Vergi-Harcama Paradoksu: Türkiye de Belediyeler Üzerine Bir Araştırma

Transkript

1 Vergi-Harcama Paradoksu: Türkiye de Belediyeler Üzerine Bir Araştırma Hüseyin Güçlü Çiçek * - İsmail Sadık Yavuz ** Özet: Yerel yönetim bütçesi, yerel iktidarı elinde bulunduran yönetimin, kamu hizmeti anlayışının bir yansımasıdır. Yerel yönetimlerin sürdürülebilir bütçelere sahip olması, sağlıklı ve ideal bir bütçe açısından büyük önem arz etmektir. Çalışmada belediyelerin gelirleri ve harcamaları arasındaki ilişkiyi inceleyen ve gelir-harcama paradoksu olarak bilinen hipotezlere Türkiye deki belediyelerin uyumluluğu incelenmiştir. Çalışmada ele alınan istatistiki sınamalar iller bazında ilçeleri kapsayacak şekilde kümülatif olarak kullanılmıştır. Veriler çalışma dönemi olan 2007:Q1-2011:Q4 zaman periyodun için panel veri analiz tekniklerinden yararlanılarak değerlendirilmiştir. Araştırma sonucunda elde edilen temel bulgu Türkiye de belediye bütçelerinin mali senkronizasyon hipotezini destekler bir nitelik gösterdiğidir. Anahtar Kelimeler: Belediye bütçeleri, bütçe açıkları, panel veri analizi. Tax-Expenditure Nexus: A Study on Municipalities in Turkey Abstract: The local government budget is the reflection of the public service perception of the administration holding local power. The right of local governments to have sustainable budgets is highly important for a sound and ideal budget. This study examines the coherence of the municipalities in Turkey to those hypotheses known as income-expenditure nexus, which that examine the relationship between the incomes and expenditures of the municipalities. The statistical tests conducted in the study are used as cumulative so as to comprise the districts on the basis of provinces. The quarterly data for the 2007:Q1-2011:Q4 period are assessed via panel data analysis techniques. The basic finding of the research is that the budgets of the municipalities in Turkey display features that support the fiscal synchronization hypothesis. Key Words: Budget deficits, municipality budgets, panel data analysis. * Yrd. Doç. Dr., Süleyman Demirel Üniversitesi, İİBF, Maliye Bölümü Oda no: A Merkez/Isparta. ** Arş. Gör., Süleyman Demirel Üniversitesi, İİBF, Maliye Bölümü Oda no: A Merkez/Isparta. Çağdaş Yerel Yönetimler, Cilt 23 Sayı 4 Ekim 2014, s

2 18 Çağdaş Yerel Yönetimler, 23(4) Ekim 2014 GİRİŞ Kamu sektörünün varlık nedenleri her zaman tartışmaya açık olmuştur. Bireysel tüketiciler için malların ortak dağılımı mı, yoksa zaten var olan ademi merkeziyetçi bir karar verme organının yetersizliği mi genel bir karar verici olması gerekliliğini doğurmaktadır? Niçin görünmez el bu konuda yeterli olamamaktadır? (Musgrave ve Musgrave, 1989: 5). Görünmez el ulusal düzeyde bu sorulara cevap olamıyor ve genel bir düzenleyici aranıyorsa; niçin yerel düzeyde karar verici organlara da ihtiyaç duyulmuştur? Merkezden yeterli verimlilikte işlem yapamama, kamu mallarının ölçek ekonomi düzeylerinin düşük olması, yetersiz vergi mevzuatları gibi ekonomik konular mı, yoksa farklı etnik kültürlerden gelmiş insanların yönetimde söz hakkı istemeleri gibi siyasi bir durum mu bu organları zorunlu kılmıştır? (Rosen ve Gayer, 2008: 2-3, ) İster etnik farklılıklar isterse merkeziyetçi yapıların yetersizliğinden dolayı olsun; ülkeden ülkeye siyasi ve ekonomik yapılar değişiklikler göstermiştir. Bu farklılıklara karşın ülkelerin temel amacı, hem yerel hem de merkezi düzeyde ortak bir paydada toplumun refah maksimizasyonunu sağlama olmuştur. Toplum refahını en üst seviyeye çıkarmayı amaçlayan devletler bu nedenle ana kaynağı vergilerden olmak üzere; kamu gelirlerini toplayıp, bu gelirleri kamu mal ve hizmetleri için harcamalar aracılığı ile tekrar halka sunmaktadırlar. Bu süreç içerisinde ekonomik istikrarın sağlanabilmesi makroekonomik etkenlere dikkat edilmesi ve bazı kurallara uyulması ile gerçekleştirilebilir. Bu etmenlerden en önemlilerinden biri ise bütçe açıklarının sürdürülebilirliğidir (Wolde ve Rufael, 2008: 273). Bütçe açıklarının sürdürülebilirliği incelendiğinde; kısa dönemde bütçe açığının büyüklüğünün yerine bütçe açığının sürdürülebilir olması daha fazla önem arz etmektedir. Ancak, orta ve uzun dönemde yüksek bütçe açıklarının sürdürülebilir olamayacağı, yüksek bütçe açıklarının ülkelerde finansal bozulmalara yol açabileceği birçok çalışmada detaylı bir şekilde incelenmiştir. Bu nedenle kamu harcamalarının ana finansman kaynağı olan vergilerle karşılandığı göz önüne alındığında, kamu gelirleri ile kamu harcamaları arasında bir ilişki bulunup bulunmadığı ve bu olası etkinin bütçe açıklarını nasıl etkileyeceği önemli olacaktır (Baffes ve Shah, 1994: 312). Yalnızca merkezi idarenin değil, aynı zamanda yerel yönetimlerin de sürdürülebilir bütçelere sahip olması, dengeli bir genel bütçe açısından büyük önem arz etmektedir. Bütçe açıklarını inceleyen çalışmalar genellikle iki yönlü olarak ele alınmıştır. Bunlardan birincisi bütçe açıklarının nedenleri, ikincisi ise bütçe açıklarını kapatma yöntemleri üzerine yapılmış çalışmalardır. Literatürde bütçe açıkları açıklanmaya çalışılırken kamu gelirleri ile kamu harcamaları arasındaki ilişki

3 Vergi-Harcama Paradoksu: Türkiye de Belediyeler Üzerine Bir Araştırma 19 detaylı bir şekilde incelenmiş ve dört farklı hipotez ortaya atılmıştır. Bunlar Vergi-Harcama, Harcama-Vergi, Mali Senkronizasyon ve Kurumsal Farklılık teorileridir. Friedman (1978), vergilemeden harcamalara doğru tek yönlü bir etki olduğunu, vergi indirimlerinin politik olarak telafi edilemeyecek bütçe açıklarına yol açacağını, bu durumun ise olası vergi artışlarını beraberinde getireceğini ancak artan gelirlerin kamu harcamalarını da artıracağını, dolayısıyla da vergi artışlarının bütçe açıklarını azaltıcı bir etkisi olmadığını söylemiştir. Friedman ın vergi-harcama hipotezine göre, gelirlerden harcamalara doğru tek yönlü ve pozitif bir ilişki mevcuttur. Friedman ın aksine Buchanan ve Wagner (1978), vergi gelirlerindeki artışların hükümet harcamalarını mali aldanma yolu ile azaltacağını öne sürmüş ve vergi gelirleri ile kamu harcamaları arasında ters yönlü bir ilişkinin mevcut olduğunu söylemişlerdir. Harcama-Vergi hipotezine göre harcama yetkilileri öncelikle harcama miktarını belirleyecek sonrasında bu harcama düzeyine göre vergi geliri oluşturmaya çalışacaklardır. Barro ya göre Ricardocu eşitlik teorisi uyarınca bugünün harcamaları geleceğin artan vergileri aracılığı ile finanse edilecektir. Barro nun tezine göre bütçe açıklarını azaltmanın çözümü harcamaların azaltılması aracılığıyla gerçekleşecektir (1979). Peacock ve Wiseman (1979), ise kriz dönemlerinde kamu harcamalarının normalin dışında artış gösterdiğini, bu durumun ise orta ve uzun dönemde kalıcı olarak yerleştiğini savunmuşlardır. Yani kamu harcamaları ile kamu gelirleri arasında pozitif bir paralellik olduğu hipotezini önermişlerdir. Mali senkronizasyon teorisinde gelirler ve harcamalar hakkındaki kararların eşzamanlı veya birlikte alındıkları varsayımları mevcuttur. Musgrave (1966), Meltzer ve Richard (1981), oy verenlerin doğru kamu harcama ve gelir düzeyleri hakkında karar verirken hükümet programları açısından marjinal fayda ve maliyet analizi yaparak davranış sergilediklerini belirtmişlerdir. Bu varsayım, bütçe düzenlemeleri üzerinde, hem kurumlar arasındaki koordinasyonun etkisini hem de halkla olan ilişkisini açıklamaktadır. Kurumsal farklılık teorisinde ise vergileme işlemleri ile harcama yetkililerinin farklı olması gerekliliği savunulmuştur (Baghestani ve Mcnown, 1994) (Wildavsky). TÜRKİYE DE BELEDİYE BÜTÇESİ Temel istikrar göstergelerinden birisi olan bütçe açıklarının sürdürülebilirliği yalnızca ulusal düzeyde değil aynı zamanda yerel yönetimler düzeyinde de büyük öneme sahiptir. Türkiye de yerel yönetimlerin en önemli düzeyi olan

4 20 Çağdaş Yerel Yönetimler, 23(4) Ekim 2014 belediyeler ile ilgili temel esaslar Türkiye Cumhuriyeti Anayasası nın 127. maddesinde genel hatlarıyla ifade edilmiştir. 1 Buna göre belediyeler, mahallî müşterek ihtiyaçları karşılamak üzere kuruluş esasları kanunla belirtilen ve karar organları, yine kanunda gösterilen, seçmenler tarafından seçilerek oluşturulan kamu tüzel kişileridir. Belediyelerin kuruluş ve görevleri ile yetkileri, yerinden yönetim ilkesine uygun olarak kanunla düzenlenir. Merkezî idare, belediyeler üzerinde, mahallî hizmetlerin idarenin bütünlüğü ilkesine uygun şekilde yürütülmesi, kamu görevlerinde birliğin sağlanması, toplum yararının korunması ve mahallî ihtiyaçların gereği gibi karşılanması amacıyla, kanunda belirtilen esas ve usuller dairesinde idarî vesayet yetkisine sahiptir maddenin son fıkrası belediyelere kendilerine verilen görevleri yerine getirebilmeleri için görevleri ile orantılı gelir kaynakları sağlamasını da öngörmüştür (T.C Anayasası). Anayasa da oldukça genel olarak yer verilen belediyelere ilişkin temel yol gösterici bu ifadeler ayrıntılı düzenlemelere ihtiyaç olduğunu göstermektedir. Belediyelerin özellikle mali işleyişinin, esas, usul, ilke ve standartların belirlenmesi için yasa, tüzük, yönetmelikler çıkarılmıştır. Tablo 1: Türkiye Yerel Yönetim İdare Sayıları Türü Sayısı Oran Büyükşehir Belediyesi 16 % 0,5 İl Belediyesi 65 % 2,2 Büyükşehir İlçe Belediyesi 143 % 4,9 İlçe Belediyesi 749 % 25,4 Belde (Kasaba) Belediyesi % 67,0 Toplam % 100,0 Kaynak: Türkiye Belediyeler Birliği, (Erişim:17/01/2013) Türkiye de belediye bütçeleri detaylı incelendiğinde, mali yıl içindeki gelir ve gider tahminlerini gösteren, gelirlerin toplanmasına ve harcamaların yapılmasına izin veren belediye meclis kararları oldukları görülmektedir (Mahalli İdareler Bütçe ve Muhasebe Yönetmeliği). Mali yıl bütçesi, stratejik plan ve performans programları dikkate alınarak izleyen iki yılın gelir ve gider tahminleri ile birlikte belediye meclisinde görüşülmekte ve değerlendirilmektedir. Belediyelerde bütçe yapma, belediye başkanının, her yıl Haziran ayının sonuna kadar stratejik plân ve performans programına uygun olarak gider bütçelerini hazırlamak üzere birimlere çağrı yapması ile başlamaktadır (Mahalli İdareler Bütçe ve Muhasebe Yönetmeliği, md.22, 2006). Birimler ise gerekçeli bütçe yılı gider teklifleri ve izleyen iki yılın gider tahminleri ile ödenek cetveli ve ayrıntılı harcama programını mali hizmetler 1 Türkiye de mahallî idareler; il, belediye ve köylerden oluşmaktadır.

5 Vergi-Harcama Paradoksu: Türkiye de Belediyeler Üzerine Bir Araştırma 21 biriminin koordinasyonunda hazırlayarak hizmet gerekçesi ile birlikte Temmuz ayının sonuna kadar mali hizmetler birimine vermektedirler. Gider tahminlerinde, stratejik plan, performans programı ve yatırım programlarındaki hedef ve ilkeler göz önünde bulundurulur. Ayrıca bu tahminlerde merkezi idarenin ekonomik verileri ve gelecek yıllara ilişkin öngörülerinden yararlanılır. Bütçe teklifleri, ekonomik sınıflandırmanın dördüncü düzeyini de kapsayacak şekilde hazırlanır. Hazırlanan belediye bütçelerinde denkliğinin sağlanmasında bütçe gelirleri esas alınmaktadır. Gelirlerin giderleri karşılamaması halinde aradaki fark, ilk olarak gider bütçesinde öngörülen tertiplerden indirim yapılması ya da yeni gelir kaynakları bulunması suretiyle giderilmeye çalışılır. Buna karşın denklik sağlanamamış ise, borçlanma yoluna gidilerek veya varsa önceki yıldan nakit devri yoluyla bütçe denkliği sağlanır (Mahalli İdareler Bütçe ve Muhasebe Yönetmeliği, md.19, 2006). Belediyelerin bütçelerini hazırlarken, öncelikle gelirlerini tespit edip sonrasında gider bütçelerini hazırlamaları kaçınılmaz bir durumdur. Çünkü vergi koyma yetkileri olmadığı gibi diğer gelirleri de oldukça sınırlıdır. AMPİRİK ÇALIŞMALAR Literatürde kamu harcamaları ile kamu gelirleri arasındaki ilişkiyi inceleyen çok fazla çalışma yapılmıştır. Bu çalışmalardan bazıları sadece eşbütünleşme analizleri yardımıyla uzun dönemli ilişkiyi incelerken, bazıları hata düzeltme modellerini kullanılarak kısa dönemli ilişkiyi ele almıştır. Değişkenler arasındaki ilişkinin yanı sıra çalışmalarda olası ilişkinin yönü saptanmaya çalışılmıştır. Çalışmalarda bazen tek bir ülke alınarak zaman serisi analizleri uygulanmış, bazılarında çeşitli ülkeler birlikte analize dahil edilmiş ve panel veri analiz tekniklerinden yararlanılmıştır. Bazı çalışmalarda ise tek bir ülkedeki yerel yönetimlerin etkinliğinin araştırılması açısından ilgili ülkedeki, yerel yönetimler, belediyeler veya eyaletler baz alınarak çalışmalar yapılmıştır. Ho ve Huang (2009), yıllarını kapsayan Çin Halk Cumhuriyeti nin 31 yerel yönetim idaresini kapsayan çalışmalarında kısa dönemde bütçe gelirleri ve kamu harcamaları arasında karşılıklı bir etkileşimin olmadığını ancak uzun dönemde mali senkronizasyon teorisini destekleyen bulgular elde ettiklerini belirtmişlerdir. Mahdavi ve Westerlund (2011), dönemi için ABD nin 50 eyalet-yerel yönetimlerini içeren ve panel veri analiz yöntemi ile çözümlenen vergi (gelir)-harcama paradoksunda mali senkronizasyon teorisini destekleyecek bulgulara ulaşmışlardır. Garcia (2012), İspanya daki 15 bölge için dönemindeki çalışmasında gelirlerden harcamalara doğru tek yönlü bir ilişkinin varlığını saptamıştır.

6 22 Çağdaş Yerel Yönetimler, 23(4) Ekim 2014 Saunoris ve Payne (2010), dönemi için İngiltere yi baz alarak yaptıkları zaman serisi analizleri sonucunda Harcama-Vergi hipotezini; Owoye ve Onafowora (2010), ülkeler arasında farklılık gösteren çeşitli zaman dilimlerinde yapmış oldukları çalışmada Fransa, Almanya, İtalya, İrlanda, İspanya, İngiltere, Avusturalya, Kanada ve Yeni Zelanda da vergi-harcama; Polonya Portekiz, İzlanda, Japonya, Meksika ve Türkiye de Harcama-Vergi hipotezini; Macaristan, Norveç, Güney Kore ve ABD de mali senkronizasyon hipotezi; Lüksemburg, İsveç ve İsviçre de ise kurumsal farklılık hipotezinin destekleyen bulgulara ulaşmışlardır. Young (2009) ABD Federal bütçesi ile 1953:Q3 ile 2007:Q4 periyotları arasını baz aldığı çalışmada kurumsal farklılık teorisini destekleyen sonuçlar elde etmiştir. Tablo 2 de çalışmalar ülkeler, zaman dilimleri ve desteklenen hipotez sonuçlarına göre özetlenerek verilmiştir. Tablo 2: Ampirik Çalışmalar Ülke Yıl V H H V H V KA Granger Nedensellik von Furstenberg vd, 1986 ABD Anderson vd., 1986 ABD Blackley, 1986 ABD Manage vd., 1986 ABD Ram, 1988 ABD Ahiakpor vd., 1989 Kanada Darrat, 2002 Tunus-Lübnan Hata Düzeltme Modeli Miller vd., 1990 ABD Bohn, 1991 ABD Baghestani vd., 1994 ABD Owoye, 1995 G /7 5/7 Katrakilidis, 1997 Yunanistan Payne, 1997 Kanada AbuAl-Foul vd., 2004 Mısır Ürdün Narayan, Ülke Çeşitli 3/9 6/9 Kollias vd., Ülke Çeşitli 3/15 3/15 6/15 3/15 Young, 2009 ABD Ho vd., 2009* Çin Owoye vd., Ülke /22 6/22 4/22 3/22 Saunoris vd., 2010 İngiltere Westerlund vd., 2011* ABD Mehrara vd., 2011* 40 Ülke Vamvoukas, 2011* 15 Ülke Garcia, İspanya İlgili çalışmalar panel veri analizleri yardımı ile yapılmıştır.

7 Vergi-Harcama Paradoksu: Türkiye de Belediyeler Üzerine Bir Araştırma 23 Türkiye için yapılan çalışmaların tümü merkezi hükümet düzeyinde gelirharcama paradoksunu ele almış ve çalışmalarda çeşitli sonuçlara ulaşılmıştır. Yapılan çalışmalarda Darrat (2002) ve Günaydın (2004a) vergi harcama hipotezini, diğer tüm çalışmalar ise harcama-vergi hipotezini destekleyen bulgular elde etmişlerdir. Yapılan çalışmalarda farklı sonuçlara ulaşılmasının temel nedenlerinden bir tanesi çalışma dönemlerinin farklı olmasıdır. Aynı analiz dönemlerine sahip olan Günaydın (2004a) ve Çavuşoğlu (2008) un çalışmalarında farklı sonuçlara ulaşılmasının sebeplerinden birisi olarak ise parametre sabitliği ön koşulunun sağlanmaması olduğu düşünülmektedir. (Çavuşoğlu, 2008: ) Türkiye için yapılmış olan çalışmaların analiz dönemleri ve elde edilen sonuçlar Tablo 3 te özet olarak derlenmiştir. Tablo 3: Türkiye Ampirik Çalışmalar Ülke Yıl V H H V H V KA Pınar, 1998 Türkiye Darrat, 1998 Türkiye Akçoraoğlu, 1999 Türkiye Günaydın, 2000 Türkiye Günaydın, 2004b Türkiye Günaydın, 2004a Türkiye Çavuşoğlu, 2008 Türkiye Akçağlayan vd., 2010 Türkiye Türkiye örneği için yerel yönetimler düzeyinde vergi-harcama paradoksunu ampirik olarak inceleyen bir çalışma ise bulunmamaktadır. METODOLOJİ Bu çalışmada öncelikle belediyeler düzeyinde vergi gelirleri ile kamu harcamaları arasındaki teorik ilişki ele alınmış, 2007:Q1-2011Q4 dönemi için iller bazında belediyeler için birinci aşamada uzun dönemli ilişkinin varlığı araştırılmış; ikinci aşamada ise olası bir nedenselliğin yönü saptanmaya çalışılmıştır. Veriler T.C. Maliye Bakanlığı Muhasebat Genel Müdürlüğünden temin edilmiş ve derlenmiştir. Veriler iller bazında, ilgili ildeki tüm belediyelerin gelir ve giderlerinin toplanması ile kümülatif büyüklükler olarak ele alınmıştır. Çalışma dönemi olarak 2007:Q1 ve 2011:Q4 dönemleri arası esas alınmıştır. Çalışma dönemi olarak 2007:Q1 döneminin başlangıç dönemi olarak seçilmiş olmasının sebebi 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu ile gelen bütçe esaslarındaki düzenlemelerdir. Analiz döneminin 2011:Q4 döneminde sonlanmasında ise verilerin ulaşılabilirliği esas alınmıştır.

8 24 Çağdaş Yerel Yönetimler, 23(4) Ekim 2014 Cari değerleri içeren veri seti ilk olarak 3 aylık ağırlıklandırılmış tüketici fiyat endeksi yardımıyla realize edilmiş ve mevsimsellikten arındırılmıştır. Analizler E-views 7 paket program aracılığı ile yapılmıştır. Çalışmada ilk olarak eşbütünleşme analizlerinin öncel sınaması olan durağanlık sınamaları yapılmış, ikinci etapta eşbütünleşme testlerine yer verilmiş son olarak ise nedensellik araştırılmıştır. AMPİRİK TESTLER VE SONUÇLAR Birim Kök Testleri Panel eşbütünleşme testinin incelenebilmesi için birim kök testlerinin uygulanması ve sonucunda durağan olmayan bir serinin elde edilmesi gerekmektedir. Bu çalışmada panel veri testlerinin kullanılmasından dolayı öncelikle serilere birim kök testleri uygulanmıştır. Tablo 4 te level düzeyi birim kök testleri ve sonuçları verilmiştir. Yapılan analizler sonucunda her iki testte de sabit terim, sabit terim ve trend düzeylerinde serilerin durağan olmadığı sonucuna ulaşılmıştır. Tablo 4: Level Düzeyi Birim Kök Test İstatistikleri Değişken Metot Düzey Türü İstatistik P- Değeri RGT Levin, Lin & Chu Sabit Terimli RGT Levin, Lin & Chu RGT Levin, Lin & Chu Yok RGT Im, Pesaran and Shin W-stat Sabit Terimli RGT Im, Pesaran and Shin W-stat RHT Levin, Lin & Chu Sabit Terimli RHT Levin, Lin & Chu RHT Levin, Lin & Chu Yok RHT Im, Pesaran and Shin W-stat Sabit Terimli RHT Im, Pesaran and Shin W-stat Level düzeyinde serilerin durağan olmamasından dolayı serilerin birinci farkları alınmış ve tekrar birim kök testlerine tabi tutulmuştur. Birinci farklara ilişkin sonuçlar Tablo 5 te verilmiştir. Yeni serilerde birim kök sorunu ortadan kaldırılmıştır.

9 Vergi-Harcama Paradoksu: Türkiye de Belediyeler Üzerine Bir Araştırma 25 Tablo 5: Birim Kökten Arındırılmış Testleri İstatistikleri (1. Fark) P- Değişken Metot Düzey Türü İstatistik Değeri FRGT Levin, Lin & Chu Sabit Terimli FRGT Levin, Lin & Chu FRGT Levin, Lin & Chu Yok FRGT Im, Pesaran and Shin W-stat Sabit Terimli FRGT Im, Pesaran and Shin W-stat FRHT Levin, Lin & Chu Sabit Terimli FRHT Levin, Lin & Chu FRHT Levin, Lin & Chu Yok FRHT Im, Pesaran and Shin W-stat Sabit Terimli FRHT Im, Pesaran and Shin W-stat Birim kök testlerinin ardından serilerin durağan olmadıkları ve aynı dereceden bütünleşme köküne sahip oldukları görülmüştür. İlk olarak serilerin uzun dönem ilişkilerini incelemek için eşbütünleşme testleri yapılmıştır. Pedroni Eşbütünleşme Testi Pedroni (1999) eşbütünleşmeyi test etmek için 7 farklı test oluşturmuştur. İlgili testler kullanılarak panel verilerin eşbütünleşik olup olmadığının sınaması yapılmaktadır. Bu testlerden dört tanesi gruplar içi, üç tanesi gruplar arası tahmincisi kullanarak tahminlemede bulunur. İlgili 7 testin varsayımları aşağıda verilmiştir. Panel v-istatistiği : Panelp- İstatistiği: ( ) Panelt-İstatistiği(nonparametrik): Panelt-İstatistiği(parametrik): Grupp-İstatistiği:

10 26 Çağdaş Yerel Yönetimler, 23(4) Ekim 2014 Grupt-İstatistiği-(nonparametrik): Grupt-İstatistiği-(parametrik): Kamu gelirleri ve harcamaları arasındaki uzun dönemli ilişkini açıklanabilmesi için Pedroni eşbütünleşme testi uygulanmış ve çalışmada 2007:Q1-2011Q4 dönemi yerel yönetim gider ve gelirlerine yapılan analiz sonuçları Tablo 6 da verilmiştir. Tablo 6: Pedroni Eşbütünleşme Testi Panel İstatistikleri İstatistik P-Değeri Ağırlıklandırılmış İstatistik P-Değeri Panel v-istatistiği Panel rho-istatistiği Panel PP İstatistiği Panel ADF İstatistiği Grup İstatistikleri İstatistik P-Değeri Grup rho-istatistiği Grup PP-İstatistiği Grup ADF-İstatistiği Analiz sonucunda eşbütünleşme yoktur sıfır hipotezine sahip panel v istatistiği kabul edilmiştir. Diğer tüm hipotezler panel v-istatistiğini destekleyen bir şekilde reddedilerek eşbütünleşmeyi gösteren sonuçlar elde edilmiştir. (Tablo 6) Sonuçlar yardımıyla dönemine ait iller bazında belediyelerin gelir ve giderleri arasında uzun dönemli bir ilişki olduğu tespit edilmiştir. Kao Eşbütünleşme Testi Pedroni eşbütünleşme testinin sonuçlarını karşılaştırmak ve güvenilirliğini artırmak amacıyla Kao Eşbütünleşme testi de yapılmıştır. Bireysel sabit varken Schwarz kriteri ve uzun dönem varyansı bulmak için ise Newy-West tahmincileri kullanılarak model tahminlenmiş ve sonuçlar Tablo 7 de özetlenmiştir. Tablo 7: Kao Eşbütünleşme Testi ADF t-istatistik P-Değeri FRHT, FRGT Kalıntı Varyansları 6.47E+11 HAC Varyansı 4.99E+10

11 Vergi-Harcama Paradoksu: Türkiye de Belediyeler Üzerine Bir Araştırma 27 Olasılık değerinin %95 güvenilirlik düzeyinde anlamlı çıkması (p<α) sonucunda sıfır hiptezi olan eşbütünleşme yoktur hipotezi reddedilmiş ve serilerin eşbütünleşik olduğu sonucuna varılmıştır. Pedroni testini destekler bir şekilde Kao eşbütünleşme testinde de belediye gelir ve giderleri arasında uzun dönemli bir ilişki saptanmıştır. Panel Vektör Hata Düzeltme Modeli Granger Nedensellik Testi Serilerin uzun dönemde eşbütünleşik olmalarının tespitinin ardından, değişkenler arasında herhangi bir nedensellik ilişkisi olup olmadığı; eğer varsa nedensellik ilişkisinin yönü tespit edilmeye çalışılmıştır. Shcwarz kriteri yardımıyla bulunan iki dönem gecikme uzunluğu kullanılarak değişkenler bağımlı ve bağımsız değişkenler olarak tanımlanmış ve analiz yapılmıştır. Model spesifikasyonunda her hangi bir hata veya uç değer gözlemlenmemiş ve test sonuçları Tablo 8 de sunulmuştur. Tablo 8 e göre hem yerel yönetim giderlerinden gelirlerine; hem de yerel yönetim gelirlerinden giderlerine doğru çift yönlü bir ilişki gözlemlenmiştir. Tablo 8: PVEC (Panel Vektör Hata Düzeltme) Granger Nedensellik Testi Bağımlı Bağımsız Değişkenler Nedensel Sonuç Değişken FRGT FRHT FRGT - Chi-sq= FRGT FRHT (p = ) FRHT Chi-sq= (p = 0.000) - FRHT FRGT Nedensellik testi sonuçları Musgrave, Meltzer ve Richard ın önerdiği mali senkronizayon teorisini destekler niteliktedir. Bulgulardan gelir ve giderler arasında pozitif bir paralellik olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Sonuç olarak; alternatif tahmin yöntemleri kullanılarak yapılan eşbütünleşme testleri sonucunda ulaşılan bulgularda belediye gelir ve gider yapısının eşbütünleşik olduğu, nedensellik analizinin sonucunda ise gelir ve giderler arasında çift yönlü karşılıklı bir ilişki olduğu görülmüştür. SONUÇ Bu çalışmada elde edilen temel bulgular ışığında Türkiye deki belediye bütçelerinin mali senkronizasyon teorisini desteklediği görülmüştür. Türkiye de belediyelerin bütçe açıklarının finansmanında; kamu harcamalarının azaltılmasının bütçe gelirlerinin de azalmasına, aynı zamanda bütçe gelirlerinin artırılmasının da kamu harcamaların artmasına yol açtığı sonucuna ulaşılmıştır. Özetle belediye gelirleri ile harcamaları arasında pozitif yönlü bir paralellik gözlemlenmiştir.

12 28 Çağdaş Yerel Yönetimler, 23(4) Ekim 2014 Bu durumun nedenleri teorik anlamda incelendiğinde üniter bir devlet olan Türkiye de, merkezi idarenin görev ve yetkilerinin oldukça fazla ve güçlü, yerel yönetim birimlerinin özellikle de belediyelerin karar alma ve uygulama yetkilerinin zayıf olması temel neden olarak tanımlanabilir. Kanunda doğrudan işaret edilmeyen merkezi yönetimin üstlenmediği pek çok görevi; vatandaşların yönetime daha kolay ulaştıkları ve verdikleri oy karşılığı olarak kendilerine borçlu olduklarını düşündükleri belediyeler tarafından karşılanması beklenmektedir. Belediyelere ideal ölçülerde vergilendirme yetkisinin verilmemesinin temel gerekçesi merkezi yönetim otoritesinin sarsılacağına ilişkin politik çekinceler olmuştur. Ancak belediyeler ihtiyaç duyacağı finansmanı, ideal yöntemlerle elde edemeyince bütçe denkliğini sağlamakta güçlükler yaşamaktadırlar. Yetki ve sorumluluk arasındaki dengesizliğin belediye bütçelerini zayıflattığı görülmektedir. Türkiye de belediyeler ülkenin makro sorunlarına, mikro ölçekte çözümler üretmeye çalışan yerel idarelerdir. İşsizlik, gelir dağılımı gibi makroekonomik sorunlara, kendi ölçeklerinde karşılık vermeye çalışmaktadırlar. Ancak bugün gelinen noktada personel şişkinliği, aşırı borçlanma, yüksek bütçe açıkları ile karşı karşıyadırlar. Sorunların üstesinden gelinebilmesi için öncelikle yerel yönetimlerin merkezi idarenin taşradaki görevlerini üstlenen bir uydusu olmaktan çıkaracak yasal düzenlemelerin yapılması, cari harcamaların bir seçim mekanizması aracı olmaktan kurtarılması, başta altyapı ve üstyapı yatırımları olmak üzere yatırım harcamalarının devamlılığının sağlanması ve belediye yönetimlerinin profesyonel yöneticilerden destek alınarak yürütülmesi; özellikle bütçe dengesinin sağlanabilmesi ve borçların sürdürülebilirliği açısından önemli adımlar olacaktır. KAYNAKÇA AbuAl-Foul, Bassam Baghestani, Hamid (2004), The Causal Relation between Government Revenue and Spending:Evidence from Egypt and Jordan. Journal of Economics and Finance, Vol No:28 Sayı:2, s Ahiakpor, James Amirkhalkhali, Saleh (1989), On the Difficulty of Eliminating Deficits with Higher Taxes : Some Canadian Evidence. Southern Economic Journal Vol No:56 Sayı:1 s Akçağlayan, Anıl Kayıran, Meltem (2010), Türkiye de Kamu Harcamaları ve Gelirleri : Nedensellik İlişkisi Üzerine Bir Araştırma. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İİBF Dergisi Cilt No:5 Sayı:2 s

13 Vergi-Harcama Paradoksu: Türkiye de Belediyeler Üzerine Bir Araştırma 29 Akçoraoğlu, Alpaslan (1999), Kamu Harcamaları, Kamu Gelirleri ve Keynesçi Politikalar: Bir Nedensellik Analizi. Gazi Üniversitesi İİBF Dergisi Sayı:2, s Anderson, William, Wallace, Myles ve Warner,John T. (1986), Government Spending and Taxation: What Causes What? Southern Economic Journal Vol No:52 Sayı:3, s Baffes, John Shah, Anwar (1994), Causality and Comovement between Taxes and Expenditures: Historical Evidence from Argentina, Brazil, and Mexico. Journal Of Development Economic, Vol No:44 Sayı:2, s Baghestani, Hamid Mcnown, Robert (1994), Do Revenues or Expenditures Respond to Budgetary Disequilibria? Southern Economic Journal, Vol No:61 Sayı:2, s Barro, Robert (1979), On the Determination of the Public Debt. The Journal of Political Economy, Vol No:87 Sayı:5, s Blackley, Paul (1986), Causality Between Revenues and Expenditures and the Size of Federal Budget. Public Finance Review, Vol No:14 Sayı:2, s Bohn, Henning (1991), Budget Balance through Revenue or Spending Adjustments?: Some Historical Evidence for the United States. Journal of Monetary Economics, Vol No:27 Sayı:3, s Buchanan, James Wagner, Richard (1978), Dialogues Cencerning Fiscal Religion. Journal of Monetary Economics, Vol No:4 Sayı:3, s Çavuşoğlu, Tarkan (2008), Türkiye de Kamu Gelirleri ve Harcamaları Arasındaki İlişki Üzerine Ekonometrik Bir Analiz. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı:20, s Darrat, Ali (2002), Budget Balance Through Spending Vuts or Tax Adjustments? Contemporary Economic Policy Vol No:20 Sayı:3, s Friedman, Milton (1978), The Limitations of Tax Limitation. Policy Review Vol No:5 Sayı:78, s Garcia, Manuel Jaen (2012), The Revenues-Expenditures Nexus: A Panel Data Analysis of Spain s Regions. International Journal of Academic Research in Economics and Management Sciences Vol No:1 Sayı:1, s Günaydın, İhsan (2004), Gelir Veya Harcama Ayarlamaları Yoluyla Bütçe Dengesi Sağlanabilir Mi? Türkiye Örneği. İktisat İşletme ve Finans, Cilt No:19 Sayı:218, s Günaydın, İhsan (2000), Türkiye de Kamu Gelirleri ve Kamu Harcamaları Arasındaki Nedensel İlişkiler. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Cilt No:5 Sayı:1, s

14 30 Çağdaş Yerel Yönetimler, 23(4) Ekim 2014 Günaydın, İhsan (2004), Vergi-Harcama Tartışması: Türkiye Örneği. Doğuş Üniversitesi Dergisi, Cilt No:5 Sayı:2, s Ho, Yuan-Hong, Huang Chiung-Ju (2009), Tax-Spend, Spen-Tax, or Fiscal Synchronization: A Panel Analysis of the Chinese Provincial Real Data. Journal of Economics and Management, Vol No:5 Sayı:2, s Katrakilidis, Constantinos (1997), Spending and Revenues in Greece: New Evidence from Error Correction Modelling. Applied Economics Letters, Vol No:4 Sayı:Temmuz 2012, s Kollias, Christos Paleologou, Susana-Maria (2006), Fiscal Policy in the European Union: Tax and Spend, Spend and Tax, Fiscal Synchronisation or Institutional Separation? Journal of Economic Studies, Vol No:33 Sayı:2, s Mahalli İdareler Bütçe ve Muhasebe Yönetmeliği (2006). Mahdavi, Saeid Westerlund, Joakim (2011), Fiscal Stringency and Fiscal Sustainability: Panel Evidence from the American State and Local Governments. Journal of Policy Modeling, Vol No:33 Sayı:6, s Manage, Neela Marlow Michael (1986), The Causal Relation between Federal Expenditures and Receipts. Southern Economic Journal, Vol No:52 Sayı:3, s Mehrara, Mohsen, Pahlavani, Mosayab Yousef Elyasi (2011), Government Revenue and Government Expenditure Nexus in Asian Countries : Panel Cointegration and Causality. International Journal of Business and Social Science, Vol No:2 Sayı:7, s Meltzer, Allan, Richard Scott (1981), A Rational Theory of the Size of Government. Journal of Political Economy, Vol No:89 Sayı:5, s Miller, Stephen Russek, Frank (1990), Co-Integration and Error-Correction Models: The Temporal Causality between Government Taxes and Spending. Southern Economic Journal, Vol No:57 Sayı:1, s Musgrave, Richard (1996), Principles of Budget Determination in Public Finance: Selected Readings,. New York: Random House. Musgrave, Richard, Musgrave, Peggy (1989), Public Finance in Theory and Practice, Fifth Edit. McGraw-Hill Book Co. Narayan, Paresh Kumar (2005), The Government Revenue and Government Expenditure Nexus: Empirical Evidence from Nine Asian Countries. Journal of Asian Economics, Vol No:15 Sayı:6, s Owoye, Oluwole (1995), The Causal Relationship between Taxes and Expenditures in the G7 Countries: Cointegration and Error-Correction Models. Applied Economics Letters, Sayı:2, s

15 Vergi-Harcama Paradoksu: Türkiye de Belediyeler Üzerine Bir Araştırma 31 Owoye, Oluwole Onafowora Olugbenga (2010), The Relationship between Tax Revenues and Government Expenditures in European Union and Non-European Union OECD Countries. Public Finance Review, Vol No:39 Sayı:3, s Payne, James (1997), The Tax-Spend Debate:The Case of Canada. Applied Economics Letters, Vol No:4 Sayı:6, s Peacock, Alan Wiseman, Jack (1979), Approaches to the Analysis of Government Expenditure Growth. Public Finance Review, Vol No:7 Sayı:1, s Pedroni, Peter (1999), Critical Values For Cointegration Tests İn Heterogeneous Panels With Multiple Regressors. Oxford Bulletin Of Economics And Statistics s Pınar, Abuzer (1998), A Model of Govenmnet Expenditures in Turkey. Yapı Kredi Economic Review, Vol No:9 Sayı:2, s Ram, Rati (1988), Additional Evidence on Causality between Government Revenue and Government Expenditure. Southern Economic Journal, Vol No:54 Sayı:3, s Rosen, Harvey Gayer, Ted (2007), Public Finance. Eight Edit. McGraw-Hill/Irwin. Saunoris, James Payne, James (2010), Tax More or Spend Less? Asymmetries in the UK Revenue-Expenditure Nexus. Journal of Policy Modeling, Vol No:32 Sayı:4, s T.C Anayasası (1982), ( ). Vamvoukas, G. A. The Tax-Spend Debate with an Application to the EU. Economic Issues, Vol No:16 Sayı:1, s Von Furstenberg, George, Green, Jeffery Jeong,Jin-Ho (1986), Tax and Spend, or Spend and Tax? The Review of Economics and Statics, Vol No:68 Sayı:2, s Von Furstenberg, George, Jeffery Green Jeong, Jin-Ho (1998) Tax and Spend, or Spend and Tax? An Inquiry into the Turkish Budgetary Process. Southern Economic Journal, Vol No:64 Sayı:4, s Wildavsky, Aaron (1988), The New Politics of the Budgetary Process. Glenview: Scott, Foresman & Co. Wolde-Rufael, Yemane (2008), The Revenue Expenditure Nexus : The Experience of 13 African Countries. African Development Review, Vol No:20 Sayı:2, s Young, Andrew (2009), Tax-Spend or Fiscal Illusion? Cato Journal, Vol No:29 Sayı:3, s