Lise Öğrencilerinde İnternet Kullanımı ve İnternet Bağımlılığı

Transkript

1 Lise Öğrencilerinde İnternet Kullanımı ve İnternet Bağımlılığı Sinem FARİZ 1 1 Gazi Üniversitesi, Rehberlik ve Psikolojik Danışmanlık Bölümü Y.Lisans, Ankara sinemfariz@hotmail.com Özet: İnternet kullanımı Türkiye de ve tüm dünyada giderek artmaktadır. Bilinçli ve güvenli internet kullanımı konusunda ise özellikle interneti en çok kullanan grup olan ergenlerin desteklenmeye ihtiyacı vardır. Bu araştırmanın amacı lise öğrencilerinde internet kullanım amaçlarını ve internet bağımlılığını belirlemek ve bağımlılığının cinsiyet, aile gelir, anne ve baba öğrenim durumu, akademik başarı ne göre farklılaşıp farklılaşmadığını incelemektir. Araştırmanın örneklemini, eğitim öğretim yılında lisede öğrenim görmekte olan 358 (175 kız, 183 erkek) öğrenci oluşturmaktadır. Bu çalışmada, veri toplama araçları olarak araştırmacı tarafından geliştirilen Kişisel Bilgi Formu ve Young (1998) tarafından geliştirilen İnternet Bağımlılığı Ölçeği kullanılmıştır. Elde edilen veriler, SPSS istatistik programıyla analiz edilerek, sonuçlar yorumlanmıştır. Anahtar sözcükler: İnternet, İnternet bağımlılığı, Lise öğrencileri Abstract: Internet usage is increasing in Turkey and all over the world. Regarding safe Internet use and conscious, especially with the group of adolescents that uses most of the internet needs to be supported. In this study it is aimed to determine the high school students internet addiction and intended use of internet and to examine that if addiction differentiate according to gender, family income, parents' education, academic success. The sample consisted of 358 (175 girls, 183 boys) high school students during academic year. To collect data, Personal Information Form, developed by researcher and Internet Addiction Scale developed by Young (1998) were used. The obtained data were analyzed by SPSS, the results were interpreted. Key words: Internet, Internet addiction, High school students

2 1.Giriş İngilizce international ile network kelimelerinden meydana gelen ve Dünya üzerindeki mevcut milyonlarca ağın ortak bir protokol çerçevesinde iletişim kurmasını ve birbirleriyle kaynaklarını paylaşmasını sağlayan ağlar arası bir ağ olarak tanımlanan internet, insanlığın ilkçağdan günümüze kadar gösterdiği gelişimin devamı ve bu gelişim sürecinin geldiği önemli bir noktadır [1] [2] [3]. Internet World Stats (IWS) verilerine göre Avrupa daki internet kullanıcı sayısının beş yüz milyonu aştığı belirtilmektedir. Türkiye, kullanıcı sayısıyla; Rusya, Almanya, İngiltere ve Fransa dan sonra Avrupa da internetin en fazla kullanıldığı beşinci ülke konumunda yer almaktadır. Dünya genelindeki internet kullanıcı sayısının 2015 Haziran ayı itibariyle olduğu ifade edilmektedir ve bu rakam dünya nüfusunun %45 ini oluşturmaktadır [4] [5].Dünya genelindeki internet kullanıcı sayısının 2016 Haziran ayı itibariyle ise e ulaştığı ve bu rakamın dünya nüfusunun %49.2 sini oluşturduğu belirtilmektedir [6]. İnternet kullanımının dünya genelindeki seyrine paralel olarak ülkemizde de giderek yaygınlaştığı görülmektedir. Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) hanehalkı bilişim teknolojileri kullanım araştırması verilerine göre Türkiye genelinde hanelerin %49,1 i internet erişim imkanına sahiptir. Aynı araştırmanın 2014 Nisan ayı sonuçlarına göre Türkiye genelinde hanelerin %60,2 si evden internete erişim imkanına sahipken 2015 yılında bu oranın %69,5 olduğu görülmektedir [7] [8] [9]. Dünyada gelişim dönemlerine uygun olarak nesillere özel isimler verilmektedir ile 1981 yılları arasında doğanlar için X nesli, 1981 ile 2000 yılları arasında doğanlar için Y nesli, bu iki nesli takip eden ve 2000 yılı sonrasında doğanlar ise Z nesli olarak adlandırılmaktadır. Z nesli internet nesli, net nesli ya da yeni sessiz nesil olarak da kabul edilmektedir [1]. İnternet gençliği için sosyalleşme akşam yemeğine ya da bir gösteriye gitmek değildir. Bu gençler günlük yaşamlarında sanal ortamlara girip çıkan internet yaşamında önemli bir yere sahip olduklarını düşünen ergenlerdir. İnternet gençliği kimlik ve kişiliğini; deneyim kazanmasını, entelektüel birikime ulaşmayı; tutum ve karakter geliştirmeyi; geleceğe hazırlanmayı internetten öğrenmektedir. Ancak internet ile kurdukları etkileşim olumlu yönlerden olabileceği gibi olumsuz tarzda da gerçekleşebilmektedir [10] [1]. Bu bağlamda bu araştırmada lise öğrencileri ile çalışılmıştır. Türkiye de ve tüm dünyada internet kullanımının giderek arttığı düşünüldüğünde bilinçli ve güvenli internet kullanımı konusunda özellikle interneti en çok kullanan grup olan ergenlerin desteklenmeye ihtiyacı olduğu açıktır. 2.Yöntem Araştırma Grubu Araştırma grubu eğitim öğretim yılında Ankara ilinde Sincan ilçesinde bulunan dört faklı okul türünde (Anadolu Lisesi, Endüstri Meslek Lisesi, Ticaret Meslek Lisesi, Kız Meslek Lisesi) öğrenimlerine devam etmekte olan 358 öğrenciden oluşmaktadır. Öğrencilerden Kişisel Bilgi Formu ile toplanan veriler tablolar halinde açıklanmıştır. Kadın Cinsiyet Erkek Tablo 1. Öğrencilerin Cinsiyete Göre Dağılımı 9.sınıf sınıf 10.sınıf sınıf Tablo 2. Öğrencilerin Öğrenim Gördükleri Sınıfa Göre Dağılımı Anadolu Lisesi Okul Ticaret Meslek Lisesi Türü Kız Meslek Lisesi Endüstri Meslek Lisesi Tablo 3. Öğrencilerin Öğrenim Gördükleri Okul Türüne Göre Dağılımı Okuryazar değil/ Anne eğitim İlkokul Ortaokul Lise Baba eğitim Üniversite/Lisansüstü Okuryazar değil/ İlkokul Ortaokul Lise Üniversite/Lisansüstü Tablo 4. Öğrencilerinin Anne ve Baba Eğitim Düzeyine Göre Dağılımı 1300 TL den az Gelir TL arası TL arası TL den fazla Tablo 5. Öğrencilerinin Ailelerinin Aylık Ortalama Gelir Düzeyine Göre Dağılımı 1 saatten az Günlük internet 1-3 saat kullanım 4-6 saat süresi 7-9 saat saatten fazla Tablo 6. Öğrencilerinin İnternet Kullanım Sürelerine Göre Dağılımları Okuldan Evet Bağlanma Hayır

3 Kütüphaneden Evet Bağlanma Hayır İnternet kafeden Bağlanma Evden Bağlanma cep telefonundan Bağlanma Evet Hayır Evet Hayır Evet Hayır Tablo 7. Öğrencilerinin İnternete Erişim Kaynağına Göre Dağılımları oyun Evet Hayır Mail- İletişim Evet Araştırma-ödev Haber Sohbet Film- video- müzik Sosyal ağlar Hayır Evet Hayır Evet Hayır Evet Hayır Evet Hayır Evet Hayır Tablo 8. Öğrencilerinin İnterneti Kullanma Amacına Göre Dağılımı İnternet Bağımlılığı Ölçeği (İBÖ): [11] tarafından Mental Hastalıkların Teşhis ve İstatistiği El Kitabı-4 (DSM-IV) ün Psikoaktif Madde Bağımlılığı ölçütlerinden uyarlanarak oluşturulmuş ve Bayraktar [12] tarafından Türkçeye uyarlanmıştır yaş grubu ergenlerin anlayabileceği Likert tarzı 20 maddelik bir ölçektir. Katılımcılardan Hiçbir zaman Nadiren Arada sırada Çoğunlukla Çok sık ve Devamlı seçeneklerinden birini işaretlemeleri istenmektedir. Bu seçeneklere sırasıyla ve 5 puan verilmektedir. 80 ve üzeri alanlar Patolojik İnternet Kullanıcısı olarak tanımlanmaktadır puan arası alanlar Sınırlı, 50 puan ve altı alanlar Göstermeyenler olarak tanımlanmaktadır. İBÖ nün standardize edilmiş Alpha değeri açısından güvenirliği.91, Spearman-Brown değeri açısından da.87 dir. Regresyon analizinde, model istatistiksel açıdan anlamlı bulunmuştur. Bu araştırmada ölçeğin Cronbach Alpha güvenirlik katsayısı 0.90 olarak hesaplanmıştır. Verilerin Analizi verilerin istatistiksel analizleri için SPSS paket programının 11.5 versiyonu kullanılmıştır. Demografik veriler için betimsel istatistiklerden yararlanılmıştır. Öğrencilerin internet bağımlılık düzeylerinin farklı değişkenlere göre anlamlı bir farklılık gösterip göstermediğini Ki-Kare Testi ile test edilmiştir. Araştırmada istatistiksel anlamlılık sınırı olarak p<0,05 kabul edilmiştir. 3.Bulgular Araştırmaya katılan öğrencilerin internet bağımlılık düzeylerinin dağılımı Tablo 11 de verilmiştir. Kendine ait bilgisayar var yok Tablo 9. Öğrencilerinin Kendilerine Ait Bilgisayara Sahip Olma Durumlarına Göre Dağılımı Geçmez ( Akademik 49,99) başarı Geçer ( düzeyleri 59,99) Orta (60-69,99) İyi (70-84,9) Pekiyi (85-100) Tablo 10. Öğrencilerinin Akademik Başarı Durumlarına Göre Dağılımı İBÖ puanı 80 ve üzerinde olanlar (patolojik internet kullanıcısı) İBÖ puanı arasında olanlar (sınırlı semptom gösterenler) İBÖ puanı 50 ve altında olanlar(semptom göstermeyenler) n % Tablo 11. Katılımcıların İnternet Bağımlılık Puanları Araştırmaya katılan öğrencilerden internet bağımlılık puanı 80 ve üzerinde olanların sayısı çok az bulunmuştur. İstatistiksel olarak anlamlı bir karşılaştırma yapmak için İnternet bağımlılık 80 ve üzeri (patolojik internet kullanıcısı) olanlarla arasında (sınırlı semptom gösterenler) olanlar birleştirilerek gösterenler ile 50 ve altında olanlar semptom göstermeyenler olarak tanımlanarak karşılaştırmalar bu iki düzey arasında yapılmıştır. Yeni tanımlamaya ilişkin veriler Tablo 12 de verilmiştir. Araştırmada Kullanılan Veri Toplama Araçları Araştırmanın verileri, internet bağımlılığı ölçeği ve araştırmacı tarafından hazırlanan kişisel bilgi formu kullanılarak toplanmıştır. Kişisel Bilgi Formu: Bu formda katılımcıların cinsiyeti, sınıf seviyesi, okul türü, aile aylık gelir ve anne-baba eğitim durumu, kendine ait bilgisayarı olup olmadığı, internete nereden bağlandığı, günlük internet kullanım süresi ve amacı, ailenin internet kullanımına müdahale edip etmediği ve akademik başarılarının tespitine yönelik sorulan son döneme ait not ortalaması bulunmaktadır. İBÖ puanı 50 nin üzerinde olanlar (semptom gösterenler) İBÖ puanı 50 ve altında olanlar (semptom göstermeyenler) Tablo 12. Katılımcıların İnternet Bağımlılık Düzeyleri n % İnternet Bağımlılığının Cinsiyete Göre İncelenmesine İlişkin Bulgular Öğrencilerin cinsiyetleri ile İBÖ den elde ettikleri puanlar arasında istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık olup

4 olmadığını amacıyla yapılan Ki-Kare Testi sonuçları Tablo 13 de verilmiştir. bağımlılığı semptomu gösterip göstermemesinde önemli bir farklılık yaratmamaktadır. Cinsiyet Kız Öğrenciler Erkek Öğrenciler Göstermeyenler Tablo 13. Cinsiyete Göre İBÖ Puanlarına İlişkin Ki-Kare Testi Sonuçları Analiz sonuçlarına göre kız öğrencilerle erkek öğrencilerin internet bağımlılığı ölçeği puanlarının 50 nin altında ( yok) ve üstünde (semptom var) olma oranları arasında fark bulunmamıştır( p>0.05). Kız ve erkek öğrencilerin internet bağımlılık düzeylerinin benzer olduğu görülmektedir. İnternet Bağımlılığının Anne-Baba Eğitim Düzeyine Göre İncelenmesine İlişkin Bulgular Anne ve baba eğitim ne göre öğrencilerin İBÖ puanlarına ilişkin Ki-Kare Testi sonuçları Tablo 14 ve Tablo 15 te verilmiştir. Göstermeyenler Anne eğitim İlkokul Ortaokul Lise Üniversite Tablo 14. Anne Eğitim Düzeyine Göre İBÖ Puanlarına İlişkin Ki-Kare Testi Sonuçları Tablo 14 te görüldüğü gibi Ki kare testi sonuçlarına göre anneleri farklı eğitim ne sahip öğrencilerin internet bağımlılığı ölçeği puanlarının 50 nin altında ( yok) ve üstünde (semptom var) olma oranları arasında fark bulunmadığı anlaşılmaktadır (p>0.05). Öğrencilerin anne eğitim nin farklılaşması öğrencilerin internet bağımlılığı semptomu gösterip göstermemesinde önemli bir farklılık yaratmamaktadır. Göstermeyenler Baba eğitim İlkokul Ortaokul Lise Üniversite Tablo 15. Baba Eğitim Düzeyine Göre İBÖ Puanlarına İlişkin Ki-Kare Testi Sonuçları Tablo 15 te görüldüğü gibi Ki kare testi sonuçlarına göre babaları farklı eğitim ne sahip öğrencilerin internet bağımlılığı ölçeği puanlarının 50 nin altında ( yok) ve üstünde (semptom var) olma oranları arasında fark bulunmadığı anlaşılmaktadır (p>0.05). Öğrencilerin baba eğitim nin farklılaşması öğrencilerin internet İnternet Bağımlılığının Aile Gelir Düzeyine Göre İncelenmesine İlişkin Bulgular Aile gelir 1300 TL den az TL arası TL arası 4500 TL den fazla Göstermey enler Tablo 16. Aile Gelir Düzeyine Göre İBÖ Puanlarına İlişkin Ki-Kare Testi Sonuçları Tablo 16 incelendiğinde farklı aile gelir ne sahip öğrencilerin internet bağımlılığı ölçek puanlarının 50 nin altında ( yok) ve üstünde (semptom var) olma oranları arasında istatistiksel olarak anlamlı fark vardır (p<0.05). Bu sonuca göre Aile gelir TL arasında olan öğrenciler ile aile gelir 1300 TL den az olan öğrenciler ve aile gelir TL arasında olan öğrenciler ile aile gelir 4500 TL den fazla olan öğrencilerin internet bağımlılığı ölçek puanının 50 nin üstünde olma yüzdesi arasında istatistiksel olarak anlamlı fark bulunmuştur (p<0.05). Aile gelir TL arasında olan öğrencilerin internet bağımlılık ölçek puanının 50 nin üstünde olma yüzdesi hem 1300 TL den az olanlar hem de 4500 TL den fazla olanlara göre anlamlı düzeyde düşüktür. Başka bir deyişle aile gelir nin ortalamanın altında ya da üstünde olması öğrencilerin internet bağımlılığı semptomu gösterip göstermemesinde önemli bir farklılık yaratmaktadır. İnternet Bağımlılığının Akademik Başarıya Göre İncelenmesine İlişkin Bulgular Araştırmaya katılan öğrencilerin akademik başarı düzeyleri ortaöğretim not sistemine göre ve son dönem not ortalamaları dikkate alınarak belirlenmiştir. Dağılıma ilişkin veriler Tablo 17 de verilmiştir. n % Akademik Başarı Düzeyleri Geçmez (0-49,99) Geçer (50-59,99) Orta (60-69,99) İyi (70-84,9) Pekiyi (85-100) Tablo 17.Araştırmaya Katılan Lise Öğrencilerinin Akademik Başarı Durumlarına Göre Dağılımları

5 Göstermeye nler Akademik Başarı Düzeyleri Geçmez (0-49,99) Geçer (50-59,99) Orta (60-69,99) İyi (70-84,9) Pekiyi (85-100) Tablo 18. Akademik Başarı Düzeyine Göre İBÖ Puanlarına İlişkin Ki-Kare Testi Sonuçları Tablo 18 de görüldüğü gibi öğrencilerin akademik başarı düzeylerine göre internet bağımlılığı ölçeği puanları 50 nin altında ( yok) ve üstünde (semptom var) olma oranları arasında istatistiksel olarak anlamlı fark bulunmamıştır (p>0.05). 4.Tartışma ve Yorum Araştırmada elde edilen bulgulara göre lise öğrencilerinin internet bağımlılığı puanlarının cinsiyetler açısından farklılık göstermediği belirlenmiştir. Araştırma bulgularının çoğunda erkeklerin kızlardan daha fazla internet bağımlısı olduğu belirtilmektedir [13] [14] [15]. Sınırlı sayıda olmakla birlikte internet bağımlılığının cinsiyete göre farklılık göstermediğini ortaya koyan araştırmalar mevcuttur [16] [17] [18]. Araştırmadaki bu farklılığın internet kullanımının yaygınlaşması ve internete erişim imkanlarının artması ile ilgili olduğu düşünülmektedir [7] [8] [9]. Literatüre [19] [20] [21] paralel olarak lise öğrencilerinin internet bağımlılığı puanlarının anne ve baba eğitim değişkenleri açısından anlamlı bir farklılık göstermediği belirlenmiştir. Lise öğrencilerinde internet bağımlılığının aile gelir ne göre anlamlı bir farklılaşma gösterdiği belirlenmiştir. Orta gelir ne sahip öğrencilerin, alt ve üst gelir ndeki öğrencilere göre internet bağımlılık anlamlı olarak düşük bulunmuştur. Bu konuda araştırmalar arasında farklı bulgulara rastlanmaktadır [12] [19] [22]. Araştırmalar arasındaki bu farkın son yıllarda internete erişim ücretinin ucuz hale gelmesi ve internete erişimin evden kişisel bilgisayarlarla, ev dışında ise cep telefonu yoluyla kolaylaşması ile ilgili olduğu tahmin edilmektedir. Araştırmada lise öğrencilerinde internet bağımlılığının akademik başarı ne göre anlamlı bir farklılık göstermediği belirlenmiştir. [23] e göre sorunlu kullanım olmadığı takdirde internet akademik başarıyı olumsuz etkilememekte ve aksine ders başarısına katkıda bulunmaktadır. Bu araştırmada da, öğrencilerin interneti oyun ve sosyal ağlar için olduğu kadar büyük oranda araştırma ve ödev amacıyla kullandıkları görülmektedir (Tablo 8). 5.Öneriler Araştırmadan elde edilen bulgu ve sonuçlara dayanılarak, araştırmacı ve uygulayıcılara aşağıdaki önerilerde bulunulabilir: - Bilinçli ve güvenli internet kullanımı konusunda okul idarecileri, öğretmenler ve veliler bilgilendirilmelidir. - Liselerde ve diğer okullarda, internetin eğitimde etkili kullanımı için gerekli teknik alt yapı ve internete kolay erişim sağlanmalıdır. - Öğrencilerin interneti özellikle eğitim amaçlı kullanımı konusunda öğretmenler ve ebeveynler tarafından desteklenmesi için çalışmalar yürütülmelidir. (Seminer, örnek uygulamalar vb.) - Öğrencilere Yaşam Boyu Öğrenme fikri kavratılmalı, bunu yaparken internetin önemi vurgulanmalıdır. Bu şekilde internetin sadece hoş vakit geçirme amaçlı kullanılmadığının altı çizilmelidir. Kaynaklar [1] Ögel, K. (2014). İnternet bağımlılığı, internetin psikolojisini anlamak ve bağımlılıkla başa çıkmak. İstanbul: Türkiye İş Bankası. [2] Tsai, C.C. ve Lin, S.S.J., Tsai, M.J. (2001). Developing an internet attitude scale for high school students. Computers & Education, 37(1), [3] Yalçın, C. (2003). Sosyolojik bir bakış açısıyla internet. Cumhuriyet Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 27(1), [4] Internet World Stats (2015). Internet in europe stats internet user statistics/population for the 53th european countries and regions. 30 Ekim 2015 tarihinde [5] Internet World Stats (2015). Internet usage statistics - the big picture/world internet users and population stats. 30 Ekim 2015 tarihinde

6 [6] Internet World Stats (2016). Internet usage statistics - the big picture/world internet users and population stats. 20 Ağustos 2016 tarihinde [7] TÜİK (2013). Hanehalkı bilişim teknolojileri kullanım araştırması. 20 Ağustos 2015 tarihinde [8] TÜİK (2014). Hanehalkı bilişim teknolojileri kullanım araştırması. 20 Ağustos 2015 tarihinde sayfasından erişilmiştir [9] TÜİK (2015) Hanehalkı bilişim teknolojileri kullanım araştırması. 27 Ağustos 2015 tarihinde [10] Karaca, M. (2007). Sosyolojik bir olgu olarak internet gençliği: Elazığ örneği. Doktora Tezi, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Elazığ. [11] Young, K. (1998) Internet addiction: The emergence of a new clinical disorder. CyberPsychology & Behavior, 1, (3), [12] Bayraktar, F. (2001). İnternet kullanımının ergen gelişimindeki rolü. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir. [13] Cao, F. ve Su, L. (2007). Internet addiction among Chinese adolescents: prevalence and psychological features.child Care Health Development, 33(3), [17] Ceyhan, A. A. (2011). Ergenlerin problemli internet kullanım düzeylerinin yordayıcıları. Çocuk ve Gençlik Ruh Sağlığı Dergisi, 18(2), [18] Pawlak, C. (2002). Correlates of internet use and addiction in adolescents. Dissertation Abstracts International Section A: Humanities & Social Sciences, 63(5-A), [19] Günüç, S. (2009). İnternet bağımlılık ölçeğinin geliştirilmesi ve bazı demografik değişkenler ile internet bağımlılığı arasındaki ilişkilerin incelenmesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Van. [20] Üneri, Ö. Ş. & Tanıdır, C. (2011).Bir grup lise öğrencisinde internet bağımlılığı değerlendirmesi: kesitsel bir çalışma. Düşünen Adam Psikiyatri ve Nörolojik Bilimler Dergisi 24, [21] Gökçearslan, Ş. & Günbatar, M.S. (2012). Ortaöğrenim Öğrencilerinde İnternet Bağımlılığı. Eğitim Teknolojisi Kuram ve Uygulama. Cilt:2 Sayı:2, [22] Esen, E. & Siyez, D. M. (2011). Ergenlerde internet bağımlılığını yordayan psiko-sosyal değişkenlerin incelenmesi. Türk Psikolojik Danışma Rehberlik Dergisi, 4 (36), [23] Makas, Y. (2008). Lise öğrenimi gören gençlerin internet kullanımnın psikososyal durum ile ilişkisi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Beykent Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul. [14] Morahan-Martin, J. & Schumacher, P. (2000). Incidence and correlates of pathological internet use among college students. Computers in Human Behavior, 16, [15] Yang, S. C. ve Tung, C. J. (2007). Comparison of internet addicts and nonaddicts in Taiwanese high school. Computers in Human Behavior, 23: [16] Bayraktar, F. ve Gün, Z. (2007). Incidence and correlates of internet usage among adolescents in North Cyprus. Cyberpsychology & Behavior,10,