AÇISINDAN MÜSLÜMAN BAYANIN HUKUKU EHL EVL ERKEKLE SLAM VLL&

Transkript

1 )! $Q$OO$+- SLAM HUKUKU AÇISINDAN MÜSLÜMAN BAYANIN EHL HL- KTAP ERKEKLE EVL VLL& L& Doç. Dr. Nihat DALGIN '! 6 ( 6 ^ U! ! TKU ) $0&:3&&# (( & # "&( 89&#( "3 = 3 " ;# ( D 9#&'( )&& &&#'3 (0&$=3& = 3 8 ( ( " 8 ( ( # " # & ( = & & ( ((& ( = ( I # # & & "& 8 & 3& 3 (#& (( 8 1 ( = & '3 # " 9 0& "Y IB$ ( ( 0&#('3$&&# ( ( )&& & $& ( ( " & ( & ' & ( &$ ' $ " 3' $ &# & # ""Y I B$ " &'& ( = & S 1 (&# =& # "" # & $ '&# "" ""# (=3= ";#(D 8 &&3Y I "1&'& $ '3 ( 1 ## # ( Y [ # && ( ; # 0 $ &## 0 '3 && # ( = 3I = " '## & Evlilik, sosyal ve hukuksal bir ili6kidir. Bu nedenle, sosyal birer kurum olan hukuk sistemlerinde, toplumlara hakim olan ya6am felsefelerine paralel bir 6ekilde, evlilik müessesesi ile ilgili farkl düzenlemelerde bulunulmu6tur. Bunlardan birisi, evlenme engelleri konusudur. Ondokuz Mays Üniversitesi lahiyat Fakültesi omu. edu.tr

2 @ slam hukukuna göre; evlenme engelleri, geçici ve devaml olanlar 6eklinde, iki grup olu6turmaktadr. Bu ara6trmamzda, slam hukukunun geçici evlenme engelleri bölümünde yer alan; din fark! genel perspektifinden hareketle, müslüman bayanla ehl-i kitap erkek arasnda evlili9in gerçekle6ip gerçekle6emeyece9i ele alnacak ve özellikle; müslüman bayann ehl-i kitap (=kitap ehli/kitabî) bir erkekle evlenemeyece9i 6eklindeki slam n ilk günlerinden beri benimsenmi6 olup, slam hukuk ekollerinin temel metinlerinde yer alan yargnn ne derece Îsâbetli oldu9u üzerinde yo9unla6lacaktr. Bu konu üzerinde bizi ara6trma yapmaya iten saik, günümüzde slam ülkelerinden bat dünyasna do9ru gerçekle6en yo9un bir göçün sonucu, müslüman kzlarn hristiyan veya yahudi erkekleri ile evlenme arzularnn yo9unla6mas ve bu tür evlili9in, "slam hukuku aç!s!ndan geçerli olmad!!! 6eklindeki hükmün sorgulanr hale gelmesidir. Ayrca, baz ça9da6 ara6trmaclarn, müslüman bayann ehl-i kitap bir erkekle evlenmesinin naslar tarafndan yasaklanmad9n savunmalar, bu konudaki yasaklamay, geçmi6 dönemlerin sosyal ve siyasi 6artlar çerçevesinde konulmu6 bir hüküm olarak de9erlendirmeleri de, slam hukukundaki konu ile alakal hükmün yeniden de9erlendirilmesi zaruretini do9urmu6tur. Müslüman-ehl-i kitap evlili9i sorunu, slam ülkelerindeki fetva makamlarn, konu ile ilgili hükmü tekrar de9erlendirip, âcilen net bir sonuç sunmaya zorlam6 olmal ki; konu, Türkiye Cumhuriyeti Diyanet 6leri Ba6kanl9 nca tertip edilen I. Din ")leri "sti)are Toplant!s!nda da ( May!s 2002/ "stanbul) tart6ma gündemine getirilmi6, ancak, bir hükme ba9lanamadan, konu ile alakal olarak derinlemesine ara6trma yaplmas amacyla, ilerideki toplantda ele alnmas tavsiyesinde bulunulmu6tur. Ara6trmamzla, müslüman bayann ehli kitap bir erkekle evlili9i probleminin çözümünde, ilgililere katkda bulunabilirsek, bu bizim için bir bahtiyarlk olacaktr. Konu hakkndaki görü6lere geçmeden önce, ehl-i kitap terimi hakknda bilgi vermek faydal olacaktr. T21,K2B'3B3-36T8T8B3)36T Ehl-i i kitap; kavram olarak, kutsal kitab bulunanlar anlamna gelmekte olup, müslümanlar d6nda, Allah tarafndan kendilerine gönderilmi6 bir peygambere ve bir kitaba inanan milletler için kullanlan bir terimdir 1..Kur ân da bu terim, genellikle, Yahudi ve Hristiyanlar için kullanlm6sa 2 da, ayet ve hadislerde terimin açklanmas yaplmam6 olmas sebebiyle, ehl-i kitap teriminin kapsamna hangi din mensuplarnn girdi9i, hangilerinin bu kavramn d6nda kald9 konusunda farkl görü6ler mevcuttur. Bu görü6leri 6u 6ekilde snflandrmak mümkündür: a- Ehl-i kitap; sonradan bozulmu6, de9i6tirilmi6 olsa bile, asl itibariyle ilahi olan, vahye dayanan bir kitaba inanan kimselerdir. Bu, Hanefiler tarafndan benimsenmi6 bir görü6tür 3. Buna göre, Yahudi ve Hristiyanlar yannda, Hz. brahim e ve 1 bnü l-hümâm, Kemaleddin Muhammed b. Abdilvâhid, Fethu l-kadîr, Beyrut ts., III, 135; Geni bilgi için bkz. Ö.F. Harman, Ehl-i Kitap, Günlük Yaay Ansiklopedisi, I, 454, Örnek olarak bkz. Bakara 2/ ; Nisâ 4/ 51,153,159, 171; Mâide 5/18-19, 65-68; Har 59/2, 11; bnü l-kayy"m, Kur ânda kullanulan ehl-i kitap kavramnn yalnzca Yahudi ve Hristiyanlar kapsad- hakknda icman bulundu unu ifade etmektedir. Bkz. bn Kayym el-cevziyye, Ahkâmu ehli z- Zimme, Beyrut 1961, II, bnü l-hümâm, a.g.e., III, 135; bn Âbidîn, Reddü l-muhtâr, Beyrut, ts. (Dâru hyâi t-türâsi l-arabî),

3 =,,D7G#7 7' Hz. Davud a gönderilen kitaba inananlara da ehl-i kitap denir. Sâbiîler in ehl-i kitap olup olmad9 tart6lm6 olup, baz Hanefilerce onlarn da ehl-i kitap saylmas gerekti9i savunulmu6tur 4. Ça9da6 müelliflerden M. Re)id R!za da bu görü6ü benimsemekte ve bir adm daha ileri giderek 6unlar söylemektedir: Mecûsîler, Sâbiîler, Hind ve Çin Putperestleri ve Japonlar gibi milletler de semavi birer kitaba sahiptiler ve tevhid içinde ya6yorlard. Yahudi ve Hristiyanlarn kitaplarna gelen tahrif felaketi gibi bunlar da tahrifata u9rad. Dolaysyla, bu milletler de ehl-i kitap kapsamna dahildirler. Bu görü6e meyleden zzet Derveze ise, görü6ünü 6öyle açklamaktadr: Objektif olarak ayete bakld9nda; sizden önce kendilerine kitap verilenler cümlesi mutlak bir cümledir. Ve bu ayetin hükmü, ellerinde kitaplar olup, bu kitaplarn Allah tan oldu9unu iddia eden ve bu kitaplarda, herhangi bir 6ekilde buna i6aret eden delilleri bulunan her dinin mensuplarn kapsamaktadr. 6te tüm bunlar, M. Re6id Rza nn görü6ünü do9rulamaktadr. Ancak, Derveze, baz insanlarn, ehl-i kitaptan kasdedilenler Yahudiler ve Hristiyanlardr 6eklindeki anlay6larn do9rulayan kuvvetli Kur ân ayetlerinin bulundu9unu da itiraf etmektedir 5. b- Ehl-i i kitap; yalnzca kendilerine Tevrat ve ncil gelen srailo9ullarndan ibarettir. Bu görü6ü Lafiiler savunmakta olup, onlara göre, srailo9ullar boyuna dahil olmayan Yahudi ve Hristiyanlar ehl-i kitap kavramna dahil de9illerdir 6. c- Baz! "slam bilginleri ise, yalnzca Hz. Muhammed in Peygamberli9i öncesinde Yahudi ve Hristiyan olanlara ehl-i kitap denece9ini, Hz. Peygamber sonrasnda Yahudi ya da Hristiyanl9a girenlerin ise, ehl-i kitap olmad9n savunmu6lardr. Çünkü, onlara göre, Hz. Muhammed in rîsâleti sonrasnda ya6ayan insanlarn müslüman olmalar gerekmektedir. Buna göre, din de9i6tirerek Yahudi veya Hristiyan olanlar da, ehl-i kitap saylmayacaklardr 7. d- Konu ile ilgili çal6ma yapan baz günümüz ara6trmaclarna göre, ehl-i kitap kavram, yalnzca Yahudi ve Hristiyanlar kapsamakta olup, bu görü6 sahiplerinin gerekçeleri 6öyledir: Araplar, Yahudi ve Hristiyanlarla birlikte Mecûsîler, Sâbiîler ve Hanîflerin de bulundu9u bir co9rafyada ya6amalarna ra9men, yalnzca ilk iki din mensubunu kitap ehli olarak tanrlard. Günümüz Dinler Tarihi ara6trmalar da gösteriyor ki, gerek Mecûsîler in gerekse Sâbiîler in kutsal kitap ve dini gelenekleri, en az onlar kadar köklü bir dini yapya ve tarihi geçmi6e sahiptir. Buna ra9men, Araplarn ve özellikle de Kur ân n, Ehl-i Kitap kavramn yalnzca bu iki din mensuplarna has özel bir deyim olarak kullanmas, Allah nezdindeki kutsal kitap ve rîsâlet gelene9inin bunlarn tarihi geçmi6leriyle bir bütünlük arzetti9ini göstermektedir. Zira Araplarla yakn ili6ki içerisinde olan ran l Mecûsîlerin ya da Sâbiîler in dini geleneklerinin (kutsal kitaplar ve varsa peygamberinin) Kur ân tarafndan onaylanmamas ve hatta bunlara hiç atfta bulunulmamas, bu görü6ümüzü destekleyen mantki nedenlerdir. Ayrca, slam n iki temel kayna9 durumundaki Kur ân ve Sünnet teki II, Serahsî, Pemsüleimme Muhammed b. Sehl, el-mebsût, Beyrut ts., IV, 210,211; Mevslî, Abdullah b. Mahmud, el-htiyâr li-ta lîli l-muhtâr, st. 1980, III, 88; Mer înânî, Ebû Bekir b. Abdilcelil, el-hidâye +erhu Bidâyeti l-mübtedî, el-mektebetü l-slâmiyye, ts., I, 193; bnü l-hümâm, a.g.e., III, 138; ayrca Sâbiîlerle ilgili bilgi için bkz. Pinasi Gündüz, Sâbiiler (Son Gnostikler), Ankara zzet Derveze, et-tefsiru l-hadis, terc. Komisyon, st. 1998, VII, 40,41. 6 Pâfiî, Muhammed b. dris, el-ümm, Beyrut 1973, V, 7. 7 bn Hazm, Ebû Muhammed Ali b. Ahmed, el-muhallâ, Beyrut ts., VI, 456,457.

4 @ çok sarih ifadeler de, bu konuda bizlere 6k tutacak mahiyettedir. Zira, daha önce de9indi9imiz ayet ve hadislerden anla6laca9 üzere, gerek Kur ân da, gerekse Sünnet te, Yahudi ve Hristiyanlarn d6ndaki din mensuplarnn, hiçbir 6ekilde, kitap ehli olarak nitelendirildi9i görülmemektedir. slam alimleri arasnda bu konudaki görü6 ayrl9 kanaatimizce, di9er din mensuplarnn, söz gelimi Sâbiîler ve Mecûsîler in, inaç ve ibadet esaslar konusunda Yahudi ve Hristiyanlara uyup uymadklar noktasndan kaynaklanmaktadr. Esasen bu da, daha sonraki dönemlerde ortaya çkm6 bir tart6madr. Sonuç olarak, Kur ân ve Sünnet perspektifinde konuyu de9erlendirdi9imizde, Ehl-i Kitap deyiminin, bazlarnn sand9 gibi, herhangi bir kutsal kitaba sahip bütün din mensuplarn de9il de, slam n peygamberlik gelene9i içerisinde yer alan Hz. Mûsâ ve Îsâ nn tâbiîleri durumundaki Yahudi ve Hristiyanlar ifade etti9i anla6lmaktadr 8. Bu çal6madaki hedefimiz, hangi din ve inanç sahiplerinin ehl-i kitap saylp saylamayaca9ndan çok, ehl-i kitap olan 6ahslarla müslümanlar arasnda evlenme engelinin bulunup bulunmamas ve nedenlerini tespit etmek oldu9u için, - günümüzde müslüman bayanlarn kendileri ile evlenip evlenemeyece9i tart6masna muhatap olan Yahudi ve Hristiyanlarn ise, ehl-i kitap kapsam içinde oldu9unun da kesinlik kazanmas nedeniyle- ehl-i kitap kavram ve kapsam hakknda 9 daha detayl bir tart6maya girmeden, ara6trma konumuz olan noktada yo9unla6mak istiyoruz. TT21,K2B'31B1BK11-KKB,3BBT8"3B=/JK1 Müslüman bayann kitabî bir erkekle evlenmesinin hükmü hakknda iki farkl görü6 bulunmaktadr. Biz bu görü6leri ve delillerini ele alacak, bir makale imkanlar dahilinde de9erlendirmeye çal6aca9z. 321,K2B'31B1BK11-K )3BDK"P]P-1"1KKK1 Klasik dönem slam alimleri, müslüman bayann, gayr-i müslim (= mü6rik, mürted, kâfir, ehl-i kitap...vb.) olan bir erkekle evlenmesinin yasak oldu9unda görü6 birli9i içindedirler. Bu görü6, slam tarihi boyunca, inktasz bir 6ekilde savunulmu6 olup, konu hakknda farkl bir görü6e rastlanlmad9 gibi, gayr-i müslim bir erkekle müslüman bayann evlenmesinin yasak oldu9u, müslümanlar arasnda bir inanç halini alm6tr. Bu nedenle, bütün hukuk ekollerince, ortak bir kabul olarak, slam aile hukukunda, müslüman bayan!n evlenecei erkek e)in müslüman olmas! nikahn shhat 6artlarndan birisi olarak düzenlenmi6tir 10. Konu hakkndaki hükmün dayand9 delilleri 6öyle sralamak mümkündür: 1-Nakli Deliller a- Kitap 8 Osman Güner, Rasûlullah n Ehl-i Kitap la Münasebetleri, Ankara 1997, s. 56; Ayrca bkz. bn Teymiyye, Mecmû u fetâvâ, yer ve trh yok, XXXII, 187 vd.; Pinasi Gündüz, Ehli Kitabn Kimli i Sorunu ve Ebû Hanîfe ile Ça dalarnn kitab Terimi Merkezli Yaklamlar, slâmî Aratrmalar, XV/1-2, Ankara 2002, s Ehl-i kitap kavram ile alakal tartmal bilgi için bkz. Gündüz, a.g.m., s bn Hazm, a.g.e., IX,19; Taberî, Muhammed b. Cerîr, Câmi u l-beyân an te vîli âyi l-kur ân, Beyrut 1988, II, 378; Serahsî, el-mebsût, V, 45,46; Kâsâni, Alâuddin Ebû Bekir b. Mes ûd, Bedâ i u s-sanâi fi tertîbi -erâi, Diyarbakr ts. (Beyrut 1974 ten ofset), II, 271; Hurei, Muhammed b. Abdillah, +erhu Muhtasar" Sîdî Halîl, Beyrut ts., III, 226; bn Kesîr, smail b. Ömer, Tefsîru l-kur âni l-azîm, Beyrut 1984, I, 377; Abdulkerim Zeydan, Ahkâmü z-zimmiyyîn, Ba dad 1963, s.355; Hayreddin Karaman, Mukayeseli slam Hukuku, st (II ve III.ciltler 1991), III, 375.

5 =,,D7G#7 7' + Müslüman bayann ehl-i kitap erkekle evlenmesinin yasak oldu9u görü6ünün dayandrld9 ayet naslar 6unlardr: Müslüman oluncaya kadar, mü6rik bayanlarla evlenmeyin, inanm6 bir cariye, ho6unuza giden mü6rik bir bayandan daha hayrldr. Müslüman oluncaya kadar, mü6rik erkeklere kz vermeyin, inanm6 bir köle, ho6unuza giden mü6rik bir erkekten daha hayrldr Zina eden erkek, ancak zina eden veya mü6rik olan bayanla; zina eden bayan da, kendisi gibi zina eden veya mü6rik bir erkekle evlenir, bu tür evlilik (nikah) mü minlere haram klnd 12. Ey inananlar, inanm6 bayanlar, yurtlarndan hicret ederek size gelirlerse, onlar inanp inanmadklar noktasnda snayn, gerçi Allah onlarn inançlarn çok iyi biliyor. Onlarn inandklar sebebiyle size hicret ettikleri kanaatine varrsanz, onlar kâfirlere geri göndermeyin/kâfirlere teslim etmeyin, çünkü, bu inanm6 bayanlar, artk kâfirlere helal de9ildir, o kâfirler de bu bayanlara helal de9ildir...ve inkarc bayanlar nikahnzda tutmayn Allah kâfirler için mü minler aleyhine asla bir yol vermeyecektir. 14 Bugün size temiz ve iyi 6eyler helal klnm6tr...,kendilerine kitap verilenlerden iffetli kadnlar da, namuslu olmak...üzere size helal klnd Bu ayetlerde, müslüman bayann mü6rik ve kâfir erkeklerle evlenemeyece9i hakknda açk ifadeler bulunmakla birlikte, ehl-i kitap erkekleri ile evlenemeyece9i 6eklinde, literal anlamda açk bir beyan bulunmamaktadr. Ancak, günümüz ara6trmaclarndan birkaç müstesna, slam alimleri bu ayetlerdeki yasaklanan evlili9in, ehl-i kitap erkeklerini de kapsad9na inanmaktadrlar. Buna göre, mezkür ayetler, müslüman bayann ehl-i kitap erkekle evlenemeyece9i için de delil olarak görülmekte, delil olma yönleri ise 6u 6ekilde açklanmaktadr: i- Mü6rik lafz, içinde ehl-i kitap kâfirlerini de barndran bir anlama sahiptir. Buna göre, müslüman bayann mü6riklerle evlili9ini yasaklayan ayetler, o bayann ehl-i kitapla evlenmesini de yasaklyor demektir 16. Ünlü müfessir Fahreddin er-râzî (ö. 606/1209), bu görü6ü, slam alimleri tarafndan tercihe 6ayan bulunan görü6 olarak nakletmektedir 17. ii- slam alimlerinin bir ksm, mü6rik kavramnn mutlak olarak kâfirleri ve dolays ile, ehl-i kitab kapsamad9n belirtmekle birlikte, mü6riklerle evlenme yasa- 9 getiren ayetteki mü6rikler lafznn, ehl-i kitab da kapsad9nda ittifak etmi6lerdir. Buna göre, müslüman bayann herhangi bir küfür grubuna mensup bir erkekle 11 Bakara 2/ Nur 24/ Mümteh"ne 60/ Nisâ 4/ Mâide 5/5. 16 bn Hazm da bu gerekçe ile, gayr-i müslimler arasnda bir ayrm yapmakszn, müslüman bir kadnn onlarla evlenemeyece ini savunmaktadr. Bkz. el-muhallâ, IX,19; ayrca bkz. Zeydan, Ahkâmüzzimmiyyîn, s Fahreddin er-râzî, Mefâtîhu l-7ayb (Tefsir), stanbul Matbaa-i Âmire basks ts., VI, 62; Nitekim, Ma mer b. Râid, Katâde ve Zührî gibi alimler, mürik erkek ve kadnlarla evlenmeyi yasaklayan (Bakara 2/221) ayetin tefsiri olarak, müslüman kadnlarn, yahudi, hristiyan yada mürik, farketmeksizin, herhangi birisi ile evlenmesinin helal olmayaca n ifade etmilerdir. Bkz. Taberî, a.g.e., II, 379;ayrca bkz. Zeydân, Ahkâmü l-üsre, V, 16. +

6 @ evlenmesi ayetle yasaklanm6tr 18. iii- Mümtehne süresinin 10. ayetinde, müslüman bayanlar!n kâfirlere helal olmad!! açk ifadelerle belirtilmi6tir. Kâfir lafznn 6umûlüne ehl-i kitap da girmektedir. Nitekim, bu tespit; Kendilerine apaç!k delil gelinceye kadar, ehl-i i kitap ve mü)- riklerden olu)an kâfirler, küfürlerinden ayr!lacak deillerdir 6eklindeki ayetle 19 de teyit edilmektedir. Buna göre, müslüman bayann kâfirlerle nikahlanmasn yasaklayan ayet, ehl-i kitap erkekle nikahlanmasn da yasaklam6 olmaktadr 20. Yani, müslüman bayann ehl-i kitapla evlenme yasa9, bizzat Kur ân nass ile sabittir. iv- Allah nezdinde insanlar, inanç bakmndan iki snfa ayrlm6lardr. Bu tasnifi 6u ayette açk olarak görmek mümkündür: Sizi yaratan O dur. Böyle iken, kimii- niz kâfir, kiminiz mü mindir, Allah yapt!klar!n!z! görendir 21. Buna göre, slam din olarak benimsemeyen, Hz. Muhammed i Peygamber olarak tanmayan her grup ve frka, kâfir kapsamna dahildir. Yahudi veya Hristiyanlar da, slam gerçek din olarak tanmadklar gibi, Hz. Muhammed in peygamberli9ini de kabul etmemektedirler. Buna göre, Yahudi ve Hristiyanlarn kâfir oldu9unda herhangi bir ku6ku yoktur. Mümtehne suresindeki ayet, kâfirlerle müslüman bayann evli kalmasn kesin olarak yasaklad9na göre, bu ayet, kâfir kapsamna girdi9inde 6üphe olmayan, Yahudi ve Hristiyan erkekleri ile, müslüman bayann evlenmesini de yasaklam6 bulunmaktadr 22. v- Bakara (2/221) ve Mümtehne (60/10) suresindeki ayetler, genel anlaml o- lup, kâfirler ve mü6riklerle evlili9i yasaklamaktadr. Buna göre, müslüman erkek veya kadn, gerek Allah n yannda ba6ka bir ilah tanma türünden küfür/ 6irk içinde olanlarla, gerekse, Allah tarafndan tebli9 buyurulup Hz. Peygamber tarafndan tesis edilen slam n herhangi bir hükmünü inkar etme anlamnda kâfir olan bir kimse ile evlenmesi yasaklanm6tr. Ancak, sonradan gelen Mâide suresindeki ayet, muhsan olan ehl-i kitap kadnlarn bu yasaktan istisna etmi6 olup, bunlarla evlenmeye müsaade etmi6tir. Ehl-i kitap erkekleri ile alakal böyle bir istisna konmad9na göre, müslüman bayann ehl-i kitapla evlenmesinde, genel kural geçerli olacaktr ki, o da, her tür gayr-i müslimle evlenmenin yasak oldu9udur 23. Bir ba6ka ifadeyle, "zzet Derveze nin dedi9i gibi; ehl-i Kitap erkekle müslüman bayann evlili9inin yasak olu- 6u, bu ayette gizli bir 6ekilde mevcuttur. Çünkü, ayet, sadece müslümanlarla di9er inanç gruplar arasndaki evlenme yasa9ndan, müslüman erkeklerin ehl-i kitap olan kadnlarla evlenmelerini istisna etmi6tir/mübah klm6tr 24. vi- Mü6riklerle evlenme yasa9na sebep olarak zikredilen onlar sizi ate)e/küfre ça!r!rlar/davet ederler 6eklindeki illet, bütün kâfirler için geçerlidir. Nitekim, siyasi, ticari, askeri, felsefi...vb. bütün gruplar, sosyolojik olarak, kendi gruplarnn di9erlerinden daha üstün oldu9u bilincini ta6yarak, di9er grup fertlerini kendi gruplarna iltihaka davet etmeyi, insani bir borç olarak de9erlendirirler. lletin bulundu9u her yerde hükmün de bulunmasnn zorunlu olaca9 ilkesi sonucu, ayn illetle malul olan, 18 Râzî, a.g.e., VI, Beyyine 98/1. 20 bn Kudâme, Ebû Muhammed Abdullah b. Ahmed, el-mu7nî, Beyrut 1984, VII, Te abün 64/2. 22 Zeydân, Ahkâmü l-üsre, VII, Karaman, Mukayeseli, III, 375; Ate de benzer bir yaklamda bulunmaktadr. Bkz. Süleyman Ate, Yüce Kur ân "n Ça7da Tefsiri, st. 1989, II, 472, Derveze, a.g.e., VII,

7 =,,D7G#7 7'. mecûsî, putperest ve ehl-i kitap kâfirlerinin erkekleri ile de müslüman bayann evlenmesi yasak olmaldr. Nitekim, Kâsânî (ö.587/1191) gibi baz alimler, illet benzerli9i dolays ile, mü6rik erkeklerle evlenme yasa9 getiren ayeti, ehl-i kitap erkekleri ile de evlenme yasa9na delil olarak göstermektedirler 25. Söz konusu ayetin dikkat çekti9i nokta, 6u gerçe9i hatrlatmaktadr: Kötü al6- kanlklar sahibi olup, kendisine arkada6lk edenleri de bu kötü davran6lara dü6ürme ku6kusu bulunan bireylerle arkada6lk edilmesinin, hem ahlaken hem de e9itim bilimi açsndan yasakland9 bilinmektedir. Bu mantk do9rultusunda dü6ünüldü9ünde, erkek yada bayan olmas fark etmeksizin, ki6ileri küfre ve neticede ate6e davet eden kimselerle hayat arkada6l9 anlamna gelecek olan evlili9in yasaklanmas, sa9duyulu her insann kabulü olsa gerektir. vii- slam anlay6na göre, kâfirlerle müslümanlar arasnda velayet ba9 kurulamaz 26. Bu ilkenin dayand9 ayet,...allah kâfirler için mü minler aleyhine asla bir yol vermeyecek 27 )eklindedir. Buna göre, müslüman bir bayann kâfir bir erkekle evlenmesi demek, kâfirin müslüman üzerinde velayet kurmas demektir ki, bu caiz de9ildir. Ehl-i kitap olan 6ahsn ise, kâfir oldu9u, nasla sabit oldu9una göre, müslüman bir bayann, velev ki ehl-i kitaptan olsun, kâfir bir erkekle evlenmesi nasla yasaklanm6 olmaktadr 28. Sonuç olarak 6u söylenebilir: slam alimleri, yukardaki gerekçelerle, birçok a- yet nassna dayanarak, mü6rik olsun, ehl-i kitap olsun, her tür kâfirle, müslüman bayann evlenmesinin, bizzat Kur ân tarafndan yasakland9nda görü6 birli9i içindedirler. b- Sünnet slam bilginleri, müslüman bayann gayr-i müslim bir erkekle evlili9inin yasak oldu9u hükmünü, birinci madde altnda verilen ayetlere dayandrm6lar, konu ile ilgili hadis naslarnda (merfu ya da mevkuf-maktu), ehl-i kitap erkekle evlenme yasa9nn daha açk bir 6ekilde ifade edilmesine ra9men- ya teknik anlamda bu rivayetleri sa9lkl/sahih-ihticaca elveri6li bulmadklarndan, ya da, bu hükmün ayet naslarndan elde edilmesi hususunda, herhangi bir ku6ku ta6madklarndan, yer vermemi6lerdir 29. Ancak, biz burada, müslüman bayann gayr-i müslim erkekle evlenemeyece9i ile ilgili baz rivayetleri nakletmek ve ksaca da olsa, de9erlendirmek istiyoruz. lgili rivayetlerden bazlar 6öyledir: i- Câbir b. Abdillah anlatyor; Rasulüllah (s.a.) 6öyle buyurdu: Biz ehl-i i kitab!n bayanlar! ile evlenebiliriz, ancak onlar bizim bayanlar!m!zla evlenemezler 30. Yalnzca Taberî nin (ö.310/923) tefsirinde nakledilen bu rivayet hakknda müellif; senedinde 25 Kâsânî, a.g.e., II, Kafirle müslüman arasnda velayet ba nn olamayaca hakknda bilgi için bkz. bn Rüd, Bidâyetü lmüctehid ve Nihâyetü l-muktes"d, Beyrut 1992, II, 15; Pirbînî, Muhammed b. Ahmed el-hatîb, Mu7ni l-muhtâc ilâ ma rifeti me ânî elfâz" l-minhâc, Daru l-fikr ts., III, Nisâ 4/ Kâsâni, a.g.e., II, 272; bn Hazm, a.g.e, IX,19.;Vehbe Zuhaylî, slam F"kh" Ansiklopedisi, terc. Komisyon, st. 1992, IX, 122, Pamil Da c, müslüman bayann ehl-i kitap erkekle evlenemeyece i eklindeki hükmün Kur ân a de il de Sünnet e dayand görüünü benimsemekte, Kur ân ayetlerinden bu hükme ulamann imkanszl- n savunmakta ise de, hükme delil olabilecek bir hadis göstermemektedir. Bkz. Pamil Da c, slam Aile Hukukunda Evlenme Engelleri II ( Geçici Evlenme Engelleri), AÜFD, Ankara 2000, s Taberî, a.g.e.,ii, 378..

8 zayf raviler bulundu9unu belirtmekle birlikte, bu sözün hüküm/anlam itibariyle do9rulu9unda slam alimlerinin ittifaknn oldu9unu nakletmektedir 31. Bu rivayeti, bu 6ekliyle ba6ka bir kaynakta tespit edemedik. ii- Hz. Peygamber, "slam en üstün dindir, ba)ka hiçbir din ona galebe çalaa- maz 32 buyurmu6tur. Hanefi hukukçularndan Serahsî (ö.483/1090), müslüman bayann gayr-i müslimlerle evlenmeleri yasa9n, konu ile ilgili ayetler yannda, bu hadise dayandrmaktadr 33. Zira, ona göre, bir bayan evlilik sonrasnda, kocasnn velayeti altna girece9inden, müslüman bayann slam d6nda, herhangi bir din mensubu ile evlilik yapmas, ba6ka bir din mensubunun velayeti altna girmesini, o da ba6ka bir din mensubunun müslümana galebe çalmasn gerektirir ki, bu durum, yukarda zikredilen hadisle çeli6mektedir. Bu nedenle, müslüman bayann, slam d6 herhangi bir din mensubu erkekle evlenmesi caiz de9ildir. iii- Hz. Ömer diyor ki; Müslüman bir erkek, Hristiyan bir bayanla evlenebilir, ancak, Hristiyan erkek, müslüman bayanla evlenemez 34. Bu rivayet, Abdurrezzak, Taberi ve Beyhaki tarafndan nakledilmi6tir. iv- Cabir b. Abdillah diyor ki; Ehl-i kitabn bayanlar bize helaldir, bizim bayanlarmz onlara haramdr 35. Yine Cabir b. Abdillah kendisine sorulan; Bir kimsenin müslüman bir cariyesi ve Hristiyan bir kölesi bulunsa, kölesi ile cariyesini evlendirmesi helal olur mu? 6eklindeki soruya; hayr, helal olmaz diye cevap vermi6tir.. v- bn Abbas n anlay6na göre, Allah Muhammed le hakk gönderdi, dinimiz dinlerin en hayrls, milletimiz di9er milletlerin en üstünüdür. Biz onlarn bayanlarn nikahlayabiliriz, onlar ise bizim bayanlarmzla nikahlanamazlar 36. bn Abbas dan nakledilen di9er bir rivayete göre, o 6öyle söylemi6tir; Hristiyan kocann hristiyan e6i müslüman olsa, aralar ayrlr ve kadn mehir alamaz 37. vi- lk dönem alimlerinden Ma mer, Katâde ve Zührî;...inanncaya kadar mü6rik erkeklerle müslüman bir bayan evlendirmeyiniz... ayetinin tefsiri olarak; Bir müslüman!n Yahudi, H!ristiyan ya da Mü)rik bir erkekle, yani dininden olmayan birisi ile, müslüman bir bayan! nikahlamas! helal olmaz 6eklinde açklamada bulunmu6lardr 38. Müslüman bayanlarn ehl-i kitap erkekle evlenemeyece9i 6eklinde, slam hukukunda ittifakla benimsenmi6 olan hükmün, Kur ân naslarna de9il de, Sünnet naslarna dayand9 6eklindeki bir idddia, <amil Dac! tarafndan savunulmakta ise de, bu fazla taraftar bulmayan bir görü6tür. Çünkü, konu hakkndaki hükme yer veren slam alimlerinin ço9u, bu hükmün ayetlerden anla6lan bir hüküm oldu9unu benimsemi6lerdir. Ancak, -görebildi9imiz kadaryla- Hanefilerden Serahsî, müslüman bayann ehl-i kitapla evlenemeyece9inin kayna9nn "slam üstündür, dier hiçbir din ona galebe çalamaz 6eklindeki sünnet oldu9u görü6ündedir. 31 Taberî, a.g.e., II, Buhârî, Cenâiz Serahsî, a.g.e.,v, Abdurrezzâk, el-musannef, Beyrut 1972, no ; Taberî, a.g.e., II, 378; Beyhakî, es-sünenü l- Kübrâ, Beyrut 1344, VII, Abdurrerzzâk, a.g.e., no ; Beyhakî, a.g.e., VII, Beyhakî, a.g.e., VII, Abdurrezzâk, a.g.e., no Taberî, a.g.e., II, 379. P

9 =,,D7G#7 7' R Konu ile ilgili olarak, sahih sünnet verilerini toplayan kaynak eserler içinde yapt9mz ara6trmada, biz de, konu hakknda sarih ve sahih bir hadise ula6amadk. Ancak, Serahsî nin yorumu kabul edilirse,... + w 6eklindeki sahih hadis bu konuya delil olarak gösterilebilecektir 39. Konu hakkndaki hükmün Sünnet kaynakl oldu9unu savunan Da9c, hangi hadisin bu hükme kaynaklk etti9ine açklk getirmemektedir 40. slam aleminde asrlardr kabul edilmi6 bulunan hükme, Kur ân ayetlerinden ula6lmasnn imkansz oldu9unu söylemek, a6r iddial bir ifade olup, hükmün ayete dayand9n iddia eden ço9unlu9un görü6ünü görmezlikten gelmek anlam içermektedir. Görüldü9ü gibi, bu rivayetlerden, müslüman bir bayann, ehl-i kitap erkekle evlili9inin yasak oldu9u açkça anla6lmaktadr. Her ne kadar, rivayetler tek tek, metin ya da senet açsndan tenkit edilebilirse de, bütün halinde bakld9nda, hepsinin birle6ti9i ortak noktann ayn oldu9unda bir ku6ku olmad9 gibi, bu rivayetlerin Kur ân dan anla6lan hükümle çeli6mesi de söz konusu de9ildir. 2- Aklî Deliller Di9er dinlerdekine benzer bir 6ekilde, slam da, evlenecek e6ler arasnda, din açsndan denkli9i 6art ko6maktadr. slam hukuk ekolleri arasnda, ba6ka açlardan da e6ler arasndaki denkli9in 6art olup olmad9 tart6lm6sa da 41, din açsndan denklik, bizzat Kur ân nass ile belirlendi9inden, bu husus ittifakla benimsenmi6 olup, çal6mamzn önceki bölümlerinde, konu ile ilgili ayetlere ve yorumlarna yer verilmi6ti. Denklikte, bayan asl kabul edilerek, erke9in bayana denk olup olmad9na baklm6 olup, bu nedenle, müslüman bayann kendisine din açsndan denk olmayan hiçbir erkekle evlenmesine müsaade edilmemi6tir. Genel anlamda, gayr-i müslim erkeklerle, özel olarak ise, ehl-i kitap erkekleri ile müslüman bir bayan arasndaki evlenme yasa9nn gerekçeleri olarak da de9erlendirilebilece9imiz akli delilleri 6öyle sralamak mümkündür. a-kadnlarn Zararl Propagandaya/ Telkine Maruz Kalmalar Sonucu, Bu Telkinden A6r Derecede Etkilenerek Harama Dü6meleri Korkusu Kur ân, e6ler arasndaki din farknn evlenme engeli olu6turmasnn nedeni o- larak, farkl! din mensuplar!n!n, müslümanlar! ate)e/cehenneme davet edecek olmalar! 42 n göstermektedir. Burada 6u gerçek göz ard edilmemelidir: Her farkl inan6a ve dünya görü6üne sahip olan kimse, içinde bulundu9u anlay6n daha do9ru ve daha iyi oldu9u dü6üncesiyle, bu frkann/grubun içinde yer almaktadr. Bu anlay6n zorunlu sonucu olarak, her birey, içinde bulundu9u gurubun anlay6n ba6kalarna anlatacak, onlarn da bu grupta yer almalarn arzu edecektir. Buna göre, her tür küfür inancna sahip olanlarn da, bu inançlarn do9ru bulmalar nedeniyle, e6ine dostuna anlatmalar, onlarn da bu anlay6 benimsemeleri için tebli9de/telkinde bulunmalar kaçnlmazdr. Bu telkinlerin kamu düzenini bozacak derecede olmasna müsaade edilmezse de, normal 6artlarda bu hareket, inanç-fikir açklama hürriyeti kapsamnda olup, bunun yasaklanmas hukuki olmayaca9 gibi, mümkün de gözükmemektedir. 39 Buhârî, Cenâiz Bkz. Da c, a.g.m., s Evlilikte denklik konusu ile ilgili bilgi çin bkz. Pirbînî, a.g.e., III, ; bnü l-hümâm, a.g.e., III, 185 vd.; ayrca bkz. Hamza Aktan, Kefâet, DA, XXV, Bakara 2/221. R

10 Lüphesiz, bozuk inanç sahiplerinin çevresine verecekleri tehlikelerden korunmann birincil ko6ulu, telkine muhatap kalabilecek insanlarn e9itilmesi, yanl6 i- nançlarn bozuk yönlerinin kendilerine anlatlmas, bunun yannda, bireylerin kabul ettikleri din hakknda sa9lkl bir din e9itimi almalar ise de, bu tür telkinleri yapabilecek ki6ilerden, bu tür telkinin etkisi altnda kalabilecek ki6ileri uzak tutmak da, dün oldu9u gibi, günümüzde de, bireyleri korumada ilk akla gelen bir yol olarak izlenmektedir. Nitekim, gayr-i müslim unsurlarla evlili9in yasaklanmas ile, slam tarafndan yaplmak istenen de bu olsa gerektir. Günümüz slam toplumlarna bakld9nda, daha ziyade bayanlarn, gerçek anlamda din e9itimi alamamalar nedeniyle, yanl6 inanç ve propagandalardan etkilenme ihtimallerinin, erkeklere oranla yüksek olmas, müslüman bayanlarn, bozuk inanç gruplarndan gelecek olan olumsuz propagandaya kar6 da korunmalarn gerektirmektedir. b- Aile Hukuku Açsndan Kadnlarn Erkeklerin Kendilerine Tahakküm Edecek Statüde Bulunmalar Son asrda gerçekle6tirilen de9i6ikliklere kadar, gerek bat dünyas, gerekse slam dünyasndaki anlay6a göre, aile hukukunda erkek ve kadnn statüsü hiyerar6ik bir durum arz edecek 6ekilde, farkl olarak 6ekillenmi6ti. Örne9in; evin reisinin erkek olmas 43 ; bayann birçok konuda kocasnn verece9i kararlara uyacak olmas; evlilik birli9i ve çocuklar hakknda verilecek kararlarda son sözü söylemeye erke9in yetkili klnmas 44 ; bo6anma karar almada erke9in daha imtiyazl durumda olmas 45, bu farkl hukuki statülerden bazlardr. Görüldü9ü gibi, erke9in ailede hukuken de üstün konumda bulunmas, müslüman bayann gayr-i müslim bir erkekle evlenmesinin yasaklanmas nedenlerindendir 46. c- Bayanlarn Fizyolojik Olarak, Erkeklere Oranla Daha Fazla Etkilenmeye Müsait Olmalar slami kaynaklarn hemen tamamnda, müslüman bayann farkl dinden bir erkekle evlenme yasa9 hakkndaki gerekçeler tespit edilmeye çal6lrken, fikir birli9i halinde, bayanlar!n adeten, etkilenmeye daha müsait olduklar! tezi savunulmakta 47, bu tespit/kabul, ayrca, bayanlarn hukuken erkeklerden farkl statüde bulunmalar ve az e9itimli olmalar sonucu olarak, adeten, dini konularda kocalarn taklit etmeleri sebebiyle, onlarn hal ve hareketlerinden etkilenecek olmalar 6eklindeki argümanlarla desteklenmektedir. d- Müslüman Bayann Gerçek Anlamda nanç Özgürlü9ünü Kullanamayacak 43 Kurtubî, el-câmi, III, 175; Cassâs, Ebû Bekir Ahmed b. Ali er-râzî, Ahkâmü l-kur ân,beyrut 1985, III, 149; Hamdi Yazr, Hak Dini Kur ân Dili, stanbul, ts. (Eser Neriyat), II, 1348, Çocuklar üzerindeki velayet hakknda, ehliyet arzas bulunanlarn ve kz çocuklarnn evlendirilmesi hususunda erke in bayana nazaran, öncelik hakkna sahip oldu u ile ilgili bilgi için bkz. Pirbînî, a.g.e., III, 169; Celal Erbay, slam Hukukunda Küçüklerin Himayesi, Bakü 1995, s Erke in boama yetkisi ve kullanm hakknda geni bilgi için bkz. Nihat Dalgn, slam Hukukunda Boama Yetkisi, stanbul 2001, Kocann Boama Yetkisi Bölümü, s Nitekim bn Teymiyye de, bu durumu, müslüman bayann ehl-i kitapla evlenmesi yasa nn gerekçelerinden biri olarak görmektedir. Bkz. bn Teymiyye, Mecmû u fetâvâ, XXXII, 184, Örnek olarak bkz. Kâsâni, a.g.e., II, 272; Pirbînî, a.g.e., III, 187; bu anlayn günümüzde bilimsel çalmalarla teyit edildi i hakkndaki bilgi için bkz. Alparslan Usal-Zeynep Arslan, Davran" Bilimleri (Sosyal Psikoloji), zmir 1995, s.181,182; ayrca bkz. Mevlüt Kaya, Din E7itiminde letiim ve Dini Tutum, Samsun 1998, s. 100; Hüseyin Peker, Din De7itirmede Psiko Sosyolojik Etkenler, Ankara Üniversitesi Sos. Bil. Enst. Baslmam Doktora Tezi, Ankara 1979, s. 17vd. O

11 =,,D7G#7 7' Olmas Bilindi9i gibi, inanç özgürlü9ü; ki6ilerin özgür olarak bir inanç sistemini benimseme, o sistemin gereklerine göre ibadetini yapma, bu inanç sisteminin sosyal hayatta bireyden istediklerini - kamu düzenini bozmadan ve di9er bireylerin inanç özgürlüklerine müdahalede bulunmadan- yerine getirebilme ve bu sistemin esaslar do9rultusunda çocuklarn e9itme ve zorlamada bulunmakszn, bu sistemi di9er bireylere duyurma/tebli9 etme imkan sa9lamaktadr 48. Ehl-i kitap erkekle gerçekle6tirilecek olan evlilikte, müslüman bayann, inanç özgürlü9ünün de9i6ik açlardan darbe alaca9, zaman zaman e6inin inanç özgürlü9ü ile, zorunlu olarak çat6malar ya6ayaca9 muhakkaktr. 6te bu nedenle de, bu tür evlilikler yasaklanmaldr 49. e-e6lerin Gerçek Anlamda Kayna6amamalar ve Birbirlerinde Sekinet Bulamayacak Olmalar Evlili9in temel hedefleri arasnda, e6lerin birbirlerinde sekinet bulmalar, birbirleri ile bütünle6meleri, iyi ve kötü günlerinde birbirlerine 6efkat ve merhametle yakla6arak yardmc olmalar, kulluk snavn ba6arabilmek için birlikte çaba sarf etmeleri bulunmaktadr. Nitekim, evlilikten beklenen bu sonuçlara, Kur ân da da i6aret edilmektedir: Kayna)man!z için, size kendi cinsinizden e)ler yarat!p, aran!zda sevgi ve merhamet olu)turmas! da O nun varl!!n!n delillerindendir slam, müntesiplerinin duygu, dü6ünce ve davran6larna varncaya kadar, ya- 6amlarna hakim olmay istemektedir. Yüce Allah n, insanlarn her haline vakf olmas, onlarn kalblerinden geçenleri bile bilmesi, mü minlerin ancak Allah n sevdi9i insan ve topluluklara kar6 sevgi- sempati göstermelerine müsaade edilmesi yannda, Allah a dü6manlk eden kimselere kar6, inananlarn içlerinde sevgi ta6yamayacak olmalar 6eklindeki Kur ân mesajlarndan, bir nevi, müslümanlarn hangi özellikteki insanlarla evlenebileceklerini tespit etmek mümkündür. Kur ân perspektifinden bakld9nda, müslüman bir bayann, bir Allah inanc yannda, ikinci, üçüncü derecede tanrlar kabul eden; Peygamberi Hz. Muhammed in peygamberli9ini kabul etmedi9i gibi, onu yalanc peygamberlikle suçlayan; hayat kitab olarak benimsedi9i yüce kitab Kur ân Kerim in, Hz. Muhammed in ashab tarafndan kaleme alnm6 olup, bir kutsall9nn bulunmad9na inanan bir erkekle evlenip, onu bir koca olarak sevmesi mümkün de9ildir. Ayrca, müslüman bayann, kocasnn gayr-i me6ru olan isteklerine gönül ho6nutlu9u içinde cevap vermesi, gayr-i müslim kocasna, hayatn her safhasnda ba6arl olmas için yardmc olmas, do9al olarak beklenemeyece9i gibi, bayann kocas da olsa, gayr-i müslim bir 6ahsa bu 6ekilde sevgi ve fedakarlk seferberli9i yapmasna Kur ân da müsaade etmemektedir. Nitekim 6u ayet bu konuda çok çarpc ifadeler içermektedir; Allah a ve ahiret gününe inanan bir toplumun, babalar!, oul- lar!, karde)leri yahut akrabalar! da olsa, Allah a ve Rasulüne dü)man man olanlara sevgi gösterdiklerini ve dostluk kurduklar!n! göremezsin. ")te onlar!n kalplerine Allah iman 48 nanç Özgürlü ü ve kapsam hakknda geni bilgi için bkz. H.Tahsin Fendo lu, Önceki Hukukumuzda ve Bat" da Din Özgürlü7ü Teori ve Uygulamas", Türkiye Günlü ü, 21, K 1992, s. 110; Abdulkerim Osman, slam da Fikir ve nanç Hürriyeti, st. ts., s. 30; Abdulkerim Zeydan, Ahkamu zzimmiyyin s. 98, 99; Temel Pen, slam Hukukunda Fikir ve nanç Hürriyeti, OMÜSBE, 1998, Baslmam Doktora tezi, s ; Saffet Köse, slam Hukuku Aç"s"ndan Din ve Vicdan Hürriyeti, stanbul 2003 (z Yaynclk). 49 Benzer bir yaklam için bkz. Ate, a.g.e., II, Rum, 30/21.

12 @ yazm!) ve kat!ndan bir ruh ile onlar! desteklemi)tir Ayn inanç gruplar arasnda bile, mutlu bir aile ortamnn olu6turulma ihtimalinin yüksek olmas dü6üncesiyle, felsefi, siyasi ve dini hassasiyetlerinde benzerlik olanlarn birbirleri ile evlenmeyi tercih ettikleri görülen bir gerçektir. Aksi bir tercihin, ailede huzursuzluk sebebi oldu9u tecrübelerle sabit bir durum oldu9una göre, farkl inanç sistemini benimsemi6 e6ler arasnda huzursuzlu9un olu6ma ihtimali daha yüksek olacaktr. Belki de, bu tür evliliklerde, aile huzurunun yakalanmas çok nadir görülebilecektir. f- Çocuklara slâmî Terbiyenin Verilemeyece9i ve Çocuklarn slâmî E9itimden Yoksun Olarak Yeti6me Riski slam hukukuna göre, rü6tüne erene kadar çocuklarn, babann velayeti altnda bulunmalar, müslüman bayann, onlarn e9itim ve ö9retimini kendi inanc do9- rultusuna yaptramayacak olma riskini artrmaktadr. Böylelikle, anneleri müslüman olsa da, gayr-i müslim babann çocuklar, slâmî terbiyeden uzak bir 6ekilde yeti6tirilebileceklerdir 52. Bu konuda, babann ho6görü ile davranacak olmas, çocuklarn, e6inin dini inançlar do9rultusunda yeti6melerine kar6 çkmayacak olmas, ferdi insiyatiflerden öte bir 6ey olmayp, bu davran6 hukuki bir güvence içermemektedir. Hatta, bu konuda, hukuki düzenleme yaplarak, çocuklarn yeti6tirilmesi ve e9itimi konularnda bay ve bayana e6it 6ekilde hak verilse bile, bunun prati9e ta6nmasnda benzer sorunlar çkacaktr. Çünkü, hiç kimse, çocuklarnn bir müddet slam e9itimi, bir müddet ise, Hristiyan yada Yahudilik e9itimi almasna, görgü kurallarndan bir ksmn slam dan di9er ksmn ise babann mensup oldu9u dinden almasna rza göstermeyeceklerdir. Nitekim bu dü6ünce, bütün dinlerde benimsendi9inden, Yahudi veya Hristiyan teologlar da, bir Yahudi ve Hristiyan ailesinde yeti6en çocuklarn farkl dini esaslara göre e9itilmesini ho6 kar6lamamaktadrlar. E6ler arasndaki din farknn, bu noktada sorun olu6turaca9n onlar da kabul ettiklerinden, kendi din mensuplarnn farkl dinden olanlarla evlenmelerine müsaade etmemektedirler. Ancak, günümüzde baz Hristiyan papazlarn, çocu9un Hristiyanlk dini esaslarna göre e9itilmesi 6artyla, bu tür evlili9e müsaade ettikleri bilinmektedir. 3. Delillerin De9erlendirilmesi Konumuzla ilgili olarak, klasik dönem slam alimlerinden her birinin delil olarak dayand9 ayetin, müslüman bayann kitap ehli erkekle evlenmesinin yasak oldu- 9una delaleti tart6labilirse de, bir bütün halinde, ilgili ayetlere baklarak, hükme ula6maya çal6ld9nda, müslüman bayann ehl-i kitap erkekle evlenmesinin yasaklanm6 oldu9u anla6labilecektir. Löyle ki; a-kur ân, kâfirlerin iki grup oldu9unu, bir grubunun mü6rik, di9er grubunun ise ehl-i kitap oldu9unu beyan etmektedir. Kur ân; müslüman bayan ve erke9in, hem mü6rik hem de kâfirlerle evlenemeyece9i hakknda genel bir hüküm koymu6tur. Peygamberli9in sonlarna do9ru, Kur ân mesajlarnn tamamlanmasna yakn bir dönemde ise, müslüman erkeklerin iffetli olan ehl-i kitap bayanlar ile evlenebilecekleri 6eklinde istisnai bir hüküm getirmi6 olup, müslüman bayanlar hakknda yeni bir hüküm getirilmemi6tir. Ba6ka din mensuplar ile evlenme hakknda genel hüküm 51 Mücadele 58/ Benzer de erlendirme için bkz. M.Ali es-sâbûnî, Revâi u l-beyân an te vîli âyi l-kur ân, Dersaadet ofset, I, 289,290; Mevdûdî, Fetvalar, çev. Mahmud Osmano lu- A.Hamdi Chohan, st. 1992, I, 416.

13 =,,D7G#7 7' koyan ayetler, bu tür evlili9in yasak oldu9unu ifade etmektedirler. Ancak, sonradan gelerek, erkeklerin ehl-i kitap bayanlar ile evlenebilece9ini ifade eden ayet ise, bu yasaktan bir durumu istisna etmi6tir. Buna göre, sonuç itibariyle, Kur ân ayetlerinden anla6lan 6eyin; müslüman bayan ve erkein, müslüman olmayan kimselerle evlenmelerinin yasak olduu, ancak, müslüman erkein ehl-i i kitaptan olup, muhsan olan bayanlarla evlenmesinin me)ru olduu, )eklinde olmal!d!r 53. Konu hakkndaki genel yasaktan, müslüman bayanla ilgili istisnai bir hüküm bulunmad9na göre, müslüman bayann ehl-i kitapla evlenememe yasa9, kâfirlerle, mü6riklerle evlenmeyin, 6eklindeki ayetler mucebince devam etmektedir. Çünkü, ehl-i kitabn da inanç itibariyle kâfir yada mü6rik olarak nitelendi9i, Kur ân nass ile sabittir. b- Müslüman erkeklerin, ehl-i kitap bayanlardan muhsan olanlar ile evlenebilece9ini ifade eden ayet, konu hakknda yasaklama 6eklinde bir düzenleme getirmemekte, aksine, daha önce yapt9 genel düzenlemeyi tahsis etmektedir. Bu ayette, müslüman erkeklerle alakal yeni bir düzenleme yaplrken, müslüman bayanlarla ilgili yeni bir düzenleme yaplmam6tr. Buna göre, ilgili ayetler birlikte de9erlendirildi9inde, müslüman bayann müslüman olmayan (kâfir, mü6rik, ehl-i kitap, mürted) hiçbir erkekle evlenemeyece9i sonucuna ula6labilmektedir. Konu hakkndaki hükmün Kur ân naslarndan çkarlmas bu kadar açk oldu9undan, slam tarihinin ilk günlerinden beri, konu hep böyle anla6lm6, gerek teoride, gerekse pratik hayatta, hiçbir farkl görü6 ve uygulama söz konusu edilmemi6tir. c- Müslüman bayann kitâbî bir erkekle evlenmesinin caiz olmad9 hükmünü teyit amaçl olarak, Hz. Peygamber, Sahabe ve Tâbiûn büyüklerinden nakledilen rivayetlere gelince, bunlar, sahih hadisleri toplama dü6üncesiyle olu6turulmu6 hadis kaynaklarnda mevcut de9ilse de, bu rivayetlerin gerek mevzuat kitaplarnda yer almamas, gerekse konu ile ilgili ayetlerden çkarlan sonuçlarla çeli6memeleri nedeniyle, bu rivayetler sened tekni9i açsndan zayf görülebilecek olsalar bile, müslüman bayan!n ehl-i i kitap bir erkekle evlenemeyecei görü6ünü teyit amaçl birer delil olarak kullanlabilece9ini dü6ünmekteyiz. Burada zikredilen rivayetler, en azndan, ilk dönemden beri, bu konuda malum olan görü6ün yaygn halde bulundu9unu göstermesi açsndan önemlidir. Ayrca, klasik literatürümüzde, bu konuda olu6mu6 farkl bir görü6ün bulunmay6, o dönem alimleri nezdinde, konunun açk bir 6ekilde, de9i6ik yoruma meydan vermeksizin, naslar tarafndan düzenlendi9ine inanld9n göstermektedir. Bunun bir ba6ka delili de, müslüman bayann ehl-i kitap erkekle evlenmesinin yasak oldu9u hakknda, slam alimlerinin icma nn bulundu9unun iddia edilmesidir 54. Kaynakta, iddia edilen icman sarih ya da sükût 6eklinde gerçekle6ti9i ifade edilmedi9inden, biz bilimsel kural gere9i, bu iddiaya ku6ku ile yakla6may terk etmemi6 olmakla birlikte, konu hakknda farkl rivayet ve görü6lerin bulunmay6, bizde, konumuzla ilgili olarak, icman bulundu9u iddiasnn do9rulu9u hakknda bir kanaat olu6turmaktadr. Müslüman bayanlarn ehl-i kitap erkekle evlenemeyece9i 6eklinde, slam hukukunda ittifakla benimsenmi6 olan hükmün, Kur ân naslarna de9il de, Sünnet naslarna dayand9 6eklindeki bir idddia, <amil Dac! tarafndan savunulmakta ise de, bu görü6 fazla taraftar bulmad9 gibi, görü6ü benimseyen bizzat Da9c tarafndan 53 Benzer de erlendirmeler için bkz. Yazr, a.g.e., II, Bkz. Taberî, a.g.e., II, 378.

14 @ da sünnet kayna9 gösterilmemi6tir 55. Konu hakkndaki hükme yer veren slam alimlerinin ço9u, bu hükmün ayetlerden anla6lan bir hüküm oldu9unu benimsemi6lerdir. Ancak, -görebildi9imiz kadaryla- Hanefilerden Serahsî, müslüman bayann ehl-i kitapla evlenemeyece9inin kayna9nn "slam lam üstündür, dier hiçbir din ona galebe çalamaz 6eklindeki sünnet oldu9u görü6ündedir. Konu ile ilgili olarak, sahih sünnet verilerini toplayan kaynak eserler içinde yapt9mz ara6trmada, biz de, konu hakknda sarih ve sahih bir merfû hadise ula6amadk. Ancak, Serahsî nin yorumu kabul edilirse,... + w 6eklindeki sahih hadis, bu konunun sünnetten delili olarak gösterilebilecektir 56. Müslüman bayann gayr-i müslim herhangi bir erkekle evlendirilmesinin do9ru olmad9/yasak oldu9u görü6üne gerekçe olarak ileri sürülen akli delillerde de isâbet kaydedildi9ini dü6ündü9ümüzden, görü6 sahiplerinin ta6dklar ku6kunun günümüz için de geçerli oldu9u söylenebilir. #21,K2B'31B1BK11-K JPDK"P]P-1"1KKK1 Günümüz ara6trmaclarndan bazlar, müslüman erke9in ehl-i kitap bayanla evlenmesine müsaade edildi9i gibi, müslüman bayann da ehl-i kitaptan bir erkekle evlenmesinin slam hukuku ba9lamnda me6ru oldu9unu savunmakta, bu konuda naslarda bir yasaklama bulunmad9n iddia etmektedirler. Bu görü6 sahiplerinin delillerini 57 kendi ifadelerine de atfta bulunarak, 6öylece sralamak mümkündür: 1- Deliller a- Müslüman bayann herhangi bir gayri müslimle evlenebilece9inin savunucularndan Ya6ar Nuri Öztürk, bu görü6ü 6u 6ekilde delillendirmektedir: Kur ân da, ehl-i kitap erkekleri ile evlenme yasa9 konusunda açk bir hüküm yoktur. Klasik dönem alimleri, mü6riklerle ve kâfirlerle evlenmeyi yasaklayan ayetleri, Ehl-i Kitapn erkekleri ile de evlenmenin müslümanlara yasak oldu9unun ilan olarak de9erlendirmi6lerdir. Bu, Kur ân da yer almayan bir hükmü Kur ân a yamamaktr. Dolays ile, örne9in, müslüman bayann Hristiyan bir erkekle evlenmesi halinde, bu nikah geçersiz saylamaz. b- Yine Öztürk e göre; Siyasal ve sosyolojik gerekçelerle, Ehl-i Kitap erkekleri ile evlenmenin yasaklanmas gerekti9i savunulabilirse de, bu yasa9n zorlama tevillerle Kur ân a dayandrlmas savunulamaz. Çünkü, Allah n dinine hüküm eklemeye kalkmak, gerekçesi ne olursa olsun, bir günahtr. c- Öztürk e göre, mülüman bayann ehl-i kitapla evlenmesinin yasaklanmasndaki neden; slam hukukçularnn kendi ya6adklar dönemin sosyal 6artlar do9rultusunda yaptklar içtihatlarna dayanan bu hükmün gerekçesi, müslüman bayann gayr-i müslim bir aileye giderek, orada eriyip, müslümanl9n kaybetme korkusudur. Bu nedenle, müslüman bayann ehl-i kitap erkekle evlenemeyece9ini savunanlara göre, müslüman bayann gayr-i müslimle evlenmesine müsaade edilmemelidir. Fakihlerin bu yakla6m, birçok konuda oldu9u gibi, bayanlar tam insan saymamalarndan kaynaklanmaktadr. Ancak, hayat birçok yerde onlar yalanlamaktadr. Onlarn dü6ündü9ünün tersine, ço9u kez ehl-i kitap bayanlarla evlenen erkekler, heder olup gitmekte, aksine, ehl-i kitap erkeklerle evlenen müslüman bayanlarsa, 55 Bkz. Da c, a.g.m., s Buhârî, Cenâiz Konu hakknda görü ve delilleri için bkz. Yaar Nuri Öztürk, Kur ân daki slam, st. 1994, s.425,426; Hüseyin Atay, Kur ân a Göre Arat"rmalar, Ankara 1997, I-III, s

15 =,,D7G#7 7' + hem kendilerini korumakta, hem de do9acak çocuklarn slam a sndrlmasnda birinci derecede rol oynamaktadrlar. d- Benli9ini yitirme veya do9acak çocuklara etki edip etmeme, bir cinsiyet meselesi de9il, bir iman-kültür ve ki6ilik meselesidir. Ne var ki, gelenekçi fakihler, kadnlara bak6larndaki acmaszlk ve 6a6lk yüzünden, bu gerçe9i görememi6 veya görmezlikten gelmi6lerdir. Onlarn mant9na baklrsa, Allah ve dinle en küçük bir ba9 olmayan ehl-i kitap bir bayan alnr da, Allah a inanm6, samimi ve dürüst bir ehl-i kitap erkekle evlenilmez. Do9rusu 6u ki, fakihlerin 6u mant9, ne din realitesine ne de akla uygun dü6mektedir. e- Hüseyin Atay n ileri sürdü9ü deliller ise, 6unlardr: Gayri müslim ülkelerdeki müslüman erkeklerin müslüman kzlarla evlenmek yerine, ehl-i kitap bayanlarla evleniyor olmalar, müslüman bayann ömür boyu müslüman bir erkekle evlenme 6ansn kaybetmesine neden olmaktadr. Bekarlk çok i6kenceli bir durum olup, slam dini, insanlara i6kence çektirmek için gelmemi6tir. Bu gerekçe ile, müslüman bayann, müslüman bir erkekle evlenme 6ansnn olmad9/az oldu9u yerlerde, ehl-i kitap erkekle evlenebilecektir. f- Gayr-i müslim erkekle evlenecek müslüman bayan, e9er dinini biliyor ve onun 6uurunda ise, onu çocuklarna, etrafna, hatta kocasna a6layabilir. Ama, dininden hiçbir haberi yoksa, ona aldr6 etmiyorsa, zaten kaybedilmi6 bir insan gücüdür. Belki daha az zarar olabilir. Ama 6unu da unutmamal ki, böyle bir kimse, belki de, psiko- sosyal sebeplerle eski aidiyetini daha çok arar ve ona ba9lanabilir 58. g- Ben slam n, insanlara maddi ve manevi sknt çektirmek için gelmedi9ini, onlarn huzurunu kaçrmak, Allah n yaratt9 tabii haklardan mahrum etmek için hükümler koymad9n biliyor ve ona inanyorum. slam n getirdi9i hükümlerde insan tabiatn zorlama ve insani haklarn kullanmasn yasaklama diye bir tutumu yoktur. Bu nedenle, müslüman bayann ehl-i kitap erkekle evlenebilece9i fetvasn verdim 59. h- slam, di9er dinlerin ve milletlerin nikahlarn ve bu nikaha ba9l neseplerin sübutunu kabul eder. Nikah akdinin sa9l9 ve shhati hususunda din 6art yoktur. Din ancak sosyal açdan bir ön 6art olabilir. slam alimi yalnz kendi problemini de9il, bütün insanlarn ve müslümanlarn problemlerini de çözmeyi dü6ünmek zorundadr. Ba6kas da çözüm getirsin, hangisi daha kolay uygulanabilirse, o uygulansn. Belki de her bir çözüm bir aileye ve bir duruma daha uygun dü6er. Yabanclarla evlenme bir insan kaybedip etmeme sorunundan ayr olarak, bir insan gücü kazanp kazanmama yönünden de dü6ünülmelidir. i- Bir bilimsel toplantda, konunun tart6ld9 oturumda, büyüklerimizden biri, Mümtehne suresi 10. ayetin, müslüman bayann ehl-i kitap erkekle evlenebilece9ine delil olma ihtimalinin ara6trlmasna dikkat çekmi6ti. Hocamz, söz konusu toplantda, zikri geçen ayetle alakal olarak 6u de9erlendirmeyi yapm6t: Yüce Allah, söz konusu ayette 60, ülkelerinden hicret ederek slam diyarna gelmi6 olan bayanlarn hakikaten müslüman olduklarn anlad9nzda, onlar geri kocalarna göndermeyin, 58 Atay, a.g.e., I-III, Atay, a.g.e., I-III, Tartmaya konu olan ayetin meali öyledir: Ey iman edenler! Mü min kadnlar hicret ederek size geldi i zaman, onlar imtihan edin. Allah onlarn imanlarn daha iyi bilir. E er siz de onlarn inanm kadn olduklarn ö renirseniz, onlar kafirlere geri göndermeyin. Çünkü, bunlar onlara, onlar da bunlara helal de ildir... Mümtehne 60/10. +

16 @ çünkü onlar mü6rik kocalarna helal de9ildir buyurmaktadr. Ancak, ayette müslüman olmalarna ra9men, yurtlarndan çkmayarak, eski ailelerinde kalmay isteyenlerin, mü6rik kocalar ile evliliklerinin devam hakknda bir hüküm getirilmemi6tir. 6te buradan hareketle 6u sonuca ula6labilir; müslüman bayann di9er din mensuplar ile evlili9i, dönemin sosyo-kültürel durumuna göre düzenlenebilecek olup, bu konuda yasaklayc 6ekilde ba9layc bir hüküm bulunmamaktadr. Yani, günümüzde müslüman bayanlarn ehl-i kitap erkekle evlili9ine ihtiyaç duyuluyorsa, bu tür evliliklerde kamu zarar söz konusu de9ilse, müsaade edilebilir. Hem, devletler aras hukukta mütekabiliyet esas mevcuttur. Siz diyalog kurdu9unuz bir devlete mensup bayanla evlenebilecekseniz, sizin bayanlarnz da onlarla evlenebilmelidir. Görüldü9ü gibi, müslüman bayann ehl-i kitapla evlenemeyece9i görü6ünü e- le6tirenler, görü6lerini 6u argümanlar üzerine bina etmi6lerdir: Klasik dönemden beri kabul edilen yasa9n Kur ân a ve sahih sünnete dayanmayp, aksine, bu hüküm, dönemin sosyal ve siyasi 6artlar gere9i, alimlerin içtihadna dayanmakta olup, de9i- 6ime açk bir hükümdür. Baz ayetlerin yorumundan hareketle, müslüman bayann di9er din mensuplar ile evlenebilece9i delillendirilebilecektir. Nikah akdinin shhati hususunda, müslüman bayann evlenece9i erke9in müslüman olmas gerekti9i 6eklinde, e6ler arasndaki din birli9i 6artnn naslardan sa9lkl bir dayana9 yoktur. Ehl-i kitap erkekle müslüman bir bayann evlenemeyece9i içtihad, kadnn zayf yaratld- 9, korunmaya muhtaç oldu9u, bu nedenle de, farkl din mensubu ile evlendi9inde, inancna ve kültürüne yabanc kalaca9, hatta ksa zaman içinde kutsallarna srt çevirece9i 6eklindeki, kadna bak6taki 6a6lktan ne6et etmektedir. Bu hüküm, birçok ülkede, müslüman bayann evlilik kurma 6ansn azaltt9ndan, uygulanmas birçok kimsenin skntya dü6mesini gerektirecektir ki, bu slam n rahmet ve huzur dini olu6u ile ters dü6mektedir. Ehl-i kitapla evlilik hususunda, müslüman bayann kaybedilece9i korkusu, gerekti9inden fazla abartlm6 olup, bunun yannda, ehl-i kitap bir erke9in slam a kazandrlma 6ans göz ard edilmi6tir. 2- Delillerin De9erlendirilmesi Müslüman bayann ehl-i kitap erkekle evlenebilece9ini savunanlarn delillerini de9erlendirirken, yukardaki sray aynen takip etmenin faydal olaca9n dü6ünmekteyiz. a- Birinci maddede; Öztürk tarafndan, ehl-i kitap erkeklerle evlenme yasa9 hakknda müstakil olarak bir ayet bulunmad9 zikredilmekte olup, klasik dönem slam alimlerinin, içtihatlar/yorumlar ile bu hükme ula6tklar beyan edilmekte, böyle bir hareketin Kur ân a hüküm yamama oldu9u iddia edilmektedir. Bu görü6, üç açdan tart6lacaktr. i- Müslüman bayanlarn, mü6rik ve kâfirlerle evlenemeyece9i hakknda müstakil bir ayet bulunmakla birlikte, özellikle ehl-i kitap erkekleri ile de evlenemeyecekleri hakknda müstakil bir ayetin bulunmad9 do9rudur. Ancak, hukuk melekesi olan herkesin kabul edece9i gibi, baz hükümler, bizzat kanun metninde sarahaten bir dayanak bulurken, baz hükümler ise, hukuk metinlerinin muktezas olarak, ya da hukuk metinlerinin iç bütünlü9ü veya siyak sibaknn tutarll9 için kaçnlmaz sonuç olarak ortaya çkarlar. Özellikle, Kur ân n konulara bak6, birer kanun tekni9i içinde olmad9 kabul edildikten sonra, baz hükümlerin Kur ân naslarndan nasl çkarld9 gerçe9i daha iyi anla6lm6 olacaktr. slam hukukçular, yukarda da belirtildi9i gibi, Kur ân metninden müslüman bayann ehl-i kitap erkekle evlenme yasa9na, 6u yolu izleyerek, ula6m6lardr: Kur ân, kâfirlerin iki grup oldu9unu, bir gurubunun mü6rik, di9erlerin ise ehl-i kitap -

17 =,,D7G#7 7'. oldu9unu beyan etmektedir 61. Kur ân; müslüman bayan ve erke9in, hem mü6rik hem de kâfirlerle evlenemeyece9i hakknda genel bir hüküm koymu6tur 62. Peygamberli9in sonlarna do9ru, Kur ân mesajlarnn tamamlanmasna yakn bir dönemde ise, müslüman erkeklerin iffetli olan ehl-i kitap bayanlar ile evlenebilecekleri 6eklinde istisnai bir hüküm getirmi6 olup 63, müslüman bayanlar hakknda ise, yeni bir hüküm getirilmemi6tir. Ba6ka din mensuplar ile evlenme hakknda genel hüküm koyan ayetler, bu tür evlili9in yasak oldu9unu ifade etmektedirler. Ancak, sonradan gelerek, bu yasa9a bir istisna getiren ayete göre, müslüman erkekler ehl-i kitap bayanlar ile evlenebilecektir. Buna göre, sonuç itibariyle, Kur ân ayetlerinden anla6lan 6eyin; müslüman bayan ve erke9in, müslüman olmayan kimselerle evlenmelerinin yasak oldu9u, ancak, müslüman erke9in ehl-i kitaptan olup, muhsan olan bayanlarla evlenmesinin me6ru oldu9u, 6eklinde olmaldr 64. Konu hakkndaki genel yasak, sonradan gelip, müslüman erke9in ehl-i kitap bayanla evlili9ini istisna eden ayetle tahsis görmesine ra9men, müslüman bayann da bu yasaktan istisna edildi9i hakknda bir nas bulunmad9na göre, müslüman bayann ehl-i kitapla evlenememe yasa9; kâfirlerle, mü6riklerle evlenmeyin, 6eklindeki ayetler mucebince devam etmektedir. Çünkü, ehl-i kitabn da inanç itibariyle kâfir yada mü6rik olarak nitelendi9i, Kur ân nass ile sabittir. Görüldü9ü gibi, müslüman bayann ehl-i kitapla evlenemeyece9ini iddia etmek, konu hakknda genel hüküm koyan ayetlere ve müslüman erke9in ehl-i kitap kadnla evlenebilece9i 6eklinde yeni düzenleme getiren ayetin mant9na dayanmaktadr. Aksini iddia etmek ise, herhangi bir nassa dayanmad9 gibi, müslüman erke- 9in ehl-i kitap bayanla evlenebilece9ini ifade eden ayetteki istisnann mevcudiyetine ters dü6mektedir. Çünkü Allah, müslüman bayanlarn da ehl-i kitapla evlenmesine müsaade etmi6 olsayd, ayette, yalnzca iffetli olan müslüman ve ehl-i kitap bayanla evlenmenin helal klnd9 ifade edilmezdi. Müslüman bayann ehl-i kitapla evlenebilece9i hakknda sünnette yeni bir düzenleme de bilinmedi9ine göre, bu iddia, tamamen içtihada dayanmaktadr. Kur ân n lafz ve ruhu ile çeli6en bir içtihadn muteber olmad9 ise, açklamadan varestedir. Müslüman erkeklerin, ehl-i kitap bayanlardan muhsan olanlar ile evlenebilece9ini ifade eden ayet de, konu hakknda yasaklama 6eklinde bir düzenleme yapan de9il, daha önce yapt9 genel düzenlemeyi tahsis etme amacna yönelik bir ayettir. Bu ayette, müslüman erkeklerle alakal yeni bir düzenleme yaplp, onlar için müslüman bayanlarn yannda, muhsan olan ehl-i kitap bayanlar ile de evlenebilecekleri ifade edilmi6ken, müslüman bayanlarla ilgili yeni bir düzenleme yaplmam6-61 Beyyine 98/1. 62 Bkz. Bakara 2/221; Mümteh"ne 60/ Mâide 5/5. 64 Benzer de erlendirmeler için bkz. Yaz"r, a.g.e., II, 774; zzet Derveze, a.g.e.,vii, 32.; Süleyman Ate de ayn görüte olup, öyle söylemektedir: Baz kiiler, müslüman kadnlarn erkeklerle evlenmelerinin haram oldu u hakknda bir hüküm bulunmad n söylüyorlar ki, bu yanltr. Çünkü, Maide 5/5. ayetin amac, müslümana helal olan eyleri açklamaktr. Ehl-i kitap yiyeceklerinin müslümanlara helal oldu unu açklam, müslümanlarn yiyeceklerinin de onlara helal oldu unu açklamtr. Helal olan kadnlar ifade edilirken, ehl-i kitabn kadnlarnn müslümanlara helal oldu u açklanm, ancak, müslüman kadnlar da ehl-i kitaba helaldir denmemitir. Payet bu durum yasak olmasayd, müslümana helal olan evliliklerin açkland bu ayette bunun da yer almas gerekirdi. Bu tür bir helal yer almad - na göre, müslüman bayann ehl-i kitap erkekle evlenmesi Kur ân tarafndan yasaklanm demektir. Bkz. Ate, Tefsir, II, 473..

18 tr. Buna göre, Kur ân naslarndan hareketle, müslüman bayann müslüman olmayan ( kâfir, mü6rik, ehl-i kitap, mürted) hiçbir erkekle evlenemeyece9i sonucuna ula6labilmektedir. Konu hakkndaki hükmün Kur ân naslarndan çkarlmas bu kadar açk oldu9undan, slam tarihinin ilk günlerinden beri, konu hep böyle anla6lm6, gerek teorik, gerekse pratik olarak, hiçbir farkl görü6 ve uygulama söz konusu edilmemi6- tir. ii- Kur ânda yer alan kâfir ve mü6rik kavramnn ehl-i kitab kapsamayaca9, bu sebeple olmal ki, Kur ân ehl-i kitapla evlilik hususunda ayr bir düzenleme yapm6tr 6eklindeki görü6ten hareket edildi9inde, 6unu söylemek mümkündür: Kur ân da müslüman erke9in ehl-i kitap bayanla evlili9ine müsaade etme 6eklinde bir düzenleme/hüküm bulunmakla beraber, müslüman bayann ehl-i kitapla evlenebilece9i hakknda bir hükmün bulunmad9 a6ikardr. Müslüman için helal olan baz 6eylerin sayld9 ayette, evlilik konusu da mevcut olup, evlenilmesine müsade buyrulanlar zikredilirken, ehl-i kitap bayann ad geçti9i halde, ehl-i kitap erke9in adnn geçmemesinden anla6lan, müslüman bayann ehl-i kitap erkekle evlenmesine vahyin müsaade etmedi9i 6eklinde olmaldr. Çünkü, can ve rz konularnda temel hüküm, aksine delil bulununcaya kadar, insanlarn canlarnn ve rzlarnn haram oldu9udur. Buna göre, kimlerle evlenilip evlenilemeyece9i bir delile dayanmaldr. Naslarda kendileri ile evlenmeye izin verildi9ine veya evliliklerinin me6ru olaca9na dair i6aret bulunmayan kimselerle evlilik haramdr 65. Ehl-i kitap erkekleri ile evlili9in caiz oldu- 9una dair, ne ayet ne de hadis 6eklinde bir delil bulunmaktadr 66. Burada kullanlan; can ve rz konularndaki temel hükmün yasaklk oldu9u 6eklindeki ilkeye itiraz edilecek olursa, bu ilkenin tersinden kabul edilmesi halinde de, müslüman bayann ehl-i kitapla evlili9inin yasak oldu9u söylenebilir. Zira, daha önce ifade edildi9i gibi, bir bütün halinde ayet naslar de9erlendirildi9inde, bu tür evlili9in yasakland9na ayet delili bulmak mümkündür. iii- Mü6rik ve kâfirlerle evlenme yasa9 getiren ayetlere, dikkatlice, tekrar bakld9nda 6u görülecektir. Mü6riklerle evlenme yasa9nda; mü6rik kadnlarla evlenmeyin, mü6rik erkeklerle kzlarnz evlendirmeyin 6eklinde, müslüman erke9in de bayann da, mü6riklerle evlenemeyece9ine vurgu yaplmaktadr. Öte yandan, kâfirlerle evlilikten bahsedilirken; inanm6 kadnlar kâfirlere geri göndermeyin, çünkü; kâfirler müslüman kadnlara, müslüman kadnlar da kâfirlere helal de9ildir 6eklindeki ifade ile, müslüman bayanlarn kâfirlerle evlenemeyece9i hükmü verilmekte, ayetin devamnda kâfir kadnlar nikahnzda tutmayn 6eklindeki ifade ile de, müslüman erkeklerin de kâfir olan kadnlarla evlenemeyecekleri hükmü verilmektedir 67. Halbuki, tart6masn yapt9mz, müslüman erke9in ehl-i kitap bayan ile evlenmesine müsaade eden ayette seçilen ifade, di9erlerinden farkl olarak, yalnzca muhsan olan ehl-i kitap bayann helal oldu9u 6eklindedir. Di9er ayetlerde oldu9u gibi, Allah n murad, bu ifade ile, müslüman kadnlarn da ehl-i kitapla evlenebilece- 9ini anlatmak olsayd, mü6rik ve kâfirlerle evlilikte oldu9u gibi, iki taraf da zikretmesi beklenirdi. Ayetlerin, lafz ve mana ile birlikte vahyedildi9i, bunlarn bize lafzen ve tevatür yolu ile rivayet edildi9ine olan inancmz, böyle bir bak6 açs ile de, kar6 görü6ün reddedilebilece9ini hatrlatmaktadr. 65 Yazr, a.g.e., II, Hayreddin Karaman, Mukayeseli slam Hukuku, III, Bkz. Mümteh"ne 60/10. P

19 =,,D7G#7 7' R Buraya kadar anlatlan objektif de9erlendirmelere bakld9nda, hangi görü6ü savunanlarn Kur ân da bulunmad9 halde, Kur ân a hüküm dayatmaya çal6tklar görülmü6 olacaktr. Müslüman bayann müslüman olmayan hiçbir erkekle evlenemeyece9i yargsnn Kur ân dan çkarld9, bu konudaki hükmün, bu haliyle Kur ân a dayand9 benimsendi9inde, müslüman bayann bir mü6rikle, ateistle evlenmesinin dinen yasak oldu9u gibi, bir Yahudi veya Hristiyan erkekle de evlenmesinin, ayn gerekçelerle yasak oldu9u sonucu kabul edilmelidir. Buna göre, evlenme engeli bulunan 6ahslar arasndaki evlilikler hukuken geçersiz oldu9u gibi, müslüman bayanla ehl-i kitap arasnda gerçekle6tirilecek nikah da, slam hukuku açsndan geçersiz olacaktr. b- Birinci madde tart6lrken belirtildi9i gibi, müslüman bayann ehl-i kitap erkekleri ile evlenme yasa9, zoraki te villerle Kur ân a dayandrlmam6, aksine; kar6 görü6 sahipleri, görü6lerini do9rulattrmak için zorlamalarda bulunmu6lardr. Ehl-i kitap erkekle evlenme yasa9, siyasal ve sosyolojik gerekçelerle, ilk dönem müçtehitleri tarafndan ortaya konmu6 bir hüküm olmaktan çok, slam toplumlarnda, Kur ân naslarndan (bazlarna göre sünnet verilerinden) anla6lan bir hüküm olarak benimsendi9inden, konu hakknda, tarih boyunca farkl bir görü6 olu6mam6tr 68. slami literatürde nakledilen, siyasal ve sosyal gerekçeler, müslüman bayann müslüman olmayan bir erkekle evlenme yasa9nn illet ve hikmetleri anlamnda olup, Kur ân tarafndan konulan hükmün neden ve niçinini/felsefesini anlama ve bu hükmün faydasn insanlarn idraklerine anlatabilmek için yaplm6 yorumlardr. c- Müslüman bayann, müslüman olmayan bir erkekle evlenmesinin yasak oldu9u gibi, ehl-i kitap bir erkekle de evlenme yasa9nn, belirli sosyal 6artlarda ya6ayan ilim adamlarnn içtihadna dayanmayp, ayetlere dayandrld9 yukarda ifade edildi. Müslüman bayan!n gayr-i müslim bir aileye giderek, orada eriyip, müslümanl!!n! kaybetme korkusu nun slam hukukçularnca, böyle bir yasa9n konulmasna neden oldu9u 6eklindeki iddia 6öyle de9erlendirilebilir: Böyle bir ku6ku, cinsiyet fark gözetilmeksizin, farkl din mensuplar (ayette mü6rikler hakknda kullanlm6tr) ile olan evlilikte, Kur ân tarafndan da dile getirilmi6tir. Löyle ki; Mü)rik bayanlar, inan!ncaya kadar, onlarla evlenmeyin, mü min bir cariye, ho)unuza gitse de, mü)rik bir bayandan daha hay!rl!d!r. Mü)rik erkekler, inan!ncaya kadar, onlarla k!zlar!n!z! evlendirmeyin, mü min bir köle, ho)unuza gitse de, mü)rik bir erkekten daha hay!rl!d!r. Çünkü, onlar sizi ate)e ça!r!rlar, halbuki Allah sizi Cennet e ve ba-!)lanmaya ça!rmaktad!r Ayette anlatlmak istenen 6ey, bir müslüman, farkl inanç gruplarndan birisi ile evlendi9inde, e6ler arasnda cereyan edecek olan fikri, siyasi mücadele ve inanç alann ilgilendiren tart6malarda, slam d6 bir inanç ve ideolojiye sahip olan e6in, müslümana, haram, isyan ve günah tavsiye edecek olmas hatrlatlarak, onlarn tavsiyelerine uymann sonucunun Cehennem ate6i olaca9na vurgu yaplmaktadr. Yüce Allah, 6efkati ile, kendisini gerçek mür6id kabul eden kimseleri, bu kötü- riskli yola girmekten korumaktadr. Lüphesiz, di9er din mensuplar ile, ya da inançszlarla evlenme yasa9nn i- nanç boyutu ile alakal olan sebebinin bu oldu9u anla6lnca, genelde bütün inanan- 68 Derveze, a.g.e., VII, Bakara 2/221. R

20 lar, özelde ise, bu telkin kar6snda daha çok etkilenebilecek kimseler, daha titiz bir 6ekilde korunmaldr. Gerek tarihi tecrübeler, gerekse günümüzde gerçekle6tirilen bilimsel ara6trma sonuçlarna göre, bayanlarn bu tür olumsuz ileti6imden ciddi bir 6ekilde etkilenme riski ta6dklar bilinmektedir 70. Yüce Allah n, bayanlar hakkndaki evlenme yasa9n, ehl-i kitap erkeklerle evlenebilme noktasnda kaldrmam6 olmas, bayanlarn genel olarak- farkl inanç ve felsefî etkilerden daha fazla etkilenecek oldu9u sonucuna götürmektedir. stisnalar bir tarafa braklrsa, bayanlarn etkili ileti6imden daha çok etkilendikleri, slam n ilk yllarndaki toplumlarda bir gerçek oldu9u gibi, günümüz toplumlar için de ilmen ispatlanm6 bir durumdur. Bu konudaki ilmi tespitleri, burada vererek, tart6may uzatmak istemiyoruz 71. Hükümlerin, ekseriyet göze alnarak konulaca9, istisnai durumlara göre, ya da bireylere göre, kanun ya da yönetmelik yaplamayaca9, hukuk ilminde itiraz edilmeyen bir durumdur. Bayanlar hakknda, tarih içinde olu6an tecrübeler yannda, ilmen de ispatlanm6 bir gerekçeye dayanlarak hüküm konulmas, iddia edildi9i 6ekilde, bayanlarn adam yerine konulmad9 anlamna hiç ama hiç gelmeyecektir. Bu hükümde, müslüman bayann daha fazla olumsuz, etkili propagandaya maruz kalabilece9i gerekçesi ile, onun korunmas arzulanmaktadr. Propagandadan etkilenme orannn yeti6kin bayanlarda erkeklerden daha fazla olmas; din de9i6tirme eylemlerinde bayanlarn ço9unlu9u te6kil etmesi, ça9mzda gerçekle6tirilen ilmi çal6malarn sonuçlarndandr. Öte yandan, müslüman erke9in nikahndaki gayr-i müslim bayann, inancndan dolay hakszl9a u9ramayaca9, dini inançlarn de9i6tirme telkini ile kar6la6- mayaca9, dininin esaslarn uygulamada kocasndan kaynaklanan bir tepkiye maruz kalmayaca9 gibi hususlar, slam tarafndan güvence altna alnm6ken, günümüzdeki Yahudilik yada Hristiyanlk, müslüman bayana böyle bir teminat vermemektedir. Ayrca, kitabi bayan, kutsallar hakknda, müslüman kocasnn da saygl oldu9unu görecek, Yüce Allah, Hz. Mûsâ, Hz. Îsâ, Meryem, Tevrat, ncil gibi kutsallar hakknda e6iyle payla6tklar asgari mü6terekleri olabilecek, bu nedenle, temelde bir anla6mazlk do9mayacaktr. Ancak, müslüman bayann kitâbî bir erkekle evlenmesi halinde, erke9in Hz. Muhammed i Peygamber olarak tanmamas, Kur ân son kitap olarak benimsememesi ve slam n haram gördü9ü birçok 6eyi erkek e6in helal saymas gibi nedenlerle, birçok konuda anla6mazlk zuhur edecek, belki ço9u kez bayan, hakaretlerle kar6la6abilecektir 72. Müslüman bayanlarn ve do9acak çocuklarnn inanç ve kültür açsndan zarar görme riskinin yüksek olmas nedeniyle, ehl-i kitap erkekle evlili9in yasak oldu9unu, naslara dayandrarak benimseyen slam hukukçularnn bu görü6lerinin arkasnda yatan hassasiyeti görmezlikten gelerek, onlarn bu tavrlarn; kadnlar tam insan saymamak, kadnlara 6a6 bakarak hüküm vermek diyerek ele6tirmek, hangi ilmiahlakî de9erle ba9da6trlabilir!. d- Yukardaki maddede yerini bulan; Benli9ini yitirme veya do9acak çocuklara etki edip etmeme, bir cinsiyet meselesi de9il, bir iman-kültür ve ki6ilik meselesidir 70 Usal- Arslan, a.g.e., s.181,182; ayrca bkz Kaya, a.g.e., s. 100; Peker, a.g.e., s. 17 vd. 71 Bu konuda geni bilgi için bkz. Nihat Dalgn, slam Hukukuna Göre Din Ayr"l"7"n"n Evlenme Engeli Oluu, (Henüz Yaymlanmam Çalma). 72 Derveze, a.g.e., VII, 32. +O