International Journal of Family, Child and Education

Transkript

1 ACEDULUSLARARASI AİLE ÇOCUK VE EĞİTİM DERGİSİ International Journal of Family, Child and Education 7-7 YAŞ ARASI FARKLI GELİŞİMSEL ÖZELLİKLERİ OLAN ÇOCUKLARA SAHİP AİLELERİN STRESLE BAŞA ÇIKMA YÖNTEMLERİNİN İNCELENMESİ ANALYSIS OF THE METHODS TO COPE WITH STRESS USED BY THE FAMILIES HAVING CHILDREN WITH DIFFERENT DEVELOPMENTAL CHARACTERISTICS FOR 7-7 AGE GROUP Murat KORKMAZ, Ali Serdar YÜCEL 2, Nurhayat ÇELEBİ 3, Bülent KILIÇ 4 Güven Grup A.Ş. Finans Yönetmeni 2 Fırat Üniversitesi Spor Bilimleri Fakültesi 3 Karabük Üniversitesi Fen Edebiyat Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri 4 Ortopedi ve Travmatoloji Uzmanı Özet: Zihinsel ve bedensel yetersizlik, hiperaktivite ve davranış bozuklukları ve ortopedik ve travmatolojik rahatsızlıklar sadece duruma maruz kalan bireyleri değil onların aile üyelerini de birçok açıdan (ekonomik, sosyal, duygusal vb.) etkilemektedir. Bu durum aile üyelerinde stres faktörünü artırıcı bir unsur olmaktadır. Stres başa çıkılması gereken ciddi bir sorundur. Aksi taktirde ebeveynlerin içinde bulundukları aşırı stres onların daha da yıpranmalarına ve daha ciddi sağlık problemleriyle karşılaşmalarına neden olabilmektedir. Bu bağlamda araştırmada, 7-7 yaş arası özel gereksinime ihtiyacı olan (Zihinsel ve bedensel yetersizlik/hiperaktivite ve davranış bozukluğu, ortopedik ve travmatolojik rahatsızlık tanısı almış) çocukları olan ailelerin psikolojik iyi olma ve başa çıkma yöntemlerinin incelenmesi ve bazı değişkenler açısından (çocuğun yaşı, engel türü, anne babanın cinsiyeti, eğitim düzeyi vb.) farklılaşmaların ortaya koyulması amaçlanmıştır. Katılımcılara ilk bölümünde, Katılımcıların ve çocuklarının demografik ve betimleyici özelliklerinin, ikinci bölümde ise ebeveynlerin başa çıkma yöntemlerinin ele alındığı bir anket uygulanmıştır. Toplanan verilerin analizi kapsamında betimleyici istatistikler ile ebeveynlerin stresle başa çıkma durumlarının bazı değişkenler açısından farklılıklarının tespitine yönelik ANOVA testinden yararlanılmıştır. Araştırma sonunda, ebeveynlerin sosyo-ekonomik, yaş, eğitim ve cinsiyet değişkenlerinin ve çocukların cinsiyet ve yaş değişkenlerinin ebeveynlerin stresle başa çıkma durumlarında etkili olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Anahtar Kelimeler: Ebeveyn, Stresle Başa Çıkma, Zihinsel Ve Bedensel Yetersizlik, Hiperaktivite, Davranış Bozuklukları Abstract: Mental and physical deficiency, hyperactivity and behavior disorders, orthopedic disorders affect not only the individuals subject to this condition, but also their family members in many terms (economic, social and emotional etc.). This condition is an element increasing the stress factor among family members. Stress is a serious problem that should be managed. Otherwise, excessive stress may cause further exhaustion and more serious health problems in parents. In this regard, the aim of this research is to analyze the methods of being psychologically well and coping strategies used by the families having children who require special care (diagnosed with mental and physical deficiency/hyperactivity and behavior disorders, orthopedic disorders) for 7-7 age group, and to reveal differentiations in terms of some variables (child s age, type of disability, sex of parents, educational background etc.). A two-part questionnaire was applied to the participants. In the first part, demographic and descriptive characteristics of the participants and children are discussed, and the parents methods of coping are examined in the second part. Descriptive statistics were used for the analysis of data collected, and ANOVA test was used to identify the differences in the parents methods of coping with stress in terms of some variables. At the end of the research, it has been concluded that socio-economic condition, age, education and sex variables of parents, sex and age variables of their children with different deficiencies are effective in coping with stress for parents. Key Words: Parent, Coping With Stress, Mental And Physical Deficiency, Hyperactivity, Behavior Disorders 6

2 GİRİŞ ULUSLARARASI AİLE ÇOCUK VE EĞİTİM DERGİSİ PROBLEMS OF CHILDREN WHO APPLĠED PSYCHĠATRIC Ailelerin çocuk sahibi olmaları yaşantılarında yeni düzenlemeler ve değişiklikler yapmalarını gerektiren, mutluluk verici olduğu kadar zorlayıcı yanları da olan bir yaşam olayıdır. Birçok anne çocuğunun engelli olduğunu öğrenmesi durumunda şok duygusu yaşamakta ve yoğun bir kedere kapılmaktadır. Özellikle çocuğun zihinsel engelli olduğunun öğrenilmesi, ailelerde ciddi krizler yaşanmasına neden olmaktadır. Ancak ebeveynler farklı duygusal ve bilişsel süreçlerin hakim olduğu aşamalardan geçerek yaşadıkları şokla başa çıkabilmekte ve bu duruma uyum sağlayabilmektedirler (Okanlı vd., 2004). Engelli bir çocukla yaşamak aile üyelerini sosyal, psikolojik ve ekonomik açılardan etkileyebilen bir durumdur. (Küçüker, 200). Ailede engelli bireyin olması, tüm aileyi etkilemekte ve yeni düzenlemeler gerektirmektedir. Engel durumunun kendisinin yarattığı zorluklar dışında, artan bakım ve sağlık masraflarından kaynaklanan ekonomik sıkıntılar, engelli bireyin sürekli yanında bulunma zorunluluğu artan sorumluluklar gerektirmektedir. Bunların yanı sıra aile bireylerinin özel yaşamlarının kısıtlanması ve diğer bireylere ayrılan zamanın azalması gibi sıkıntılar da ortaya çıkmaktadır. Özellikle rehabilitasyon döneminin başlarında aile üyeleri birbirlerinden uzaklaşmakta, zamanla ailede kronik stres gelişebilmektedir (Yıldırım ve Conk, 2005; Bahar vd., 2009; Uğuz vd., 2004; Karadağ, 2009). Halime ġenay GÜZEL, 2 Haluk ARKAR Psikolog Doktor (Klinik Psikolog) Madalyon Psikiyatri Merkezi Özet yönelim ve dışa yönelim sorunları üzerinde etkili olduğu HOEAH Psikiyatri polikliniğine başvuran 57 çocuk ve ebeveyni Çocuk ve Gençler İçin Davranış Değerlendirme Ölçeği ni (ÇDDÖ/6-8) doldurmuştur. Bulgular: Çok değişkenli varyans analizi Her ailede, bir bütün olarak aile sistemi ya da aile üyelerinden her birinin belirli gelişim aşamalarına geçmelerine bağlı olarak stres yaratan dönemler ve olaylar bulunmaktadır. Aile için bir çocuk dünyaya getirme kararıyla başlayan süreç, doğumla birlikte ailede rollerin yeniden düzenlenmesi yeni rutinlerin oluşturulması ve pek çok alanda oluşacak değişiklere uyum sağlamayı gerektirir. Aile her çeşit kayba karşı benzer bir biçimde yaşanan uyum tepkileri ortaya çıkarmaktadır. Bu süreci ebeveynlerin en kısa sürede ve en az zararla atlatmaları, onların çocukları ve çevreleri ile sağlıklı ilişkiler kurmalarını sağlayacaktır (Aydoğan, 999; Fırat, 2000; Özkan, 2002). Engellilik, doğum öncesi ve doğum anına ait nedenler (doğumsal ve genetik bozukluklar, kromozom anomalileri, kalıtsal hastalıklar, anneye ait risk etmenleri-yüksek riskli gebelikler, zor doğum, doğum travmasına bağlı nedenler) ile doğum sonrası (yeni doğan ve süt çocukluğu, çocukluk ve genç erişkinlik, erişkinlik, yaşlılık) döneme ait nedenlerden kaynaklanmaktadır (Cebecioğlu ve Üstüner, 2003). Zihinsel yetersizlik (engellilik), yaşamın erken dönemlerinde başlayan, zekâ ve iletişim, kendine bakım, sosyal etkileşim gibi alanlarda uyum davranışlarında bozulmalara neden olan (Akt: Demirbilek, 203) kalıcı yetersizlikler bırakan, gözlem, kontrol, bakım, tedavi ve rehabilitasyon gerektiren aynı zamanda aile üyelerinin tümünü, aile yaşamını ekonomik, sosyal, duygusal, davranışsal ve bilişsel yönlerden etkileyen kalıcı 7

3 bir sağlık sorunudur (Yıldırım ve Conk, 2005). Bir çocuk ya da yetişkine zihinsel engel tanısı konulabilmesi için ortalamanın altındaki zeka işlevi ile birlikte iletişimde, öz bakımda, evdeki yaşamda, toplumsal becerilerde, toplumsal yararlılıkta, kendini yönlendirmede, sağlığı korumada, PROBLEMS OF CHILDREN WHO APPLĠED PSYCHĠATRIC akademik becerilerde ve çalışma alanlarında iki veya daha fazla bozukluğun bir arada olması ve bu durumun 8 yaşından önce başlaması öngörülmektedir (Akt: Tamer, 200). Bir başka rahatsızlık durumu olan dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu (DEHB), anne-çocuk ilişkilerinde sorun gelişme riskinde artış ile karakterize, çocukluk çağının en sık rastlanan psikiyatrik bozukluklarından biridir (Durukan vd., 2008). Çocukların davranışlarının annebabayı açıkça etkilediği, olumsuz davranışların anne-babanın sıkıntısını artırdığı bilinmektedir (Whalen ve Henker, 999; Whalen vd., 989). En çok rapor edilen bulgulardan biri de DEHB li çocukların annelerinin daha fazla ebeveynlik stresi yaşadığı ve daha düşük özgüvene sahip olduğudur (Johnston ve Mash, 200). Artan gereksinim anne-babalık işlevinde aksamaya yol açarak anne-babaları olumsuz etkilemektedir (Durukan vd., 2008). Gau ve arkadaşları. (2007) DEHB de anne-baba ve ailesel etkenleri araştırdıkları çalışmalarında, annelerde anksiyete, depresyon, bedensel yakınmalar ve uyku sorununun arttığını saptamışlardı (Gau, 2007). Durukan ve arkadaşları (2008) çalışmalarında, annelerin depresyon ve anksiyete düzeylerinin yüksek olduğu saptamışlardır. Halime ġenay GÜZEL, 2 Haluk ARKAR Psikolog Doktor (Klinik Psikolog) Madalyon Psikiyatri Merkezi Özet yönelim ve dışa yönelim sorunları üzerinde etkili olduğu HOEAH Psikiyatri polikliniğine başvuran 57 çocuk ve ebeveyni Çocuk ve Gençler İçin Davranış Değerlendirme Ölçeği ni (ÇDDÖ/6-8) doldurmuştur. Bulgular: Çok değişkenli varyans analizi Engelli bir çocuğa sahip olmak, engeli ne olur sa olsun bir takım özel güçlükleri de beraberinde getirmektedir. Ailelerin yaşadığı bu güçlükler, psikolojik, maddi durum, eğitim durumu, yaşam tarzı, aile çevresi ve sosyal çevre ile ilişkiler çocuğun engel durumundan etkilenebilmektedir (Dönmez vd., 2000). Anne-babaların engelli çocuğa sahip olmaları onların sorumluluklarını ve işlevle rini arttıracaktır. Çünkü, her çocuğun ihtiyacı ve hakkı olan eğitim, sağlık, ilgi, sevgi, boş zamanların değerlendirilmesi, korunma, sağlıklı cinsel gelişime sahip olma gibi konularda engelli birey söz konusu olduğunda daha da özen gösterilmesi gerekmek tedir (Özekes vd., 998). Literatürde zihinsel ya da bedensel engelli çocuğa sahip anne babaların (özellikle annelerin) engelli çocuğa sahip olmayan anne-babalara göre daha çok stres altında oldukları ve anksiyete düzeylerinin daha yüksek olduğu bildirilmektedir (Glidden vd., 2003, Hasting, 2003, Esdaile vd., 2003, Uğuz vd., 2004). Zihinsel engelli çocuğa verilen tepkiler her ailede ve her ebeveynde farklı düzeyde yaşanmaktadır. Bazı ailelerde ya da ebeveynlerde bu süreç daha kolay atlatılıp, aile/ebeveyn yapıcı birtakım yaklaşımları planlama ve hayatlarında gerekli düzenlemeleri yapmaya başlarken, bazı aileler uzun süreli keder ve yas yaşayabilmektedir (Sarı, 2007). Yapılan çalışmalarda engelli çocuğu olan aile lerin aile yapısında, işlevlerinde bozulmalar ve ailede farklı açılardan zorlanmalara neden olduğu bildiril mektedir (İçmeli, vd., 2008; Khamis 2007; Taanila, Syrjala, Kokkonen ve Jarvelin 2002). 8

4 Normal gelişim gösteren bir çocuğa sahip olmak bile çeşitli seviyelerde aileler üzerinde stres yaratmaktayken ve ailelerin uyum sürecini etkilemekteyken, engeli olan bir çocuğa sahip olunması, aileler tarafından yaşanan stres seviyesini kaçınılmaz olarak artırmaktadır. Öte yandan ailelerde, PROBLEMS OF CHILDREN WHO APPLĠED PSYCHĠATRIC başta hayal kırıklığının getirdiği suçluluk, kaygı duygularının yanı sıra depresyona kadar giden olumsuz etkiler görülebilmektedir (Fisman, Wolf ve Noh, 989; Öksüz, 2008; Vardarcı, 20). Engelli çocuk, belli gelişim alanları açısından yetersizlikten etkilenmiş olmasından dolayı anne ve babasına değişen derecelerde bağımlıdır. Bu durum aile için sürekli başa çıkma gerektiren bir stres kaynağıdır (Bilal ve Dağ, 2005). Stres, başa çıkılması gereken bir durumdur, eğer başa çıkma stratejileri başarısız olursa, psikolojik sağlıkta bozulma olur ve psikopatolojik belirtilerin ortaya çıkması da kaçınılmaz bir durum olur (Akt: Sarıkaya, 20). Başa çıkma, bireyin kendisi için stres oluşturan olay ya da etkenlere karşı direnmesi ve bu durumlara karşı başa çıkma amacıyla gösterdiği bilişsel, duygusal ve davranışsal tepkilerin tümü olarak tanımlanabilir. Söz konusu durumlara karşı kişinin kullandığı başa çıkma tutumları yaş, cinsiyet, kültür ve hastalık gibi çok çeşitli etkenlere bağlı olarak değişebildiğinden bireye özgü bir nitelik taşımaktadır (Ağargün vd., 2005). Zihinsel engelli çocuklara sahip ailelerin ihtiyaçlarının saptanması ve bu ihtiyaçlar doğrultusunda hizmetler sunulması aile içi destek sisteminin Halime ġenay GÜZEL, 2 Haluk ARKAR Psikolog Doktor (Klinik Psikolog) Madalyon Psikiyatri Merkezi Özet yönelim ve dışa yönelim sorunları üzerinde etkili olduğu HOEAH Psikiyatri polikliniğine başvuran 57 çocuk ve ebeveyni Çocuk ve Gençler İçin Davranış Değerlendirme Ölçeği ni (ÇDDÖ/6-8) doldurmuştur. Bulgular: Çok değişkenli varyans analizi etkili olduğu bulunmuştur. Fiziksel YÖNTEM istismara uğrama, dışa yönelim güçlenmesini sağlayacaktır (Girli, 2005). Ailelerin yetersizliği olan çocuklarına başarılı bir şekilde uyum yapabilmeleri için, çocuklarının gereksinimleriyle etkili şekilde başa çıkabilmeleri bunun yanı sıra yetersizliğin neden olduğu aile işlevleriyle ilgili yaşanan sorunları çözümlemelerine yardımcı olacak destek hizmetlerine de ulaşabilmeleri gerekmektedir (Sucuoğlu, 2009). Bu araştırmanın amacı; 7-7 yaş arası özel gereksinime ihtiyacı olan çocukları olan ailelerin psikolojik iyi olma ve başa çıkma yöntemleri çocuğun yaşı, engel türü, anne babanın cinsiyeti, eğitim düzeyi gibi değişkenlere göre farklılaşmakta mıdır? sorusuna cevap aramaktır. Araştırmada verilerin elde edilmesinde anket tekniği kullanılmıştır. Anketin ilk bölümünde, katılımcıların ve çocuklarının demografik ve betimleyici özellikleri ikinci bölümde ise ebeveynlerin başa çıkma yöntemleri ele alınmıştır. Güvenilirlik analizi sonucunda Alpha = 0,982 olmasından dolayı 23 maddenin çok yüksek güvenilirlik düzeyinde olduğunu söyleyebiliriz. Toplanan verilerin analizi kapsamında betimleyici istatistikler ile ebeveynlerin stresle başa çıkma durumlarının bazı değişkenler açısından farklılıklarının tespitine yönelikte ANOVA testinden yararlanılmıştır. Araştırmadan elde edilen verilerin analizinde PASW 8.0 paket programı kullanılmıştır. Değişkenler arasında ilişki ve farklarda 0.05 önem düzeyi dikkate alınmıştır. 9

5 Kullanılan anket daha önceden kullanılmadığı için ön araştırma yapılmış ve İstanbul ili model alınarak araştırma konusuna yönelik 50 katılımcıya bu anket formu kullandırılmıştır. 50 katılımcıdan dönen anket formları bir ön teste tabi tutulmuştur. Cronbach s Alpha kat sayısı PROBLEMS OF CHILDREN WHO APPLĠED PSYCHĠATRIC olarak 0.72 değeri elde edilmiştir. Elde edilen bu değeri düşüren bazı olumsuz sorular anket formundan çıkarılmıştır. Asıl araştırma öncesinde BULGULAR Çocuğa yakınlığı Yaş uzman görüşleri alınmıştır. Uzmanlardan alınan görüşlere göre anket formunda yer alan 5 li likert ölçekli sorularda iyileştirmeye gidilmiştir. Ayrıca ön testte gerçekleştirilen çalışma sonucunda katılımcılardan gelen cevaplar ve çıkan sonuçlara göre de alt boyutlar belirlenmiştir. Bu Halime ġenay GÜZEL, 2 Haluk ARKAR Psikolog Doktor (Klinik Psikolog) Madalyon Psikiyatri Merkezi alt boyutların belirlenmesinde katılımcı görüşleri ile uzman görüşleri etkili olmuştur. Özet yönelim ve dışa yönelim sorunları üzerinde etkili olduğu HOEAH Psikiyatri polikliniğine başvuran 57 çocuk ve ebeveyni Çocuk ve Gençler İçin Davranış Değerlendirme Ölçeği ni (ÇDDÖ/6-8) doldurmuştur. Bulgular: Çok değişkenli N varyans analizi Kadın sorunları erkek çocuklarında daha çok görülmektedir. 575 Ayrıca ebeveynin Anne psikiyatrik tedavi almasının ve ailenin son 6 aydır stresli yaşam Erkekolayı yaşama durumunun sadece içe yönelim sorunları üzerinde etkili olduğu bulunmuştur. Fiziksel istismara uğrama, 297 dışa yönelim sorunları Baba üzerinde etkili bulunmuştur. TartıĢma: Bu çalışmanın bulguları 30 ve altı içe yönelim-dışa yönelim sorunları için riskli grupların 69 % 65,9 34, 7, ,6 Tablo. Katılımcıların Ebeveynlerine İlişkin Demografik İstatistikler Anahtar 4-50 Kelimeler: İçe Yönelim Sorunları, Dışa Yönelim Sorunları, ,6 5 ve üzeri 95 0,9 Okur yazar 49 5,6 İlkokul mezunu ,7 Öğrenim Durumu Ortaokul mezunu 3 5,0 Lise 24 24,5 Üniversite ,4 Yüksek lisans ve üzeri 5,7 Anne Baba Birlikte Yaşama Durumu Evet 82 93, Hayır 60 6,9 Anne Baba Çalışma Durumu Evet 358 4, Hayır 54 58,9 Aylık Gelir 000 TL altında 83 2, TL 73 9,8 20

6 Ailenizde anne baba dışında çocuğunuzun bakımında yardımcı birileri var mı? Çocuğunuzun bakımında size yardımcı olan kişiler kimlerdir? ULUSLARARASI AİLE ÇOCUK VE EĞİTİM DERGİSİ TL CLINIC VARIABLES TL RELATED TO INTERNALIZING AND TL PROBLEMS OF CHILDREN WHO APPLĠED 98 PSYCHĠATRIC,2 Tablo de katılımcıların bazı demografik bilgilerine ilişkin dağılımlar incelendiğinde, ebeveynlerin çoğunluğunun kadın, daha çok 3-40 yaş aralığında olduğu ve birlikte yaşadığı görülmektedir. Aylık gelir durumları 4 kategoride birbirine yakın Evet Halime ġenay GÜZEL, 2 Haluk 286 ARKAR 32,8 Psikolog Doktor (Klinik Psikolog) Madalyon Psikiyatri Merkezi Hayır 2 (Klinik Psikolog) Ege Üniversitesi Psikoloji 586 Bölümü 67,2 Annem ,7 Babam Özet 0 3,5 yönelim Kardeşim ve dışa yönelim sorunları üzerinde 24 etkili olduğu 8,3 HOEAH BakıcıPsikiyatri polikliniğine başvuran çocuk ve ebeveyni 9,4 Çocuk ve Gençler İçin Davranış Değerlendirme Ölçeği ni (ÇDDÖ/6-8) doldurmuştur. Bulgular: Çok değişkenli varyans analizi oranlarda dağılmıştır. Ayrıca çocuk bakımında ise ebeveynlere anne-baba dışında yardım edecek kimsenin olmadığı ve daha çok ebeveynlerin annesinin bu rolü üstlendiği görülmektedir. 2

7 Tablo 2. Katılımcılara İlişkin Demografik Özellikler Çocuğun Yaşı Count PROBLEMS OF 7-9CHILDREN WHO APPLĠED PSYCHĠATRIC 24 Column N % 27,6% ,3% Halime ġenay GÜZEL, 2 Haluk ARKAR % Psikolog Doktor (Klinik Psikolog) Madalyon Psikiyatri Merkezi Çocuğun cinsiyeti 2 (Klinik KızPsikolog) Ege Üniversitesi Psikoloji Bölümü ,3% Erkek ,7% Çocuğunuzun tanısı Zihinsel engelli 99 22,8% Özet Amaç: Bu çalışmada Bedensel çocuğun engelli ve ebeveynlerin (görme ve hangi işitme) özelliklerin içe ,4% yönelim ve dışa yönelim sorunları üzerinde etkili olduğu incelenmiştir. Yöntem: Hiperaktivite Ankara Dışkapı ve davranış Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları HOEAH Psikiyatri bozukluğu polikliniğine olanbaşvuran 57 çocuk ve ebeveyni 9 2,9% Çocuk ve Gençler Ortopedik İçin Davranış ve travmatolojik Değerlendirme Ölçeği ni sorunu (ÇDDÖ/ ,9% 8) doldurmuştur. olanlar Bulgular: Çok değişkenli varyans analizi Çocuğunuzun yetersizlik derecesi sorunları erkek Çok çocuklarında ağır daha çok görülmektedir. Ayrıca 24 5,5% nedir? (zihinsel ve bedensel engel) yaşam olayı yaşama Ağır durumunun sadece içe yönelim sorunları üzerinde 53 34,9% sorunları üzerinde Orta etkili bulunmuştur. TartıĢma: Bu çalışmanın 55 35,4% belirlenmesinin Hafif yanı sıra koruyucu ruh sağlığı açısından da 08 24,2% Özel Eğitim Kurumuna Gidiyor Evet ,0% mu? (zihinsel ve bedensel Anahtar engel) Kelimeler: İçe Yönelim Sorunları, Dışa Yönelim Sorunları, Hayır 79 8,0% Tablo 2 de araştırmaya katılım sağlayan çocuklara ilişkin bazı demografik özellikler görülmektedir. Katılımcıların çoğunluğu 3-7 yaş aralığında ve erkektir. Bedensel engelli ve ortopedik ve travmatolojik sorunu olan katılımcı sayısı diğer tanılara oranla biraz daha fazladır. Katılımcının yetersizlik derecesi ise ağır ve orta sınıfta yer almaktadır. Zihinsel ve bedensel engele sahip katılımcıların çoğunluğu özel bir eğitim kurumuna gitmektedir. 22

8 Problem Çözme ULUSLARARASI AİLE ÇOCUK VE EĞİTİM DERGİSİ Tablo 3. Ebeveynlerin Stresle Başa Çıkma Yöntemlerinin Çocukların Yaş Değişkenine Göre Anova Testi PROBLEMS Sum OF of CHILDREN dfwho APPLĠED Mean PSYCHĠATRIC F Squares Square Between Groups,797 Halime ġenay GÜZEL 2, 2 Haluk ARKAR,399 2,04,25 Within Groups Psikolog 33,525 Doktor (Klinik Psikolog) 77 Madalyon Psikiyatri,89 Merkezi 34, Sosyal Destek Between Groups,292 2,46,756,47 Arama Within Groups 34,237 Özet 77,93 yönelim ve 34,529 dışa yönelim sorunları 79 üzerinde etkili olduğu Kaçınma Between Groups HOEAH Psikiyatri,075 polikliniğine başvuran 2 57 çocuk,038 ve ebeveyni Within Groups Çocuk ve Gençler 25,758 İçin Davranış Değerlendirme 77 Ölçeği ni,46(çddö/6-,258,773 8) doldurmuştur. Bulgular: Çok değişkenli varyans analizi sonuçlarına göre, 25,833 içe yönelim sorunları 79 kız çocuklarında, dışa yönelim Somatizasyon Between Groups ebeveynin psikiyatrik 5,430tedavi almasının ve 2 ailenin son 2,75 6 aydır stresli 5,942,003 Within Groups etkili olduğu bulunmuştur. 80,865 Fiziksel 77 istismara uğrama,,457 dışa yönelim bulguları içe yönelim-dışa 86,295 yönelim 79 sorunları için riskli grupların Obsesif- Between Groups,052 2,526,88,307 Kompulsif Within Groups Anahtar Kelimeler: 78,398 İçe Yönelim Sorunları, 77 Dışa Yönelim,443Sorunları, Kişilerarası Duyarlık 79, Between Groups,459 2,729,682,89 Within Groups 76,733 77,434 78,92 79 Depresyon Between Groups,676 2,338,897,40 Within Groups 66,669 77,377 67, Kaygı Between Groups,64 2,082,7,843 Within Groups 84,665 77,478 84, Düşmanlık Between Groups,03 2,55 2,92,5 Within Groups 44,527 77,252 45, Sig. 23

9 Fobik Kaygı Between Groups,096 2,548,88 Within Groups CLINIC VARIABLES 8,630 RELATED 77 TO INTERNALIZING,46 AND,307 PROBLEMS 82,726 OF CHILDREN WHO 79 APPLĠED PSYCHĠATRIC Paranoid Between Groups,033 2,57 2,727,068 Düşünce Within Groups 33,536 Halime ġenay GÜZEL 77, 2 Haluk ARKAR,89 Psikolog 34,569 Doktor (Klinik Psikolog) 79Madalyon Psikiyatri Merkezi Psikotizm Between Groups,66 2,583,486,229 Within Groups 69,440 77,392 70,606 Özet 79 Ek Ölçek Between Groups yönelim ve dışa,66yönelim sorunları 2 üzerinde etkili,083 olduğu Within Groups HOEAH Psikiyatri 26,43 polikliniğine başvuran çocuk,48 ve ebeveyni Çocuk ve Gençler 26,309 İçin Davranış Değerlendirme 79 Ölçeği ni (ÇDDÖ/6-8) doldurmuştur. Bulgular: Çok değişkenli varyans analizi,56,57 Tablo 3 de H hipotezine ilişkin Anova testi uygulanmış ve hipotez sınanmıştır. H: Özel gereksinime ihtiyaç duyan çocuğa sahip ebeveynlerin, psikolojik iyi olma halleri ve stresle başa çıkma stratejileri çocukların yaşına göre farklılaşmakta mıdır? Yapılan analiz sonucunda katılımcı ebeveynlerin stresle başa çıkma yöntemleri çocuklarının yaşına göre incelendiğinde, başa çıkma yöntemlerinden yalnızca Somatizasyon boyutunun çocukların yaşından etkilendiği diğerlerinin etkilenmediği görülmektedir. 24

10 Problem Çözme ULUSLARARASI AİLE ÇOCUK VE EĞİTİM DERGİSİ Tablo 4. Ebeveynlerin Stresle Başa Çıkma Yöntemlerinin Çocukların Cinsiyet Değişkenine Göre Anova Testi Sum of Squares PROBLEMS OF df CHILDREN Mean WHO APPLĠED F PSYCHĠATRIC Sig. Sig. OUTPATIENT Square UNITS Between Groups 2,208 Halime ġenay GÜZEL, 2 Haluk ARKAR 2,208,626,00 Within Groups Psikolog 65,89 Doktor (Klinik Psikolog) 870 Madalyon Psikiyatri,90 Merkezi 67, Sosyal Destek Between Groups 2,04 2,04,04,00 Arama Within Groups 64,837 Özet 870,89 yönelim ve 66,940 dışa yönelim sorunları 87 üzerinde etkili olduğu Kaçınma Between Groups HOEAH Psikiyatri,00 polikliniğine başvuran 57 çocuk,00 ve ebeveyni Within Groups Çocuk ve Gençler 26,594 İçin Davranış Değerlendirme 870 Ölçeği ni,46(çddö/6-,008,928 8) doldurmuştur. Bulgular: Çok değişkenli varyans analizi sonuçlarına göre, 26,595 içe yönelim sorunları 87 kız çocuklarında, dışa yönelim Somatizasyon Between Groups ebeveynin psikiyatrik,447tedavi almasının ve ailenin son,447 6 aydır stresli,97,339 Within Groups etkili olduğu 424,37 bulunmuştur. Fiziksel 870 istismara uğrama,,488 dışa yönelim bulguları içe 424,764 yönelim-dışa yönelim 87 sorunları için riskli grupların Obsesif- Between Groups,254,254,57,450 Kompulsif Within Groups Anahtar Kelimeler: 386,840 İçe Yönelim Sorunları, 870 Dışa Yönelim,445Sorunları, Kişilerarası Duyarlık 387, Between Groups,767,767,739,88 Within Groups 383, ,44 384,43 87 Depresyon Between Groups 5,769 5,769 5,46,000 Within Groups 325, ,374 33, Kaygı Between Groups,672,672 3,49,062 Within Groups 46, ,479 48,37 87 Düşmanlık Between Groups,00,00 3,95,048 Within Groups 222,38 870, ,

11 Fobik Kaygı Between Groups,404,404 3,03 Within Groups CLINIC VARIABLES 403,033 RELATED 870 TO INTERNALIZING,463 AND,082 PROBLEMS 404,437 OF CHILDREN WHO 87 APPLĠED PSYCHĠATRIC Paranoid Between Groups,088,088,456,500 Düşünce Within Groups 68,538 Halime ġenay GÜZEL 870, 2 Haluk ARKAR,94 Psikolog 68,627 Doktor (Klinik Psikolog) 87Madalyon Psikiyatri Merkezi Psikotizm Between Groups 2,72 2,72 6,886,009 Within Groups 342, , ,34 Özet 87 Ek Ölçek Between Groups yönelim ve dışa,472yönelim sorunları üzerinde etkili,472 olduğu Within Groups HOEAH Psikiyatri 27,947 polikliniğine başvuran çocuk,47 ve ebeveyni 3,22,073 Çocuk ve Gençler 28,420 İçin Davranış Değerlendirme 87 Ölçeği ni (ÇDDÖ/6-8) doldurmuştur. Bulgular: Çok değişkenli varyans analizi Tablo 4 de H2 hipotezine ilişkin Anova testi uygulanmış ve hipotez sınanmıştır. H2: Özel gereksinime ihtiyaç duyan çocuğa sahip ebeveynlerin, psikolojik iyi olma halleri ve stresle başa çıkma stratejileri çocukların cinsiyetine göre faklılaşmakta mıdır? Katılımcı ebeveynlerin stresle başa çıkma yöntemleri çocuklarının cinsiyetine göre incelendiğinde, başa çıkma yöntemlerinden Problem çözme, Sosyal destek arama, Depresyon, Düşmanlık ve Psikotizm boyutlarının çocukların cinsiyetinden etkilendiği diğerlerinin etkilenmediği görülmektedir. Erkek çocuklarda, problem çözme, sosyal destek arama, kişiler arası duyarlılık, depresyon, kaygı, fobik kaygı, paranoid düşünce, psikotizm boyutlarında daha yüksek çıkmaktadır. 26

12 Problem Çözme ULUSLARARASI AİLE ÇOCUK VE EĞİTİM DERGİSİ Tablo 5. Ebeveynlerin Stresle Başa Çıkma Yöntemlerinin Çocukların Engel Türü Değişkenine Göre Anova Testi Sum of Squares PROBLEMS OF df CHILDREN Mean WHO APPLĠED F PSYCHĠATRIC Sig. Sig. OUTPATIENT Square UNITS Between Groups 2,0 Halime ġenay GÜZEL 2, 2 Haluk ARKAR,006 5,284,005 Within Groups Psikolog 65,385 Doktor (Klinik Psikolog) 869 Madalyon Psikiyatri,90 Merkezi 67, Sosyal Destek Between Groups 2,286 2,43 6,03,003 Arama Within Groups 64,655 Özet 869,89 yönelim ve 66,940 dışa yönelim sorunları 87 üzerinde etkili olduğu Kaçınma Between Groups HOEAH Psikiyatri 2,974 polikliniğine başvuran 2 57 çocuk,487 ve ebeveyni 0,452 Within Groups Çocuk ve Gençler 23,622 İçin Davranış Değerlendirme 869 Ölçeği ni,42(çddö/6-,000 8) doldurmuştur. Bulgular: Çok değişkenli varyans analizi sonuçlarına göre, 26,595 içe yönelim sorunları 87 kız çocuklarında, dışa yönelim Somatizasyon Between Groups ebeveynin psikiyatrik,234tedavi almasının ve 2 ailenin son 5,67 6 aydır stresli,804,000 Within Groups etkili olduğu 43,530 bulunmuştur. Fiziksel 869 istismara uğrama,,476 dışa yönelim bulguları içe 424,764 yönelim-dışa yönelim 87 sorunları için riskli grupların Obsesif- Between Groups, ,763 3,334,000 Kompulsif Within Groups Anahtar Kelimeler: 375,568 İçe Yönelim Sorunları, 869 Dışa Yönelim,432Sorunları, Kişilerarası Duyarlık 387, Between Groups 4, ,448 5,605,004 Within Groups 379, , ,43 87 Depresyon Between Groups 2, ,336 7,276,000 Within Groups 38,70 869,367 33, Kaygı Between Groups 20, ,94 22,258,000 Within Groups 397, ,458 48,37 87 Düşmanlık Between Groups 0, ,003 20,374,000 Within Groups 23, , ,

13 Fobik Kaygı Between Groups 2, ,49 3,626 Within Groups CLINIC VARIABLES 392,39 RELATED 869 TO INTERNALIZING,45 AND,000 PROBLEMS 404,437 OF CHILDREN WHO 87 APPLĠED PSYCHĠATRIC Paranoid Düşünce Between Groups Within Groups 8,84 2 4,092 60,443 Halime ġenay GÜZEL 869, 2 Haluk ARKAR,85 22,64,000 Psikolog 68,627 Doktor (Klinik Psikolog) 87Madalyon Psikiyatri Merkezi Psikotizm Between Groups 7, ,966 0,24,000 Within Groups 337, , ,34 Özet 87 Ek Ölçek Between Groups yönelim ve dışa 5,643yönelim sorunları 2 üzerinde 2,822 etkili olduğu 9,972 Within Groups HOEAH Psikiyatri 22,776 polikliniğine başvuran çocuk,4 ve ebeveyni,000 Çocuk ve Gençler 28,420 İçin Davranış Değerlendirme 87 Ölçeği ni (ÇDDÖ/6-8) doldurmuştur. Bulgular: Çok değişkenli varyans analizi Tablo 5 de H3 hipotezine ilişkin Anova testi uygulanmış ve hipotez sınanmıştır. H3: Özel gereksinime ihtiyaç duyan çocuğa sahip ebeveynlerin, psikolojik iyi olma halleri ve stresle başa çıkma stratejileri çocukların engel türüne göre farklılaşmakta mıdır? Katılımcı ebeveynlerin stresle başa çıkma yöntemleri çocuklarının engel türüne göre incelendiğinde, başa çıkma yöntemlerinin tamamının çocukların engel türünden etkilendiği görülmektedir. En fazla etkilenen gruplar içerisinde sırasıyla hiperaktivite ve davranış bozukluğu, ortopedik travmatolojik rahatsızlık ve zihinsel ve bedensel yetersizlik durumu olanlar gelmektedir. 28

14 Problem Çözme ULUSLARARASI AİLE ÇOCUK VE EĞİTİM DERGİSİ Tablo 6. Ebeveynlerin Stresle Başa Çıkma Yöntemlerinin Ebeveynlerin Cinsiyet Değişkenine Göre Anova Testi Sum of Squares PROBLEMS OF df CHILDREN Mean WHO APPLĠED F PSYCHĠATRIC Sig. Sig. OUTPATIENT Square UNITS Between Groups,956 Halime ġenay GÜZEL, 2 Haluk ARKAR,956 0,288,00 Within Groups Psikolog 65,440 Doktor (Klinik Psikolog) 870 Madalyon Psikiyatri,90 Merkezi 67, Sosyal Destek Between Groups,48,48 64,250,000 Arama Within Groups 55,460 Özet 870,79 yönelim ve 66,940 dışa yönelim sorunları 87 üzerinde etkili olduğu Kaçınma Between Groups HOEAH Psikiyatri 4,085 polikliniğine başvuran 57 çocuk 4,085 ve ebeveyni 29,006 Within Groups Çocuk ve Gençler 22,5 İçin Davranış Değerlendirme 870 Ölçeği ni,4(çddö/6-,000 8) doldurmuştur. Bulgular: Çok değişkenli varyans analizi sonuçlarına göre, 26,595 içe yönelim sorunları 87 kız çocuklarında, dışa yönelim Somatizasyon Between Groups ebeveynin psikiyatrik 38,63tedavi almasının ve ailenin son 38,63 6 aydır stresli 87,039,000 Within Groups etkili olduğu 386,33 bulunmuştur. Fiziksel 870 istismara uğrama,,444 dışa yönelim bulguları içe 424,764 yönelim-dışa yönelim 87 sorunları için riskli grupların Obsesif- Between Groups 7,732 7,732 4,766,000 Kompulsif Within Groups Anahtar Kelimeler: 369,362 İçe Yönelim Sorunları, 870 Dışa Yönelim,425Sorunları, Kişilerarası Duyarlık 387, Between Groups 2,762 2,762 52,203,000 Within Groups 362, ,47 384,43 87 Depresyon Between Groups 8,420 8,420 5,208,000 Within Groups 32, ,360 33, Kaygı Between Groups 4,24 4,24 94,839,000 Within Groups 377, ,434 48,37 87 Düşmanlık Between Groups 6,939 6,939 7,384,000 Within Groups 206, , ,

15 Fobik Kaygı Between Groups 2,308 2,308 27,307 Within Groups CLINIC VARIABLES 392,29 RELATED 870 TO INTERNALIZING,45 AND,000 PROBLEMS 404,437 OF CHILDREN WHO 87 APPLĠED PSYCHĠATRIC Paranoid Düşünce Between Groups Within Groups 6,032 6,032 62,594 Halime ġenay GÜZEL 870, 2 Haluk ARKAR,87 32,278,000 Psikolog 68,627 Doktor (Klinik Psikolog) 87Madalyon Psikiyatri Merkezi Psikotizm Between Groups 0,999 0,999 28,620,000 Within Groups 334, , ,34 Özet 87 Ek Ölçek Between Groups yönelim ve dışa 2,863yönelim sorunları üzerinde 2,863 etkili olduğu 9,84 Within Groups HOEAH Psikiyatri 25,556 polikliniğine başvuran çocuk,44 ve ebeveyni,000 Çocuk ve Gençler 28,420 İçin Davranış Değerlendirme 87 Ölçeği ni (ÇDDÖ/6-8) doldurmuştur. Bulgular: Çok değişkenli varyans analizi etkili olduğu bulunmuştur. Fiziksel temleri istismara ebeveynlerin uğrama, dışa yönelim cinsiyetine göre Tablo 6 de H4 hipotezine ilişkin Anova testi uygulanmış ve hipotez sınanmıştır. H4: Özel gereksinime ihtiyaç duyan çocuğa sahip ebeveynlerin, psikolojik iyi olma halleri ve stresle başa çıkma stratejileri (Anne ve Babaya) ebeveynlerin cinsiyetlerine göre farklılaşmakta mıdır? Katılımcı ebeveynlerin stresle başa çıkma yön- incelendiğinde, başa çıkma yöntemlerinin tamamının ebeveynin cinsiyetinden etkilendiği görülmektedir. Daha çok annelerin strese maruz kaldıkları saptanmıştır. 30

16 Problem Çözme ULUSLARARASI AİLE ÇOCUK VE EĞİTİM DERGİSİ Tablo 7. Ebeveynlerin Stresle Başa Çıkma Yöntemlerinin Ebeveynlerin Yaş Değişkenine Göre Anova Testi Sum of Squares PROBLEMS OF df CHILDREN Mean WHO APPLĠED F PSYCHĠATRIC Sig. Sig. OUTPATIENT Square UNITS Between Groups 3,9 Halime ġenay GÜZEL 3, 2 Haluk ARKAR,064 5,623,00 Within Groups Psikolog 64,205 Doktor (Klinik Psikolog) 868 Madalyon Psikiyatri,89 Merkezi 67, Sosyal Destek Between Groups 2,93 3,97 5,39,002 Arama Within Groups 64,027 Özet 868,89 yönelim ve 66,940 dışa yönelim sorunları 87 üzerinde etkili olduğu Kaçınma Between Groups HOEAH Psikiyatri 3,03 polikliniğine başvuran 3 57 çocuk,00 ve ebeveyni Within Groups Çocuk ve Gençler 23,565 İçin Davranış Değerlendirme 868 Ölçeği ni,42(çddö/6-7,097,000 8) doldurmuştur. Bulgular: Çok değişkenli varyans analizi sonuçlarına göre, 26,595 içe yönelim sorunları 87 kız çocuklarında, dışa yönelim Somatizasyon Between Groups ebeveynin psikiyatrik 6,400tedavi almasının ve 3 ailenin son 2,33 6 aydır stresli 4,426,004 Within Groups etkili olduğu 48,364 bulunmuştur. Fiziksel 868 istismara uğrama,,482 dışa yönelim bulguları içe 424,764 yönelim-dışa yönelim 87 sorunları için riskli grupların Obsesif- Between Groups 3,284 3,095 2,475,060 Kompulsif Within Groups Anahtar Kelimeler: 383,80 İçe Yönelim Sorunları, 868 Dışa Yönelim,442Sorunları, Kişilerarası Duyarlık 387, Between Groups 9,92 3 3,307 7,665,000 Within Groups 374,50 868,43 384,43 87 Depresyon Between Groups,450 3,50,394,758 Within Groups 330, ,38 33, Kaygı Between Groups 3,764 3,255 2,627,049 Within Groups 44, ,478 48,37 87 Düşmanlık Between Groups,400 3,467,825,4 Within Groups 22, , ,

17 Fobik Kaygı Between Groups 2,676 3,892,927 Within Groups CLINIC VARIABLES 40,76 RELATED 868 TO INTERNALIZING,463 AND,24 PROBLEMS 404,437 OF CHILDREN WHO 87 APPLĠED PSYCHĠATRIC Paranoid Between Groups 2,59 3,864 4,55,004 Düşünce Within Groups 66,036 Halime ġenay GÜZEL 868, 2 Haluk ARKAR,9 Psikolog 68,627 Doktor (Klinik Psikolog) 87Madalyon Psikiyatri Merkezi Psikotizm Between Groups 6,35 3 2,7 5,42,00 Within Groups 338, ,39 345,34 Özet 87 Ek Ölçek Between Groups yönelim ve dışa,57yönelim sorunları 3 üzerinde etkili,052 olduğu Within Groups HOEAH Psikiyatri 28,262 polikliniğine başvuran çocuk,48 ve ebeveyni,355,786 Çocuk ve Gençler 28,420 İçin Davranış Değerlendirme 87 Ölçeği ni (ÇDDÖ/6-8) doldurmuştur. Bulgular: Çok değişkenli varyans analizi Tablo 7 de H5 hipotezine ilişkin Anova testi uygulanmış ve hipotez sınanmıştır. H5: Özel gereksinime ihtiyaç duyan çocuğa sahip ebeveynlerin, psikolojik iyi olma halleri ve stresle başa çıkma stratejileri ebeveynlerin yaşlarına göre (Anne babaların Yaşlarına Göre) farklılaşmakta mıdır? Katılımcı ebeveynlerin stresle başa çıkma yöntemleri ebeveynlerin yaşlarına göre incelendiğinde, başa çıkma yöntemlerinden Obsesif kompulsif, Depresyon, Düşmanlık, Fobik kaygı ve Ek ölçeğin ebeveynin yaşından etkilenmediği diğerlerinin etkilendiği görülmektedir. 30 ve altı yaşlarda ebeveynlerin çocuklarına karşı ilgileri daha fazla olmakta ve stres düzeyleri daha düşük olmaktadır. Yaş arttıkça stres düzeyi artmaktadır. Sürekli hastalık, hastalık durumu ve çocuğun yaşı arttıkça orantılı olarak ebeveynlerin stres düzeyi de artmaktadır. 32

18 Tablo 8. Ebeveynlerin Stresle Başa Çıkma Yöntemlerinin Ebeveynlerin Eğitim Değişkenine Problem Çözme Göre Anova Testi Sum of Squares PROBLEMS OF df CHILDREN Mean WHO APPLĠED F PSYCHĠATRIC Sig. Sig. OUTPATIENT Square UNITS Between Groups,495 Halime ġenay GÜZEL 5, 2 Haluk ARKAR 2,299 2,770,000 Within Groups Psikolog 55,902 Doktor (Klinik Psikolog) 866 Madalyon Psikiyatri,80 Merkezi 67, Sosyal Destek Between Groups 5,492 5,098 5,89,000 Arama Within Groups 6,449 Özet 866,86 yönelim ve 66,940 dışa yönelim sorunları 87 üzerinde etkili olduğu Kaçınma Between Groups HOEAH Psikiyatri 4,486 polikliniğine başvuran 5 57 çocuk,897 ve ebeveyni Within Groups Çocuk ve Gençler 22,09 İçin Davranış Değerlendirme 866 Ölçeği ni,4(çddö/6-6,363,000 8) doldurmuştur. Bulgular: Çok değişkenli varyans analizi sonuçlarına göre, 26,595 içe yönelim sorunları 87 kız çocuklarında, dışa yönelim Somatizasyon Between Groups ebeveynin psikiyatrik 2,545tedavi almasının ve 5 ailenin son 4,309 6 aydır stresli 9,255,000 Within Groups etkili olduğu 403,29 bulunmuştur. Fiziksel 866 istismara uğrama,,466 dışa yönelim bulguları içe 424,764 yönelim-dışa yönelim 87 sorunları için riskli grupların Obsesif- Between Groups 4, ,86 6,645,000 Kompulsif Within Groups Anahtar Kelimeler: 372,790 İçe Yönelim Sorunları, 866 Dışa Yönelim,430Sorunları, Kişilerarası Duyarlık 387, Between Groups 7,524 5,505 3,458,004 Within Groups 376, , ,43 87 Depresyon Between Groups 9,800 5,960 5,278,000 Within Groups 32, ,37 33, Kaygı Between Groups 9,695 5,939 4,09,00 Within Groups 408, ,472 48,37 87 Düşmanlık Between Groups 5,964 5,93 4,75,000 Within Groups 27,48 866,25 223,

19 Fobik Kaygı Between Groups 7,893 5,579 3,448 Within Groups CLINIC VARIABLES 396,544 RELATED 866 TO INTERNALIZING,458 AND,004 PROBLEMS 404,437 OF CHILDREN WHO 87 APPLĠED PSYCHĠATRIC Paranoid Between Groups 3,463 5,693 3,63,003 Düşünce Within Groups 65,64 Halime ġenay GÜZEL 866, 2 Haluk ARKAR,9 Psikolog 68,627 Doktor (Klinik Psikolog) 87Madalyon Psikiyatri Merkezi Psikotizm Between Groups 3,248 5,650,644,46 Within Groups 342, , ,34 Özet 87 Ek Ölçek Between Groups yönelim ve dışa 2,02yönelim sorunları 5 üzerinde etkili,404 olduğu Within Groups HOEAH Psikiyatri 26,399 polikliniğine başvuran çocuk,46 ve ebeveyni 2,769,07 Çocuk ve Gençler 28,420 İçin Davranış Değerlendirme 87 Ölçeği ni (ÇDDÖ/6-8) doldurmuştur. Bulgular: Çok değişkenli varyans analizi Tablo 8 de H6 hipotezine ilişkin Anova testi uygulanmış ve hipotez sınanmıştır. H6: Özel gereksinime ihtiyaç duyan çocuğa sahip ebeveynlerin, psikolojik iyi olma halleri ve stresle başa çıkma stratejileri ebeveynlerin anne ve babaların eğitim düzeylerine göre (Anne Babaların öğrenim durumuna göre) farklılaşmakta mıdır? Katılımcı ebeveynlerin stresle başa çıkma yöntemleri ebeveynlerin eğitim düzeylerine göre incelendiğinde, başa çıkma yöntemlerinden Psikotizm boyutunun ebeveynin eğitiminden etkilenmediği diğerlerinin etkilendiği görülmektedir. Zihinsel ve bedensel yetersizlik ile hiperaktivite ve davranış bozukluğu olanların ebeveynlerinin eğitim seviyesi arttıkça ebeveynlerin çocuklarına karşı ilgi ve alaka düzeyi artmaktadır. Stresle başa çıkma yöntemlerinde eğitim çok önemli bir faktördür. Eğitim bütün sorunlar üzerinde olumlu etkiye sahiptir. 34

20 Tablo 9. Ebeveynlerin Stresle Başa Çıkma Yöntemlerinin Ebeveynlerin Sosyo-Ekonomik Problem Çözme Durum Değişkenine Göre Anova Testi Sum of Squares PROBLEMS OF df CHILDREN Mean WHO APPLĠED F PSYCHĠATRIC Sig. Sig. OUTPATIENT Square UNITS Between Groups 5,348 Halime ġenay GÜZEL 5, 2 Haluk ARKAR,070 5,76,000 Within Groups Psikolog 62,048 Doktor (Klinik Psikolog) 866 Madalyon Psikiyatri,87 Merkezi 67, Sosyal Destek Between Groups 7,93 5,583 8,68,000 Arama Within Groups 59,027 Özet 866,84 yönelim ve 66,940 dışa yönelim sorunları 87 üzerinde etkili olduğu Kaçınma Between Groups HOEAH Psikiyatri 5,04 polikliniğine başvuran 5 57 çocuk,02 ve ebeveyni Within Groups Çocuk ve Gençler 2,49 İçin Davranış Değerlendirme 866 Ölçeği ni,40(çddö/6-7,277,000 8) doldurmuştur. Bulgular: Çok değişkenli varyans analizi sonuçlarına göre, 26,595 içe yönelim sorunları 87 kız çocuklarında, dışa yönelim Somatizasyon Between Groups ebeveynin psikiyatrik 36,775tedavi almasının ve 5 ailenin son 7,355 6 aydır stresli 6,46,000 Within Groups etkili olduğu 387,989 bulunmuştur. Fiziksel 866 istismara uğrama,,448 dışa yönelim bulguları içe 424,764 yönelim-dışa yönelim 87 sorunları için riskli grupların Obsesif- Between Groups 25, ,077 2,55,000 Kompulsif Within Groups Anahtar Kelimeler: 36,709 İçe Yönelim Sorunları, 866 Dışa Yönelim,48Sorunları, Kişilerarası Duyarlık 387, Between Groups 24, ,85,572,000 Within Groups 360, ,46 384,43 87 Depresyon Between Groups 24, ,879 3,765,000 Within Groups 306, ,354 33, Kaygı Between Groups 27, ,45 2,070,000 Within Groups 39,6 866,452 48,37 87 Düşmanlık Between Groups, ,353 9,630,000 Within Groups 2,67 866, ,

21 Fobik Kaygı Between Groups 9,254 5,85 4,056 Within Groups CLINIC VARIABLES 395,83 RELATED 866 TO INTERNALIZING,456 AND,00 PROBLEMS 404,437 OF CHILDREN WHO 87 APPLĠED PSYCHĠATRIC Paranoid Düşünce Between Groups Within Groups 0, ,00 58,577 Halime ġenay GÜZEL 866, 2 Haluk ARKAR,83 0,977,000 Psikolog 68,627 Doktor (Klinik Psikolog) 87Madalyon Psikiyatri Merkezi Psikotizm Between Groups 0, ,005 5,79,000 Within Groups 335,34 866, ,34 Özet 87 Ek Ölçek Between Groups yönelim ve dışa 4,826yönelim sorunları 5 üzerinde etkili,965 olduğu Within Groups HOEAH Psikiyatri 23,594 polikliniğine başvuran çocuk,43 ve ebeveyni 6,762,000 Çocuk ve Gençler 28,420 İçin Davranış Değerlendirme 87 Ölçeği ni (ÇDDÖ/6-8) doldurmuştur. Bulgular: Çok değişkenli varyans analizi ebeveynin psikiyatrik tedavi almasının SONUÇ ve ailenin VE son 6 DEĞERLENDİRME aydır stresli Tablo 9 da H7 hipotezine ilişkin Anova testi uygulanmış ve hipotez sınanmıştır. H7: Özel gereksinime ihtiyaç duyan çocuğa sahip ebeveynlerin, psikolojik iyi olma halleri ve stresle başa çıkma stratejileri ebeveynlerin sosyo-ekonomik düzeyine göre farklılaşmakta (Anne babaların sosyo-ekonomik düzeyine göre ) mıdır? Katılımcı ebeveynlerin stresle başa çıkma yöntemleri ebeveynlerin sosyo-ekonomik düzeyine göre incelendiğinde, başa çıkma yöntemlerinden tamamının ebeveynin sosyo-ekonomik düzeyinden etkilendiği görülmektedir. Zihinsel ve bedensel yetersizlik ile hiperaktivite ve davranış bozukluğu olanların ebeveynlerin geliri arttıkça daha fazla ilgi olmakta ve gelir düzeyinin artması stresle başa çıkma yöntemlerinde olumlu etki yapmaktadır. Ailenin ekonomik düzeyi, anne-babaların eğitim düzeyleri, meslekleri, evlilik uyumları, ailenin sosyal güvencesinin olup olmaması, çocuklardaki zihinsel veya bedensel engelin şiddeti, engelli çocuğun yaşı, engelin süreğen oluşu, tıbbi yardım ihtiyacının fazla olması (örneğin; yineleyen ameliyatlar) gibi çeşitli etkenler anne-babanın engelli çocuğu kabullenme düzeyini, algılama şeklini, engelli çocuğa uyumunu ve anne-babaların çeşitli alanlardaki stres düzeylerini etkilemektedir (Pelchat vd., 999, Timko vd., 992, Minnes, 988). Çalışmada katılımcı ebeveynlerin stresle başa çıkma yöntemlerinin; Çocuklarının yaşına göre incelendiğinde, yalnızca Somatizasyonun çocukların yaşından etkilendiği diğerlerinin etkilenmediği, 3-7 yaş grubundaki 36

22 katılımcıların diğer yaş gruplarına göre farklılaştığı görülmektedir. PROBLEMS OF CHILDREN WHO APPLĠED PSYCHĠATRIC Çocuklarının cinsiyetine göre incelendiğinde, Problem çözme, Sosyal destek arama, Depresyon, Düşmanlık ve Psikotizm in çocukların cinsiyetinden etkilendiği diğerlerinin etkilenmediği saptanmıştır. Çalışmamızda çocuklarının engel türüne göre incelendiğinde, başa çıkma yöntemlerinin tamamının çocukların engel türünden etkilendiği saptanmıştır. Bu durumdan hiperaktivite ve davranış bozukluğu olan çocukların daha fazla etkilendiği belirlenmiştir. Daha sonra sırayla, ortopedik travmatolojik rahatsızlık ve zihinsel ve bedensel yetersizlik durumu olanlar gelmektedir. Akkök (989), çocuğun özür türü ve derecesinin anneye bağımlılık getirdiği, maddi yük ve sıkıntılarla ev ortamında nasıl algılandığına bağlı olarak annenin kaygı düzeyini etkilediği, babaların da çocukların zihinsel gelişimlerine bağlı olarak kaygılarının arttığını belirlemiş; Altındağ (2007) da araştırmasında, annelerde mevcut olan psikolojik sıkıntı düzeyinin, çocuklarında görülen fiziksel yeti yitimi ile ilişkili olduğunu işaret etmiştir (Akkök, 989; Altındağ vd., 2007). Çalışmada stresle başa çıkma yöntemleri ebeveynlerin cinsiyetine göre incelendiğinde, başa çıkma yöntemlerinin tamamının ebeveynin cinsiyetinden etkilendiği ve cinsiyet faktörüne göre annelerin ön plana çıktığı belirlenmiştir. Bu durumun yapılan bazı çalışmalarla paralellik göstermektedir. Halime ġenay GÜZEL, 2 Haluk ARKAR Psikolog Doktor (Klinik Psikolog) Madalyon Psikiyatri Merkezi Özet yönelim ve dışa yönelim sorunları üzerinde etkili olduğu HOEAH Psikiyatri polikliniğine başvuran 57 çocuk ve ebeveyni Çocuk ve Gençler İçin Davranış Değerlendirme Ölçeği ni (ÇDDÖ/6-8) doldurmuştur. Bulgular: Çok değişkenli varyans analizi Engelli çocuğa sahip bazı anneler çocuklarını yetiştirirken çoğu zaman ne yapacaklarını bilemedikleri için kendilerini tehdit altında hissedebilirler (Turnbull ve Turnbull, 200). Giderek artan yalnızlık duyguları, azalan sosyal ilişkileri, suçluluk, kaygı ve depresyon gibi sosyal ve duygusal sorunlar yaşamlarının bir parçası olabilir (Gallagher, Beckman ve Cross, 983; Emerson, vd., 2006). Zihinsel engelli çocuklara sahip olan ve sahip olmayan annelerle yapılan çalışmaların meta analizinde, zihinsel engelli çocukların annelerinin yüzde 29 unda yüksek düzeyde depresif belirtilerin görüldüğü belirtilmiştir (Singer, 2006). Engelli çocuğa sahip olan annelerde somatik yakınmalar, depresyon ve anksiyete bozukluğu gibi ruhsal sorunların engelli çocuğa sahip olmayan annelere göre daha sık görüldüğü bildirilmektedir (Miller vd., 992). Ayrıca bazı araştırma sonuçları, yetersizliği olan çocuk ailesi içinde bu durumdan en olumsuz etkilenen kişinin anne olduğunu göstermektedir (Baruch, Biener ve Barnett, 987; Duygun ve Sezgin, 2003; Hanson ve Hanline, 994; Miller, vd., 992; Schilling, vd., 985; Seltzer, vd., 200). Benzer şekilde Glidden vd., (2003) ve Bahar vd., (2009), zi hinsel ve bedensel engelli çocuğa sahip anne ve babaların (özellikle annelerin) engel li çocuğa sahip olmayan anne ve babalara göre daha çok stres altında oldukları ve anksiyete düzeylerinin yüksek olduğunu bildirmektedir (Glidden vd., 2003, Bahar vd., 2009). Uğuz ve ark. (2004) çalışmasında engelli çocuğa 37

23 sahip annelerin normal çocuklu annelerden daha PROBLEMS OF CHILDREN WHO APPLĠED PSYCHĠATRIC fazla ruhsal sorun yaşadıklarını ifade etmektedir. Byrne ve Cunningham, (985), Dyson, (993), ve Taanila vd., (999), nin zihinsel engelli çocuk aileleri ile yaptıkları çalışmalar incelendiğinde, engelli çocuk ailelerinin normal çocuk ailelerine oranla psikolojik açıdan daha fazla risk altında oldukları ve engelli çocuk ailesi içinde bu durumdan en olumsuz etkilenen kişinin anne olduğu ifade edilmektedir (Byrne ve Cunningham, 985; Dyson, 993; Taanila, Jarvelin ve Kokkonen, 999). Hastings ve Beck, (2004), zihinsel engelli çocuk annelerinin engelli olmayan çocukların annelerine göre daha fazla stres yaşadıklarını belirtmektedir (Hastings ve Beck, 2004). Schilling, Schinke ve Kirkham (985) de ailede zihinsel engelli bir çocuk olduğunda, annenin stresinin babanınkinden daha yüksek düzeyde olduğunu belirtmişlerdir (Akt; Kaner, 2004). Genellikle engelli çocuğun bütün yükünü taşıyan annedir; kronik yorgunluk ve fiziksel sağlıklarından şikayet gibi belirtilerle ortaya çıkan depresyon ruhsal sağlıklarının etkilendiğini göstermektedir (Ayer ve Alaszewski, 984; Carr ve Hewett, 982). Ülkemizde yapılan araştırmalarda da aile içinde zihinsel engelli çocuğun yükünü çeken bireyin anne olduğu görülmektedir. Zihinsel engelli çocuğunu yetiştirirken bazı annelerin psikolojik ve ekonomik odaklı sorunları daha fazla yaşadığı belirtilmiştir (Işıkhan, 2005). Zihinsel engelli çocuk sahibi annelerin suçluluk ve utanç duygularını sağlıklı Halime ġenay GÜZEL, 2 Haluk ARKAR Psikolog Doktor (Klinik Psikolog) Madalyon Psikiyatri Merkezi Özet yönelim ve dışa yönelim sorunları üzerinde etkili olduğu HOEAH Psikiyatri polikliniğine başvuran 57 çocuk ve ebeveyni Çocuk ve Gençler İçin Davranış Değerlendirme Ölçeği ni (ÇDDÖ/6-8) doldurmuştur. Bulgular: Çok değişkenli varyans analizi çocuk annelerine göre daha yoğun yaşadıkları bulunmuştur (Karaçengel, 2007). Engelli çocuğa sahip annelerde engelli çocuğa sahip olmayan annelere göre depresyon, kaygı ve stres düzeyinin daha yüksek olduğu (Uğuz, vd., 2004), annelerin depresyon puanının babalara oranla daha yüksek olduğu bulunmuştur (Dereli ve Okur, 2008). Ebeveynlerin yaşlarına göre incelendiğinde, Obsesif kompulsif, Depresyon, Düşmanlık, Fobik kaygı ve Ek ölçeğin ebeveynin yaşından etkilenmediği diğerlerinin etkilendiği görülmektedir. 5 ve üzeri yaş grubu diğerlerine göre farklılaşmaktadır. Ebeveynlerin eğitim düzeylerine göre incelendiğinde, Psikotizm ölçeğinin ebeveynin eğitiminden etkilenmediği diğerlerinin etkilendiği görülmektedir. Ailelerin öğrenim seviyesi, çocuğun gelişimi ile ailenin bu duruma kolay uyum sağlaması için önemli bir faktördür. Yüksek seviyeli öğrenim, ailelerin daha fazla bilgilenmesi ve daha kapsamlı sorun çözme yetenekleri açısından önemlidir (Aydoğan, 999; İçöz, 200). Engelli çocuğa sahip ve eğitim seviyesi düşük olan bazı aileler stresle baş etmede çaresiz ve boyun eğici yaklaşımı daha fazla kullanmaktadırlar (Akt: Tamer, 200). Ebeveynlerin sosyo-ekonomik düzeyine göre incelendiğinde, başa çıkma yöntemlerinden tamamının ebeveynin sosyo-ekonomik düzeyinden etkilendiği görülmektedir. 38

24 Bunların yanı sıra, ailelerin gelir düzeyleri düştükçe PROBLEMS OF CHILDREN WHO APPLĠED PSYCHĠATRIC umutsuzluk (Erhan, 2005) ve depresyon düzeylerinin (Bahar vd., 2009) de arttığı saptanmıştır. Engellilik, yaşam boyu sürebilen bir durumdur. Bu çocukların bakım gereksinimleri farklıdır. Engelli çocukların aileleri tıbbi bakım, eğitim, özel fiziki düzenlemeler ve araç gereçler gibi çeşitli nedenlerle, diğer ailelere göre daha fazla maddi harcama yapmak zorunda kalabilmektedirler (Dobson, vd., 200, Dyson, 997). Yapılan çalışmalar, engelli çocuk annelerinin yaşadığı stres düzeylerindeki yükseklik ile sosyo-ekonomik düzeyleri arasında bir ilişkinin bulunduğunu göstermektedir (Rodriguez ve Murphy 997). Bu analizde; 7-7 yaş arası normal gelişim gösteren ve özel gereksinime ihtiyacı olan (Zihinsel yetersizlik/yaygın Gelişimsel bozukluk/bedensel yetersizlik tanısı almış) çocukları olan ailelerin psikolojik iyi olma ve başa çıkma yöntemleri çocuğun yaşı, engel türü, anne babanın cinsiyeti, eğitim düzeyi gibi değişkenlere göre farklılaşıp farklılaşmadığına bakılmıştır? Normal gelişim gösteren ve özel gereksinime ihtiyacı olan (Zihinsel yetersizlik/yaygın Gelişimsel bozukluk/ Bedensel yetersizlik tanısı almış) çocukları olan ailelerin psikolojik iyi olma ve başa çıkma yöntemleri farklılaşmakta mıdır sorusuna cevap aranmaktadır? Halime ġenay GÜZEL, 2 Haluk ARKAR Psikolog Doktor (Klinik Psikolog) Madalyon Psikiyatri Merkezi Özet yönelim ve dışa yönelim sorunları üzerinde etkili olduğu HOEAH Psikiyatri polikliniğine başvuran 57 çocuk ve ebeveyni Çocuk ve Gençler İçin Davranış Değerlendirme Ölçeği ni (ÇDDÖ/6-8) doldurmuştur. Bulgular: Çok değişkenli varyans analizi problem çözme, sosyal destek arama ve kaçınma yöntemlerinin psikolojik iyilik faktörleri ile oldukça düşük korelasyonlu olduğu görülmektedir. Bu da temel olarak psikolojik iyi olma yöntemleri ile başa çıkma yöntemlerinin birbirinden farklı oldukları inancını geliştirmektedir. Ailelerin psikolojik iyilikleri başa çıkma yöntemlerini değiştirmemektedir. KAYNAKLAR AĞARGÜN, M.Y., BEŞİROĞLU, L., KIRAN, Ü.K., ÖZER, Ö.A., & KARA, H., (2005). COPE (Başa Çıkma Tutumlarını Değerlendirme Ölçeği): Psikometrik Özelliklere İlişkin Bir Ön Çalışma. Anadolu Psikiyatri Dergisi, 6 (4): 22-6 AKKÖK, F., (989). Özürlü Bir Çocuğa Sahip Anne-Babaların Kaygı Ve Endişe Düzeyini Ölçme Aracının Güvenirlik ve Geçerlik Çalışması. Psikoloji Dergisi, 23: ALTINDAĞ, Ö., İŞCAN, A., AKCAN, S., KÖKSAL, S., ERÇİN, M., & EGE, L., (2007). Serebral Palsili Çocukların Annelerinde Anksiyete ve Depresyon Düzeyleri. FTR Fiziksel Tıp ve Rehabilitasyon Dergisi, 53: 232-4l AYDOĞAN, A.A., (999). Özürlü Çocuğu Sahip Olan Anne Babaların Umutsuzluk Düzeylerinin Belirlenmesi, Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi, Ankara Psikolojik olarak iyi olma ve başa çıkma yöntemlerine bakıldığında, başa çıkma yöntemleri olan AYER, S., & ALASZEWSKİ, A., (984). Community Care and the Mentally Handicapped: 39