Uykunun filogenetiği. Dr Yakup Sarıca ÇÜ Tıp Fakültesi Nöroloji ABD ADANA TUTD Kongresi Belek 1

Ebat: px

Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "Uykunun filogenetiği. Dr Yakup Sarıca ÇÜ Tıp Fakültesi Nöroloji ABD ADANA TUTD Kongresi Belek 1"

Duygu Doğu
7 yıl önce
İzleme sayısı:

1 Uykunun filogenetiği Dr Yakup Sarıca ÇÜ Tıp Fakültesi Nöroloji ABD ADANA TUTD Kongresi Belek 1

2 Her canlı uyur

3 ve uyanır

4 kanıtlar Motor Otonomik Hormon EEG Psikobiy TUTD Kongresi Belek 4

5 Omurgasızlar istirahat epizodları; sedatif uygulamaları Balık ve amfibianlar Siklik inaktivite periodları; sleep swimming ; EEG : uyanıklık gibi Sürüngenler EEG : Hz (hızlı) ve 6-8 Hz (yavaş) aktivite Desenk EEG yok; REM ve pençede sıçramalar; Tobler (1983) TUTD Kongresi Belek 5

6 Kuşlarda uyku TUS memeliler gibi, ortalama 8 saat REM (%5) ve n-rem uyku epizodları gösterirler Avcı kuşlarda REM uyku oranı daha yüksek Predatorlar nedeni ve yaşadıkları çevre ile ilişkili uyku davranışı (Roth ve ark, 2003) Uyku deprivasyonunu SWS ile kompanze ederler. (Martinez Gonzalez ve ark, 2008) Unihemisferik; kontlateral göz kapalı; REM uykusunda her iki göz kapanır (Kaz ve ördekler unihemisferik uykuda daha uzun kalabilirler) Göç eden kuşlar uçarken de uyur; unihemisferik uyku (?) TUTD Kongresi Belek 6

7 Deniz memelilerinde uyku Balina ve Yunuslar REM kaydedilememiş tek memeli grubu Asla bilateral yavaş dalga uykusu yok (solungaç hareketi zorunluluğu) Uyurken genellikle saatin tersi yönde dönmekte; (SWS alterne olsa bile) Unihemisferik uyku (kontrlat göz kapalı) Mukhametov, 2002; Lyamin TUTD Kongresi Belek 7

8 Kordata Memeliler Gagalı Memeliler (Yumurtlayan memeli) (Monotremler) Platipus (Ornitorenk) Ekidnalar (4 alt grup) (50 mil yıl) Keseli Memeliler (Marsupialler) Kangru Opossum (kes sıçan) Wombat Koala Eutheran (Plasentalı) TUTD Kongresi Belek 8

9 Monotremlerde uyku : platipus Yüksek amp yavaş dalga uykusu REM + atoni + fazik kas kontraksiyonları + EEG : EEG börstleri ve yüksek amp YD Çığır açan gözlemler: REM uykusu TUTD Kongresi Belek 9

10 Monotremlerde uyku : ekidna Yüksek amp yavaş dalgalar ve arada çok kısa süreli desenkronize EEG REM ve pençe hareketleri Siegel ve ark, TUTD Kongresi Belek 10

11 Kangru / Keseli Memeli BS kaynaklı Neokortikal kaynaklı senkronize EEG desenkronize EEG TUTD Kongresi Belek 11

12 Plasentalılar Herbivorlar "sphinx-like" position REM benzeri süreçler çok kısa süreli Myokloniler TUTD Kongresi Belek 12

13 Herbivorlar - zürafa Evreler halinde (1-6 dk); total 20 dk/gün REM uykusu Gevşeme ve yatış postürü (baş) Myokloniler ve solunum ritm değişiklikleri TUTD Kongresi Belek 13

14 Karnivorlar Kedi - Köpek REM uyku latansı 15 dk Çok alert; EEG desenkronize Atoni, yaygın myokloni, solunum ve kalp ritm değişiklikleri Çiğneme hareketleri TUTD Kongresi Belek 14

15 Primatlar Macacca mullata Hsieh ve ark, Sleep, 31: , 2008 TUS 12 saat; En uyanık kalınan zaman h ışıklı period % 25 uyku 8 h karanlık period % 89 uyku TUTD Kongresi Belek 15

16 Primatlar Macacca mullata REM süresi TUS nin REM süresi 24 saat in % 23 ü % 10.7 si REM süresi dark periodda % 19 REM süresi ışıklı periodda % 6 Işıklı periodda REM / US daha yüksek TUTD Kongresi Belek 16

17 Toplam uyku süresi (saat/gün) Toplam uyku süresi (%/24saat) İnsan (bebek) ,0 İnsan (yetişkin) 8,0 33,3 İnsan (yaşlı) 5,5 22, TUTD Kongresi Belek 17

18 Tür Toplam uyku süresi (saat / gün) Toplam uyku süresi (% / 24 saa) Piton, Yarasa ,0 İnsan (bebek) ,0 Kaplan 15, Gagalımemeliler ,3 Sıçan 12,6 52,4 Kedi 12,1 50,6 Çita 12,1 50,6 Fare 12,1 50,3 Maymun 11,8 49,2 Tavşan 11,4 47,5 Ördek 10,8 45,0 Yunus 10,4 43,3 Baboon 10,3 42,9 Şempanze 9,7 40,4 İnsan (yetişkin) 8,0 33,3 İnsan (yaşlı) 5,5 22,9 İnek 3,9 16,4 Koyun 3,8 16,0 Fil 3,3 13,8 Eşek 3,1 13,0 At 2,9 12, TUTD Kongresi Belek 18 Zürafa 1,9 7,9

19 Hayvan familyaları Tür Süre (saat) Güne oranı (%) Sürüngenler Karnivorlar Gagalı memeliler Kemirgenler Herbivorlar 4 2 (koyun fil) 16-8 Primatlar TUTD Kongresi Belek 19

20 Yıl (milyon) Familyalar Uyku 500 Balık ve Amfibianlar Sadece kısa istirahat 250 Sürüngenler Tüm gelişmiş sürüngenler Kısa REM uyku davranışı 180 Monotremler (yumurtlayan memeliler) 150 Kuşlar Ördek gagalı platypus Ekidnalar Suda ve karada/suda yaşayan tüm kuşlar Sadece N-REM, REM davr NREM ve kısa REM NREM ve çok kısa REM davr 130 Marsupialler (keseli memeliler) Eutherians (plasentalılar) Kangru Opposum Hemen bütün etçil ve otçul hayvanlar N-REM ve REM N-REM ve REM 60 primatlar Maymun, şempanze vd. NREM ve REM TUTD Kongresi Belek 20

21 Neden böyle? 10 milyar yıl Fosilbilim İlk canlı 4 milyar yıl - Virüs benzeri partiküller Bakteriler Ortamı aşırı tüketim Oksijen eksiği Mitokondri oluşumu kolay enerji (ATP sentezi) Beslenme gereksinimi; Organ oluşumlarına yönelim Karaya adaptasyon ve ilk sürüngenler TUTD Kongresi Belek 21

22 İnsansılar Primatlar Plasentalılar Keseliler Yumurtlayan Memeliler Timsahlar Kuşlar Dinazorlar Yılan ve Kertenkeleler Kaplumbağalar Milyon yıl önce KARA Memeli benzeri sürüngenle r 32 0 Kök K Sürüngen ö k TUTD Kongresi Belek 22

23 Beslenme / uyku Karnivorlar Omnivor Herbivor en uzun orta süre en kısa Besin miktarı artışı; düşük enerjili besin Beslenme süresinin artışı Daha uzun süre hareket TUTD Kongresi Belek 23

24 Beden ağırlığı / uyku Herbivorlar en büyük memeliler Kısa süreli uyku Küçük herbivor büyük herbivordan daha fazla uyur (tavşan / at) Karnivorlar küçük memeliler Uzun süreli uyku (yarasa; kedi) Lima ve ark, 2005 Büyük memeliler (aslan vb)??? TUTD Kongresi Belek 24

25 Beden ağırlığı metabolik hız ters orantılıdır Küçük hayvanlar hızlı metabolizma Özellikle primatlarda!!!! Beyin metabolizması beden metabolik hızı ile doğrudan ilişkili TUTD Kongresi Belek 25

26 Vücut ısısı / metabolizma Sıcak kanlı Soğuk kanlı yüksek metabolizma düşük metabolizma Zepelin ve ark, 2005) Yüksek metabolizma Artan mitokondrial aktivite; Artan metabolik (oksidatif) stress (Ramanathan ve ark, 2002) Sonuç : uzayan uyku süresi; restorasyon (nörogenezis) (Zimmermann ve ark, 2004) TUTD Kongresi Belek 26

27 Yüksek metabolizma oksidatif stressi artırır. 2 y farede yaşlanma belirtileri (buruşma vs). (İnsanda yaşlarda) Deprivasyon ile SSS ve PSS nde membran yıkımı. Metabolik hız ve oksidatif stress: En yoğun alanlar Supraoptik çekirdek ve Hipotalamus. En az etkilenen neokorteks (Ramanathan ve ark, 2002) Uyku koruyucudur; restoratiftir Mevsimsel uyku; beslenme ve enerjiyi koruma (O Hara, 1999) Uzamış TUS nörogenezisi artırır (Guzman marin ve ark, 2003) TUTD Kongresi Belek 27

28 Anneden bağımsız yaşamaya başlama süresi ile uyku süresi doğru orantılı Herbivorlar vs karnivorlar Matüriteye yakın doğmak tehlikeden erken korunmak Omnivor ve karnivorlar Kendi beslenme süresini kısaltmak; enerjisi konsantre besin Daha güvenli yaşam alanları seçimi Kolonial yaşam Bebeğe bakım için daha uzun süre uyanık kalmak TUTD Kongresi Belek 28

29 REM Uykusu REM oranı TUS ile korrele Doğumda matürite ve REM Erişkin gibi doğum; termoregülasyon var; Zürafa; Koyun; Gine domuzu; çok kısa REM İmmatür doğum; termoreg yok; anneye aylarca bağlı; kendisini savunamaz Ornitorenk; keseli memeliler vs; erişkin gibi REM REM uyku süresi beden ağırlığı ile ters orantılı Herbivorlarda %5-10 / TUS TUTD Kongresi Belek 29

30 Mental gelişme / uyku Dinlenme/yenilenme - SWS Mental gelişim - REM TUTD Kongresi Belek 30

31 Rüya görmek Memeliler : koyun, at, kedi, köpek, Şempanze İnsan Yunuslar zihin gelişimi yüksek; ancak rüya uykusu yok TUTD Kongresi Belek 31

32 Uyku davranışı Yer Ağaç, yer altı, sualtı, suüstü, açık Habit Gece, gündüz Postür Kıvrılma, sarkma, dalda yerleşme, TUTD Kongresi Belek 32

33 Uyku davranışı / çevre faktörleri Ortam ve beslenme Su Kara Yaşam biçimi Yerleşik Göçebe TUTD Kongresi Belek 33

34 Antropolojik bakış Ailenin günlük aktivitesi Tarım? (ve diğer yerleşik toplumlar) Göçebe? Avcı / toplayıcı toplum? Işık koşulları Endüstrileşen toplumlar (artifisiyel ışık) Köy yaşamı Meslek koşulları (gece kuşları!) Evde ahali koşulları (çocuklar; yaşlılar vs) Yatma koşulları (yatak; yastık vs) TUTD Kongresi Belek 34

35 Dağarcık Gelişigüzel oluşmuş bir fenomen değil Filogenesis; Ortam ve biyolojik uyuşum Cins ve türler arası farklılıklar!!!! Biyolojik bilimler + Davranış bilimleri TUTD Kongresi Belek 35

36 İyi uykular TUTD Kongresi Belek 36

Benzer belgeler

ADIM ADIM YGS-LYS 54. ADIM CANLILARIN SINIFLANDIRILMASI-14 HAYVANLAR ALEMİ 5- OMURGALI HAYVANLAR-3 SORU ÇÖZÜMÜ

ADIM ADIM YGS-LYS 54. ADIM CANLILARIN SINIFLANDIRILMASI-14 HAYVANLAR ALEMİ 5- OMURGALI HAYVANLAR-3 SORU ÇÖZÜMÜ e) Memeliler Hayvanlar aleminin en gelişmiş sınıfıdır. Dünyanın her yerinde dağılış göstermişlerdir.