SAĞLIK EKONOMİSİ. Dr. Ahmet SALTIK. Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı Ders Yılı, Ankara.

Transkript

1 SAĞLIK EKONOMİSİ Dr. Ahmet SALTIK Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı Ders Yılı, Ankara

2 Ulusal egemenlik, ekonomik egemenlikle sağlanır Prof.Dr.A.SALTIK-AÜTF 2

3 Türkiye İktisat Kongresi Açış Konuşması-1 (İzmir, 17 Şubat 1923, Atatürk'ün S. D. 2. syf. 100) Tarih, milletlerin yükseliş ve çöküş nedenlerini ararken birçok siyasal, askeri, toplumsal neden bulmakta ve saymaktadır. Kuşku yok; bütün bu nedenler, toplumsal olaylarda rol oynarlar. Bir milletin doğrudan doğruya yaşamıyla, yükselişiyle, çöküşüyle ilişkili ve ilgili olan, milletin ekonomisidir. Tarihin ve deneyimin belirlediği bu gerçek, bizim ulusal yaşamımızda ve ulusal tarihimizde de tümüyle belirmiş bulunmaktadır Prof. A. SALTIK, AÜTF 3 3

4 Türkiye İktisat Kongresi Açış Konuşması-2 (İzmir, 17 Şubat 1923, Atatürk'ün S. D. 2. syf. 100) Gerçekten Türk tarihi incelenirse, bütün yükseliş ve çöküş nedenlerinin ekonomi sorunundan başka bir şey olmadığı anlaşılır. Tarihimizi dolduran bunca başarılar, zaferler veya yenilgiler, yokluk ve yıkımlar.. bunların hepsi meydana geldikleri dönemlerdeki ekonomik durumumuzla ilgili ve ilişkilidir. Yeni Türkiye'mizi yaraşır olduğu düzeye eriştirebilmek için, kesinlikle e k o n o m i m i z e 1. derecede önem vermek zorundayız. Çünkü zamanımız, tümüyle bir ekonomi döneminden başka bir şey değildir." Prof. A. SALTIK, AÜTF 4

5 Türkiye Cumhuriyeti, Osmanlı Borçlarını Öderken Atatürk Döneminde Bütçesinden Ayırdığı Yıllık Pay % ten başlayarak 1954 e dek 100 yıllık boyunduruk sürmüş, TC bütçesinin %10,4-27,5 i arasında oranlarla ödemeler 31 yılda tamamlanabilmiştir! Toplam borç arasında Osmanlı lirasıdır sayılı yasa gereği lira borç ödenmiştir. Osmanlı Devleti Dış Borçları. Özdemir, B. Ankara Tic. Od Prof.Dr.A.SALTIK-AÜTF 5

6 "Biliniz ki, ekonomisi zayıf bir millet, yoksulluktan kurtulamaz; toplumsal ve siyasal yıkımlardan yakasını kurtaramaz. Memleketin yönetimindeki başarı da ekonomisindeki kazançların derecesiyle orantılı olur. Hiçbir uygar devlet yoktur ki; Ordu ve donanmasından önce ekonomisini düşünmüş olmasın. Memleket ve bağımsızlık savunması için varlığı gerekli olan bütün kuvvetler ve araçlar, ekonomik yaşamın açılma ve gelişmesiyle olabilir. Atatürk'ün Söylev ve Demeçleri, Cilt 2, syf. 182, Prof.Dr.A.SALTIK-AÜTF 6

7 Adam Smith and the invisible hand Liberalizm in peygamberi Adam Smith; Sağlık hizmeti, Piyasaya bırakılamayacak denli önemli, Kritik bir alandır. demektedir. The wealth of nations (1776) İskoç (İngiliz) iktisatçı ve düşünür Adam Smith ( ) Prof.Dr.A.SALTIK-AÜTF 7

8 Gözümüz, bu narin dengenin üzerinde olmalı! SAĞLIK EKONOMİ Sağlıksız bir toplum güçlü ekonomi yaratabilir mi?? 2 kefe arasında ussal bir denge kaçınılmazdır Prof.A.SALTIK, AUTF

9 Toplumun sağlık gereksinimini belirlerken Ekonomi ve Sağlık İlişkisi... Bir ülkenin ekonomisinin sağlıklı oluşu; öncelikle halkının sağlıklı olmasına bağlıdır.. Benjamin DISRAELI İngiliz Başbakanlarından Prof.A.SALTIK-AÜTF 9

10 Prof.Dr.A.SALTIK-AÜTF 10 Dersin Amaçları ve Öğrenim Hedefleri-1 Günümüzde oldukça artan sağlık giderleri için tüm dünya önlemler almaktadır. Bu önlemlerin çerçevesi, Sağlık Ekonomisi Bilimi nce çizilmektedir li yılların hekimlerinin, bu bilim dalının temel ilkelerini bilmesi beklenmektedir. (bilişsel amaç, cognitive objective)

11 Dersin Amaçları ve Öğrenim Hedefleri-2 a. Maliyet-yarar, maliyet etkinlik, maliyet-etkililik.. olguları kavranmalıdır. b. Sağlık sisteminde verimli kaynak kullanımının yöntemleri öğrenilmelidir. c. Toplumun ekonomisi ve sosyal doku arasındaki temel etkileşim kavranmalıdır Prof.Dr.A.SALTIK-AÜTF 11

12 Dersin Amaçları ve Öğrenim Hedefleri-3 Tıp öğrencileri, bu ilkelerden kalkarak, ülkemiz sağlık sektörünün Sağlık Ekonomisi bağlamındaki sorunlarını tanıyabilmeli ve değerlendirebilmelidir. (yorumlayıcı amaç, interpretative objective) Örn. özellikle Koruyucu Sağlık Hizmeti ne yetersiz kaynak ayırmanın beklenmeyen, kestirilemeyen olumsuz sonuçlarını öngörebilmelidir Prof.Dr.A.SALTIK-AÜTF 12

13 Prof.Dr.A.SALTIK-AÜTF 13 Dersin Amaçları ve Öğrenim Hedefleri-4 Hekim adaylarının, kazandığı bilgilerden yararlanarak, hizmet vereceği birimlerde, Sağlık Ekonomisi bilimi ilkelerine uygun davranışlar geliştirmesi, uygulaması ve başkalarının da uymasını sağlamak için onları eğitmek dahil, çaba göstermesi arzulanmaktadır. (tutumsal amaç, attitude objective)

14 Dersin Amaçları ve Öğrenim Hedefleri-5 Sosyo-ekonomik kalkınmanın en temel itici gücünün sağlıklı ve eğitilmiş insangücü olduğu gerçeği kavranmalı ve buna uygun tutum-davranış sergilenmelidir. Sağlık çalışanları, sağlık alanına yeni gerçek (reel) kaynak yaratmak için öneriler üretebilmelidir Prof. A. SALTIK, AÜTF 14

15 Dersin Amaçları ve Öğrenim Hedefleri-6 Dersin sonunda öğrencilerimiz, sağlık alanının en temel darboğazı olan finansman boyutunu (harcama çok, kaynak yok!) yeterince tanımış ve uygun olumlu yargılar geliştirmiş olmalıdırlar Prof. A. SALTIK, AÜTF 15

16 Prof.Dr.A.SALTIK-AÜTF 16

17 AKP li Sağlık Bakanı nın Siyasal tercihi! Tam tüccar.. TÜİK'in verileri, AKP döneminde cepten sağlık harcamalarının hem oran olarak, hem de miktar olarak patlama yaptığını göstermekte Prof.Dr.A.SALTIK-AÜTF 17

18 Prof.Dr.A.SALTIK-AÜTF 18 EKONOMİK ZORLUK ve İNSAN SAĞLIĞI Hiçbir ekonomik zorunluluk, insan sağlığına zarar verecek bir işlemin nedeni olamaz.. (İHEB) İNSAN HAKLARI EVRENSEL BİLDİRGESİ-1948

19 G i r i ş. DSÖ nün dünyamızın sağlık durumuna ilişkin kimi düşündürücü saptamaları var : S a ğ l ı k s i s t e m i n i n g i d e r l e r i s ü r e k l i a r t m a k t a.. Sağlık giderlerinin ulusal gelirdeki payı büyümekte : Mutlak artış! Bunlara karşın sağlık sorunları azalmayıp, tersine, KRİZ boyutunda patlama göstermekte!? Sorun ciddi Prof.Dr.A.SALTIK-AÜTF 19

20 Seçilmiş Birkaç Örnek (D S Ö R a p o r l a r ı... ) 2,7 milyon dolayında AIDS olgusu ve 33,3 milyon HIV (+); kimi Afrika ülkelerinde %50 ye varan (her 2 kişiden 1 i!) prevalans hızı; 1,8 milyon ölüm/yıl (UNAIDS-2009; 2004 te 3.9 milyondu..). ~2.5 milyar insanda parazit enfeksiyonları var.. Dikkat; 7 milyar Dünya nüfusunda 4/10 insan! Beslenme (AÇLIK!) sorunu ve bulaşıcı hastalıklar. Dünya nüfusunun 1/5 ini risk ciddi altına sokuyor Prof.Dr.A.SALTIK-AÜTF 20

21 Seçilmiş Birkaç Örnek (D S Ö R a p o r l a r ı... ) Yaklaşık 3 ölümden 1 i, kolayca önlenebilir, erken tanı konursa etkin ve ucuz sağaltılabilir bulaşıcı hastalık kaynaklı (18,4/56 milyon ölüm; % 32,3!) (KVS ölümler: 16,7 m/yıl) Somali, Sudan, Çad, Etiyopya da... toplu açlık ölümleri! 1040 milyon aç insan (300+ milyonu çocuk!) FAO : 2004 te 852 milyon idi; 4-5 yılda 190 mil. eklendi (küresel sömürü?!) Hindistan da 1994 te çıkan veba epidemisi, Peru da 1992 de başlayan ve 5 yılda zorlukla söndürülebilen kolera salgını.. Deli Dana, SARS, Kuş Gribi, H1N1, yeniden tırmanan TB, Irak ta radyoaktif uranyum sunukluğu (İşgal bombası!) S o n 3 0 y ı l d a ~ y e n i h a s t a l ı k!? Prof.Dr.A.SALTIK-AÜTF 21

22 Seçilmiş Örnekler.. (D S Ö R a p o r l a r ı... ) Dünya nüfusunun ¼ ü ruhsal olarak rahatsız! 450 milyon insan ruhsal açıdan sıkıntı içinde.. Depresif bozukluklar 4. sırada hastalık nedeni (15-44 üretken yaş diliminde) Dünyada her yıl 1 milyon insan intihar ediyor! Sürekli stres altında yaşama, tehlikeli koşullar, istismar, sağlıksız ortamlar, GELECEK ÜMİDİNİN YİTİRİLMESİ gibi nedenler, yoksulların daha çok ruhsal sorun yaşamasına neden Prof.Dr.A.SALTIK-AÜTF 22

23 Seçilmiş Birkaç Örnek (D S Ö R a p o r l a r ı... ) TÜTÜN bu yüzyılda 1 milyar kişiyi öldürecek! Dünya nüfusunun yarısı, 3+ milyar kişi yoksul! Küresel gelir dağılımı olağanüstü bozuk.. 1 milyar insan okuma-yazma bilmiyor! 2003 ilkyazında (baharda) ortaya çıkan ve birkaç ayda 8000 kişiyi etkileyen SARS, alevlenen Deli Dana (vcjd), H5N1 (Avian influenza), H1N1 (Swine flu).. DSÖ sitesinde onlarca yenisi Prof.Dr.A.SALTIK-AÜTF 23

24 Prof.Dr.A.SALTIK-AÜTF 24 The World Health Report 2010 H e a l t h s y s t e m s f i n a n c i n g : the path to u n i v e r s a l c o v e r a g e Good health is essential to human welfare and to sustained economic and social development. WHO's Member States have set themselves the target of developing their health financing systems to ensure that all people can use health services, while being protected against financial hardship associated with paying for them.

25 DALY (Disabilty Adjusted Life Years) DALY; insidens / prevelans temeline dayalı kalarak hem çeşitli hastalıkların neden olduğu erken ölümlerden dolayı y i t i r i l e n y a ş a m y ı l l a r ı, hem de ölümle sonuçlanmayan durumlarda hastalık, kaza veya yaralanmaların neden olduğu işlev / yeti yitimi ve engellilikleri bir arada değerlendirmeye yarar Prof. A. SALTIK, AÜTF 25 T.C. Sağlık Bakanlığı, Refik Saydam Hıfzıssıhha Merkezi Başkanlığı Hıfzıssıhha Mektebi Müdürlüğü

26 DALY (Disabilty Adjusted Life Years) DALY, bir hastalık ya da sağlık koşulu için bir toplumda erken mortaliteye bağlı olarak yitirilen yıllar (YLL: Year of Life Lost) ile sağlık koşullarının insidens olguları için buna eşdeğer engelliliğe bağlı olarak yitirilen sağlıklı yılların (YLD: Year of Lost Disabled) toplamı olarak hesaplanır : DALY = YLL + YLD Öldüğünde yaşam ümidi (Ex) 70 yıl ise; bu kişinin 60 yaşında ölümü 10 DALY yüktür, yitiktir. % 20 yeti yitimiyle 5 yıl yaşam da 1 DALY yüktür, yitiktir Prof. A. SALTIK, AÜTF 26 T.C. Sağlık Bakanlığı, Refik Saydam Hıfzıssıhha Merkezi Başkanlığı Hıfzıssıhha Mektebi Müdürlüğü

27 DALY (Engelliliğe Ayarlı Yaşam Yılı) Herhangi bir nedenle 40 yaşında hastalanan / yaralanan 1 kişi bu yüzden % 50 yeti yitimiyle (engellilikle, malül) 10 yıl yaşarsa; 5 DALY / EOYY yük oluşturur. 50 yaşında ölürse, E5o = 20 yıl ise, 20 EOYY de erken ölüm kaynaklı olmak üzere toplam 25 EOYY hastalık yükü doğar. Bu kişi 50 yaşında herhangi bir sağaltımla yeti yitimini aşar ve 70 yılı tamamlarsa, söz konusu tıbbi girişim 20 EOYY / DALY kazandırmış olur. Madalyonun 1 yüzü DALY yükü (hastalık, kaza..) öbürü DALY kazancı (koruma, sağaltım, rehabilitasyon)! Prof.Dr.A.SALTIK-AÜTF 27

28 Prof.Dr.A.SALTIK-AÜTF Prof.Dr.A.SALTIK-AÜTF 28

29 Fazla tartı / obes ABD; %74, Dünyada 9. sırada Prof.Dr.A.SALTIK-AÜTF 29 29

30 Türkiye nin toplam Hastalık Yükü: DALY dir (2003). Ulusal Hastalık Yükü ve Maliyet-Etkililik Çalışması, Prof.Dr.A.SALTIK-AÜTF 30

31 DB Demografik Bölge Sınıflamasına Göre DALY Karşılaştırması (DALY/1000 Kişi), TÜRKİYE 159 SAHRA ALTI AFRİKA 548 GÜNEY AFRİKA 290 ORTA DOĞU VE KUZEY AMERİKA LATİN AMERİKA VE KARAYİPLER YÜKSEK GELİRLİ 127 AVRUPA VE ORTA ASYA BATI ASYA VE PASİFİK DÜNYA Kaynak: Dünya Bankası Raporu, Prof. A. SALTIK, AÜTF 31 T.C. Sağlık Bakanlığı, Refik Saydam Hıfzıssıhha Merkezi Başkanlığı Hıfzıssıhha Mektebi Müdürlüğü

32 DSÖ : Özellikle son 3 on yılda sağlık giderleri tüm dünyada önemli oranlarda artış gösteriyor! Öyle ki artış, ulusal gelirlerdeki artışın 2 katıdır (mutlak artış!). Kaynaklar, Dünya nın en varsıl devletleri için de sınırlıdır. Dolayısıyla hemen tüm devletler; kaynakları akılcı / verimli kullanmanın yol ve yöntemlerini aramaktadır. Koruyucu sağlık hizmetlerini önceleyen ülkeler, bu süreçte epey yol almıştır Prof.Dr.A.SALTIK-AÜTF 32

33 Sağlık kaynaklarını etkin kullanamayan Türkiye! Deloitte Türkiye 2008 raporunda, 1960 lardan bu yana sağlık hizmetlerinde önemli yol alan Türkiye nin sağlık giderleri konusunda OECD ülkeleri arasında son sıralarda yer aldığı kaydedildi. Türkiye de, toplam sağlık giderlerinin TUG e (GSMH) oranı %7.6 iken, OECD ortalaması % 9, ABD de %15.6 olan bu oran; Almanya, Fransa, İsviçre de ortalama % 11 düzeyinde, Yunanistan da ise %10.1. ( Hürriyet, Cumhuriyet ) Prof.Dr.A.SALTIK-AÜTF 33

34 S a ğ l ı k k a y n a k l a r ı n ı e t k i n k u l l a n a m a y a n T ü r k i y e! Rapora göre, özellikle sosyal güvenlik sistemi sorunları nedeniyle sağlık kaynaklarını etkin kullanamayan Türkiye de sosyal güvenliğe yönelik olarak merkezi bütçeden aktarımın giderek arttığı ve kayda değer tutarlara ulaştığı görülüyor. Küresel krizin Türkiye ye etkileri nedeniyle 2009 da aktarımlar 52,6 milyar TL, 2010 da 57,7 milyar TL, 2011 de 62,4 milyar TL ve 2012 de 69 milyar TL aktarım öngörülmüştür. Sürekli artıyor??! 2012 de SGK bütçesi 141 milyar TL, yarısı genel bütçeden aktarım milyar TL lik bütçenin 1/5 i SGK ya?? Bu durum sürdürülebilir mi? G S S y ü r ü y o r denebilir mi? ( vd.) Prof.Dr.A.SALTIK-AÜTF 34

35 S a ğ l ı k k a y n a k l a r ı n ı e t k i n k u l l a n a m a y a n T ü r k i y e! Deloitte Raporu na göre : OECD ülkeleri (n=31), dünya nüfusunun % 18 i iken; 2004 te 4.1 trilyon $ toplam sağlık giderinin % 80 i bu ülkelerce yapılıyor. Tüm Dünya da * ortalama yaşam süresi uzarken, * ilaca erişim giderek yaygınlaşıyor ve * gelişmiş tedavi yöntemlerinin maliyetleri yükseliyor. Bütün bunlar, sağlık hizmetlerinin ve ilaç sağaltımının yarattığı değerin ölçümlenerek, kaynakların daha etkin kullanılmasını sağlayan Sağlık Ekonomisi nin uygulanmasını zorunlu kılıyor.. ( Hürriyet, Cumhuriyet ) Prof.Dr.A.SALTIK-AÜTF 35

36 DSÖ : Özellikle son 3 on yılda sağlık giderleri tüm Dünyada önemli oranlarda artış gösteriyor! Dünya ilaç ve yüksek tıbbi teknoloji tekellerinin çok güçlü lobileri, sağlık sektöründe yüksek harcamaları sürdürmeyi nasılsa başarabilmektedir!? ABD de Health Sector = # 1 Sector! 7538 $/kişi, 2,3 trilyon $/yıl! (2011 de ABD de TUG 15,080 Trilyon $, Prof.Dr.A.SALTIK-AÜTF 36

37 AB Hastalıkları Önleme ve Kontrol Merkezi E-CDC nin Öncelik Alanları : Hastalıklar, -bulaşıcı olan ve olmayantoplumlar ve ekonomik kalkınma için büyük sorun oluşturmakta ve birçok insanın acı çekmesine neden olmaktadır. Bulaşıcı hastalıklar, yeni ve yeniden ortaya çıkan SARS, kuş gribi, pandemik influenza, antimikrobiyal direnç, HIV ve cinsel yolla bulaşan enfeksiyonlar... İnsanlar hastalıklar ve sakatlanmalardan uzak, sağlıklı bir yaşam isterler. Bu nedenle, sağlık stratejik bir konu dur. Zsuzsanna Jacob, E-CDC Başkanı Prof.Dr.A.SALTIK-AÜTF 37

38 Sağlık Ekonomisi; Eldeki sınırlı sağlık kaynaklarıyla, çok kapsamlı (hatta sınırsız!) olan sağlık gereksinimlerini en verimli biçimde karşılama yol ve yöntemlerini inceleyen bilim dalıdır.. ( D i p n o t u n a b a k ı n ı z.. ) Prof.Dr.A.SALTIK-AÜTF 38

39 İktisat = kısıt = sınırlılık.. Kaynaklar kesinlikle sınırlıdır (kıttır) Öyleyse öncelikler sorgulanmalıdır { Bu işi kimler, hangi ölçütlerle yapacaktır? } Toplumsal yarar en çok kılınabilecek midir? Kapitalizmin tunç yasası, kârını en çok kılmaktır. Toplumsal yarar ile temelden çelişmektedir.. Bu yüzden, halk yararına kamusal koruma zorunludur Prof.Dr.A.SALTIK-AÜTF 39

40 Y İ N E L E Y E L İ M.. Kaynaklar kesinlikle sınırlıdır (kıttır) Öyleyse öncelikler sorgulanmalıdır.. Bu işi kimler, hangi ölçütlerle yapacaktır? T o p l u m s a l y a r a r en çok kılınabilecek midir? Prof.Dr.A.SALTIK-AÜTF 40

41 Altın bir ÖNCELİK ölçütü-1 Bir toplum için EN ÖNEMLİ HASTALIK daha doğrusu sağlık olayı, sağlık sorunu); En çok görülen En çok öldüren En çok yeti yitimi bırakan hastalıktır. Dr. Alfred Grotjhan, SOSYAL PATOLOJİ Prof.Dr.A.SALTIK-AÜTF 41

42 Altın bir ÖNCELİK ölçütü-2 Hastalıkların (sağlık sorunları ya da olaylarının) tek nedeni biyolojik / fiziksel / kimyasal öğeler değildir. Altta yatan sosyal, ekonomik, kültürel etmenler vardır ve bunlar araştırılmalıdır. Bu etmenler, çoğu zaman, biyolojik / fiziksel / kimyasal etmenlerin hastalık yapmalarını koşullarlar. Yani bilinen bu etmenlerin hastalık yapıcı etkilerinin ortaya çıkması için asıl ortam ve zemini oluştururlar. (Temel / Ara /Son neden!) Dr. Alfred Grotjhan, SOSYAL PATOLOJİ Prof.Dr.A.SALTIK-AÜTF 42

43 TÜRKİYE nin Acı Çelişkileri;UNICEF-2012 Bebek sağlığında 193 ülke arasında.. BÖH %o 14 ile bizden iyi 100+ ülke var! (Afganistan %o 103; Japonya, İzlanda ve Finlandiya.. %o 2; Yunanistan %o3; 0-5 yaş çocukları en çok ölen 108. ülkeyiz.. 5 Yaş Altı Çocuk Ölümü %o 18 olup, 193 ülke içinde bizden iyi 107 ülke var! 2011 BMKP (UNDP) İnsansal Gelişim İndeksi-İGİ nde Dünya 92.siyiz de 82. idik; ge-ri-li-yo-ruz! Prof.Dr.A.SALTIK-AÜTF 43

44 T Ü K E T İ M E D Ö N Ü K K Ü R E S E L İ D E O L O J İ N İ N S A Ğ L I K ile İ L İ Ş K İ L İ S A V L A R I (!) SAĞLIK; HENÜZ BELİRTİLERİ ORTAYA ÇIKMAMIŞ BİR HASTALIKTIR! TERSİ KANITLANINCAYA DEK HERKES HASTADIR! HARCAMA YAPMAYAN KİŞİ SAĞLIKLI KABUL EDİLEMEZ! Prof.Dr.A.SALTIK-AÜTF 44

45 TÜRKİYE İLAÇ PAZARI! Uluslararası Eczaneler Birliği (FIP) 2. Bşk. D. Tromp : Doğru ilaç kullanımı yalnızca % 50 oranında! (Antalya, Uluslararası Hasta Güvenliği Kong., ) Prof.Dr.A.SALTIK-AÜTF 45

46 Türkiye ve Kimi Ülkelerde İlaç Tüketiminin Ulusal Gelire Oranı Ü l k e l e r.. İlaç Tüketimi Milyon ABD $ GSYİH milyon ABD $ İlaç Tüketiminin GSYİH ye Oranı % Türkiye ,1 Türkiye nin Ordusuna ayırdığı kaynak, Toplam Ulusal Gelirin yalnızca % 2,3 ü! Japonya ,5 ABD ,3 Rusya Feder ,2 Brezilya ,2 The drug and chemical lobbies have very deep pockets Meksika , Prof.Dr.A.SALTIK-AÜTF 46

47 ŞAKA GİBİ İSTEK Prof. Dr. Yaşar Bilge, Malpraktis Simp , Ankara Prof.Dr.A.SALTIK-AÜTF 47

48 Prof.Dr.A.SALTIK-AÜTF 48

49 .. harcamalar sürdürülebilir nitelik taşımıyor! Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanı Ömer Dinçer, NTV de katıldığı programda, kamu sağlık harcamalarında yapılan tasarruflara ilişkin soruları yanıtladı. Sağlık alanında önlem almak zorunda olduklarını belirten Dinçer, son dönemde yapılan iyileştirmelerin devletin maliyetini artırdığına işaret etti. Bakan, yapılan tüm harcamaların «sürdürülebilir» nitelik taşımadığını, harcamaların kısılacağını, gerekirse köklü (radikal) önlemlerin alınacağını bildirdi. Dinçer, önlemlerin ilaç sanayi, özel hastaneler ve devlet harcamaları üzerinde olacağını kaydetti Prof.Dr.A.SALTIK-AÜTF 49

50 .. Harcamalar «s ü r d ü r ü l e b i l i r» değil! ÇSGB Ömer Çelik : Kamunun sağaltım (tedavi) giderleri 2002 de 10 milyar TL iken 2011 de 45 milyar TL ye ulaştı. Kamunun özel hastanelere ödediği fatura 564 milyon TL den 6,4 milyar TL ye çıktı. Peki; neden sağlık göstergelerinde 90. yız?? Bu denli ciddi ve sürekli, hızla artan sağlık giderleri nereye gidiyor? Hem kamudan hem cepten sermayeye?? Yoksa «SAĞLIKTA DÖNÜŞÜM» tam da bu mu? DB ve IMF tüm dünyada bu efsaneyle nasıl bir illüzyon yarattı, acı soygun düzeni dayattı? Prof.Dr.A.SALTIK-AÜTF 50

51 S A Ğ L I K E K O N O M İ S İ KRİZLERE KARŞIN GİDEREK BÜYÜYOR!? SAĞLIK GİDERLERİ ile ÇIKTILAR ARASINDAKİ İLİŞKİ, BELLİ BİR DÜZEYDEN SONRA KOPMAKTA.. Sağlık göstergeleri?? Optimal denge noktası nerede? Ulusal sağlık giderleri Prof.Dr.A.SALTIK-AÜTF 51?

52 Total Health Expenditure/pc, US & Selected Countries-2008 Source: Organisation for Economic Co-operation and Development (2010), "OECD Health Data", OECD Health Statistics (database). doi: /data en (Accessed on 14 February 2011). Notes: Data from Australia and Japan are 2007 data. Figures for Belgium, Canada, Netherlands, Norway and Switzerland, are OECD estimates Prof.Dr.A.SALTIK-AÜTF 52

53 PLANLAMA ZORUNLUĞU.. Kaynakların verimli ve akılcı kullanımı için planlama kaçınılmazdır. Bunun için de; epidemiyolojik yöntemlerle toplanmış güncel s a ğ l ı k v e r i l e r i gereklidir. Bu güvenilir verilere dayalı sağlık planları, genel ulusal kalkınma planlarının bir parçası olmak zorundadır. İzole sağlık planı olmaz! Prof.Dr.A.SALTIK-AÜTF 53

54 Sağlık Sisteminin Girdileri (in puts) 5 M Kuralı ile özetlenmektedir : Sermaye, kapital, para (M oney) Sağlık insan gücü, SAİG (M anpower) Makineler (M achines) Araç-gereç (M aterial) İlk 4 M nin Yönetimi (M anagement) + Z a m a n Prof.Dr.A.SALTIK-AÜTF 54

55 Benzer karşılaştırmalar, sağlık hizmetleri ile öteki hizmet alanları için de geçerlidir.. Aşılama ve dönemsel denetimler (periyodik kontroller) gibi sağlık hizmetleri bir yana; çürük dişin sağaltımı, akut apandisitin ameliyat edilmesi.. gibi sağlık hizmeti gereksinimleri, sağlık dışı öbür hizmet gereksinimleri ile -doğası gereği- bir tutulamaz Prof.Dr.A.SALTIK-AÜTF 55

56 Sağlık Sisteminin Çıktıları (Out puts) Sağlık sorunları (hastalıklar vd.) önlenir. Sağlık sorunlarının erken tanısı konarak insancıl, etkin ve ekonomik olarak sağaltımları sağlanabilir. Sağlıklı bir nüfusa / insan gücüne erişilir; üretim ve toplumsal verimlilik artar. Daha uzun ve nitelikli bir yaşam (life quality) elde edilir, daha az iş gücü yitiği olur. Pek çok ülke, sağlıksız halkı yüzünden geridir Prof.Dr.A.SALTIK-AÜTF 56

57 Sağlık Sisteminin Çıktıları (Outputs) Bunların sonucunda daha az sağlık gideri gündeme gelir. Sağlık giderlerinden elde edilecek birikim (tasarruf), ekonominin öteki alanlarına kaydırılabilir. Çok nettir ki; sağlık giderlerinin artışını engellemenin yolu, Her-ke-se yaygın ve etkin, sürekli koruyucu sağlık hizmetleri sunmaktır Prof.Dr.A.SALTIK-AÜTF 57

58 Prof.Dr.A.SALTIK-AÜTF 58

59 Sağlık Hizmetlerinin Finansman Yolları Doğrudan ödeme (Afrika usulü!) Özel sigortacılık Kamu sigortacılığı Türkiye nereye?? Genel vergilerle finansman (En adil, erdemli olanı..) Prof.Dr.A.SALTIK-AÜTF 59

60 Düşündürücü Bir Soru : Gözlük, işitme aygıtı, tekerlekli sandalye, kalp pili, insülin, hemodiyaliz.. gibi doğrudan sağlık ve yaşamla ilgili ilaç ve gereçlerin, ekonomi jargonuyla mal ların, öbür mallarla örn. otomobil, TV (te-ve!), kitaplık.. gibi aynı kategoride değerlendirilmesi olanaklı ve akılcı mıdır? Prof.Dr.A.SALTIK-AÜTF 60

61 D İ K K A T! Sağlık sistemine ayrılan kaynakların usçu / akılcı kullanımı ile, -özellikle- koruyucu sağlık hizmetlerine öncelik verilmesi ile, sağlık giderlerinde ciddi t a s a r r u f sağlanabilir! Prof.Dr.A.SALTIK-AÜTF 61

62 Benzer karşılaştırmalar, sağlık hizmetleri ile öteki hizmet alanları için de geçerlidir.. Söz gelimi dinlence (tatil) yapma, bilgisayar veya fotoğraf makinesi edinme.. gereksinimi, birçok bakımdan sağlık hizmeti (muayene, aşılanma..) ve sağlık malı (gözlük, ilaç, ortez-protez).. gereksinimi ile aynı kefeye konulamaz. Bu yüzden sağlık sektörü, özelleştirmeye oldukça direngen bir alandır ve bu olağandır Prof.Dr.A.SALTIK-AÜTF 62

63 Prof.Dr.A.SALTIK-AÜTF 63

64 Son yıllarda ilgili literatürde bu konu ayrıntılı olarak tartışılmaktadır. Tartışma sonuçları doğrultusunda sağlık sistemleri biçimlendirilmektedir.. Bilindiği gibi; S a ğ l ı k h i z m e t l e r i n i n, S e r b e s t p i y a s a e k o n o m i s i n e K o n u e d i l m e s i n i e n g e l l e y e n kendine özgü bir bölük özellikleri vardır. Adam Smith in de altını çizdiği bu gerekçeleri şöylece ele alabiliriz : Prof.Dr.A.SALTIK-AÜTF 64

65 1. Sağlık Hizmeti Tüketimi Rastlantısaldır.. Nerede, ne zaman, ne ölçüde ve kimlerce isteneceği kolayca saptanamaz. İstemin boyutunun kestirilmesi güçtür. Örn. bulaşıcı-salgın hastalık epidemileri sağlık hizmeti istem ve tüketiminde patlamaya yol açarken ( mass-call büyük kitlelerin acil olarak büyük, ciddi, yaralanma ve hastalıklarla sağlık kurumlarına başvurması), ekonomik krizler istemi -maalesef- kısar! Prof.Dr.A.SALTIK-AÜTF 65

66 Zor bir soru : Bir otomobil ya da TV üreticisi düşünelim : Önümüzdeki yıl için üretim planlaması yapacak olsun.. Yöneticiler, işletmeciler eldeki önceki verilerden kalkarak, -diyelim Türkiye için- ne denli satış öngörebileceklerinin kestirimini, dar bir aralıkta, yüksek bir güvenilirlikle gerçekleştirebilir.(iyi bir Güven Aralığı) Prof.Dr.A.SALTIK-AÜTF 66

67 Zor bir soru : Oysa Sağlık Bakanlığı nın, aynı biçimde çocuk ishalleri, inme, kanser, akut miyokard infarktüsü.. bakımından kestirimde bulunması aynı ölçüde kolay değildir.. Daha geniş bir aralıkta (daha yüksek bir ± sapma!) ve daha düşük bir güven düzeyi ile kestirimde bulunulabilir.. Bu da sermaye sahibinin önünü görmesi, kazanç güvencesi için sorundur. Sermaye / özel sektör risk almaz.. Güvenli kâr alanlarını seçer. İngiltere de özelleştirme açılınca estetik cerrahi patlamıştı!? Prof.Dr.A.SALTIK-AÜTF 67

68 İSTEM (Talep) ESNEKLİĞİ Bu durumda sağlık hizmetlerinin istem esnekliğinden söz edilememektedir. İstemin boyutlarının kestiriminin güçleşmesi, o etkinlik (faaliyet) alanının piyasa ekonomisine bırakılmasını aynı ölçüde koşut olarak zorlaştırmaktadır.. Yine kâr kaygısı! Prof.Dr.A.SALTIK-AÜTF 68

69 P3 P1 Fi ya t P2 S a ğ l ı k M a l v e H i z m e t l e r i n d e İ s t e m E s n e k l i ğ i Y o k G i b i d i r.. Esnek Esnek değil Sağlık mal ve hizmetleri ne denli pahalı olursa olsun; insanlar, «teslim alan» bir çaresizlikle, h e r ş e y l e r i n i f e d a e d e r e k bu bedeli ödemeye zorlanırlar.. P3 Q1 Q3 Q4 Miktar Prof.Dr.A.SALTIK-AÜTF 69 Q2

70 Son 10 Yılda Kamu Sağlık Giderleri Azaltılırken, Cepten Harcama Artıyor! Yrd.Doç.Dr.Ata SOYER. Sağlıkta Dönüşümün Son Ayağında Manzara Nasıl? Hekimce Bakış, Bursa Tabip Odası yayını, sayı 75, Nisan-Mayıs-Haz. 2010, Sayı 75, syf Prof. A. SALTIK, AÜTF 70

71 GEREKSİNİMİ KARŞILAYAMAMA! Kullanım dışı (atıl) kapasite yaratmanın bedeli işletme için -mikro ölçekte- yüksek olduğundan; özel sağlık sektöründe eksik hizmete yatkın olma, bir başka deyimle hizmet açığı bırakma eğilimi / riski ortaya çıkarmaktadır. Kârın güvencelenmesi için, Kamu, boşluğu doldurmalıdır!? Prof.Dr.A.SALTIK-AÜTF 71

72 GEREKSİNİMİ KARŞILAYAMAMA! Oysa toplumun TV (te-ve!) vb. gereksiniminin bir ölçüde karşılanamaması ile ilaç, akut miyokard infarktüsü, inme, yaralanma, bağışıklama, sağlık eğitimi, aile planlaması.. hizmet gereksiniminin doyurulamaması arasında ciddi, katlanılamaz, kabul edilemez farklar; dönüşümsüz sonuç ve zararlar, hatta ÖLÜM vardır Prof.Dr.A.SALTIK-AÜTF 72

73 Prof.Dr.A.SALTIK-AÜTF 73 Ü s t e l i k İlaç, sağlık hizmeti.. gereksiniminin kestirimindeki güçlük salt miktar ile sınırlı da değildir. Zaman, yer, hizmet türü, özne.. gibi eksenlerde de benzer güçlük önemli ölçüde geçerlidir. Belirsizlik arttıkça, sermaye risk almaktan kaçmaktadır! Eksik / niteliksiz sağlık hizmeti sunumunun bedeli, kişi ve toplum bakımından çok ağırdır; çoğu kez zararları giderimsiz (telafisiz) ve dönüşümsüzdür. Sağlık hizmetleri kendine özgü, kritik işlerdir.

74 KAMU SAĞLIK GİDERLERİ AZALTILIYOR! Bütün bunlar, sağlık alanına kamunun ciddi karışımını (müdahalesini) kaçınılmaz kılmaktadır. AB ve OECD ülkelerinde, tüm küresel baskılara karşın, sağlık giderlerinin en az 2/3 ü hâlâ kamu kaynaklarından karşılanmaktadır. Bu oranın % 80 i aştığı ülkeler hiç de az değildir Bizde niye tersi oluyor? Prof.Dr.A.SALTIK-AÜTF 74

75 Sağlık Hizmetleri Yerine Başka Bir Hizmet Konamaz! Örn. poliyo sekelinin düzeltilmesi ameliyatı pahalıya mal olacak diye; bunun yerine, daha ucuz bir girişim olarak -söz gelimi- çürük dişlerin bakımı konamaz.. Enzim-substrat ilişkisi nden daha özgül bir ilişki söz konusudur. Örn. antibiyogram sonucu herkesi bağlayıcıdır. Süre ve doz da öyle.. Esneklik değil, buyurucu kurallar belirleyicidir Prof.Dr.A.SALTIK-AÜTF 75

76 Sağlık Hizmetleri Yerine Başka Bir Hizmet Konamaz! Buna, sağlık mal ve hizmetlerinin yerine konamama ilkesi denir. Oysa 10 programlı bir bulaşık makinesine paramız yetmiyorsa; 5 programlı, daha ucuz başka bir makine satın alınabilir. Gereksinim şu veya bu düzeyde doyurulur. Böylece, sağlık dışı mal -örn. İlaç!- ya da hizmetlerde -genellikle- yerine koyma (replasman, ikame, substitüsyon) yapılabilir Prof.Dr.A.SALTIK-AÜTF 76

77 Sağlık Hizmeti Ertelenemez! Çoğu kez anında karşılanmak durumundadır. Özellikle ivedi ve akut, kişiye acı veren ve sağlığını tehlikeye düşüren / düşürecek olan sağlık hizmeti, ilaç.. gereksinimi ertelenemez; ertelenmemelidir. Erteleme kişiyi sakatlayabilir, çalışma ve üretimini düşürebilir, ölümüne yol açabilir. Erken ölüm toplum için maddi-manevi yitiktir; çünkü insan en pahalı yatırımdır. Hümaniter düzlemde de Ekonomizm düzleminde de Prof.Dr.A.SALTIK-AÜTF 77

78 Sağlık Hizmeti Ertelenemez! Kişinin kendisinden beklenen toplumsal üretimi yapmadan ölümü, bir makinenin tıpkı güvence (garanti) süresi ya da ekonomik ömrü dolmadan devre dışı kalmasına benzetilebilir. Kaldı ki, kişinin hastalığı ailesinin ve toplumun erinç (huzur) ve gönencini (refah) bozar; sosyal güvenlik ve toplumsal barışı zedeler Prof.Dr.A.SALTIK-AÜTF 78

79 Prof.Dr.A.SALTIK-AÜTF 79

80 SH ni ERTELEMENİN BEDELİ Ertelenen sağlık hizmeti-ilaç istemleri ileride kişiye, ailesine ve topluma daha büyük acılar, ekonomik yükler, hukuksal yükümler.. getirir. Ertelenememe, -günümüzde- salt ivedi durumlarla sınırlandırılamaz. 80 milyonluk Türkiye de 15+ milyon hipertansiyon olgusunun sağlık bakımı gereksinimi ertelenebilir mi? Bu yapılırsa, doğacak toplumsal yükün (disease burden) altından kalkılabilir mi? Riskli kümeler özen ister. Krankenkasse : Neden yasal zorlama ile koruyucu sağlık hizmeti?! Prof.Dr.A.SALTIK-AÜTF 80

81 Hep anımsayalım : Bir kimsenin hastalığı yalnızca kendisini ilgilendirmez.. Ailesinden başlayarak tüm toplumu ilgilendirir / ilgilendirmelidir.. Dr. Alfred Grotjhan, 1915, SOSYAL PATOLOJİ Prof.Dr.A.SALTIK-AÜTF 81

82 Gelişmiş ülkelerde sağlık hizmetlerinin ertelen(e)memesi salt ivedi (acil) durumları kapsamaz-1 Tanısı geciken her sağlık sorunu, ülke ekonomisine ileride ciddi yüktür.. Bu yüzden asıl sağlık hizmeti, insanlar sağlıklı iken verilenidir. Böylece çok büyük boyutlarda kaynak tasarrufu sağlanabilir. Bu olgu çok iyi kavranmalı ve politik karar vericilerle paylaşılmalıdır Prof.Dr.A.SALTIK-AÜTF 82

83 Gelişmiş ülkelerde sağlık hizmetlerinin ertelen(e)memesi salt ivedi (acil) durumları kapsamaz. Örn. kent suyunun hijyeninin gereğince sağlanmaması yüzünden hastalanan-ölen insanlara, sorunun salt kendilerini ilgilendirdiğini söylemek olası mıdır? Burada, kamu yetkesinin (otoritesinin), hukuksal deyimleriyle hem kusurlu hem de kusursuz sorumluluğu söz konusudur Prof.Dr.A.SALTIK-AÜTF 83

84 Sağlık Hizmetinin Çıktısı Paraya Çevrilemez! Sağlık hizmetleri kişilerin ve toplumun sağlık düzeyini yükseltir. Çalışma verimi artar, daha uzun yaşar ve daha çok üretirler. Önlenebilen gereksiz ölümler engellenir. Yaşamın gerçek esprisi olan sağlıklı ve uzun bir yaşam gerçekleşir Prof.Dr.A.SALTIK-AÜTF 84

85 S a ğ l ı k H i z m e t i n i n Ç ı k t ı s ı n ı n P a r a y a Ç e v r i l e m e mes i n e K a r ş ı n ; Sağlık alanında yapılan harcamalarla korunan, geri kazanılan ya da düzeyi yükseltilerek geliştirilen bireysel ve toplumsal sağlık olgusu; doğrudan ve başlı başına bir yatırımdır. Bu kazanımları ekonomiye aktarmak için ayrıca bir eyleme gereksinim yoktur Prof.Dr.A.SALTIK-AÜTF 85

86 Sağlık Hizmetinin Çıktısının Paraya Çevrilememesine Karşın; Oysa herhangi bir sektörde elde edilen artının / kazancın örn. Las Vegas kumarhanelerinde ya da borsada tüketimi olasılığı vardır! Sağlık dışındaki sektörlerin yarattığı artı değerin ancak özel ve ek çaba ile kişi ve topluma yararlı, verimli yatırımlara dönüştürülebilmesi olanaklı iken; sağlık giderlerinin çıktıları, ayrıca bir çaba göstermeden ekonomiye doğrudan geri döner. Bu yüzden de, sağlık giderleri tüketim giderleri (cari giderler) değil, doğrudan yatırım giderleridir Prof.Dr.A.SALTIK-AÜTF 86

87 Çoğu kez hizmet, ilaç dahil sağlık malları bedellerinin pazarlığı da yapılamaz.. Çünkü Devlet, Ulusal Hekimler Birliği veya tarafların örgütleri fiyatları önceden bağlayıcı olarak belirlerler. İlaç Fiyatları Kararnamesi gibi.. Alana ciddi kamusal müdahale vardır.. Örn. SGK da SUT (Sağlık Uygulama Tebliği) yayınlar. SUT ile tüm sağlık hizmetlerinin bedelleri belirlenir. Kamu sağlık kurumları yanı sıra, özel sağlık kurumlarına da SGK üyelerinin sağlık giderleri için Kurumca bu ücret ödenir. Özel kesimde ise fiyatların alt sınırlarını sayılı TTB Yasası uyarınca, kamu kurumu niteliğinde bir meslek kuruluşu olarak- Türk Tabipleri Birliği belirler (Asgari Ücret Tarifeleri). SGK, özel «katkı payı»nı (?!) da saptar (halen %30-70!) de, SGK ile sözleşmesi olan özel 421 hastaneden 116'sı %70, 150'si %60, 122'si %50, 28'i %40, 5'i %30 ek ücret alabilecek.(topl. özel hastane 500+; yatak 30 bin/202 bin) Prof.Dr.A.SALTIK-AÜTF 87

88 SGK tarifesi, Mart Prof. Dr. A. Saltık, AÜTF 88

89 Sağlıkta rekabet olur mu? ABD sağlık piyasasında hastane birleşmelerinin maliyet ve fiyatlara etkileri üzerine yapılan en son çalışmalardan birinde, 3500 hastane verilerini kapsayan bu araştırmada, arasındaki, 122 hastane birleşmelerinin etkileri incelenmiştir : Birleşen hastanelerde, birleşmemiş hastanelere göre, maliyetler düşüyor -hastane birleşmeleri etkinliği güçlendiriyor- bununla birlikte, yoğunluğun olduğu piyasalarda, hastane birleşmelerinin pazar gücünü artırmasına bağlı olarak, birleşmiş hastaneler daha yüksek fiyatlara sahiptirler!! (RA Connor et al., Health Affairs, vol 16, issue 6, 62-74, 1997) Prof.Dr.A.SALTIK-AÜTF 89

90 S a ğ l ı k G i d e r l e r i N e d e n A r t ı y o r? Sağlık bilincinin yükselmesi; daha çok ve daha nitelikli sağlık hizmeti istemi. Ortalama yaşam süresinin uzaması sonucu toplumların yaşlanması ve pahalı geriyatrik sağlık hizmetleri gereksiniminin büyümesi. (TR de >80 yaş nüfus 1.5 milyon!) Tıp ve sağlık bilimleri alanında kullanılan teknolojinin çok büyük bir hızla gelişmesi. Bulaşıcı hastalıkların görece azalması, buna karşılık uzun gidişli süregen (kronik) hastalıkların artması.. (Ancak yine de yer yüzündeki ölümlerin 1/3 ünün bulaşıcı hastalıklardan kaynaklandığını göz ardı etmemek gerekir!) Prof.Dr.A.SALTIK-AÜTF 90

91 Sağlık Giderleri Neden Artıyor? Hekimlerin eğitim yetersizliği, malpraktis korkusu, kimi kez kazanç güdüsü.. gibi etmenlerin baskısı ile pahalı olan yüksek teknolojiyi daha çok kullanmaları, fazla inceleme istemeleri.. ABD de hekimlerin malpraktis korkusu yüzünden gereksiz sağlık hizmeti, ilaç.. kullandırmasının -savunmacı tıp- ekonomiye yükü onlarca Bn $ dır. Ülkemizde Malpraktis düzenlemesinin (Şubat 2010) getirisi-götürüsünün iyi hesaplanmadığı ve altyapısının hazırlanmadığı görülmektedir. Sigorta sektörünü ele geçiren yabancı sermaye dayatmasıdır! Prof.Dr.A.SALTIK-AÜTF 91

92 Sağlık Giderleri Neden Artıyor? Sıklıkla aynı holdingin kolları olan özel sağlık sektörü eliyle ve özel sağlık sigortaları finansmanı aracılığıyla sunulan sağlık hizmetlerinin yıpratıcı (?!) promosyon, rekabet, ağır kredi borçları vb. nedenlerle çok pahalıya gelmesi ve gereğinden çok ve hatta yersiz (bilim ve etik dışı!), yapay endikasyonlarla kullanılması! Özel piyasaların denetimsiz ve başı bozuk oluşu.. Ölçüsüz kâr hırsı.. Lobilerin baskısı Prof.Dr.A.SALTIK-AÜTF 92

93 Sağlık Giderleri Neden Artıyor? Ülkemizde Tanı, izlem ve sağaltımda standart protokol ve direktifleri n çok yetersiz oluşu. Kayıt dışılık.. Vergi kaçağı, niteliksiz istihdam.. Tıp, diş, eczacılık ve öbür sağlık bilimleri eğitiminde, eldeki sağlık kaynaklarının olanaklı en yüksek verimlilikle kullanılmasına ilişkin yeter eğitim veril(e)meyişi. Oysa tüm işlemleri standart kurallarla (normlarla) bilgisayar ortamında yetki kodlarıyla yürütmek, pek çok soruna çözüm sağlayabilecektir Prof.Dr.A.SALTIK-AÜTF 93

94 Prof. A. SALTIK, AÜTF 94 S a ğ l ı k H a r c a m a l a r ı 1 0 Yı l d a 3, 5 K a t ( % ) A r t t ı! Dr. Ata SOYER. Sağlıkta Dönüşümün Son Ayağında Manzara Nasıl? Hekimce Bakış, Bursa Tabip Odası yayını, sayı 75, Nisan-Mayıs-Haz. 2010, sayı 75, syf $

95 Kişi başına sağlık gideri 5 yılda 242 $ dan 624 $ a tırmandırıldı! AKP nin Sağlık Efsanesi Mustafa Sönmez, Cumhuriyet, Prof.Dr.A.SALTIK-AÜTF 95

96 Sağlık Giderleri Neden Artıyor? Tıbbi teknoloji ve farmasötik ürün tekellerinin, pazarlamadaki şaşılası başarıları (!?).. Örn. salt İstanbul da İngiltere dekinin, İzmir de ise Finlandiya dakinin 2 katı sayıda MR varlığı.. İnvazif koroner girişim sayısının, oldukça genç nüfusumuza karşın, İngiltere nin 2 katı oluşu!? Sağlık personeli ve halkta, yönetici ve politik karar vericilerde koruyucu sağlık hizmetlerinin kritik önemi konusunda yeter bilinç olmayışı.. Kitlelerin düzenli koruyucu sağlık hizmeti kullanma alışkanlık ve sorumluluğunun olmayışı, sağlık sisteminin de bunu isteklendirmeyişi Prof.Dr.A.SALTIK-AÜTF 96

97 Sosyal ve ekonomik kalkınmanın en temel itici gücü : S A Ğ L I K.. Bir ülkede sağlık hizmetlerine ayrılan pay, temelde ülkenin kalkınmışlık düzeyi ile doğrudan ilişkilidir. Bunun tersi de bir ölçüde doğrudur; bir ülkenin kalkınmışlığı esas olarak sağlık ve eğitim alanına ilişkin göstergelerle irdelenir. DSÖ önceki Genel Başkanlarından Dr. H. Mahler in çarpıcı değerlendirmesine ne denli yer verilse azdır: Sosyal ve ekonomik kalkınmanın en temel itici gücü, hükümetlerin halkın sağlığına yaptıkları yatırımlardır Prof.Dr.A.SALTIK-AÜTF 97

98 UNICEF in EN TEMEL SAĞLIK ÖLÇÜTÜ Dolayısıyla, başlangıç noktası, önkoşulsuz biçimde halkın-ulusun sağlığına kamusal yatırım ların sürdürülmesi olmalıdır. Örneğin 5 yaş altı çocuk ölüm hızı (5YAÖH), UNICEF e göre gelişmişliğin en anlamlı göstergesidir. Ancak ülkemizin durumu hiç de iç açıcı değildir. TNSA 2008 verilerine göre bu rakam %o 24 ve AB nin 6-7 katı! Niçin?? Prof.Dr.A.SALTIK-AÜTF 98

99 ABD de Durum Nasıl? ABD, dünyada sağlık için en çok para harcayan 1. ülke (7538 $ kişi/yıl!) olmasına karşın; hizmet sunum ve finansmanındaki aşağıdaki yanlışlar nedeniyle; Birinci Basamağın zayıf oluşu, Yüksek teknolojiye dayalı 2. ve 3. Basamak sağaltıcı sağlık hizmetlerinin ağırlıklı oluşu, Kâr amaçlı özel sağlık sigortası sisteminin pahalılığı ve yaygınlığı gibi.. beklediği verimi elde edememektedir. Harcamada rakipsiz 1., verimlilikte Dünya 37. sidir! Türkiye neden hâlâ Küçük ABD olma sevdasında? Üstelik ABD, 2010 Obama Reformuyla daha sosyalleşirken?? Prof.Dr.A.SALTIK-AÜTF 99

100 ABD de Durum Nasıl? Sosyal güvenlik şemsiyesinin 50 milyon insanı (her 6 ABD liden 1 ini!) dışarıda bırakmasına ek olarak (Nisan 2010, Başkan BH. Obama Reformuyla 20 milyona indirildi) ülkede 1. Basamak Sağlık Hizmetinin gereğince örgütlenememiş olması, bu yüzden toplumun Temel Sağlık Hizmeti gereksiniminin karşılanamaması; bu ülkede, sağlık sektöründe verimsiz kaynak kullanımının ana nedenleridir Prof.Dr.A.SALTIK-AÜTF 100

101 Yıllara Göre Sağlık Bakanlığı Yatırım Giderlerinin Bakanlık Bütçesine Oranı, % ,6 Çok net olarak görülüyor ki; Kamu artık sağlık yatırımı yapmamakta, Küresel Sermaye nin yönlendirmesi doğrultusunda hizmet sunumundan da çekilerek sağlık alanı nı Şirketokrasi egemenliğine terketmektedir. Ağır ve adaletsiz vergilere karşın, kamu hizmeti alamamakta, giderek Devletsiz kalmaktayız! 5 7,1 5,01 4,6 0??? Prof.Dr.A.SALTIK-AÜTF 101

102 Kamu yeterli yatırım yapmıyor; öncelikleri de düşündürücü kamu yatırımları TUG in (GSMH) % 3,7 si. Toplam kamu yatırımlarının %43,3 ü -başlıca karayolları olmak üzereulaştırma sektöründe. Oysa kamu sağlık yatırımları, toplam kamusal yatırımın yalnızca % 4,6 sı! Buna karşın SGK açıkları bütçenin 1/5 i ve sürdürülmesi olanak dışı.. (DPT ve TÜİK verileri..) Prof.Dr.A.SALTIK-AÜTF 102

103 Sağlık Bakanlığı Giderleri İçinde Döner Sermaye Paylarının Yıllara Göre % Dağılımı ,2 28,3 55 Merkezi yönetim bütçesinden sağlık kurumlarına ödenek giderek azaltılıyor. Döner sermaye ile «dönmeleri» isteniyor da ise tüm sağlık giderleri Bütçe dışına çıkarıldı! Prof.Dr.A.SALTIK-AÜTF 103

104 Ö z e l l e ş t i r m e c i b i r i k t i d a r, h a l k a g e r ç e k t e n e t k i n - y a y g ı n k o r u y u c u s a ğ l ı k h i z m e t i v e r i r m i? S e r m a y e v e r d i r i r m i? Prof.Dr.A.SALTIK-AÜTF 104

105 Özel hastaneler MR'ı abarttı, Devletin parası tetkike gitti! Hastanelerde doktorların her beli ağrıyana tanı koymak için MR ya da tomografi istemesi, faturayı kabartan en önemli etkenlerden de Devlet hastanelerinde poliklinik hastalarının % 0,6'sına MR çekildi. Özel sektörde bu oran 3 kattan çok. BT oranlarında da durum hiç farklı değil. Devlet hastanelerinde poliklinik hastalarının %1,2'sinin BT incelemesi yapılırken, özel hastane ve tıp merkezlerinde bu oran % 2,4 oldu. (Gazeteler, ) Prof.Dr.A.SALTIK-AÜTF 105

106 SGK; bütçe açığına yol açarak Özel Sağlık Sektörünü Besliyor!? SGK nun, tedavi hizmeti satın almak için harcadığı paranın 2002 de %14 ü, 2008 yılında %31,4 üyle özel sektörden hizmet satın almayı tercih ettiği (?!?) görülüyor. Yıllar içinde özel sektörün payı % 224 artış göstermiştir. Aynı yıllarda Sağlık Bakanlığı hastanelerinden alınan tedavi edici hizmetler için ödenen paranın payı %64,1 den %52,5 e, üniversite hastanelerinden alınan tedavi edici sağlık hizmeti için ödenen paranın payı ise %21,9 dan %16,1 e gerilemektedir Prof.Dr.A.SALTIK-AÜTF 106

107 SGK; %70 i yabancı, yeşil tonlu Özel Sağlık Sektörünü Besliyor!? SGK nun Sağlık Bakanlığı hastanelerinden aldığı sağaltıcı (tedavi edici) hizmetler için yaptığı harcama, yıllar içinde %18, üniversite hastanelerinden satın alınan sağaltım hizmetleri için yapılan gider ise %26 azalmıştır. Görülmektedir ki, SGK zamanla sağlık hizmetini kamudan değil özel sektörden almayı yeğlemekte (tercih etme). Niçin? Sağlıkta Dönüşüm bu mu? SGK, ülkeyi borçlandıran bir misyon üstleniyor?! Prof.Dr.A.SALTIK-AÜTF 107

108 SGK; %70 i yabancı, yeşil tonlu Özel Sağlık Sektörünü Besliyor!? Özel sektör yatakları % 9 Üniversite %25 yatak Sağlık Bakanlığı %60 yatak Özel sektöre SGK ödemesi % 32 Üniversite SGK payı, % 16 Sağlık Bakanlığı SGK payı %52 ödeme Türkiye 2008 de ulusal gelirinin (GSMH, TUG; 742 Bn $) %7 sini (52 Bn $!) sağlık sektörüne harcadı. Bölüşüm yandaki gibi.. Böylece AKP nin 2003 te başlattığı Sağlıkta Dönüşüm politikasının neye hizmet ettiği netleşti ve sistem tıkandı. Gelinen yer = Sömürü! D a ha çok ödeme, daha az sağlık hizmeti Prof.Dr.A.SALTIK-AÜTF 108

109 SGK Ülkeyi Borçlandırarak Dev Açık Veriyor; GSS Yürümüyor! arasında ilaç 4, sağaltım giderleri 7'ye katlandı! (TÜİK, Haber Bülteni, ) 2009 da bütçeden aktarım 52,6 milyar TL, 2010 da 54,6 Bn TL; bütçe açığı 39,6 Bn TL de 2011 bütçesinden (312 Bn TL) 62,4 Bn TL aktarım öngörüldü. TUG in %5 ini Bütçenin 1/5 i SGK açığına gidiyor! Bu durumun dünyada örneği yok ve sürdürülemez! GSS rejimini matematiksel iflasının kanıtıdır! SGK göz göre göre iflas(t)a! Niçin?? ( raporu vd. kaynaklar) Prof.Dr.A.SALTIK-AÜTF 109

110 SGK AÇIĞI SÜRDÜRÜLEMEZ! 2011 sonunda cari açık 80 Bn $ a dayandı. SGK açığı 54,6 Bn $ kestiriliyor. (2012 de 70 milyar TL transfer) İşsizlik 6 milyon, % 20; prim havuzu daralıyor. Kayıt dışı çalışan 8,5 milyon, SGK primi ödemiyor sonunda sağlık giderleri 10,7 Bn TL iken 2010 da 32,1 Bn TL ye ulaştı, %68,1 gerçek artış demektir. Yunanistan SGK açığı ve aşırı borçlanma yüzünden battı. Bizde tablo daha ürkünç (vahim) ve bu politika SÜR-DÜ-RÜ-LE-MEZ.. (Prof. Dr. Esfendar Korkmaz, İst. Üniv. İktisat Fak. YENİÇAĞ) Prof.Dr.A.SALTIK-AÜTF 110

111 GSS için SGK ya Ödenecek prim düzeyi, (AA, ). Gelir düzeyi <296 TL / ay (asgari ücretin 1/3 ünden az) TL / ay (brüt asgari ücret) TL /ay (asgari ücretin 1-2 katı) >1774 TL /ay (asgari ücretin 2+ katı) Prim düzeyi, kaynağı Devlet bütçesinden SGK ya ödenecek 35 TL /ay 106 TL/ay 212 TL /ay 2012 bütçesinden SGK ya aktarım 69,2 milyar TL.. Bütçe, -21,1 milyar TL si açık- 351 milyar TL. Bütçenin yaklaşık 1/5 i SGK ya aktarılıyor.. Neredeyse toplam SGK kaynaklarının yarısı.. Bu yapıda GSS nin yürüdüğü söylenebilir mi ve FİNANSAL OLARAK SÜRDÜRÜLEBİLİR Mİ? (2011 de 312 milyar TL lik -% 10 u açık bütçenin- 1/5 i, 62 milyar TL SGK ya aktarım idi.) Açık büyüyor! Prof.Dr.A.SALTIK-AÜTF 111

112 Sağlıkta özelleştirme; dış dayatmalı resmi politika da Resmi Gazetede yayınlanan, altında Sağlık Bakanı nın da imzası bulunan AB 3. Uyum Programı ndaki Özelleştirme vizyonu çerçevesinde önümüzdeki dönemde Devletin sağlık işletmeciliğindeki payının azaltılması hedeflenmektedir. ifadesiyle AKP Hükümeti, asıl hedefinin sağlık alanını özelleştirmek olduğunu itiraf etmiştir. Sağlık sistemi özelleştiriliyor, sağlık hizmetleri piyasaya açılıyor.. SGK nun Sağlık Bakanlığı hastanelerinden satın aldığı tedavi edici sağlık hizmetleri için yaptığı harcama göreli olarak 7 yılda %19, üniversite hastanelerinden satın aldığı tedavi hizmetleri için yapılan harcama %23 azaltılmışken, özel hastanelerden satın aldığı tedavi hizmetleri için yapılan harcamanın %221 artırılmış olması, bu gerçeği açık olarak ortaya koymaktadır. ( ) Prof.Dr.A.SALTIK-AÜTF 112

113 Sağlıktaki yolsuzluk çarkı, ekonomiyi tehdit ediyor! Bu tür haberle asıl sistematik talanı saklama amaçlı.. SGK, 2007 de 19,9 milyar YTL sağlık harcaması yaptı. Bu rakam 2008 in ilk 6 ayında 12,5 milyar YTL'yi buldu. Böyle giderse yıl sonunda harcama 25 milyar YTL'ye ulaşacak. Bu da sağlık giderlerinin bir yılda %25 artması anlamına geliyor. Çalışma ve Sosyal Güv. Bakanı Faruk Çelik de bu artışı 'olağandışı' sözüyle nitelerken, bundan sonra faturaların daha dikkatli incelenmesi talimatı vermişti. Hızla artan sağlık giderlerinin Devlet bütçesini, dolayısıyla ekonomiyi sarsabileceği belirtiliyor. Bu harcamanın % 42,5 i ilaç gideri! (Hürriyet, ) arası 10 yılda sağlığa giden toplam para 230 milyar $ dolayındadır ve bunun milyar doları AKP Hükümetleri döneminde gerçekleşmiştir. (TÜİK, Haber Bülteni, ).. Soruyoruz : Kime gidiyor, ne amaçla?? Prof.Dr.A.SALTIK-AÜTF 113

114 Prof.Dr.A.SALTIK-AÜTF 114 İstikrar Enstitüsü : Sağlık Harcamaları Sağlıklı mı? Sağlık Politikaları ve Ülkemizde Kamu Sağlık Harcamaları Sorunu Sağlık harcamalarının arasında reel olarak % 40 gibi oldukça yüksek bir oranda arttığına dikkat çekilerek; İstikrar programlarının uygulandığı bir dönemde sağlık harcamalarının bu düzeyde artması, başta eğitim olmak üzere öbür kamu harcamalarının üzerindeki tasarruf baskısını daha da yoğunlaştırmıştır. ( )

115 İstikrar Enstitüsü : Sağlık Harcamaları Sağlıklı mı? Sağlık Politikaları ve Ülkemizde Kamu Sağlık Harcamaları Sorunu Kamu sağlık harcamalarının zaman içinde artıyor olmasının, sağlık hizmetinin kalitesinin de iyileştiği biçiminde bir izlenim doğurması konusunda ise dikkatli olmak gerekmektedir. Nitekim, Sağlık Bakanlığı bütçesinin toplam sağlık giderleri içindeki payının önemli oranda düşmesi ve koruyucu sağlık hizmetleri içinde yer alan halk sağlığı harcamalarının bu dönemde artmaması hatta reel olarak azalması, etkinlik ve kalite sorununu bugün daha çok gündeme getirmektedir. ( ) Prof.Dr.A.SALTIK-AÜTF 115

116 İstikrar Enstitüsü : Sağlık Harcamaları Sağlıklı mı? Sağlık Politikaları ve Ülkemizde Kamu Sağlık Harcamaları Sorunu Sonuç olarak; döner sermayeli işletmelerin alacakları silinerek kamu sağlık giderleri daha düşük gösterilmektedir. Bu düzeyde bir alacağın son 3 yıl içinde silinmesi, 2 temel konuyu kaçınılmaz olarak gündeme getirmektedir: Bunlardan ilki döner sermayelerin hızla ödeme güçlüğüne çekilmesinin bir bütün olarak sağlık sistemini olumsuz etkilemesi riskidir. İkincisi ise, sağlık hizmetlerinde fiyatlamanın özel sağlık kurumlarının yoğun bir şekilde sisteme girmesiyle birlikte ne şekilde oluşturulacağıdır. ( ) Prof.Dr.A.SALTIK-AÜTF 116

117 İstikrar Enstitüsü : Sağlık Harcamaları Sağlıklı mı? Sağlık Politikaları ve Ülkemizde Kamu Sağlık Harcamaları Sorunu Sağlık harcamaları yıllar içinde artış eğilimi göstermekle birlikte, bu artışın bileşimi maliyet-etkin değildir. Koruyucu sağlık hizmetlerine gereken kaynağın ayrılmadığı bir ortamda, sağlık sisteminin herkesi kapsayacak ve asgari sağlık hizmetini herkese verecek şekilde yaygınlaştırılması, arkasında sağlam bir finansman modeli olmadığı zaman, hizmetin aksamasına ve tıkanıklıklara yol açmaktadır. ( =390&title=S / ) Prof.Dr.A.SALTIK-AÜTF 117

118 Prof.Dr.A.SALTIK-AÜTF 118 İstikrar Enstitüsü : Sağlık Harcamaları Sağlıklı mı? Sağlık Politikaları ve Ülkemizde Kamu Sağlık Harcamaları Sorunu Bütün bunlar, kamu sağlık sisteminin finansman açısından ciddi bir darboğaza girmek üzere olduğunu bize göstermektedir. IMF ile görüşmelerde bütçe tartışma konusu olabilir. ( )

119 Total Health Expenditure as a Share of GDP, U.S. and Selected Countries, 2008 Source: (2010), "OECD Health Data", OECD Health Statistics (database). doi: /data en (Accessed on 14 February 2011). Notes: Data from Australia and Japan are 2007 data. Figures for Belgium, Canada, Netherlands, Norway and Switzerland, are OECD estimates Prof.Dr.A.SALTIK-AÜTF 119

120 Public and Private Health Expenditures as a Percentage of GDP, U.S. and Selected Countries, 2008 Source: (2010), "OECD Health Data", OECD Health Statistics (database). doi: /data en (Accessed on 14 February 2011). Notes: Data from Australia and Japan are 2007 data. Figures for Belgium, Canada, Prof.Dr.A.SALTIK-AÜTF 120

121 Sağlık Giderlerinin Boyutu İngiltere ise oldukça ekonomik biçimde, 3129 $ kişi (2008) başına yıllık harcama ile (ulusal gelirinin % 8,7 si) oldukça ekonomik bir sağlık sistemi yürütmektedir. Bu ülkede sağlık hizmetleri çok önemli ölçüde kamu denetiminde olup, serbest piyasa % 15 dolayındadır. Gelişmiş ülkelerde kişi başına yıllık (pc/pa) sağlık gideri (sırasıyla Japonya ve Norveç, 2008) $/yıl. Kongo 15, Burundi 16, Etyopya 21 $! ABD'de 7538 $/kişi/yıl.. olmuştur! ( ) Prof.Dr.A.SALTIK-AÜTF 121

122 Japonya, 2729 $ bir p.c./ p.a. gideri ile (2007) dünyada en verimli sağlık sistemine sahiptir. Japonya da durum.. Bu başarılarını, koruyucu sağlık hizmetlerine verdikleri olağanüstü öneme borçludurlar. Böylece Japon ekonomisi, dünyada başa güreşebilecek bir rekabet gücünü; önce sağlıklı, ardından çok iyi eğitilmiş insan gücünden almaktadır. (= bir ulusun en büyük varsıllık ve güç kaynağı). ( ) Prof.Dr.A.SALTIK-AÜTF 122

123 Total Health Expenditure/pc, US & Selected Countries-2008 Source: Organisation for Economic Co-operation and Development (2010), "OECD Health Data", OECD Health Statistics (database). doi: /data en (Accessed on 14 February 2011). Notes: Data from Australia and Japan are 2007 data. Figures for Belgium, Canada, Netherlands, Norway and Switzerland, are OECD estimates. Numbers are PPP adjusted Prof.Dr.A.SALTIK-AÜTF 123

124 Bir Japon Atasözü H e k i m i n a k ı l l ı s ı hasta ile değil, sağlamla uğraşır Prof.Dr.A.SALTIK-AÜTF 124

125 Koruyucu, sağaltıcı tıp?? Prof.Dr.A.SALTIK-AÜTF 125

126 1000 Yıl Önce Çin de KSH! MS 10. yy da, Çin'de varlıklı aileler doktorlarına her ay maaş ödüyorlar; ama çocukları hastalandığı zaman kesiyorlar. Taa o zaman var koruyucu hekimlik.. B e n i m ç o c u ğ u m h a s t a l a n ı r s a p a r a v e r m e m s a n a! diyor Prof.Dr.A.SALTIK-AÜTF 126

127 Türkiye ciddi bir sağlık harcaması yapıyor ama verimsiz kaynak kullanıyor! Türkiye de 2011 de toplam ulusal gelir 748 B $ dır. Bunun %7,6 sı sağlık amaçlı harcanmıştır (57 B $!) Kişi başına (p.c.) yıllık (p.a.) sağlık gideri (p.c. / p.a.) 800 $ ı bulmuştur (57 B $ / 72 milyon). Bu para ile yapılabilecekler hiç de az değildir. Ama sağaltım hizmetleri özellikle kamu dışında çok pahalı olduğundan, sınırlılık belirgindir. Herkesçe kabul gören; Türkiye nin sağlığa ayırdığı ciddi boyuttaki ulusal kaynakları akılcı kullanması gereğinin kaçınılmazlığıdır! Prof.Dr.A.SALTIK-AÜTF 127

128 Prof.Dr.A.SALTIK-AÜTF Dışa bağımlılık tehlikeli düzeyde!. DB ve IMF başta, Batı lı öbür akıl hocalarımız da (!) -DTÖ, ABD Hazinesi- benzer doğrultuda baskı yapmaktadırlar. Yüz milyonlarca doları aşan DB kredileri, fiilen (de facto) sağlık giderlerimizi, istemesek de (!?), inanılmaz lobicilikle dış borç doğurarak artırmayı başarmaktadır! Çünkü bu artış başlıca, ileri teknoloji yapımı tıbbi aygıt ve farmasötik ürünlerin de-regüle (kuralsız-anarşik) dışalımına ve özelleştirilmiş sağlık hizmetlerine akıtılmaktadır = Küresel soygun! SGK nun önemli tutarlarda ödemesi ötelenmektedir. Geri ödemeler, faturadan sonra ayları bulmaktadır. Niye??

129 Türkiye böylece, Batı lı dev çok uluslu şirketlerin açık pazarı, yağlı bir müşterisi yapılmıştır. İlaç giderleri, üstelik yerli üretim hızla düşerken toplam sağlık giderlerinin %30-40 ına erişiyor! Türkiye Batı nın açık pazarı yapılıyor!.. Oysa bu oran ABD de yalnızca % 11 dir! Neden böyleyiz biz? Türkiye niçin bu denli kötü yönetiliyor? Bu sürükleniş nereye varır? Sormalıyız : Sağlıkta Dönüşüm bu mu? Prof.Dr.A.SALTIK-AÜTF 129

130 Prof.Dr.A.SALTIK-AÜTF 130 Prof. Dr. Nusret H. FİŞEK Kasım 1990 Bize emanet edilen, insan yaşamıdır. Bu emaneti korurken, insanca yaşanmayan yaşamı, fizik ve psikolojik zorluklar altında sürdürülerek yaşanan yaşamı Yaşam saymanın olanaksız olduğunu hatırda tutmanız gerekir.

131 Türkiye de son 20 yılda ilâç giderleri (milyon, $) Sağlıkta Dönüşüm! (2003 başı) Türkiye, Ulusal gelirinin (TUG) % 2,1 ini ilaca harcıyor, Dünyada en başlarda. TSK ya TUG den % 2,3 ayırıyor. Toplam sağlık giderlerinin ¼ ü ilaç. Bu oran ABD de %11, OECD de %17 dolayında.. SSK lılara serbest eczane! (2005başı) Üretici Fiyatlarıyla Tüketici Fiyatlarıyla Prof.Dr.A.SALTIK-AÜTF 131

132 Türkiye de ilaç ham maddesi üretimi (ton /yıl) te ithal ilacın piyasa payı %16 iken, 2007 de % 50 ye varıyor! SSK ilaç fabrikası kapatıldı (2005)!? * Prof.Dr.A.SALTIK-AÜTF 132

133 Sağlıkta eşitsizlikler derinleşiyor!. Türkiye, kimilerinin Küçük Amerika olma hülyası yolunda çok ilerlemiş bulunuyor (!).. Bedeli ise; bırakalım sürdürülemez liği, ödenemez rakamlara ulaşan sağlık giderlerine karşın, sağlıkta eşitsizliklerin giderek derinleşmesi.. Yer yer Afrika ülkelerinin gerisine düşen sağlık düzeyi ve üretim gücü en geniş anlamda geriletilmiş, ilaç ve aşı üretemeyen, dışa BAĞIMLI HASTA-BORÇLU-YOKSUL bir ülke Prof.Dr.A.SALTIK-AÜTF 133

134 Sağlık hizmetlerini savsaklamanın a ğ ı r s t r a t e j i k b e d e l i.. İşte sağlık hizmetlerini savsaklamanın makro ekonomik ölçekte ödenen bedeli : Geri kalmışlığın artarak sürmesi Prof.Dr.A.SALTIK-AÜTF 134

135 Sağlık Giderlerinin Bileşimi Batı ülkelerinde sağlık giderlerinin yarısı hastane gideridir. (2. ve 3. Basamak) 1. Basamak % 33 dolayında pay alırken, % 17 lik bir oran da ilaç ve öteki tıbbi giderlere ayrılmaktadır. Kaynakların etkili kullanımı kaçınılmazdır. Bu nedenle bir bölüm verimlilik ölçütleri geliştirilmiş; sözgelimi sisteme sunulan girdilerle elde edilen çıktıların belirlenmesi ve girdi / çıktı oranı biçiminde bir ölçüt tanımlanması düşünülmüştür. Bu ölçütün yeterli büyüklükte kılınması hedef alınmıştır Prof.Dr.A.SALTIK-AÜTF 135

136 Öte yandan sağlık hizmetleri, sektörde kazancın en çok kılınması beklentisi bakımından, daha önce de değinilen bir bölüm ayrıcalıklar taşır. Bir kez daha vurgulamak gerekirse : Sağlık hizmeti tüketimi rastlantısaldır. Nerede, ne zaman, ne ölçüde ve kimlerce isteneceği kolayca saptanamaz. İstemin boyutunun kestirilmesi güçtür (istem-talep esnekliği çok az..!). Yerine başka bir hizmet konamaz! (ikamesi / substitüsyonu / replasmanı yoktur..) Son derece özgül, beklemez gereksinimlerdir Prof.Dr.A.SALTIK-AÜTF 136

137 Sağlık hizmetleri, sektörde kazancın en çok kılınması beklentisi bakımından, daha önce de değinilen bir bölüm ayrıcalıklar taşır. Bir kez daha vurgulayalım : Er-te-le-ne-mez.. çoğu kez anında karşılanmak durumundadır. Boyutunu-kapsamını hizmeti kullanan değil, hekimler ya da sağlık takımı saptar. Sağlık hizmetinin çıktısı çoğu kez paraya çevrilemez. Kişiye sıkı sıkıya bağlıdır; devredilemez Prof.Dr.A.SALTIK-AÜTF 137

138 Çarpıcı bir soru Ülkemizde yer yer % 60 ları bulan bağırsak parazit enfeksiyonları, % 30 u bulan anemi prevalansı, ailelerin 1/5!inde yetersiz kalori alımı (=açlık!) gibi toplumsal sağlık sorunları özel sağlık hizmetleri aracılığıyla nasıl çözülecektir? Bunun dünyada örneği var mıdır? Prof.Dr.A.SALTIK-AÜTF 138

139 Sağlık giderleri bir tüketim değil! Sağlık giderleri bir tüketim değil; ekonomik ve sosyal kalkınmada en temel itici güçtür.. Dünya Sağlık Örgütü Prof.Dr.A.SALTIK-AÜTF 139

140 Sektörlerarası Zorunlu İlişki... Herhangi bir sektörde başarılı olmanın yolu aşağıdaki 3 alanda yeterlikten geçer : ÖRGÜTLENME İNSANGÜCÜ FİNANSMAN {Yönetim sacayağı ya da triadı / üçlüsü } Prof.Dr.A.SALTIK-AÜTF 140

141 Hükümetlerin ölçüsü Türkiye de sağlık hizmetlerinin önündeki temel engel, finansman darboğazı dır. Hükümetlerin halkın sağlığına verdiği önemin şaşmaz ölçüsü, bu amaçla bütçelerinden ayırdıkları paydır.. Prof. Dr. Nusret H. FİŞEK Prof.Dr.A.SALTIK-AÜTF 141

142 2012 Yılı Bütçe Büyüklükleri (X milyon TL). Beklenen TUG-GSMH: Tr TL (~792 Bn $; 10,5 bin $ p.c.) Öngörülen bütçe Faiz giderleri Faiz dışı harcamalar Gelirler Vergi gelirleri Öbür gelirler Bütçe dengesi (açığı) Faiz dışı denge-fazla = Borç ana parası (Borç faizi olmasa, Bütçe fazlalığı) Borç faizi + ana parası = 79.5 milyar TL Gelir / borç ve faizi 79.5 = %24.1 ¼! Bütçe gelirinin ¼ ü faiz ve borç! TUG-GSMH (Bn$) : 230 (2002; AKP İktidarı)), 482 (2005); 526 (2006); 649 (2007); 742 (2008); 617(2009); 736 (2010), 772,3 (2011 Kamu borcu : 330+ Bn$ (2011) Dış tic. açığı 2002 sonu 15,5 Bn$, 2011 sonu 106 Bn$. 7 kat; Oysa TUG 3 kat büyüdü! Prof. Dr. A. SALTIK - AÜTF 142

143 2012 Yılı Bakanlık Bütçeleri (X milyon TL). Ö n g ö r ü l e n b ü t ç e ( milyar TL açık) Milli Savunma Bakanlığı Maliye Bakanlığı (%25,2) Hazine Müsteşarlığı (%18,4) Milli Eğitim Bakanlığı (%11.2) Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı (%9) Ulaştırma Bakanlığı (% 2,5) Emniyet Genel Müdürlüğü (% 3,5) Jandarma Genel Komutanlığı (%1,4) Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Diyanet İşleri Başkanlığı (%1,1) TÜBİTAK Başkanlığı (%0,46) Sağlık Bakanlığı (%3,93; 2011 den %14,8 azalma!) Prof.Dr.A.SALTIK-AÜTF 143

144 BM Raporları Ürküntü veriyor! BM Önceki Genel Sekreteri Kofi Annan ın verilerine göre, dünyanın yarısı yoksul dur. Bunların da yaklaşık olarak yarısı mutlak, yarısı görece yoksuldur TÜİK raporuna göre ulusun 12,75 milyonu, 6 kişiden 1 i yoksul; 1 milyonu AÇ tır! Prof.Dr.A.SALTIK-AÜTF 144

145 BM Raporları Ürküntü veriyor! Gelişmekte olan ülkelerde 5 yaşından küçük çocuk sayısı yarım milyarı biraz aşmaktadır. Bu rakam Türkiye nüfusunun 6-7 katıdır. Bunların 231 milyonu (~ % 45 i!) A vitamini yetersizliği çekmektedir. Dünyada 3.1 milyon çocuk kseroftalmi, 0.5 milyon çocuk da k ö r l ü k ile karşı karşıyadır! Oysa 1 çocuğa 1 yıl boyunca Vit A desteği ile 1 $ gider ile 10 EOYY (DALY) sağlanabilir! Prof.Dr.A.SALTIK-AÜTF 145

146 Türkiye Gelir Dağılımı, TÜİK ,6 5,6 21,5 10,3 15,1 % 20 % 20 % 20 % 20 % m en yoksul 1/5 nüfusun kişi/yıl geliri 2314 $!! Aylık 200 $ bile değil! Gini katsayısı : (2001 de 0.38) TUG (GSMH): 617 Bn $ TUG-2011 : 772,3 Bn $ Türkiye, atacağı her adımda, OLAĞANÜSTÜ BOZUK gelir dağılımını = L A N E T L İ Ç E M B E R i iyileştirici olma ön koşulunu gözetmek zorundadır. GSS, tüm yapısal engelleri bir yana; gelir dağılımını daha da bozacağından, salt bu yüzden bile sakıncalıdır

147 Gelir dağılımındaki adaletsizliğin ölçütü olan Gini-katsayısı 2000 de 0,40 iken, 2010 da 0,45 oldu. Ekonomik gelişim indekslerinden dolaylı olarak görüldüğü gibi, ülkede %15 açık, %45 gizli olmak üzere %60 işsizlik vardır (erkeklerde %50, kadınlarda %70)

148 100 k i ş i d e n 2 7 ' s i n i n s o s y a l g ü v e n c e s i y o k! Mayıs 2011; resmi işsizlik oranı % 9.4! İstihdam edilen kişiden i kayıtdışı; % 42,7! Bunların Sosyal güvencesi yok! Kadın çalışan 6, 682; erkek çalışan 17,223 milyon. Kayıtdışılık kadınlarda %59,2; erkeklerde %35,7. Tarım 6,273 milyon; Tarım dışı 18,172 milyon kişi. Böylesi bir sosyo-demografik yapıda GSS (Genel Sağlık Sigortası) olabilir mi? Ayrıca, çalışanların ücretleri yeterli GSS primi ödemeye elveriyor mu?? Prof.Dr.A.SALTIK-AÜTF 148

149 ASGARİ (Rezalet!) ÜCRET 2012 = YİNE SEFALET! Brüt asgari ücret (16+ yaş) 886,50 TL Sosyal güvenlik primi işçi payı (% 14) 124,11 TL İşsizlik sigortası primi işçi payı (% 1) 8,87 TL Hesaplanan gelir vergisi (% 15) 132,98 TL Damga vergisi (binde 6,6) 5,81 TL Kesintiler toplamı 185,40 TL Net asgari ücret (<16 yaş; 611 TL) 701,10 TL Kişi başına 10 bin $ /yıl gelir mi, anlamı ne?? Aylık geliri brüt asgari ücretin 3'te 1'inden (295.5 TL; 2012 Ocak-Temmuz) az olanların = yoksulların (!?) primlerini (prim=ek vergi!) Devlet ödeyecek!? Prof. A. SALTIK, AÜTF 149

150 IMF Sağlıkta da Özelleştirmeyi Dayatıyor! IMF nin Temmuz 2010 raporu 1998 sonrasında imzalanan Yakın İzleme Anlaşması nın tüm izlerini aynen korumaktadır : Piyasayı serbestleştirin, kuralsızlaştırın; Devletin kamusal amaçlı politikaları ile sermayenin çıkarlarını engellemeyin; iç talebin artmasına izin vermeyin ve Asya ekonomileriyle birlikte dibe doğru yarışa devam edin. (Doç.Dr.Ergin Yıldızoğlu, Cumhuriyet, ) Prof.Dr.A.SALTIK-AÜTF 150

151 SAĞLIK HARCAMALARI BÜTÇE DIŞINA ÇIKARILDI!! 1 Ocak 2010'dan başlayarak sağlık giderleri Genel Bütçe dışına çıkarıldı! Yeşil Kartlılar, milletvekilleri ve bakmakla yükümlü olduğu kişiler, er ve erbaşlar ile tutuklu ve hükümlüler dışındakilerin bütün sağlık giderleri SGK ya devredildi. Yeşil Kartlıların sağlık giderleri için Sağlık Bakanlığı, milletvekilleri için TBMM, er ve erbaşlar için Milli Savunma Bakanlığı, tutuklu ve hükümlüler için de Adalet Bakanlığı bütçesine ödenek kondu. Sonuç : Devlet sağlık hizmetlerinin finansmanından çekiliyor. Sağlık için PRİM = EK VERGİ istiyor! Prof.Dr.A.SALTIK-AÜTF 151

152 Güç Birliği : Kooperatifçilik.. Geçmişi; 21 Aralık 1844, İngiltere Yüce A T A T Ü R K, BM : «2012Dünya Kooperatifçilik Yılı» da Silifke Tekir de ilk Tarım-Kredi Kooperatifini kurarak kendisi 1 sayılı üye olmuş ve özellikle yoksul köylüyü, çok sınırlı gücünü biraraya getirmek üzere K o o p e r a t i f örgütlenmesine teşvik emiştir Prof.Dr.A.SALTIK-AÜTF 152

153 Kanaatım odur ki; birleşmede kesin olarak kuvvet vardır. K o o p e r a t i f yapmak, maddi ve manevi güçleri, zekâ ve becerileri birleştirmektedir. (1 Şubat 1931, İzmir Ticaret Odası) Halkımıza-Ulusumuza, SAĞLIK KOOPERATİFLERİ kurmalarını öneririz Prof.Dr.A.SALTIK-AÜTF 153

154 Prof.Dr.A.SALTIK-AÜTF 154

155 Dünya vatandaşları haset, aç gözlülük ve kinden arındırılmış olarak eğitilmelidir. Herhalde Türk yurttaşı kesin olarak bilmelidir ki; bir ulusun insanlık ve uygarlık dünyasında yükselmesi ve başarılı olması, yalnız ve ancak kendi gücüne dayanarak özgürlük ve bağımsızlığını dokunulmaz bulundurmasıyla olasıdır. Bunun başka çözümü yoktur Prof.Dr.A.SALTIK-AÜTF 155

156 En azından bir yüzyıl, kendimizi ve başkalarını iyinin kötü, kötününse iyi olduğuna inandırmalıyız. Çünkü kötü işe yarar, iyi işe yaramaz. A ç g ö z l ü l ü k, t e f e c i l i k ve ihtiyatlılık daha bir süre için tanrılarımız olmaya devam etmelidir. (!?!) Çünkü ancak onlar bizi ekonomik gereksinimler tunelinden gün ışığına çıkarabilir. Prescription for the Great Depression, 1929 (Keynesian Revolution : General Theory of Money, Interest and Employment) Prof. Dr. Lord John Maynard KEYNES ( ) Yeni Din, Yeni Tanrı Prof. Dr. Alpaslan IŞIKLI 1. Bs. Otopsi Yay. syf. 23 Ve «Küçük Güzeldir» Ernst Friedrich Schucmaher Varlık Yay. 2010, syf Prof.Dr.A.SALTIK-AÜTF 156

157 Gazi Mustafa Kemal ATATÜRK ün tüm insanlığı uyaran ve yol gösteren çok anlamlı bir değerlendirmesi : Eğer sürekli barış isteniyorsa, insan yığınlarının durumlarını iyileştirecek uluslararası önlemler alınmalıdır. İnsanlığın tümünün gönenci, açlık ve baskının önüne geçmelidir. Dünya yurttaşları çekememezlik, açgözlük ve kinden uzaklaşacak biçimde eğitilmelidir Prof.Dr.A.SALTIK-AÜTF 157

158 Bir Ekonomik Tetikçi nin İtirafları-1 : Biz, ekonomik suikastçiler, küresel imparatorluğun yaratılmasında gerçekten sorumlu olanlarız ve pek çok farklı biçimde çalışırız. Belki de en sık kullanılanı, öncelikle şirketlerimize uygun kaynakları olan ülkeleri bulur ve gözümüzü üstlerine dikeriz, petrol gibi. Ardından Dünya Bankası veya onun kardeşi (IMF gibi) başka bir organizasyondan o ülkeye büyük bir kredi (=borç!) ayarlarız, fakat para asla gerçekte o ülkeye gitmez. Bir Ekonomik Tetikçinin İtirafları, John Perkins, April yay, İst Prof.Dr.A.SALTIK-AÜTF 158

159 Bir Ekonomik Tetikçinin İtirafları-2 : Ülke yerine, o ülkede projeler yapan şirketlerimize gider. Enerji santralları, sanayi alanları, limanlar Bizim şirketlere ek olarak, o ülkedeki birkaç varsıl insanın kâr sağlayacağı şeyler. Bunlar toplumun çoğunluğuna yaramaz. Yine de o insanlar, yani bütün ülke bu borcun altına sokulur. Bu borç ödeyemeyecekleri kadar büyüktür ve bu da planın bir parçasıdır. geri ödeyemezler. Bir Ekonomik Tetikçinin İtirafları, John Perkins, April yay, İst Prof.Dr.A.SALTIK-AÜTF 159

160 Bir Ekonomik Tetikçinin İtirafları-3 : Ardından, biz ekonomik suikastçiler gidip onlara şöyle deriz : Dinleyin, bize çok borcunuz var. Borcu ödeyemiyorsunuz. O zaman petrolünüzü petrol şirketlerimiz için oldukça ucuza satın. Ülkenizde askeri üs kurmamıza izin verin, veya askerlerimizi desteklemek için Dünyanın bir yerine asker gönderin -Afganistan.. Irak gibiveya bir dahaki BM seçiminde bizimle oy verin. Elektrik şirketlerini özelleştiririz. Sularını ve kanalizasyon sistemlerini özelleştiririz ve ABD şirketleri veya öbür çok uluslu şirketlere satarız. Bir Ekonomik Tetikçinin İtirafları, John Perkins, April yay, İst Prof.Dr.A.SALTIK-AÜTF 160

161 Bir Ekonomik Tetikçinin İtirafları-4 : Bu, mantar gibi biten bir şey ve çok tipik, İkiz Kızkardeşler IMF ve Dünya Bankası böyle çalışır. Ülkeyi borca sokarlar ve bu öyle büyük bir borçtur ki, ödenemez. Ardından yeniden borç teklif edersiniz ve daha çok faiz öderler.... iyi yönetim (Retorik tuzağa-takiyeye dikkat!?) talep edersiniz. Aslında bu onların kaynaklarını satmalarını sağlar. Buna sosyal hizmetleri, teknik şirketleri, kimi kez eğitim sistemleri de dahildir. Adli sistemlerini, sigorta sistemlerini yabancı şirketlere satarız. Bu, ikili - üçlü - dörtlü bir darbedir! Bu Ekonomik suikastçi gelenek, 50 li yıllarla başladı. Bir Ekonomik Tetikçinin İtirafları, John Perkins, April yay, İst Prof.Dr.A.SALTIK-AÜTF 161

162 Bir Ekonomik Tetikçinin İtirafları-5 : `Hedef ülkeye milyarlık bir kredi ayarlanır. Örn. Ekvador.. Bununla havaalanları yollar köprüler limanlar yapılır. Halkın hiçbir gereksinimini görmeyecek bir yığın inşaat dikilir. Bunun için önce gider yetkilileri buluruz. Onlara gerekli miktarda rüşvet takdim ederiz. Büyük miktarda bir krediyi almaya ikna ederiz. Nasılsa bu paranın %90'ı ABD'ye geri gelecektir. Ülkeyi büyük bir borca sokarız. Bu borç durmadan büyür. Hedef ülkenin bütçesinin yarısını bulur. Sağlık ve eğitime kuruş kalmaz, tarım mahvolur. Topraklara el konur. Ülkede küçük bir azınlık rüşvetlerle olağanüstü zenginleşir.. Halk yokluk içinde debelenir!' Bir Ekonomik Tetikçinin İtirafları, John Perkins, April yay, İst Prof.Dr.A.SALTIK-AÜTF 162

163 Bir Ekonomik Tetikçinin İtirafları-6 : İşte ekonomik tetikçiler bir ülkeyi böyle borçlandırır. Sanayi ölür, tarım ölür, üretim biter. Borçla yaşanmaya başlanır. Cari açık inanılmaz oranlara sıçrar. Küresel tefecilerin işi ülkeleri borçlandırmaktır. IMF, Dünya Bankası bu iş için vardır. Ellerinde kredi paketleriyle gelirler. Her kredi halkın gırtlağına dayanan bıçaktır. Madalyonun öbür yüzü var. Her kredi, krediyi kabul eden yönetimlere KOMİSYON hediye eder! Küresel çete işe BORÇLANDIRMAKLA başlar. Cari açık tavan yapar. Hırsız yöneticiler artar. Bir Ekonomik Tetikçinin İtirafları, John Perkins, April yay, İst Prof.Dr.A.SALTIK-AÜTF 163

164 Bir Ekonomik Tetikçinin İtirafları-7 : Eşzamanlı olarak ETNİK KAŞIMA başlar... Yandaş / yemlenen gruba dahil gazeteciler (!) TV lerden tuz biber katar... İ ç s a v a ş ı n e ş i ğ i n e g e l i n i r. Sonrası pay kapma yarışındaki uluslararası çetelerin Birleşmiş Milletler + NATO işbirliğiyle bir HAÇLI SEFERİ başlatmasına bakar! Biz bu şablonu yıllardır tekrarlıyoruz. Bir Ekonomik Tetikçinin İtirafları, John Perkins, April yay, İst Prof.Dr.A.SALTIK-AÜTF 164

165 T.C. Devleti, Türk vatanında yüzyıllardan beri bireysel ve özel girişimle yapılmamış olan şeyleri bir an önce yapmak istedi ve görüldüğü gibi kısa zamanda yapmayı başardı. BİZİM İZLEDİĞİMİZ YOL, GÖRÜLDÜĞÜ GİBİ LİBERALİZMDEN BAŞKA BİR SİSTEMDİR Prof.Dr.A.SALTIK-AÜTF 165

166 Çare :Ulusal politikalar ve Ta-sar-ruf! KORUYUCU SAĞLIK HİZMETLERİNİN BÜYÜLÜ KATKISI ve VAZGEÇİLEMEZLİĞİ.. KORUYUCU KAYNAK KİŞİ TOPLUM SAĞLIK KALKINMA HİZMETİ TASARRUFU H E R - KE- S E ; HE- M E N ETKİN ve KAPSAMLI KORUYUCU SAĞLIK HİZMETİ! BÜTÇEDEN ÖDENEN, SÜREKLİ, ÖNKOŞULSUZ.. SAĞLIK EKONOMİSİNİN ÖZÜ, RUHU BU İLKE.. UYGAR DEVLET OLMANIN DA VAZGEÇİLMEZİ.. TÜRKİYE Cumhuriyeti nin kuruluş felsefesi de bu Prof.Dr.A.SALTIK-AÜTF 166

167 YENİ EMPERYALİZMİN KOŞULLANDIRMALARI ve BAĞIMSIZLIK.. "Günümüzde emperyalist güçler kendi aralarındaki s ö m ürge pay laşımına dayalı çatışmaları göreceli olarak çözmüş gözükmektedir. Bunun yerine, 3. Dünyanın azgelişmiş ülkelerinin, dış ticaretlerinin serbestleştirilmeye zorlanması sonucunda birer ithalat ve ucuz işgücü deposu haline dönüştürülmesi; özelleştirme ve doğrudan yabancı yatırım fetişleri altında bu ülkelerin kamusal varlıklarına yok pahasına el konulması; ve bağımsız üst kurullara dayalı denetim ve yönetişim uygulamaları ile ulus-ötesi şirketlerin ve uluslararası finans sermayesinin doğrudan denetimi altına sokulmasına dayalı yeni sömürgeleştirme biçimleri geliştirilmiştir , Prof. Erinç YELDAN, Bilkent Ün Prof.Dr.A.SALTIK-AÜTF 167

168 Bizi mahvetmek isteyen Emperyalizme ve bizi yutmak isteyen kapitalizme karşı tüm ulusça savaşımı gerek gören bir m e s l e ğ i izleyen insanlarız. 1 Aralık 1921, TBMM Zabıt Ceridesi, Devre 1, c Prof.Dr.A.SALTIK-AÜTF 168

169 Can simidimiz ne olabilir?? Böylesi bir kesitte koruyucu sağlık hizmetleri daha da artan bir önem kazanmaktadır. Türkiye nin, bu ağır ekonomik bunalım ortamında ulusal koruyucu sağlık hizmetlerini, bir anlamda Sağlık Ocaklarını özellikle geliştirmesi son derece akıllıca, stratejik; hatta can simidi gibi kurtarıcı olacaktı ü aşan deneyli, kurulu kapasite dururken; DB, Aile Hekimliği ni neden hızla dayattı? Sağlıkta da ülkemizi kendine Pazar kılmak için! Prof.Dr.A.SALTIK-AÜTF 169

170 İnsan topluluğunun sağlığını korumak üzere yapılan harcamalar, o ülke varsıllığının biricik nedenidir. Dr. Albert CALMETTE ( ) Verem basilini Dr. René Guérin ile birlikte bulan Fransız hekim Prof.Dr.A.SALTIK-AÜTF 170

171 İ n s a n H a k l a r ı v e B i y o t ı p S ö z l e ş m e s i Md. 3-Sağlık Hizmetlerine Erişimde Adalet Taraflar, sağlık gereksinimleri ve varolan kaynakları dikkate alarak, kendi yasal yetkileri kapsamında, uygun nitelikteki sağlık hizmetlerinden «a d i l» bir biçimde yararlanılmasını sağlayacak uygun önlemleri alacaklardır. (5013 sayılı yasa, tarih ve sayılı RG) Prof. Asaltık-AÜTF 171

172 Avrupa Sosyal Şartı/Konvansiyonu (AVRUPA SOSYAL HAKLAR SÖZLEŞMESİ) ( , Torino; Türkiye nin onayı: ) Madde 3 : Tüm çalışanların güvenli ve sağlıklı çalışma koşullarına sahip olma hakkı vardır. (RG Ekim 1989) de kimi çekincelerle yenilendi.) Prof. Asaltık-AÜTF 172

173 Anayasa madde 90 : D. Milletlerarası andlaşmaları uygun bulma Usulüne göre yürürlüğe konulmuş Milletlerarası andlaşmalar yasa gücündedir. Bunlar hakkında Anayasaya aykırılık savı ile Anayasa Mahkemesi ne başvurulamaz. Yöntemine göre yürürlüğe konmuş temel hak ve özgürlüklere ilişkin milletlerarası andlaşmalarla yasaların aynı konuda farklı kurallar içermesi nedeniyle çıkabilecek uyuşmazlıklarda uluslararası andlaşma kuralları temel alınır. Uluslararası andlaşmaları neden uygulamıyoruz?? Prof.Dr.A.SALTIK-AÜTF 173

174 TTB den temel çağrılar Prof.Dr.A.SALTIK-AÜTF 174

175 Kendine Devrimin ve Devrimciliğin çeşitli ve yaşamsal görevler verdiği Türk vatandaşının sağlığı ve sağlamlığı, her zaman üzerinde dikkatle durulacak ulusal sorunumuzdur (milli davamızdır!). Gazi Mustafa Kemal ATATÜRK Prof.Dr.A.SALTIK-AÜTF 175

176 UFAK UFAK GİDENLER NELER? Hangi birisini sıralayalım, o kadar çok ki... Tüpraş, Petkim, Telekom, Erdemir, Tekel, Çimento Fabrikaları, Limanlar, Arsalar. Daha neler neler ufak ufak gitti. Bir yandan da gidecekler var... Peki niye? Örneğin borçlarımız ödenecekti. Son tabloya bakıyoruz, borçlarımızın tutarı döneminde, % 100'den fazla arttı. 2002'de toplam 222 milyar $ olan iç ve dış borç stoku, 2008 Mayıs ayı sonunda 490 milyar dolara ulaştı (217 milyar $ iç, 263 milyar $ dış, dış borcun 172 milyar doları özel sektöre ait). Prof. Dr. Şükrü KIZILOT, Hürriyet, Prof.Dr.A.SALTIK-AÜTF 176

177 UFAK UFAK GİDENLER NELER? İşsizlik önlenecekti aksi oldu ve son 20 yılın en yüksek oranına ve sayısına ulaştı. Dış ticaret açığı önlenecekti oysa, hem tutarı hem de milli gelire oranı son 25 yılın en yüksek düzeyine ulaştı (1984 te 3 Bn $ olan açığın, 2008'de 65 Bn $ a ulaşacağı kestiriliyor). (A. Saltık: 70 Bn $ oldu!) Cari işlemler açığı azalacaktı oysa 2008 sonunda Türkiye, son 20 yılda ilk kez 7 yıl üst üste cari işlemler açığı vermiş olacak (2002'de cari açık 0,6 Bn $, 2008'de 51 Bn $ kestirilmekte). (2011 sonu: 80 Bn $; AKP ile 133 kat büyüdü!) Prof. Dr. Şükrü KIZILOT, Hürriyet, Prof.Dr.A.SALTIK-AÜTF 177

178 Prof.Dr.A.SALTIK-AÜTF 178 UFAK UFAK GİDENLER NELER? Enflasyon hedeften uzaklaştı, hızla tırmanıyor (Haziran da yıllık ÜFE % 17.03, TÜFE % 10.61). Açılan işyeri sayısı ve istihdam artacaktı oysa kapanan işyeri sayısı geçen yılın aynı dönemine göre yaklaşık %100 arttı. Yerlilerden almaya devam ettiğimiz vergileri, yabancılar için sıfırladık. KAPİTÜLASYON VERDİK! Vergiler uçtu. Yüksek faizle oluşan paralar da yurt dışına uçtu. Peki. Bütün bunları biz niye yaptık ve daha ötesi biz bu güzelim tesisleri, fabrikaları, arsaları, limanları niye sattık ve niçin satmaya devam ediyoruz? Ufak ufak bunlar satılıyor yani gidiyor ama, gelen paralar, kızgın bir sacın üzerine konan yağ gibi eriyip gidiyor... Prof. Dr. Şükrü KIZILOT, Hürriyet,

179 "Türk Bankacılık Sistemi Vizyon 2023" kongresi, İstanbul Eski Pamukbank Genel Müdürü Bülent Şenver, Türk bankacılık sektörünün uluslararası bankacılık sermayesinin denetimi altına girmesinden duyduğu üzüntüyü dile getirerek; "Yakın dönemde artık Türk bankacılık sistemini uluslararası bankacılık sermayesi kontrol edecek. Bu artık kaçınılmaz bir gerçek ve geriye dönüşü mümkün değil.. (Cumhuriyet, ) Prof.Dr.A.SALTIK-AÜTF 179

180 Kamu öncülüğünde sanayi politikaları! Türk ekonomisinin doğru yoldan sapmış gidişi»nin doğru yola girişi için neler yapması gerektiğini Harvard lı hoca : 1. Büyüme için işgücü yüksek verimli sanayi sektörüne kaydırılmalı. 2. Kamu öncülüğünde sanayi Em. Org. Çetin Doğan ın damadı politikaları. Bu kamu ve özel sektörün sürekli diyalog içinde olması ile olanaklı. Prof. Dani RODRIK, Harvard Üniv. (Yahudi asıllı yurttaşımız) ( ) Öneriler, ATATÜRK dönemi ekonomi politikasına çok benzer! Prof.Dr.A.SALTIK-AÜTF 180

181 ÖNERİLER -1 Özel sektöre kamu kurumlarını çökertme pahasına verilen, Devlet desteği durdurulsun. Kamusal sağlık yatırımları artarak sürdürülsün. Bütçe içinde Sağlık Bakanlığı payı en az %10 a çıkarılsın, bu Anayasal kural olsun. Çok bozuk Gelir Dağılımı nı hızla adilleştirecek ekonomik ve sosyal politikalar zorunludur. Halka daha çok vergi yükü bindirilmesin Prof.Dr.A.SALTIK-AÜTF 181

182 ÖNERİLER -2 Anayasal Sendikalaşma hakkı korunsun. Fakat MAI Anlaşmaları tersini dayatıyor?! Yıkıcı-ideolojik özelleştirme son bulsun. İyi yöneticilerin istihdamı sağlansın. Tam gün çalışma yeniden yasalaşsın. Performans iş barışını bozmakta, etik dışı zorlamalara gidilmekte, emekliliğe yansımamaktadır! SAĞLIKTA DÖNÜŞÜM dış dayatmadır, durmalıdır! Prof.Dr.A.SALTIK-AÜTF 182

183 Ö z e t l e (1) Türkiye k ö k l ü b i r v e r g i r e f o r m u ile etkin ve adil bir rejim işletmeli, kamu gelirini artırıp başta sağlık ve eğitim; temel sosyal sektörlere yatırım yapmalıdır. Bu adımla birlikte atbaşı gidecek girişim ise, sağlık sektörüne aktarılacak kaynakların ö z e l l i k l e koruyucu sağlık hizmetlerine yönlendirilmesidir. Böylesi bir ULUSAL sağlık politikası, ülkemizin içine sürüklendiği ekonomik bunalımı aşmasında kilit öneme sahip stratejik bir politika aracıdır Prof.Dr.A.SALTIK-AÜTF 183

184 Ö z e t l e (2) Özellikle son 30 yılda, sağlık sektörüne kaynak ayrımı (özgülemesi, tahsisi) hızı, ekonominin genel gelişiminin birkaç katı hızla büyümektedir. Niçin, nereye dek? Dolayısıyla bu denli büyük kaynakların, kökü dışarıda olmayan ULUSAL politikalarla kullanımı vazgeçilmezdir. Kuşkusuz bu denetim yalnızca kaynakları kısmak değil; çok daha verimli ve yararlı kullanmak anlamındadır. Bunu sağlamanın en etkili yollarından biri ise, halkın, sağlık hizmetlerinin yönetimine -özellikle- denetimine etkin olarak katılımıdır. AB bu konuda neden susar?? Prof.Dr.A.SALTIK-AÜTF 184

185 Ö z e t l e (3) Kasım 2000 ve Şubat 2001 de p l a n l a n a n ekonomik krizler, toplumsal bunalıma dönüşmüştür. Mala ve cana dönük suçlar patlamıştır. S o s y a l ç ü r ü m e v e ç ö k e r t m e... YoksullaşTIRma, toplumsal direnç sınırlarını aşmış; ailelerin maddi ve psikolojik yedekleri tükenmiştir. İşsizlik, bölgesel ekonomik düzey farklılıkları, gelir dağılımındaki uçurum.. Katlanılabilir sınırları aşarak sosyal dokuyu bozmuş; suçlar artmış ve ülke sosyal patlama eşiğine sürüklenmiştir.. Sermaye güdümlü politikalar sağlıkta çöküş getirmiştir Prof.Dr.A.SALTIK-AÜTF 185

186 Prof.Dr.A.SALTIK-AÜTF 186 Son söz Evet, kapsamlı sunumuz, dersimiz bitti... Şimdi geriye yaslanıp düşünelim : Ülkemiz hangi yıkımlara sürükleniyor? Çağımızı ve emperyalist kuşatmayı kavradık mı? Büyük ATATÜRK, Cumhuriyeti Türk gençlerine kutsal bir emanet olarak bıraktı. O nu, sonsuza dek özgür ve tam bağımsız yaşatmamızı vasiyet etti.

187 Prof.Dr.A.SALTIK-AÜTF 187 Son söz Bunlar bile önemli değilse, düşünelim : Bize yaşam hakkı veren Vatanımız, Devletimiz alçakça emperyalist oyunlarla -Yeni Sevr manevralarıayağımızın altından çekiliyor. Bu açık, yakın ve somut tehdidi de mi algılamıyor ya da önemsemiyoruz? O zaman bize kölelik yaraşır..

188 Prof. A. SALTIK, AÜTF 188

189 Türkiye birçok bakımdan ileri sayılabilecek bir ülke.. Fakat sağlıktaki çarpıcı ve farkedil(e)meyen geriliğini bir türlü algılayamıyorum. Oysa çözüm çok yalın.. Düşünüyorum da; H E R - KE- SE EŞİT ve NİTELİKLİ, SÜREKLİ, BÜTÇEDEN ÖDENEN KAMUSAL SAĞLIK HİZMETİ bu sorunun büyülü çözümü. Aslında Türkiye bunu başarabilecek güçte. Üstelik konu stratejik önemde Prof.Dr.A.SALTIK-AÜTF 189

190 Teşekkür ve vefa borçluyuz... Dr. Ahmet SALTIK Ankara Üniv. Tıp Fak. Halk Sağlığı Anabilim Dalı 190