Yavaş Gelişen İki Farklı Genotipin Organik Sistemde Refah Parametrelerinin Karşılaştırılması

Transkript

1

2 Türkiye II. Organik Hayvancılık Kongresi Ekim 2013 Bursa Yavaş Gelişen İki Farklı Genotipin Organik Sistemde Refah Parametrelerinin Karşılaştırılması Hasan Eleroğlu *, Arda Yıldırım ** Ahmet Şekeroğlu ***, Mustafa Duman ** Özet Bu araştırma, yavaş gelişen iki farklı genotipin (Hubbard S757; S757 ve Hubbard Gri çubuklu JA; GB JA) organik sistemde refah parametrelerini ve kan serumunda bazı biyokimyasal özelliklerini karşılaştırmak amacıyla yürütülmüştür. Yavaş gelişen S757 ve GB-JA genotipinden günlük yaşta toplam 240 adet karışık cinsiyette civcivler rastgele altı tekerrürlü olmak üzere iki deneme grubuna ayrılarak tonik immobilite (TI), göreceli asimetri (GA), dalgalı asimetri (DA), rektal sıcaklık (RS) ve kan serumunda bazı biyokimyasal parametreler ölçülmüştür. Tonik immobilite induksiyon sayısı (TIS) ve RS bakımından genotipler arasında 6, 10 ve 14 haftalarda ölçülen değerler arasında önemli bir farklılık bulunmamıştır (P>0,05). Genotip bakımından 10 hafta (P<0,01) ve cinsiyetler arasında 14 haftada (P<0,05) elde edilen TI değerleri bakımından fark önemli bulunmuştur. Tibiotarsus eklemindeki tarsometatarsus genişliği bakımından cinsiyetler arasında fark önemli (P<0,05) olup, dişilere göre erkeklerden elde edilen göreceli ve dalgalı asimetri yüksek olarak gerçekleşmiştir. Serum kolesterol ve ürik asit bakımından genotipler arasında farklılık önemli bulunmuştur (P<0,01). Erkek piliçlerin kolesterol düzeyi dişilerden yüksek bulunmuştur. Sonuç olarak, yavaş gelişen genotipler ve cinsiyetin göreceli ve dalgalı asimetri, tonik immobilite ve rektal sıcaklık gibi refah parametreleri üzerine etkisi gözlenmemiştir. Anahtar Kelimeler: Dalgalı asimetri, organik üretim, serum biyokimyasal, yavaş gelişen genotip, tonik immobilite, refah göstergesi The welfare of slow growing broiler genotypes reared in organic system Abstract This study was conducted to compare welfare indicators and some serum biochemical parameters of two different slow growing genotypes (Hubbard S757; S757 and Hubbard Grey Barred JA; GB JA) under organic housing system. A total of 240 day-old chicks (mixed sex) were allocated randomly into 2 experimental groups (replicates 6) and were measured tonic immobility (TI), relativite asymmetry (RA), fluctuating asymmetry (FA), rectal temperatures (RT) and some biochemical parameters of blood. The genotypes had no effect on the number of tonic immobility induction (NTI) and RT at 6, 10 and 14 weeks. The TI was a significant difference between genotypes at 10 weeks (P<0.05) and sex at 14 weeks (P<0.05). Overall duration of TI was similar (P>0.05) in genotypes and sex. The effect of sex was significant for width of tarsometatarsus at the joint with tibiotarsus; males had greater FA and RA than females (P<0.05). Serum cholesterol and uric acid had significant differences between genotypes (P<0.01). Cholesterol levels was significantly (P<0.01) higher in male than in female slow-growing broiler. It is concluded that slow-growing genotypes and sex had no effect on measures of welfare, such as the FA, RA, TI and RT. Keywords: Fluctuating asymmetry, organic production, serum biochemical, slow-growing genotype, tonic immobility, welfare indicator Giriş Organik üretimle lezzetli kanatlı eti üretim ve satışının sağlandığı alternatif bir pazar geliştirilmiştir (OTE, 2010; Fanatico ve Born, 2001). Organik barındırma sisteminde hayvanlar daha fazla kendi davranışsal özelliklerini gösterdikleri için refahı artmıştır. * Cumhuriyet Üniversitesi, Şarkışla Aşık Veysel MYO, Şarkışla/Sivas ** Gaziosmanpaşa Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Zootekni Bölümü, Tokat *** Niğde Üniversitesi, Tarım Bilimleri ve Teknoloji Fakültesi, Hayvansal Üretim ve Teknolojileri Bölümü, Niğde/Türkiye 252

3 Tavukların tonik immobilite süresi ve DA sı stres, korku ve refah düzeylerinin ölçümü için bir kriter olarak kullanılmaktadır (Campo vd., 2008; Dávila vd., 2011). TI kanatlılarda korku düzeyini en doğru yansıtan testlerden birisidir (Jones 1995, Akşit ve Özdemir, 2002). TI durumunun hayvanın korku nedeniyle ayağa kalkma yeteneğini geçici olarak kaybetmesinden, sempatik sinir iletiminin yavaşlamasından ve dış uyarılara tepki verememesinden kaynaklandığı bildirilmektedir (Jones, 1986; Gentle vd., 1989). Morfolojik asimetri (MA) hayatın belli bir döneminde büyümeyi etkileyen bireysel zorluklar ile başa çıkma yeteneğini yansıtan potansiyel bir hayvan refah göstergesi olarak açıklanmıştır (Tuyttens, 2003; Broom, 2006; Knierim vd., 2007). Asimetri, mükemmel bir büyüme simetrisinden rastgele doğrudan sapmalar olarak tanımlanır. Bu sapmalar genellikle morfolojik gelişmenin başarılı olduğu durumlarda hem genetik faktörler hem de çevre koşullarının bir sonucu olan belirli vücut bölgelerinde gözlenmektedir (Nääs vd., 2008). İki tarafın morfolojisi çoğunlukla aynı çevre koşullarında gelişmekte, sol ve sağ arasındaki farklar ise gelişimsel istikrarsızlık olarak varsayılmaktadır. Mükemmel simetriden bu sapmalar DA olarak adlandırılır (Van Nuffel vd., 2007). Yetiştirme koşullarının uygunluğunun belirlenmesinde DA yararlı olabilir (Knierim vd., 2007; Van Nuffel vd., 2007). DA nin tonik immobilite süresi ile ilişkilidir (Campo vd., 2000). Etlik piliçlerde artan aktivite ile bacak yapısı ve performansı gelişmekte iyileştiği, korku düzeyi azalmaktadır (Bizeray vd., 2002). Organik üretim sisteminde üretilen etlik piliçlerin konvansiyonel üretim sistemlerinde üretilen etlik piliçlerden daha az DA gösterdiği ve refahının daha üstün olduğu bildirilmektedir (Tuyttens vd., 2008). Bu çalışmanın amacı, kanatlılarda (Gallup, 1979) TI ile DA ve GA gibi kronik stress, refah durumu ve bazı serum biyokimyasal profilini yansıtan (Parsons, 1990) refah indikatörlerine organik olarak yetiştirilen 2 yavaş gelişen genotip ve cinsiyetin etkisini karşılaştırmaktır. Materyal ve Metot Bu araştırmada yavaş gelişen S757 ve GB-JA genotipinin eşit sayıda erkek ve dişilerinden oluşan toplam 240 adet günlük civciv kullanılmıştır. Organik yetiştirme sahasında 12 adet taşınabilir kümeslerin (1,5 x 1,5 m) her birinde toplam 20 hayvan (10 hayvan/m 2 ) olacak şekilde yerleşim sıklığı uygulanmış ve 100 m 2 mera alanı sağlanmıştır. Bu araştırma, Türkiye Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı nın organik tarımın esasları ve uygulanmasına ilişkin yönetmelik çerçevesine göre yürütülmüştür (OTE, 2010). Başlangıçta ilk 14 gün civcivler meraya çıkarılmaksızın taşınabilir kümes içerisinde barındırılmış, yem ile su ad libitum olarak verilmiştir. Bu dönemden sonra hayvanların serbest olarak otlanmasına (saat arası) deneme suresince izin verilmiştir. Deneme süresi 14 hafta sürmüştür güne kadar başlangıç (197 g ham protein/kg (HP) ve MJ/kg metabolik enerji (ME)), güne kadar büyütme (201 g/kg HP ve MJ/kg ME) ve güne kadar bitirme (180 g/kg HP ve MJ/kg ME) dönemi yemler hazırlanırken sertifikalı organik yem ham maddeleri kullanılmıştır. Her gruptan 18 erkek ve 18 dişi tavuk toplamda 72 tavuk TI parametresi için analiz edilmiştir. 6, 10 ve 14. haftalarda aynı hayvanların kanat numaralarından yararlanarak TI reaksiyonu ölçülmüştür. TI reaksiyonu için her tavuk 15 saniyeliğine U şekilli bir ahşap yuvaya sırtının üzerine yerleştirildikten sonra test edilmiştir (Jones ve Faure, 1981; Mills ve Faure, 1991). Ayağa kalkmak için geçen süre TI olarak kaydedilmiştir. Eğer TI yoksa ya da 10 saniyeden daha kısa ise uygulama yeniden başlatılmıştır. Beş uygulamadan sonra TI kaydedilemezse, tavuğun duyarlı olmadığı sayılmış ve TI skoru 0 saniye olarak kaydedilmiştir. Ayağa kalkma süresi 10 dakikayı geçenlerde TI skoru maksimum 600 saniye olarak kaydedilmiştir (Campo ve Prieto, 2009; Dávila vd., 2011). Araştırmada TI testinden sonra yavaş gelişen genotiplerin rektal sıcaklıkları belirlenmiştir. Rektal sıcaklıklar 6, 10 ve 14. haftalarda manuel elektronik termometre (±0,10 C) ile tavuğun rektumundan ölçülmüştür. Her gruptan yavaş gelişen 12 erkek ve 12 dişi, toplamda 48 etlik piliç kesilmiş, DA ve GA ikili simetriden sapan ölçümlerde kullanılmıştır. Ölçülen morfolojik özellikler sağ ve sol, dış, orta, iç ve arka parmak ve bacak (metatarsus) uzunlukları ve tarsometatarsus genişliğinden oluşmaktadır. Tüm ölçümler (Van Nuffel vd., 2007) dijital kumpas kullanılarak milimetrik (0,01 mm) yapılmıştır. DA, tavukların sağ ve solundan ölçülen değerlerin mutlak farklılığı [ Sağ-Sol ] olarak tanımlanmıştır. GA ise, sağ ve sol özellikler ile ilgili mutlak asimetri değerlerinin oranı olarak tanımlanmıştır: GA = ( Sol-Sağ /[(Sol+Sağ)/2]) x 100 (Yang, 1998). 253

4 Tavuklardan kesimden önce kanat altından 5 ml kan örnekleri toplanmıştır, biyokimyasal analizler için serum kullanılmıştır. Serum glikoz, kolesterol, toplam protein, ürik asit, Ca, P, Na, K ve Cl auto analyzer (Technicon RA 1000) üzerinde ticari kitler kullanılarak ölçüm yapılmıştır. Araştırmada muameleler arasında tüm parametrelerde farklılıkları, genotip ve cinsiyet, ve bunların interaksiyon etkilerini saptamak için çift yönlü (ANOVA) varyans analiz metodu (SPSS 16.0 Inc. Chicago. IL. USA) uygulanmıştır. Bulgular ve Tartışma Genotip ve cinsiyetin TI, TIS ve RS değerleri Tablo 1 de özetlenmiştir. Tablo 1. Genotiplerin rektal sıcaklık ( 0 C) ve tonik immobilite reaksiyonu 6. hafta 10. hafta 14. hafta Genel Genotip 1 Cin 2 TI 3 TIS 4 RS 5 TI 3 TIS 4 RS 5 TI 3 TIS 4 RS 5 TI 3 TIS 4 RS 5 GB JA D 103 1,53 41,7 38 1,88 41,8 31 1,59 41,6 57 1,67 41,7 E 158 1,32 41,8 51 1,63 41,9 46 1,44 41,7 85 1,48 41,8 S757 D 185 1,32 41,8 58 1,74 41,8 37 1,26 41,7 93 1,44 41,7 E 126 1,12 41,8 77 1,53 41,8 57 1,18 41,7 86 1,27 41,7 OSH 6 18,14 0,07 0,21 4,37 0,10 0,03 4,31 0,08 0,04 6,72 0,07 0,03 Genotip NS NS NS ** NS NS NS NS NS NS NS NS Cinsiyet NS NS NS NS NS NS * NS NS NS NS NS 7 G X C NS NS NS NS NS NS NS NS NS NS NS NS 1 GB JA = Hubbard Gri çubuklu JA; S757 = Hubbard S757 2 D = dişi; E = erkek. 3 TI = Tonik immobilite 4 NTI = Tonik immobilite indüksiyon sayısı RS = Rektal sıcaklık 6 Ortalama Standart Hata 7 Genotip X Cinsiyet *P<0,05; **P<0,01; NS, P>0,05 TI süresi, 6. ve 14. haftalarda TSI ise 6, 10 ve 14. haftalarda genotipten etkilenmemiştir (P>0,05). TI süresine genotipin etkisi 10. haftada olmuştur (P<0,01). 10. haftada S757 genotipinin TI ortalamaları (67,5), GB-JA genotipinden (44,5) daha yüksek olmuştur. Bununla birlikte 14. hafta TI süresi üzerine cinsiyetin etkisi önemlidir (P<0,05). Tablo 1 de görüldüğü gibi yavaş gelişen erkek etlik piliçler (51,5) dişi piliçlerden (34) daha fazla korku stresi göstermişlerdir. TI ve TSI nın genel ortalamaları genotip ve cinsiyet bakımından farklılık önemli olmamıştır (P>0,05). Kanatlılarda TI süresi korku düzeyinin iyi bir tahminidir (Jones, 1986). Organik kanatlı yetiştiriciliğinde hayvan refahı önemli olup, araştırma sonucu bunu doğrular niteliktedir. TI bakımından 10. haftada genotipler arasında önemli farklılıklar bulunmaktadır. Bu çalışmanın genel sonuçları, Campo vd. (2000) nin TI bakımından İspanyol ırkları (Villafranquina, Barred Vasca, Buff Prat ve Castellana) arasında önemli farklılıkların olduğu sonucu ile uyumsuz olmasına karşın, Villafranquina, Barred Vasca, ve Castellana erkekleri ile uyum içerisinde olmuştur. Campo vd. (2008), İspanyol yerli tavuk genotiplerin her ikisinin (Red-Barred Vasca ve Birchen Leonesa) TI seviyesi benzer olduğu halde derin altlıklı sistemde barındırılan tavuklar arasında TI bakımından farklılık görülmediği; açık alana erişimli serbest gezinmeli tavukların kapalı yetiştirilenlerden daha az stresli olduğunu bildirmişlerdir. Bu araştırmada açık alana ulaşabilen yavaş gelişen etlik piliçlerin genel TI değişim sınırları (57-93 s), Campo vd. (2008) nin farklı İspanyol genotiplerinden ölçtükleri süreden ( s) aşırı derecede düşük bulunmuştur. Ayrıca Prieto ve Campo (2010) standart sıcaklıklarda yetiştirilen White Leghorn ların TI sini 99 saniye olarak tespit etmişlerdir. Araştırma bulgularına göre genel RS sıcaklıkları, genotip ve cinsiyetten etkilenmemişlerdir (Tablo 1; P>0,01). RS hayvan vücudunun en önemli fizyolojik tepkilerden birisidir ve etlik piliçlerde ısı stres seviyesinin bir göstergesi olduğu ileri sürülmektedir (Deeb ve Cahaner, 1999). Yavaş gelişen etlik piliçlerin ısıya karşı daha az hassas olduğu bilinmektedir (Washburn vd.,1980). Sıcak koşullarda konvansiyonel etlik piliçlerin iç ısı

5 üretiminin yavaş gelişen genotiplere göre daha yüksek olduğu bildirilmektedir (Deeb ve Cahaner, 2001; N'dria vd., 2007). Nitekim N'dria vd. (2007) etlik piliç rektal sıcaklığın sıcak koşullar altında yüksek olduğu ve böylece vücut sıcaklığında daha fazla varyasyon gözlendiğini açıklamışlardır. Bu çalışmada yavaş gelişen etlik piliçler organik sistemde ısı stresine maruz kalmamışlardır. RS düzeyi bakımından yavaş gelişen etlik piliçlerin fizyolojik reaksiyonları benzer araştırma (N'dria vd. 2007) sonuçları ile uyum içerisinde olmuştur. DA ve GA ile ilgili ortalama veriler Tablo 2 ve 3 de özetlenmiştir. A, B, C, D, E ve F değerleri bakımından DA ve GA üzerine genotip ve cinsiyetin etkisi bulunmamakta (P>0,05), G değeri bakımından DA ve GA üzerine cinsiyetin etkisi önemli bulunmuştur (P<0,05). DA derecesi bakımından uygulamalar arasında gözlenen bu varyasyon gelişimsel stabilitenin güvenilir bir ölçüsü olarak çoklu özelliklerden ortalama GA nin elverişliliğini göstermektedir (Campo vd., 2000). Ortalama GA genotiplerde benzer gelişimsel stabiliteye sahip olmuştur. Bu bulgular, Kellner ve Alford (2003) un birçok ikili (sağ ve sol) özellikleri ile Campo vd. (2000, 2005) nin konvansiyonel sistemlerde yetiştirilen genotipler arasında DA ve GA bakımından önemli farklık bulunmadığına ilişkin sonuçlarıyla uyum içerisindedir. G bakımından erkeklerin DA ve GA değerleri (3,66 ve 1,59) dişilerden (1,55 ve 0,75) yüksek bulunmuştur. Dişiler simetrik özellikleri ile erkekler tarafından tercih edilmekte (Møller, 1992) ve kanatlılarda simetrik özellik bakımından doğal seleksiyonun bulunduğu bildirilmektedir (Balmford vd., 1993; Campo vd., 2005). Erkeklerin cinsi dimorfizim değerlerinin dişilere göre geniş olması ortalama değerlerden anlaşılmaktadır. Tablo 2. Yavaş gelişen genotiplerin dalgalı asimetri (DA) ortalamaları Özellik Dalgalı Asimetri Genotip 1 Cins 2 A 3 B 4 C 5 D 6 E 7 F 8 G 9 GB JA D 0,69 0,62 0,71 1,89 0,93 0,63 0,83 E 1,03 0,93 0,78 2,51 1,03 0,66 1,39 S757 D 0,89 0,53 1,20 2,19 0,51 0,48 0,67 E 0,71 0,75 1,00 1,82 1,14 0,72 1,71 OSH 10 0,099 0,810 0,127 0,276 0,116 0,073 0,1992 Genotip NS NS NS NS NS NS NS Cinsiyet NS NS NS NS NS NS * 11 G X C NS NS NS NS NS NS NS 6 D= tarsometatarsus uzunluğu 7 E= mahmuzun tarsometatarsus genişliği 8 F= mahmuzun 1 cm yukarısındaki tarsometatarsus genişliği 9 G= tibiotarsus eklemindeki tarsometatarsus genişliği 1 GB JA=Hubbard Gri çubuklu JA; S757=Hubbard S757 2 D=dişi; E=erkek 3 A= orta parmak 3. phalanx uzunluğu 4 B= dış parmak 4. phalanx uzunluğu 5 C= arka parmak uzunluğu 10 Ortalama Standart Hata 11 Genotip X Cinsiyet, *P<0,05; **P<0,01; NS, P>0,05 Tablo 3. Yavaş gelişen genotiplerin göreceli asimetri (GA) ortalamaları Özellik Göreceli Asimetri Genotip 1 Cins 2 A 3 B 4 C 5 D 6 E 7 F 8 G 9 GB JA D 0,76 1,06 1,75 1,20 3,11 2,41 1,77 E 0,97 1,42 1,67 1,44 3,13 2,24 3,52 S757 D 0,94 0,90 2,77 1,33 1,64 1,71 1,40 E 0,62 1,10 1,99 0,94 3,02 2,44 3,80 OSH 10 0,100 0,133 0,277 0,160 0,347 0,279 0,434 Genotip NS NS NS NS NS NS NS Cinsiyet NS NS NS NS NS NS * 11 G X C NS NS NS NS NS NS NS 6 D= tarsometatarsus uzunluğu 7 E= mahmuzun tarsometatarsus genişliği 8 F= mahmuzun 1 cm yukarısındaki tarsometatarsus 1 GB JA=Hubbard Grey Barred JA; S757=Hubbard S757 2 D=dişi; E=erkek 3 A= orta parmak 3. phalanx uzunluğu 4 B= dış parmak 4. phalanx uzunluğu genişliği 9 G= tibiotarsus eklemindeki tarsometatarsus genişliği 255

6 5 C= arka parmak uzunluğu 10 Ortalama Standart Hata 11 Genotip X Cinsiyet, *P<0,05; **P<0,01; NS, P>0,05 Organik sistemde yetiştirilen 2 farklı yavaş gelişen etlik piliçlerin bazı kan serum parametreleri Tablo 4 te özetlenmiştir. Genotip ve cinsiyetin serum glikoz, ürik asit, toplam protein, Cl, Na, K, P ve Ca düzeylerinden etkilenmediği tespit edilmiştir (P>0,05). Kolesterol ve ürik asit bakımından genotipler arasında önemli farklılıklar görülmüştür (P<0,01). Kolesterol ve ürik asit konsantrasyonları 97,59-120,87 mg/dl ve 3,67-5,56 mg/dl aralığında değişmekte, Silva vd. (2007) ve Eleroğlu vd. (2011) nin konvansiyonel sistemde yürüttükleri araştırma sonuçları ile uyum içerisinde olmuştur. Aslında, yetiştirme periyodu boyunca her iki genotip için eşit şartlarda protein düzeyi sağlanmasına rağmen, GB-JA genotipi diyetsel proteinden daha fazla yararlanamadığı serum düzeyi ürik asit düzeyi farklılıklarından anlaşılabilir. Nitekim Szabo vd. (2005), sindirilen protein miktarı ile ürik asit serum düzeyi arasında doğrudan bir ilişkinin olduğunu ifade etmişlerdir. Rajman vd. (2006), 30 ve 44 günlük damızlık etlik piliçlerde ürik asit içeriğinin, yaşlı damızlıklara göre yüksek düzeyde olduğunu tespit etmişlerdir. Tablo 4. Yavaş gelişen genotiplerin bazı kan serum parametreleri (mg/dl) Glikoz Kolesterol Ürik Toplam Cl Na K P Ca Genotip 1 Cins 2 asit protein GB JA D 242,25 97,59 5,01 3,31 119,75 156,34 5,85 7,04 9,59 E 254,67 104,84 5,56 3,16 115,67 153,17 5,49 6,82 9,29 S757 D 233,80 104,80 3,67 3,24 118,00 153,80 5,45 6,53 9,36 E 245,20 120,87 4,35 3,16 120,14 158,79 5,82 6,68 9,44 OSH 3 3,45 2,31 0,228 0,056 1,033 1,36 0,168 0,097 0,109 Genotipe NS ** ** NS NS NS NS NS NS Cinsiyet NS ** NS NS NS NS NS NS NS 4 G X C NS NS NS NS NS NS NS NS NS 1 GB JA = Hubbard Gri çubuklu JA; S757 = Hubbard S757 D = dişi; E = erkek 4 Genotip X Cinsiyet *P<0,05; **P<0,01; NS, P>0,05 3 Ortalama Standart Hata Erkeklerde kolesterol düzeyleri (112,86), dişilerden (101,20) önemli düzeyde yüksek (P<0,01) bulunmuştur. S757 genotipindeki kolesterolün yüksek düzeyleri dokulardan düşük mobilizasyonu ve karaciğerden yoğun sentezlenmesi ile örtüşmektedir (Szabo vd., 2005). Ayrıca kolesterol değerinin artışı yüksek enerji diyet ile ilişkili olabilir. Tavuklarda tanı aracı ve fizyolojik indikatör olarak biyokimyasal parametrelerin önemi daha önce çeşitli araştırmacılar tarafından bildirilmiştir (Öztürk vd., 1999; Eleroğlu vd., 2011; Albokhadaim, 2012). Nitekim bu parametreler cinsiyet, yaş ve mevsimden büyük oranda etkilenmektedir (Silva vd., 2007). Sonuç Yavaş gelişen etlik piliç genotipi ve cinsiyet DA, GA, TI ve RS gibi stres parametreleri tarafından olumsuz olarak etkilenmemiştir. Organik yetiştirme şartları, her iki yavaş gelişen etlik piliç genotipinin refahını olumlu olarak etkilemiştir. Organik üretim sisteminde refah parametreleri dikkate alındığında Hubbard S757 ve Hubbard Gri Çubuklu JA genotipleri kullanılabilir. Teşekkür Bu çalışma Cumhuriyet Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri (CÜBAP) tarafından ENF-003 nolu proje kapsamında desteklenmiştir. Kaynaklar Akşit M., Özdemir D., Kanatlılarda Korku Davranışı, Hayvansal Üretim Dergisi, 43(2):26-34 Albokhadaim, I., Hematological and some biochemical values of indigenous chickens in Al-Ahsa, Saudi Arabia during summer season. Asian Journal of Poultry Science, 6(4): Balmford, A., Jones, I.L., Thomas, A.L.R., On avian asymmetry: Evidence of natural selection for symmetrical tails and wings in birds. Proc. R. Soc. B. 252:

7 Bizeray, D., Estevez, I., Leterrier, C., Faure, J.M., Influence of increased environmental complexity on leg condition, performance, and level of fearfulness in broilers. Poultry Science, 81: Broom, D.M., Behaviour and welfare in relation to pathology. Applied Animal Behaviour Science, 97: Campo, J.L., Gil, M.G., Muñoz, I., Alonso, M., Relationships between bilateral asymmetry and tonic immobility reaction or heterophil to lymphocyte ratio in five breeds of chickens. Poultry Science, 79(4): Campo, J.L., Gil, M.G., Dávila, S.G., Muñoz, I., Estimation of heritability for fluctuating asymmetry in chickens by restricted maximum likelihood. Effects of age and sex. Poultry Science, 84: Campo, J.L., Gil, M.G., Dávila, S.G., Effects of housing system and cold stress on heterophil-tolymphocyte ratio, fluctuating asymmetry, and tonic immobility duration of chickens. Poultry Science, 87: Campo, J.L., Prieto, M.T., Associations among fluctuating asymmetry, duration of tonic immobility, heterophil-to-lymphocyte ratio, and one-legged standing, crooked toes, or footpad dermatitis in chickens. Poultry Science, 88: Dávila, S.G., Campo, J.L., Gil, M.G., Prieto, M.T., Torres, O., Effects of auditory and physical enrichment on 3 measurements of fear and stress (tonic immobility duration, heterophil to lymphocyte ratio, and fluctuating asymmetry) in several breeds of layer chicks. Poultry Science, 90: Deeb, N., Cahaner, A., The effects of Naked Neck genotypes, ambient temperature, and feeding status and their interactions on body temperature and performance of broilers. Poultry Science, 78: Deeb, N., Cahaner, A., Genotype environment with broiler genotypes differing in growth rate. 1. The effects of high ambient temperature and naked neck genotype on lines differing in genetic background. Poultry Science, 80: Eleroğlu, H., Yalçın, H., Yıldırım, A., Dietary effects of Ca-zeolite supplementation on some blood and tibial bone characteristics of broilers. South African Journal of Animal Science, 41(4): Fanatico, A.C., Born, H.M., Label Rouge: Pasture raised poultry in France. ATTRA publication. National Center for Appropriate Technology, Fayetteville, AR. Gallup, G.G., Tonic immobility as a measure of fear in domestic fowl. Anim. Behav. 27: Gentle, M.J., Jones, R.B., Woolley, S.C., Physiological changes during tonic immobility in Gallus gallus var domesticus. Physiology and Behaviour, 46: Jones, R.B., Faure, J.M., Sex and strain comparisons of tonic immobility ( righting time ) in the domestic fowl and the effects of various methods of induction. Behavioural Processes, 6: Jones, R.B., The tonic immobility reaction of the domestic fowl: a review. World s Poultry Science Journal, 42: Jones, R.B., Ontogeny of response to humans in handled and non-handled female domestic chicks. Applied Animal Behaviour Science, 42: Kellner, J.R., Alford, R.A., The ontogeny of fluctuating asymmetry. Am. Nat. 161: Knierim, U., Van Dongen, S., Forkman, B., Tuyttens, F.A.M., Spinka, M., Campo, J.L., Weissengruber, G.E., Fluctuating asymmetry as an animal welfare indicator: A review of methodology and validity. Physiol. Behav. 92: Mills, A.D., Faure, J.M., Divergent selection for duration of tonic immobility and social reinstatement behavior in Japanese quail (Coturnix coturnix japonica) chicks. J. Comp. Psychol. 105: Møller, A.P., Female swallow preference for symmetrical male sexual ornaments. Nature 357: Nääs, I.A., Sonoda, L.T., Romanini, C.E.B., Morello, G.M., Neves, H.A.F., Baracho, M.S., Souza, S.R.L.S., Menezes, A.G., Mollo Neto, M., Moura, D.J., Almeida Paz, I.C.L., Morphological asymmetry and broiler welfare. Brazilian Journal of Poultry Science, 10(4): N'dria, A.L., Mignon-Grasteau, S., Sellier, N., Beaumont, C., Tixier-Boichard, M., Interactions between the naked neck gene, sex, and fluctuating ambient temperature on heat tolerance, growth, body composition, meat quality, and sensory analysis of slow growing meat-type broilers. Livestock Science, 110:

8 OTE, Organik Tarımın Esasları ve Uygulanmasına İlişkin Yönetmelik, T.C. Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı, Resmi Gazete Öztürk, E., Erener, G., Yıldırım, A., Effects of sodium bicarbonate on the performance and some blood parameters of Japanese Quails in summer period. Turkish Turk. J. Vet. Anim. Sci. 23(Supp.2): Parsons, P. A., Fluctuating asymmetry: an epigenetic measure of stress.biol. Rev. Camb. Philos. Soc. 65: Prieto, M.T., Campo, J.L., Effect of heat and several additives related to stress levels on fluctuating asymmetry, heterophil:lymphocyte ratio, and tonic immobility duration in White Leghorn chicks. Poultry Science, 89: Rajman, M., Jurani, M., Lamosova, D., Macajova, M., Sedlackova, M., Kostal, L., Jesova, D., Vyboh, P., The effects of feeed restriction on plasma biochemistry in growing meat type chickens (Gallus gallus). Comparative Biochemistry and Phisiology, 145: Silva, P.R.L., Freitas, Neto, O.C., Laurentiz, A.C., Junqueira, O.M., Fagliari, J.J., Blood serum components and serum protein test of hybro-pg broilers of different ages. Brazilian Journal of Poultry Science, 9(4): Szabo, A., Mezes, M., Horn, P., Suto, Z., Bazar, G., Romvari, R., Developmental dynamics of some blood biochemical parameters in the growing turkey (Meleagris Gallopavo). Acta Veterinary Hungary, 53:(4): Tuyttens, F.A.M., Measures of developmental instability as integrated, a-posteriori indicators of farm animal welfare: a review. Animal Welfare, 2: Tuyttens, F., Heyndrickx, M., De Boeck, M., Moreels, An., Van Nuffel, A., Van Poucke, E., Van Coillie, E., Van Dongen, S., Lens, L., Broiler chicken health, welfare and fluctuating asymmetry in organic versus conventional production systems. Livestock Science, 113(2): Van Nuffel, A., Tuyttens, F.A.M., Van Dongen, S., Talloen, W., Van Poucke, E., Sonck, B., Lens, L., Fluctuating asymmetry in broiler chickens: A decision protocol for trait selection in seven measuring methods. Poultry Science, 86: Washburn, K.W., Peavey, R., Renwick, G.M., Relationship of strain variation and feed restriction to variation in blood pressure and response to heat stress. Poultry Science, 59: Yang, A., Bilateral Asymmetry in Chickens of Different Genetic Backgrounds. The faculty of the Virginia Polytechnic Institute and State University, PhD. p.128, Thesis, Blacksburg, Virginia. 258