Bilim ve Yaratılışçılık

Transkript

1

2 Bilim ve Yaratılışçılık Amerikan Ulusal Bilimler Akademisinin Görüßü ULUSAL AKADEMİLER Ulusal Bilimler Akademisi Ulusal Mühendislik Akademisi Tıp Enstitüsü Ulusal Araştırma Konseyi ULUSAL AKADEMİLER BASIMEVİ Washington,D.C. 1999

3 ii NATIONAL ACADEMY PRESS 2101 Constitution Avenue, NW Washington, DC A.B.D. Ulusal Bilimler Akademisi özel,kar amac gütmeyen,kendi kaynaklar na dayanan ve kendi kendini sürdüren bilimsel bir kurulußtur.bilim ve teknolojiyi gelißtirme ve toplumun yararlar na sunmay amaç edinmiß bilim ve mühendislik dallar ndan seçkin araßt rmac lardan olußmaktad r. Library of Congress Cataloging-in-Publication Data Science and Creationism:a view from the National Academy of Sciences p.cm Includes bibliographical references (p) ISBN (paperbound) 1. Evolution (Biology).2.Creationism.3.Cosmology.I.National Academy of Sciences (U.S.) QH366.2S dc21 Printed in the United States of America Copyright 1999 by the National Academy of Sciences.All rights reserved. Science and Creationism:A View from the National Academy of Sciences,Second Edition Türkiye de bas m ve yay n haklar National Academy of Sciences (US) taraf ndan Türkiye Bilimler Akademisi (TÜBA) ya verilmißtir. This is a translation of Science and Creationism:A View from the National Academy of Sciences, Steering Committee on Science and Creationism, National Academy of Sciences 1999 National Academy of Sciences. First published in English by National Academy Press.All rights reserved.

4 B L M VE YARATILIÞÇILIK YÜRÜTME KOM TES Francisco J.Ayala (Baßkan) Donald Ben Professor of Biological Sciences Department of Ecology and Evolutionary Biology University of California Irvine,California Donald Kennedy Bing Professor of Environmental Sciences Stanford University Stanford, California iii Ralph J.Cicerone Chancellor Aldrich Professor of Earth System Science University of California Irvine, California M.T. Clegg Professor of Genetics College of Natural and Agricultural Sciences University of California Riverside, California G. Brent Dalrymple Dean College of Oceanic and Athmospheric Sciences Oregon State University Corvallis, Oregon Richard E.Dickerson Molecular Biology Institute University of California Los Angeles, California Stephen J. Gould * Professor of Geology Agassiz Professor of Zoology Harvard University The Agassiz Museum Cambridge, Massachusetts Dudley R. Herschbach Professor of Science Department of Chemistry Harvard University Cambridge, Massachusetts Joseph D. McInerney Director Biological Sciences Curriculum Study Colorado Springs, Colorado John A. Moore Professor Emeritus of Biology Department of Biology University of California Riverside, California Jeremiah P.Ostriker Provost Princeton University Princeton, New Jersey George Rupp President Columbia University New York, New York Eugenie Scott Executive Director National Center for Science Education El Cerrito, California Barbara Schulz Lakeside School Seattle Washington Steven M. Stanley Professor of Paleobiology Department of Earth and Planetary Systems Johns Hopkins University Baltimore, Maryland PERSONEL Donna M.Gerardi, Director, Office of Public Understanding of Science, National Academy of Sciences Paul Gilman, Executive Director,Commission on Life Sciences,National Research Council (through September 1998) Alvin Lazen, Associate Executive Director, Commission on Life Sciences,National Research Council (through September 1998) Kit Lee, Senior Project Assistant Steve Olson, Consultant Editor Erika C. Shugart, Research Associate, Office of Public Understanding of Science, National Academy of Sciences *Vefat etti 20 May s 2002

5 iv Bu yay nda yer alan görüßler, bulgular, sonuçlar ve öneriler yazarlar n kendilerine aittir ve bu projeye maddi destek sa layan kurumlar n görüßlerini yans tmamaktad r. THE NATIONAL ACADEMY OF SCIENCES WASHINGTON,DC Bilim ve Yarat l ßç l k ile ilgili daha fazla bilgi için ziyaret ediniz www4.nas.edu/opus/evolve.nsf

6 TEÞEKKÜRLER v A.B.D. Ulusal Bilimler Akademisi aßa da ad geçenlere katk lar için teßekkür eder: The Esther A.and Joseph Klingstein Fund,Inc. Ulusal Bilimler Akademisi Konseyi Ulusal Bilimler Akademi sinin 1997 ve 1998 y ll k fonlar. Bu fonlar Akademi üyeleri ve bilimle ilgilenen di er kißiler taraf ndan ba ßlanm ßt r. T Ü B A TÜRKİYE BİLİMLER AKADEMİSİ

7 vi Aykut Kence Biyoloji Bölümü Orta Do u Teknik Üniversitesi Ankara ÇEV R ED TÖRLER Þevket Ruacan Türkiye Bilimler Akademisi ve Onkoloji Enstitüsü Ankara Hacettepe Üniversitesi Reßit Akçakaya Applied Biomathematics Setauket,New York U.S.A. Engin Akkaya Kimya Bölümü Orta Do u Teknik Üniversitesi Ankara Can Bilgin Biyoloji Bölümü Orta Do u Teknik Üniversitesi Ankara ÇEV RENLER Iß k Bökesoy T bbi Biyoloji Anabilim Dal Ankara Üniversitesi T p Fakültesi Ankara Aykut Kence Biyoloji Bölümü Orta Do u Teknik Üniversitesi Ankara Ümit Say n Department of Neurology University of Wisconsin Madison,Wisconsin U.S.A.

8 Bilim ve Yaratılışçılık Amerikan Ulusal Bilimler Akademisinin Görüßü vii çindekiler ix Türkçe Çeviriye Önsöz xi Önsöz 1 Giriß 3 Evrenin, Dünyan n ve Yaßam n Kökeni 9 Biyolojik Evrimi Destekleyen Kan tlar 23 nsan n Evrimi 25 Sonuç 27 Ek: S kl kla Sorulan Sorular 31 Önerilen Kaynaklar 33 Ba ms z nceleyiciler 34 A.B.D. Ulusal Bilimler Akademisi Konseyi 36 Notlar

9 BİLİM VE YARATILIŞÇILIK viii

10 Türkçe Çeviriye Önsöz BİLİM VE YARATILIŞÇILIK ix Ça daß bilimin en temel yap taßlar ndan birisi olan evrim ayn zamanda en fazla sald r ya u rayan kuram olmußtur. Canl yaßam n ortak bir geçmiße sahip oldu u ve tüm canl lar n zaman içinde de ißime u rad görüßlerini ortaya süren evrim kavram günümüzde say s z bilimsel gözlemle do rulanm ß ve tüm sayg n bilimsel çevrelerce benimsenmißtir. Ancak özellikle A.B.D. nde baz kilise çevrelerince baßlat lan evrim karß t propaganda son y llarda di er ülkelere de taß nmaya çal ß lm ß ve evrime karß Yarat l ßç l k ad verilen bir doktrin ortaya at lm ßt r. Temelini ncil den alan Yarat l ßç l k bilimsel gözlemlere dayanmaks z n yeryüzünün ve canl yaßam n bugün varoldu u ßekilde yarat ld n ve hiçbir de ißim göstermedi ini savunmaktad r. Yarat l ßç lar n kamuoyunu yan ltmak için kulland klar en büyük propaganda ise evrim kuram n n art k bilim taraf ndan çürütüldü ü ve yanl ßl n n kan tland yönündeki yay nlar d r. Son y llarda Türkiye de de yo un bir biçimde evrim kuram n sorgulayan ve yarat l ßç l savunan bir kampanyan n baßlad görülmektedir. Bilim d ß çevreler taraf ndan yürütülen ve H ristiyan-yarat l ßç doktrinin çevirilerinden olußan bu kampanya, evrimin e itim programlar ndan d ßlanmas, evrimi benimseyen bilim insanlar na sald r lmas ve evrim yanl s yay nlar n engellenmesi çabalar yla kendisini göstermektedir. Oysa baßta A.B.D. Ulusal Bilimler Akademisi olmak üzere birçok sayg n bilim kurulußu, Nobel kazanm ß bilim insanlar, hatta Papa II. John Paul evrimin yads namaz bir biyolojik olgu oldu unu belirtmektedirler. Günümüzde ça daß bilimin en önemli kurulußlar ndan A.B.D Ulusal Bilimler Akademisi taraf ndan ilk bask s 1985 de, ikinci bask s ise 1999 y l nda yap lan bu kitapç k, evrimin bilim dünyas taraf ndan reddedilmiß bir kuram oldu unu iddia eden kesimlere verilmiß çok kesin bir yan tt r. Bu de erli kitapç n telif hakk n n al nmas nda bizlere yard mc olan A.B.D. Ulusal Bilimler Akademisi Baßkan Bruce Alberts a, National Center for Science Education Baßkan Eugenie Scott a, çeviri çal ßmalar d ß nda yorulmaz çabalar yla da bu yay n n gerçekleßmesinde rol oynayan Say n Ümit Say n ve Aykut Kence ye, büyük bir özveriyle çevirileri titizlikle yapan sayg de er bilim insanlar na teßekkürlerimizi sunuyoruz. Çeviri hakk A.B.D. Ulusal Bilimler Akademisi taraf ndan Türkiye Bilimler Akademisine karß l ks z olarak verilen bu yap t Türk kamuoyuna sunmaktan mutluluk duyuyoruz. Prof.Dr.Þevket Ruacan Türkiye Bilimler Akademisi Asli Üyesi

11 BİLİM VE YARATILIŞÇILIK x

12 Önsöz BİLİM VE YARATILIŞÇILIK xi Bu kitapç n 1984 te yay nlanan ilk bask s nda benden önceki Ulusal Bilimler Akademisi baßkan Frank Press ön ve arka kapaktaki resimlerin benzerlerine dikkat çekmißti. Bu kitab n ön kapa ndaki resim yeryüzünün uzaydan görünüßüdür. Andrew kas rgas n bütün ayr nt lar ile gösteren bu foto raf, GEOS 7 uydusu 1992 y l nda dünyan n üzerinden geçerken çekilmißtir. Arka kapaktaki resim ise 7. yüzy lda Sevil li sidor taraf ndan çizilmiß bir dünya haritas d r. Press in de vurgulad gibi her iki resim de insan n do al dünyay anlama çabas n n sonucudur. Ayn yaz da Press ßu ßekilde devam ediyor: O zaman nas l bu iki resim bu kadar farkl olabiliyor? Yan t, bilim dedi imiz çal ßma sisteminin özündedir. yönündeki yay nlar d r. Bu sözcükler yaz ld ktan sonra, yeryüzünün haritaland rma çal ßmalar bilimin ve bilime ba l teknolojilerin nas l ilerledi inin yeni örneklerini olußturmußtur lar n baßlar ndan itibaren uydulardan olußan bir a, elde taß nabilen bir al c ile dünya üzerindeki konumumuzun bir metrelik bir hata pay ile belirlenebilmesine olanak tan m ßt r. Global Konumlama Sistemi (GPS)* denilen bu sistem bugün art k denizde kaybolan gemileri bulmakta, tabaka tektoni inin çal ß lmas nda kullan lmakta, kalabal k ßehir caddelerinde aç k yollar bulmakta ve yerin yüzeyini incelemekte kullan lmaktad r. Ancak bu teknoloji gerçekte tümüyle bilimsel bir nedenle baßlat lan bir projeden kaynaklanm ßt : ilk hedef, Einstein n görecelik kuram n s namak için ola anüstü derecede hassas saatler yapmakt. Bilimin do al olgular aç klamakta ve teknolojik yenilikleri do urmaktaki büyük baßar s, do rulanabilir verilerden elde edilen aç klamalar üzerine odaklanm ß olmas ndan kaynaklanmaktad r. Bilim adamlar do al olaylar baßka do al olaylara ba lay p, aradaki neden-sonuç ilißkisini anlamaya çal ß rlar. Böylece mevsimlerin de ißimi, güneßin ve y ld zlar n hareketi, maddenin yap s, da lar n ve vadilerin olußumu, k talar n zaman içindeki konum de ißiklikleri, yeryüzündeki yaßam n tarihi ve baßka pek çok do al olgu için aç klamalar gelißtirilmißtir. Yine ayn yöntemle bilim adamlar çevremizdeki hangi maddelerin insan sa l na zararl hangilerinin zarars z oldu unu bulmußlar, hastal klar için tedaviler gelißtirmißler ve emekten tasarruf sa layan çok say da ayg t n gelißtirilmesine yard mc olan bilgileri üretmißlerdir. Biyolojik evrim kavram, bilimsel yöntemlerin do al dünyaya uygulanmas yla olußturulan en önemli düßüncelerden biridir. Bugün yeryüzünde yaßayan bütün canl lar n geçmißte yaßam ß olan atalar ndan evrimleßmiß olmas görüßü genetik, biyokimya, nörobiyoloji, fizyoloji, ekoloji ve baßka bir çok biyolojik disiplinin merkezindedir. Böylece yeni bulaß c hastal klar n olußumunu, bakterilerde antibiyotik direncinin ortaya ç k ß n, yabani ve slah edilmiß (ya da evcilleßtirilmiß) bitki ve hayvan türleri aras ndaki ilißkileri, dünya atmosferinin bileßimini, hücrenin moleküler mekanizmas n, insanlarla * The Global Positioning System: The Role of Atomic Clocks Ulusal Bilimler Akademisinin Beyond Discovery: The Path from Research to Human Benefit (Washington, D.C.: National Academy Press, 1997) serisinin bir parças d r. Bu belge de ücretsiz olarak elde edilebilir (www2.nas.edu/bsi).

13 BİLİM VE YARATILIŞÇILIK xii di er primatlar aras ndaki ilißkiyi, biyolojik ve fiziksel dünyan n daha say lamayacak kadar çok özelli ini aç klayabiliyoruz. Büyük genetikçi ve evrim bilimci Theodosius Dobzhansky nin 1973 te yazd gibi Evrimin ß olmadan biyolojide hiç bir ßey anlaml de ildir. Bütün bunlara karß n okullar m zda evrimin ö retilmesi tart ß lmaktad r. Baz lar evrime ncil in ilk iki bölümündeki Yarat l ß öyküsü ile çelißmesi nedeniyle karß ç kmaktad rlar. Baz lar da, evrenin ve yaßayan canl lar n bugünkü biçimleriyle mucizevi olarak yarat ld n savunan yarat l ß bilimi nin evrimle birlikte iki alternatif kuramm ß gibi ö retilmesini istemektedirler. Bilim adamlar yarat l ß bilimi olarak sunulan hipotezleri de erlendirmißler ve destekleyen hiç bir bulgunun olmamas nedeniyle kabul etmemißlerdir. Ayr ca, yarat l ß bilimcilerin iddialar do al nedenlere dayanmamakta, anlaml s namalara olanak tan mamakta, bu nedenle de bilimsel hipotez tan m na uymamaktad r de A.B.D. Yüksek Mahkemesi yarat l ßç l n bir bilimsel de il, dinsel bir kavram oldu una ve bu nedenle devlet okullar nda ö retilemeyece ine karar vermißtir. Çok say da dinsel grup da evrim kavram n n, kendi yarat l ß ve insan n kökeni anlay ßlar yla çelißmedi ini aç klam ßt r. Bilim ve Yarat l ßç l k: A.B.D. Ulusal Bilimler Akademisinin Görüßü nün bu yeni bask s, Akademi taraf ndan 1998 y l nda yay nlanan Evrimi ve Bilimin Do as n Ö retmek kitapç na ek olarak de erlendirilmelidir. Ad geçen kitap ö retmen, e itimci ve s n flardaki biyoloji e itimini tasarlayan, yürüten ve denetleyen ve bu konudaki politikalar belirleyenlere yönelik daha kapsaml bir belge olmußtur. O belgede de evrimi destekleyen gözlenebilir bulgular özetlenmiß ve bilimin insan n di er etkinliklerinden nas l farkl l klar taß d anlat lm ßt. Ayr ca konunun etkili bir ßekilde ö retilmesi için örnekler, müfredat,s n flarda evrim ö retiminin zorluklar ile önerilen çözümler de verilmißti. Ancak, Bilim ve Yarat l ßç l k n bu yeni bask s n n biraz farkl bir amac vard r. Burada da evrimi destekleyen en önemli bulgular n bir özeti bulunmaktad r. Ayr ca, yarat l ß bilimi taraftarlar n n baz savlar verilmekte ve bu savlar n bir analizi yap lmaktad r. Bu nedenle, bu belge fen derslerinde dinsel kavramlar n verilmesi tart ßmas na konusunda daha geniß bir kitleye ulaßabilme amac ndad r. Hem bu belgeye, hem de Evrimi ve Bilimin Do as n Ö retmek kitapç na Akademinin Web sitesinde ( ücretsiz olarak ulaß labilinir. Bilim insanlar da herkes gibi do an n düzeni ve karmaß kl karß s nda hayranl k duyarlar. Hatta baz bilim insanlar dindard r. Ancak bilim ve din insan deneyiminin iki ayr alan n olußtururlar. Birleßtirilmelerini istemek her ikisinin de görkemini azalt r. Bruce Alberts Baßkan A.B.D. Ulusal Bilimler Akademisi

14 Giriß BİLİM VE YARATILIŞÇILIK 1 Bilim, dünyay anlaman n belirli bir yoludur. Bilimdeki aç klamalar baßka bilim adamlar nca da do rulanabilen gözlem ve deneyler üzerine kurulur. Deneysel bulgulara dayanmayan aç klamalar bilimin parças de ildir. Evreni anlama yolunda bilimde pek çok dikkatli gözlem yap l r ve sonuç olarak do al dünyan n ayr nt l bir anlat m ortaya ç kar l r. Bilim insanlar bulgular n ve ç kard klar sonuçlar yay nlar arac l yla, konferanslarda, karß l kl konußmalar nda ve baßka biçimlerde birbirlerine iletirler. Di er bilim insanlar da, bu düßünceleri s nar ve daha önceki çal ßmalar gelißtirirler. Bilimciler, önceki nesil bilim insanlar n n çal ßmalar n düzeltip gelißtirirken, do al dünya ile ilgili tan mlamalar m z n do ruluk ve bütünlü ü zaman içinde artma e ilimi gösterir. Bilimsel ilerleme do al olgular için daha iyi aç klamalar n gelißtirilmesidir. Bilim insanlar belirli bir aç klaman n tam ve sonuncu aç klama oldu undan hiç bir zaman emin olamazlar. Baz bilim insanlar nca savunulan kimi hipotezlerin baßka gözlem ve deneylerle s nand nda yanl ß oldu u gösterilmißtir. Ancak, baz bilimsel aç klamalar çok say da s namalardan geçmiß ve do rulanm ßt r, do al olarak bunlara duyulan güven çok daha fazlad r. Evrim kuram ißte böylesine yerleßmiß bir bilimsel aç klamad r. 19. yüzy l n ortalar ndan itibaren baßlat lan çok say daki bilimsel araßt rma, Darwin ve baßkalar n n evrime ilißkin ilk düßüncelerini bugünün güçlü ve son derece sa lam bir kuram haline getirmißtir. Nas l oldu una ilißkin anlay ß m z sürekli artt ran yeni bulußlarla evrim, bugün de son derece aktif bir araßt rma alan d r. Bu kitapç k üç kategorideki bilimsel kan t üzerinde odaklanarak evrim kuram n destekleyen bilimsel bulgular inceleyecektir: Evren, yeryüzü ve yaßam n kökeniyle ilgili kan tlar Aralar nda paleontoloji, karß laßt rmal anatomi, biyoco rafya, embriyoloji ve moleküler biyolojiden gelenlerle birlikte, biyolojik evrimi destekleyen kan tlar nsan n evrimini destekleyen kan tlar Bu bölümlerin her birinin sonunda, yarat l ß bilimi taraftarlar n n iddialar da k saca sunulup incelenecektir. Evrim kuram, biyolojide merkezi konumu olan birleßtirici bir kavram ve yak n disiplinlerde de çok önemli bir ö e haline gelmißtir. Bunun aksine, yarat l ßç lar n

15 BİLİM VE YARATILIŞÇILIK 2 iddialar n destekleyen deney ve gözlemlere dayal hiç bir bulgu yoktur ve yarat l ß bilimi iddialar anlaml olarak test edilemez. Bu gözlemler iki önemli sonuca götürmektedir: Evrimin ö retilmesi fen derslerinin önemli bir parças olmal d r. Yarat l ß bilimi ise gerçekte bilim de ildir ve fen derslerinde yeri yoktur. Bilimin Do as n Anlatmakta Kullan lan Terimler* Gerçek: Bilimde, tekrar tekrar do rulanan bir gözlem pratik olarak do ru kabul edilir. Ancak bilimdeki do ru luk hiç bir zaman son de ildir. Bugün için do ru kabul edilen yar n bir de ißime u rayabilir ya da tümüyle yanl ß oldu u gösterilebilir. Hipotez: Do al dünyaya ilißkin ve s nanabilecek ç kar mlar olan, de ißmeye aç k bir öneri. Ç kar mlar do rulan rsa, hipotezin do ru olma olas l artar. E er yanl ßl gösterilirse, önerilen biçimiyle hipotez terk edilir veya de ißikli e u rar. Hipotezler daha karmaß k ilißkiler ve aç klamalar olußturmakta kullan labilir. Yasa: Belirtilen koßullarda do al evrenin bir parças n n nas l davranaca n gösteren bir genelleme. Kuram(Teori): Bilimde, do al evrene ilißkin olarak bilimsel anlamda gerçekleri, yasalar, ç kar mlar ve s nanm ß hipotezleri içeren ve kuvvetle desteklenen bir aç klama. Evrimin bir bilimsel gerçek olarak de il, yaln zca bir kuram olarak ö retilmesini isteyenler, gerçekte bu sözcüklerin genel kullan m anlamlar yla, bilimsel anlamlar n kar ßt rmaktad rlar. Bilimde, bulgular n birikimiyle kuramlar gerçe e dönüßmezler. Tam tersine, kuramlar bilimin son noktas d r. Kuramlar, yo un bir gözlem, deney ve bilimsel yarat c l k sonucu gelißtirilmiß ileri bir anlay ß gösterirler. Çok büyük miktarda bilimsel gerçek, s nanm ß hipotez ve mant ksal ç kar m içerirler. Bu anlamda evrim, en güçlü ve yararl bilimsel kuramlardan biridir. * A.B.D. Ulusal Bilimler Akademisi taraf ndan haz rlanan Teaching About Evolution and the Nature of Science (Washinton, D.C.: National Academy Press, 1998) adl kitaptan uyarlanm ßt r.

16 Evrenin, Dünyan n ve Yaßam n Kökeni BİLİM VE YARATILIŞÇILIK 3 Evrim genellikle canl lar n biyolojik evrimi için kullan lan bir terimdir. Oysa gezegenlerin, y ld zlar n ve galaksilerin olußum ve de ißim süreçleri de bir çeßit evrim olarak tan mlanabilir. Bu süreçler birbirlerinden çok farkl d r ancak hepsinde zaman içinde de ißim söz konusudur. Amerikal astronom Edwin Hubble, 1920'lerin sonunda çok ilginç ve önemli bir keßif yapt. Hubble n gözlemleri uzak y ld zlar ve galaksilerin dünyadan her yönde uzaklaßt klar ßeklinde yorumlanabilirdi. Üstelik dünyadan uzaklaßma h zlar, galaksilerin dünyadan uzakl klar ile do ru orant l idi. Daha sonra defalarca yinelenen ölçümlerle do rulanan bu buluß, evrenin sürekli genißledi ine ißaret etmektedir. Hubble n genißleyen evren hipotezinden çeßitli ç kar mlar yap labilir. Bunlardan biri evrenin daha önceleri daha yo un oldu udur. Bu ç kar ma dayanarak, evrende gözlenen bütün madde ve enerjinin baßlang çta çok küçük ve sonsuz s cakl kta bir kütlede toplanm ß oldu u önerisi yap l r. Bu hipoteze göre, büyük bir patlama ( Big Bang ) ile madde ve enerji her yönde genißlemeye baßlam ßt r.

17 BİLİM VE YARATILIŞÇILIK 4 Bu hipotez, denenebilir yeni baz ç kar mlara yol açm ßt r. Bunlardan biri, zaman m zda uzay n derinliklerindeki s cakl n mutlak s f r n birkaç derece üzerinde olmas gerekti idir. Gözlemler bu tahminin do ru oldu unu göstermißtir. Üstelik, 1991'de uzaya gönderilen COBE ( Cosmic Microwave Background Explorer ) uydusu taraf ndan yap lan ölçümler, uzay n derinliklerindeki radyasyonun spektrum özelliklerinin, Büyük Patlama hipotezine dayanarak yap lan tahminlerin tamamen ayn s oldu unu göstermißtir. Bugünkü bilimsel anlay ß m za göre, evren genißledikçe evrendeki madde kendi çevresinde dönen bulutlar halinde yo unlaßarak galaksilerin olußumunu baßlatt. Aralar nda Samanyolu galaksimiz de olmak üzere, galaksilerin içinde de bas nç de ißiklikleri, gaz ve tozlar n bulutlar olußturmalar na neden oldu. Kütlesi yeteri kadar büyük olan bulutlar kütle çekimi ile yo unlaßt. Yo unluk yeteri kadar artt zaman çekirdek tepkimeleri (nükleer reaksiyonlar) baßlad ve bir y ld z olußtu. Baz y ld zlar (güneß dahil), yass bir disk ßeklinde dönen gaz ve toz bulutunun ortas nda olußtular. Diski olußturan gaz ve tozlar çarp ßt kça, giderek daha büyüyen, ve çaplar yüzlerce kilometreyi bulan cisimler olußturdular. Bunlar n birbirleriyle çarp ß p birleßmeleri sonucu güneß sistemindeki dokuz gezegen ve gezegenlerin uydular ortaya ç kt. Kat maddeden olußan gezegenler (örn. Dünya) güneße daha yak n, gazlardan olußan gezegenler de daha uzak yörüngelere yerleßtiler. Bu Hubble Uzay Teleskopu foto raf nda siyah bir bant olarak görülen toz ve gaz diski, Taurus y ld z grubundaki çok genç bir y ld z etraf ndaki nebulay ikiye bölmektedir. Benzer diskler yak ndaki di er y ld zlar n çevresinde de görülürler; bunlar n gezegenler için ham madde olußturduklar düßünülmektedir. Evrenin, galaksimiz Samanyolunun, güneß sisteminin ve dünyan n yaßlar modern bilimsel yöntemlerle belirlenebilir. Evrenin yaß, galaksilerin birbirlerinden uzakl klar ve h zlar aras nda gözlenen ilißkiye dayanarak hesaplanabilir. Uzaktaki galaksilerin h zlar çok do ru olarak ölçülebilir, ancak uzakl klar n ölçümündeki belirsizlik daha fazlad r. Son y llarda yap lan ölçümler evrenin 7 milyar ile 20 milyar aras bir yaßta oldu unu göstermißtir. En son olarak yap lan (ve en kesin) ölçümler milyar y la ißaret etmektedir. Samanyolu galaksisinin yaß iki ayr ßekilde hesaplanm ßt r. Bunlardan biri, galaksinin ortas nda, her biri yüzbin ile bir milyar aras y ld zdan olußan küresel y ld z kümeleri içindeki de ißik büyüklükte y ld zlar n gözlenmesine dayan r. Bu y ld zlarda, hidrojen ve helyumdan a r elemanlar n çok küçük oranda olmas, onlar n galakside ilk olußan y ld zlar olduklar n gösterir ( lk nesil y ld zlar içinde olußan a r elemanlar daha sonra süpernova patlamalar ile y ld zlararas uzaya yay lm ßlard. Büyük Patlama da daha çok hidrojen ve helyum olußmußtu.). Küresel y ld z kümeleri içindeki bu y ld zlar n yaßlar milyar aras olarak tahmin edilmißtir. Galaksinin yaß n tahmin etmek için kullan lan ikinci yöntem, uzun-yaßaml radyoaktif elementlerin güneß sisteminde bugün gözlenen çokluklar na dayan r. Bu elementlerin çoklu u, olußma ve (patlayan süpernovalar ile) uzaya da lma h zlar na ba l d r. Bu hesaplamalara göre, galaksinin yaß 9-16 milyar y l olarak tahmin edilir.

18 Özetle, Samanyolu galaksisinin iki de ißik yöntemle yap lan yaß tahminleri birbirleriyle ve evrenin yaß için yap lan tahminle uyußmaktad r. BİLİM VE YARATILIŞÇILIK 5 Kaya ve minerallerde do al olarak bulunan radyoaktif elementler, güneß sistemi ve dünyan n yaß n hesaplamak için de kullan l r. Bu elementlerin bir ço unun yar -ömrü 700 milyon y l ile 100 milyar y l aras ndad r (Bir elementin yar -ömrü, yar s n n radyoaktif bozunma ile baßka bir elemente dönüßmesi için geçen süredir.). Bu yöntemle, astreoidlerin parçalar olan meteorlar n milyon y l önce olußtuklar belirlenmißtir. (Astreoidler, güneß ve gezegenleri olußturan nebuladan arta kalan, ve bugün güneß çevresinde dönen küçük, gezegenimsi cisimlerdir.) Radyoaktif elementlere dayal bu zaman ölçme yöntemi, Apollo astronotlar taraf ndan aydan dünyaya getirilen en yaßl üç kaya parças üzerinde de kullan lm ß ve bu ay taßlar n n yaß milyar y l olarak belirlenmißtir. Bu sonuç, ay n olußmas ndan beri geçen sürenin en az 4.5 milyar y l oldu unu göstermektedir. Dünyada bilinen en yaßl kayalar (3.96 milyar y l) kuzeybat Kanada da bulunur, ancak neredeyse bunlar kadar yaßl kayalar dünyan n di er yerlerinde de bulunmuß ve incelenmißtir. Bat Avustralya da daha genç kayalar içine gömülmüß küçük zirkon kristalleri, 4.3 milyar y l ile dünyada bulunan en yaßl maddelerdir. Dünyan n yaß hakk ndaki en iyi tahminler, dünyadaki en eski kurßun cevherlerinde gözlenen izotoplar n olußmas için gerekli zaman n hesaplanmas ile yap l r. Bu tahminler, dünyan n ve meteorlar n (ve dolay s ile, güneß sisteminin) yaß n 4.54 milyar y l olarak belirlemektedir. Yaßam n baßlang ç tarihi gezegenlerin yaß kadar kesin tahmin edilemese de, bakteri benzeri canl lar n 3.5 milyar y l önce yaßad klar bilinmektedir. lk canl lar bundan da önce, dünyan n kabu unun ilk kat laßmaya baßlad zamanlarda, yani neredeyse 4 milyar y l önce yaßam ß olabilirler. Bu canl lar, bugün yaßayanlardan daha basit bir yap da olmal d rlar. Ayr ca, ilk canl lardan önce, canl diye tan mlanamayacak, ancak bugünkü canl lar olußturan yap lar n gelißmiß olmas beklenir. Bugün bütün canl lar, kal tsal bilgileri taß mak ve nesilden nesile aktarmak için iki çeßit molekül kullan rlar: DNA ve RNA. Bu moleküller nükleotit denilen daha küçük dört çeßit molekülün s ralanmas ndan olußur. DNA ve RNA moleküllerindeki nükleotit dizilerine gen denir. Genler proteinlerin yap lmas n yönetir, proteinler de biyokimyasal tepkimelerde katalizör ve canl lar n yap sal bileßenleri olarak kullan l r ve yaßam için gerekli di er ißlevleri yerine getirirler. Proteinler, aminoasit dizilerinden olußurlar. Yani, DNA ve RNA daki nükleotit dizisi, proteinlerdeki aminoasit dizisini belirler; bu tüm biyolojinin temel bir mekanizmas d r. Dünyan n yeni olußtu u zamanki koßullara benzer ortamlarda yap lan deneylerde proteinlerin, DNA n n ve RNA n n yap taß baz kimyasal bileßikler olußmußtur. Ayr ca, bu moleküllerden baz lar, uzaydan dünyaya düßen meteorlarda bulunmuß, ve radyoteleskoplarla uzay inceleyen astronomlar taraf ndan da keßfedilmißtir. Bilimciler, yaßam n temel yap taßlar olan bu moleküllerin Dünyan n ilk olußtu u zamanlarda mevcut oldu u sonucuna varm ßlard r.

19 BİLİM VE YARATILIŞÇILIK 6 Ribozim denen RNA moleküllerinin, canl hücrelerde de katalizör ißlevi görebildi inin keßfi ile yeni ve önemli bir araßt rma alan aç lm ßt r. Önceleri, belli bir biyokimyasal tepkimeye sadece bir protein molekülünün katalizör olabilece i düßünülüyordu. Bu yeni keßifle, yaßam-öncesi dünyada, RNA moleküllerinin otokatalizör görevi görmüß olabilecekleri, yani enzim denilen protein katalizörleri daha ortaya ç kmadan önce, kendi kendilerini kopyalam ß olabilecekleri ortaya ç km ßt r. Yap lan deneyler, kendini kopyalayan otokatalitik RNA moleküllerinin, kendiliklerinden de ißime u rad klar n, ve bu de ißim sonucu ortaya ç kan çeßitlerden en fazla RNA (aßa da) ve DNA (solda) molekülleri, nükleotit denilen birimlerden olußur (bilgisayar tasar ml bu RNA modelinde 6 nükleotit vard r). RNA molekülleri, hem kimyasal tepkimelerin katalizörü, hem de genetik bilgilerin taß y c s olabildikleri için yaßam n evrilme sürecinin ilk dönemlerinde önemli bir rol oynam ß olabilirler. otokatalitik etkinlik gösteren RNA moleküllerinin çevrelerinde yayg nlaßt klar n göstermißtir. Baz bilimciler ilk önce bir RNA dünyas n n olußtu u hipotezini öne sürerek RNA den DNA ve protein sentezine giden modelleri denemektedirler. Bu moleküller daha sonra zarlar içinde toplanarak en basit hücrelerin erken formlar n olußturmuß olabilirler. Yaßam n baßlang c n araßt ranlar için soru art k yaßam n, biyolojik olmayan bileßimlerden kimyasal bir süreç sonucunda ortaya ç k p ç kmad de il, bu sürecin olas pekçok yoldan hangisi ile ilk hücreleri olußturdu udur. Dünyada yaßam n ortaya ç kmas na neden olan kimyasal evrim sürecini belirleyebilecek miyiz? Bilimciler, dünyan n, ilk canl lar olußturan moleküllerin gruplar

20 halinde ayr labilmeleri için gerekli uygun ortam ilk kez ne zaman sa lam ß olabilece i konusunda deneyler tasarlamakta ve hipotezler olußturmaktalar. Bu görüßlerden biri de ilk hücrelerin Mars da olußup, Mars dan geldi i bilinen meteorlarla dünyaya ulaßm ß olabilece i üzerinedir. BİLİM VE YARATILIŞÇILIK 7 Tabii ki, canl bir hücre laboratuvarda olußturulabilse bile, bu, do an n milyonlarca y l önce ayn yolu izledi ini kan tlamaz. Ancak bilimin görevi, do al olgular için akla yatk n do al aç klamalar getirmektir. Yaßam n baßlang c çok aktif bir araßt rma alan d r, ancak ßimdiye kadar öne sürülen hipotezlerin hiçbirinin henüz tam olarak do rulanmad kabul edilmektedir. Bilim tarihi, bunun gibi görünürde çözülemez sorular n, daha sonra, kuramsal gelißmeler, bulunan yeni aletler ve keßfedilen yeni gerçekler ß nda çözüme kavußabildiklerini gösterir. Evrenin, Dünyan n ve Yaßam n Baßlang c Konusunda Yarat l ßç Görüßler Birçok bilimci de dahil olmak üzere, pekçok dindar kißi, evrenin, ve fiziksel ve biyolojik evrimi sürdüren çeßitli süreçlerin Tanr taraf ndan yarat ld na, ve bu süreçlerin daha sonra galaksilerin, güneß sistemimizin ve dünyadaki yaßam n olußmas na neden olduklar na inan rlar. Dinsel evrim de denen bu inanç, evrimin bilimsel aç klamas yla çelißkili de ildir. Tersine, evrenin, kozmoloji, paleontoloji, moleküler biyoloji ve di er bilim dallar n n ortaya ç kard, ola anüstü özelli ini yans t r. Yarat l ß bilimi ni savunanlar n görüßleri çeßitlidir. Baz lar dünya ve evrenin genç oldu unu, 6,000-10,000 yaß nda oldu unu iddia ederler. Bu kißiler, dünyan n ßimdiki fiziksel özelliklerinin büyük bir tufan da içeren felaketçilik (catastrophism) görüßü ile aç klanabilece ine, ve insan dahil bütün canl lar n mucizevi bir ßekilde, hemen hemen bugün gördü ümüz ßekilde yarat lm ß olduklar na inan rlar. Yarat l ß bilimi ni savunan di er bir grup, dünyan n, di er gezegenlerin ve y ld zlar n milyonlarca y ldan bu yana var olabilece ini kabul ederler. Ancak canl lar n, özellikle insan n, sadece do aüstü bir ßekilde yarat lm ß olabilece ini, çünkü yap lar nda ak ll tasar m n göründü ünü iddia ederler. Bu kitapç kta, bu Genç Dünya ve Yaßl Dünya görüßlerinin ikisinden de yarat l ßç l k veya özel yarat l ß olarak sözedilmektedir. Dünyan n sadece birkaç bin y l önce yarat ld inanc n destekleyen hiçbir geçerli bilimsel veri veya hesap yoktur. Bu bölümde evrenin, galaksimizin, güneß sisteminin ve dünyan n çok yaßl odu u konusunda, jeoloji, jeokimya ve jeofizik taraf ndan ortaya ç kart lan çok say daki kan tlar özetlenmißtir. Birbirinden ba ms z de ißik bilimsel yöntemler birbirini tutan sonuçlar vermiß, dünya ve güneß sisteminin yaß n n 5 milyar y l kadar, galaksimiz ve evrenin yaß n n da bunun iki veya üç kat civar nda oldu unu göstermißlerdir. Bu sonuçlar, evrenin baßlang c n n anlaß labilir olmas n sa lam ß, de ißik bilim dallar aras nda uyum gerçekleßmiß ve dünyan n baßlang c ile gelißimi hakk nda ola anüstü bir bilgi hazinesinin temelini olußturmußlard r.

21 BİLİM VE YARATILIŞÇILIK 8 Ayn ßekilde, hiçbir kan t veya veri, fosillerin düzenli olarak birbirini takip etmesinden olußan jeolojik kayd n sadece birkaç bin sene önce meydana gelen, bir y ldan biraz fazla süren ve en yüksek da lar bile sular alt nda b rakan tek bir tufan sonucu olußtu u iddias n desteklememektedir. Tersine, gelgit bölgelerindeki ve karalardaki tortular, tarihte bütün gezegenin sular alt nda kalm ß oldu u bir dönem olamayaca n kan tlam ßt r. Üstelik, bugün var olan kilometrelerce toplam kal nl ktaki tortul kayal klar olußturabilecek tek bir tufan için gerekli su kitlesi, dünyan n kabu u so uyarak kat laßmaya baßlad ndan beri hiçbir zaman var olmam ßt r. Dünyadaki tüm tortul kayalar n, içlerindeki fosillerle birlikte sadece bir y ll k bir süre içinde, düzenli olarak olußtuklar iddias, bütün jeolojik gözlemlere, ve kat lar n çökelme h zlar ve suda süspansiyon miktarlar hakk nda bilinen fiziksel yasalara ters düßer. Jeologlar, tortul kayalar n tarihsel olußumlar n, her kaya çeßidini belirli çevre koßullar na ve süreçlere ba lanacak ßekilde ortaya ç karm ßlard r. E er petrol jeologlar, tortul kayalar n olußumunu tek bir tufana ba layan bir görüßle yorumlayarak daha fazla petrol ve do al gaz bulabilselerdi, böyle bir tufan fikrini kesinlikle benimserlerdi, ama gerçek bu yönde de ildir. Bunun yerine, pratik uygulay c lar kayalar n jeolojik zaman n içinde olußumlar konusunda akademik jeologlarla ayn fikirdedirler. Petrol jeologlar, menderesli nehirler, deltalar, kumlu sahiller ve mercan kayal klar gibi çevrelerde milyonlarca y l boyunca olußan fosilleri tan makta öncülük etmißlerdir. Petrol jeolojisi örne i, bilimin en güçlü yönlerinden birini gösterir. Bilim, do a hakk ndaki bilgileri kullanarak gelecek hakk nda ve eylemlerimizin sonuçlar hakk nda öngörüler yapar, sorunlar n çözümlenmesine olanak sa lar ve teknoloji ile yeni olanaklar açar. Uygarl m z n süreklili ini sa layan ayr nt l bilgi temeli ancak bilimsel araßt rma yoluyla at labilmißtir. Yarat l ßç lar n iddialar do ada gözlenebilecek kan tlara dayanmaz. Özel yarat l ß ve do aüstü olaylar, bilimsel olarak s nanamaz. Bilimsel s nama, bir kuram veya aç klamay kullanarak öngörülerde bulunup, sonra da gözlem ve deneylerle bu öngörülerin gerçekleßip gerçekleßmedi ini görmekle yap l r. Özel yarat l ß iddialar bu bilimsel süreci tersine çevirir, çünkü aç klamay tart ßmas z kabul eder ve sadece belli sonuçlar destekleyecek kan tlar her türlü yolla bulmaya çal ß r.

22 Biyolojik Evrimi Destekleyen Kan tlar BİLİM VE YARATILIŞÇILIK 9 En az ndan 3.5 milyar y l önce ortaya ç kan ilkel yaßam n baßlang c ndan, günümüzdeki yaßam n zenginli ine ve çeßitlili ine uzanan yol en iyi ßekilde evrimin sonucu olarak anlaß labilir. Yayg n olan düßüncenin tersine, biyolojik evrim, ne terim, ne de fikir olarak Charles Darwin ve onun baßyap t Do al Seçilim Yolu ile Türlerin Olußumu Üzerine (1859) ile baßlam ßt r. Eski Yunanl filozoflardan bu yana birçok bilgin, yak n türlerin ortak bir atadan geldi i sonucuna varm ßlard r. Evrim sözcü ü ngilizce de ilk kez 1647 y l nda biyoloji ile ilgisi olmayan bir ba lamda türetilmiß ve daha sonra ngilizce de yayg n olarak her çeßit basit baßlang çtan ileriye gidißi anlatmak amac ile kullan lmaya baßlanm ßt r. Darwin in biyolojik evrim anlam nda en s k kulland terim de ißerek türeme dir ki bu günümüzde sürecin iyi bir k sa tan m olmaya devam etmektedir. Darwin evrimin, canl lar n do al olarak gözlenen çeßitlili ine ba l olan farkl yaßama ßanslar (ki bu süreci do al seçilim olarak adland rm ßt ) ile aç klanabilece ini ileri sürmüßtü. Bu görüße göre, canl lar n yavrular birbirlerinden, ve ana ve babalar ndan kal tsal farklarla ayr l rlar ve bu farkl l klar n genetik olarak kendi yavrular na aktarabilirler. Dahas do adaki canl lar tipik olarak besin, mekan, ve di er çevresel kaynaklar n k s tlamas alt nda yaßayabilecek ve üreyebilecek olanlardan daha fazla yavru yaparlar. Þayet belirli bir yavru belirli bir ortamda kendisini üstün k lacak özellikler taß yorsa, bu canl daha fazla yaßama ve bu özellikleri bir sonraki kußa a aktarma ßans na sahip olacakt r. Kußaklar boyunca farkl l klar n birikmesiyle, canl toplumlar atalar ndan giderek ayr mlaß rlar. Charles Darwin, evrimle ilgili birçok sezgisine Ekvator un aç klar nda bulunan Galapagos adalar nda bulunan türler aras ndaki farkl l klar çal ßarak varm ßt r.

23 BİLİM VE YARATILIŞÇILIK 10 Darwin in hipotezi kapsaml olarak de ißmiß ve genißlemiß fakat özündeki kavramlar de ißmemißtir. Darwin in zaman nda bilinmeyen bilim dallar olan genetik ve moleküler biyolojideki araßt rmalar do al seçilim için temel olan kal tsal çeßitlili in olußumunu aç klam ßt r. Genetik çeßitlilik, genleri olußturan molekül olan DNA n n nükleotit dizilimindeki de ißiklikler, di er bir deyißle mutasyonlar sonucu olußur. DNA da art k bu ßekildeki de ißimler büyük bir kesinlikle bulunup, tan mlanabilmektedirler. Genetik mutasyonlar ßans sonucu olußurlar. Canl y, içinde bulundu u ortamda varl n sürdürebilme beklentisini artt racak araçlarla donatabilir ya da donatmayabilirler. Fakat e er bir gen çeßidi çevreye uyumu gelißtiriyorsa (örne in, bir canl ya ortamda bulunan bir besini daha iyi kullanmas n, ya da canl n n kendisini avlayan canl lardan daha etkin bir biçimde kaçabilmesini - daha güçlü bacaklar veya koruyucu renkler gibi - sa layarak), bu geni taß yan bireyler di erlerine göre daha büyük oranda yaßacak ve üreyeceklerdir. Zamanla, bu geni taß yan bireylerden gelenler toplumun ortalama özelliklerini de ißtirecek ßekilde artacakt r. Do al seçilimin ißledi i genetik çeßitlilik rastgeleli e, ya da ßans ö elerine dayansa bile, do al seçilim, ßans n tam tersine uyumsal de ißimlere yol açar. Bilim insanlar yeni türlerin olußum sürecini de anlayabilmißlerdir. Bireyleri, önceden var olan türün bireyleri ile çiftleßip yaßayabilir yavrular meydana getiremeyen türe, yeni bir tür diyebiliriz. Bir türün ikiye ayr lmas ço u kez bir grup bireyin co rafi olarak di erlerinden yal t lmas ile baßlar. Bu özellikle Galapagos ve Hawaii tak m adalar gibi k talardan uzak adalarda belirgindir. Öyle ki bu adalar n Amerika ve Asya k talar ndan uzakl klar, buralara gelip yerleßen bireylerin, k talarda kalan bireylerle çiftleßebilmek için çok az, ya da hiç f rsatlar olmad anlam na gelir. Da lar, nehirler, göller ve di er do al engeller de bir zamanlar ayn türe ait bireylerin co rafi olarak yal t lmas n n nedeni olabilirler. Bir kez yal t ld ktan sonra, co rafi olarak birbirinden ayr kalan birey gruplar, mutasyon, do al seçilim ve di er süreçlerin sonucunda genetik olarak farkl laß rlar. Bir türün ortaya ç k ß genellikle çok basamakl bir süreçtir; ve ayr kalan canl gruplar aras nda baßlang çta sadece k smi olan eßeysel yal t m sonunda tamamlan r. Bilim insanlar bu ara formlara özel ilgi gösterirler, zira bunlar sürecin ayr nt lar n yeniden kurgulamaya ve türler aras ndaki eßeysel yal t mdan sorumlu özel gen veya gen gruplar n belirlemeye yard mc olurlar. Türleßmenin özellikle güçlü bir örne i, Galapagos adalar nda Darwin taraf ndan incelenmiß olan 13 ispinoz türünü kapsar ki bu türler günümüzde Darwin in ispinozlar olarak bilinirler. Bu ispinozlar n atalar n n Güney Amerika anakaras ndan Galapagos lara göç etmiß olduklar anlaß lmaktad r. Bugün adadaki farkl ispinoz türlerinin ayr ayr habitatlar, besinleri, ve davran ßlar bulunmakla birlikte, türleßmede etkili olan mekanizmalar ißlemeye devam etmektedir. Princeton Üniversitesi nden Peter ve Rosemary Grant n baß n çekti i bir araßt rma grubu, adalarda tek bir y ll k kurakl n ispinozlarda evrimsel de ißimler meydana getirebilece ini göstermißlerdir. Kurakl k, kabuklar kolayca k r lan tohumlar az bulunur k larken, büyük ve sert tohumlu bitkilerin yaßamas na izin verir. Böylece kurakl k, bu sert tohumlar kolayl kla k rabilen güçlü ve geniß gagal kußlar üstün k larak, bu özelliklere sahip bireylerden olußan kuß toplumlar

24 BİLİM VE YARATILIŞÇILIK 11 Þimdi Darwin ispinozlar olarak bilinen Galapagos adalar ndaki ispinoz türlerinin farkl besin kaynaklar ndan yaralanmak için evrimleßmiß farkl büyüklükte gagalar bulunmaktad r. meydana getirir. Grant lar ßayet adalarda on y lda bir kurakl k olursa, sadece 200 y lda yeni bir ispinoz türünün ortaya ç kabilece ini tahmin etmektedirler. zleyen bölümlerde, paleontoloji, karß laßt rmal anatomi, biyoco rafya, embriyoloji, ve moleküler biyolojiye evrimi destekleyen kan tlar aç s ndan bak larak biyolojik evrimin çeßitli yönleri ayr nt l olarak incelenecektir. Fosil Kay tlar Darwin herkesten önce ilk kez biyolojik evrimin kan tlar n ileri sürmüß olmakla birlikte, önceki bilim insanlar yeryüzündeki canl lar n uzun bir zaman içinde sistematik olarak de ißmiß oldu unu biliyorlard. Örne in, 1799 da William Smith isimli bir mühendis, bozulmam ß kaya katmanlar nda fosillerin, modern görünümlü olanlar en üste gelecek biçimde belirli bir s ra ile düzenlendi ini bildirmißti. Mant ksal olarak kayan n alt tabakalar eskiden olußtu u ve dolay s ile de üst tabakalardan daha yaßl oldu u için, tabakalar n s ras nda da en eskiden en yeniye kadar bir zamandizin belirlenebilirdi. Smith in bulgular 1830 larda alt tabakalardaki canl fosillerinin üst tabakalardakinden daha ilkel yap da oldu unu görmüß olan paleontolog William Lonsdale taraf ndan do rulanm ß ve genißletilmißtir. Günümüzde geçmißteki canl lar n fosillerinin ayn biçimde bir dizilim izledi i binlerce yaßl kaya olußumu belirlenmißtir. Böylece, Darwin de ißerek türemeyi tasarlamadan önce fosillerin izledi i genel dizilimin fark na var lm ßt. Fakat Darwin den önceki paleontolog ve jeologlar kaya tabakalar ndaki fosillerin dizilimini biyolojik evrimin kan t olarak düßünmekten çok depremler veya baßka güçler sonucu yap sal olarak bozulan kaya tabakalar n n baßlang çtaki konumlar n bulmak için kullanm ßlard r. Darwin in zaman nda paleontoloji bilimi hala baßlang ç aßamas ndayd. Kaya tabakalar n n jeolojik s ralanmas n n büyük bir bölümü henüz bilinmiyordu veya yeterli düzeyde çal ß lmam ßt. Bu nedenle Darwin baz önemli canl gruplar aras ndaki ara formlar n n azl ndan rahats zd.

25 BİLİM VE YARATILIŞÇILIK 12 Utah daki Grand Staircase- Escalante ulusal an t n n jeolojik bir ara kesiti tortul kaya tabakalar n gösteriyor. Bu tabakalar milyonlarca y l süresince birikmiß tortular ortaya ç kar yor. Yaßl fosillerin alt tabakalarda bulunmas canl lar n zaman içinde birbirlerinin yerini ald n gösteriyor. Utah da Paria nehri yak n ndaki kaya tabakalar aß nmayla ortaya ç km ßt r.

26 BİLİM VE YARATILIŞÇILIK 13 Günümüzde paleontolojik kay tlardaki boßluklar n ço u paleontologlar n araßt rmalar ile doldurulmußtur. Yaßlar do ru olarak belirlenmiß kaya tabakalar nda bulunmuß olan yüzbinlerce canl fosili yaßam formlar n n zaman içinde s ralan ß n gösterir ve birçok evrimsel dönüßümün kan t n ortaya koyarlar. Daha önce sözü edildi i gibi en basit mikrobiyolojik yaßam biçimi en az ndan 3.5 milyar y l önce vard. Daha karmaß k canl lar n (di er bir deyißle bakterilerden daha karmaß k yap ya sahip olan ökaryotik hücreler) en eski kan tlar yaklaß k iki milyar yaß ndaki kayalar n içinde keßfedilmißtir. Bildi imiz mantarlar, bitkiler, ve hayvanlardan olußan çok hücreli canl lar sadece daha genç jeolojik tabakalarda bulunmußlard r. Aßa daki listede giderek artan karmaß kl ktaki canl lar n ortaya ç k ß s ras verilmektedir. Yaßam biçimi lk ortaya ç k ßtan bu yana geçen milyon y l (yaklaß k olarak) Mikrobiyal (prokaryotik hücreler) 3,500 Kompleks (ökaryotik hücreler) 2,000 lk çok hücreli hayvanlar 670 Kabuklu hayvanlar 540 Omurgal lar (ilkel bal klar) 490 Amfibiler 350 Sürüngenler 310 Memeliler 200 nsans olmayan primatlar 60 lk insans maymunlar 25 nsan n australopithecine atalar 5 Modern insanlar 0.15 ( 150,000 y l)

27 BİLİM VE YARATILIŞÇILIK 14 Bal klar ve amfibiler, amfibiler ve sürüngenler, sürüngenler ve memeliler aras nda, ve primat türeyiß çizgileri boyunca o kadar çok ara formlar keßfedilmißtir ki ço u kez bir türün di er bir türe ne zaman dönüßtü ünü belirlemek zordur. Gerçi hemen hemen bütün fosiller bir anlamda ara formlar olarak kabul edilebilirler; onlar kendilerinden önce gelen ve kendilerini izleyen yaßam biçimleri aras nda olan yaßam biçimleridirler. Fosil kay tlar böylece sistematik de ißimin - de ißerek türemenin - tutarl kan tlar n sa lar. Gelecekteki paleontolojik çal ßmalarla bile bu büyük kan t y n ndan hiçbir geri dönüß olmayaca kestirilebilir. Di er bir deyißle, ne amfibiler bal klardan önce, ne de memeliler sürüngenlerden önce ortaya ç kacaklard r, ve ilk prokaryotik hücrelerden önce kompleks yaßam jeolojik kay tlarda görülmeyecektir. Bu öngörü ßimdiye kadar toplanan kan tlarla do rulanm ß, hiçbir geri dönüße rastlan lmam ßt r. Ortak Yap lar Paleontolojiden elde edilen ortak atadan türeyiße ait ç kar mlar karß laßt rmal anatomi ile desteklenirler. Örne in, insan, fare, ve yarasan n iskeletleri, bu hayvanlar n farkl yaßam biçimlerine ve yaßad klar ortamlar n çeßitlili ine ra men çarp c bir biçimde benzeßirler. Bu hayvanlar n kemik kemi e benzeßmesi, kol ve bacaklar dahil vücudun her bölgesinde gözlenebilir. Yine de genel yap da ve birbiriyle olan ilißkilerde benzer, fakat ayr nt larda farkl kemiklerden olußan yap larla bir insan yaz yazabilir, bir fare koßabilir, bir yarasa ise uçabilir. Yarasa kanad, fare ön baca ve insan kolu farkl ißlevler görürler, fakat hepsi de ayn temel ö elerden olußurlar. Benzerliklerin nedeni her üç türün ayn dört-bacakl omurgal atadan gelmesidir. Bilim adamlar böyle yap lar eßkökenli (homolog) yap lar olarak adland r rlar. Bu yap lar en iyi ßekilde ortak bir atadan türeyißle aç klanabilirler. Karß laßt rmal anatomistler, sadece kemik yap s nda de il, di er vücut k s mlar nda da benzerlik düzeylerinden ilißkiler ç kararak böyle homolog yap lar araßt r rlar. Vard klar sonuçlar evrimsel tarihin ayr nt lar hakk nda önemli ç kar mlar sa lam ßt r. Bu ç kar mlar paleontolojik kay tlardaki atasal formlar n s ralar n n karß laßt r lmas ile s nanabilir. Memeli kula ve çenesi, paleontoloji ve karß laßt rmal anatominin birleßerek taksonomik birimler aras geçiß aßamalar yla ortak atadan gelißi ißaret etti i örneklerdir. Memelilerin alt çeneleri sadece bir tek kemikten ibarettir, oysa sürüngenlerinki birkaç

28 kemikten olußur. Sürüngen çenesindeki di er kemikler ßimdi memeli kula nda bulunan kemiklerle homologdurlar. Paleontologlar iki çene eklemi olan memeli benzeri sürüngen (Therapsida) ara biçimlerini keßfetmißlerdir. Bu eklemlerden biri memeli çenesinde varl n sürdüren kemiklerden olußur, di eri ise sonunda memeli kula nda örs ve çekiç kemiklerini olußturan kemiklerden meydana gelir. BİLİM VE YARATILIŞÇILIK 15 Türlerin Yay l ß Biyoco rafya da ortak atadan türeyißin kan tlar na katk da bulunmußtur. Yaßam n çeßitlili i ak llara durgunluk vericidir. Her biri kendine özgü bir ekolojik ortamda, yaklaß k 250,000 bitki, 100,000 mantar ve bir milyon hayvan türü tan mlan p adland r lm ßt r ve liste tamamlanmaktan henüz çok uzakt r. nsanlar ve yoldaß m z köpek gibi kimi türler çok farkl çevrelerde yaßayabilirler. Di erleri ßaß lacak denli özelleßmißlerdir. Bir mantar türü (Laboulbenia) sadece güney Fransa daki baz ma aralarda bulunan bir k nkanatl türünün (Aphaenops cronei) kanat k nlar n n arka k sm nda yaßar. Drosophila carcinophila türü sirke sine i sadece baz Karayib adalar nda yaßayan bir kara yengecinin a z parçalar n n üçüncü çiftinin arkas ndaki özel girintilerde bulunur. Canl lar n inan lmaz çeßitlili ini ve sözü edilen mantar, k nkanatl ve sirke sine i gibi böylesine ola and ß, görünüßte tuhaf yarat klar n varl n nas l anlaß l r k lar z? Ve neden Galapagos gibi tak m adalarda en yak n anakaradaki yaßam biçimlerine benzeyen ama yine de farkl türler yaßarlar? Evrim kuram, biyolojik çeßitlili in yerel ya da göçmen atalar n soyundan gelenlerin farkl çevrelerine uyum sa lamalar sonucunda olußtu unu aç klar. Bu aç klama, canl ve fosil türlerinin benzer yap lara sahip olup olmad klar incelenip, birinin di erinden nas l türedi i ortaya konarak s nanabilir. Ayr ca, yerel atas oldu u saptanamayan türlerin d ßar dan geldi ini gösteren kan tlar da olmal d r. Nerede bu tür bir s nama yap ld ysa bu koßullar n varl do rulanm ßt r. Bu konuda iyi bir örnek, 3 milyon y l önce Panama k sta olußana kadar yal t m alt nda birbirinden çok farkl yerli türlerin evrimleßti i Kuzey ve Güney Amerika n n memeli topluluklar d r. Sonras nda, armadillo, oklukirpi ve opossum gibi Güney Amerika kökenli memeliler baßka birçok bitki ve hayvan gibi kuzeye göç ederken, puma ve di er Kuzey Amerika türleri de k stak boyunca güneye göç etmißlerdir. Artan bilgimizle birlikte, co rafi yay l ß n canl lar n evrimine etkileri üzerine Darwin in buldu u kan t daha da güçlenmißtir. Örne in, bugün dünyada Drosophila cinsinden yaklaß k 2000 tür sinek bulunur. Bunlar n dörtte biri sadece Hawaii adalar nda yaßar. Bini aßk n salyangoz ve di er kara yumußakças çeßidi yine Hawaii den baßka bir yerde bulunmaz. Dünyan n bu ücra kößelerinde benzer türlerin bollu unun biyolojik aç klamas, böylesi büyük çeßitlili in o yal t lm ß ortam geçmißte kolonize eden birkaç ortak atadan evrimleßmeleri sonucu oldu udur. Hawaii Adalar anakaradan ve di er adalardan çok uzaktad rlar ve jeolojik aç dan geçmißte karayla ba lant l olduklar n gösteren bir kan t yoktur. Dolay s yla, Hawaii Adalar na ulaßabilen birkaç canl türü birçok elverißli ekolojik ortam bulmuß ve pek çok kußaklar boyunca evrimsel de ißim ve

29 BİLİM VE YARATILIŞÇILIK 16 3 milyon y l öncesine kadar Kuzey ve Güney Amerika birbirlerinden geniß bir su kütlesiyle ayr olduklar için, memeliler her iki k tada ba ms z olarak evrimleßtiler. Panama k sta olußunca, armadillolar ve opossumlar kuzeye, pumalar güneye göç ettiler. Bu hareketler fosil kay tlar nda belgelenmißtir.

30 çeßitlenme göstermißlerdir. nsanlar adalara yerleßmek üzere ilk geldiklerinde, adalarda bir yarasa türü d ß nda hiç bir memeli türü yaßam yordu; benzer biçimde birçok di er bitki ve hayvan türü de yoktu. BİLİM VE YARATILIŞÇILIK 17 Hawaii Adalar, orada bulunmayan türler aç s ndan dünyan n baßka yörelerinden daha elverißsiz de ildi. Örne in, domuzlar ve keçiler Hawaii de yabanileßip ço ald lar; günümüzde burada di er evcil hayvanlar da yetißtirilmektedir. Birçok canl çeßidinin yoklu unun ve sadece bir kaç türün ola and ß ço almas n n bilimsel aç klamas, adalar n co rafi yal t lm ßl klar nedeniyle birçok canl çeßidinin oraya ulaßamamas d r. Adaya bir ßekilde ulaßabilenler, kaynaklara ortak olacak benzerlerinin yoklu unda zamanla çeßitlendiler. Gelißim S ras ndaki Benzerlikler Döllenme an ndan baßlayarak biyolojik gelißmeyi araßt ran embriyoloji, ortak atadan geldi imizin bir baßka ba ms z kan t d r. Örne in sirripedler, istakoz, karides veya kopepod gibi di er kabuklulara hiç benzemeyen yere yap ß k bir kabuklu çeßididir. Ancak sirripedlerin aynen di er kabuklulara benzedi i bir serbest larva evresi vard r. Larva evrelerinin benzerli i tüm kabuklular n eßkökenli (homolog) k s mlar ve ortak bir atalar oldu u sonucunu destekler. Benzer olarak sirke sineklerinden solucanlara, farelerden insanlara kadar geniß bir yelpazeden organizmalar, gelißimlerinin ilk aßamalar nda aktifleßen çok benzer gen dizilerine sahiptirler. Bu genler bütün bu farkl gruplarda vücudun bölümlenmesini veya yönelimlenmesini denetlerler. Bu denli farkl canl da bu gibi benzer genlerin ayn ißi yapmalar, ancak bütün bu gruplar n çok eski bir ortak atalar nda da var olmalar yla aç klanabilir. Moleküler Biyolojiden Gelen Yeni Kan tlar Tüm bu kan tlar n ißaret etti i ortak atadan türeyiß temel ilkesi, ça daß biyokimyada ve moleküler biyolojide yaßanan bulußlarla daha da sa lamlaßmaktad r. Nükleotit dizilerini aminoasit dizilerine çeviren ßifre tüm canl larda temelde ayn d r. Dahas, tüm canl lar n proteinleri de ißmeksizin ayn 20 aminoasitten olußurlar. Bu kompozisyon ve ißlev birli i en farkl organizmalar n bile ayn tek atadan türedi ine güçlü bir kan t olußturur da ngitere nin Cambridge Üniversitesi nden bilim adamlar hemen her çokhücreli hayvanda bulunan iki proteinin üçboyutlu yap s n saptad lar: hemoglobin ve miyoglobin. Hemoglobin kanda oksijeni taß yan proteindir. Miyoglobin de oksijeni hemoglobinden al r ve gerekene kadar dokularda saklar. Bunlar saptanan ilk üçboyutlu protein yap lar yd ve baz önemli öngörülere yol açt lar. Miyoglobin, ortas nda demir ve di er atomlardan olußan ve oksijenin ba land bir grubun (hem) çevresine sar lm ß 153 aminoasitlik bir tek protein zincirinden olußur. Buna karß n, hemoglobin dört zincirden