HADİS METİNLERİ I. Hafta 11. Doç. Dr. Mehmet ÖZŞENEL SAKARYA ÜNİVERSİTESİ

Transkript

1 SAKARYA ÜNİVERSİTESİ HADİS METİNLERİ I Hafta 11 Doç. Dr. Mehmet ÖZŞENEL Bu ders içeriğinin basım, yayım ve satış hakları Sakarya Üniversitesi ne aittir. "Uzaktan Öğretim" tekniğine uygun olarak hazırlanan bu ders içeriğinin bütün hakları saklıdır. İlgili kuruluştan izin almadan ders içeriğinin tümü ya da bölümleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kayıt veya başka şekillerde çoğaltılamaz, basılamaz ve dağıtılamaz. Her hakkı saklıdır 2012 Sakarya Üniversitesi

2 İÇİNDEKİLER Giriş Konuyla İlgili Hadislerden Seçmeler Yönetim: Sorumluluk Bilinci ve Görevler Aile Ailenin Kurulması: Evlilik Anne-Babaya İyilik Kadınlara İyi Davranma Çocuklara Şefkat Değerlendirme Soruları Kaynaklar HEDEFLER Bu üniteyi çalıştıktan sonra; Yönetim ve aile kavramlarını tanımlayabilecek, ÜNİTE11 Yönetim ve Aile Yönetim ve aile ile ilgili hadisleri kaynaklarından gösterebilecek Yönetim ve aileye dair hadislerin yorumunu yapabilecek, Yönetim ve aileyle ilgili hadisleri açıklayabilecek, Hadislerde yönetim ve aile ile ilgili konuları görebilecek, Hadisler ışığında yönetim ve aileye dair doğru bir yaklaşım sunabileceksiniz. ÖNERİLER Bu üniteyi daha iyi kavrayabilmek için okumaya başlamadan önce; Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA) dan yönetim, aile gibi ilgili maddeleri okuyunuz. Hadis kitaplarının imare/ahkam, nikah gibi bölümlerini gözden geçiriniz. 2

3 11.1. GİRİŞ Yönetim ve Aile İnsanın toplumsal bir varlık olduğuna bir önceki ünitede işaret edilmişti. Toplum halinde yaşamak insanlar arasındaki ilişkileri, sosyal münasebetleri düzenlemeyi gerektirir. Bu düzenlemelerin bir kısmı, ahlaki/vicdani olup manevi müeyyidelerle hükmünü icra eder, bir kısmı da hukuki olup insanlar arasındaki ilişkileri hak ve adalet ölçüleri içinde ve çoğu zaman maddi müeyyidelerle düzenler. Bir düzen içinde yaşama ve bu düzeni sağlayacak kurallara sahip olma fikri insanoğlunun tarihi kadar eskidir. Aksi takdirde toplumda kargaşa ve karışıklık hakim olur, insanın huzur ve güven içinde varlığını sürdürmesi mümkün olmaz. Yönetim, toplumdaki düzenin tesisi ve devamlılığı için elzem olan bir kurumdur. Toplum tarafından genel kabul görmüş ahlaki ve hukuki kuralların uygulanması, sürdürülmesi ve denetlenmesi bir otoritenin varlığına bağlıdır. Bu otorite yönetimdir. Şu halde insanın varlığı, toplu yaşamaya; toplum hayatı, ilişkileri düzenleyen kuralların varlığına; bu kuralların uygulanması ve sürdürülmesi de bir yönetimin var olmasına bağlıdır, diyebiliriz. İnsanın her iki cihanda mutlu ve huzurlu yaşamasına büyük önem veren İslam dini, bu sebeple toplum hayatını düzenleyen, maddi-manevi müeyyidelerle desteklenmiş ahlaki ve hukuki birçok düzenleme getirmiş, toplumun en küçük birimi olan aileden, en üst noktadaki yöneticiye kadar herkese sorumluluk bilinci yüklemiştir. İslam insanlar arasında dirlik ve düzenin sağlanması için her aşamada bir sorumlu belirlenmesini öngörmektedir. Ancak her bireyin de kendi açısından bir sorumluluk payı bulunmaktadır. Dolayısıyla aslında herkes yönetici, aynı zamanda yönetilen konumundadır. Yönetici-yönetilen ilişkisinde adalet, merhamet, hakkaniyet, eşitlik, emanete riayet, ehliyet, liyakat, takva, iyiliği emr, kötülüğü nehyetme, maruf olan işlerde itaat ve ittiba gibi temel kavram ve prensipler geçerlidir. Yönetici olmak halka tepeden bakmayı, ceberutça davranmayı gerektirmez. Bilakis en büyük sorumluluk yöneticilerin omzuna yüklenmiştir. Aynı şekilde halkın da yöneticilere karşı iyi olan işlerde itaat etme zorunluluğu ve sorumluluğu vardır. Allah a isyan ihtiva eden konularda itaat zorunluluğu yoktur (La tâate li mahlûkin fi ma siyeti l-hâlık). Ancak ona doğruyu gösterme ve hakkı söyleme görevi vardır. Hatta bu, hadisin ifadesiyle en büyük cihaddır: En faziletli cihad zalim hükümdara karşı hakkı söylemektir (Ebu Davud, Tirmizi) İslam ın getirdiği yönetim anlayışı ve çizdiği yönetici profili geçmişte olduğu gibi, günümüzde ve gelecekte geçerli olacak en ideal anlayış ve ölçüleri, evrensel değerleri öngörmektedir. Bunların hayata geçirilip uygulanması Müslümanların gayretine kalmaktadır. Bu ideal ölçülere ne kadar riayet edilirse yöneten ve yönetilen açısından o kadar mutlu, huzurlu ve düzenli bir toplum hayatı gerçekleşecek, bu ölçüler ne kadar ihmal edilirse o kadar da problemli, güvensiz ve huzursuz bir toplum ortaya çıkacaktır. 3

4 Diğer taraftan toplumun çekirdeğini teşkil eden aile kurumu da büyük önem taşımaktadır. Esasen İslam ın getirdiği ölçülerin toplumun en küçük birimi olan ailede ve aile fertlerinde uygulanmasına başlanması gerekir. Buradan itibaren uygulanan kurallar toplumun bütün katmanlarına ulaşacaktır. Dolayısıyla aile kurulurken eş seçimine dikkat edilmesi, evlad ü iyale şefkat ve merhametle muamele edilmesi, iyi bir eğitim verilmesi, rızık ve nafakalarının ihmal edilmemesi, ailede bulunan anne ve babalara hürmette kusur edilmemesi, kadınlara iyi davranılması hem aileyi, hem de toplumun bütün kesimlerini etkileyecek önemli sorumluluk alanlarına işaret etmektedir. Bu alanlarda yaşanacak bir problem ya da ihmal bütün toplumu huzursuz etmeye yetecek, bazen hukuki ve ahlaki müeyyideler de fayda vermeyecektir. Şu halde her şeyden önce fertlerin vicdanlarında Allah korkusunu ve sorumluluk şuurunu tesis etmek esastır. Milli şairimiz Mehmet Akif Ersoy un dediği gibi: Ne irfandır veren ahlaka yükseklik, ne vicdandır, Fazilet hissi insanlarda Allah korkusundandır. Diğer taraftan toplum ve aile arasında da yönetme açısından bir paralellik ve benzerlik bulunmaktadır. Aile toplumun küçük bir modeli olduğuna göre, ailenin yönetilmesiyle toplumun yönetilmesi benzeşmektedir. Nasıl ki bir toplumda düzenin sağlanması için bir yönetim ve yönetici bulunması gerekiyorsa ailede de bir yönetim düzeni ve bir yönetici bulunmalıdır. Ailenin reisi babadır. Ancak her aile ferdinin görev ve sorumlulukları vardır. Aynı şekilde bir toplumda da düzenin sağlanması, sosyal ve kültürel gelişmenin gerçekleştirilmesi için yönetim bulunması gerekir. Dolayısıyla yöneticilerin bazı hak ve görevleri, sorumlulukları bulunduğu gibi, yönetilenlerin de hak ve sorumlulukları vardır. Bir aileyi yönetmekle, bir toplumu yönetmek temelde aynı esaslara ve anlayışa dayanmaktadır. Hz. Peygamber (s.a.) hayatı boyunca hem bir aile reisi olarak, hem bir toplum lideri olarak yöneticiliğin en güzel örneklerini vermiş, söz ve takrirleriyle de ideal yöneticinin özelliklerini belirlemiştir. Bu ünitede Hz. Peygamber in yönetim, yönetici-yönetilen ilişkileri, hak ve sorumluluklar yönündeki tespit ve tavsiyeleri yanında, toplumun küçük bir örneği ve ölçeği olarak aile teşkili, sevk ve idaresi, aile fertlerinin sorumlulukları, aile bireylerine karşı davranış modelleri konusunda ortaya koyduğu prensiplerden seçmeler sunulacaktır KONUYLA İLGİLİ HADİSLERDEN SEÇMELER Yönetim: Sorumluluk Bilinci ve Görevler عن ابن عمر رضي الل ه عنهما قال : مسعت رسول الل ه ص ل ى اهلل ع ل ي ه وس ل م يقول : «ك ل ك م راع وك ل ك م مسئول عن رع ي ت ه واأل م ام ر اع ومسئول ع ن ر ع ي ت ه والر ج ل ر اع يف أ ه ل ه ومسئول ع ن ر ع ي ت ه واملر أ ة راع ية يف بي ت ز و ج ه ا ومسئولة عن رع ي ت ه ا واخل اد م ر اع يف مال سي د ه ومسئول ع ن ر ع ي ت ه فك ل ك م راع ومسئول عن رع يت ه «متفق عليه. 1-İbn Ömer den (r.a.) rivayet olunduğuna göre o şöyle dedi: Ben Rasulullah ın (s.a.) şöyle buyurduğunu işittim: Hepsiniz çobansınız ve hepiniz raiyyenizden 4

5 (güttüklerinizden) sorumlusunuz. Devlet başkanı çobandır, raiyyesinden (yönettiklerinden) sorumludur. Adam ailesinde çobandır, raiyyesinden (ailesinden) sorumludur. Kadın eşinin evinde çobandır ve raiyyesinden (ailesinden) sorumludur. Hizmetçi efendisinin malı konusunda çobandır, o da raiyyesinden (efendisinin mal ve mülkünden) sorumludur. Hasılı hepiniz çobansınız ve raiyyenizden sorumlusunuz. (Buhari-Müslim). Hadis-i şerif en küçük birimlerinden en üst kademesine kadar toplumun bütün bireylerine sorumluluk yüklemektedir. Burada insanlar sorumluluk açısından çobana benzetilmiş ve herkesin kendi seviyesinde emir veya hükmü altında olanlardan ya da bakmakla yükümlü olduğu kimselerden sorumlu olduğu vurgulanmıştır. Böylece baştan aşağıya bütün toplumda bir sorumluluk bilincinin oluşması hedeflenmektedir. Herkes bu sorumluluğa uygun hareket ederse toplumda dirlik, düzen ve huzur ortamı da gerçekleşecektir. Hadiste geçen rai kelimesi çoban, raiyye kelimesi de güdülen şey manasındadır. Fakat burada yönetenlerin sorumlulukları bir istiare ile anlatıldığından rai yöneten, raiyye de yönetilen manasında kullanılmıştır. Bu durumda raiyye, yerine göre halk, yerine göre, aile, çocuklar ve yerine göre de eşya olabilmektedir. Önemli olan kişinin muhafaza ve idare etmekle yükümlü olduğu şeylerden sorumlu olduğunun vurgulanması ve bu görevlerini hakkıyla yerine getirmesidir. Genel olarak yönetilen manasındaki raiyye kelimesi Osmanlı Türkçesinde de çoğul olarak reaya/yönetilenler şeklinde kullanılmıştır. «ما م ن عبد يسرتع يه الل ه عن أيب ي ع لى م ع ق ل بن ي سار رضي الل ه عنه قال : مسعت رسول الل ه ص ل ى اهلل ع ل ي ه وس ل م يقول : رعي ة ي وت يوم ي وت وه و غ اش ل رع ي ت ه إال ح ر م الل ه عل يه اجل ن ة» متفق عليه 2-Ebu Ya la Ma kil b. Yesar dan (r.a.) rivayet olunduğuna göre o şöyle dedi: Ben Rasulullah ın (s.a.) şöyle buyurduğunu işittim: Allah ın, bir raiyyenin (topluluğun) başına getirdiği kimse onları aldatır vaziyette (ihanet içinde) ölürse Allah o kişiye cenneti haram kılar (Buhari-Müslim). Bu hadis-i şerif de çok açık bir biçimde Allah ın kendilerine yöneticilik nasib ettiği kişilerin sorumluluklarını yerine getirmeyip halklarına ihanet ettiklerinde ne kadar ağır bir akıbetle karşılaşacaklarını göstermektedir. Buna mukabil dürüst ve adil bir devlet başkanının Allah katında nasıl bir mevkiye sahip olduğunu da sonraki hadisler bildirmektedir. عن أيب هريرة رضي الل ه عنه عن النيب ص ل ى اهلل ع ل ي ه وس ل م قال : «سب ع ة ي ظ ل ه م الل ه يف ظ ل ه ي و م ال ظ ل إ ال ظ ل ه : إ مام عاد ل و ش اب نشأ يف ع باد ة الل ه ع ز و جل ور ج ل ق ل ب ه م عل ق ب املساج د ور ج الن ت اب ا يف الل ه اج ت معا ع ل ي ه و تف رق ا ع ل ي ه ور ج ل ال ه ما ت ن ف ق ي ين ه دع ت ه ام رأ ة ذ ات م ن ص ب و ج ال فقال : إ ن أ خاف الل ه ور ج ل ت ص د ق بص دق ة فأ خ ف اها ح ت ال ت ع لم ور ج ل ذكر الل ه خ ال يا ففاض ت ع ي ن اه» متفق عليه 5

6 3-Ebu Hureyre nin (r.a.) Hz. Peygamber den (s.a.) rivayet ettiğine göre o şöyle buyurdu: Yedi kişi vardır ki Allah, kendi gölgesinden başka gölgenin bulunmadığı o günde onları kendi gölgesinde gölgelendirecektir: Adil devlet başkanı; Allah a ibadet içinde yetişen genç; gönlü mescidlere bağlı adam; Allah için birbirlerini seven ve bu hal üzre biraraya gelip ayrılan iki adam; mevki sahibi ve güzel bir kadın kendisini davet ettiği halde Ben Allah tan korkarım diyen adam; bir tasaddukta bulunan ve sağ elinin verdiğinden sol elinin haberi olmayacak kadar bunu gizli yapan adam; yalnız başına Allah ı zikreden ve gözlerinden yaşlar boşalan adam. (Buhari-Müslim). عن عبد الل ه بن عمرو بن العاص رضي الل ه عنهما قال : قال رسول الل ه ص ل ى اهلل ع ل ي ه وس ل م: «إن املقس طني ع ن د الل ه على م ناب ر م ن نور : ال ذ ين يع د ل ون يف ح ك م ه م وأ هليه م وما و ل وا» رواه مسلم. 4-Abdullah b. Amr b. el-as tan (r.a.) rivayet olunduğuna göre o şöyle dedi: Rasulullah (s.a.) şöyle buyurdu: Şüphesiz ki adaletli davrananlar Allah katında nurdan minberler üzerinde bulunacaklardır. Onlar, hükümlerinde, aileleri ve yönettikleri kişiler hakkında adil olanlardır. Hadisi Müslim rivayet etmiştir. ع ن ع ي اض بن ح ار رضي الل ه ع ن ه قال : مس ع ت رس ول الل ه ص ل ى اهلل ع ل ي ه وس ل م يقول : م ق س ط م و ف ق ور ج ل ر ح يم ر قيق الق ل ب ل ك ل ذ ى ق ر ب و م س ل م وع ف يف م ت ع ف ف ذ و ع يال «أ ه ل اجل ن ة ثالث ة : ذ و س ل طان» رواه مسلم. 5-İyaz b. Himar dan (r.a.) rivayet olunduğuna göre o şöyle dedi: Ben Rasulullah ın (s.a.) şöyle buyurduğunu işittim: Cennet ehli üçtür: Adaletli ve başarılı bir iktidar sahibi (yönetici); her akrabaya ve her müslümana karşı merhametli, yufka yürekli kişi; çoluk çocuk sahibi olup başkasına el avuç açmadan iffetli yaşayan ve iffetli kalmaya çalışan kişi. Hadisi Müslim rivayet etmiştir. ع ن عوف بن مالك رضي الل ه عنه قال : مس ع ت رسول الل ه ص ل ى اهلل ع ل ي ه وس ل م يقول :»خ ي ار أئم تك م ال ذين ت ب وهن م و ي ب ونك م وت ص ل ون عل ي ه م وي ص ل ون عل ي ك م وش رار أ ئم ت ك م ال ذين ت ب غ ض وهن م وي ب غ ض ون ك م وت ل ع نون ه م ويلعنونكم» قال : ق ل نا يا رس ول الل ه أفال ن ناب ذ ه م قال : «ال ما أق ام وا ف يك م الص الة ال ما أق ام وا فيك م الص الة» رواه مسلم. 6-Avf b. Malik ten (r.a.) rivayet olunduğuna göre o şöyle dedi: Ben Rasulullah ın (s.a.) şöyle buyurduğunu işittim: Yöneticilerinizin en hayırlıları, sizin kendilerini sevdiğiniz, onların da sizi sevdiği kişiler, sizin kendilerine dua ettiğiniz, onların da size dua ettiği kişilerdir. Yöneticilerinizin en şerlileri de sizin buğzettiğiniz, onların da size buğzettiği ve sizin kendilerine lanet ettiğiniz, onların da size lanet ettiği kimselerdir. Sahabi ravi dedi ki: Ya Rasulallah! Ne yapalım onları terk edelim mi, dedik. Rasulullah (s.a.) şöyle buyurdu: Aranızda namazı ikame ettikleri/dosdoğru kıldıkları sürece hayır. Aranızda namazı ikame ettikleri/dosdoğru kıldıkları sürece hayır. Hadisi Müslim rivayet etmiştir. Yukarıdaki hadis-i şerif, iyi yönetici ile kötü yöneticinin tespiti konusunda bize önemli bir ölçü vermektedir. Buna göre halkın sevdiği ve dua ettiği bir lider ve devlet başkanı 6

7 hayırlı, halkın sevmediği, lanet ettiği bir devlet başkanı da kötü ve şerli bir kişidir. Halkını sevmeyen, halkına zulmeden, onları katleden bir devlet başkanının iflah olması mümkün değildir. Günümüzde pek çok örneğini gördüğümüz bu tür devlet başkanları hadislerin ifadesiyle şerli ve Allah ın cenneti haram kıldığı devlet başkanları ve yöneticiler sınıfına girmektedir. Bu arada namazın da yöneticiye itaatın sınırı konusunda ne kadar önemli bir kriter olduğu da ortaya çıkmaktadır. Hz. Peygamber (s.a.) namazı dosdoğru kılan ve namazı toplum içinde ayakta tutmaya önem veren bir devlet başkanına muhalefeti doğru bulmamaktadır. Ancak bu durum kötü yöneticilerin yanlışlarını kabullenme anlamına gelmez. Onları uyarmak ve doğruları dile getirmek her zaman ümmetin boynuna bir borçtur. Bu sebeple diğer hadiste Cihadın en faziletlisi, zalim sultanın huzurunda doğruyu dile getirmektir (Ebu Davud, Tirmizi) buyurulmuştur. Ayrıca Allah a isyan hususunda mahluka itaat yoktur kuralı da temel bir prensiptir. Nitekim İbn Ömer den (r.a.) rivayet olunan bir hadiste Hz. Peygamber şöyle buyurmuştur: Müslüman kişiye hoşuna gitsin, gitmesin her işte yöneticiyi dinlemek ve ona itaat gerektir. Ancak bir masiyet (Allah a isyan manasına gelen bir günah) ile emrolunursa bu müstesnadır. Kişi bir masiyetle emrolunduğunda onu dinlemek ve ona itaat etmek yoktur. (Buhari-Müslim). Diğer taraftan hadis-i şerif toplumun huzurlu, uyumlu ve ahenk içinde yaşayabilmesi için, yöneticilerle yönetilenler arasında doğru bir iletişimin ve ahenk bulunması gerektiğinin önemini vurgulamaktadır. Halkı ile barışık olmayan bir yöneticinin, yöneticisini sevmeyen bir halkın mutlu ve huzurlu olması mümkün müdür? Böyle bir toplumun varlığını sürdürmesi de mümkün değildir. Şu halde yönetici-yönetilen ilişkisi birbirini besleyen ve birbirlerinin varlığını etkileyen sarmal bir ilişkidir. Birbirleriyle uyumlu, sevgi, muhabbet ve manevi destek üzerine kurulu yönetici-yönetilen ilişkisi toplumun bekasını, huzur ve güveni getirecek, aksi de sonunu hazırlayacaktır. Burada şu hususu da unutmamak gerekir ki, toplumlar layık oldukları kişilerce yönetilirler. Bir toplumun başına iyi biri gelirse bu o toplumda iyiliğin ve iyilerin baskın olmasından kaynaklanır. Kötü bir yönetici gelmesi de aynı şekilde toplumdaki genel eğilimin kötülük olduğunu ifade eder. Dolayısıyla toplumlar başlarındaki yöneticilerin kötülüğünden şikayet ederken, dönüp kendilerine bakmalıdırlar. İnsanların kendi elleriyle yapıp ettiklerinden dolayı karada ve denizde fesad zuhur etti. Bu onlara işlediklerinin bir kısmının cezasını tattırmak içindir, umulur ki yaptıklarından dönerler (Rum 30/41) ayet-i kerimesi bir yönüyle herhalde bu noktaya işaret etmektedir. Her halükarda toplumun iyilik ve kötülük katsayısı ile başlarına gelen kişilerin durumu arasında doğru orantı vardır. Bu sebeple veciz bir şekilde bir rivayette Nasıl iseniz öyle idare olunursunuz buyurulmuştur. (Hakim, Deylemi, Beyhaki den naklen Acluni, Keşfü l-hafa). Diğer taraftan iyi bir toplumun başına kötü bir yönecinin gelmesi ise bazen imtihan sırrına bağlıdır. Yani bazen toplumlar da fertler gibi başlarına getirilen kötü yöneticilerle imtihana tabi tutulurlar. Çekilen sıkıntılar ve kriz zamanları bazen hayırlara vesile olur. Toplumların uyanışına ve hakka yönelmesine yolaçar. Allah a yakarışlar artar, toplumların Allah katındaki değerleri yükselir. 7

8 Sonuçta yöneten-yönetilen ilişkilerindeki ahenk ve karşılıklı sevgi, saygı ve muhabbet toplumun huzurunu temin eden en önemli unsurlardandır. Yöneticinin sorumluluklarını bilerek görevlerini yerine getirmesi, yönetilenlerin de yöneticiye maruf ölçülerde itaat edip maddi ve manevi destek vermesi toplumun huzur ve bekası sonucunu verecektir. Aksi takdirde Allah ın toplumlar hakkında koyduyu ilahi kanun yani sünnetullah cereyan edecek ve o toplum bozulma ve dağılma tehlikesiyle yüzyüze gelecektir. ع ن ع ائ شة رض ي الل ه ع ن ه ا أ ن ق ري شا أ ه ه م ش أ ن املر أ ة املخ ز وم ي ة ال يت س رق ت فق ال وا : من ي ك ل م فيها ر س ول الل ه ص ل ى اهلل اهلل ع ل ي ه وس ل م فق ال وا : وم ن ي رت يء ع ل ي ه إ ال أ سام ة ب ن ز يد ح ب رسول الل ه ص ل ى ع ل ي ه وس ل م فك ل م ه أ سام ة فق ال ر س و ل الل ه ص ل ى اهلل عل ي ه وس ل م : «أت ش ف ع يف ح د م ن ح د ود الل ه ت ع اىل» مث قام فاخ تطب مث قال : «إ ن ا أهلك ال ذين ق ب ل ك م أ هن م ك ان وا إ ذا س رق ف يهم الش ر يف ت رك وه و إ ذا س رق ف يه م الض ع يف أ قام وا ع ل ي ه احل د و ا ي الل ه ل و أ ن فاط م ة ب ن بت م م د س رق ت لقط ع ت ي د ه ا» متفق عليه. 7-Aişe den (r.a.) rivayet olunduğuna göre o şöyle dedi: Hırsızlık yapan Beni Mahzumlu kadının durumu Kureyş i hayli meşgul etti. Sonunda dediler ki: Onunla ilgili olarak Rasulullah la kim konuşur? Sonra şöyle dediler: Rasulullah la (s.a.) konuşmaya ancak onun çok sevdiği Üsame b. Zeyd cesaret edebilir. Bunun üzerine Üsame Mahzumlu kadınla ilgili olarak onunla konuştu. Rasulullah (s.a.) şöyle buyurdu: Allah ın koymuş olduğu had cezalarından biri hakkında mı şefaatçi oluyorsun? Sonra kalktı ve insanlara hitaben dedi ki: Sizden öncekiler ancak şundan dolayı helak olmuşlardı ki onlardan soylu biri hırsızlık yaptığında onu serberst bırakırlar, zayıf biri hırsızlık yaptığında ona had (ceza) uygularlardı. Allah a yemin olsun ki Muhammed in kızı Fatıma bile hırsızlık yapmış olsa onun elini keserdim. (Buhari-Müslim). Hadis-i şerif insanların kanunlar ve cezalar karşısında eşitliği ilkesini ihtar ve vaz etmektedir. Burada devlet başkanının tarafsız ve adil bir şekilde kuralları uygulaması gerektiğinin ibretlik bir örneği verilmiştir. Hz. Peygamber asırlar öncesinden insanlar arasında ayırım yapılmasının ya da adam kayırılmasının adalet duygusunu zedeleyeceğini ve bunun sonuçta toplumu felakete sürükleyeceğini ne beliğ ifade etmiştir. Bugün bile insanlık onun ilan ettiği ve ortaya koyduğu bu adalet anlayışını tam olarak yakalayabilmiş değildir. Diğer taraftan hadis-i şerif haksız talepler için aracı olmanın yanlışlığını da ortaya koymaktadır. Hz. Peygamber Üsame gibi çok sevdiği bir insan bile olsa hukuksuzluk için şefaatçi olunmasını hiç hoş karşılamamış ve böyle bir konuda mı şefaatçi oluyorsun? diyerek tepki göstermiştir. Bazı rivayetlerde Üsame b. Zeyd in bu teşebbüsü üzerine Hz. Peygamber in kızgınlıktan yüzünün renginin değiştiği anlatılmaktadır. Üsame de (r.a.) hatasını anlayıp Hz. Peygamber den Ya Rasulallah benim için istiğfar et! diye temennide bulunmuştur. 8

9 عن أنس قال : إ ن ك ان ت األ م ة م ن إ م اء املد ين ة ل ت أ خ ذ ب ي د النيب ص ل ى اهلل ع ل ي ه وس ل م ف ت ن ط ل ق ب ه ح ي ش اء ت. رواه البخاري. 8-Enes ten (r.a.) gelen rivayete göre o şöyle anlatmıştır: Medine nin cariyelerinden biri bazen (bir derdini anlatmak için) Nebi nin (s.a.) elinden tutar, onu dilediği yere götürürdü (Hadisi Buhari rivayet etmiştir). Bu rivayet Hz. Peygamber in ne kadar mütevazi olduğunu göstermektedir. Öyle ki bir köle bile ona ulaşabilip derdini rahatlıkla anlatabilmekteydi. Buradan çıkarılacak sonuç: Devlet başkanı da mütevazi olmalı, halkının dertleriyle ilgilenmelidir. Ulaşılmaz, erişilmez bir kişi olmamalıdır. Ayrıca halkına karşı merhametli ve şefkatli olması gerektiği hem bu hadisten, hem de bir sonraki rivayetten anlaşılmaktadır. عن أ يب عب د الر ح ن عب د الل ه بن مس ع ود رضي الل ه عنه ق ال : ك أ ن أ ن ظ ر إ ىل رسول الل ه ص ل ى اهلل عل ي ه وس ل م ي كي ن بي ا من «الل هم اغ ف ر ل ق و مي فإ ن ه م ال األ ن ب ياء صلوات يع لم ون» متفق ع ل ي ه. الل ه وسال م ه ع لي هم ض رب ه ق و م ه فأ د م و ه وه و ي سح الد م عن وج ه ه يق ول : 9-Ebu Abdirrahman Abdullah b. Mes ud dan (r.a.) rivayet olunduğuna göre o şöyle demiştir: Rasulullah ın (s.a.) önceki peygamberlerden birinin halini anlatışını hala görür gibiyim. O peygamberi halkı dövmüş, yüzünü kanatmış, o ise yüzünden kanı silerken şöyle dua ediyor: Allahım halkımı bağışla, çünkü onlar bilmiyorlar (Buhari-Müslim). Hadis-i şerif toplumlarının önderi olarak peygamberlerin ne kadar zorluklarla karşılaştıklarını ve halklarına karşı ne kadar sabırlı ve merhametli olduklarını göstermektedir. Buradan hareketle devlet başkanının da halkına karşı merhametli olması, onların iyiliğinden başka bir şey düşünmemesi gerektiği çıkarılabilir. Devlet başkanlığı veya toplum liderliği gibi bir görevi üstlenenler, bu görevin ve sorumluluğun ağırlığının farkında olmalı ve buna uygun hareket etmelidirler. Bu sorumluluğun farkına varanlar ve sorumluğun hakkını verenler başarılı olacak, farkına varamayıp yetrli sorumluluk bilincine sahip olamayanlar başarız olacaklardır. Meşhur Emevi halifesi Ömer b. Abdülaziz in halife olmadan önceki haliyle halife olduktan sonraki hali arasındaki büyük fark ibretamiz olup tarih kitaplarına geçmiştir. Halife olmadan önce son derece rahat, eğlenceli bir hayat süren ve son derece pahalı ve lüks kıyafetler giyen Ömer b. Abdülaziz, halife olduktan sonra o makamın verdiği sorumlulukla bir anda bütün eski alışkanlıklarını bırakmış, daima düşünceli ve yemeden içmeden kesilmiş vaziyette yaşamaya ve sıradan kıyafetlerle dolaşmaya başlamıştır. Bu sorumluluk bilinci ona 2 yıl gibi kısa bir sürede İslam devletine ve islam ümmetine en müreffeh dönemlerinden birini yaşatma başarısı kazandırmıştır. 9

10 Hadis-i şerifte işaret edilen peygamberin İsrailoğullarından bir peygamber olduğu veya Nuh (a.s.) dan bahsedildiği şeklinde yorumlar yapılmıştır. Bununla birlikte aslında Hz. Peygamber zarif bir şekilde kendi yaşadığı tecrübeye de telmihte bulunmaktadır. Çünkü kendisi de Uhud savaşında yüzünden yaralanmış ve dişi kırılmıştı. O da yüzü kanadığı halde Allahım kavmimi bağışla, çünkü onlar bilmiyorlar diye dua etmişti. Böylece bütün peygamberlerin toplumlarına karşı ne kadar tahammül ve sabır gösterdikleri ve cahilce yapılan hareketlere karşı müsamaha ile karşılık verdikleri anlatılmak istenmiştir Aile Ailenin Kurulması: Evlilik ]قال أبو داود[ حدثنا عثمان بن أيب شيبة ثنا جرير عن األعمش عن إبراهيم عن علقمة قال إ ن ألمشي مع عبد اهلل بن مسعود مبىن إذ لقيه عثمان فاستخاله فلما رأى عبد اهلل أن ليست له حاجة قال يل تعال يا علقمة فجئت فقال له عثمان أال نزوجك يا أبا عبد الر حن جبارية بكر لعله يرجع إليك من نفسك ما كنت تعهد فقال عبد اهلل لئن قلت ذاك لقد مسعت رسول اهلل صلى اهلل عليه وسلم يقول من استطاع منكم الباءة فليتزوج فإنه أغض للبصر وأحصن للفرج ومن مل يستطع منكم فعليه بالصوم فإنه له وجاء 10-(Ebu Davud dedi ki) bize Osman b. Ebi Şeybe tahdis etti, o dedi ki, bize Cerir tahdis etti, onun A meş ten, onun İbrahim (en-nehai) den, onun da Alkame (b. Kays en- Nehai) den rivayet ettiğine göre Alkame şöyle dedi: Ben Abdullah b. Mes ud ile Mina da yürüyordum. Derken karşısına Hz. Osman çıktı. Hz. Osman onu bir kenara çekmek istedi. Fakat İbn Mes ud buna ihtiyaç olmadığını anlayınca bana Gel ya Alkame dedi. Ben de geldim. Sonra Hz. Osman İbn Mes ud a Ey Ebu Abdirrahman seni bekar bir kızla evlendireyim mi, belki seni geçmiş günlerine döndürür dedi. Bunun üzerine İbn Mes ud şöyle dedi: Sen böyle diyorsan (bilesin ki) ben Rasulullah ın (s.a.) şöyle buyurduğunu işittim: Sizden evlenmeye gücü yeten evlensin. Çünkü o bakışları daha eğdirici, namusu daha koruyucudur. Sizden evlenmeye gücü yetmeyene de oruç tutmak gerekir. Çünkü o da o kişi için koruyucudur (Ebu Davud). عن الزهري قال كنا ع ن د عمر بن عبد العزيز فتذاكرنا متعة النساء فقال له رجل يقال له ربيع بن سربة أشهد على أيب أنه حدث أن رسول اهلل صلى اهلل عليه وسلم هنى عنها يف حجة الوداع. رواه أبو داود وغريه. 11-Zühri den rivayet olunduğuna göre o şöyle demiştir: Ömer b. Abdülaziz in yanındaydık. Kadınlarla mut a nikahı yapma konusunu müzakere ettik. O esnada Rabi b. Sebra adındaki bir şahıs şöyle dedi: Ben babamın şöyle naklettiğine şahitlik ederim ki Rasulullah (s.a.) veda haccında mut a nikahını yasaklamıştır. (Hadisi Ebu Davud ve başkaları rivayet etmiştir). ربيع بن سربة عن أبيه أن النيب صلى اهلل عليه وسلم حرم متعة النساء. رواه أبو داود وغريه. 10

11 12-Rabi b. Sebra nın babasından rivayet ettiğine göre Nebi (s.a.) kadınlarla mut a nikahı yapmayı haram kılmıştır. (Hadisi Ebu Davud ve başkaları rivayet etmiştir). Başlıktaki ilk hadis buraya senediyle birlikte Ebu Davud un Sünen inde yeraldığı orijinal şekliyle kaydedilmiştir. Bir hadisin senedli olarak asli kaynağından usul ve adabına uygun bir şekilde okunması ve yukarıdaki şekilde tercümesi uygundur. Hadis-i şerif, insanın fıtratında bulunan şehevi duyguları tatmin etmenin meşru yolunun evlilik olduğunu ifade etmektedir. Evlilik insanın bakışlarını haramdan, namusunu gayr-ı meşru ilişkilerden korur. Evlenen, kendini zinaya düşmekten, harama bakmaktan ve diğer gayr-ı meşru işlerden kurtarmış olur. Evlenmeye imkanı olmayanlar ise hadisin ifadesiyle bir başka koruyucu ve insanın arzularını dizginleyici unsur olarak oruç ibadetine müracaat etmelidir. Şu halde evlilik hem meşru ihtiyaçların tatmini, hem de ailenin teşkili için yegane yol olarak takdim edilmiştir. Diğer taraftan aile teşkili için evlilik ne kadar zaruri ise, bu evliliğin kalıcı olması da aile kurumunun devamı ve toplumun huzur ve selameti açısından o kadar önemlidir. Bu yüzden Hz. Peygamber (s.a.) muvakkat nikah anlamına gelen mut a nikahını yukarıda tercümesi verilen hadislerle kesin bir şekilde yasaklamıştır. «عن أيب هريرة رضي الل ه عنه عن النيب ص ل ى اهلل ع ل ي ه وس ل م قال : ت ن ك ح املر أ ة أل ر بع : ل ما ل ا و حل سب ه ا و جل م ا ل ا ول د ين ه ا ف اظ ف ر ب ذ ات الد ين ت ر ب ت ي داك» متفق عليه. 13-Ebu Hureyre nin (r.a.) Nebi den (s.a.) rivayet ettiğine göre o şöyle buyurdu: Kadın dört şey için nikahlanır: Malı için, soyu için, güzelliği için ve dini için. Sen dindar olanı tercih et ki elin bereketlensin (Buhari-Müslim). Hadis-i şerifte alie kurulurken eş seçiminde genellikle gözönünde bulundurulan özellikler bir tespit olarak sıralanmıştır. Ancak bunlardan özellikle tavsiye olunan dindar olanı seçmektir. Çünkü soy-sop, güzellik, zenginlik gibi hususlar geçicidir. Dindar ve güzel ahlaklı bir eş kişinin hem dünyası, hem ahireti için bulunmaz bir nimettir. Nitekim Hz. Peygamber (s..a.) başka bir hadiste kişinin bu dünyada karşılaşabileceği en hayırlı varlığın saliha bir hanım olacağını ifade etmiştir (Müslim, Nesai, İbn Mace). Dindar bir hanımla evlenmek toplumun temelini teşkil eden ailenin de sağlam temeller üzerine kurulmasını temin eder. Dindar ve güzel ahlaklı bir hanım, hem kocasına en büyük yardımcı ve yoldaş, hem de çocuklarının iyi eğitilmesi ve dinine bağlı fertler olarak yetiştirilmesi konusunda en önemli role sahip olacaktır. Hadiste geçen elin bereketlensin ifadesi mecazi bir kullanıp olup dindar ve saliha bir eşle kurulacak yuvada hem maddi, hem manevi anlamda kazançların olacağını dile getirmektedir. Dindar bir eş, mesela evin idaresinde israftan kaçınacak ve kocasına bu konuda yardımcı olacaktır. Manevi açıdan dinine bağlı olması eşinin ve çocuklarının dini hayatlarının düzene girmesine katkı sağlayacak ve yuvada mutlu ve huzurlu bir ortam 11

12 teşkiline vesile olacaktır. Şu halde dindar kadın kişi için hem dünyada, hem ahirette saadet kaynağıdır. Nitekim bir başka hadiste şöyle buyurulmuştur: İnsanı mutlu eden üç şey vardır. Dindar kadın, iyi bir ev, iyi bir binek. İnsanı mutsuz eden üç şey ise, kötü bir kadın, kötü bir ev ve kötü bir binek (Ahmed b. Hanbel). Kadının görevi ailede huzur ortamını sağlamak, eşini mutlu etmek ve çocuklarını eğitmek olduğu gibi erkeğin de temel görevlerinin başında çoluk çocuğunun nafakasını ve geçimlerini sağlamak gelmektedir. Bu hususların fazilet ve önemine sonraki iki hadiste değinilmiştir. «أ ف ض ل د ين ار ي ن ف ق ه عن ث و بان ب ن جب د د م و ىل رسول الل ه ص ل ى اهلل ع ل ي ه وس ل م قال : قال رسول الل ه ص ل ى اهلل عل ي ه وس ل م : الر ج ل د ين ار ي ن ف ق ه ع لى ع يال ه و د ين ار ي ن ف ق ه ع لى داب ت ه يف سبيل الل ه ود ين ار ي ن ف ق ه على أ ص حابه يف سب ي ل الل ه» رواه مسلم. 14-Hz. Peygamber in (s.a.) azadlısı Sevban b. Bücdüd ün (r.a.) rivayet ettiğine göre Rasulullah (s.a.) şöyle buyurdu: Kişinin infak ettiği (harcadığı) dinarların en faziletlisi, ailesine infak ettiği dinarlardır; Allah yolunda savaşmak için hazırladığı bineğine harcadığı dinarlardır; bir de Allah yolundaki arkadaşlarına harcadığı dinarlardır. (Müslim). «عن عبد الل ه بن عمرو بن العاص رضي الل ه عنهما قال : قال رسول الل ه ص ل ى اهلل ع ل ي ه وس ل م قال : ك في ب املر ء إ ث ا أ ن ي ض ي ع م ن يق وت» حدي صحيح رواه أ بو داود وغريه. 15-Abdullah b. Amr b. el-as tan (r.a.) rivayet olunduğuna göre o şöyle dedi: Rasulullah (s.a.) şöyle buyurdu: Kişiye, bakmakla yükümlü olduğu kişileri ihmal etmesi günah olarak yeter. (Sahih bir hadis olup Ebu Davud ve diğerleri rivayet etmiştir). عن عائشة زوج النيب صلى اهلل عليه وسلم أن النيب صلى اهلل عليه وسلم قال «يرم من الرضاعة ما يرم من الوالدة «. رواه مالك و ا حد و مسلم و أبو داود وغريه. 16-Hz. Peygamber in hanımı Hz. Aişe den (r.a.) rivayet olunduğuna göre Nebi (s.a.) şöyle buyurdu: Doğum ile ne haram oluyorsa süt emme ile de o haram olur Hadisi Malik, Ahmed b. Hanbel, Müslim, Ebu Davud ve diğerleri rivayet etmiştir. Hadis-i şerif İslam da akrabalık bağının ve dolayısıyla aile teşkilinin evlilik (sıhriyyet) ve kan bağı dışında süt emme ile de sabit olduğunu beyan eden en önemli hükümlerden birini ihtiva etmektedir. Hadis ve fıkıh kitaplarımızda Radâa başlığı altında incelenen konu günümüzde de önemini ve güncelliğini korumaktadır. Hz. Peygamber (s.a.) bu hadisi ile ayrıntıları başka hadislerde beyan edilen belli şartlardaki süt emme ile mahremiyetin sabit olduğunu, yani kişinin süt anne, baba, kardeş gibi akrabalarının oluştuğunu hükme bağlamıştır. Üstelik bu konu Kur an da bulunmayıp müstakil olarak sünnetin getirdiği hükümler arasında sayılır. Böylece aile mefhumu içerisine süt emmeden doğan akrabalıklar ve buna bağlı hukuk da dahil olmuş, aile geniş 12

13 bir mahiyet kazanmıştır. Bu da toplumda fertlerin birbirleriyle çok daha fazla kaynaşması ve dayanışmasını temine yönelik bir gaye olmalıdır Anne-Babaya İyilik «عن ابن مسعود رضي الل ه عنه قال : س أ لت رسول الل ه ص ل ى اهلل ع ل ي ه وس ل م: أ ي األ ع م ال أ ف ض ل قال : الص الة على» و ق ت ها» قلت : مث أ ي قال : «ب ر الو ال د ي ن» قلت : مث أ ي قال : «اجلهاد يف س ب يل الل ه متفق عليه. 17-İbn Mes ud dan (r.a.) rivayet olunduğuna göre o şöyle dedi: Rasulullah a (s.a.) sordum: En faziletli amel hangisidir? Hz. Peygamber: Vaktinde kılınan namazdır buyurdu. Sonra hangisidir, dedim. Anne-babaya iyilik etmektir buyurdu. Sonra hangisidir, dedim. Allah yolunda cihaddır buyurdu (Buhari-Müslim). Evlilik üzere kurulan ailede eş ve çocuklar yanında anne-baba da önemli bir yere sahiptir. Ana-baba hakkına riayet, aile bağlarının korunması ve güçlendirilmesi açısından son derece önem taşımaktadır. Hz. Peygamber güçlü bir aile ve güçlük bir toplum yapısı oluşturmak için birçok hadisinde ana-baba hakkını vurgulamıştır. Anne-baba ayrıca kişinin bakmakla yükümlü olduğu aile bireyleri arasındadır. Bu sebeple hadiste anne babaya iyilik yapmak Hz. Peygamber tarafından namazdan sonra en faziletli ikinci iş olarak nitelendirilmiştir. Nitekim Allah Teala Kur an-ı Kerim de birinci sırada sadece kendisine kulluk edilmesini, ikinci sırada anne-babaya iyilik yapmayı emrettiğini beyan etmiştir (İsra, 17/23-24). Buna mukabil anne babaya karşı gelmek de yine hadislerde büyük günahlar arasında sayılmıştır. Bir sonraki hadis anne baba arasında tercih yapılması gerektiğinde öncelik hakkının annede olduğunu ifade etmektedir. عن أيب هريرة رضي الل ه عنه قال : جاء ر ج ل إىل رسول الل ه ص ل ى اهلل ع ل ي ه وس ل م فقال : يا رسول الل ه م ن أح ق الن اس حب س ن صحاب يت قال : «أ م ك» قال : مث من قال: «أ م ك» قال : مث م ن قال : «أ م ك» قال : مث م ن قال : «أ ب وك» متفق عليه. 18-Ebu Hureyre den (r.a.) rivayet olunduğuna göre o şöyle dedi: Bir adam Rasulullah a (s.a.) geldi ve dedi ki: Ya Rasulallah! Güzel sohbet ve muameleye insanlar içinde en layık olan kimdir? Hz. Peygamber Annendir buyurdu. Adam, Sonra kimdir, dedi. Hz. Peygamber Annendir buyurdu. Adam üçüncü defa, sonra kimdir, dedi. Hz. Peygamber yine Annendir buyurdu. Dördüncü defa, sonra kimdir, diye sorduğunda Hz. Peygamber Babandır buyurdu (Buhari-Müslim). ال ك رب «أيب هريرة عن عن النيب ص ل ى اهلل عل ي ه وس ل م قال : رغ م أ ن ف مث رغ م أ ن ف مث ر غ م أ نف م ن أ در ك أ ب وي ه ع ن د أحد ه ا أ و ك ل ي ه م ا ف لم يد خل اجل ن ة» رواه مسلم. 19-Ebu Hureyre nin (r.a.) Nebi (s.a.) den rivayet ettiğine göre o şöyle buyurdu: Burnu sürtülsün, sonra burnu sürtülsün, yaşlılıklarında anne babadan biri veya ikisine ulaşıp da 13

14 onların gönlünü alarak cennete girmeyenin burnu sürtülsün! (Hadisi Müslim rivayet etmiştir). Hadis-i şerif, anne-babası hayattayken onların hizmetinde bulunarak gönüllerini almayanların ne kadar büyük bir fırsatı kaçırdıklarını ifade etmektedir. Hz. Peygamber in, burnu sürtülsün! gibi ağır bir ifadeyi üç defa tekrar etmesi konunun önemini göstermektedir. Bir sonraki hadis ise vefatlarından sonra anne-babanın ardından neler yapılabileceğine işaret etmektedir. عن أيب أ س ي د مالك بن رب يع ة الس اع د ي رضي الل ه عنه قال : ب ي نا ن ن ج ل وس ع ن د رسول الل ه ص ل ى اهلل ع ل ي ه وس ل م إذ جاء ه رج ل م ن بين س لمة فقال : يارسول الل ه ه ل بقى م ن ب ر أ بوي شىء أ بر ه ا ب ه بعد م و ت م ا فقال : «ن ع م الص الة عل ي ه م ا واالس ت غ ف ار ل ما وإ ن فاذ ع ه د ها م ن ب ع د ها وص لة الر ح م اليت ال ت وص ل إ ال ب م ا وإ ك رام ص د يقهما» رواه أبو داود 20-Ebu Üseyd Malik b. Rabia es-sâidi den (r.a.) rivayet olunduğuna göre o şöyle dedi: Biz Rasullah ın (s.a.) yanında otururken Seleme oğullarından bir adam çıkageldi ve dedi ki: Ya Rasulallah! Anne-babama ölümlerinin ardından yapabileceğim bir iyilik kalmış mıdır? Hz. Peygamber (s.a.) şöyle buyurdu: Evet, onlara dua etmek, onlar için istiğfarda bulunmak, (vasiyet gibi) verilmiş sözleri varsa onları yerine getirmek, onlar vasıtasıyla oluşan akrabalık bağlarını sürdürmek ve arkadaşlarına ikram ve hürmette bulunmak. (Hadisi Ebu Davud rivayet etmiştir) Kadınlara İyi Davranma عن أيب هريرة رضي الل ه عنه قال : قال رسول الل ه ص ل ى اهلل ع ل ي ه وس ل م :»اس تو ص وا ب الن ساء خري ا فإ ن املر أة خ ل ق ت م ن ض ل ع و إ ن أ ع وج ما يف الض لع أ ع اله ف إ ن ذهبت ت ق يم ه ك سر ت ه وإ ن تركت ه مل يزل أ عوج فاستو ص وا ب الن سا ء» متفق عليه. ويف رواية يف الصحيحني:» املر أ ة كالضلع إ ن أق م تها كسر ت ه ا وإ ن است متع ت ب ا اس ت متع ت وف يها ع وج». ويف رواية ملسلم : «إ ن املر أة خ ل قت م ن ض ل ع ل ن ت س تق يم لك على طريقة فإ ن استمتع ت ب ا اس تمت ع ت ب ا وف يها ع وج وإ ن ذ ه ب ت ت قيم ها كسرت ه ا وك س ر ه ا طالق ها«. 21-Ebu Hureyre den (r.a.) rivayet olunduğuna göre o şöyle dedi: Rasulullah (s.a.) şöyle buyurdu: Kadınlara iyi davranma hakkındaki tavsiyeye uyunuz. Kadın (sanki) kaburga kemiğinden yaratılmıştır. Kaburga kemiğinin en eğri tarafı da en üstüdür. Onu doğrultmaya kalkışırsan kırılır. Öyle bırakırsan eğik olarak kalmaya devam eder. Şu halde kadınlar hakkındaki bu tavsiyeye uyunuz! (Buhari-Müslim). Sahihayn da (Buhari-Müslim) yer alan diğer bir rivayette hadisin lafzı şöyledir: Kadın kaburga kemiği gibidir. Onu doğrultmaya kalkarsan, kırarsın. Ondan istifade etmek istersen, ondaki eğrilikle birlikte istifade edersin. 14

15 Müslim de yer alan bir rivayette de hadis şöyle gelmiştir: Kadın (sanki) kaburga kemiğinden yaratılmıştır. Senin için dosdoğru yola gelmez. Ondan istifade etmek istersen, ondaki eğrilikle birlikte istifade edersin. Onu doğrultmaya kalkarsan, kırarsın. Onun kırılması ise boşanmasıdır. عن ع م رو بن األ ح و ص اجل شمي رضي الل ه عنه أ ن ه مس ع النيب ص ل ى اهلل ع ل ي ه وس ل م يف ح ج ة ال و داع يق ول بعد أ ن ح د الل ه تعاىل و أثىن عل ي ه وذك ر ووعظ مث قال: «أال واس ت و صوا ب الن ساء خ ري ا ف إ ن ا ه ن ع وان ع ن د ك م ل ي س مت لك ون م ن ه ن ش ي ئا غي ر ذل ك إ ال أ ن يأ ت ني ب ف احشة م بي نة فإ ن ف عل ن ف اه ج روه ن يف املض اجع واض رب وهن ض ر با غري م رب ح فإ ن أطعن ك م فال تب غ وا ع ل ي ه ن سبيال أ ال إ ن ل ك م ع ل ى ن سائ ك م ح ق ا ول ن سائ ك م ع ل ي ك م حق ا ف ح ق ك م ع ل ي هن أ ن ال ي وط ئ ن ف ر شكم من ت ك رهون و ال يأ ذ ن يف ب ي وتكم ل من تك رهون أال وحق ه ن ع ل ي ك م أن ت سن وا إ لي هن يف ك س و ت ن و طعامهن «. رواه الرتمذى وقال : حدي حسن صحيح. 22-Amr b. el-ahvas el-cüşemi den (r.a.) rivayet olunduğuna göre o Nebi (s.a.) in veda haccında Allah Teala ya hamd ü sena edip, insanlara vaaz u nasihatta bulunduktan sonra şöyle dediğini işitmiştir: Dikkat edin! Kadınlara iyi davranma konusundaki tavsiyeye uyun. Onlar sizin yanınızda (himayenize verilmiş bir nevi) esirdirler. Siz onlar üzerinde bundan başka bir şeye malik değilsiniz. Ancak apaçık bir kötülük yapmaları bundan müstesnadır. Böyle bir kötülük yaparlarsa, onları yataklarında yalnız bırakın ve yaralayıcı olmaksızın hafifçe dövün. Eğer size itaat ederlerse onlar aleyhine yol aramayın. Dikkat edin! Şüphesiz sizin kadınlarınız üzerinde hakkınız vardır. Kadınlarınızın da sizin üzerinizde hakları vardır. Sizin onlar üzerindeki hakkınız, yatağınızı hoşlanmadığınız kişilere çiğnetmemesi, hoşlanmadığınız kişilerin evinize girmesine izin vermemeleridir. Dikkat edin! Onların sizin üzerinizdeki hakkı da giyeceklerinde ve yiyeceklerinde onlara ihsanda bulunmanızdır. (Hadisi Tirmizi rivayet etmiş ve hadis, hasen sahihtir, demiştir). Erkeğin ailesinin nafakasını temin etme görevi bulunduğu gibi başta eşi, anne-babası ve çocukları olmak üzere aile fertlerine iyi davranma görevi de bulunmaktadır. Yukarıdaki ilk hadis-i şerif veciz ve nazik bir şekilde kadınların yaratılış ve mizaçları hakkında psikolojik bir tahlil yapmaktadır. Öncelikle erkeğin eşine karşı iyi davranması gerektiği bir kural olarak tespit edilmiştir. Ancak kadının yaratılışından gelen özellikler sebebiyle erkeğin ona karşı tavırları konusunda nasıl bir yol izleyeceği kinayeli bir şekilde ve ince bir espri üslubuyla anlatılmıştır. Buna göre kadın kaburga kemiğine benzetilmiştir. Kaburga kemiği nasıl eğri ise ve onu doğrultmaya çalışmak kırılmasına vesile olursa, kadının fıtratında bulunan özellikleri değiştirmeye kalkmak da aynı sonucu verir. Şu halde kadını yaratılıştan getirdiği temel özelliklerini değiştirmeden olduğu gibi kabul etmek ve ona göre davranmak gerekir. Ancak bu onun Allah a isyan manasına gelecek davranışlarını onaylamak anlamına gelmez. Doğruları şiddet ve zorla değil, onun yapısını bilerek şefkat ve merhametle dile 15

16 getirmek gerekir. Sonuç olarak şiddet çözüm değildir. Ata sözümüzün ifadesiyle zorla güzellik olmaz. Hadis-i şerif ayrıca kadınların kırılgan yapısına işaret etmektedir. Hakikaten de kadın fiziksel açıdan erkeğe göre daha güçsüz olduğu gibi, psikolojik yönden duygusal tarafı ağır basan bir yapıya sahiptir. Dolayısıyla onların haklarını korumak, haksızlığa uğramalarına meydan vermemek de erkeklerin görevleri arasındadır. Diğer taraftan Hz. Peygamber in (s.a.) veda haccında dile getirdiği hususlar da karıkoca ilişkileri, kadın ve erkeğin birbirleri üzerindeki hakları konusunda evrensel mesajlar ihtiva etmektedir. Öncelikle babasının evinden gelerek bir erkekle evlenen kadın aslında erkeğin himayesine girmiş olup Allah ın bir emaneti konumundadır. Dolayısıyla Hz. Peygamber erkeğin kadın üzerinde bunu aşan bir tahakküm kurmasının doğru olmadığını Siz onlar üzerinde bundan başka bir şeye malik değilsiniz ifadesiyle açık bir şekilde dile getirmiştir. Açık bir kötülük, itaatsizlik veya iffetsizlik yapmadığı sürece kadınlara kötü davranmayı, onları dövmeyi yasaklamıştır. Ancak bir kötülük olması durumunda ilk tedbir ve müeyyide olarak ayet-i kerimede dile getirilen (Nisa 4/34) yatakları ayırma tavsiye edilmiş, ikinci adımda onları dövme ifadesi darben ğayra müberrih/yaralayıcı olmayan hafif bir dövme şeklinde şerh ve takyid edilmiştir. Şu halde olur olmaz seseplerden dolayı erkeğin eşini dövmesi en başta bu ayet-i kerime ve tavsiye-i nebeviyyeye aykırıdır. Dövmenin de ancak açık bir fuhşiyat vukuunda hafifçe olması hükme bağlanmıştır. Çünkü burada dövmekten maksat, fiziksel şiddet uygulamak değil, manevi bir ceza ve terbiye uygulamaktır. Böyle bir durum olmadığında erkeklerin eşlerini dövmek için bahane aramamaları gerektiği de yine hadiste Size itaat ederlerse onların aleyhine yol aramayın ifadesiyle vurgulanmıştır. Erkeğin kadın üzerindeki en önemli hakkı, kadının namusunu korumasıdır. Çünkü kadının namusu erkeğin de namusudur. Dolayısıyla kadının en önemli görevi erkeğinin namusuna söz getirmemesidir. Hadiste bu yatağını hoşlanmadığı kişilere çiğnetmeme şeklinde dile getirilmiştir. Kadının en önemli haklarından biri de erkek tarafından giyimkuşam, yeme içme gibi konularda maruf ölçülerde ihtiyaçlarının karşılanmasıdır. Onun bu ve benzeri haklarının yerine getirilmemesi erkek üzerinde büyük bir vebal meydana getirecektir. Çünkü kadın kocanın yanında hakkını arama konusunda zayıf konumdadır. Bu sebeple Hz. Peygamber bir sonraki hadiste görüleceği üzere kadınların haklarının zayi edilmesini büyük bir vebal olarak değerlendirmiştir. عن أيب ش ري ح خ و ي ل د ب ن ع م رو اخل زاع ي رضي الل ه عنه قال : قال النيب ص ل ى اهلل ع ل ي ه وسل م: «الل ه م إ ن أ ح ر ج ح ق الض عيفني ال ي ت يم واملر أ ة» حدي حسن صحيح رواه النسائى بإ سناد جيد. 23-Ebu Şureyh Huveylid b. Amr el-huzai den (r.a.) rivayet olunduğuna göre o şöyle dedi: Nebi (s.a.) şöyle buyurdu: Allahım iki zayıfın, yetimin ve kadının hakkını zayi etmeyi vebal sayarım (Hadis, hasen sahih bir hadis olup Nesai ceyyid bir isnadla nakletmiştir). 16

17 عن عائشة رضي الل ه عنها قالت : ما غ ر ت على أ ح د م ن ن ساء النيب ص ل ى اهلل ع ل ي ه وس ل م م ا غ ر ت على خد ية رضي الل ه عنها. وما رأ ي ت ه ا ق ط ول كن كان ي ك ث ر ذ ك رها و ر مب ا ذبح الش اة مث ي ق ط ع ه ا أ ع ضاء مث قلت ل ه : كأ ن مل يك ن يف الد ن ي ا إ ال خد ية فيقول : «إ هن اك انت وكان ت وكان يل م ن ه ا ول د» متفق عليه. ي ب عث ه ا يف صدائ ق خد ية ف ر مب ا 24-Hz. Aişe den (r.a.) rivayet olunduğuna göre o şöyle demiştir: Ben, Hz. Peygamber in (s.a.) hanımları arasında Hatice (r.a.) kadar hiç birini kıskanmadım. Onu hiç görmüş değilim. Fakat Hz. Peygamber onu çokça anardı. Bazen bir koyun boğazlar, parçalara ayırır, sonra Hatice nin arkadaşlarına gönderirdi. Bazen ona derdim ki: Sanki dünyada Hatice den başkası yok! O da cevaben O şöyle, şöyle idi, benim ondan çocuklarım vardı derdi. (Buhari-Müslim) Erkeğin hanımı ile ilgili görevlerinden biri de onun hatırasına her zaman vefa göstermektir. Hayattayken eşini koruyup kollamak gerektiği gibi, vefatından sonra da onun hatırasına saygı duymak, dost ve akrabalarını gözetmek hem dini, hem ahlaki bir vazifedir. Hz. Peygamber (s.a.) bu konuda en güzel bir örneklik sunmuş ve Hz. Aişe yi kıskandıracak kadar, vefat eden eşi Hz. Hatice validemizi hep hayırla yad etmiş ve hatırasını yaşatmıştır. عن أ يب سعيد اخل د ر ي ر ض ي الل ه ع ن ه ق ال : ج اء ت امرأ ة إ ىل ر س ول الل ه ص ل ى اهلل ع ل ي ه وس ل م ف ق ال ت : يا ر س ول الل ه ذ ه ب الر جال حب ديث ك فاج ع ل لنا م ن ن ف س ك ي و ما ن أ تيك فيه ت ع ل م نا م ا ع ل م ك الل ه قال : «اج ت م ع ن ي و مكذا وكذا» ف اج ت م ع ن فأت اه ن النيب ص ل ى اهلل ع ل ي ه وس ل م ف ع ل م هن م ا عل مه الل ه مث قال : «ما م ن ك ن م ن ام رأ ة ت ق د م ث الثة من الو ل د إ ال كان وا ل ا ح ج ابا من الن ار» ف قالت ام رأ ة : و اثنني فقال رس ول الل ه ص ل ى اهلل ع ل ي ه وس ل م «و اث ن ني» متفق عليه. 25-Ebu Said el-hudri den (r.a.) rivayet olunduğuna göre o şöyle dedi: Bir kadın Rasulullah a (s.a.) geldi ve Ya Rasulallah! Erkekler senin sözlerini alıp götürdüler. Bize de bir gün ayırsan da o gün sana gelsek, Allah ın sana öğrettiklerinden bize öğretsen dedi. Hz. Peygamber O halde falan falan gün toplanın buyurdu. Kadınlar toplandılar. Hz. Peygamber geldi ve Allah ın öğrettiklerinden onlara da öğretti. Sonra dedi ki: Sizden bir kadın kendinden önce çocuklarından üç tanesini kaybederse, onlar o kadın için ateşe karşı perde olurlar. Oradaki kadınlardan biri İki çocuk da olur mu? diye sordu. Hz. Peygamber iki çocuk da olur buyurdu (Buhari-Müslim). Hadis-i şerif, kadınların Hz. Peygamber zamanında kavuştukları medeni cesaretin boyutlarını göstermesi bakımından calib-i dikkattir. Hz. Peygamber e rahatlıkla gelip konuşabilmekte ve taleplerini iletebilmektedirler. Bu taleplerden biri de eğitim hakkıdır. Hz. Peygamber onların bu haklı taleplerini yerinde bularak özel bir gün ve saat belirlemiş ve o gün gelip çeşitli nasihat ve tavsiyelerde bulunmuştur. Hadis Hz. Peygamber in hoşgörüsü kadar, onların eğitimine verdiği önemi de göstermektedir. Kadının insan bile sayılmadığı Avrupa nın karanlık ortaçağlarından asırlar önce kadınları muhatap alıp onların eğitim ve öğretimi için özel bir gün tahsis etmek herhalde ancak alemlere rahmet 17

18 olarak gelen bir peygamberin yapabileceği bir şeydir. Aksi takdirde kadına değer vermeyip onu hor gören cahili arap toplumundan çok kısa süre bir içinde kadınlara hakettikleri konumu veren İslam toplumuna kavuşturması mümkün olmazdı. Hadis-i şeriften ayrıca erkeklerin eşlerinin eğitim ve öğretimine önem vermeleri gerektiği sonucunu da çıkarmak mümkündür. Hadis-i şerifte hayattayken üç evladının ölümüne şahid olan kadın için ölen evlatlarının cehenneme karşı siper olacağı müjdesi verilmiştir. Evlat acısı dayanılması güç bir acıdır. Buna mukabil sabredildiği takdirde mükafatı da büyük olacaktır. Sonraki hadislerde de özellikle horlanan kız çocuklarının güzel bir şekilde yetiştirilmesinin önemine benzer ifadelerle işaret etmektedir. Hz. Peygamber bu tür teşvik ve tavsiyeleriyle kız çocukları hakkında cahiliye döneminden kalma anlayış ve alışkanlıkları ve ön yargıları yıkmaya çalışmaktadır. عن عائشة رضي الل ه عنها قالت : د خ ل ت علي ام رأ ة ومعه ا اب ن ت ان ل ا ت س أ ل ف ل م ت د ع ن د ى ش ي ئا غ ي ر مت رة واح دة ف أ ع ط ي ت ه ا إ ي اه ا فق سمت ها ب ني ابنت ي ها و مل ت أ ك ل م ن ه ا مث قامت ف خ رجت ف دخل الن يب ص ل ى اهلل ع ل ي ه وس ل م ع ل ي نا فأ خ ربت ه فقال: «م ن ي ء ف أ ح سن إ ل ي ه ن ك ن ل ه س رت ا من الن ار» متفق عليه. اب ت ل ي م ن ه ذ ه الب ن ات ب ش 26-Hz. Aişe den (r.a.) rivayet olunduğuna göre o şöyle demiştir: Benim yanıma bir kadın geldi. Beraberinde iki kız çocuğu vardı. Benden bir şeyler istiyordu. Benim yanımda bir hurmadan başka bir şey bulamadı. O hurmayı kadına verdim. Kadın onu ikiye ayırdı ve iki çocuğuna paylaştırdı. Kendisi bir şey yemedi. Sonra kalktı, gitti. Sonra yanımıza Nebi (s.a.) girdi. Ona olanları anlattım. Bunun üzerine şöyle buyurdu: Kim bu kız çocuklarıyla imtihana tutulur da onlara iyilikle muamele ederse, o kız çocukları o kişi için ateşe karşı perde olurlar (Buhari-Müslim). عن أنس رضي الل ه عنه عن النيب ص ل ى اهلل ع ل ي ه وس ل م قال : «م ن عال ج ار يت ني ح ت ت ب ل غ ا جاء ي وم الق يام ة أن ا و ه وك ه ات ني» و ض م أص اب ع ه. رواه مسلم. 27-Enes (r.a.) den rivayet olunduğuna göre, onun da Hz. Peygamber den (s.a.) naklettiğine göre Peygamber Efendimiz şöyle buyurdu: Kim iki kız çocuğunu baliğ oluncaya kadar besleyip büyütürse, kıyamet günü (mahşer yerine) benimle bu şekilde yanyana gelecektir Hz. Peygamber bu esnada parmaklarını birleştirdi. (Hadisi Müslim rivayet etmiştir) Çocuklara Şefkat عن ع م رو بن ش ع ي ب عن أ بي ه عن ج د ه رضي الل ه عنهم قال : قال رسول الل ه ص ل ى اهلل ع ل ي ه وس ل م : ل ي س ي ر ح م ص غ ري ن ا و ي ع ر ف ش رفك ب ري ن ا. رواه الرتمذي وقال: حدي حسن صحيح. م ن ا م ن مل 28-Amr b. Şuayb ın babasından, onun da dedesinden (Abdullah b. Amr) rivayet ettiğine göre o şöyle demiştir: Rasulullah (s.a.) şöyle buyurdu: Küçüğümüze merhamet etmeyen, 18

19 büyüğümüzün şerefini tanımayan bizden değildir (Hadisi Tirmizi rivayet etmiş ve bu hasen-sahih bir hadistir demiştir). Aile fertleri içinde şefkate en fazla muhtaç olan çocuklardır. Çocuk şefkatle büyür. Sevgi, şefkat ve merhametin çocuğun psikolojik dünyasının gelişmesinde önemli bir yeri vardır. Merhamet Peygamberi Hz. Muhammed (s.a.) Efendimiz de yukarıdaki hadisinde küçüklere şefkat, büyüklere hürmet gösterilmesi gerektiğini pek beliğ bir şekilde ifade etmiştir. Hadisteki bizden değildir ifadesi, dinden çıkma anlamında değil, bizim yolumuzda gidenlerden değildir manasındadır. Böyle bir ifade kullanılması, büyüklere saygı, küçüklere sevgi gösterilmesinin ne kadar önemli bir tavır ve ahlaki görev olduğunu, aksine davranışların Müslümanlara yakışmadığını göstermektedir. Şu halde büyüklere saygı, küçüklere sevgi göstermek temel ahlaki bir vecibedir. Bir sonraki hadis müslümanın sevgi eğitimi almasının, kalbinin şefkat ve merhametle yoğurulmasının gerekliliğini gösteren ve bu eğitimi Peygamber in nasıl yaptığını anlatan calib-i dikkat bir rivayettir. عن أ يب ه ري رة رضي الل ه عنه قال : قب ل الن يب ص ل ى اهلل ع ل ي ه وس ل م احل سن ابن ع لي رضي الل ه عنهما وع ن د ه األ ق رع ب ن ح اب س فقال األ ق رع : إ ن يل ع شرة م ن ال ول د ما ق ب لت م ن ه م أ حدا فن ظ ر إ ل ي ه رسول الل ه ص ل ى اهلل ع ل ي ه وس ل م فقال : ال ي ر ح م» متفق عليه. «من ال ي ر حم 29-Ebu Hureyre den (r.a.) rivayet olunduğuna göre o şöyle dedi: Nebi (s.a.) torunu Hasan b. Ali yi (r.a.) öpmüştü. O esnada yanında Akra b. Hâbis vardı. Akra dedi ki: Benim 10 tane çocuğum var. Onlardan hiçbirini öpmüş değilim. Bunun üzerine Rasulullah ona doğru baktı ve şöyle buyurdu: Merhamet etmeyene merhamet olunmaz! (Buhari- Müslim). Hadiste geçen Akra b. Hâbis, bedevi sahabilerdendir. Bedevilerin şehirde yaşayanlara nispetle daha sert bir mizaca sahip oldukları, nezaket konusunda eksikleri bulunduğu bilinen bir husustur. Hz. Peygamber, bedevilerin bu yapısını bildiği için onlara her zaman hoşgörüyle yaklaşmış ve yumuşak bir üslupla mesajını iletmeye çalışmıştır. Burada da çocuklarına karşı şefkat ve merhamet konusunda noksanı bulunan bu sahabiye hem fiiliyle, hem de veciz bir sözle merhamet eğitimi vermiştir. Günümüzde de kendi çocuğunu bile ömründe bir defa kucağına alıp sevmemiş bedevi tabiatlı insanlar olduğunu bilmekteyiz. Halbuki bu sevgiye çocuk kadar, büyüklerin de ihtiyacı olduğunu, bu sevginin kalpleri yumuşattığını, bu merhametin merhamete vesile olacağını hadisimiz ne güzel ifade etmektedir. Yaratıklarına karşı merhamet etmeyene yaratan da merhamet etmeyecektir. Nitekim diğer bir hadiste İnsanlara merhamet etmeyene Allah da merhamet etmez (Buhari-Müslim) buyurularak bu hakikate işaret edilimiştir. Bundan dolayıdır ki yaratılanı hoşgör, yaratandan ötürü anlayışı bizim kültürümüzde kök salmış bir düşüncedir. Merhamet etmeyene merhamet olunmaz ifadesi aynı zamanda merhametsiz insanın, muhtaç olduğu zaman başka insanlardan da merhamet göremeyeceği manasına da 19