EUROPEAN COURT OF HUMAN RIGHTS AVRUPA ĐNSAN HAKLARI MAHKEMESĐ

Transkript

1 COUNCIL OF EUROPE AVRUPA KONSEYĐ EUROPEAN COURT OF HUMAN RIGHTS AVRUPA ĐNSAN HAKLARI MAHKEMESĐ ĐKĐNCĐ DAĐRE ERKOL TÜRKĐYE DAVASI (Başvuru no /06) KARAR STRAZBURG 19 Nisan 2011 Đşbu karar AĐHS nin 44/2 maddesinde belirtilen koşullar çerçevesinde kesinleşecektir. Şekli düzeltmelere tâbi olabilir. T.C. Dışişleri Bakanlığı, Bu gayrıresmi özet çeviri Dışişleri Bakanlığı Avrupa Konseyi ve İnsan Hakları Genel Müdür Yardımcılığı tarafından yapılmış olup, Mahkeme yi bağlamamaktadır. Bu çeviri, davanın adının tam olarak belirtilmiş olması ve yukarıdaki telif hakkı bilgisiyle beraber olması koşulu ile Dışişleri Bakanlığı Avrupa Konseyi ve İnsan Hakları Genel Müdür Yardımcılığı na atıfta bulunmak suretiyle ticari olmayan amaçlarla alıntılanabilir.

2 USUL Türkiye Cumhuriyeti aleyhine açılan 50172/06 no lu davanın nedeni Engin Erkol adlı T.C. vatandaşının ( başvuran ) Avrupa Đnsan Hakları Mahkemesi ne ( AĐHM ) 7 Aralık 2006 tarihinde, Đnsan Hakları ve Temel Özgürlüklerin Korunmasına Đlişkin Sözleşme nin ( AĐHS ) 34. maddesi uyarınca yapmış olduğu başvurudur. Başvuran, AĐHM önünde Trabzon Barosu avukatlarından Nedim Şenol Çelik tarafından temsil edilmiştir. OLAYLAR DAVA OLAYLARI Başvuran 1968 doğumludur ve Trabzon da yaşamaktadır. Dava olayları, taraflarca sunulduğu üzere, aşağıdaki gibi özetlenebilir: Başvuran Akbank ta ( banka ) zırhlı araç şoförü olarak çalışmaktaydı. 16 Temmuz 1998 tarihinde banka şubelerinden birinden dönüşte başvuran ve araçtaki iki meslektaşı, 10,000 Euro civarındaki paranın kayıp olduğunu fark etmiştir. A. Başvuran hakkında yürütülen ceza kovuşturması 21 Temmuz 1998 tarihinde banka, başvuran ve iki meslektaşı hakkında Trabzon Savcılığına suç duyurusunda bulunmuş, başvuran aynı gün polis tarafından yakalanarak sorgulanmış, hakkındaki suçlamaları reddetmiştir. 3 Eylül 1998 tarihinde Trabzon savcısı başvuran ve iki meslektaşını güveni kötüye kullanmakla suçlayan bir iddianame sunmuştur. 22 Aralık 2000 tarihinde, başvuran ve meslektaşları hakkında başlatılan ceza kovuşturması devam ederken 23 Nisan 1999 tarihinden önce işlenen belli suçlara ilişkin kovuşturmaların ertelenmesine ilişkin 4616 sayılı yasa yürürlüğe girmiştir. Bunun üzerine Đstanbul Ağır Ceza Mahkemesi 22 Aralık 2003 tarihinde verdiği kararda; başvuranın güveni kötüye kullanma suçunu işlediğini, ancak suçun 23 Nisan 1999 tarihinden önce işlenmiş olması nedeniyle 4616 sayılı yasa hükümleri uyarınca başvuran hakkında mahkûmiyet kararı verilmesi yerine yargılamanın ertelenmesine karar verildiği belirtilmiştir. 13 Şubat 2004 tarihinde başvuran, yargılanma ertelenmemiş olsaydı suçsuz olduğunun ortaya çıkacağını savunarak ağır ceza mahkemesi kararını temyiz etmiştir. 8 Haziran 2006 tarihinde Yargıtay, Đstanbul Ağır Ceza Mahkemesi kararının kesin hüküm içermemesi nedeniyle temyiz edilebilir bir karar olmadığına hükmederek başvuranın talebini itiraz olarak değerlendirmiş ve Yargıtay savcısına göndermiştir. 25 Ağustos 2006 tarihinde Đstanbul Ağır Ceza Mahkemesi başvuranın talebini reddetmiştir. Karar başvurana 13 Ekim 2006 tarihinde tebliğ edilmiştir. 1

3 B. Bankanın başvuran aleyhine açtığı hukuk davası 24 Ağustos 1998 tarihinde başvuranın iş sözleşmesi banka tarafından feshedilmiştir. Banka ayrıca 30 Ağustos 1998 tarihinde kayıp meblağın ödenmesi talebiyle Trabzon Đş Mahkemesi nde başvuran ve iki meslektaşı aleyhine dava açmıştır. 17 Haziran 2004 tarihinde Trabzon Đş Mahkemesi başvuran ve iki meslektaşının parayı yürürlükteki en yüksek faiz işletilerek bankaya ödemesi talimatını vermiştir. Mahkeme, kararında davalıların parayı zimmetine geçirdiği ve Đstanbul Ağır Ceza Mahkemesi kararına atıfla güveni kötüye kullanma suçunu işlediği ifadelerine yer vermiştir. Başvuran kararı temyize götürerek Đstanbul Ağır Ceza Mahkemesi nin kendisini herhangi bir suçtan mahkûm etmediğini ve kovuşturmanın ertelendiğini Yargıtay ın dikkatine sunmuştur. Yargıtay, kararı faiz oranına ilişkin olarak bozmuştur. 14 Temmuz 2004 tarihinde banka, kayıp miktarı tahsil için icra işlemi başlatmıştır. 19 Temmuz 2005 tarihinde Trabzon Đş Mahkemesi, Yargıtay kararına uyarak daha düşük oranda faiz uygulanmasına karar vermiş, başvuranın sözkonusu karara itirazı 26 Eylül 2005 tarihinde Yargıtay tarafından reddedilmiştir. C. Başvuranın banka aleyhine açtığı hukuk davası 22 Eylül 1998 tarihinde başvuran ve iki meslektaşı, işten çıkarılmaları nedeniyle tazminat ödenmesi talebiyle Trabzon Đş Mahkemesi nde banka aleyhine dava açmıştır. 21 Eylül 2004 tarihinde mahkeme, başvuranın tazminat talebini reddetmiştir. Mahkeme, kararında davacıların parayı zimmetine geçirdiği ve Đstanbul Ağır Ceza Mahkemesi kararına atıfla güveni kötüye kullanma suçunu işlediği ifadelerine yer vermiştir. Başvuran, hakkındaki ceza yargılamasının Đstanbul Ağır Ceza Mahkemesi tarafından ertelendiğini belirterek kararı temyiz etmiştir. Ayrıca, iş mahkemesinin yapması gereken işlemin kendi delillerini toplamak, tanıkları dinlemek ve kararını bu delillere göre oluşturmak olduğunu, ceza mahkemesinin ulaştığı sonuçların hukuk mahkemeleri için bağlayıcı olmadığını savunmuştur. Hukuk mahkemelerinin ancak nihai olarak karara bağlanmış ceza mahkemesi kararlarını dayanak olarak alabileceğini, ancak somut davada hukuk mahkemesinin altı yıl bekledikten sonra ceza mahkemesi kararını, kesin suç tespiti bulunuyormuş gibi temel almasının usul ve yürürlükteki mevzuata uygun olmadığını ifade etmiştir. 26 Mayıs 2005 tarihinde verdiği kararda Yargıtay, Đstanbul Ağır Ceza Mahkemesinin başvuranı mahkûm etmeyerek kovuşturmayı ertelediğini belirterek iş mahkemesinin başvuranın talep ettiği tanıkları dinlememiş, bilirkişi raporu almamış ve Đstanbul Ağır Ceza Mahkemesi kararını dahi incelememiş olması gerekçesiyle kararı bozmuştur. 13 Ekim 2005 tarihinde Trabzon Đş Mahkemesi, önceki kararında ısrar ederek davacıların parayı zimmetine geçirdiği ve bankanın maddi olarak zarar görmesine yol açtıkları ifadelerine yer vermiştir. 2

4 Başvuranın iş mahkemesi kararına yaptığı itiraz 24 Mayıs 2006 tarihinde Yargıtay tarafından reddedilmiş, karar başvurana 1 Ağustos 2006 tarihinde tebliğ edilmiştir. HUKUK I. AĐHS NĐN 6. MADDESĐNĐN ĐHLAL EDĐLDĐĞĐ ĐDDĐASI Başvuran, AĐHS'nin 6. maddesine dayanarak, hakkındaki ceza yargılamasının ertelenmiş olmasına karşın Đstanbul Ağır Ceza Mahkemesi nin kararında kendisinin suçlu olduğunun belirtildiğini ileri sürmüştür. Ayrıca, Trabzon Đş Mahkemesi önündeki davada sunduğu deliller mahkeme tarafından dikkate alınmamış, gösterdiği tanıklar dinlenmemiştir. Başvuran ayrıca aynı maddeye dayanarak ceza kovuşturmasının ertelenmesi kararının Trabzon Đş Mahkemesi tarafından mahkûmiyet kararı gibi değerlendirildiğini öne sürmüştür. AĐHM, sözkonusu şikâyetlerin AĐHS'nin 6/2 maddesi bağlamında değerlendirilmesini uygun bulmaktadır. A. Kabuledilebilirlik AĐHM, sözkonusu şikâyetin AĐHS nin 35. maddesinin 3. paragrafı çerçevesinde dayanaktan yoksun olmadığını, şikâyetin başka açılardan bakıldığında da kabuledilemezlik unsuru taşımadığını gözlemler. Bu nedenle şikâyet kabuledilebilir niteliktedir. B. Esas Başvuran, Đstanbul Ağır Ceza Mahkemesi ve Trabzon Đş Mahkemesinin kararlarında yer verdiği ifadelerin masumiyet karinesini ihlal ettiğini savunmuştur. Hükümet, görüşlerinde yargı sürecini özetlemiş ve sözkonusu olaylar ışığında Hükümetin başvuranın şikâyetlerinin reddedilmesi gerektiği görüşünde olduğu nu ifade etmiştir. Başvurunun tebliğ tarihi itibariyle Hükümet, AĐHM tarafından yöneltilen spesifik soruyu ele almamış ve başvuranın şikayetine başka bir şekilde değinmemiştir. AĐHM masumiyet karinesinin, ceza gerektiren herhangi bir suç isnat edilen kişiye ilişkin bir hukuki kararın, şahsın yasaya göre suçu kanıtlanmadan önce suçlu olduğu yönünde bir görüşü yansıtması halinde ihlal edilmiş olacağını hatırlatır. Herhangi bir resmi bulgu olmadığı halde mahkemenin sanığı suçlu olarak gördüğünü gösteren bir muhakeme yapılması ihlal için yeterli olmaktadır. 6. maddenin 2. paragrafında güvence altına alınan masumiyet karinesi, aynı maddenin 1. paragrafının gerektirdiği adil yargılama unsurlarından biri iken, ceza davalarında sadece usule ilişkin bir güvence değildir. Kapsamı daha geniş olup devletin hiçbir temsilcisi ya da kurumunun bir şahsı, suçu bir mahkeme tarafından tespit edilmeden suçlu ilan etmemesini gerektirir (bkz. Moullet Fransa (no. 2), no /04). Somut davada Đstanbul Ağır Ceza Mahkemesi başvuranın isnat edilen suçu işlediğine hükmetmiş ancak kendisini mahkûm etmemeye karar vermiştir sayılı yasa hükümlerinin başvurana isnat edilen suça uygulanabilir olduğunu gözlemleyerek kovuşturmanın ertelenmesine karar vermiştir. 3

5 AĐHM öncelikle Đstanbul Ağır Ceza Mahkemesi kararının bir mahkûmiyet kararı olmadığını gözlemler. Nitekim Yargıtay 26 Mayıs 2005 tarihli kararında Đstanbul Ağır Ceza Mahkemesi kararı ile başvuranın mahkûm edilmediğini, yargılamanın ertelenmesine karar verildiğine hükmetmiştir. Dolayısıyla AĐHM, Trabzon Ağır Ceza Mahkemesi nin kullandığı, başvuranın suçu işlediği yönündeki ifadelerin sorunlu olduğu kanaatinde olmasına karşın, sonrasında Trabzon Đş Mahkemesinin ifade şekli dikkate alındığında, sözkonusu ifadelerin başvuranın masumiyet karinesini ihlal edip etmediğinin incelenmesini gerekli görmemektedir. Trabzon Đş Mahkemesi, 21 Eylül 2004 ve 13 Ekim 2005 tarihli kararlarında başvuranın suçu işlediğine ve parayı zimmetine geçirdiğine hükmetmiştir. AĐHM, daha önceki davalarda, ceza mesuliyetine ilişkin bir beraatin müteakip tazminat davası ile desteklenmesi gerekirken, bu durumun, aynı olaylar nedeniyle ortaya çıkan ve daha hafif bir ispat yüküne dayanan, tazminat ödenmesini gerektiren hukuki sorumluluğun tespitini engellememesi gerektiğine hükmetmiştir (bkz. mutatis mutandis, X Avusturya, no. 9295/81, Kararlar ve Raporlar 30, M.C. Đngiltere, no /85, Kararlar ve Raporlar 54). Önemli bir sayıda sözleşmeci devlette olduğu gibi Türkiye de de beraat ya da kovuşturmanın ertelenmesi, aynı olaylara ilişkin olarak hukuki sorumluluğun tespitine engel teşkil etmemektedir (bkz. Y Norveç, no /00). Ne var ki, tazminata ilişkin ulusal mahkeme kararında davacıya cezai sorumluluk yükleyen bir ifadenin yer alması AĐHS'nin 6/2 maddesi bağlamında bir soruna yol açabilmektedir. Somut davada AĐHM, Trabzon Đş Mahkemesinin, başvuranın suçu işlediği şeklindeki net ifade şeklinin ceza davası ve müteakip tazminat davası arasında yeterince açık bir bağ kurduğunu, bunun da AĐHS'nin 6/2 maddesinin kapsamının tazminat davasını içine alacak şekilde genişletilmesini meşru bir hale getirdiği kanaatindedir. Ayrıca sözkonusu Đş Mahkemesi başvuranın isnat edilen suçu işlediğini belirtmekle kalmamış, başvurana hiçbir zaman isnat edilmediği halde parayı zimmetine geçirdiğine de hükmetmiştir. AĐHM, kullanılan ifadeler dikkate alındığında Đş Mahkemesinin hukuk yargısının sınırlarını aşarak önündeki davayı inceleme görevinin ötesine geçtiği kanısındadır. Kullanılan ifade şekli ve mahkemenin olaylara ilişkin yeni bir değerlendirme yapmamış olması ışığında AĐHM, Trabzon Đş Mahkemesinin başvuranın hakkında yapılan cezai suçlamaya ilişkin olarak başvuranın masumiyetine şüphe düşürmekle kalmayıp ayrıca kendisini, hiçbir zaman isnat edilmemiş bir suçtan suçlu bulduğunu tespit etmiştir. Yukarıda belirtilen değerlendirmeler AĐHM'nin başvuranın masumiyet karinesinin ihlal edildiği sonucuna varması için yeterlidir. Dolayısıyla AĐHS'nin 6/2 maddesi ihlal edilmiştir. II. AĐHS NĐN DĐĞER MADDELERĐNĐN ĐHLAL EDĐLDĐĞĐ ĐDDĐASI Başvuran, ayrıntıya girmeksizin AĐHS'nin 5, 13 ve 7 no lu Protokolün 2. maddesinin ihlal edildiğini öne sürmüştür. 4

6 AĐHM, elinde bulunan deliller ışığında sözkonusu şikâyetlerin AĐHS ve Protokollerinde güvence altına alınan hak ve özgürlüklerden herhangi birinin ihlalini ortaya çıkardığını tespit etmemiştir. Dolayısıyla bu şikâyetlerin AĐHS'nin 35. maddesinin 3 ve 4. paragrafları uyarınca açıkça dayanaktan yoksun olmaları nedeniyle reddedilmeleri gerekmektedir. III. AĐHS NĐN 41. MADDESĐNĐN UYGULANMASI AĐHS nin 41. maddesine göre: Mahkeme işbu Sözleşme ve Protokollerinin ihlal edildiğine karar verirse ve ilgili Yüksek Sözleşmeci Tarafın iç hukuku bu ihlali ancak kısmen telafi edebiliyorsa, Mahkeme, gerektiği takdirde, hakkaniyete uygun surette, zarar gören tarafın tatminine hükmeder. A. Tazminat Başvuran 7,360 Euro maddi tazminat talep etmiştir. Bu miktarın Trabzon Đş Mahkemesinin verdiği karar uyarınca şu ana kadar bankaya yapmış olduğu toplam ödeme olduğunu ifade etmiştir. Başvuran, talebini desteklemek üzere, maaşında yapılan kesintileri gösteren belgeler ibraz etmiştir. Başvuran ayrıca haksız olarak işten çıkarılması sonucunda toplam 53,261 Euro maddi zarara uğradığını iddia etmiştir. Başvuran ayrıca 500,000 Euro manevi tazminat talebinde bulunmuştur. Talebini desteklemek üzere, işlemediği bir suç nedeniyle suçlu ilan edilmesi sonucunda şahsı ve ailesinin ciddi psikolojik sorunlar yaşadığını savunmuştur. Hükümet başvuranın Đstanbul Ağır Ceza Mahkemesi tarafından suçlu bulunduğunu ancak kendisine herhangi bir ceza verilmediğini savunmuştur. Hükümet, başvuranın daha sonra iş bulduğunu, dolayısıyla maddi tazminat taleplerinin dayanaksız olduğunu ifade etmiştir. Hükümet ayrıca başvuranın manevi tazminat olarak talep ettiği miktarın aşırı olduğunu ve ödenmesi halinde haksız zenginleşmeye yol açacağını değerlendirmiştir. AĐHM başvuranın maddi tazminat talebinin, AĐHS'nin 6/2 maddesinde güvence altına alınan masumiyet karinesi ile bağdaşmadığını tespit ettiği ifadelere yer veren Trabzon Đş Mahkemesi kararına dayandığını gözlemler. Ancak AĐHM, mahkeme sözkonusu hükme uygun hareket etmiş olsaydı yargılamanın sonucunun ne şekilde olacağına dair bir tahminde bulunamayacağı kanaatindedir. Dolayısıyla maddi tazminata hükmedilmemesi gerektiği görüşündedir. Öte yandan AĐHM, başvuranın sözkonusu mahkemenin verdiği hüküm nedeniyle bir miktar sıkıntı yaşamış olması gerektiğini değerlendirerek 3,000 Euro manevi tazminat ödenmesini uygun bulmaktadır. B. Yargılama masraf ve giderleri Başvuran ulusal mahkemelerde tahakkuk eden masraflar için 431 Euro ödenmesini talep etmiştir. Başvuran, talebine ilişkin olarak ulusal mahkemelere yaptığı ödemeleri gösteren birtakım belgeler ibraz etmiştir. Ayrıca belgeye dayalı delillerle kanıtlayamadığını iddia ettiği avukatlık ücreti ve diğer masraflar için hüküm verilmesini de AĐHM den talep etmiştir. 5

7 Hükümet taleplere karşı çıkmıştır. AĐHM nin içtihadına göre bir başvuran, ancak masrafların gerçekten ve gerektiği için yapıldığı ve miktarın makul olduğu kanıtlanmış ise bunları geri almaya hak kazanmaktadır. Sözkonusu davada başvuran, avukatlık ücretinin ödenmesi talebine ilişkin olarak bir sözleşme, ücret anlaşması ya da avukatı tarafından dava üzerinde yapılan çalışmanın saatlerinin dökümünü ibraz etmemiştir. Dolayısıyla AĐHM avukatlık ücretine ilişkin ödeme yapılmamasına hükmeder. AĐHM, kalan masraf ve giderlere ilişkin olarak 431 Euro ödenmesini uygun bulmaktadır. C. Gecikme faizi AĐHM, gecikme faizinin, Avrupa Merkez Bankası nın marjinal kredi faiz oranına üç puanlık bir artış eklenerek belirlenmesini uygun görmektedir. BU GEREKÇELERE DAYANARAK AĐHM, 1. Oybirliğiyle; Başvuranın masumiyet karinesine ilişkin, AĐHS'nin 6/2 maddesine dayalı şikâyetinin kabuledilebilir, başvurunun kalan kısmının ise kabuledilemez olduğuna; 2. 1 e karşı 6 oyla; AĐHS nin 6/2 maddesinin ihlal edildiğine; 3. 2 ye karşı 5 oyla; (a) Savunmacı devletin başvurana, AĐHS nin 44/2 maddesi uyarınca kararın kesinleştiği tarihten itibaren üç ay içinde, ödeme tarihinde geçerli olan kur üzerinden Türk Lirasına çevrilmek ve uygulanabilecek tüm vergilerden muaf tutulmak üzere: (i) 3,000 (üç bin) Euro manevi tazminat; (ii) 431 (dört yüz otuz bir) Euro yargılama masraf ve giderleri ödemesine; (b) Yukarıda belirtilen üç aylık sürenin sona erdiği tarihten ödemenin yapılmasına kadar geçen süre için, sözkonusu meblağlara, Avrupa Merkez Bankası nın anılan dönem için geçerli olan marjinal kredi faiz oranına üç puanlık bir artış eklemek suretiyle belirlenecek basit faiz uygulanmasına; 4. Adil tatmine ilişkin diğer taleplerin reddine KARAR VERMĐŞTĐR. Đşbu karar Đngilizce olarak hazırlanmış ve AĐHM Đç Tüzüğü nün 77. maddesinin 2. ve 3. paragrafları uyarınca 19 Nisan 2011 tarihinde yazılı olarak tebliğ edilmiştir. 6