ORSAM ORTADOĞU STRATEJİK ARAŞTIRMALAR MERKEZİ. Raporlar

Transkript

1 ORSAM ORTADOĞU STRATEJİK ARAŞTIRMALAR MERKEZİ Raporlar

2 Kapak Konusu / Cover Story Suriye deki Azınlıklar Minorities in Syria Kaos ve Otoriterlik İkileminde Suriye Hıristiyanları Syrian Christians in the Dilemma of Chaos and Authoritarianism Oytun ORHAN Suriye nin Nusayri Yüzü ve İran Syria s Nusayri Side and Iran Pınar ARIKAN Suriye Kürt Muhalefetine Eleştirel Bir Bakış A Critical Look at the Syrian Kurdish Opposition İlhan TANIR & Ömer HOSSINO Suriye Çerkesleri Syrian Circassians Naima NEFLYAŞEVA Suriye deki Olaylarda Irak-Suriye Aşiret İlişkilerin Rolü The Role of Relations Between Iraqi-Syrian Tribes in Syrian Events Serhat ERKMEN Konferans Değerlendirmesi Serisi - 3 / Conference Evaluation Series: ORSAM - RISS ORTAK ÇALIŞTAYI Amerikan Askerlerinin Irak tan Çekilmesinden Sonra Bölgesel Güvenlik Sorunları 17 Mayıs 2012 Rostov/Rusya ORSAM - RISS JOINT WORKSHOP Regional Security Problems After the Withdrawal of the U.S. Troops from Iraq 17 May 2012 Rostov/Russia Serhat ERKMEN Bu Sayıda Katkıda Bulunan Yazarlar 129 Indexed by tarafından taranmaktadır

3 İncelemeler / Analyses Suriye Türkiye: Güç Algısı ve Kriz İletişimi Syria Turkey: Power Perception and Crisis Communication B. Senem ÇEVİK-ERSAYDI Fırat-Dicle Havzası Sınıraşan Su Politikalarının Evrimi: İşbirliği İçin Fırsatlar ve Tehditler Evolution of the Euphrates-Tigris Basin Transboundary Water Policies: Threats and Opportunities for Cooperation Ayşegül KİBAROĞLU Irak ta Su Kaynakları Sorunu ve Yönetimi Water Resources Problem and Management in Iraq Tuba Evrim MADEN Seyfi KILIÇ Türkiye nin İran Nükleer Meselesindeki Siyaseti Turkey s Policy on Iranian Nuclear Issue Birleşik Arap Emirlikleri Ekonomisinin Temel Özellikleri Basic Characteristics of United Arab Emirates Economy Şebnem UDUM Harun ÖZTÜRKLER ORSAM KONUK / Guest Prof. Dr. Göktepe: Türkiye de Üniversite Açılması Türkiye nin Lehinedir. Prof. Dr. Göktepe: Establishing University in Turkey is in Favor of the Country. Fawaz Tello: Zaman Suriyeli Muhaliflerin Lehine Çalışmaktadır Fawaz Tello: Time Works in Favor Syrian Opponents Ortadoğu Güncesi / Middle East Diary 21 Mayıs Haziran May June

4 Temmuz 2012 Sahibi: ORSAM adına Hasan Kanbolat Yayın Kurulu Prof. Dr. Meliha Benli Altunışık Hasan Kanbolat Doç. Dr. Hasan Ali Karasar Yrd. Doç. Dr. Serhat Erkmen ODTÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürü ORSAM Başkanı Bilkent Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Bölümü ORSAM Ortadoğu Danışmanı, Ahi Evran Üniversitesi U.İ.B. Başkanı ORSAM Danışma Kurulu ( Soyadı sırasına göre) Dr. İsmet Abdülmecid Irak Danıştayı Eski Başkanı Prof. Dr. Hayati Aktaş ORSAM Trabzon Temsilcisi, Karadeniz Teknik Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler Bölüm Başkanı Prof. Dr. Ramazan Daurov Rusya Bilimler Akademisi Doğu Çalışmaları Enstitüsü, Direktör Yardımcısı Prof. Dr. Vitaly Naumkin Rusya Bilimler Akademisi Doğu Çalışmaları Enstitüsü Direktörü Dr. Abdullah Alshamri ORSAM Danışmanı, Ortadoğu - ORSAM Riyad Temsilcisi Hasan Alsancak BP & BTC Türkiye, Enerji Güvenligi Direktörü Prof. Dr. Meliha Benli Altunışık ODTÜ, Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürü Prof. Dr. Ahat Andican Devlet Eski Bakanı, İstanbul Üniversitesi Prof. Dr. Dorayd A. Noori Irak ın Ankara Büyükelçiliği Kültür Müsteşarı Yardımcısı Prof. Dr. Tayyar Arı Uludağ Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler Bölüm Başkanı Prof. Dr. Ali Arslan İstanbul Üniversitesi, Tarih Bölümü Büyükelçi Shaban Murati Arnavutluk Uluslararası Çalışmalar Enstitüsü Başar Ay Türkiye Tekstil Sanayii İşveren Sendikası Genel Sekreteri Hediye Levent Gazeteci (Suriye) Prof. Dr. Mustafa Aydın Kadir Has Üniversitesi Rektörü Doç. Dr. Ersel Aydınlı Bilkent Üniversitesi Rektör Yardımcısı & Fulbright Genel Sekreteri Yaşar Yakış Büyükelçi, Dışişleri Eski Bakanı Patrick Seale Ortadoğu ve Suriye Uzmanı Prof. Dr. Hüseyin Bağcı ODTÜ, Uluslararası İlişkiler Bölüm Başkanı Prof. Aftab Kamal Pasha Hindistan Batı Asya Araştırmaları Merkezi Başkanı Itır Bağdadi İzmir Ekonomi Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler ve Avrupa Birliği Bölümü Prof. Dr. İdris Bal TBMM 24. Dönem Milletvekili Yrd. Doç. Dr. Ersan Başar Karadeniz Teknik Üniversitesi, Deniz Ulaştırma İşletme Mühendisliği Bölüm Başkanı Dr. Sami Al Taqi Orient Research Center Başkanı Kemal Beyatlı Irak Türkmen Basın Konseyi Başkanı Barbaros Binicioğlu Ortadoğu Danışmanı Safarov Sayfullo Sadullaevich Tacikistan Cumhurbaşkanlığı Stratejik Araştırmalar Merkezi Başkan Yardımcısı Prof. Dr. Ali Birinci Polis Akademisi Doç. Dr. Mustafa Budak Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdür Yardımcısı Dr. Hasan Canpolat İçişleri Bakanlığı Müsteşar Yardımcısı E. Hava Orgeral Ergin Celasin 23. Hava Kuvvetleri Komutanı Volkan Çakır ORSAM Danışmanı, Afrika Doç. Dr. Mitat Çelikpala Kadir Has Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler Bölüm Başkanı Çetiner Çetin Gazeteci (Orta Doğu) Prof. Dr. Gökhan Çetinsaya YÖK Başkanı Dr. Didem Danış ORSAM Ortadoğu Danışmanı, Galatasaray Üniversitesi, Sosyoloji Bölümü Prof. Dr. Volkan Ediger İzmir Ekonomi Üniversitesi, Ekonomi Bölümü Prof. Dr. Cezmi Eraslan Başbakanlık Atatürk Araştırma Merkezi Başkanı Prof. Dr. Çağrı Erhan Ankara Üniversitesi, Avrupa Toplulukları Araştırma ve Uygulama Merkezi Müdürü Yrd. Doç. Dr. Serhat Erkmen ORSAM Ortadoğu Danışmanı, Ahi Evran Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler Bölüm Başkanı Dr. Amer Hasan Fayyadh Bağdat Üniversitesi, Siyaset Bilimi Fakültesi Dekanı Dr. Farhan Ahmad Nizami Oxford Üniversitesi İslami Çalışmalar Merkezi Yöneticisi Av. Aslıhan Erbaş Açıkel ORSAM Danışmanı, Enerji-Deniz Hukuku Cevat Gök Irak El Fırat TV Türkiye Müdürü Mete Göknel BOTAŞ Eski Genel Müdürü Osman Göksel BTC ve NABUCCO Koordinatörü Timur Göksel Beyrut Amerikan Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Muhamad Al Hamdani Irak ın Ankara Büyükelçiliği Kültür Müsteşarı Numan Hazar Emekli Büyükelçi Habib Hürmüzlü ORSAM Danışmanı, Ortadoğu Doç. Dr. Pınar İpek Bilkent Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler Bölümü Dr. Tuğrul İsmail TOBB Ekonomi ve Teknoloji Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler Bölümü Prof. Dr. Alexandr Koleşnikov Diplomat Dr. İlyas Kamalov ORSAM Avrasya Danışmanı Doç. Dr. Hasan Ali Karasar ORSAM Danışmanı, The Black Sea International Koordinatörü - Bilkent Üniversitesi Doç. Dr. Şenol Kantarcı Kırıkkale Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler Bölümü Selçuk Karaçay Vodofone Genel Müdür Yardımcısı Doç. Dr. Nilüfer Karacasulu Dokuz Eylül Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler Bölümü İsmet Karalar Edremit Belediye Başkanı Danışmanı Prof. Dr. M. Lütfullah Karaman Fatih Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler Bölüm Başkanı Yrd. Doç. Dr. Şaban Kardaş TOBB Ekonomi ve Teknoloji Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler Bölümü Doç Dr. Elif Hatun Kılıçbeyli Çukurova Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler Bölüm Başkanı Prof. Dr. Aleksandr Knyazev Rus-Slav Üniversitesi (Bişkek) Prof. Dr. Erol Kurubaş Kırıkkale Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler Bölüm Başkanı Prof. Dr. Talip Küçükcan Marmara Üniversitesi, Ortadoğu Araştırmaları Enstitüsü Müdürü Arslan Kaya KPMG,Yeminli Mali Müşavir Dr. Hicran Kazancı Irak Türkmen Cephesi Türkiye Temsilcisi İzzettin Kerküklü Kerkük Vakfı Başkanı Prof. Dr. Mustafa Kibaroğlu Okan Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Bölüm Başkanı Av. Tuncay Kılıç Edremit Belediye Başkanı Dr. Max Georg Meier Hanns Seidel Vakfı Proje Müdürü (Bişkek) Prof. Dr. Mosa Aziz Al Mosawa Bağdat Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. Mahir Nakip Erciyes Üniversitesi İİBF Öğretim Üyesi Doç. Dr. Tarık Oğuzlu ORSAM Danışmanı, Ortadoğu - Uluslararası Antalya Üniversitesi Prof. Dr. Çınar Özen Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Uluslararası İlişkiler Bölümü Murat Özçelik Kamu Düzeni ve Güvenliği Müsteşarı Muhammed Nurettin Beyrut Stratejik Araştırmalar Merkezi Başkanı Doç. Dr. Harun Öztürkler ORSAM Ortadoğu Danışmanı, Afyon Kocatepe Üniversitesi Dr. Bahadır Pehlivantürk TOBB Ekonomi ve Teknoloji Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler Bölümü Prof. Dr. Victor Panin Pyatigorsk Üniversitesi (Pyatigorsk, Rusya Federasyonu) Doç. Dr. Fırat Purtaş Gazi Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Bölümü, TÜRKSOY Genel Sekreter Yardımcısı Prof. Dr. Suphi Saatçi Kerkük Vakfı Genel Sekreteri Dr. Yaşar Sarı ORSAM Danışmanı, Avrasya - ORSAM Bişkek Temsilcisi, Kırgızistan-Türkiye Manas Üniv. Ögretim Üyesi Ersan Sarıkaya Türkmeneli TV (Kerkük,Irak) Dr. Bayram Sinkaya ORSAM Ortadoğu Danışmanı, Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Uluslararası İlşkiler Bölümü Doç. Dr. İbrahim Sirkeci Regent s College (Londra, Birleşik Krallık) Dr. Aleksandr Sotnichenko St. Petersburg Üniversitesi (Rusya Federasyonu) Zaher Sultan Lübnan Türk Cemiyeti Başkanı Dr. Irina Svistunova Rusya Strateji Araştırmaları Merkezi, Türkiye-Ortadoğu Araştırmaları Masası Uzmanı Doç. Dr. Mehmet Şahin ORSAM Ortadoğu Danışmanı,Gazi Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler Bölümü Prof. Dr. Türel Yılmaz Şahin Gazi Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler Bölümü Mehmet Şüküroğlu Enerji Uzmanı Doç. Dr. Oktay Tanrısever ODTÜ, Uluslararası İlişkiler Bölümü Prof. Dr. Erol Taymaz ODTÜ, Kuzey Kıbrıs Kampusü Rektör Yardımcısı Prof. Dr. Sabri Tekir İzmir Üniversitesi, İktisadi İdari Bilimler Fakültesi Dekanı Dr. Gönül Tol Middle East Institute Türkiye Çalışmaları Direktörü Doç. Dr. Özlem Tür ORSAM Ortadoğu Danışmanı, ODTÜ, Uluslararası İlişkiler Bölümü M. Ragıp Vural 2023 Dergisi Yayın Koordinatörü Dr. Ermanno Visintainer Vox Populi Direktörü (Roma,İtalya) Dr. Umut Uzer İ stanbul Teknik Üniversitesi, İnsan ve Toplum Bilimleri Prof. Dr. Vatanyar Yagya St. Petersburg Şehir Parlamentosu Milletvekili, St. Petersburg Üniversitesi (Rusya Federasyonu) Dr. Süreyya Yiğit ORSAM Avrasya Danışmanı Editör: Doç. Dr. Tarık Oğuzlu Editör Yardımcısı: Nebahat Tanrıverdi O Yönetici Editör: Tamer Koparan Sorumlu Yazı İşleri Müdürü: Habib Hürmüzlü Yönetim Merkezi: Ortadoğu Stratejik Araştırmalar Merkezi (ORSAM) Mithat Paşa Caddesi No: 46/3-4 Kızılay-Ankara Tel: Faks: Bu dergide yer alan yazılardaki değerlendirmeler, aksi belirtilmedikçe ORSAM ın kurumsal görüşünü yansıtmamaktadır ORSAM Dergideki tüm yazıların telif hakları ORSAM a ait olup, 5846 Sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunun uyarınca kaynak gösterilerek kısmen yapılacak makul alıntılar ve yararlanma dışında, hiçbir şekilde önceden izin alınmaksızın kullanılamaz, yeniden yayınlanamaz. Grafik Tasarım: Karınca Ajans Yayıncılık Matbaacılık Meşrutiyet Cad. 50/9 Kızılay Ankara Tel: bilgi@karincayayinlari.com Baskı: Ames Matbaacılık - Gersan Sanayi Sitesi 654. Sok. No: 63, Ergazi Ankara Tel: Fotoğraflar: Associated Press ISSN Sayı 43, Cilt 4, Temmuz 2012 Yerel Süreli Yayın Basım Tarihi: 1 Temmuz 2012 ORTADOĞU STRATEJİK ARAŞTIRMALAR MERKEZİ yayınıdır.

5 ORSAM dan Değerli Okurlar, Ortadoğu Analiz in Temmuz sayısını Suriye deki Azınlıklar kapak konusuyla çıkarmaya karar verdik. Bu sayımızda Suriye deki azınlıklar ve siyaset arasındaki ilişkiyi son gelişmeler ışığında mercek altına aldık. Oytun Orhan makalesinde Suriye deki isyan sürecinde kritik bir öneme sahip olan Suriyeli Hıristiyanların demografik yapıları ve coğrafi dağılımına odaklanmakta ve 2011 tarihinde başlayan isyan hareketinin Suriyeli Hıristiyanları nasıl etkilediği ve neye göre, nasıl pozisyon aldıkları incelemektedir. Pınar Arıkan makalesinde Suriye deki Nusayri/Alevi kimliğini üzerine odaklanarak Suriye de Mart 2011 tarihinde patlak veren ayaklanmalardan sonra toplumun farklı gruplara bölünmesine ışık tutmaya çalışıyor. Bu bağlamda Şii kimliğine sahip İran ile ilişkisinde mezhep faktörünün rolünü tartışmaktadır. Ömer Hossino ve İlhan Tanır ortaklaşa kaleme aldıkları makalede Suriyeli Kürtlerin Suriye isyanına yaklaşımlarını ve farklı muhalefet gruplarındaki farklı siyasi tavır almalarından yola çıkarak Suriyeli Kürt siyasal hareketleri ve aralarındaki ilişkiler, Suriye Ulusal Konseyine yaklaşımları ve Türkiye ye bakış açılarını incelemekteler. Naima Neflaşeva makalesinde Suriye deki isyan sürecinin başlamasının ardından güvenlik arayışına giren Suriye Çerkeslerini ve ana topraklarına dönme taleplerini inceliyor. Serhat Erkmen Suriye siyasetinin geleceğinde daha fazla öneme sahip olmaya başlayan aşiretlere odaklandığı makalesinde Suriye deki aşiretlerin ve aşiretçiliğin ülkedeki gelişmeler karşısındaki durumlarını ve özellikle Irak ve Suriye de ortak olan aşiretler arasındaki ilişkiyi inceliyor. B. Senem Çevik-Ersaydı makalesinde Suriye ve Türkiye nin Arap Baharı süreci ve keşif uçağı krizinde ortaya koydukları güç çatışması, geliştirilen güç algısı, ortaya çıkan zayıflık algısı ve her iki devletin kriz stratejisini inceliyor. Ayşegül Kibaroğlu Türkiye ve Suriye arasındaki son siyasi krizin ortasında bile su işbirliğinin kısmen kurumsallaşmasının ve hükümetler ve hükümet-dışı aktörler düzeyinde kurulan diyaloğun açık kalan kanallar olarak siyasi gerilimi azaltmak adına işlev görebileceğini vurgulayan makalesinde Fırat-Dicle Havzası sınıraşan su politikalarının evrimine eğiliyor. Tuğba Evrim Maden ve Seyfi Kılıç beraber kaleme aldıkları makalelerinde Irak ta su kaynakları sorunu ve yönetimine, özelde de Türkiye nin yaklaşımına odaklanıyorlar. Şebnem Udum İran nükleer sorunuyla ilgili Türkiye nin dış ve güvenlik politikasına bakacak ve öneriler getirmeye çalışan makalesinde İran ın nükleer programının neden bir güvenlik tehdidi oluşturduğuna, bu meselenin Türkiye nin güvenlik politikasına etkilerine ve son olarak da Türkiye nin mevcut ortamda geliştirebileceği politikalara eğiliyor. Harun Öztürkler makalesinde kişi başına GSMG dışındaki diğer temel makroekonomik verilerden de yararlanarak Birleşik Arap Emirlikleri ekonomisinin yapısı ve gelişmişlik düzeyini inceliyor. Bu ayki konferans izlenimleri serimizde Serhat Erkmen 17 Mayıs 2012 tarihlerinde katılmış olduğu Rusya nın Rostow şehrinde ORSAM ve RISS tarafından düzenlenen konferansa ait izlenimlerini, özellikle Arap Baharı bağlamında Türkiye-Rusya ilişkileri çerçevesinde, okuyucularla paylaşıyor. Bu sayımızda sizlerle editörümüz Tarık Oğuzlu tarafından öğrenim yılında açılacak olan Uluslararası Antalya Üniversitesinin Rektörü ile yapılan ve Türkiye de Üniversite eğitimi, UAÜ nin hangi amaçlarla kurulduğu ve Üniversite anlayışına getireceği yenilik ve katkılarını konu alan röportajı ilgi ile okuyacağınızı tahmin ediyoruz. ORSAM Ortadoğu Uzmanı Oytun Orhan ın Suriyeli siyasal muhalif olarak faaliyet gösteren Fawaz Tello ile Suriye deki gelişmeleri ve muhalif hareketleri konu alan röportajı sizlerle paylaşıyoruz. Keyifli okumalar, Ağustos sayımızda görüşmek üzere, Hasan Kanbolat ORSAM Başkanı

6 ORSAM ORTADOĞU STRATEJİK ARAŞTIRMALAR MERKEZİ Ortadoğu ya Açılan Sayfanız

7 Kapak Konusu Kapak Konusu Suriye deki Azınlıklar ORSAM ORTADOĞU STRATEJİK ARAŞTIRMALAR MERKEZİ 7

8 Kapak Konusu 1950 li yıllardan günümüze devam eden göç ve düşük doğum nedeniyle şu an itibarıyla Suriyeli Hıristiyanların toplam nüfusa oranı %5-6 ya kadar düşmüş durumdadır. Kaos ve Otoriterlik İkileminde Suriye Hıristiyanları Syrian Christians in the Dilemma of Chaos and Authoritarianism Oytun ORHAN Abstract The Arab uprisings spread to Syria on March Despite the past one and a half year, Assad is still in power. One of the most important factors that has made it possible is the fact that the Syrian regime has been supported by certain social groups, even if at a certain level. The increasing violence and terrorist actions across the country force the minority groups and liberal-secular groups to take sides with the regime. Syrian Christians come first among these groups. Despite the fact that the proportion of Syrian Christian population, who consider themselves as the most ancient community of Syria, to the whole Syrian population decreased to 5-6%; the sides they took is critically important in the uprising process in Syria. From this point of view, it is necessary to know the Syrian Christians better in order to make better predictions on the uprising process. This study has been prepared to serve this aforesaid. 8

9 Kapak Konusu Suriyeli Hıristiyanlar kendilerini Suriye nin en kadim halkı olarak görmektedir. Bir coğrafyacı geçmişte Suriye yi çöller ve kiliseler ülkesi olarak tanımlamıştır. Bu ifade her ne kadar çok eski dönemleri ifade etse de ülkedeki Hıristiyan varlığı ve etkisini açıkça yansıtmaktadır. Giriş Arap isyanları Suriye ye Mart 2011 tarihinde sıçramıştı. Tunus ve Mısır da yaşanan hızlı iktidar değişimlerinin ardından Suriye rejiminin de değişim dalgasına çok fazla dayanamayacağı düşünülüyordu. Her ne kadar ülkede istikrar sağlanamasa da aradan geçen yaklaşık bir buçuk yıla rağmen Esad iktidarda kalmayı sürdürüyor. Bunu mümkün kılan bir çok faktör söz konusudur. Güvenlik yapılanmasının mezhepsel bağlılık üzerine inşa edilmiş olması, muhalefetin zayıf ve dağınık yapısı, Suriye deki istikrarsızlığın bölge geneline yayılma ihtimali ve Rusya-Çin-İran gibi kritik öneme sahip dış aktörlerin desteği bu faktörler arasında sayılabilir. Ancak Suriye konusundaki tartışmalarda çok fazla gündeme getirilmeyen bir boyut daha vardır. Genelde Suriye rejiminin tüm toplumsal kesimler arasında meşruiyetini kaybetmiş olduğu vurgulanmaktadır. Bu kısmen doğrudur. Ancak Suriye de rejimin sınırlı düzeyde de olsa bazı toplumsal gruplar tarafından desteklendiğini ifade etmek gerekir. Özellikle de artan şiddet ve terör eylemleri ile beraber azınlıklar ve liberal-seküler gruplar rejim yanında pozisyon almaya yönelebilmektedir. Bu grupların başında Suriyeli Hıristiyanlar gelmektedir. Suriyeli Hıristiyanlar kendilerini Suriye nin en kadim halkı olarak görmektedir. 1 Bir coğrafyacı geçmişte Suriye yi çöller ve kiliseler ülkesi olarak tanımlamıştır. 2 Bu ifade her ne kadar çok eski dönemleri ifade etse de ülkedeki Hıristiyan varlığı ve etkisini açıkça yansıtmaktadır. Hıristiyanlık tarihinin en eski kiliselerinden bazıları Suriye dedir. Bütün Doğu Kiliseleri Suriye de yer almakta ve neredeyse tüm Hıristiyan mezheplerine mensup halklar Suriye de yaşamaktadır. Ancak Suriye nin zengin ve farklılıkları bir arada yaşatan kültürünü yansıtması açısından kritik öneme sahip Hıristiyan toplumun nüfusu giderek azalmaktadır. Suriye konusunda yapılan analizlerde Hıristiyanların toplam nüfus içindeki oranının %15 e yakın olduğu ifade edilmektedir. Ancak hem akademik çalışmalar hem de Suriyeli Hıristiyanlar ile yapılan görüşmeler neticesinde elde edilen veriler oranın çok daha düşük olduğunu göstermektedir li yıllardan günümüze devam eden göç, düşük doğum oranı buna karşılık Müslümanların hızlı nüfus artışı neticesinde şu an itibarıyla Suriyeli Hıristiyanların toplam nüfusa oranının %5-6 olduğu yönünde bir kabul söz konusudur. 3 Hıristiyanların oranı ne olursa olsun aldıkları pozisyonun Suriye deki isyan sürecinde kritik öneme sahip olduğu söylenebilir. Her şeyden önce Arap isyanlarının yaşandığı ülkelerde Hıristiyan azınlıklara karşı alınan tavır, o değişim hareketinin ilerici olup olmadığının anlaşılmasının aracına dönüşmüş durumdadır. Özellikle Batı ve Rusya açısından değişim dalgasının Hıristiyan azınlıkları nasıl etkileyeceği sorusunun yanıtı politikaların oluşumunda belirleyici olmasa da etkili olmaktadır. Diğer birçok nedenin varlığını kabul etmekle beraber Rusya nın Esad rejimi yanında yer alışının bir nedeni de, tarihten bu yana koruyuculuğunu üstlendiği Ortodoks Hıristiyan nüfusun değişimden olumsuz etkilenmesi ihtimalidir. İşte bu gerçeklerden hareketle, isyan sürecinin gelişimini daha iyi öngörebilmek açısından Suriye Hıristiyan azınlığını yakından tanımak gerekmektedir. Bu çerçevede çalışmada ilk olarak Suriyeli Hıristiyanların demografik yapıları ve coğrafi dağılımı hakkında bilgi verilecektir. İkinci kısımda Suriye rejimi ile Hıristiyan 9

10 Kapak Konusu Bütün Doğu Kiliseleri Suriye de yer almakta ve neredeyse tüm Hıristiyan mezheplerine mensup halklar Suriye de yaşamaktadır. azınlıklar arasındaki ilişkinin içeriğini anlamak açısından söz konusu topluluğun sahip olduğu toplumsal ve siyasal haklar ele alınacaktır. Çalışma, Mart 2011 tarihinde başlayan isyan hareketinin Suriyeli Hıristiyanları nasıl etkilediği ve neye göre, nasıl pozisyon aldıklarının incelendiği bölüm ile sonlandırılacaktır. Suriyeli Hıristiyanlar: Demografi ve Coğrafi Dağılım Suriye de Hıristiyan nüfus çok genel anlamda ikiye ayrılabilir. İlk grup bölgenin otokton halkı olan ve Bizans İmparatorluğu zamanında Hıristiyanlığı kabul eden Rum Ortodoks ve Rum Katoliklerdir. İkinci kesim ise farklı bölgelerden göç etmiş; Ermeniler, Asuriler, Keldaniler, Maruniler, Latinler ve Protestanlardan oluşan Hıristiyan topluluklardır. Bizans İmparatorluğu zamanında Suriye kıyı şeridi, Asi Vadisi, Şam ve ülkenin güneyinde yer alan Havran bölgesi Bizans Hıristiyanlığının ileri karakolu konumundaydı. Lübnan ın kuzey sınırından Türkiye ye kadar günümüzde Tartus ve Lazkiye vilayetlerini içeren bölgede Ortodokslar yaşamaktaydı. O dönemlerde bu bölgede Hıristiyanlar ve Sünniler azınlıktı ve nüfus oranları birbirine yakındı. Nusayri Dağları nda yaşayan Nusayriler buranın yerli halkıydı ve çoğunluğu oluşturuyordu. Arap yayılmasının yaşandığı dönemlerde kıyı şeridinde yer alan Lazkiye ve Tartus illeri yoğun Ortodoks göçü almıştı. Kıyıdan biraz içerideki dağ eteklerinde bulunan Safita, Nasara Vadisi, Hıristiyan Vadisi, Nahr El Kebir gibi yerleşim birimleri ve bölgelerde de Hıristiyan nüfus yer alıyordu. Ayrıca günümüzde Halep Dağları ya da Kürt Dağları olarak bilinen Jabal Akrad bölgesinde yine Hıristiyan nüfus yaşamaktaydı. Bizans döneminden kalan Ortodoks Hıristiyanlar da Sünni Arapların çoğunluk oluşturduğu Hama Vilayeti içinde ve Cisr El Şukur, Muharda gibi illerde yaşamaktaydı. Suriye nin güneyinde ise Havran Ovası olarak bilinen bölgede yer alan Tisya, Busayr, Kabab ve Cıbbin gibi yerleşim yerlerinde ve Dürzi nüfusun yoğun olarak yaşadığı Dürzi Dağları nda ve Dara vilayetinde yine Hıristiyanlar yer almaktaydı. 4 Söz konusu bölgelerde o tarihlerden bu yana ve günümüzde Suriye nin neredeyse tamamına yayılmış şekilde Hıristiyan nüfus yaşamaktadır. Buraların yanı sıra Türkiye sınırı boyunca, Halep Vilayeti nden Irak sınırına kadar olan bölgede; Cerablus, Ayn El Arap, Tel Abayad gibi yerleşim birimlerinde Ortodoks ve Ermeni nüfus yaşamaktadır. Özellikle Kürtlerin çoğunluk oluşturduğu Kamışlı tarihsel olarak Hıristiyan bir yerleşim birimi olmasının yanı sıra halen önemli oranda Hıristiyan nüfusa ev sahipliği yapmaktadır. Bunun yanı sıra Habur Nehri etrafı, Ras Al Ayn, Amuda, Derbesiye de çoğunluğu Ortodoks olmak üzere Katolik ve Ermeni nüfus yer almaktadır. 5 Birinci Dünya Savaşı çıktığında Suriye deki Hıristiyan nüfusu 1946 yılındaki bağımsızlık sonrası döneme göre daha azdı. Bunun temel nede- 10

11 Kapak Konusu ni Anadolu dan gelen Ermeni göçleriydi. Birinci Dünya Savaşı öncesinde başlayan göç 1918 ve 1920 yıllarında büyük rakamlara ulaşmıştı. Suriye deki Fransız Manda yönetimi göç eden nüfusun Halep, Humus ve Şam illerine ve petrol rezervlerine sahip olduğu için stratejik öneme sahip Cezire bölgesine yerleştirilmesini sağlamıştı ve 1938 yılları arasında ülkede Hıristiyan nüfusu 200 bin civarında artırmıştı yılında da Irak tan kaçan Asuriler Suriye ye geçmişti. Böylece 1890 yılında olan Halep in Hıristiyan nüfusu 1925 te e yükselmişti. En fazla nüfus oranına ulaştıkları 1955 yılında Halep teki Hıristiyan nüfusu idi. Bu rakamın üçte ikisi Ermenilerdi ve geriye kalanlar Ortodoks, Suriyeli Katolik ve Keldanilerden oluşuyordu. 7 Başkent Şam da ise bağımsızlığın hemen öncesinde civarında Rum Ortodoks ve Rum Katolik nüfus yaşamaktaydı. 8 Suriye deki demografik yapıya ilişkin ilk resmi veriler 1943 yılında Suriye yönetimi tarafından yayınlanan raporlar ile ortaya konmuştu. Buradaki rakamlara göre üç milyona yaklaşan ülke nüfusunun %16 sını Hıristiyanlar oluşturmaktaydı. Bu da ülkede yaklaşık 400 bin Hıristiyan nüfusun yaşadığı anlamına geliyordu. Hıristiyan nüfusun i Ortodoks, i Katolik ve i de Heterodoks akımlardan oluşuyordu. 9 Tablo 1 Suriye deki Hıristiyan Topluluklar ve 1943 Resmi Sayımına Göre Toplam Nüfusları10 Suriye deki Hıristiyan Topluluklar Rum Ortodoks Rum Katolik Ermeni Ortodoks Ermeni Katolik Suriyeli Ortodoks Suriyeli Katolik Asuriler Keldaniler Maruniler Latin Protestanlar Toplam Sayımına Göre Toplam Nüfus Bağımsızlığın ilk yıllarında Hıristiyan nüfus Müslüman çoğunluğun yaşadığı ülkede siyasal ve ekonomik alanda etkinlik kurmayı başarmıştı. Siyasette Başbakanlık makamına kadar yükselen Hıristiyanlar, ticaret ve ekonomide de önemli mevkiler elde etmişti. 11 Ancak 1950 ler ile birlikte Arap milliyetçiliğinin ve ekonomide sosyalist anlayışın bölgede ve Suriye de güç kazanması en fazla Hıristiyanları olumsuz etkiledi. Bunun sonucunda Suriye nin iyi eğitimli, varlıklı yarım milyona yakın vatandaşı Lübnan a göç etti. Göç edenlerin neredeyse yarıya yakınını Suriyeli Hıristiyanlar oluşturuyordu. Resmi nüfus tahminleri Suriye deki Hıristiyan nüfusun düzenli olarak arttığını gösteriyordu. Buna göre 1963 sayımında Hıristiyanların nüfusu toplamda di ve bu da yaklaşık toplam nüfus içinde %16 lık bir orana tekabül ediyordu. Ancak 1960 yılında yapılan başka bir araştırmaya göre Hıristiyan nüfusu di. Bu da ülke nüfusu içindeki oranlarının %8 e düştüğünü gösteriyordu. Vatikan ın 1963 yılında yapmış olduğu bir çalışmada ortaya konan veriler de Suriye deki Hıristiyan nüfusun azaldığını doğruluyordu. 12 Bağımsızlığın kazanıldığı tarihlerden 1960 lı yıllara kadar Hıristiyan nüfusun sayısal olarak azalışı ve Müslümanlar karşısında oransal olarak düşüşünün iki temel nedeni vardı. Birincisi Hıristiyanların ülke dışına göç etmeleri ve ikincisi nüfus artış hızlarının Müslümanlara göre düşük olması. Tablo Yılında Yayınlanan Genel Sayım Raporuna Göre Vilayetlere Göre Suriye de Hıristiyan Nüfus13 Vilayetler Vilayet Nüfusu İçindeki Oran (%) Halep-Idlib 7.5 Şam 7.05 Hama 7.76 Humus Lazkiye 8.73 Havran (Dara ve Kuneytra) 4.11 Dürzi Dağları (Suveyda) 5.54 Deyr Ez Zor / Rakka 0.88 Cezire (Haseke) Toplam

12 Kapak Konusu Hıristiyan nüfusun en fazla azaldığı şehirlerin başında Halep gelmekteydi yılında yapılan sayımda olan Hıristiyan sayısı 1960 yılında e düşmüştü. Bunun temel nedeni Halep Hıristiyanlarının önemli bir kısmını Ermenilerin oluşturmasıydı. Ekonomik olarak en fazla gelişme gösteren gruplardan olan Halep Ermenileri, göç dalgası sırasında Lübnan a, Batı ya ve Sovyetler Birliği ne en fazla göç eden topluluk olmuştu. Dürzi Dağları ve Humus ta da Hıristiyan nüfus 1943 yılına göre 1960 yılında yaklaşık üçte bir oranında kayba uğramıştı. Lazkiye ve ülkenin güneyindeki Havran bölgesinde ise düşüş %15 civarındaydı. Başkent Şam da arasında Hıristiyan nüfus sabit kalırken aynı dönemde Müslüman nüfus neredeyse iki katına çıkmıştı. 14 Hıristiyan nüfusun artış gösterdiği vilayetler Hama ve kuzeydoğudaki Cezire bölgesi ile sınırlı kalmıştı. Sırasıyla %20 ve %40 lık artışın olduğu bu bölgelerde Müslüman nüfusun artış oranı çok daha fazlaydı. Bu dönemde Hıristiyan nüfusun çoğunluk oluşturduğu sadece üç yerleşim birimi kalmıştı. Üçü de Cezire de yer alan bu şehirler; Kamışlı, Derbesiye ve Malikiye idi. Cezire bölgesinin toplam nüfusu üç katına çıkarken bölgenin en başta gelen Asuri yerleşim birimi Tel Tamir de hiçbir nüfus artışı olmamıştı. 15 Aynı durum kıyı hattında yaşayan Hıristiyanlar için de geçerliydi. Lazkiye Vilayeti ne bağlı Ermenilerin yaşadığı Kasap, Tartus a bağlı Safita ve Maşta El Helu, Humus Vilayeti ne bağlı Rum Ortodoksların yaşadığı Wadi al Nasara (Hıristiyan Vadisi) gibi Hıristiyan yerleşim yerlerinde hızlı Nusayri nüfus artışına karşılık Hıristiyanların düşük nüfus artışı ve göç etmeleri nedeniyle denge Nusayriler lehine bozulmaktaydı arasında Lazkiye, Humus ve Banyas şehir merkezlerinde Müslüman nüfus neredeyse iki katına çıkarken Hıristiyanlar aynı sayıda kalmıştı. Tartus ta ise Müslüman nüfus dört katına çıkarken Hıristiyan nüfus çok az bir artış göstermişti. Daha güneyde Suriyeli Katoliklerin yaşadığı Humus a bağlı Sadad ve Hafar da ise Hıristiyanlar çoğunluk oluşturmaya devam ediyordu. 16 Tablo 3 Suriye de Farklı Kiliselere Mensup Hıristiyanların 1995 Yılındaki Dağılımı 17 Kilise Toplam Nüfus Rum Ortodoks Rum Katolik Ermeni Ortodoks Ermeni Katolik Suriyeli Ortodoks Suriyeli Katolik Asuriler Keldaniler Maruniler Latin Protestanlar Toplam Toplam Nüfus İçindeki Oran % 6.4 Önemli oranda Hıristiyan varlığına sahip son yerleşim yeri ise Başkent Şam dır. Hıristiyanlar şehrin doğusunda yer alan tarihi Bab Al Şark mahallesinde yaşamaktadır. Şam merkezin yakınında ise Sayidnaya ve Malula isimli iki önemli Hıristiyan yerleşim yeri bulunmaktadır. Diğer tüm Hıristiyan yerleşim birimleri gibi nüfus azalışına maruz kalan bu iki yer Suriyeli Hıristiyanlar açısından ayrı bir öneme sahiptir. Sayidnaya da Ortodoks rahibelerin yürüttüğü Hıristiyanlığın ilk kiliselerinden biri yer almaktadır. Rum Katoliklerin yaşadığı Malula ise az bir nüfusa sahip 12

13 Kapak Konusu Bağımsızlığın ilk yıllarında Hıristiyan nüfus Müslüman çoğunluğun yaşadığı ülkede siyasal ve ekonomik alanda etkinlik kurmayı başarmıştı. Siyasette Başbakanlık makamına kadar yükselen Hıristiyanlar, ticaret ve ekonomide de önemli mevkiler elde etmişti. olmasına rağmen Hz. İsa nın konuştuğu dil olan ve Arapça nın kökeni kabul edilen Aramice nin konuşulduğu son yerlerden biridir. Şam Vilayetine bağlı Katana, Zabdani, Al Nabak ve Yabrud da da Rum Ortodoks ve Rum Katolikler yaşamaktadır. 18 Suriyeli Hıristiyanlar, sayılan tüm bölgelerde varlığını korumaya devam etmekle beraber; 1950 li yıllardan günümüze devam eden göç, düşük doğum oranı buna karşılık Müslümanların hızlı nüfus artışı neticesinde şu an itibarıyla toplam nüfusa oranları %5-6 ya kadar düşmüş durumdadır. Baas Rejimi Altında Suriyeli Hıristiyanların Toplumsal ve Siyasal Konumu Suriye de ilk seçim yasası 1946 yılında kabul edilmişti. Yasanın kabulünden sonra Meclis te her Hıristiyan mezhebin ayrı ayrı mı temsil edileceği yoksa milletvekilinin Hıristiyan olmasının yeterli mi olacağı şeklinde bir tartışma yaşandı. Tartışmaların neticesinde ilk görüş etkinlik kazandı ve oluşturulan ilk Temsilciler Meclisi katı mezhepsel dağılıma bağlı olarak şekillendi. Buna göre 7 Temmuz 1947 oluşan Meclis 116 Müslüman (100 Sünni, 12 Nusayri, 3 Dürzi ve 1 İsmaili), 18 Hıristiyan (7 Rum Ortodoks, 2 Ortodoks Ermeni, 2 Suriyeli Ortodoks, 2 Rum Katolik ve birer Suriyeli Katolik, Katolik Ermeni ve Maruni) ve 1 Yahudi den oluşuyordu Kasım 1949 yılında ise Kurucu Meclis seçilmişti ve burada da mezhepsel dağılıma dikkat edilmişti. Ancak hükümet oluşturulurken mezhepsel bağlara dikkat edilmemekteydi. Hıristiyanlar neredeyse oluşturulan her hükümet içinde yer alıyordu. Ancak Savunma, Dışişleri, İçişleri gibi kritik bakanlıklar Sünnilere ayrılırken Hıristiyanlar daha çok Maliye, Eğitim, Tarım, Sağlık gibi bakanlıklar elde edebiliyordu Anayasası ile beraber yasal hukukun ana kaynaklarından biri İslam olmaya başladı. Artık Devlet Başkanlığı görevi sadece Müslümanlara ayrılmaktaydı. Aynı dönemde devletin dininin İslam olması şeklindeki teklifler Hıristiyanlar ve Baas gibi seküler siyasal hareketler tarafından engellenmişti. Ancak bu blok 1954 yılındaki aynı girişimi engellemeyi başaramadı ve devletin resmi dini olarak İslam kabul edildi. Aynı tarihlerde, artan Hıristiyan baskısını azaltmak için Rum Ortodoks Faris Huri Başbakanlığa getirildi. 21 Faris Huri nin Başbakanlığı o tarihten bu yana Hıristiyanların Suriye de elde ettiği en üst makam olmuş ve bir daha da tekrarlanmamıştır. Ancak buna rağmen İslam ın rolünün giderek artması, ekonomide devletleşme süreci, yeni iş bulma arayışları, bu dönemde yaşanan kuraklık ve en önemlisi 1950 Anayasası ile Hıristiyanlar arasında güvensizlik duygusunun artmasıyla başta Lübnan olmak üzere Batı ya yoğun bir Hıristiyan göçü yaşanmıştı. Söz konusu güvensizlik duygusunu en güzel yansıtan ifade Rum Katoliklerin lideri Patrik Sayek in 1954 yılındaki Anayasal değişikliklerden sonra Anayasada İslam a referans yapılmasının Hıristiyanları kendi ülkesinde mülteci konumuna dönüştürdüğünü söylemesiydi yılında Mısır ile Suriye nin birleşmesi ile oluşturulan Birleşik Arap Cumhuriyeti döneminde mezhepsel temsile dayalı sisteme son verilmiş, Müslümanlar, Hıristiyanlar ve Yahudiler 13

14 Kapak Konusu Suriyeli Hıristiyanların belli bir alanda topluca yaşamıyor olmaları güvenlik endişelerini daha artırmaktadır şeklinde dinsel ayrıma gidilmişti. Yasama gücü tek kameralı Meclis e bırakılmış ve Hıristiyanların buradaki temsili sınırlı seviyede kalmıştı yılında Birliğin ortadan kalkması ve 1963 yılında gerçekleşen Baas darbesi ile beraber Birleşik Arap Cumhuriyeti dönemindeki garantiler ortadan kaldırıldı yılında kabul edilen Geçici Anayasa ile İslam yeniden Başkanlık için gerekli bir koşul haline getirildi ve yasamanın temel kaynaklarından biri olarak kabul edildi. Bu belgede Hıristiyanların ve diğer azınlık gruplarının haklarına ya da temsiline yönelik vurgu yapılmamıştı yılında oluşturulan Ulusal Devrim Konseyi nde de Hıristiyan temsili çok düşük seviyede kalmıştı. 24 Buna rağmen Hıristiyanlar Baas Partisi ne kuruluşundan itibaren büyük ilgi göstermişti. Partinin seküler-milliyetçi bir anlayışa sahip olması ve kurucularından biri olan Mişel Eflak ın Rum Ortodoks olması bunun en önemli nedenlerinden biriydi. Bunun yanı sıra Hıristiyanlar diğer azınlıklar gibi ordu içinde en üst düzeyde temsil ediliyordu. Hükümette de Ekonomi, Sanayi, İletişim gibi bakanlıklar elde ediyorlardı. 25 Suriyeli Hıristiyanların günümüzdeki toplumsal ve siyasal haklarına baktığımızda, sadece Hıristiyan oldukları için devlet baskısına maruz kalmadıkları ancak otoriter devlet yapısı nedeniyle diğer bütün kesimlerin yaşadığı toplumsal, ekonomik ve siyasal ayrımcılığa maruz kaldıkları görülmektedir. Baas rejiminin seküler anlayışı nedeniyle Kiliselerin özgürce faaliyet göstermesi yönünde bir engel bulunmamaktadır. Ayrıca Hıristiyan topluluklar özgürce toprak satın alıp dini amaçlı inşaat yapma hakkına sahiptir. Hatta devlet bu konuda yardımda bulunmaktadır. Hıristiyanlar toplulukların malları Vakıf Bakanlığı nın 14

15 Kapak Konusu 1950 Anayasası ile beraber yasal hukukun ana kaynaklarından biri İslam olmaya başladı. Artık Devlet Başkanlığı görevi sadece Müslümanlara ayrılmaktaydı. Aynı dönemde devletin dininin İslam olması şeklindeki teklifler Hıristiyanlar ve Baas gibi seküler siyasal hareketler tarafından engellenmişti. değil doğrudan Bakanlar Kurulu nun yetkisi altındadır. Yani Kiliseler özgürce malları üzerinde inisiyatifte bulunma hakkına sahiptir ve papazlar devlet tarafından maaşı ödenen memurlar değildir. 26 Okullarda ve Kiliselerde din eğitimi serbesttir. Hıristiyanların yayın yapma hakkı olmamasına rağmen daha önce ifade edildiği üzere bu toplumun tüm kesimlerine yasaklanmıştır. Devlet ile Hıristiyanlar arasındaki en önemli sorun ise Hıristiyan okulların açılması meselesidir yılında uygulamaya konan kanun ile devlet okulları ve dini okullardaki müfredata hükümet kontrolü getirilmiştir. Bu konuda son yıllarda bazı yumuşamalar olsa da kontrol devam etmektedir ve bu da Hıristiyan toplulukların en başta gelen sorunlarından biridir. İbadet konusunda ise hiçbir yasal kısıtlama bulunmamakta bu hak Anayasal olarak tanınmaktadır. Hıristiyan bayramlarında resmi tatil ilan edilmekte ve resmi yayın organlarında kutlamalar yer almaktadır. 27 Ancak Devlet Başkanı nın Müslüman olması gerektiği şeklindeki ifade Anayasada yer almaya devam etmektedir. Sonuç Yerine: Suriye de Halk Ayaklanması ve Hıristiyanlar Suriye de 2000 yılında yaşanan seküler-liberal eğilimli muhalif Şam Baharı hareketinin önde gelen isimlerinden bazıları Mişel Kilo ve Fayez Sara gibi Hıristiyan kökenli isimlerdir yılında imzalanan ve rejime demokratikleşmesi çağrısı yapan Şam Deklerasyonu nu içinde yine önde gelen Hıristiyan figürler yer almıştır. Aynı şekilde ayaklanma başladıktan sonra İstanbul da kurulan Suriye Ulusal Konseyi içinde çok sayıda Hıristiyan isim yer almaktadır. Ancak buna rağmen Mart 2011 tarihinde başlayan ayaklanma hareketine Hıristiyan toplumun kitlesel olarak aktif destek vermediği ya da veremediği görülmektedir. Ancak bu genel eğilimden yola çıkarak ülkedeki tüm Hıristiyanların rejimi desteklediği sonucunu çıkarmak doğru olmayacaktır. Yukarıda ifade edildiği üzere muhalif hareketler içinde yer alan bazı seçkinlerin yanı sıra şehirli genç Hıristiyanlar arasında da muhalif gösterilere katılanlar mevcuttur. Kendilerini İslamcılar ya da Baas ikilemine hapsolmuş hissetmeyen ve gerçek anlamda demokratik bir sistem arzusunda olan seküler gençler eylemlere aktif biçimde katılmaktadır. Şam ve Halepli Hıristiyan gençlerin Şubat ayı sonunda kabul edilen yeni Anayasa da Devlet Başkanı nın Müslüman olabileceğini öngören 3. maddesini protesto etmek düzenledikleri gösteri örnek olarak gösterilebilir. 28 Genel anlamda, halk ayaklanması Suriyeli Hıristiyanları büyük bir ikilem içinde bırakmıştır. Hıristiyan toplumun geneli azınlık olmanın verdiği endişe ile hareket etmekte ve istikrarsızlıktan en büyük zararı kendilerinin göreceğini düşünmektedir. Bunun yanı sıra Esad yönetiminden rahatsızlıkları olsa da alternatifinin daha kötü olacağı düşüncesi onları rejimi desteklemeye itebilmektedir. Bu kaygıların temel nedeni ise Irak, Libya ve Mısır gibi ülkelerde yaşanan deneyimlerdir. Irak ta Saddam rejiminin yıkılması ile ülkenin uzun süreli kaosa sürüklenmesi, Hıristiyanlara yönelik düzenlenen terör saldırıları, El Kaide nin güç kazanması ve çok sayıda Hıristiyan ın güvenlik kaygısı ile ülkeyi terk etmesi söz konusu kaygının en başta gelen nedenidir. Yine Libya da uluslararası müdahale ile Kaddafi yönetimine son verilmesi, ülkenin silahlı gruplar arasında çatışma 15

16 Kapak Konusu İstanbul da kurulan Suriye Ulusal Konseyi içinde çok sayıda Hıristiyan isim yer almaktadır. Ancak buna rağmen Mart 2011 tarihinde başlayan ayaklanma hareketine Hıristiyan toplumun kitlesel olarak aktif destek vermediği ya da veremediği görülmektedir. ortamına sürüklenmiş olması aynı tecrübenin Suriye de yaşanabileceği korkusu yaratmaktadır. Son olarak Mısır da olduğu gibi rejimin yıkılması durumunda Selefiler ve Müslüman Kardeşler in iktidara gelmesinin, göreli özgürlüklerinin daha da kısıtlanmasına neden olacağını düşünmektedirler. Bu yaklaşım Suriyeli Hıristiyanları otoriter bir rejim ile kaos ikileminde seçim yapmaya zorlamaktadır. Söz konusu yaklaşımı en güzel yansıtan ifadeler Lübnanlı Marunilerin dini lideri Patrik Bishara Butros Al Rai nin, Beşar Esad ı desteklemesini eleştirenlere verdiği yanıttır. Al Rai, Esad rejiminden çok fazla çektik. Bunu unutmadım. Biz Suriye rejimini desteklemiyoruz. Rejimin yıkılması sonrasında doğabilecek kaostan korkuyoruz. Hıristiyan toplumunu korumalıyız 29 sözleri ile iki kötü tercih arasında seçimlerini rejimin devamından yana kullandıklarını göstermektedir. Suriyeli Hıristiyanların konumunu daha kritik kılan unsurlardan biri ise ülkenin neredeyse tamamına dağılmış olmalarıdır. Belli bir alanda topluca yaşamıyor olmaları güvenlik endişelerini daha artırmaktadır. 30 Arap isyanlarının yaşandığı her ülkede istikrarsızlığın hakim olması, daha az hoşgörülü bir toplumsal ortamın doğması ve siyasetin radikalleşmesi de Suriyeli Hıristiyanları endişelendirmektedir. Son olarak Suriye nin Humus şehrinde yaşananlar Hıristiyanlara olası bir rejim değişimi durumunda yaşanabileceklere ilişkin ürkütücü bir tablo sunmaktadır. Şehirde kontrolün isyancılara geçmesinin ardından 200 den fazla Hıristiyan ın ölmüş olması kaygıları körüklemektedir. 31 Ayrıca şehirde toplam civarında olan Hıristiyan aile sayısı Mart 2012 itibarıyla 1000 e düşmüştür. Ayrıca güvenlik riski nedeniyle Humus ta Hıristiyanlar toplu şekilde ibadet etme imkanından uzak kalmıştır. Vatikan resmi haber ajansı da Suriye Ortodoks Kilisesi nin bilgisine dayanarak verdiği haberde Humus ta Hıristiyanların etnik temizliğinden kaygı duyulduğu haberini vermiştir. Aynı haberde Humus un Hamidiye ve Bustan Al Divan semtlerinde yaşayan Hıristiyanlarının %90 ının zorla evlerinden çıkarıldıkları bilgisine yer verilmiştir. 32 Suriyeli Hıristiyanların önemli bir bölümünün rejime verdiği destek pasif tarafsızlık şeklindedir. Tarafsız kalmaları tam bir azınlık psikolojisi ile hareket ettiklerini göstermektedir. Bir kesimi desteklemeleri ve kaybeden tarafta yer almaları durumunda büyük zarar göreceklerini düşünmektedirler. Daha çok kırsalda yaşayan Hıristiyanların ve şehirli yaşlı neslin bu yaklaşıma sahip olduğu söylenebilir. 33 Bu yaklaşım nedeniyle, çatışmaların başlamasından bu yana farklı Kilise liderlerinin büyük çoğunluğu artan istikrarsızlıktan duydukları kaygıyı belirtmiş, topluluklarına sakin kalmaları ve çatışmada taraf olmamaları çağrısında bulunmuştur. 34 Suriyeli Hıristiyanlar tarafsız kalmayı, galibin kim olduğundan bağımsız olarak toplulukları korumanın bir aracı olarak görmektedir. O 16

17 Kapak Konusu DİPNOTLAR 1 Halep Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Elias Samo İle Röportaj, 5 Nisan Habib Moussalli, The Christians of Syria, der: Andrea Pacini, Christian Communities in the Arab Middle East: the Challenge of the Future, Oxford Press, 1998, s Bu yargıya, Tablo 3 te ortaya konan veriler ve Suriyeli Hıristiyanlar ile yapılan görüşmelerden elde edilen izlenimler sonucunda ulaşılmıştır. Halep Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Elias Samo, Suriye Hıristiyanlarının oranının en fazla %5 olduğunu tahmin etmektedir. Ancak resmi sayım yapılmadığı için bu konudaki her türlü verinin sorgulanmaya muhtaç olduğu söylenebilir. 4 Haar Romeny, Religious Origins of Nations?: The Christian Communities of the Middle East, Leiden University Press, 2010, ss Robert B. Betts, Christians in the Arab East: A Political Study, Lycabettus Press, Atina, 1975, s Philippe Fargues, Demography of Eastern Churches, der: Andrea Pacini, Christian Communities in the Arab Middle East: the Challenge of the Future, Oxford Press, 1998, s Robert B. Betts, s Robert B. Betts, s Betty Jane Bailey ve J. Martin Bailey, Who Are the Christians in the Middle East?, Grand Rapids, Michigan, 2003, s Robert B. Betts, s Habib Moussalli, s Robert B. Betts, ss Robert B. Betts, s Robert B. Betts, ss Robert B. Betts, s Cragg, Kenneth, The Arab Christian : A History in the Middle East, John Knox Press, 1991, s Philippe Fargues, s Söz konusu yerleşim yerleri, yazar tarafından 2006 yılında Suriye ye gerçekleştirilen saha araştırması sırasında ziyaret edilmiştir. 19 Haar Romeny, s Habib Moussalli, s Robert B. Betts, ss Habib Moussalli, s David Commins, Historical Dictionary of Syria, Scarecrow Press, S Robert B. Betts, ss Haar Romeny, s Philippe Fargues, s Habib Moussalli, ss Sami Moubayed, Why Syria s Christians are angry, CNN, 28 Şubat Fearing Change, Many Christians in Syria Back Assad, The New York Times, 27 Eylül Lübnanlı Hıristiyan ve Catholic Near East Welfare Association Bölge Direktörü Issam Bishara ile röportaj, ncronline.org/news/global/christians-syria-struggle-amid-violent-clashes 31 Lübnanlı Hıristiyan ve Catholic Near East Welfare Association Bölge Direktörü Issam Bishara ile röportaj, ncronline.org/news/global/christians-syria-struggle-amid-violent-clashes 32 Church fears ethnic cleansing of Christians in Homs, Syria, Los Angeles Times, 23 Mart 2012, 33 Fearing Change, Many Christians in Syria Back Assad, The New York Times, 27 Eylül Lübnanlı Hıristiyan ve Catholic Near East Welfare Association Bölge Direktörü Issam Bishara ile röportaj, ncronline.org/news/global/christians-syria-struggle-amid-violent-clashes 17

18 Kapak Konusu Hafız Esad ın İktidarıyla birlikte özellikle ordu ve istihbarat Nusayrilerin kontrolüne girmişti. Suriye nin Nusayri Yüzü ve İran Syria s Nusayri Side and Iran Pınar ARIKAN Abstract Since the uprisings started in Syria on March 15th, 2011 there has been a debate on emergence of a split in Syrian society into different groups. Ethnical identities, which were covered with secular consensus for so many years, reappeared as a political dynamic. While Nusayri/Alawite identity of Bashar Assad administration has begun to be emphasized, there has been another debate on reasons for Iran s support to Assad against the opposition, which underlines common interests and sectarian solidarity on the base of Shi a identity between the two countries. The aim of this article is to shed light to these debates that are on the basis of sectarian issues by understanding the Nusayri/Alawite identity in Syria and to discuss the sectarian factor in Syria s relations with Iran that has a Shi a identity. The article argues that religious concerns are inexplicit in Iran s support to Assad administration. However, strategic concerns are clear and explicit. Therefore, strategic concerns are prior to religious ones in current Iranian policy regarding Syria. 18

19 Kapak Konusu Beşar Esad yönetiminin Nusayri/Alevi kimliği ön plana çıkarken Şii İran ın muhalefete karşı Esad ı desteklemesinin nedenlerinden biri olarak ortak Şii kimliğine dayanan çıkar birliği ve mezhepsel dayanışma tartışması yapılmaya başlandı. Giriş Suriye de 15 Mart 2011 tarihinde patlak veren ayaklanmalardan sonra toplumun farklı gruplara bölünmesi konuşulmaya başlandı. Uzun yıllardır etnik kimliklerin seküler bir konsensüsle örtülmeye çalışıldığı Suriye de bu kimlikler yeniden siyasetin bir parçası oldu. Beşar Esad yönetiminin Nusayri/Alevi kimliği ön plana çıkarken Şii İran ın muhalefete karşı Esad ı desteklemesinin nedenlerinden biri olarak ortak Şii kimliğine dayanan çıkar birliği ve mezhepsel dayanışma tartışması yapılmaya başlandı. Bu yazının amacı mezhep eksenli bu tartışmalara ışık tutabilmek i- çin Suriye deki Nusayri/Alevi kimliğini tanıtmak ve Şii kimliğine sahip İran ile ilişkisinde mezhep faktörünün rolünü tartışmaktır. Nusayriliğin Mezhepsel Geçmişi Nusayri isminin Ebu Şuayb olarak bilinen ve İran kökenli olduğu tahmin edilen Muhammed İbn Nusayr el-namiri el-bakri el-abdi den (ö. 883) gelmektedir. Şiiliğin on birinci İmamı el- Askeri ile aynı zamanda Irak ın Samarra kentinde yaşamıştır. Arap kabilelerinden ben-i Namiri ile ilişkilendirildiğinden dolayı Namiri adıyla da anılmaktadır. Muhammed İbn Nusayr, Nusayriler tarafından yazılan pek çok eserde On birinci İmam Hasan el-askeri ye açılan kapı olarak anılmaktadır. Muhammed İbn Nusayr, on ikinci İmam Mehdi nin gaybetinden sonra kendisinin İmam olduğunu iddia etmiş ve Ehl-i Beyt e olan sevgisi ile İmamları İlahlaştırmıştır. Kendisinden sonra İmamlara açılan kapı olarak İbn Jundub, daha sonra el-junbulani, daha sonra ise el-khasibi gelmiştir. El-Khasibi nin (ö. 957) Nusayri tarihinde önemi büyüktür. Nusayrileri kendi öğretisi etrafında birleştiren kişi olarak tanınan el-khasibi Bağdat ta ve Halep te olmak üzere iki Nusayri medresesi kurmuş, en önemlisi Kitab-al-Hidaya al-kubra (Yüce Rehberlik Kitabı) olmak üzere pek çok eser bırakmıştır. El-Khasibi nin Birinci İmam Hz. Ali ye kadar uzanan bir zincirden ilahi bilgiyi aldığına inanılmaktadır. Nusayri topluluğu için 10. yy. a kadar el- Namiriyya adı kullanılmıştır. 10. yy. dan sonra ise Khasibiyya veya Nusayri adıyla anıldılar. Bugün Suriye Nusayrileri için kullanılan Alevi ismi ise oldukça yenidir ve 1920 lere dayanmaktadır. 1 El-Khasibi den sonra Nusayriler in dini lideri olan el-tabarani (ö.1034) Halep teki Nusayri medresesini 1031 de Lazkiye ye taşıdı. Bağdat taki medrese ise Moğol hükümdarı Hülagü tarafından 1258 de tahrip edildi. El-Tabarani bütün Nusayri cemaatini birleştiren son dini lider oldu. Ölümünden sonra Nusayri cemaati dağılarak bağımsız şeyhler etrafında toplandılar. Sünniler tarafından din dışı olarak görülen bir inanca sahip olan Nusayriler, Ali yi ve İmamları ilahlaştırmaları nedeniyle de On İki İmam Şiası ndan ayrılıyorlardı. Aşırı inançları onları bulundukları coğrafyada izole bir hayat sürmeye itti. Suriye nin kuzeybatısındaki dağlara çekilen Nusayriler 1220 de İsmaililer ile birleşen Kürtler in saldırısına uğradılar. Kuzey Irak taki Sinjar Prensi el-makzun dan yardım isteyen Nusayriler, İsmaililer in el-makzun un tarafına geçmesi ile bu saldırıdan kurtuldular. El-Makzun la birlikte Irak tan gelenler Suriye deki Nusayri aşiretlerin- 19

20 Kapak Konusu İran İslam Cumhuriyeti ile kurduğu yakın ilişki Esad ın dini meşruiyetini sağlama amacına dolaylı yoldan hizmet etmişti. den Haddadiya, Matawira, Muhaliba, Darawisa, Numaylatiyya ve Ben-i Ali nin atalarıdırlar ki Suriye nin ilk Nusayri devlet başkanı Hafız Esad da bunlardan Numaylatiyya aşiretine mensuptur. El-Makzun ndan sonra Nusayrilerin öne çıkan lideri Haddadiya aşiretinden Şeyh al-tubani (ö.1300) olmuştur de Moğol saldırısından sonra Abbasilerin yıkılması ile oluşan siyasi otorite boşluğu ve azınlıklara tolerans gösterilen ortamdan yararlanan Nusayriler 1317 den Osmanlı nın 1517 de Mısır ı fethine kadar Memlük yönetiminde yaşadılar. Nusayriler, aşırı inançları nedeniyle 14. yy. a kadar zaman zaman Sünnilerin saldırısına uğramış ve kafir olarak görülmüş olsalar da İslam dünyasında Nusayrilik karşıtı ilk fetva 1317 de Hanbeli din adamı Taqi el-din İbn Teymiye tarafından yayınlandı. Harran da doğan İbn Teymiye Moğol saldırısından sonra Şam a göç etmek zorunda kalmıştı. Hanbeli din adamları arasında en meşhurlarından olan ve İslam ın ilk kaynaklarına dönülmesini (selefilik) savunan İbn Teymiye, Şiilik de dahil olmak üzere bunun dışındaki bütün İslam inançlarını sapkın addetti. Al-Fatawa al-kubra adlı fetva kitabında Risala fi al-rad ala al-nusayriyya başlığıyla yazdığı fetvada Nusayrilerin inançlarını ve bunların nasıl sapkınlık olduğunu anlatmış, İslam a ve Müslümanlara düşmanlıklarından bahsetmiştir yy. ın başlarında bölgede yükselen iki büyük güç İran da kurulan Şii devleti Safeviler ve Sünniliği benimsemiş Osmanlılar olarak ortaya çıktığında Osmanlı yönetimindeki Nusayriler Safeviler e yakınlık duyuyorlardı. Bunu bir tehdit olarak algılayan Osmanlı devleti Nusayrilere karşı 20