KADINLARIN ÖZEL GÜNLERNDEK BADET. Prof. Dr. Nihat DALGIN*

Transkript

1 ÖZEL GÜNLERNDEK KADINLARIN BADET Prof. Dr. Nihat DALGIN* W"8"W"4(:A68#D $A4HB%1%AG%G X%1 "B H H H(1 $ $(%A1 G G K(LB %A B 1%A % SG%( %T &H- G ( - 1A%"%"H(1(%4J%H8SG%( %T1%GB%A1G%(A%AKXXL"H1BH H1%A%11%B1%(%(%VB (1 1 GB 1 H XX G 1%A % G%( % % -(%1BH%(($1%1%%%( nsan, haklar ve sorumluluklar olan bir varlk olup, ayn dünyay paylatf difer canllara kar sorumluluk tadf gibi, Yüce Allah a kar da sorumluluk sahibidir. nsan, kulluk görevinin bir gerefi olarak Yüce Yaratc nn istedifi ekilde ve O nun belirledifi artlar içerisinde O na ibadet yapmak zorundadr. Müslümanlarn ibadet yükümlülükleri ile ilgili bilgi kaynaklar; ayetler veya Hz. Peygamber in sözlü ya da fiili uygulamalardr. slam tarihi boyunca Müslümanlar difer meselelerinde oldufu gibi, ibadet yükümlülüklerini yerine getirme esnasnda da ayet - sünnet bütünlü- Füne dikkat ettiklerinden; namaz, oruç, hac ve zekat gibi belirli art ve erkan bulunan ibadetlerin özünü ilgilendiren hususlarda ciddi saylabilecek görü ayrlfna dümemilerdir. Kur an ayetleri ile sahih sünnetin birbirinden ayr düünülüp, aralarndaki baflantnn koparlmak istendifi dönemlerde ise, önceden mevcut olmayan konularda bile görü ayrlfna düüldüfüne ahit olunmutur. Bu yaklamn günümüzdeki sonuçlarndan birisi olarak; özel günlerindeki kadnlarn namaz, oruç gibi ibadetlerle yükümlü olup olmadklar eklinde, ne sahabe döneminde ne de müçtehit imamlar döneminde görülmeyen bir tartma çafmzda gündemdeki yerini korumaktadr 1. * Ondokuz Mays Üniversitesi cslam Hukuku Anabilim Dal Ödretim Üyesi; ndalgin@omu.edu.tr 1 Burada ele alnacak olan konular, tarafmzdan hazrlanan; Gündemdeki Tartmal Dînî Konular, Etüt Yaynlar, cstanbul 2004, isimli kitaptan iktibas edilmi olup, güncelletirilerek makale formatnda sunulmutur. Makale hazrlanrken tartlan konularla ilgili görüler tekrar gözden geçirilmi, delil olarak kullanlan ayet ve hadisler hakkndaki yorum ve dederlendirmeler tekrar incelenmi neticede kaynak adedi biraz daha artm olup, ayrca üslubun biraz daha akc olmasna özen gösterilmitir.

2 ORD Prof. Dr. Nihat DALGN Bu nedenle biz de bu makalede özel günlerindeki 2 müslüman kadnn bu hallerinin klacaklar namaza, tutacaklar oruca ve yapacaklar hacca etkisinin olup olmaddn ele almak istiyoruz. Dider bir ifadeyle, klasik dönem cslami kaynaklarda kullanldd tabirle söylemek gerekirse; hayz ve nifas halindeki kadnlarn namaz klp klamayacaklar, oruç tutup tutamayacaklar ve bu halde iken yaptklar haccn sahih olup olmadd makalemizdeki tartlacak konular oluturmaktadr. I- ÖZEL GÜNLER<NDEK< KADINLARIN NAMAZ <BADET< Namaz klmak isteyenin, abdest almasnn art oldudu; Ey mü minler, namaz klaca nz zaman; yüzünüzü, ellerinizi ve dirseklere kadar kollarnz ykayn ve slak ellerinizi banzn üzerine hafifçe sürün ve bileklere kadar ayaklarnz ykayn... eklindeki Kur an nass 3 ile sabittir. Buna göre, bayan veya erkek olsun, hiçbir müslüman, abdestsiz olarak namaz klamayacaktr. Çünkü, ayetteki hitap her iki cinse amildir. Aksi bir davranta bulunan kimse, Allah n bu konudaki emrini ihlal etmesi sebebiyle günahkar olacak ve namazn eda etmi saylmayacaktr. Suyun bulunmamas, yada su bulundudu halde, kullanmnn zararl olmas durumunda 4 ise, hükmi kirlilikten (hadesten) temizlenmek için, ayn ayetin devamnda, temiz toprakla teyemmüm alnmas emredilmitir;...su bulamad nzda, temiz topra a ellerinizi sürün ve onunla yüzünüzü ve kollarnz hafifçe ovun/meshedin. Görüldüdü gibi, oladanüstü durumlarda, abdestin yerine geçecek olan temizlik, teyemmüm yapma eklinde, bizzat Yüce Allah tarafndan belirlenmitir. Bu halde bile, teyemmüm almakszn, namaz klmak caiz olmadd için, suyun varld ve kullanmnn zararsz oldudu durumlarda, su ile abdest alnmadan, suyun yokludu durumunda ise, teyemmüm yaplmadan klnacak namaz sahih olmayacak, bu kurala uymayarak namaz klan kimseden ibadet sorumluludu dümeyecektir. Konu ile ilgili olarak Hz. Peygamber de; Sizden biri abdest bozdu u zaman, abdest almad sürece, Allah onun namazn kabul etmez 5 ; Allah Teala temizlenmeksizin hiçbir namaz kabul etmez 6 buyurmutur. Cünüplük hali hükmi kirlilik/hades oluturdudundan, namaza mani olup, bu halde iken namaz klnamayacad ise u ayette belirtilmektedir;...namaz klmak istedi inizde, ayet cünüpseniz ykannz Ayete göre; Cünüp olan bayan yada erkek, namaz klabilmek için; su mevcut olup kulla- 2 Kadnlarn özel günleri olarak ifade etmeye çaltdmz özel durumlar; kadnlarn her ay üç ila on gün süre devam eden kanamalar (hayz hali) ve dodum sonrasnda en fazla krk gün devam eden kanama halidir (nifas hali). Kadnlarn bu durumlar toplumumuzdaki farkl kesimler tarafndan dediik isimlerle anlmaktadr. Bunlarn ilk akla gelenleri unlardr: Hayz hali, nifas hali, adet görmek, lohusalk, ayba hali, regl dönemi. 3 Maide 5/6. 4 Teyemmüm yapmak için neden olabilecek durumlarla ilgili olarak bkz. cbn Kudâme, el-mu ni, I, 263 vd. 5 Buhârî, Vudu, 2; Müslim, Tahâre, 2; Ahmed b. Hanbel, el,müsned, II, Buhârî, Vudu, 2; Müslim, Tahâre, 1; Tirmizî, Tahâre, 1. 7 Ayet için bkz. Mâide 5/6.

3 nm zarar vermedidinde, ykanmaldr ki, bu nedenle ykanma, halk arasnda boy abdesti olarak bilinmektedir. Suyun bulunmadd, yada suyun kullanm zararl oldudunda, cünüplüdün oluturdudu hükmi kirlilikten temizlenmek için, temiz toprakla teyemmüm alnmaldr. Bu sebeple teyemmüm alrken, yalnzca yüzün ve dirseklere kadar kollarn toprakla ovulmas yeterlidir. Konu ile ilgili ayet öyledir;..namaz klmak istedi inizde ayet cünüpseniz ykannz...ancak su bulamyorsanz, temiz topra a ellerinizi sürün ve onunla yüzünüzü ve kollarnz hafifçe ovun.. 8. Görüldüdü gibi, ykanma veya abdest alma yerine alnacak teyemmüm arasnda bir fark bulunmamaktadr. Bu bilgiler dnda, özel günlerindeki bayanlarn hükmen kirli saylp saylmadd konusunu ele alalm. A - Özel Günlerindeki Bayanlar=n Hükmen Kirli Say=l=p Say=lmayacaJ= Bayanlarda görülen adet kanamas ( hayz kan) ve dodum sonrasndaki kanamalar (nifas kan) n fiziksel bir kirlilik oluturduklarnn aikar olmas yannda, bu kanamalarn, yaralanma veya bir organn kesilmesi olaynda görülen kanamalardan tbbi farkllk gösterdidi de bir gerçektir. Bu kanamalarn bizi ilgilendiren yönü, bayanlarn bunlar sebebiyle, hükmen kirli saylp saylmayacaklardr. Bu konudaki görüleri öyle açklamak mümkündür. 1 - Âdet ve Nifas Kanamas=n=n Hükmi Kirlilik Olu:turmas= Sebebiyle Bayanlar=n Bu Günlerde Namaz K=lamayacaJ= cslâm n ilk yllarndan beri müslüman ilim adamlar ittifakla; bayanlarn gördükleri âdet ve nifas kanamasnn hükmi kirlilik oluturdudunu ve bunlarn son bulmasnda ise kendi iradelerinin etkisinin bulunmaddn benimsemilerdir. Buna göre, bayanlar bu hallerinde iken, hükmi kirlilikten temizlenmi olma art bulunan ibadetlerini eda edemeyecekleridir. Namaz için, maddi kirlilikten temizlenme yannda, hükmi kirlilikten/ hadesten de temizlenmenin art olmas 9 nedeniyle, adet ve nifas kanamas gören kadn, bu günlerde namaz klamayacaktr. Günümüze de,in, )slâm tarihi içinde, bu görüe aykr bir görüün savunuldu,u bilinmemektedir 10. eimdi burada, adet ve nifas kanamasnn hükmi kirlilik oluturdudu görüünün delilleri sralanarak dederlendirilecektir. a- Deliller 1) Kitap aa- Kur an da bayanlarn hayz hallerinin, bayanlar için bir eza hali oldu una dikkat çekilerek, bu günlerinde bayanlara cinsel açdan yaklal- 8 Mâide 5/6. 9 Örnedin cünüp olann temizlenmesi Mâide 5/6. ayetle art koulmutur; ayrca bkz. Mevsli, a.g.e., I, Klasik dönemde olumu birçok görüe eletirel olarak bakan cbn Teymiyye ve ödrencisi cbnü l-kayym bile, bu konunun nass ve icma ile sabit oldudunu belirterek, görüü savunmulardr. Bkz. cbn Teymiyye, Mecmûu fetâvâ, Bask yer ve tarih yok, XVI, 176; cbnü l-kayym, lamü l-muvakkîn, Beyrut 1991, III, 25.

4 ORC Prof. Dr. Nihat DALGN mamas eklinde bir açklama bulunmakla 11 birlikte, bu akntnn bayan hükmen kirli klp klmadd, ayrca, bayanlarn bu halleri devam ederken, ibadetlerini eda edip edemeyecekleri hakknda bir açklama mevcut dedildir. Nitekim, kadnlarn özel günlerindeki kanamalarnn, kendilerini hükmen kirli klacad eklindeki görüü benimseyen cslâm alimleri, görülerini ayete dedil de sünnet naslarna dayandrmlardr. Ancak, ayette 12, özel günlerindeki bayanlara yaklama yasadnn, adet kanamasnn bitmesi ve sonrasnda temizlenmeleri (ykanmalar/ boy abdesti almalar) ile son bulaca eklindeki ifadeden, bayann bu halinin cünüplük gibi büyük bir hükmi kirlilik/hades hali oldudunun anlalabilecedini düünmekteyiz 13. Çünkü, ayette, bayanlarn adetlerinin bitmesi sonrasnda, kirlenmi bölgelerini ykamalar dedil, bütün bedenlerini ykamalar, yani ykanmalar halinde, kendilerinin temizlenecekleri ifade edilmektedir. Burada kullanlan iza tetahherne sözcüdündeki fiil kalb 14, bir temizlenme emri olarak, in küntüm cünüben fe ttahherû eklinde, Maide süresinin 6. ayetinde, büyük hades/ cünüplük sonrasndaki temizlenme için kullanlmtr. Burada da temizlenme ile ilgili olarak ayn fiil kalbnn kullanlm olmas (= la takrabûhünne hatta yethurne, feiza tetahherne...), büyük ihtimalle, bu iki halin hükmen ayn hal olmasn gerektirecektir. Buna göre, bayanlar adet kanamalar gördükleri zamanlarda, cünüp olduklarndaki gibi hükmen kirli saylmaktadrlar. Bu nedenle, bayanlar adetli iken namaz klamayacaklar gibi, bu kanamann bitiminde, ykanmak suretiyle hükmi kirlilikten kurtulmu ve namaz ibadeti ile sorumlu hale gelmi olacaklardr. Buradan unun da anlalm olmas gerekmektedir: Bayanlarn adet günlerinde namaz klamamalar, onlarn maddi temizliklerine gerektidi ekliyle titizlik gösteremeyeceklerinden öte, bu haldeki bayanlarn, kanama son bulana kadar, hükmen kirli saylmalarndandr. Namaz klabilmek için, hadesten temizlenmenin (= abdesti olmayann abdest almas, cünüp kimsenin ise ykanmas) art oldudu ise, Kur an n açk bir emri olarak yukarda zikredilmiti. Baz alimler kadnlarn özel hallerinin cünüplükten daha büyük bir hades hali olabilecedine de ihtimal vermektedirler 15. bb- Namaz öncesinde, inananlarn abdest alarak ya da ykanarak hükmi/manevi kirlilikten temizlenme ekillerinin gösterildidi ayette 16, genel bir ilke olarak, Allah n kullarna sknt ve meakkat vermeyi amaçlamad, ancak onlarn temiz bulunmalarn murad etti i eklindeki Kur ani ifadeden hareketle, bayanlarn bu hallerinin ibadet için niçin elverili olmadd açk bir 11 Bkz. Bakara 2/ Bkz. Bakara 2/ Nitekim Nevevi nin Minhacü t-talibin isimli eserinin erhinde eirbînî de ayn görüü benimsemektedir. Bkz. eirbînî, Muhammed b. Ahmed el-hatib, Mu ni l-muhtac, Darü l-fikr ts., I, Buradaki ifadeden, cbn Abbas ve Mücahid, hayz kanamas biten bayann ykanmas eklinde anlamlardr. Kelime hakkndaki görüler için bkz. Taberi, Muhammed Cerir, Câmiu l-beyân, II, 386; Kurtubi, el-cami, III, 89; Zemaheri, Keaf, I, 361. Nitekim, cslam hukuk ekollerinde benimsenen yaygn görü de bu ekildedir. Bkz. cbn Kudâme el- Makdisi, e-herhu l-kebir (cbn Kudâme, el-mu ni ile birlikte), I, Kâsânî, Bedâyi, I, Bkz. Mâide 5/6.

5 ekilde ta lil edilmemise de, o haldeki bireyin namaz için elverili olmaddndan, mutlaka temizlenmesi gerektidine dikkat çekilmekte, ancak temizlenme için adr ve zahmetli yolun izlenmesi istenmemektedir. cte bu ilke bize, özel günlerindeki bayann namaz ile mükellef tutulmamasnn hikmetinin; namaz için gerekli olan temizlik sebebiyle karlaacad meakkatten onu korumak oldudu eklinde bir yoruma da götürmektedir 17. Çünkü, adet günlerinde, bayann abdesti, akan sv ve kanla sk sk bozulacak, bu akntlarn oluturdudu kirlilikten uzak kalmak ise, hayli sknt oluturacak, baz hallerde bir namaz vakti süresince udraldd halde bu akntlardan korunmak mümkün bile olamayacaktr. Belki bir namaz klarken, malum akntlarn gelmesi sebebiyle, bayann birkaç kez namaz bozulacak, tekrar gelen svnn kesilmesini beklemesi ve yeniden abdest alarak namaza balamas, zannedildidinden fazla meakkat dodurabilecektir. cte, ayetteki, Allah size güçlük çkarmak istemez ifadesi, Allah güç gelecek ilerden sizleri sorumlu tutmaz eklinde anlalddnda 18, bayanlarn özel günlerinde, ibadetle yükümlü tutulmalar halinde, meakkatle karlaacak olmalar nedeniyle, adet hallerindeki bayanlarn namaz ibadetinden muaf tutulmu olmalarnn hikmetlerinden birisi anlalm olabilecektir. 2) Sünnet Kur an n sadlkl bir ekilde anlalp uygulamaya konulabilmesi için, fiilî ve kavlî olarak, sahih sünnete ba vurulmas gerektidine inanmaktayz. Konuya Sünnet boyutunda baklddnda, bayanlarn adet hallerinin hades olarak görülüp, bu durumun ibadete etkisi hakkndaki hükme daha kolay bir ekilde ulalabilecektir. Nitekim, ilk dönem cslâm alimleri de, adet ve nifas kanamasnn hükmi kirlilik oluturdudu, bu nedenle, bayanlarn bu günlerde namaz klmalarnn yasaklanddn ittifakla benimserken 19, bu görülerini ilgili hadislere dayandrmlardr. Hz. Peygamber, adet gören bayanlarn bu günlerde namaz ibadetini eda edemeyeceklerini belirtmitir. Ayrca, bu günlerde klnmayan namazlarn, temizlik günlerinde kaza edilmesinin gerekmedidi de hadislerde açklanmtr. Konu ile ilgili hadislerden bazlar öyledir: Hz. Peygamber, kendisine gelerek, devaml kanama geçirdi ini, temizlenemedi ini ifade eden ve bu durumda namazlar terketmem gerekir mi diye soran Fatma binti Ebi Hubey e; Hayr, bu anlatt n hayz kanamas de il, bir baka sebepten gelen kan szntsdr ( zalike rkun). Hayz kanamas gördü ün zaman, namaz brak ve hayz halin sona erince, kan temizleyerek guslet ve namaz kl 20 demitir. 17 Karlatrnz. Kâsânî, Bedâyi, I, Nitekim bu anlam Allah her insana ancak gücü yettidi kadar sorumluluk yükler eklindeki ayet ( Bakara 2/ 286) ile paralellik arz etmektedir. 19 Bkz. Serahsî, Muhammed b. Ahmed b. Ebû Sehl, el-mebsût, Beyrut ts., III, 152; Merdnânî, Ebû Bekir b. Abdulcelil, el-hidaye Herhu Bidâyeti l-mübtedi, (el-mektebetü l-cslamiyye) ts., I, 31; cbn Kudâme, el-mu ni, I, 348; Zürkani, Herh ale l-muvatta, Beyrut 1978, I, Buhârî, Hayz, 19,24; Vudu, 63; Müslim, Hayz, 62; Malik, Muvatta, Salât, 37;Bu hadisi cbn Hbban ve Hakim sahih olarak nitelemilerdir. Bkz. Sanâni, Sübülü s-selam, I, 163. Serahsî, Kâsânî, bu konuda Hz. Peygamber den rivayet edilen; kadnlar ömürlerinin yarsnda oruç tutmaz ve namaz klmaz eklindeki hadisle amel

6 ORF Prof. Dr. Nihat DALGN Görüldüdü gibi, adet kanamas görüldüdü günlerde, namazn braklmas emredilmekte, bitiminde ise, ykandktan sonra namaz emredilmektedir. Birisi ayet dideri sünnet nass ile olsa da, cünüplük 21 ve adet kanamas sonrasnda ykanmann gerekli olmas, her iki durumun hükmi kirlilik noktasnda birbirine benzedidini göstermektedir. Hz. Peygamber dönemindeki uygulamalara ve yukardaki hadise baklnca, adet gören bayann namazlar terk etmesinin bir ruhsat olmadd, aksine bunun bir emir oldudu anlalmaktadr. Ayrca, u örnekler de bunu dodrulamaktadr: i- Hz. Peygamber genç ve ihtiyar bayanlarn, hatta adet gören bayanlarn bayram namaz için toplanlan musallaya gelmelerini istiyor, adet gören bayanlarn, namaz klnrken cemaatten biraz uzaklamalarn ve gerek tekbirler alnrken, gerekse Müslümanlar lehine dua yaplrken, cemaatin bu etkinliklerine itirak etmelerini emrediyordu 22. ii- Hz. Peygamber döneminde bir bayann uzun süren kanamas olmutu, bu bayann namazlar hakknda Rasulüllah tan fetva istenmesi üzerine, Hz. Peygamber öyle buyurdu: Hastalanmadan önce, bir ayda kaç gün adet kanamas görüyordu, bunu hesaplasn, sonra kanama gördü ü günler içinde bu kadar gün namaz klmasn, sonra ykansn ve ap arasna pet koyarak, geri kalan günlerde namazn klsn 23. iii- Sahabe bayanlar, adet günlerinin sona erip ermedidi hususunda kukulandklarnda, pet olarak kullandklar ve üzerinde adet kanamasnn son halinden sar renkte izler bulunan bezlerini Hz. Aie ye gönderiyorlar ve artk namaz klmaya balayp balamayacaklarn soruyorlard. O da, bu halin adet hali oldudunu, beyaz aknt gelene kadar namaz terk etmelerini, bu halde iken namaz klmakta acele etmemelerini söylüyordu 24. iv- Hz. Aie nin naklettidine göre; Biz Rasulüllah döneminde adet görüyorduk, bu günlerde klmad mz namazlar kaza etmekle emrolunmad mz halde, tutamad mz oruçlar kaza etmekle emrolunuyorduk 25. Hz. Aie nin, adet halinde klnmayan namazlarn kaza edilmesinin gerekli oldudu eklindeki görüü dodru bulmayarak tenkit etmesi 26 de, adet günlerinde namazlarn klnmamasnn bir ruhsat olmayp, zorunluluk oldudunu ifade etmektedir. Çünkü, aksi savunulacak olsa, Hz. Aie nin bu düünceyi tenkit etmesi dodru olmazd. Yani, adet günlerinde namaz klmama muhayyerlik olarak görüldüdünde, sonradan bu namazlarn klnmasn tenkit bir anlam tamayacaktr. Nitekim, ramazan günlerinde oruç tutmama muetmektedir. Bkz. el-mebsût, III, 152; Kâsânî, Bedâyi, I, 44. Ancak, birinci hadis, kendisinden hüküm çkarma açsndan daha sadlkldr. Bkz. Zeylaî, Nasbu r-raye I, 193, Bakara 2/ Bkz. Müslim, Îdeyn, 10,11, Farkl lafzlarla nakledilen rivayet için bkz. Ebû Davud, Tahâre, Zeylaî, Nasbu r-raye, I, 193; Zeylaî bu rivayet hakknda, Buhârî nin Sahih inde ta likan verdidini, cbn Ebi eeybe nin Musannef ine alddn belirtmi, ancak, rivayet hakknda olumsuz bir tenkitte bulunmamtr. 25 Buhârî, Hayz, 20; Ebû Davud, Tahâre, Müslim, Hayz, 67.

7 hayyerlidi bulunan yolcu veya hastann, ramazan sonrasnda, kalan oruçlarn tutmas tavsiyeden öte bir zorunluluktur. Kaynaklarda, adetli bayandan o günlerin namaznn dütüdü ve bu haldeki bayanlarn namaz klmalarnn caiz olmadd ve bu halde klacaklar namazn sahih olmayacad 27 eklindeki görüe aykr bir görüün varldndan bahsedilmezken, Haricîlere mensup gruplarn, temizlik sonrasnda, bayann klmadd bu namazlar kaza etmesinin gerekli olduduna inandklar nakledilmektedir. Ancak, böyle bir anlayn yanl olup, bu inana bizzat Hz. Aie tarafndan tepki gösterildidi bilinmektedir 28. cslâm hukukçular, dodum sonrasnda, bayanlarda görülen nifas kannn da manevi kirlilik oluturdudu ve bu durumdaki bayann da sonunda ykanmas gerektidi ve bu hal devam ederken namaz klamayacadn kadnlarn hayz kanna kyas ederek ulamlar ve bu konuda icma hasl olmutur 29. Bu konudaki icman delili kyastr 30. Bununla birlikte nifas halindeki kadnla ilgili rivayetlerden birisi öyledir: Ümmü Seleme r.a. den nakledildidine göre; Hz. Peygamber in hanmlarndan biri çocuk do urdu unda, krk gün namaz klmadan evinde otururdu da, Rasulüllah s.a., ona sonradan bu namazlarn kazasn emretmezdi 31. Yukarda belirtildidi gibi, hükmi kirlilik halinde, temizlenmeden namaz klmak mümkün dedildir. Hadislerden açkça anlalddna göre, bayanlarn özel günlerindeki kanamalar, kendilerini hükmen kirli klmaktadr. Bu kirlilidi oluturan aknt devam ettidi müddetçe de, yalnzca akm kan temizlemek veya ykanmakla, bu kirlilikten kurtulmak imkanszdr. Bu aknty sona erdirmek ise, ahsn gücü dahilinde olmamas nedeniyle, Yüce Allah, bayanlardan bu günlerdeki namaz yükümlülüdünü kaldrm olmaldr. b- Özel Günlerde K=l=nmayan Namazlar=n Kazas= Bayanlarn özel günleri sona erip, temizlendikten/ykandktan sonra, bu günlerde klnmayan namazlar kaza etmeleri gerekmez 32. Konu, bizzat sarih ve sahih sünnet tarafndan belirlendidi için, bu hususta farkl bir görü bilinmemektedir 33. Bayanlarn özel günlerinde klamadklar namazlar kaza etmemelerinin hikmeti badlamnda öyle bir yorum yapmak mümkündür: Namaz ibadeti, bayann dider temizlik günlerinde, be vakit olarak devam ettidi için, bu 27 Bkz. Zürkani, a.g.e., I, Müslim, Hayz, 67 ; Ayrca bkz. Mevsli, a.g.e.,, I,27; cbn Rüd, a.g.e., I, Dârimi, Menasik, 11; Mevsli, a.g.e., I,30; cbn Hümam, Fethu l-kadir, Beyrut ts., I,145,146.; Nevevi, Ebû Zekeriyya Muhyiddin b. eeref, el-mecmu, Cidde ts., II, 535,536; cbn Kudâme, a.g.e., I, Kâsânî, Bedâyi, I, Ebû Davud, Tahâre, 119; Ahmed b. Hanbel, Müsned, VI, 304; Ayrca bkz. Azimabadi, Avnü l-ma bûd, Medine 1968, I, 502, 503; Bu rivayet hadis teknidi açsndan, senedi bakmndan tenkit edilmise de, birçok alim, ilgili rivayetler bütün olarak ele alnddnda, bu rivayetin kuvvet kazanacadn ifade etmilerdir. Örnedin Nevevi ve San ânî, bu gerekçelerle, nifas halindeki bayanla ilgili, bu rivayetlere dayanlarak verilen hükümlerin dodru oldudunu savunmulardr. Bkz. San ânî, Sübülü s-selam, I, 174; Zeylaî, Nasbu r-raye, I, cbn Kudâme, a.g.e., I, Müslim, Hayz, 67, 69.

8 ORQ Prof. Dr. Nihat DALGN günlerde klmadd namazlar sebebiyle uzak kaldd namazn faydalarna, dider günlerdeki klacad namazlar aracld ile kavuabilecedinden, bir bakma özel günlerinde iken klamadd namaz vakitlerince namaz klmak/ bu namazlar kaza etmek gereksiz olacak; bir yönden de, her ay, adetli bulundudu günlerin namazn kaza etmek, bayan için meakkatli olacadndan, namazlarn kazas istenmemitir 34. cslâm n bayanlarla alakal olarak getirdidi bu ibadet yasadnn, onlarn aleyhine bir düzenleme olmadd, aksine bu tür düzenlemenin bayanlar, kar- laabilecekleri büyük meakkat ve skntdan kurtarmak amacyla gerçekletirildidi gerçedi göz ard edilerek, cslâm n bu müfik yaklamndan; bayanlarn aadlanmas ve ibadet etme özgürlüklerinin kstlanmas eklinde bir sonuç çkarmak yerine, Allah n her ortamda kullarn düündüdü, onlara sknt verebilecek hususlarda dini yükümlülük getirmedidinin anlalmas isabetli olacaktr. 2 - Adet ve Nifas Kanamas=n=n Hükmi Kirlilik Olu:turmamas= Sebebiyle Bayanlar=n Bu Günlerde Namaz K=labileceJi Günümüzdeki baz müellifler, bayanlarn adet ve nifas hallerinin hükmi kirlilik oluturmadd, dolays ile, özel günlerindeki bayanlarn namazlarn klmaya devam edebilecekleri eklindeki bu görüü savunmaktadrlar 35. Bu görüü savunanlara göre, bu haldeki bayann hükmen kirli oldudu ya da o halde iken namaz klamayacad eklinde bir yasak Kur an da bulunmamaktadr. Bu nedenle, bayanlarn özel günlerinde namaz klmalar yasaklanamaz, ancak bu hal kendilerini rahatsz edecedi için, kendilerini namaz klmaya müsait görmezlerse, namazlarn klmayabilirler. Bu bayanlar, kendilerini fazla bitkin bulmuyorlar ve namazlarn eda etmek istiyorlarsa, bu hallerinde iken namazlarn eda edebilirler. Nitekim Hz. Peygamber de, bayanlara bu kolayld sadlamtr 36. a- Delilleri Bu görüü benimseyenlerin delilleri öylece sralanabilir: i- Konu hakknda açk bir ayet bulunmamaktadr. cslâm n temel ibadetlerinden birinin namaz oldudu ayetle sabittir. Bayanlarn özel günlerinde namaz klmalarn yasaklayan bir ayet bulunmaddna göre, o günlerde kadnlarn namaz klamayacadn savunmak, Kur an nass ile çeliecektir. Konu hakknda müracaat edilen sünnet verileri sahih olmaddndan, bu husustaki rivayetleri, kadn aleyhtar söylemlerin naslatrlmak istenmesi olarak görmek daha dodrudur. 34 Bu dederlendirmelere katlan bilginler için bkz. Meydani, el-lübab I,47; Sa di Çelebi, Haiye ale l-hidaye (cbn Hümam, Fethu l-kadir ile birlikte), I,146; cbn Kayym el-cevziyye, lamü l-müvakkin, II, Görü ve delilleri için bkz. Y. Nuri Öztürk, Kur andaki slam, cstanbul 1994, s ; Hüseyin Atay, Kur ana Göre Aratrmalar IV, Ankara 1995, s Atay, a.g.e., IV, 151.

9 ii- Kadnlarn özel hallerini, Ramazan da oruç tutmamay mübah klan hastalda benzetmek uygun olacaktr. Bilindidi gibi, hasta olan kimselerin Ramazan da oruçlarn tutmayarak, iyiletiklerinde kaza etmelerine bizzat Kur an müsaade etmektedir. Buna göre, cslâm kolaylk dini olup, hasta olan kimselere ibadet hususunda ruhsatlar tanddndan, özel günlerinde olan kadn da, bir nevi hasta saylacad için, kendini iyi hissetmedidi dönemlerde namazlarn klmayabilecek, bu günlerde kendini iyi hisseden bayan ise, namazlarn klmaya devam edebilecektir. iii- Adet kanamas, yalnzca abdestin bozulmasna sebep olan dider akntlar gibi olup, bu kanama insann iradesi dnda gerçeklemektedir. Bu kanamay cünüplük hali ile ededer görüp, cünüp olan kimsenin namaz klamayacad eklindeki hükmü buraya tamak yanltr. Hayz kan ile istihaze kan arasnda, Kur an'da belirtilen farkl hüküm ( Kur an da hayzl ile cinsel iliki yasaklanmken, dideri için böyle bir yasadn bulunmadd hatrlatlmaktadr) dnda ayrm gözetmek de dodru dedildir Delillerin DeJerlendirilmesi Bayanlarn özel günlerindeki kanamalarn hükmi kirlilik oluturmayacad ve dolays ile, bu günlerde bayanlarn namaz klabilecedi eklindeki görüün dayandrldd delillerin u ekilde eletirilmesi mümkündür: i- Görü sahiplerinin, konu hakknda açk bir ayetin bulunmaddn gerekçe gösterip, konuyla ilgili olarak mevcut olan sünnet verilerini gözard ederek bir hükme varmalar usûlen yanltr. Çünkü, tarih boyunca cslâm ümmeti, tevatür derecesine ulamasa da, sahih sünneti hüküm koymada bir kaynak olarak kabul etmilerdir. Sahih sünnetin görevleri arasnda; Kur an açklama, Kur an n sustudu baz konularda hüküm koyma görevinin oldudu, ümmetin kabulüne mazhar olmutur. cslâm tarihi boyunca, yukardaki hadis verilerinin ifade ettidi hükmün dnda bir uygulamann bulunmay da, bu rivayetlerin içerik itibariyle sahih olduklarnn ayr bir delili olarak görülmelidir. Kald ki, yukarda belirtildidi gibi, çok sarih dedilse de, konu ile ilgili olan ayetler birlikte düünüldüdünde, özel günlerindeki bayanlarn hükmi kirlilik içinde olduklar ayetlerden de anlalabilmektedir. Bu haldeki bayann hükmen kirli oldudu anlalddnda ise, bunun zorunlu sonucu olarak, bu haldeki bayan, abdesti olmayan bir kimse gibi namaz klamayacaktr. ii- Konuya yalnzca Kur an perspektifinden baklp, konu hakkndaki hadisler göz ard edildidi taktirde, adet ve nifas halindeki bayann da namazlarn klmas savunulmaldr. Yani, bayanlarn bu hallerinde de namaz klmalarnn farz oldudu iddia edilmelidir. Çünkü, Kur an da, bu haldeki bayanlarn namazlarn klp klmamada muhayyer olduklar eklinde bir hüküm yoktur. iii- Adet halindeki bayann namaz klmasnn yasak olmadd, ancak bu halde namaz klmamann kendilerine verilen bir ruhsat oldudu eklindeki görü sahipleri bu hükme ulaabilmek için öyle bir çkarmda bulunmular- 37 Atay, a.g.e., IV, 159.

10 ORR Prof. Dr. Nihat DALGN dr: Kur an hastaya oruç tutmama ruhsat vermitir 38. Öte yandan, hayzla alakal olarak Kur an eza 39 nitelemesinde bulunmaktadr. Buna göre, hayz gören bayan, bu günlerinde bir nevi hasta saylmaktadr. Kur an ise, hasta olann kadn erkek ayrt etmeksizin- oruç tutmamasna müsaade ettidi gibi, adet gören bayann bu halde iken namaz klmamasna da müsaade ediyor olmaldr 40. Yani, adet gören bayan, dilerse, bu halde iken namaz klmayabilecektir. Görü sahiplerince savunulan bu çkarm (=akl yürütme/kyas ilemi) sadlkl olmadd için yanltr. Çünkü, bizzat Kur an tarafndan eza ibaresinin hastal=k ( maraz ) anlamna kullanldd açklanm dedildir. Eza kelimesi; burada kiinin tiksinti duydudu, kendisine yaklaana, kokusu ve necaseti sebebiyle eziyet veren ey anlamnda kullanlmtr 41. Ayrca, konu hakknda, sünnette mevcut olan sarih beyanlar 42 nedeniyle, ilk dönem cslâm alimlerinin tamam, hayz kan ile istihaze kann (=hastalk sebebiyle gelen kan) farkl dederlendirmiler, asl maraz/hastalk anlamn istihaze kan gören bayan için kullanmlardr. eu da var ki, bu haldeki bayann kanamay durduracak tedbirler almas halinde, her namaz için veya her vakit için normal abdest alarak namazn klacadna, ilgili hadislere 43 dayanarak hükmetmilerdir 44. Özel günlerindeki bayann ibadeti ile, fiziksel rahatszld bulunan bayann ibadeti arasnda benzerlik kurarken, iki olay arasnda illet birlii olmadan yaplan kyasn geçersiz olaca gözden kaçrlmtr. iv- Bayanlarn, diledikleri taktirde, özel günlerinde namazlarn klabilecekleri eklindeki görüe, Kur an daki hastalarla ilgili olarak oruç tutmama ruhsatnn 45 delil olarak kullanlmas da yanltr. Çünkü, Kur an da hasta için oruç tutmama ruhsat verilmise de, hastann namaz klmayabilecedi eklindeki bir hükme yer verilmemitir. Özellikle, normal hastalk hallerinde, namazn klnmasnn gerekli oldudu, hemen herkesin kabulüdür. Ancak, hasta olan kiinin, kyam-rüku veya secde gibi, namazn baz rükünlerini veya artlarn yerine getirememesi müsamaha ile karlanmtr. Buna göre, normal ekilde hasta olan için namaz klmama ruhsat bulunmadd halde, hayz ve nifasl bayann hasta kabul edilerek, hastalar için oruç tutmama ruhsat bulundudu gibi, namaz klmama ruhsatnn tannmas kyas da 38 Bakara 2/ Bakara 2/ Bu görüü savunanlara örnek olarak bkz. Y. Nuri Öztürk, Kur andaki slam, s. 451, Bkz. Taberi, Câmiu l-beyân, II, 381; Kurtubi, a.g.e., III, 85; Zemaheri, Keaf, I, 361; Kastallani, radü s-sari ila Sahihi l-buhârî, Beyrut ts., I, 340; Nesefi, Tefsir, I, Nitekim sünnet verileri de bu iki kann farkl olduduna delildir. Bkz. Müslim, Hayz, 62, 63, 64; Uzun müddet kanama gören bayann bile, sadldn riske atacak bir durum olmaddnda namazn terk etmeyecedi ile ilgili dediik hadisler mevcuttur. Örnek olarak bkz. Abdurrezzak, el-musannef, Hayz, hadis no: clgili rivayetler için bkz. Buhârî, Hayz, 19, 24; Vudu, 63; Müslim, Hayz, 62. (ayrca 18 no lu dipnota baklabilir.) 44 cbn Kudâme, a.g.e., I, 376 vd; Ayrca, sürekli kanama gören/özürlü bayan, dider ibadetlerinde de, cünüp veya adetli gibi dedil, abdestsiz kimse gibi muamele görmektedir. Bu açdan da adet ile özür kannn birbirinden farkl oldudu görülmektedir. Bkz. Zürkani, a.g.e., I, 124; Kâsânî, Bedâyi, I, Bakara 2/185.

11 yanl bir kyastr. Çünkü, namaz ve orucun art ve rükünleri farkl iki ayr ibadet oldudu herkes tarafndan bilinmektedir. Buna göre, hareket noktamz Yüce Kur an dr diyenler, bu konuda Kur an n dna çkarak, kendi görüleri dodrultusunda hüküm koymulardr. Halbuki, hiçbir insann ibadet koyma yada bir ibadeti kaldrma veya hafifletme yetkisinin bulunmaddn, kendileri de kabul edeceklerdir. v- Özel günlerindeki bayann namaz klp klmamada serbest oldudunu savunanlar, Hz. Peygamber in de bu kolayld gösterdidini ifade etmelerine radmen, görülerine delil olabilecek sahih ya da zayf bir hadis zikredememilerdir. Biz de böyle bir hadis tespit edebilmi dediliz. Halbuki, Hz. Peygamber den naklen O nun eleri aracldyla rivayet edilen haberler, bu durumdaki bayann namazn terk etmesi yönündedir. vi- Bu görü müntesiplerinin, böyle farkl bir sonuca ulamalarnn temel nedeni, yanl bir usül takip etmeleridir. Çünkü, naslarda belirtilmedidi halde, adet gören bayanlar fiziksel rahatszld bulunan hastalara benzeterek, Kur an ve Sünnet teki hastalarla ilgili hükümler, adetli bayanlara da verilmek istenmitir. Halbuki, bir hükmün illeti bilinmedikçe, onun kyasa konu olmayacad, kyas ileminde ise, benzerlik kurulan iki olayn illetlerinin ayn olmasnn gerekli oldudu, birer usül kural olarak, hemen herkesin kabulüdür. Alan dnda kyas ilemine giriilmesi, illetleri farkl olmakla birlikte, hastalarla ilgili Kur an daki hükmün adetli bayanlara verilmeye çallmas, bu alanda farkl bir hükmün dodmasna sebep olmutur. Ancak, yanl bir usül takip edildidinde, ulalacak olan sonucun da yanl olacad bir gerçektir. II ÖZEL GÜNLER<NDEK< KADININ ORUÇ <BADET< Burada özel günlerindeki bayann oruç tutup tutamayacad konusu ele alnacaktr. Konu hakkndaki tartmaya geçmeden önce, oruç tutabilmek için dinen temiz bulunmann art olup olmaddn, bir baka deyile hükmî kirlilidin oruç tutmaya engel olup olmadd hakknda bilgi vermek faydal olacaktr. A- Orucun S=hhati <çin Hükmî Kirlilikten Temiz Bulunma ;art= ve Cünübün Orucu Tutulan orucun sahih olabilmesi için oruç tutacak olan müslümann hükmi kirlilikten uzak bulunmasnn gerekli olup olmadd cslam alimleri arasnda tartlan bir husustur: 1- Orucun shhati için büyük hükmi kirlilikten/hades-i ekberden temiz bulunmak arttr. Bu görü sahiplerine göre, oruç ve namaz birer ibadet olup, bunlarn sahih bir ekilde eda edilmi olmalar için, hükmi kirlilikten temizlenme arttr. Hayz ve nifas kann sona erdirip temizlenmek kiinin elinde olmamas ve bu hal devam ettidi müddetçe, ibadet için art olan temizlidin gerçekleememesi nedeniyle, bayanlar özel hallerinde, namaz klamayacakla-

12 O>D Prof. Dr. Nihat DALGN r gibi oruç da tutamazlar. Ancak, bir büyük hükmi kirlilik hali olan cünüplük durumu, hakknda ayrca nas bulunmas sebebiyle, bu husustaki genel kurala aykr olarak, orucun shhatine engel dedildir. Yani, cünüp bulunan bir erkek ya da kadn Müslümann bu halde iken tutacad oruç sahihtir Oruç için büyük hükmi kirlilikten/hades-i ekberden temizlik art dedildir. Bu nedenle, cünüp olan bir Müslüman kadn veya erkedin tutacad oruç sahihtir. Ancak, konuyla ilgili naslardan kadnlarn özel günlerinin oruca engel oldudu anlalmaktadr. 3- Büyük hükmi kirlilidin bazs oruca engel dedilken, bazs engeldir. Örnedin, cünüp olan kimse bu halde iken oruç tutabilirse de, adet gören kadn bu halde oruç tutamaz. Bu durum, ya hayz halinin cünüplüde nazaran daha büyük bir kirlilik hali oldudundandr 47 ya da akl ile kavranlmas imkansz olan bir husus sebebiyle adet gören kadnn bu hali oruca engeldir. 4- Küçük hükmi kirlilik olarak bilinen abdestsizlik halinin ve büyük hükmi kirlilidin bir türü saylan cünüplük halinin oruç tutmaya engel olmadd hususunda, cslâm alimleri arasnda bir kuku yoktur 48. Yani, oruç tutarken abdestli bulunmak art olmadd gibi, cünüp olan kimsenin, ykanmadan oruca balamas ya da oruçlu iken, kendi iradesi dnda (örnedin, uykusunda ) cünüp olmas, oruca mani dedildir. Konu hakkndaki hadislerden birkaç öyledir: Hz. Aie den nakledildi ine göre, Rasulüllah s.a. gece gerçekleen cinsel iliki sonrasnda cünüp olarak sabahlyor, ayn günün orucuna devam ediyordu 49 ; Ümmü Seleme den nakledildi ine göre; Hz. Peygamber in, gece gerçekleen cinsel iliki sonrasnda ykanmadan, cünüp olarak sabahlad oluyor, ancak bu halde o günün orucunu bozmad gibi, daha sonra bu günün orucunu kaza da etmiyordu 50. Cünüplük halinin oruca engel olmay ile ilgili akli delil ise öyledir: Erkek ya da bayandan ehvetle meninin gelmesi, manevi kirlilik oluturup bu sebeple ykanmak gerekli ise de, bu hal ykanmakla son bulacad ve bu halin olumas kiinin iradesi dnda gerçekletidi için de, gün boyu sürecek olan oruca bu halin bir zarar olmaz. Nitekim, ramazan günü oruçlu iken rüyalanp cünüp olan kimsenin orucunun bozulmayacadnda alimler icma etmilerdir 51. Ancak, kiinin oruçlu iken, kendi iradesiyle bakarak, ya da cinsel iliki sonucu cünüp oldudunda, orucunun bozulacad kabul edilmitir 52. Bu hükmün u yönüne dikkat çekmek isteriz: Burada orucu bozan ey, kiinin cünüp olarak hükmen kirli hale dümesi dedil, kiinin oruçlu iken, kendi iradesi ile, hakikaten ya da hükmen cinsel iliki kurmaktan uzak kalma kuraln çidnemi olmasdr. 46 Bkz. Baberti, el-inâye ale l-hidaye, I, Kâsânî, Bedâyi, I, eirbînî, Mu ni l-muhtac, I, eevkânî, Neylü l-evtar, II, eevkânî, a.g.e., II, eevkânî, a.g.e., II, DcA, clmihal, I, 407.

13 B- Özel Günlerindeki Bayanlar=n Oruç Tutmas= ile <lgili Görü:ler Bayanlarn özel günlerinde oruç tutup tutmayacaklar ile ilgili olarak, birisi klasik dönemde olumu, dideri ise çadda olan iki farkl görü bulunmaktadr. eimdi bunlar görelim. 1- Özel Günlerindeki Bayan=n Oruç TutamayacaJ= clk dönemden beri kabul edilen görüe göre, hayz ve nifas halindeki kadn, namaz klamad gibi, oruç da tutamaz. Yani, kaynaklarmzn ittifakla belirttidine göre, adet gören ve nifas halinde bulunan bayann oruç tutmas yasaktr/haramdr 53. clk dönem cslâm alimleri, özel günlerindeki bayanlarn oruç tutamayacadnda ittifak etmilerse de, bunun nedeni hakknda, aaddaki ekilde farkl yorumlarda bulunmulardr. a- Oruç ve namaz birer ibadet olup, bunlarn sahih bir ekilde eda edilmi olmalar için, hükmi kirlilikten temizlenme arttr. Hayz ve nifas kann sona erdirip temizlenmek kiinin elinde olmamas ve bu hal devam ettidi müddetçe, ibadet için art olan temizlidin gerçeklememesi nedeniyle, bayanlar özel hallerinde, oruç ve namaz ibadetini eda edemeyeceklerdir. Çodu Hanefilerin de içinde bulundudu baz alimler, oruç ibadeti için de hadesten taharetin art oldudunu ifade eden bu yorumu benimsediklerinden, hükmen kirli saylan bayanlarn oruç tutamayacaklarna hükmetmilerdir 54. Bu görüü benimseyenler, cünüplüdün oruca engel olmayn kyasa aykr olarak Hz. Peygamber in uygulamasna dayanddn benimserler. Yine bu grupta yer alan alimler, cünüplükle kadnlarn özel halleri arasnda, oruca engel olup olmamas hususunda yaplacak kyasn uygun olmayacadn dü- ünürler. Yani, cünüplüdün hükmi kirlilik olmasna radmen, oruca engel olmay, hayz ve nifas halinin de birer hükmi kirlilik olarak, oruca engel olmamasn gerektirecedi eklindeki kyasnn uygun olmayacadn, zira ilgili naslar tarafndan hayzl kadnn oruç tutamayacad hükmünün konuldudunu ifade etmilerdir 55. Bu durum usulde/genel bir ilkede; alâ hlafi l-kyas sabit olan ey bir bakasna mekîsun aleyh olamaz eklindeki kural ile anlatlmaktadr. Bu görüü benimseyen alimlere göre, adetin azami süresi olan on günden önce kanamas bittidi halde, imsak vaktinden önce ykanmaya imkan bulamam olan kadn, o günün orucuna balayamayacaktr. Zira büyük hükmi kirlilik oruç için art olup, bu art orucun balangcnda da yerine getirilmi olmaldr. Söz konusu bayann kanamas bitmise de, böyle on günden noksan adet görenler hakknda ykanma müddeti de adet vaktinden saylmaktadr 56. Ancak, imsakten önce ykanmaya vakit bulabilen kadn, o günün orucuna balayabilir. 53 cbn Kudâme, a.g.e., I, 347; eirbînî, a.g.e., I, 109; Kuduri, el-muhtasar ( Meydani, el-lübab ile birlikte), cst. ts., I, Sa di Çelebi, Hâiye, I, Bkz. Baberti, el-inâye ale l-hidaye, I, Bilmen, Ömer Nasuhi, Büyük slam lmihali, Bilmen Yaynevi, Ofset 75, s. 302.

14 O>C Prof. Dr. Nihat DALGN b- Baz cslâm hukukçular ise, tutulan orucun sahih olmas için hadesten / hükmi kirlilikten temizlenmenin art olmaddn kabul etmekle birlikte, yine de, adet ve nifas halindeki bayann oruç tutmasnn yasak oldudu görüünü paylamlardr. Ancak, onlar bu halde iken tutulan orucun sahih olmaynn nedeni hakknda dediik yorumlarda bulunmulardr: Oruç için temizlik art olmadd halde, adetli bayann oruç tutamay, ya kural olarak, orucun bu halde farz klnp, sonra farziyyetinin dütüdünden, ya da ilk batan oruç ibadeti farz klnrken, adetli bayanlara farz klnmaddndandr. Bayanlar için böyle farkl bir muamele yaplmasnn nedeni ise, bu haldeki bayanlardan oruç tutmann verecedi meakkati kaldrmak olmaldr. Ancak, sünnet nass ile, adet ve nifas halindeki bayanlarn, oruç tutmadklar günlerin oruçlarn dider günlerde tutmalar ( kaza etmeleri) / yada sonradan bu günler kadar eda olarak oruç tutmalar, yeni bir emir olarak farz klnmtr 57. Nitekim, eafiilerin de yer aldd bir ksm alim, oruç ibadeti için hadesten taharetin art olmaddn benimsemekle birlikte, konu hakkndaki hükmün nasla belirlenmi olmas nedeniyle, kyasa aykr bir ekilde, özel günlerindeki bayanlarn taabbudi olarak/ nedenini akln kavrayamadd bir hüküm olarak, oruç tutamayacaklarn belirtmilerdir 58. Hayzl kadnn oruç tutamayacad hükmünün nedenlerini eserinde sorgulayan Hanefi fakihi Kâsâni nin dederlendirmesi ise öyledir: Cünüp bu halinde oruç tutabildidi halde hayzl ve nifasl kadnn o günlerinde oruç tutamamas; ya bu durumlarn cünüplükten daha büyük bir hükmi kirlilik hali oluundan; ya bu kadnn oruç tutamay hakkndaki nassn talil edilemeyecek oluundan ya da bu günlerindeki kadnlarn karlaacaklar meakketi kaldrmak amacyla konulmu ve akl ile de kavranabilen bir durumdur. Nitekim, hayz ve nifasl kadnn kanamas devamldr, zaten biyolojik olarak clz yaratlm kadna bir de o günlerinde oruç tutmalar emredilseydi, bu emrin yerine getirilmesi ancak bin bir güçlükle mümkün olurdu, bu durumlar cünüp olan kimsede söz konusu dedildir. Zira cünüplüdün sebebi de, ortadan kalkmas da kiilerin iradesine badl olup, cünüp olan kimse günlerce devam eden bir aknt ile de hiçbir zaman karlamaz 59. Bu görüe göre; Müslüman bayan, adet ya da nifas kanamasnn bitiminde, vakit geçirmeden ykanarak, günlük namazlarn klmaya, eder ramazan içinde ise, ertesi günden itibaren orucunu tutmaya devam etmelidir. Kanama sona erdidinde, bayan ykanmakszn namaz klamaz 60 ise de, bu durumda, ykanmas gecikecekse, vakit de gece yars veya imsak vakti ise, ykanmam olsa da, dider günün/gelecek günün orucuna niyet etmeli, sonradan, gün içinde ykanmaldr. Bu durum, orucun shhatine mani olmaz. Yani, 57 eirbînî, a.g.e., I, 109, Kastallânî, a.g.e., I, 346; eirbînî, a.g.e., I, 109, 110; Aynî, Umdetü l-kârî, Daru chyai türasi l-arabi, III, 269; Hanefilerden Kâsânî de bu görütedir; bkz. Kâsânî, Bedayi, I, Kâsânî, Bedâyi, I, Adet kanamas kesilince, namaz klabilmek için ykanmann gerekli oldudu sünnetle sabittir. Bkz. Buhârî, Hayz, 8.

15 oruca balayabilmek için, adet yada nifas kanamasnn sona ermi olmas yeter sebeptir, ykanmak art dedildir 61. Çünkü kiiyi hükmen kirli klan ey adet kanamasdr. Bu kanamann bitmesi ile - adet ve nifas günlerinde oruç tutma yasadnn nedenini, kanamann varld görenlere göre - yasak sona ermi olacaktr. Bu haldeki oruç yasadnn nedenini hadesten temizlenmemi olma görenlere göre de, kirlilidin illeti ortadan kalktd için, oruç tutma yasad sona ermi olmakta, ancak, kii bu hal sonrasndaki ykanma eylemini gerçekletirmemi bulunmaktadr. Bu halde ise, cünüplükte oldudu gibi, burada da bayann ykanmam olmas orucuna engel oluturmamaktadr 62. Bayanlarn özel günlerinde oruç tutamayacaklar eklinde cslâm alimleri tarafndan ittifakla benimsenen bu görüün delillerini öylece hülasa etmek mümkündür: aa- Delilleri Konu hakknda Kur an da bir bilgi bulunmamaktadr. Sünnet teki ilgili rivayetleri öyle hülasa etmek mümkündür: i- Peygamber hanmlarndan; biz hayzl iken namaz klmaz ve oruç tutmazdk, yalnzca oruçlar kaza etmekle emrolunurduk anlamnda 63, farkl varyantlar bulunan rivayet, adetli bayann oruç tutmayacadna delildir. Ayrca, Hz. Peygamber in bir bayram günü bayanlara nasihat ederken, onlara yönelik olarak bir bayan hayz halinde namaz klmaz, oruç tutmaz, öyle deil mi? dedidinde, onlar da evet, diye cevap verdiler 64. Hz. Peygamber in yukardaki sorusu, yani siz böyle yaparsnz anlamna gelmekte olup, onlardan cevap almak için dedil de, kendisini teyit ettirmek/haber vermek için sorulmu bir soru (= istifham- inkari) 65 olup, bu rivayetten, bayanlarn özel günlerinde oruç tutmayacaklar anlalmaktadr. Bir baka rivayete göre, Hz. Peygamber, bayanlarn özel günlerini kastederek; Siz gecelerce namaz klmaz ve günlerce Ramazanda oruç tutmazsnz eklinde bir beyanda 66 bulunmutur. Bu haberde ise, kadnlarn özel günlerinde namaz klmadklar ve oruç tutmadklar (=namaz klmayp oruç tutmayacaklar 67 ) açkça ifade edilmektedir. ii - Hamne isimli bir bayan Hz. Peygamber e gelerek; kendisinin iddetli ve uzun süren hayz gördüünü, bu halinin uzun süre kendisini namaz ve oruç tutmaktan alkoyduunu belirterek, bu konuda ne diye- 61 Bkz. cbn Kudâme, a.g.e., I, cbn Kudâme, a.g.e., I, Hadisler için bkz. Buhârî, Hayz, 20; Ebû Davud, Tahâre, 104; Hadisi eserinde zikreden Zeylaî, hakknda olumsuz bir dederlendirmede bulunmamtr. Bkz. Zeylaî, Nasbu r-râye, I, Buhârî, Hayz, 6; Ancak bu hadis, bayanlarn din ve akl yönünden eksik olduklarn ifade eden lafzlarndan Hz. Peygamberin kasdnn ne oldudu hususunda tartmaya neden olmutur. Kimi alimler, hadisin zahirinde mevcut olan bayanlar aleyhindeki ifadelerden hareketle, böyle bir sözün Hz. Peygamber tarafndan söylenmeyecedi kanaatna varmlardr. Hadisle ilgili eletiriler hakknda bkz. Kamil Çakn, Kadnlarla clgili Bir Hadis ve Dederlendirilmesi, Dini Aratrmalar, sy. I, Mays 1988 Ankara, s. 21; Zekeriya Güler, Kadn Din ve Akl Bakmndan Eksik midir?, Mehir, sy 2, Yaz 1998, s San âni, a.g.e., I, Müslim, cman, 132; Ebû Davud, Sünne, Benzer dederlendirme için bkz. San ânî, a.g.e., I, 172.

16 O>F Prof. Dr. Nihat DALGN ceini/ ne yapmas gerektiini sormutur Bu rivayetten, sahabe bayanlarnca, adet kanamasnn namaz klmaya ve oruç tutmaya mani oldudunun bilindidi görülmektedir. Bu durum, aklla bilinecek içtihadi bir konu olmaddna göre, büyük ihtimalle, Hz. Peygamber in yaptd bir açklamaya dayanmaktadr. Bu açklamay içeren ifadenin varsayalm- sahih bir ekilde bize intikal etmemi olmas halinde bile, uygulama ile gelen hükmün göz ard edilmesi dodru olmaz. Gerek bu rivayetten, gerekse dider rivayetlerden, sahabe kadnlarnn özel günlerinde namaz klmadklar gibi, oruç da tutmadklar, açk bir ekilde anlalmaktadr. Hz. Peygamber in, bu uygulamay menetmemesi ya da bunun dodru olmaddna dönük bir ikazda bulunmam olmas bile, konu hakkndaki hükmün, uygulamada oldudu ekliyle olmas gerektidi yönünde güçlü bir delildir. Aksi takdirde, Rasûlüllah din adna yaplan bir yanllda müsaade etmi olurdu ki, bunu düünmek bile imkanszdr. Ayrca, Hz. Peygamber in Hamne isimli bayann günlerce süren kanamas ile ilgili olarak sordudu soruya cevap verirken söyledidi;...her ay içinde yirmi üç veya yirmi dört gün namaz kl ve orucunu tut, dier günler senin adet günlerindir... eklindeki beyanndan da, adet günlerinde namaz klnmadd gibi, orucun da tutulamayacadna delil mevcuttur 69. Bu naslara dayanlarak, özel günlerindeki bayanlarn namaz klamadklar gibi, oruç da tutamayacaklarnda, bu halde iken klnan namazn ve tutulan orucun sahih olmaddnda icma olumutur 70. iii - Hz. Peygamber ve sonrasndaki bir dönemde, özel hallerindeki bayanlarn, oruç tutup namaz kldd ile alakal bir bilginin nakledilmemesi, aksine, bütün rivayetlerde, ilk dönemden beri, bayanlarn özel günlerinde namaz klmadklar gibi, oruç da tutmadklarnn belirtilmesi, bu konuda cslâm tarihinin her dönemindeki uygulamann ayn oldudunu ifade etmektedir. cslâm tarihi içinde, bu konuda farkl bir uygulamann bulunmay dahi, konu hakkndaki rivayetlerin dodruludunu göstermektedir. Hadis teknidi açsndan, yukarda verilen rivayetlerin shhatleri tartlsa bile, kanaatimizce, bu uygulamann cslâm tarihinin ilk günlerinden beri ayn oluu, rivayetlere güven hususunda insana itminan vermektedir. Böyle bir uygulamann, yaayan sünnet olarak dederlendirilip, sözlü rivayetler dnda, müstakil olarak, bir hükme delil tekil etmesi de mümkün- 68 Abdurrezzak, a.g.e., Hayz, hadis no: 1174; Ebû Davud, Tahâre, cbn Kudâme, a.g.e., I, 348; Konu ile ilgili hadisi Tirmizî sahih olarak, Buhârî ise, hasen olarak nitelemekte, hadisin erhinde Hattâbî ise, üphe ile farz bir ibadet olan namazn dümeyecedini gerekçe göstererek, özürlü bayan için Hz. Peygamberin; her bir vakti son ana, diderini ise, ilk ana getirerek, ykanarak namaz klmas eklinde bir uygulamay tavsiye etmi oldudu yorumunda bulunmaktadr. Hattâbî, Mealimü s-sünen, (Ebû Davud, Sünen le birlikte),cst. 1992, I, 201; San ânî, bu hadisin sahih olmadd eklindeki dederlendirmelerin dodru olmaddn ifade etmektedir. Bkz. Sübülü s-selam, I, Bkz. eirbînî, a.g.e., I, 108; San ânî, a.g.e., I, 172; Buhârî, Hayz, 6; cbn Kudame, el-mu ni, I, 347; Hanefilerden Serahsî, özel günlerinde bayanlarn oruç tutamayacaklar hükmüne delil olarak; kadnlarn, ömürlerinin yarsnda namaz klmayp oruç tutmadklar eklindeki hadisi göstermektedir. Bkz. Serahsî, el-mebsût, III, 152.

17 dür. Nitekim, bilindidi gibi, Maliki hukuk ekolünde, Amel-i ehli Medine müstakil bir hüküm kaynad olarak benimsenmitir 71. Tarih içinde, bayanlarn adet günlerinde klmadklar namazlar kaza etmelerinin gerekli oldudunu savunanlar bulunmusa 72 da, bu halde namaz ve orucun eda edilebilecedini savunan bir gruba rastlanmamtr. Görebildidimiz kadaryla, nifas halindeki bayann oruç tutmayaca hakknda sözlü bir sünnet verisine rastlamadk. Ancak alimlerimiz, sünnet verilerini ve ilk dönem uygulamalarn delil getirerek, hayz kannn namaz ile oruca ayn ekilde etkisinin bulunmas ve nifas halinde de namazn terkedilmesi hükmüne ulatklar için, oruç ibadetine etkisi açsndan da, hayz ve nifas kannn ayn olmas gerektidine hükmetmilerdir 73. Bilindidi gibi, hayz halinde namazlar terk edildidi gibi, nifas halinde de Peygamber hanmlarnn namazlar terk ettikleri ile ilgili rivayetler 74 mevcuttur. Bu durum, iki tür kanamann da, ibadetlere etkisi açsndan ayn oldudunu göstermektedir 75. bb - Tutulmayan Oruçlar=n Kazas= Hayz ve nifas hallerinde tutulamayan oruçlarn, sonradan kaza edilmesi gerekli olup, bu hükmün dayandd erî delil sünnettir. eöyle ki; Peygamber hanmlarndan öyle nakledilmitir: Biz hayzl iken namaz klmaz ve oruç tutmazdk, yalnzca oruçlar kaza etmekle emrolunurduk 76. Bu ve benzeri naslar sebebiyle, cslâm alimleri adetli bayann tutmadd oruçlar kaza edecedinde icma etmilerdir 77. cslâm bilginleri, özel günler sebebiyle klnamayan namazlarn kaza edilmesi istenmemiken, tutulamayan oruçlarn kaza edilmesinin gerekli olmasnn akli yorumu olarak unlar söylemilerdir: Oruç ibadetinin farz klnmasndaki maslahat, manevi kirlilik sebebiyle oruç tutulamaddnda kaçrlm bulunmakta, dider günlerde ise, böyle bir maslahat yerine getirecek farz oruç ibadeti de bulunmaddndan, insan bu ibadetten elde edecedi faydadan mahrum kalm bulunmaktadr. Bu nedenle, tutulamayan ramazan oruçlar kaza edilmelidir. Ayrca, kazas yaplacak oruçlarn bayan için ar 71 Bkz. Abdulkadir eener, slam Hukuku Dersleri I, czmir 1992, s. 53; cmam Malik in ünlü hocas Rabia b. Abdurahman (ö. 136/753) Medine lilerin hukuki uygulamalarn haber-i vahidlere tercih ediyor ve diyordu ki; Binlerce insann, binlerce insandan gördüdü, bir kiinin bir kiiden rivayet ettidinden daha tercihe ayandr. 72 Hariciler içinde baz gruplarn, bayanlarn adetli günlerinde klmadklar namazlar kaza etmelerini savunduklar bilinmektedir.bkz. cbn Kudâme, a.g.e., I, eirbînî, a.g.e., I, 109, 110, 120; cbn Kudâme, el-mu ni,i, 396; Sanâni, a.g.e., I, 174; Konu ile ilgili rivayetler için bkz. Abdurrezzak, a.g.e., hadis no: Bkz. Ebû Davud, Tahâre, 119; Ahmed b. Hanbel, Müsned, VI, Sa di Çelebi, Haiyesinde, hayz ve nifas kannn müterek hükümlerini sayarken unlar belirtmektedir: Namazn terkedilmesi, orucun terkedilmesi, Mescide girilmemesi, Kabe nin tavaf edilmemesi... Bkz. Sa di Çelebi, Haiye ( cbn Hümam, Fethü l-kadir ile birlikte), I, 145; San ânî de, nifas halindeki bayanla ilgili rivayetlerden bu sonuca ulalacad kanaatinde oldudunu belirtmitir. Bkz. San ânî, a.g.e., I, Hadisler için bkz. Buhârî, Hayz, 20; Ebû Davud, Tahâre, 104; Rivayeti kitabna alan Zeylaî, hakknda olumsuz bir dederlendirmede bulunmamtr. Bkz. Zeylaî, a.g.e., I, cbn Kudâme, a.g.e., I, 348; Mevslî, el-htiyar, I, 27.

18 O>Q Prof. Dr. Nihat DALGN bir yük/meakkat oluturmamas nedeniyle, adet günlerinde tutulamayan oruçlarn kaza edilmesi emredilmi 78 olmaldr. 2 - Özel Günlerindeki Bayan=n Oruç TutabileceJi Günümüzdeki baz müellifler, bayanlarn adet ve nifas hallerinin hükmi kirlilik oluturmad, dolays ile, özel günlerindeki bayanlarn oruçlarn tutabilecekleri eklinde bir görüü savunmaktadrlar 79. Onlara göre, bayanlarn özel günlerinde oruç tutmalar yasaklanamaz, ancak, bu halde oruç tutmak bayanlara rahatszlk verece i, bu halde iken tutacaklar oruç onlar bitkin düürebilece i için, kendilerini bu günlerde oruç tutmaya müsait görmezlerse, namazlarn klmayabildikleri gibi, oruçlarn da tutmayabilirler. Bu bayanlar adet görürken, kendilerini fazla bitkin bulmuyorlar ve oruçlarn tutmak istiyorlarsa, oruçlarn tutabilirler. Bu görüün delilleri öyledir: a- Delilleri Görebildidimiz kadaryla, bu görüün dayandd u üç delil mevcuttur. i - Namaz gibi oruç da cslâm n temel ibadetlerinden olup, farz oldudu ayetle sabittir 80. Özel günlerinde bayanlarn oruç tutmalarn yasaklayan bir ayet bulunmaddna göre, o günlerde kadnlarn oruç tutamayacadn savunmak, yani adet günlerinde oruç tutmak isteyenlerin oruç tutmasn yasaklamak, Kur an nass ile çelimektedir. Çünkü Kur an da namaz emri, herhangi bir kaytla snrlandrlmakszn, herkese amil bir ekildedir. Ayrca, özel günlerindeki bayanlarn oruç tutamayacad görüünün dayandd sünnet verileri sahih olmaddndan, bu husustaki rivayetleri, kadn aleyhtar söylemlerin naslatrlmak istenmesi olarak görmek daha dodrudur. ii- Kadnlarn özel hallerinde oluan rahatszld/hastald, fiziksel hastalk gibi dederlendirip, Kur an n hastaya kar sadladd kolayld, özel hallerindeki bayanlara sadlamak da mümkündür. Nitekim Kur an, hasta olan kimselere oruç tutma hususunda ruhsat verirken 81, hastay mutlak anlamda, yani kim hasta ise eklinde kullanm olup, bu ifade kadn ve erkede amildir. Bilindidi gibi, cslâm kolaylk dini olup, ayetlerde hasta olan kimselere ibadet hususunda ruhsatlar tannrken, hastaldn nitelidinden bahsedilmemitir. Özel günlerinde olan kadn da bir nevi hasta saylacadndan, kendini iyi hissetmedidi dönemlerde orucunu tutmayabilecektir. Ancak, hasta olmakla birlikte, oruç tutmaya gücü yetenin, orucunu Ramazan günlerinde tutmas yasaklanmadd gibi, özel günlerindeki kadnn da, oruç tutmay istemesi halinde, buna engel olunup, bu bayann oruç tutmas yasaklanamaz. cslâm 78 Bu dederlendirmelere katlan bilginler için bkz. Meydani, el-lübab, I,47; Sa di Çelebi, Haiye ale l-hidaye (cbn Hümam, Herhu Fethi l-kadir ile birlikte), I, 146; cbnü l-kayym, lamü l-müvakkin, II, Örnedin Hüseyin Atay ve Yaar Nuri Öztürk bu görüü savunanlardandr. Görü ve delilleri için bkz. Atay, Kur ana Göre Aratrmalar, I-III, 27-29; Öztürk, Kur an daki slam, s Oruç tutmay farz klan ayet öyledir:...ey iman edenler! Oruç sizden önceki ümmetlere yazldd gibi, sizin üzerinize de yazld/ farz klnd... Bakara 2/ Hasta olan kimseler için oruç tutmama ruhsat tanyan ayet için bkz. Bakara 2/185.

19 tarihi boyunca, özel günlerindeki bayanlarn oruç tutmalarnn yasak/haram saylmas eklinde benimsenmi olan görü, sahih naslarla çelimektedir. Bu görü, özel günlerindeki bayanlarn pis oldudu, bunlarn gerek insanlarla gerekse Allah la olan ilikilerinin yasaklanmas gerektidi eklindeki cslâm d kültürlerin 82 cslâm toplumuna yansmasnn sonucudur. iii- Ramazandan sonra kadnlar, hayzl günlerde tutmadklar oruçlar tutmakta zahmet çekiyorlar, bazen bu oruçlar ertesi seneye kalyor ve birikiyor. Sonra ramazan orucu toplumsal bir ibadettir. Bütün ev halk, mahalle halk tutuyor. Onlarn içinde yemek bile bazen zor oluyor, yemeden günü geçiren bulunuyor. Toplumsal ibadetlerin topluca yaplmasnda daha çok kolaylk bulunmaktadr. Hz. Peygamber in zamanndan zamanmza kadar medeniyet ilerledi, yemekte içmekte kolaylklar ortaya çkt. O dönemlerde kadnlarn hayz halinde nasl korunduklarn bilemiyoruz, herhalde çok sknt çekiyorlard. eimdi ise, korunmalar için her türlü kolaylk ve imkan ortaya çkmtr. Hayz hususunda kadnlara o zaman gösterilen dini hükümlerdeki kolaylklar kaldrmak istemiyoruz. csteyen ayn kolaylklar sürdürebilir. Ama isteyen kadn da, bugünkü kolaylklardan istifade ederek, dini hükümleri yerine getirmesini kolaylatrm olur 83. b- Delillerin DeJerlendirilmesi Bu görüün dayandd ve yukarda üç madde halinde verilen delillerin u ekilde eletirilmesi mümkündür: i - Yukarda, özel günlerindeki bayanlarn namaz ibadeti konusu ilenirken ifade edildidi gibi, bu görü sahiplerinin, konu hakknda açk bir ayetin bulunmaddn gerekçe gösterip, konu hakknda mevcut olan sünnet verilerini ve ilk dönem uygulamalarn, ya göz ard ederek, ya da ilerine geldidi ekliyle yorumlayarak bir hükme varmalar usülen yanltr. Örnedin, Y. Nuri Öztürk, konu hakkndaki hadis verilerinin sadlkl olmaddn iddia ederek reddetmekte, görüünün yalnzca Kur an a dayanddn iddia etmekte; H. Atay ise, Hz. Peygamber tarafndan adet gören hanmlarn oruç tutmada serbest brakldklar eklinde bir kolayldn sadlanddn benimsemekle, adetli bayann oruç tutabilecedi görüüne ayet nass yannda hadisten de delil oldudunu ifade etmektedir. Halbuki, konu hakkndaki rivayetler, bayann bu halde iken oruç tutamayacad eklinde olup, aksine hayzl halde iken oruç tutulabilecedi eklinde ruhsat hükmünü veren bir hadis ya da ilk dönem uygulamas bilinmemekte, Atay da, iddia ettidi sünnet verisini ortaya koyama- 82 Kaynaklarda verilen bilgiye göre, Yahudi toplumunda, özel hallerindeki bayanlar necis olarak görülür ve kendilerinden, mümkün olan her ekliyle uzak kalmaya gayret edilirdi. Bu sebeple, bayanlar insanlardan uzak tutuldudu gibi, mabetlerden de uzak tutulur ve hatta ibadet etmeleri bile yasaklanrd. Hristiyanlkta ise, bayanlarn bu hallerine dikkat edilmedidi, hatta özel günlerindeki bayanlarla cinsel iliki bile kuruldudu bilinmektedir. Bkz. Kurtubi, a.g.e., I, 81 ( Msr 1967 basksndan); Zemaheri, Keaf, I, 361; M. Hamdi Yazr, Hak Dini Kur an Dili, Eser ts, II, 776; Yukarda zikredilen görü sahipleri, Müslüman bayann özel günlerindeki ibadet yasadn, bu görülerin cslam toplumuna bir yansmas olarak görmekte ve eletirmektedirler. Hal bu ki, cslam bu konuda orta bir yol izlemi, özel hallerinde bulunan bayanlarla beeri diyalodun kesilmesi yönünde bir düzenleme getirmemi, ancak, baz ibadetleri yapmalarna engel konulmutur. Bu haliyle, cslam n getirdidi düzenleme, dider kültürlerin yansmas dedil, farkl bir düzenleme olarak dederlendirilmelidir. 83 Atay, a.g.e., I-III, 28.

20 O>R Prof. Dr. Nihat DALGN maktadr 84. eüphesiz ki, daha sahih olarak ortaya konacak sünnet verisi, hükmün de dedimesini gerektirecektir. Yasaklama eklindeki hadisleri, ruhsat eklindeki bir görü için delil yapmak, ne derece ilmilik arz etmektedir. ii - Adet halindeki bayann oruç tutmasnn yasak olmadd, ancak bu halde oruç tutulup tutulmamasnn bir ruhsat oldudu eklindeki hükme ula- abilmek için Kur an hastaya oruç tutmama ruhsat vermitir. Ayrca hayzla alakal olarak Kur an eza 85 nitelemesinde bulunmaktadr. Buna göre, hayz gören bayan, bu günlerinde bir nevi hasta sayld ndan, bu durumdaki bayan dilerse orucunu tutmayabilir 86 eklinde gerçekletirdikleri akl yürütme/kyas ilemi de sadlkl dedildir. Çünkü, bizzat Kur an tarafndan eza ibaresinin hastal=k ( maraz ) anlamna kullanldd açklanm dedildir ki, hasta olanlarla ilgili olarak Kur an'da tannan ruhsat, adet halindeki bayan için de geçerli klnsn. Bir önceki bölümde dedinildidi gibi, cslâm alimleri eza ifadesini, tiksinti veren, naho kokusu ve kirlilik sebebi olmas nedeniyle, kiilere sknt veren/eziyet veren bir durum anlamnda açklamlardr ki, bu anlam kelimenin sözlük anlam ile de paraleldir. Nitekim cslâm alimlerinin tamam, hayz kan ile istihaze kann/hastalk sebebiyle gelen kan, konu hakknda mevcut olan hadis sebebiyle, farkl dederlendirmiler 87, asl maraz anlamn istihaze kan gören bayan için kullanmlardr. Ne var ki, bu haldeki bayann bile, kanamay durduracak tedbirler almas halinde, abdest alarak namazn klacadna hükmettikleri 88 gibi, bu bayann gücü yetmesi halinde- oruç tutacadn 89 benimsemilerdir. Özel günlerindeki bayann ibadeti ile, fiziksel rahatszld bulunan bayann ibadeti arasnda benzerlik kurarken, iki olay arasnda illet birli i bulunmadan yaplan kyasn geçersiz olaca gözden kaçrlmtr. iii - Bayanlarn, özel günlerinde oruçlarn, diledikleri takdirde, tutabilecekleri eklindeki görüe, Kur an daki hastalarla ilgili olarak oruç tutmama ruhsatnn 90 delil olarak kullanlmas da yanltr. Çünkü, Kur an da hasta için oruç tutmama ruhsat verilmise de, özel günlerindeki bayanlar için böyle bir hüküm söz konusu edilmemitir. Hastalarla ilgili olan hükmü, adet halindeki bayana, kyas yolu ile vermek yanltr. Çünkü, adet görmenin ibadetlere etkisi, adet kanamasnn fiziksel rahatszlk oluturup, bu halde iken ibadet yapmann kiiye sknt verecek olmasndan m, yoksa bireyin ibadet etmesine, Allah huzuruna ibadet etmek için çkmasna bu kanamann oluturdudu kirlilidin engel tekil etmesinden mi oldudu net olarak, akl ile kavranlabilecek bir durum dedildir. Teknik tabirle ifade etmek gerekirse, ilk dönemden beri benimsenen görüe göre, özel günlerinde bayanlarn namaz klp oruç tutmalarnn yasaklanmasnn illeti, onlarn gördükleri adet kana- 84 Bkz. Atay, a.g.e., I-III, Bakara 2/ Bu görüü savunanlara örnek olarak bkz. Y. Nuri Öztürk, Kur andaki slam, s.451, 452; Atay, a.g.e., I-III, 27, Nitekim sünnet verileri de bu iki kann farkl olduduna delildir. Bkz. Müslim, Hayz, 62, 63, cbn Kudâme, a.g.e., I, 376 vd. 89 Nitekim hadiste verilen hüküm de ayet gücün yeterse, özür kan devam ederken orucunu tut eklindedir. Bkz. Ebû Davud, Tahâre, Bakara 2/185.