Sunulan Bildiriler Presented Proceedings

Transkript

1 Sunulan Bildiriler Presented Proceedings

2 İŞLETMELERDEKİ PLANLAMANIN ÖRGÜTLEME VE KARAR ALAMAYA ETKİSİ ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA Mehmet GÜVEN 1, SaidPATIR 2, Selman YÜKSEL 3 ÖZET Günümüz işletmeleri için planlama vazgeçilmez bir yönetim fonksiyonudur. Buna rağmen özellikle küçük işletmelerde planlama ya hiç yapılmamakta ya da kısa dönemler halinde yapılmaktadır. Bu araştırmada TRB-1 bölgesi KOBİ lerinde planlama fonksiyonunun işletmeler açısından önemine vurgu yapmak için planlama sorunlarının örgütleme ve karar alma sorunları ile olan ilişkisi araştırılmıştır. Yapılan korelasyon ve regresyon analizlerinde planlama fonksiyonu ile örgütleme ve karar alma arasında kuvvetli bir ilişki ortaya çıkmıştır. İşletmelerin sağlam bir örgütleme ve doğru kararları alabilmeleri için planlarını etkili bir şekilde yapmaları gerekmektedir. Anahtar Kelimeler: Planlama, Örgütleme, Karar alma A RESEARCH THROUGHTHE EFFECT OF PLANNING TO ORGANIZING AND DECISION MAKING IN ORGANIZATIONS ABSTRACT Planning is an essential management function for today s organizations. However, especially in small organizations planning is executed either nothing or in short terms. In this research, the relationship between the problems of planning and the problems of organizing and decision making to emphasise the importance of planning function for organizations in the area of SME of TRB-1. A strong relationship was determined between planning function and organizing and decision making in correlation and regression analyses. For a substantial organizing and to make correct decisions, organizations must do the planning effectively. Key Words:Planning, Organizing, Decision Making LİTERATÜR TARAMASI Planlama, İşletmede, amaçlar belirleyip bu amaçlara ulaşmak için yapılacak olan faaliyetlerin neler olduğuna karar vermek planlama sürecini oluşturur ve yönetim fonksiyonlarının ilk adımıdır (Türker, 2010: 37). Hangi faaliyetin ne zaman ve kimler tarafından yapılacağına karar verilmesi süreci planlama dâhilindedir. Planlama da oluşacak bir sorun diğer fonksiyonlara da yansıyacaktır. İşletme yöneticilerinin planlama aşamasında, en çok karşılaştığı sorunlar şu şekildedir(akgemci, 2001:22). : - Amaç veya amaçlar dizisinin doğru belirlenememesi, - Alternatif planlar geliştirilmemesi, - En uygun seçenek için bilimsel ilkelerden çok şahsi yetenek veya tecrübelere güvenilmesi, - Planların uygulanmasında astların göz ardı edilmesi veya tam katılımlarının sağlanamaması. Kurumsallaşmanın en büyük gerekliliklerinden biri, işletme içindeki iş bölümüdür. İş bölümü ve örgütlenme, planlar dâhilinde işletmedeki tüm personel ve işlemlerin buna göre düzenlenmesi ve amaca hizmet eden faaliyetlerde bulunmasıdır. Örgütlenme, planlamada yapılacak bir değişiklik söz konusu olduğunda yeniden düzenlenebilir biçimde tasarlanmalıdır. Değişken yapısı gereği, dinamik 1 Yrd. Doç. Dr. Bingöl Üniversitesi İİBF İşletme Böl. mguven44@hotmail.com 2 Doç. Dr. Bingöl Üniversitesi İİBF İşletme Böl. spatir@edu.tr 3 Araştırma Görevlisi Gazi Üniversitesi yukselman06@gmail.com

3 bir fonksiyondur(tatar ve Üner,1992: 81). İşletme yönetiminde örgütleme olmaması halinde, görevler belirlenemeyecek, uygun personel bulunamayacak, haberleşme, yetki ve sorumluluk dağılımı arzu edilen şekilde yapılamayacak, fiziksel şartlar amaca uygun şekilde tanzim edilemeyecektir. Bu açıdan örgütleme fonksiyonu işletmeler için hayati bir önem taşımaktadır (Güven, 2002: 137). Basit bir tanım olarak, karar verme birçok yol arasından tek bir yolu seçmektir. Bu tanımdan anlaşılacağı gibi karar vericinin ana görevi olası yollarından en iyi sonuç verecek yolu seçmektir (Tohidi ve Jabbari, 2012:827).Yönetim, belirli amaçlara ulaşmak için başta insanlar olmak üzere parasal kaynakları, donanımı, demirbaşları, hammaddeleri, yardımcı malzemeleri ve zamanı uyumlu, verimli ve etkin kullanabilecek kararlar alma ve uygulatma süreçlerinin bütünüdür (Eren, 1993: 454). Tüm işletmeler, mal ve hizmetlerinde belli standartlara sahip olmak ve kaliteyi arttırmak, zamanı ve makine ekipmanı verimli ve etkin kullanabilmek, planlama yapmak ve bu plana uygun hareket edebilmek, faaliyetlerin başarılarını ölçmek, bilgi işlem ve iletişimden dikkatlice faydalanabilmek, ürün ve hizmetlerinin tanıtımını yapabilmek, atılım yapmak, yeni ürün geliştirmek gibi konularda belli bir karar mekanizmasına yani yönetim mekanizmasına ihtiyaç duymaktadır. Bu kararların sonucunda, işletmenin bütçesi, kara geçiş hızı, müşteri memnuniyeti gibi sonuçlar ortaya çıkacaktır. Karar verme sürecinin aşamaları; problemi tanımlamak, alternatif çözümler geliştirmek, alternatifleri değerlendirmek, en uygun alternatifi seçmek, seçilen alternatifi uygulamaya koymak ve uygulamayı devam ettirmek şeklinde beş adımda tamamlanmaktadır (Tohidi ve Jabbari, 2012:827: Atıgan, 2011: ). ARAŞTIRMANIN AMACI VE ÖNEMİ Yapılan çalışmanın amacı planlamanın örgütleme ve karar alma ile olan ilişkisini ortaya koymaktır. İşletme fonksiyonlarının ilki olan ve aynı zamanda işletmenin diğer bütün fonksiyonlarına kaynaklık yapan planlama bütün işletmeler için can damarıdır. Örgütleme ve karar almada planlamanın etkisi ise büyük önem arz etmektedir. ARAŞTIRMANIN SINIRLILIKLARI Bu araştırma TRB-1 bölgesinde bulunan 300 işletmede yapılmıştır. Araştırma bu işletmelere anket uygulaması şeklinde yapılmıştır. Verile SPSS 20.0 ile analiz edilmiştir. ARAŞTIRMANIN BULGULARI Araştırmanın güvenilirlik katsayısının 0,75 olduğu görülmektedir. Tespit edilen değer, literatürde genellikle kabul edilebilir düzeydedir. Sonuç, ölçeğin içsel tutarlılığının yüksek olduğunu ortaya koymaktadır (Sekaran, 2000: 312). Tablo 1. Araştırmaya katılan kişilere ait özellikler Gruplar Frekans Yüzde (%) Gruplar Frekans Yüzde (%) (n=300) (n=300) Cinsiyet Kişinin Unvanı Erkek Firma Sahibi/Kurucu/ Büyük Ortak Kadın Yönetim Kurulu Bş. / Yönetim Kurulu Bş. Yrd. Yaş Genel Müdür / Genel Müdür Yrd yaş ve altı Müdür / Müdür Yrd. / Şef / Amir / Ustabaşı yaş aralığı İşçi yaş aralığı Diğer yaş aralığı Toplam İş Hayatı yaş aralığı yıl ve altı yaş ve üzeri yıl Eğitim Düzeyi yıl Yok yıl ve üzeri İlkokul Görev Süresi Ortaokul yıl

4 Lise yıl Lisans yıl ve üzeri Yüksek Lisans / Doktora Medeni Durum Evli Bekâr Araştırmaya katılan 300 firmada çalışan anket cevaplayıcılarına ilişkin bulgular Tablo 1 da görülmektedir. Araştırmaya katılan kişilerin hepsi erkek, % 71 i 35 ile 44 yaş aralığında, Araştırmaya katılanların % 70 i lise mezunu, % 18 i lisans mezunu, % 84 ü firma sahibi/kurucu ya da büyük ortaktır. Araştırmaya katılanların % 40 ı 6 ile 10 yıllık % 19,7 si 16 yıl ve üzeri toplam iş hayatı bulunmakta ve % 45 i 11 yıl ve daha uzun % 40 ı 6-10 yıl % 14,3 ü 1-5 yıl süredir halen aynı işte çalışmaktadır. Tablo2. Araştırmaya katılan firmalara ait özellikler Gruplar Frekans (n=300) Yüzde (%) Faaliyet Alanının Sınırları Bölgesel Ulusal Uluslararası Çalışan Sayısı ve üzeri Firmanın Sektördeki Faaliyet Süresi (Firma Yaşı) 5 yıldan az yıl yıl yıl ve üzeri Tablo 2 da araştırmaya katılan firmalara ait özellikler sunulmaktadır. Buna göre, firmaların % 57 si ulusal % 42,7 si bölgesel olup, % 52 sinin 1 ile 9 % 44,7 sinin 10 ile 49 çalışanı bulunmaktadır. Firmaların % 38 i 6 ile 10 yıldır faaliyet göstermektedir. Tablo3.Araştırmaya Katılan Firmaların Planlama, Karar Alma, Örgütleme Durumları Gruplar Frekans (n=300) Yüzde (%) Araştırmaya Katılan Firmalarda Karar Alma Yetkisi Profesyonel Yöneticiler Patron/Aile Fertleri/Ortaklar Araştırmaya Katılan Firmalarda Planlama Üst Yönetim Planlama Departmanı İşletme Sahibi Araştırmaya Katılan Firmalarda Planlama Zamanı Kısa Vadeli Orta Vadeli Uzun Vadeli Hiç Yapılmıyor Araştırmaya Katılan Firmalarda Organizasyon Şemasının Bulunması Evet 13 Hayır 87 Araştırmaya Katılan Firmalarda İş Motivasyonu İçin Yapılan Uygulamalar Prim İkramiye 81 27

5 Kardan Pay 6 2 Ek Mesai 9 3 Hepsi 3 1 Tablo3 te araştırmaya katılan firmaların karar alma yetkisinin %89 gibi büyük bir oranda patron/aile fertleri/ortaklara ait olduğu görülmektedir. Planlamanın da %73 gibi büyük bir oranda işletme sahibi tarafından yapıldığı görülmektedir. Planlamanın %49 gibi bir oranda kısa vadeli olduğu görülmektedir. %87 gibi ciddi bir oranda firmaların organizasyon şemalarının olmadığı görülmektedir. ankete katılan firmaların motivasyon uygulamalarının ise %67 si prim %27 si ikramiye olarak görülmektedir. Tablo4.Araştırmaya katılan firmalarda planlama yapılmama nedenleri Frekans (n=300) Yüzde (%) İçinde bulunulan koşullar (Ekonomik kriz, siyasal iktidarsızlık) planlama yapmayı olanaksız duruma getirmektedir İşletmede planlama yapacak uzmanlar bulunmamaktadır İşletmede planlama yapacak bilgi ve beceriye sahip yönetici bulunmamaktadır Sektörün yapısı planlama yapmaya uygun değildir Planların hazırlanması için harcanan zaman, boşa geçmiş olur Hepsi Planlama sürekli olarak yapılmaktadır ARAŞTIRMANIN MODELİ VE HİPOTEZLER H1 (+) İşletmelerde Örgütleme sorunları İşletmelerde Planlama sorunları H2 (+) İşletmelerde Karar Alma sorunları Şekil1. Araştırmanın Modeli H1: İşletmelerde Planlama sorunları ile örgütleme sorunları arasında pozitif bir ilişki vardır. H2: İşletmelerde planlama sorunları ile karar alma sorunları arasında pozitif bir ilişki vardır. Tablo5. Planlama Sorunu Örgütleme Sorunu

6 Tablo 5 te görüldüğü gibi Planlama sorunları ile örgütleme sorunları arasında 0,05 anlamlılık İşletmelerde Planlama Sorunları ile İşletmelerde Karar Alma Sorunları Arasındaki İlişki Planlama Sorunları Karar Alma Sorunları Planlama Sorunları Karar Alma Sorunları Pearson Korelasyon 1 0,279 P Değeri,000 N Pearson Korelasyon 0,279 1 P Değeri,000 N düzeyinde (p<0,05) pozitif yönde orta derecede anlamlı bir ilişki bulunmaktadır. İşletmelerin planlama sorunları arttıkça örgütleme sorunları da artmaktadır. Tablo6. Örgütleme sorunu ve açıklayıcı olarak Planlama Sorunu Model R2 Ad. R2 F P Değeri Bağımlı Değişken B Std. Hata Beta t P Değeri ,186 0,000 (Sabit) 1,677 0,304 5,523 0,000 Planlama 0,463 0,077 0,329 6,015 0,000 Tablo6. daki regresyon analizinde bağımlı değişken örgütleme bağımsız değişkenimiz ise planlama sorunlarıdır. Planlama sorunlarında meydana gelecek 1 birimlik artış örgütleme sorunlarında 0,463 birimlik bir artışa sebep olacaktır. Tablo7. Planlama Sorunu Kara Alma Sorunu İşletmelerde Planlama Sorunları ile İşletmelerde Karar Alma Sorunları Arasındaki İlişki Planlama Sorunları Karar Alma Sorunları Planlama Sorunları Karar Alma Sorunları Pearson Korelasyon 1 0,279 P Değeri,000 N Pearson Korelasyon 0,279 1 P Değeri,000 N

7 Tablo 7 te görüldüğü gibi Planlama sorunları ile Karar Alma sorunları arasında 0,05 anlamlılık düzeyinde (p<0,05) pozitif yönde düşük derecede anlamlı bir ilişki bulunmaktadır. İşletmelerin planlama sorunları arttıkça örgütleme sorunları da artmaktadır. Tablo8.Kara Alma Sorunu ve açıklayıcı olarak Planlama Sorunu Model R2 Ad. R2 F P Değeri Bağımlı Değişken B Std. Hata Beta t P Değeri 1 0,078 0,075 25,249 0,000 (Sabit) 2,313 0,312 7,421 0,000 Planlama 0,397 0,079 0,279 5,025 0,000 Tablo8. daki regresyon analizinde bağımlı değişken Karar Alma bağımsız değişkenimiz ise planlama sorunlarıdır. Planlama sorunlarında meydana gelecek 1 birimlik artış Karar Alma sorunlarında 0,397 birimlik bir artışa sebep olacaktır. SONUÇ Planlama, neyin ne zaman nasıl nerede ve kim tarafından yapılacağının önceden kararlaştırılması sürecidir. Planlama aynı zamanda diğer yönetim fonksiyonları için de rehberlik kaynağıdır. Tüm yönetim süreçlerini etkilemektedir. Bu yüzden işletmeler için hayati öneme sahip olan planlamanın doğru, etkili ve verimli bir şekilde yapılması gerekmektedir. Geniş anlamda örgütleme, beşeri, fiziksel ve teknik olanakları ve araçları, işletmenin amaçlarını gerçekleştirecek şekilde düzenlemek ve hizmete koymak demektir(budak, 2004: 324). Örgütleme, planlanmış amaçlara ulaşmak için gerekli olan özel faaliyetlerin saptanması, bu faaliyetlerin mantıklı bir yapı veya çerçeve içinde gruplanması ve bu faaliyetlerin özel pozisyon ve kişilere tayinidir(budak, 2004: 324). Planlama ile içi içe olan örgütleme fonksiyonu planlamada meydana gelecek aksaklıklardan ve sorunlardan olumsuz etkilenecektir. Yönetici emrine verilen beşeri ve maddi kaynakları kullanarak çeşitli alternatifler arasında işletme amaçlarını gerçekleştirmek üzere seçim yapması gerekir. Yönetici çeşitli işler arasından seçim yapmak zorundadır. Seçilen alternatif yöneticinin kararını ifade eder. Seçilen alternatif ile ilgili diğer alt düzeyde kararların tamamı planlama yı ifade eder(koçel, 2010: 110). Çalışmada da ortaya çıktığı gibi planlamada meydana gelecek sorunlar diğer yönetim süreçlerini de olumsuz etkilemektedir. Bu çalışmada planlama ile örgütleme ve karar alma sorunları arasındaki ilişki araştırılmıştır. Sonuçta planlama ile örgütleme arasında pozitif yöne orta derecede bir ilişki ortaya çıkmıştır. Regresyon sonuçlarına baktığımızda ise planlama sorunlarında meydana gelecek bir birimlik artış örgütleme sorunların da 0,463 birimlik bir artışa sebep olacaktır. Araştırmanın bir diğer hipotezini ise planlama sorunları ile karar alma sorunları arasındaki ilişkinin ortaya konması oluşturmaktadır. Planlama sorunları ile karar alma sorunları arasında pozitif yönde bir ilişki ortaya çıkmıştır. Regresyon sonuçlarında ise planlama sorunlarında meydana gelen bir birimlik bir artış karar alma sorunlarında 0,397 birimlik bir artışa neden olmaktadır. KAYNAKÇA Akgemci, T KOBİ lerin Temel Sorunları Ve Sağlanan Destekler. T.C. Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, KOSGEB Küçük Ve Orta Ölçekli Sanayi Geliştirme ve Destekleme İdaresi Başkanlığı, BMS Matbaacılık, KOSGEB Yayını. Ankara. Atıgan, F Yönetim ve Organizasyon. 1.Basım. Nobel Yayıncılık, Ankara. Eren, E.,1993. Yönetim ve Organizasyon, Beta Basım Yayım Dağıtım, İstanbul. Budak, G., Budak, G., 2004, İşletme Yönetimi, Barış Yayınları, İzmir.

8 Güven, M., Girişimci ve Yönetici İlişkilerinin Yönetim Fonksiyonlarına Etkisi (GAP Bölgesi Sanayi İşletmelerinde Bir Uygulama), Doktora Tezi T.C. İnönü Üniversitesi, SBE İşletme Anabilim Dalı, Malatya. Koçel, T., 2010, İşletme Yöneticiliği, Beta Basım Yayın Dağıtım A.Ş., İstanbul. Sekaran, U., Research Methods for Business: A Skill - Building Approach. Third Ed., New York: John Wiley & Sons, Inc. Tatar, T. ve Üner, M., İşletme İlkeleri, Gazi Büro Yayınları, Ankara. Tohidi, H. and Jabbari, M.M Decision Role in Management To İncrease Effectiveness of An Organization, Procedia - Social and Behavioral Sciences 31 (2012), Türker, V., 2010, İşletmeye Giriş, İstanbul