1- Çocuğun içinde büyüdüğü yakın ve genel çevreyle ilgili kişisel, toplumsal ve kültürel uygun fiziksel, sosyal ve duygusal ortamın hazırlanması,

Transkript

1 BİLDİRGE Biz, çocukla ilgili çeşitli sahalarda çalışan ve toplumsal düzenin sürdürülebilirliğine katkı sağlayan politikacılar, resmi ve sivil idareciler, akademisyenler, alanda çalışan çeşitli mesleklerden profesyoneller ve çocuk hakları savunucusu ve sözcüsü gönüllüler olarak ana ilkemizin Çocuğun Korunması olduğunu kabul etmekteyiz. Çocuğun korunması kavramından kısaca; hamilelik sürecinde başlayan ve çocukluktan çıkma yaşına kadar devam eden süre içinde, çocuğun biyo-psiko-sosyal açıdan sağlıklı ve esenlik içinde tüm eğitim olanaklarından faydalanarak büyümesini temin edecek her türlü tedbirin alınmasını anlamaktayız. Bu amaçla, yani, çocuğun korunması için iki ana çalışma sahası olduğunu kabul etmekteyiz; 1- Çocuğun içinde büyüdüğü yakın ve genel çevreyle ilgili kişisel, toplumsal ve kültürel uygun fiziksel, sosyal ve duygusal ortamın hazırlanması, 2- Çocuğun sağlık ve esenlik içinde büyüme ve olgunlaşmasına engel teşkil edebilecek ya da tehlikeye düşürebilecek her türlü durumun insani olanaklar dahilinde bertaraf edilmesi. Bizler, halen içinde yaşadığımız ülkede, çocuğun korunması için gerekli olan temel insani ve medeni hassasiyetin gelişmiş bir şekilde var olduğunu kabul etmekteyiz. Bu hassasiyet, toplumumuzun kültürel yapısında ve ilkelerinde uzak geçmişten beri varlığını sürdürmektedir. Gerek Birleşmiş Milletler Çocuk Hakları Sözleşmesini ilk imzalayan ülkelerden biri olmamız, gerekse bu tür çalışmalardaki kişisel, kurumsal tutum alma ve işbirliğine istekli tavrımız ve gerekse istatistiklere yansıyan temel veriler bu duruma işaret etmektedir. Temel ilke ve öğretilerimiz, kültürümüz, toplumsal ilkelerimiz ile törelerimizin büyük bir kısmı ayrıca yasal düzenlemelerimizin önemli bir kısmı çocuğun esenlik içinde sağlıklı bir şekilde büyümesine olan dikkatimizi ve duyarlılığımızı vurgulamaktadır. Ancak, ülkeler ve kültürlerarası etkileşimin artması ile oluşan yeni ve modern yaşam koşullarının etkisi ve yeni bilimsel verilerin işaret ettiği bazı hususlar, yaygın bir şekilde hissedilen bu hassasiyeti çocuğu koruma tedbirlerine dönüştürmekte daha verimli tedbirler geliştirmek zorunda olduğumuzu da göstermektedir. Bu yüzden, Çocuk Koruma İlkeleri (uluslararası sözleşmeler zemininde de değerlendirilmek kaydıyla) ülkemize ve kültürümüze uygun bir şekilde devlet kurumları, özel ve tüzel kişilikler ve sivil toplum kuruluşları, yasama ve yargılama organlarının da katılımıyla, bugünkü ve gelecekteki ihtiyaçlar da öngörülerek bilimsel bakış ışığında tekrar düzenlenmeli ve bir Ulusal Çocuk Koruma Politikası temel çerçevesi oluşturulmalıdır. Bu toplantı, Çocuk Koruma İlkelerinin en fazla çiğnendiği konu başlığı olan Çocuk İstismarını Önleme amaçlı alınabilecek tedbirlerin ana ilkelerini belirlemek üzere İstanbul Valiliği himayesinde İl Emniyet Müdürlüğü nün gözetimi ve ev sahipliğinde üniversiteler, hakimler, savcılar, denetimli serbestlik çalışanları, medya denetleme kuruluşları, hekimler, sivil toplum kuruluşları, milli eğitim personeli ve sosyal hizmet çalışanlarından oluşan konuyla ilgili yaklaşık 350 kişinin katılım ve işbirliği sonucu; temel kurallar, strateji ve önerileri hazırlamak amacıyla düzenlenmiştir.

2 Çocuk istismarının önlenmesi; harcanan emek, maliyet ve zararın telafisinin mümkünlük derecesi göz önüne alındığında, istismara uğramış çocuğun tedavi ve rehabilitasyonunda kıyaslanamayacak derecede daha kolay olduğundan, ilkelerin temel noktasını birincil koruma dediğimiz çocuğun istismara uğramasını engelleme oluşturur. Birincil koruma, çocukta oluşabilecek olası zarar verecek davranışları önceden öngörmek ve gereken tedbirleri almak anlamındadır. Koruma, iki etaplı olarak ele alınmıştır; 1- Herhangi bir zarar olmadan alınacak tedbirler, 2- Herhangi bir zarar olduktan sonra eklenebilecek ikincil zararlardan korumak için alınan tedbirlerdir. Çocuk istismarını önleme, çocuğun birey olarak hak ettiği gelişme ve olgunlaşma şartlarının sağlanması görevine hizmet ettiği kadar, aynı zamanda, çocukluğun daha geç yaşlarında ve ergenlikte ortaya çıkan, ruhsal rahatsızlıklar, gelişme gerilikleri, çeşitli işlev sorunları, toplum dışı davranışlar, seks işçiliği, madde kullanımı ve bağımlılığı gibi telafisi güç durumları önlemekte de işe yaramaktadır. Çünkü yukarıda sayılan durumlar, çok büyük bir oranda çocuk istismarının önlenmesi yoluyla, başa çıkılabilecek durum başlıklarını oluşturur. Modern toplum yaşam kuralları, kültürlerarası etkileşimler, ailelerin mahremiyet alanı içinde bulunan internet, TV gibi tüm dünyayla iletişimi sağlayan teknik olanaklar, gündelik hayatın erişkin kişiden talep ettiği performansın yüksekliği ve ek eğitim zorunlulukları çocuğun yetişmesi ve korunmasında, çekirdek aile üyelerinin (anne, baba, bakıcı ve diğerleri) ve hatta öğretmenlerin ve okullar gibi yapıların tek başına yeterli olmasını mümkün kılmamaktadır. Çocuğun esenlik içinde hak ettiği koşullardan faydalanabilmesi için bu sayılan sorumlu kişilerin ve halihazırdaki kurumların varlığı ve azami dikkati halinde bile çocuğu korumak çok güçtür. Bu yüzden, çocuğu korumak sadece aile ve ondan sorumlu kurumların görevlilerine değil; aynı zamanda tüm toplumun bireylerine düşmektedir. Yukarıda sayılan gerekçeler nedeniyle, Ulusal Çocuk Koruma Politikası içinde çocuğu ihmal ve istismardan koruma (fiziksel, cinsel, duygusal ) en önemli mücadele alanı olarak ortaya çıkmaktadır. İlgili tüm kuruluş ve tüzel kişiliklerinin katılımıyla, işbirliği içerisinde hayata geçirilecek bir stratejinin derhal uygulamaya konması zorunludur. Temel strateji, ilgili devlet kuruluşları ve kurumlar ve sivil toplum kuruluşlarının hemfikir olduğu gibi, ulusal çocuk koruma ilkelerinin bütünüyle idraki ile başlamalı, her kuruluşun alacağı tedbirler bu temel idrak çerçevesinde işbirliği içerisinde düzenlenmelidir. Çocuğu koruma tedbirlerinin öncelikli uygulanacağı kurumlar, Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı başta olmak üzere, Adalet Bakanlığı ve mahkemeler, Milli Eğitim Bakanlığı, Sağlık Bakanlığı, medya denetim kuruluşları, İçişleri, Gençlik ve Spor Bakanlığı, Diyanet İşleri Başkanlığı, yerel idareler ve sivil toplum kuruluşları (Baro, TTB, ticaret ve sanayi odaları, esnaf sanatkarlar ve çocukla ilgili faaliyet gösteren meslek kuruluşları, dernekler ) ve de görsel yazılı medya kuruluşları olmalıdır. 2

3 Çocuk koruma ilkelerinin uygulanmasında, temel konu başlıkları sempozyum katılanları tarafından aşağıdaki şekilde özetlenmiştir. Yasal Düzenlemeler ve Mevzuatla ilgili Değişiklik Önerileri 1. Çocuğun istismarı suçunun hukuki anlamda, henüz tanımlanmamış suçları da kapsayacak şekilde (örneğin, İnternet ve sosyal paylaşım siteleri üzerinden çocuğun istismar edilmesi) daha net ve istismarın bütün boyutlarını kapsayacak şekilde tanımlanması gerekmektedir. 2. Çocuğu koruma amaçlı yasaların tanımlanmasında ve yaptırımında mevcut yasal düzenlemeler, caydırıcılık ve koruma ilkesi ön plana çıkarılarak yeniden oluşturulmalıdır. 3. İstismara maruz kaldığından şüphelenilen çocuğun korunması, istismarı anlattığı ilk kişi ile başlar ve hukuki süreç tamamlanıp tedavi ve rehabilitasyon hizmetleri sona erdirilene kadar sürer. Bu süreçte bütün usul ve prosedürler, istismar mağdurlarını koruma ve destekleme prensibinden hareketle gözden geçirilmeli ve bu temel üzerinden çocuk adalet sistemi, bilimsel çalışmaların sonuçları da göz önünde bulundurularak yeniden yapılandırılmalıdır. 4. İstismar mağduru çocuğun korunabilmesi için, çocuğun örselenmesini önleyecek tedbirlerin alınması (muayene, ifade ve delil toplama işlemlerinin tek bir seferde yapılması gibi) ve soruşturmalarda etkinliğin sağlanması şarttır. Bu şartın gereği olarak, çocuk istismarı vakalarının multi-disipliner ekipler aracılığıyla soruşturulması sağlanmalıdır. Bu ekiplerde, savcı, polis, sosyal hizmet uzmanı, psikolog, adli tıp uzmanı ve sağlık görevlileri birlikte görev yapmalı, her görevlinin yetkisi ve uygulanacak prosedürler protokollerle belirlenmiş olmalıdır. Böylece soruşturmada karşılaşılan pek çok problem (çocuğun örselenmesi ve delil toplamanın önündeki engeller) ortadan kaldırılabilecektir. 5. Delil toplama, muayene ve mahkeme sürecinde, koruyucu ve destekleyici tedbirlerin uygulamaya başlanmasında hiç zaman kaybetmeden çocuğun temel ihtiyaçları karşılanmalıdır. Bunun için gerekli ödeneklerin hemen uygulamaya konmasını kolaylaştıracak ve temin edecek düzenlemeler yapılmalıdır. 6. Öncesi ve sonrasıyla, kayıp hadiselerinin istismarla ilişkisi bulunduğu değerlendirilmektedir. Kayıp çocukların kısa süre zarfında bulunması konusu, çocukları koruma açısından büyük öneme haiz olmasına rağmen, mevzuatta görülen boşluk nedeniyle, çocukların bulunmaları uzun zaman almaktadır. Mevcut mevzuata göre, çocuğun kaybolması suç olarak değil, kolluğun takip etmesi gereken idari bir konu olarak görüldüğünden suç soruşturması kapsamında adli makamlarca verilen bilişim teknolojilerini kullanma izinleri (telefon dinleme, sinyalden yer tespit etme gibi) kayıpların araştırılmasında söz konusu olamamaktadır. Bu durumu düzeltmek için mevzuat değişikliği yapılmalıdır. 7. Yine öncesi ve sonrasıyla, istismarla ilişkisi olduğu değerlendirilen, madde bağımlısı çocukların tedavileri mevzuat boşluğu nedeniyle yapılamamaktadır. Mevcut durumda, çocukların tedavi olması onların istemelerine bağlıdır ve çocukların büyük bir kısmı tedavi olmayı reddetmektedirler. Bu durum, haklarında mahkemelerce tedbir kararı verilen çocuklar söz konusu olduğunda bile bu merkezde cereyan etmektedir. Çocuklar tedaviyi istemedikleri takdirde yarım bırakmakta, tedaviden ve hatta evlerinden kaçmaktadırlar. Madde bağımlısı çocukları tedavi ve rehabilitasyon merkezlerinde tutacak hukuki düzenlemeler yapılmalı ve 3

4 daha güvenlikli tedavi merkezleri kurulmalıdır. Ayrıca, tutuklu ve hükümlü çocukların bağımlılık tedavisi alabilecekleri, Türk Ceza Kanunun da da belirtilen yüksek güvenlikli tedavi merkezleri bir an önce açılmalıdır. 8. Çocuk tacizinden dolayı hüküm giymiş pedofiller ve ikametleri, çocuk istismarlarını önlemek ve istismar hadiselerinin soruşturmalarını kolaylaştırmak adına, ulusal bir veri sistemi oluşturalarak kayıt altına alınmalıdır. Pedofillerin, cami, park, okul ve spor tesisi gibi çocukların yoğun bulunabileceği yerlere yakın ikamet etmeleri ve çalışmaları yasaklanmalıdır. 9. Savaşlar, bölgesel çatışmalar, doğal yolla oluşan afetler gibi kitlesel ölümlere ve fizik ortamın ağır harabiyetine yol açan hadiselerde, en fazla fiziksel ve ruhsal zararı gören grubu çocuklar oluşturmaktadır. Bu durum, hem nitelik hem nicelik olarak uluslararası raporlarda ayrıntılı olarak belirtilmektedir. Ülkemizde de özellikle deprem, terör ve göçler sonrasında bu şartlardan etkilenen çocukların korunabilmesi için, olağanüstü hallerle ilgili yasal mevzuatlarda gereken düzenleme ve yorumların yapılarak çocuğun sağlığı ve esenliğiyle ilgili uygun şartların ivedilikle hazırlanması gerekmektedir. Bu şartlar hazırlanamıyorsa çocuğun nakledilmesine kadar varacak her türlü tedbirin alınmasını sağlayacak düzenlemeler yapılmalıdır. 10. Engelli, özürlü, tedavisi uzun ve pahalı süreçler gerektiren müzmin hastalıklardan muztarip çocuklar hakkında eğitim, barınma, tıbbi destek ve rehabilitasyonla ilgili mevcut düzenlemelerin daha aktif bir şekilde uygulanması gerekmektedir. Bu aktif uygulamayı kolaylaştıracak mevzuat değişiklikleri bir an önce gerçekleştirilmelidir. 11. Suç ve terör örgütlerine insan kaynağı sağlama amacıyla gerçekleştirilen çocuk kaçırma ve çocuğun istismar edilmesi olaylarında, meselenin hukuki boyutunun daha iyi araştırılmasına olanak sağlanmalıdır. Çocuğun bakımından yükümlü olan, velayet hakkı kendisinde bulunan yetişkinlerle çocuğun yüksek menfaati arasındaki çatışmalar da hesaba katılarak mahkemelerin uygun gördüğü tedbirlerin uygulanabileceği yapılar oluşturulmalıdır. Kriminolojik ve Kovuşturma Sürecini Hızlandırmayla ilgili Koruma Tedbir Önerileri 1. Çocuk istismarının haber alınabilmesi ve zamanında müdahale için, etkin bir ihbar ve ilk değerlendirme sistemi geliştirilmelidir. İhbarı alan görevliler, verilen bilgilerin adli ve idari hangi işlemleri gerektirdiği konusunu değerlendirebilmeli ve buna göre ilgili kurumları harekete geçirebilmelidir. Bu sistemin etkin çalışabilmesi adına, özellikle kamu görevlilerinin görevleri sırasında öğrendikleri istismar vakalarını ihbar etmelerinin zorunlu kılınması ve ihbarcının kimliğinin soruşturma ve kovuşturma süreçleri de dahil bütün işlemlerde gizli tutulması için gerekli hukuki ve idari düzenlemeler yapılmalı; ihbar sisteminde uygulanacak prosedürler ve görevlilerin yetkileri belirlenmelidir. 2. Çocukluk dönemindeki en zor koruma alanlarından biri olan, çocuk kaçırma hadiseleri tek başına kolluk kuvvetlerinin çalışmalarıyla çözülemez. Kaçırılan çocuğun bulunması için bütün bireylerin ve tüzel kişiliklerin (şirketler, sivil toplum kuruluşları vs.) ortak duyarlılıkla hareket etmesini sağlayacak teşvik edici, yönlendirici ve sivil hareket becerilerini artırıcı yeni düzenlemeler yapılmalıdır. 4

5 3. Çocuğun korunmasına ilişkin tedbirlerin belirlenmesinde gerçeklerin bir an önce ortaya çıkarılması büyük öneme haizdir. Gerçeklerin çabuk ortaya çıkarılabilmesi için ise delil toplama prosedürlerinin hızlandırılması gerekmektedir. Bu nedenle delil toplama prosedürlerinin tekrar gözden geçirilerek bürokrasinin azaltılması ve gereksiz olanların kaldırılması gerekmektedir. 4. Delillerin toplanması ve naklinin hızlandırılması, postada yaşanan gecikmelerin önlenmesi için teknolojiden faydalanılması gerekmektedir. Örneğin, merkezi Ankara da bulunan ve taşra teşkilatı bulunmayan Telekomünikasyon İletişim Başkanlığının (TİB) soruşturma kapsamında tespit ettiği iletişimle ilgili verilerin soruşturmayı yapan kurumlarla soruşturmanın gerektirdiği ölçüde elektronik ortamda paylaşılması, hızlı delil toplama ve etkin soruşturma için şarttır. 5. Çocuğa yönelik fiziksel şiddet olaylarının soruşturulması kapsamında delil toplamada olay yeri incelemesi ve fotograflama önemli bir prosedürdür. Fiziksel şiddet olaylarında olay yeri iki yerde aranmalıdır: (1) şiddet olayının vuku bulduğu fiziksel mekan ve (2) çocuğun bedeni. Mevcut uygulamada, mevzuat açısından birinci yerde delil toplama ve fotoğraflamada problem bulunmazken, ikinci yerde yani çocuğun bedeninin fotograflamasının nasıl ve hangi görevliler tarafından yapılacağı belirtilmediğinden delil toplamada aksaklıklar bulunmaktadır. Multi-disipliner ekipler oluşturulurken hazırlanacak protokolde, bu ve buna benzer sorunlar çözülmüş olmalıdır. 6. Şüpheli çocuk ölümleri multi-disipliner ekiplerce araştırılmalı ve ailenin yaşayan diğer çocuklarının korunması için yasal düzenlemelerin işlerliği sağlanmalıdır. Araştırma sırasında, çocuk ölümlerinin engellenmesi noktasında kurumsal eksiklikler ve bu eksiklikleri giderecek hizmet ve tedbirler tespit edilmelidir. Böylece bu tespitler, çocuk ölümlerinin engellenmesi konusunda geliştirilecek kamu politikalarına katkı sağlayabilecektir. 7. Hamilelik ve erken bebeklik döneminde (0-4 yaş) en önemli riskin kusurlu ana baba ve bakıcı tutumundan kaynaklanan fiziksel istismar (fiziksel yaralanmalar ve ölüm) olduğu bilimsel bir gerçek olduğundan; anne baba eğitimi ve denetlenmesi konusunda mevcut yasal çerçeveler ve uygulamalar, sosyal hizmet çalışanları tarafından daha aktif şekilde kullanılarak gerçekleştirilmelidir. 8. Travma yaşamış çocuklar ve ailelerine rehberlik ve rehabilitasyon hizmetleri verebilmek için, içerisinde istismar görmüş çocuğun rehabilitasyonu ve travma terapileri konusunda uzmanlaşmış terapistlerin hizmet verdiği merkezler açılmalıdır. 9. Çocuk istismarının soruşturulmasında ve çocukların rehabilitasyonunda görev alan kamu personeline, mevzuatla psikolojik destek alma zorunluluğu getirilmeli ve bu desteğin, travma konusunda uzmanlaşmış hekimler tarafından verilebilmesi için kaynak sağlanmalıdır. Eğitim ve Denetleme Amaçlı Koruma Tedbirleri 1. Görsel ve yazılı medyada yer alan programların denetlenmesindeki etkinliğin artırılması ile birlikte, çocuklara ve ailelere yönelik eğitici ve uyarıcı dökümanların hazırlanmasına da imkan vermesi açısından, toplumsal şikayet hatları, mevcut devlet kuruluşlarına destek verecek ve yol gösterecek şekilde düzenlenmelidir. 5

6 2. Çocuğu istismardan koruma yöntemleri konusunda bütün kamuoyu bilgilendirilmeli ve bu amaçla yapılandırılmış eğitim programları, ilgili kuruluşlar tarafından paylaşılarak kamuoyuna aktarılmadır. 3. Çocukların kendini koruma becerilerini artıracak yapılandırılmış eğitimler (medya okuryazarlığı, kişisel güvenlik kuralları...), anaokulu ve okullarda tedrisatın içine zorunlu olarak yerleştirilmelidir. 4. Çocukla ilgili bütün kurum ve kuruluşlarda (okullar, yurtlar, dershaneler, spor tesisleri ) yönetmelikler ve gündelik akış şemaları çocuğun sağlığı ve esenliğini ön planda tutacak şekilde, modern yaşamda oluşan çeşitli yeni ve bilinen tehlikelere karşı yeniden düzenlenmelidir. 5. Çocukla birebir çalışacak meslekleri yetiştiren meslek yüksekokulları ve fakültelerde (tıp, eğitim, iletişim, sosyal hizmet, okul öncesi, meslek liseleri, ) çocuk koruma, ihmali ve istismarı ile ilgili dersler zorunlu eğitim programı içerisinde yer almalıdır. Halen mesleklerini icra edenler için aynı amaçla sertifika programları düzenlenmelidir. 6. Çocukla ilgili çalışacak her türlü meslek grubunun (doktor, kantin çalışanları, öğretmen, diş hekimi, servis çalışanları, hizmetliler, çocuğa yönelik ticari ürün satan kırtasiyeler, oyuncakçılar vs.) işe alınmalarında ve işteki devamlarında kurumların denetleme becerilerini geliştirecek düzenlemelerin yapılması (çocuk istismarcılarının kayıtlarının ulaşılabilir olması gibi) ve bunun için yasal mevzuatın (ihale şartnameleri vs.) uygun hale getirilmesi gerekmektedir. 7. Ticaret ve sanayi, esnaf odalarına bağlı kuruluşlarda çocukla ilgili meslek icra edenlerin çalışma koşulları (sinema, oyun salonu vb. eğlence yerleri, genç işçi çalıştırılabilen yerler) koruma ilkelerine uygun şekilde düzenlenmeli ve denetlenmelidir. 8. Çocuk istismarı ile ilgili istatistiki bilgilerin toplandığı bir veri sistemi oluşturulmalı, bu alanda yapılacak bilimsel çalışmalar, ödenek sağlamak ve veri ulaşımını kolaylaştırmak suretiyle teşvik edilmelidir. 6