (1993). Corporate Culture, Customer Orientation, and Innovativeness in Japanese Firms: A Quadrad Analysis, Journal of Marketing, S: 57, (Ocak), s , Douglas, T.J. ve Judge, W.Q. (2001) Total Quality Management Implementation and Competitive Advantage: The Role of Structural Control and Exploration, Academy of Management Journal, 44(1): Erdoğan, İ. (1991). İşletmelerde Personel Seçimi ve Başarı Değerleme Teknikleri, İstanbul Field, A., (2005), Factor Analysis on SPSS, Research Methods II, Chapter 15, pp: 1-1 George S. Day, The Capabilities Market Driven Organizations, Journal of Marketing, 1994, s. 37. Gonalez, J., Chıagouıs, L. (2007). The Market Orientation of Internet Support Componies, Journal of Internet Commerce, S: 6/1, s Gülcü, A., (2004). Cumhuriyet Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesi nin Veri Zarflama Analizi Yöntemiyle Göreceli Etkinlik Analizi. Cumhuriyet Üniversitesi İ.İ.B.F. Dergisi, 5 (2), Günay, N. ve Kesken, J. (2000). Pazar Yönlülük Kavramı: Bir Uygulama, 5. Ulusal Pazarlama Kongresi Bildiriler Kitabı,(16-18 Kasım Antalya): Hamşıoğlu, A.B. ( 2011 ). Pazar Yönlülük, Kalite Yönlülük ve İşletme Performans İlişkisi: İlaç Sektöründe Yapılan Bir Çalışma Ege akademik Bakış, S Jaworski, B. J., A. K. Kohli, (1993a). Market Orientation: Antecedents and Consequences, Journal of Marketing, S: 57,, s. 54, 1993a. Kırım, A. (2001). Strateji ve Bire-Bir Pazarlama, Sistem Yayınları, 5.Baskı, İstanbul, 2001, s:xiii. Köksal, M., Özdemir, A. (2001) Pazar Yönlülük ve Öğrenme Yönlülüğün İşletme Performansına Etkileri,9.Ulusal Yönetim ve Organizasyon Kongresi Bildiriler Kitabı, (İstanbul): Kohli, A.K., Jaworski, B.J. (1990). Market Orientation: The Construct ResearchPropositions and Managerial Implication, Journal of Marketing, S: 54,(Nisan), s Megicks, P., Warnaby, G., (2008). Market Orientation and Performance in Small Independent Retailers in The UK, The International Review of Retail Distribution and Costomer Research, s: 18, No:1, Şubat 2008, s

26 Miles, M.P., Russel, G.R. ve Arnold, D.R. (1995) The Quality Orientation: An Emerging Business Philosophy, Review of Business, 17(1):7-15. Mohr-Jacson, I. (1998). Conceptualizing Total Quality Qrientation, European Journal of Marketing, 32(1/2): Naktiyok, A. (2003a) Yönetici Değerleri ve Pazar Yönlülük Bir Uygulama, Erciyes Üniversitesi İİBF Dergisi, 20 (Ocak-Haziran): Naktiyok, A. (2003b) Algılanan Çevresel BelirsizliğinYöneticinin Pazar Yönlülüğü ve Kişisel Şebeke Özellikleri Üzerine Etkisi, Dokuz Eylül Üniversitesi İşletme Fakültesi Dergisi, 1(4): Narver, J., Slater, F.S. (1990) The Effect of a Market Orientation on Business Profitability, Journal of Marketing,54 (4): Qwl Objectives, Erişim Tarihi:3 Nisan Önce, G., Kayabaşı, A., Fettahlıoğlu, H.S., (2010). İşletmelerde Pazar Yönlülüğün Etkinliğinin Arttırılmasında E-Öğrenme nin Rolü ; İAOSB de Bir Alan Araştırması,asos, c.47,s.549 Öner, Ç., (1997). Seyahat Ticareti. İstanbul: Literatür Yayıncılık, Özden, K. (2006). Kriz Ortamında Sürdürülebilir Performans İçin Nakit Yönetimi ve Bir Model Önerisi. Kırgızistan Türkiye Manas Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Uluslararası Girişimcilik Kongresi, KTMÜ yayınları, Yayın No: 86, Öztürk, S. A, (2003). Hizmet Pazarlaması, 4. Baskı, Ekin Kitabevi, İstanbul, Papatya, N. (2007). Savaşçı İşletmelerin Rekabette Meydan Okuma Stratejisi, Kaynak Tabanlı Pazarlama Yaklaşımı, Pİ-Pazarlama ve İletişimi Kültür Dergisi, Bahar 2007/2, s Papatya, N. (2007). Sürdürülebilir Rekabetçi Üstünlük Sağlamada Stratejik Yönetim ve Pazarlama Odağı Kaynak Tabanlı Görüş, 2. Baskı, Asil Yayınları, Ankara 2007, s Papatya, G., Brendan J. (Editor), (2007), Market Orientation and Service Firm Performance - A Research Agenda, European Journal of Marketing, s: 36 No: 9/10, 2002, s Papatya, G. (2001). Pazar Tabanlı Organizasyonlar: KOBİ lerin Gelecek Olanaklarını Kullanmaya ve Meydan Okumaya Yönelik Hazırlık Notları -1, Referans Gazetesi Girişim Eki, Temmuz 2004, S:56.

27 Papatya, N., Hamşıoğlu, A.B., Papatya,G., (2006). KOBİ Yöneticilerinin Pazar ve Müşteri Yönlülük ile İlgili Algılamalarının Belirlenmesi, 3. KOBİ ler ve Verimlilik Kongresi Bildiri Kitabı,İstanbul Kültür Üniversitesi, Kasım 2006, Payne, A. F., (1988). Devloping a Marketing-Oriented Organization, Business Horizon, (May-June) s Rose, G.M. ve Shoham, A., (2002). Export Performance and Market Orientation: Establishing an Emprical Link, Journal of Business Research, 55 (3): Schermerhorn, J.R., Hunt, G., Osborn, R.N., (1985). Managing Organizational Behavior. New York: John & Sons Publishing. Sitimalakorn, W. ve Hart, S., (2004) Marketing Orientation Versus Quality Orientation: Sources of Superior Business Performance, Journal of Strategic Marketing, 12 (December): Songur, A. (2009). Hizmet İşletmelerinde Pazar yönlülük ve Türk Bankacılık Sektörü İşletme Uygulamalarının Değerlendirilmesi: Isparta İl Merkezinde Bir Uygulama, Yüksek Lisans Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi, Isparta Sarap, J.V., Benson, G.P. ve Schroeder, R.G., (1989). AnInstrument for Measuring the Critical Factors of Quality Management, Decision Sciences, 20(4): Sarıkaya, N. (2003). Toplam Kalite Yönetimi. Sakarya: Sakarya Kitabevi, Slater, S.F., Narver, J.C., (1995). Market Orientation and The Learning Organiation, Journal of Marketing, s: 59, Haziran 1995, s. 63. Slater, S.F., Narver, J.C., (1998). Customer Led and Market Oriented : Let s Not Confuse The Two,Strategic Manegement Journal, S: 19, 1998, s Slater, S.F., Narver, J.C., (1990). The Effect of a Market Orientation on Business Profitability,Journal of Marketing, Kasım 1990, s ; Narver- Slater, 1994, Vandenbosch, B., Higgins, C., (1996). Information Acquisition and Mental Models:An Investigation Into the Relationship Between Behaviour and Learning, Information Systems Research, UK, Vol.7, Issue 2, pp: Yenilmez, B., (2000), Pazar Yönelimi (Market Orientation) Kavramı: Türkiye de Sigorta ve Bankacılık Sektörlerinde Pazar Yönelimi Ölçeklerini Karşılaştıran Bir Araştırma, Yılmaz, N. (2007). Toplam Kalite Yönetimi ve Örgür Kültürü,Yüksek Lisans Projesi, Marmara Üniversitesi, İstanbul