Yumurtacı Piliç ve Japon Bıldırcınlarında Bilateral Organlarda Dermanyssus gallinae Enfestasyonunun Dalgalı Asimetriye Etkisi

Transkript

1 Yumurtacı Piliç ve Japon Bıldırcınlarında Bilateral Organlarda Dermanyssus gallinae Enfestasyonunun Dalgalı Asimetriye Etkisi Coşkun KONYALI 1 Hakan ERDEM 2 Türker SAVAŞ 2 1 Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Lapseki Meslek Yüksekokulu, Lapseki/Çanakkale 2 Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Zootekni Bölümü, Çanakkale Özet: Dış parazitler konak üzerinde oluşturdukları etkileri sebebiyle önemli stres kaynağıdırlar. Stresin tespiti ve canlılar üzerindeki etkilerini değerlendirmede dalgalı asimetrinin kullanılabileceği belirtilmektedir. Bu çalışmada biyotik bir stres faktörü olarak Dermanyssus gallinae nin, yumurtacı piliçler ve bıldırcın palazlarında bilateral uzuvlardaki simetriye olan etkisi araştırılmıştır. Deneme, normal yetiştirme koşulları uygulanan kontrol grubu ve kontrol grubundan farklı olarak, yumurtacı civcivlerde 15 günlük ve bıldırcın palazlarında 1 günlük yaşta akar ile enfeste edilmiş enfestasyon grubundan oluşmuştur. Çalışmadan elde edilen bulgulara göre, 50 günlük yaşta yumurtacı civcivlerde enfeste grubun kanat ve bacak uzunlukları bakımından daha yüksek asimetriye sahip olduğu tespit edilmiştir (P<0,05). Ayrıca 85 günlük yaşta femur, tibia, tarsus, orta parmak, humerus, metacarpal ve toplam bacak uzunluğuna ilişkin asimetrinin enfestasyon grubunda daha yüksek olduğu görülmüştür. Bıldırcın palazlarında 30 günlük yaşta tibia, tarsus, orta parmak ve toplam bacak uzunluğu bakımından akar ile enfeste grubun daha yüksek asimetriye sahip olduğu görülürken (P<0,05), 60 günlük yaşta yalnızca tibia bakımından istatistiksel olarak önemli fark tespit edilmiştir (P=0,0061). Her iki türde de ilk ölçümden 1 ay sonra yapılan ölçümler, büyüme süresince asimetrinin azaldığına işaret etmekle beraber, akar enfeste olan hayvanlarda kimi organlarda halen daha yüksek olduğu tespit edilmiştir. Sonuç olarak D. gallinae enfestasyonu, büyüme dönemindeki yumurtacı piliçlerde ve bıldırcın palazlarında bilateral organlara ilişkin asimetrinin oluşmasına neden olmuştur. Anahtar Kelimeler: Dermanyssus gallinae, dalgalı asimetri, kanatlı akarı, parazit Effect of Dermanyssus gallinae-infestation on Fluctuating Asymmetry of Bilateral Organs in Chicken and Japanese Quails Abstract: Ectoparasites can induce various deleterious effects on their hosts, including morphological disturbances in bilateral organs. Fluctuating asymmetry is used as an indicator to quantify effects of environmental stress, e.g. parasitic infections. This study investigated effects of a Dermanyssus gallinaeinfection (the poultry red mite) on fluctuating asymmetry in bilateral organs in pullets of both layer chickens and quails. Chicks of both quail and chicken species were either reared in parasite free cages (controls) or in D. gallinae-parasitized cages starting from the 1 st and 15 th d of life, respectively. Infested layer chicks had higher fluctuating asymmetries with regard to wing and leg lengths at an age of 50 d (P<0.05). Similarly, higher asymmetries in lengths of femur, tibia, tarsus, middle toe, humerus, metacarpal and total leg were quantified in at 85 d. In quail pullets, asymmetries in tibia, tarsus, middle toe and total leg length were higher in infested group at 30 d (P<0.05), but except for tibia asymmetry

2 (P=0.0061), the differences dissapred at the age of 60 d (P>0.05). Data in both species showed that infested birds show fluctuating asymmetry which tends to decrease by the time during the growth period. In conclusion, D. gallinae caused fluctuating asymmetry of bilateral organs in layer and quail pullets in growth period. Keywords: Dermanyssus gallinae, fluctuating asymmetry, red mite, parasite Giriş Fizyolojik ve gelişimsel homeostaz, fitnesin önemli bileşenleridir (Calow, 1982). Gelişimsel homeostaz, belirli bir genotip ve çevre için uyumlu fenotipler üretmektedir (Graham ve ark., 2010). Gelişimsel kararlılık, bireye ait genetik altyapı ve sunulan çevre koşulları altında düzenli bir fenotipi geliştirme yeteneğini yansıtmaktadır (Møller ve Manning, 2003). Bu bağlamda, gelişme periyodu boyunca meydana gelen düzensizlikler gelişimsel kararsızlık olarak tanımlanmaktadır (Zakharov, 1989; Parsons, 1990; Møller and Swaddle, 1997; Polak, 2003). Gelişimsel kararlılığının değerlendirilmesinde bilateral organlardaki asimetrinin kullanılabileceği birçok bildirişte yer almaktadır. Örneğin Clarke, (1995), bilateral organlarda meydana gelen asimetrinin bireylerin fitnesinin tahmininde dolaylı bir indikatör olduğunu bildirmiştir. Hayvanları ve insanları da kapsayan literatür bildirişlerinde parazitizm ile bilateral asimetri arasında önemli bir ilişkinin olduğu bildirilmektedir. Benzer şekilde dalgalı asimetri hayvan refahının tespitinde potansiyel bir indikatör olarak da ele alınmaktadır (Møller, 2003; Tuyttens, 2003). Beklenen simetrinin gerçekleşmemesi ve asimetrinin meydana gelişi kaynağını birçok faktörden almaktadır. Møller (2006), dalgalı asimetrinin mutasyon, akrabalı yetişme ya da akrabalar dışı yetişme, homozigotluk, hibridizasyon, ko-adaptasyon gibi genetik nedenler ile radyasyon, elektromanyetizma, sıcaklık, ışık, parazitik rekabet gibi çevresel nedenlere bağlı olarak meydana gelebildiğini rapor etmiştir. Buna göre çevrenin hayvan üzerindeki etkisinin ortaya konmasında geleneksel parametrelere ilaveten dalgalı asimetri de kullanılabilir. Nitekim Parsons (1990), organizmanın maruz kaldığı çevresel stresi ortaya koymak için dalgalı asimetrinin uygun bir tespit etme aracı olduğunu belirtmiştir. Çiftlik hayvanlarında verime yönelik yoğun genetik ıslah sonucu meydana gelen verim artışı çeşitli hastalıkların etkisini artırmıştır (Reinsch, 1995). Bu anlamda Goddard (2009) fitnes özelliklerindeki azalışın 2 ana nedeni olduğunu ifade etmektedir. (1) Bu özellikler seleksiyon indekslerinin oluşturulmasında ihmal edilmişlerdir, çünkü düşük kalıtım derecesine sahiptirler ve kayıtları kolay değildir; (2) bu özelliklerin altında yatan genetik mekanizma henüz yeterince anlaşılamamıştır. Sağlıklı hayvanların ıslah edilmesi yönünde çalışmalar organizmanın hastalıklara direnç, dayanıklılık veya toleransını belirlemeye yönelik sürmektedir. Konağa ait dirence ilişkin çalışmaların en çok iç parazitlere karşı direnç konusunda yoğunlaştığı söylenebilir. Ancak bazı türlerde bakteriyel ya da viral kökenli hastalıklar için de direnç ile ilgili

3 önemli gelişmeler bulunmaktadır. Örneğin Tilquin (2003), tavuklarda marek ve salmonella direncinin bu anlamda en iyi örnekler olduğunu ifade etmektedir. Öte yandan hastalık etmenlerinin ya da parazitlerin kontrolünde kullanılan kimyasallarla ilgili önemli sorunların varlığı, hastalıklara dirençli ya da toleranslı hayvanların ıslahını daha da önemli kılmaktadır (McKellar, 1999; Hoste ve ark., 2000). Hastalık ve parazitler konusunda öne çıkan ve dirençli, dayanıklı ya da toleranslı hayvanların genetik ıslahını öngören yöntemlerde en önemli sorun pratik olarak ölçülebilir, ilgili direnç, dayanıklılık ya da tolerans mekanizması ile yüksek derecede ilişkili ve yeterli genetik varyasyona sahip uygun bir ölçütün geliştirilmesidir. Dermanyssus gallinae, kırmızı akar ya da kanatlı kırmızı olarak adlandırılan ve ana konakçısı kanatlılar olan bir dış parazittir. D. gallinae, kan ile beslenen (hematofagus) bir dış parazittir ve ana konakçısı kümes hayvanları özellikle de tavuklardır. Bu bildiride, iki farklı çalışmanın bulguları ele alınarak, büyütme esnasında D. gallinae enfestasyonunun yumurtacı piliç ve bıldırcınlarda bilateral organlar üzerindeki asimetriye etkisi araştırılmıştır. Materyal ve Metot Kanatlı kırmızı akarının asimetriye olan etkisi, ÇOMÜ Deney Hayvanları Araştırma Merkezi Kanatlı Ünitesi nde gerçekleştirilen iki farklı çalışma ile araştırılmıştır. Çalışmalar yumurtacı civciv ve japon bıldırcınları olmak üzere iki farklı tür ile gerçekleştirilmiştir. Yumurtacı piliç denemesinde Atabey, Atak ve Atak-S genotiplerinden toplam 120 yumurtacı civciv kullanılmış olup, 72 hayvanın ölçümü alınmıştır. Diğer bir deneme olan bıldırcın denemesinde ise toplamda 80 palaz kullanılmış olup, 48 Japon bıldırcın (Coturnix coturnix japonica) palazına ait ölçümler alınmıştır. Her iki denemede de akar ile enfeste edilmeyen ve akardan ari bir yetiştirme düzeneğinden oluşan KONTROL grubu ve yumurtacı civcivlerde 15 günlük yaşta, bıldırcınlarda ise 1 günlük yaşta D.gallinae ile enfeste edilmiş bireyleri içeren ENFESTE grubu oluşturulmuştur. Çalışmalar bölmeli kafes sistemi kullanılarak gerçekleştirilmiş olup her iki çalışmada da her bölmede 5 er hayvan barındırılmıştır. Yumurtacı piliç denemesinde, her bir grup (kontrol-enfeste) içerisinde her genotip 5 er hayvan içeren 4 tekerrürden oluşmuştur. Bıldırcın denemesinde ise her bir grup (kontrol-enfeste) 5 er hayvan içeren 8 tekerrürden oluşmuştur. Denemelerde hayvanlara ad-libitum yem ve su sağlanmış, 16A:8K bir aydınlatma programı uygulanmıştır. Civciv çalışmasında denemenin 35. ve 70. gününde, diğer bir çalışma olan bıldırcın denemesinde ise 30 ve 60 günlük yaşta dijital kumpas kullanılarak bilateral organlara ilişkin morfometrik ölçümler yapılmıştır (Çizelge 1). Yapılan ölçümler neticesinde sağ ve sol organlar arasındaki farkı tespit etmede DA= Mutlak( Sağ-Sol /(Sağ+Sol)*0,5)*100 formülü kullanılarak söz konusu organlara ilişkin asimetri değeri elde edilmiştir. Swaddle ve Witter (1996), söz konusu formülü nispi asimetri olarak da adlandırmıştır.

4 Çizelge 1. Çalışmada ele alınan ve ölçümü yapılan bilateral uzuvlar Femur uzunluğu Tibia uzunluğu Tarsus uzunluğu Orta Parmak uzunluğu Toplam Bacak uzunluğu Humerus uzunluğu Radius-Ulna uzunluğu Metacarpal uzunluğu Toplam Kanat uzunluğu İstatistiksel analizlerde her tür kendi içerisinde analiz edilmiştir. Her iki çalışmanın da istatistiksel analizleri SAS paket programı kullanılarak gerçekleştirilmiştir. Çalışmalarda enfestasyonun dalgalı asimetri üzerine etkisi varyans analizi (ANOVA) temelinde gerçekleştirilmiştir. Ele alınan özelliklere ilişkin en küçük kareler ortalamaları arasındaki farkı tespit etmede Tukey Çoklu Karşılaştırma yöntemi kullanılmıştır. Yumurtacı piliçlerin analizinde istatistiksel model grup (Kontrol, Enfeste), genotip (Atabey, Atak, Atak-S) ve interaksiyonlarından oluşmuş olup, ele alınan özelliklerde genotipler ve grup*genotip interaksiyonu istatistiksel olarak önemsiz olduğu için (P>0,05) bulgularda yalnızca gruplara ilişkin değerler verilmiştir. Bıldırcın palazlarına ilişkin verilerin analizinde ise istatistiksel modelde sadece grup (Kontrol, Enfeste) faktörü yer almıştır. Bulgular ve Tartışma Olumsuz bir çevre faktörü ve stres etmeni olarak akar enfestasyonunun bilateral organlara ilişkin dalgalı asimetri üzerine etkisi kontrol ve enfestasyon grupları temelinde analiz edilmiştir. Buna göre denemenin 35. gününde, 50 günlük yaştaki piliçlerin morfometrik ölçümlerinden elde edilen bulguların yer aldığı, gruplara göre asimetri değerleri Çizelge 2 de yer almaktadır. Söz konusu çizelgeden görüleceği üzere tibia, tarsus ve orta parmak uzunluğu bakımından enfestasyon grubunun istatistiksel olarak daha yüksek asimetri değerlerine sahip olduğu görülmektedir (P 0,0159). Kanat uzunluğu bakımından humerus ve radius-ulna-metacarpal kısımlara ilişkin ölçümler enfestasyon grubu hayvanların daha yüksek asimetriye sahip olduğunu göstermektedir (P<0,05). Çizelge 2. de 50 günlük yaştaki piliçlerde toplam kanat ve bacak uzunluğuna ilişkin analiz sonuçları da yer almaktadır. Söz konusu çizelgeye göre toplam kanat ve bacak uzunluğuna ilişkin asimetrinin de enfestasyon grubunda önemli düzeyde yüksek olduğu bulgulanmıştır (P<0,05). Denemenin 70. gününe denk gelen 85 günlük yaşta yapılan morfometrik ölçümlere ilişkin asimetri değerleri Çizelge 2.de yer almaktadır. Söz konusu çizelgeden görüleceği üzere ele alınan radius-ulna kemikleri dışındaki diğer organlara ilişkin asimetri değeri bakımından gruplar arasındaki fark istatistiksel olarak önemlidir (P<0,01). Femur, tibia ve tarsus uzunluğuna ilişkin nispi asimetrinin enfeste grupta sırasıyla %5,18, %3,72, %2,52 olduğu görülürken bu değerlerin kontrol grubundaki hayvanlarda sırasıyla %2,45, %1,48 ve %0,99 olduğu görülmektedir (Çizelge 2). 85 günlük yaştaki piliçlerde radius-ulna

5 uzunluklarına ilişkin asimetri bakımından gruplar arasında istatistiksel olarak bir fark bulunmamaktadır (P=0,8867). Ancak metacarpal uzunluğa ilişkin asimetrinin enfeste grupta daha yüksek olduğu görülmektedir (P=0,0087). Çizelge 2 den görüleceği üzere toplam kanat ve bacak uzunluğuna ait asimetrinin yine benzer şekilde akar ile enfeste olan grupta daha yüksek olduğu görülmektedir (P=0,0585 ve P=0,0123). Çizelge 2. Yumurtacı piliçlerde 50 ve 85 günlük yaşta gerçekleştirilen morfometrik ölçümlerde Özellik ele alınan bilateral organlara ait asimetri değerlerinin gruplara göre değişimine ilişkin en küçük kareler ortalamaları, standart hataları ve P-değeri, % 50 günlük yaş 85 günlük yaş Kontrol Enfeste SEM P Kontrol Enfeste SEM P Femur uz ,45 5,18 0,50 0,0003 Tibia uz. 1,90 3,93 0,36 0,0001 1,48 3,72 0,39 0,0001 Tarsus uz. 2,39 4,90 0,45 0,0002 0,99 2,52 0,27 0,0002 Orta Parmak uz. 2,93 5,34 0,46 0,0005 1,65 3,17 0,42 0,0123 Humerus uz. 3,41 5,56 0,62 0,0159 1,94 3,40 0,45 0,0252 Radius-Ulna uz. 2,73 2,81 0,35 0,8867 1,76* 2,92* 0,30 0,0074 Metacarpal uz. 2,28 3,87 0,42 0,0087 Toplam Kanat uz. 1,74 2,91 0,35 0,0199 1,57 2,16 0,22 0,0585 Toplam Bacak uz. 1,38 3,02 0,24 <,0001 0,90 1,73 0,19 0,0023 * Radius-Ulna ve Metacarpal organların toplam uzunluğu Çizelge 3 ten görüleceği üzere, denemenin 3. haftasında, 30 günlük yaştaki palazlarda yapılan ölçümlere göre tibia, tarsus ve orta parmak uzunluğuna ait nispi asimetrinin muamele grupları arasında istatistiksel olarak önemli düzeyde farklı olduğu tespit edilmiştir (P<0,05). Buna göre tibia, tarsus ve orta parmak uzunluğunun asimetrisine ilişkin en küçük kareler ortalamasının enfeste grupta sırasıyla %5,07, %6,40 ve %3,40 olduğu görülürken bu değerlerin kontrol grubunda sırasıyla %3,55, %3,67 ve %1,98 olduğu görülmektedir (Çizelge 3). Toplam bacak uzunluğuna ilişkin asimetrinin gruplar arasında önemli düzeyde farklı olduğu görülmektedir (P=0,0080). 60 günlük Japon bıldırcınlarında yapılan ölçümlerden hesaplanan nispi asimetri değerlerine ilişkin bulgular Çizelge 3 de yer almaktadır. Söz konusu çizelgeden görüleceği üzere tibia uzunluğuna ilişkin asimetri enfestasyon grubunda daha yüksektir (P=0,0061). Orta parmak uzunluğu bakımından da enfeste grubun daha yüksek asimetriye sahip olduğu görülmektedir (P=0,0708). Ölçümü yapılan diğer özellikler bakımından gruplar arasında istatistiksel olarak fark tespit edilmemiştir. Çalışmalarda asimetriye ilişkin elde edilen bulgular

6 büyüme döneminde kanatlı kırmızı akarı enfestasyonuna maruz kalan yumurtacı civcivlerde ve bıldırcın palazlarında dış parazitin etkisini açıkça ortaya koymaktadır. Özellikle yumurtacı civcivlerde belirgin olarak görülen söz konusu etki bıldırcın palazlarında da bazı özelliklerde kendini göstermektedir. Çizelge ve 60 günlük Japon bıldırcınlarında gerçekleştirilen morfometrik ölçümlerde ele alınan bilateral organlara ait asimetri değerlerinin gruplara göre değişimine ilişkin en küçük kareler ortalamaları, standart hataları ve P-değeri, % Özellik 30 günlük yaş 60 günlük yaş Kontrol Enfeste SEM P Kontrol Enfeste SEM P Femur uz ,93 2,92 0,43 0,1066 Tibia uz. 3,55 5,07 0,48 0,0278 2,53 5,05 0,63 0,0061 Tarsus uz. 3,67 6,40 0,68 0,0057 2,28 3,16 0,47 0,1818 Orta Parmak uz. 1,98 3,40 0,30 0,0011 1,79 2,91 0,42 0,0708 Humerus uz ,40 3,22 0,45 0,2118 Radius-Ulna uz ,22 2,87 0,43 0,2905 Metacarpal uz ,07 2,69 0,46 0,5596 Toplam Kanat uz ,89 1,66 0,32 0,6014 Toplam Bacak uz. 2,15 3,35 0,31 0,0080 1,62 1,93 0,30 0,4584 Dalgalı asimetrinin farklı türlerdeki özellikler için benzer şekilde de her zaman aynı gelişimsel şablonu göstermeyeceği bildirilmektedir (Swaddle ve Witter, 1997). Bu bağlamda da yumurtacı piliçler ile bıldırcın palazlarında akar enfestasyonu neticesinde meydana gelen bu farklılık öncelikle türler arası biyolojik farklılığa, sonrasında ise enfestasyon yoğunluğu ve süresi gibi faktörlere atfedilebilir. Zira D. gallinae'nın biyolojisi nedeniyle enfestasyon yoğunluğunu kontrol altında tutmak oldukça güçtür (Erdem ve ark., 2015). Bulgular, başta tibia, femur ve tarsus uzunluklarına ilişkin asimetrinin enfeste grupta belirgin bir şekilde daha yüksek olduğunu göstermektedir. Thomas ve Poulin (1998), parazit ile enfeste bireylerde femurda asimetrinin daha yüksek olduğunu bildirmişlerdir. Thomas ve Poulin (1998)'in bildirişi yumurtacı piliçlerde gerçekleşirken (Çizelge 2) Japon bıldırcınlarında en yüksek nispi asimetri tibia uzunluğunda tespit edilmiştir (Çizelge 3). Møller (1992), kan emen Ornithonyssus bursa akarının kırlangıçlarda ikincil cinsel karakterlerine ilişkin dalgalı asimetriyi doğrudan etkilediğini, fakat kanat uzunluğuna ilişkin asimetrinin akardan etkilenmediğini bildirmiştir. Yazar, ikincil cinsel özelliklerin bu anlamdaki hassasiyetini parazitlere direnç ve süs özelliklerinin morfogenezinde etkili genlerin epistatik olmasına bağlamaktadır. Wakelin ve Blackwell (1988), genel olarak parazitlere ve patojenlere direncin

7 tek gen tarafından belirlendiğini rapor etmişlerdir. Mitton ve Grant (1984) ise dalgalı asimetri şiddetinin heterozigotluk oranıyla yakından ilişkili olduğunu belirtmişlerdir. Dalgalı asimetri, çevresel ve genetik stresin bir göstergesi olmasına rağmen, bu durum her zaman gerçekleşmemektedir (Graham ve ark., 2010). Nitekim bulgular hem türler bazında hem de türler içi farklı yaşlarda nispi asimetrinin farklılığına işaret etmektedir (Çizelge 2 ve 3). İlerleyen yaşla birlikte bazı organlarda nispi asimetrinin azaldığı ya da tamamen ortadan kalktığı görülmektedir. Bazı stres etmenlerinin, büyümenin azaldığı veya mortalitenin arttığı durumlarda dahi asimetriye etkisinin olmadığı bildirilmektedir (Bjorksten ve ark., 2000). Buna göre muhtemelen dalgalı asimetri, incelenen özellik, tür, ırk ve hatta stres etmenine maruz kalma süresi gibi faktörlerden etkilenen karmaşık bir mekanizmadır. Bacaklar veya kanatlar gibi fonksiyonel özelliklerin gelişimsel olarak daha stabil olmasının gerektiğine değinen Knierim ve ark. (2007), bu özelliklerde asimetrinin evrimsel olarak dezavantaja sebep olacağını belirtmişlerdir. Bu yapılardaki yüksek asimetrinin organizmaya ciddi anlamda yük getireceği ifade edilmektedir (Palmer ve Strobeck, 1986). Knierim ve ark. (2007), süs gibi sekonder özelliklere ilişkin asimetrinin daha yüksek olabileceğini belirtmektedirler. D. gallinae ile enfeste edilen yumurtacı piliçler ve bıldırcın palazlarından büyüme döneminde iki farklı yaşta yapılan morfometrik ölçümlerden görüleceği üzere asimetriye ilişkin değerlerin ikinci ölçümlerde azaldığı görülmektedir. İlk ölçümler erken büyüme döneminde yapılmış iken sonraki ölçümler yaklaşık 1 ay sonraki süreçte yapılmıştır. Bazı çalışmalarda sağ ve sol kısımlar arasındaki varyasyonun büyüme eğrisi boyunca azalabildiği, gelişme periyodu ilerledikçe asimetri değerlerinde azalma gözlendiği bildirilmiştir Swaddle ve Witter, 1997; Hallgrimsson ve ark., 2003). Fakat yaş ile birlikte asimetri değerinde artış olduğu da bildirilmektedir. Bu artışın büyüme döneminde, artan boyut veya artan stres, asimetrinin etkisi altında kemik yapısının değişmesi, düzensizliklerin birikimi veya yıpranma gibi sebeplerden dolayı olabileceği rapor edilmektedir (Knierim ve ark., 2007). Büyüme sürecinde ve 1 ay ara ile iki kez yapılan ölçümler, büyüme süresince asimetrinin azaldığına işaret etmekle beraber enfeste olan hayvanlarda kimi organlarda daha yüksek olduğu tespit edilmiştir. Telafi büyümesinin etkisi ve akar yoğunluğunun azalmasından kaynaklandığı düşünülen bu asimetrik durumun telafisinin ve bunun organizmaya maliyetinin ne olduğu bilinmemektedir. Ayrıca son ölçümlerin yapıldığı süreçte bıldırcın palazlarının ergin aşamaya gelmiş olmaları göz ardı edilmemelidir. Sonuç ve Öneriler Kanatlı yetiştiriciliğinde önemli bir dış parazit olan kanatlı kırmızı akarının (Dermanyssus gallinae) büyüme dönemindeki enfestasyonuna ilişkin bulgular, gerek yumurtacı piliçlerde gerekse bıldırcın palazlarında akarın bilateral organlara ilişkin asimetrinin oluşmasına

8 neden olduğunu göstermektedir. İki farklı dönemde yapılan ölçümler, yaşla birlikte asimetrinin azaldığını, fakat özellikle akar ile enfeste olan bireylerde halen daha yüksek olduğunu göstermiştir. Parazit enfestasyonunun yalnızca çevresel olarak ele alınmasının popülasyon içerisindeki anormal morfolojiye sahip bireyleri azaltmada ve gelişim süresince daha kararlı bir popülasyon elde etmede yeterli olmayacağı görülmektedir. Nispi asimetri bakımından bireysel farklılıkların anlamı, bu çalışmaların devamında yapılacak araştırmalarla irdelenmelidir. Teşekkür Bu çalışma, FDK no lu proje kapsamında Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Koordinasyon Birimi tarafından desteklenmiştir. Kaynaklar Bjorksten, T., David, P., Pomiankowski, A., Fowler, K., Fluctuating asymmetry of sexual and nonsexual traits in stalk-eyed flies: a poor indicator of developmental stress and genetic quality. J. Evol. Biol. 2000, 13, Calow, P., Homeostasis and fitness. Am. Nat. 1982, 120, Clarke, G.M., Relationships Between Developmental Stability and Fitness: Application for Conservation. Conserv. Biol. 9, Erdem, H., Konyalı C., Coşkun, B., Savaş, T., Kanatlıların kırmızı akarı (Dermanyssus gallinae): Biyolojisi ve etkileri. Ulusal Zootekni Kongresi, 3-5 Eylül, Konya. Goddard, M.E., Fitness traits in animal breeding programs. In: Mirkena, T., Duguma, G., Haile, A., Tibbo, M., Okeyo, A.M., Wurzinger, M., Sölkner, Genetics of adaptation in domestic farm animals. A review. Livestock Sci., 132:1-12 Graham, J.H., Shmuel, R. Hagit, H.O., Eviatar, N., Fluctuating Asymmetry: Methods, Theory, and Applications. Symmetry 2010, 2, ; doi: /sym Hallgrimsson, B., Miyake, T., Wilmore, K., Hall, B.K., Embryological origins of developmental stability: Size, shape and fluctuating asymmetry in prenatal random bred mice. J Exp Zoolog B Mol Dev Evol 2003;296B: Hoste, H., Chartier, C., Etter, E., Coudeau, C., Soubirac, F., Lefrileux, Y., A Questionnaire Survey on the Practices Adopted to Control Gastrointestinal Nematode Parasitism in Dairy Goat in France. Veterinary Research Communications 24(7): Knierim, U., Van, Dongen, S., Forkman, B., Tuyttens, F.A.M., Špinka, M., Campo, J.L., Weissengruber, G.E., Fluctuating asymmetry as an animal welfare indicator a review of methodology and validity. Mckellar, Q.A., Antibiotics and Resistance in Farm Animals. Nutri. & Food Sci: Mitton, J.B., Grant, M.C., Associations among protein heterozygosity, growth rate and developmental homeostasis. A. Rev. Ecol. Syst. 15:

9 Møller, A.P., A review of developmental instability, parasitism and disease infection, genetics and evolution. Infection, Genetics and Evolution 6 (2006) Møller, A.P., Manning, J., Growth and development instability. Vet J.2003;166: Møller, A.P., Swaddle, J.P., 1997.Asymmetry, Developmental Stability and Evolution. Oxford Uni. Press Parsons, P.A., Fluctuating asymmetry:an epigenetic measure of stress.bio.rev. 65; Palmer, A.R., Strobeck, C., Fluctuating asymmetry: Measurement, analysis, patterns. Ann Rev Ecolog Syst 1986;17: Polak, M., Developmental Instability:Causes and Consequences;Oxford Uni. Press. Reinsch, N., Züchterische Bedeutung der Gesunderhaltung. Züchtungskunde. 67: Swaddle JP, Witter MS On the ontogeny of developmental stability in a stabilized trait. Proc R Soc Lond B 1997;264: Swaddle, J.P., Witter, M.S Food, feathers and fluctuating asymmetries. Proc. R. Soc. Lond. (B) 255: Thomas, F., Ward, D.F., Poulin, R., Fluctuating asymmetry in an insect host: a big role for big parasites? Ecol. Lett. 1, Tilquin, P., Methodological Aspects of the Mapping of Disease Resistance Loci in Livestock. in Chapter 1: the Genetics of Resistance to Infectious Diseases in Livestock. Doctoral Thesis. Université Catholique De Louvain Faculté D'ingénierie Biologique, Agronomique Et Environnementale, Belguim. URL: Tuyttens, F.A.M., Measures of developmental instability as integrated, a-posteriori indicators of farm animal welfare: a review. Anim Welf. 2003;12: Wakelin, D., Blackwell, J.M.., Genetics of resistance to bacterial and parasitic infection. Rev. sci. tech. Off. int. Epiz., 1998, 1 7 (1), Zakharov, V.M., Future prospects for population phenogenetics. Sov. Sci.Rev. F. Physiol. Gen. Bioi. 4:1-79