HAFTA 14. SAĞLIK MEVZUATI VE HEMġĠRELĠK

Transkript

1 ULUSLAR ARASI ÇALIġMA ÖRGÜTÜ (ILO) NUN HEMġĠRELĠK PERSONELĠNĠN ĠSTĠHDAMI ĠLE ÇALIġMA VE YAġAM KOġULLARINA ĠLĠġKĠN TAVSĠYE HEDEFLER SAĞLIK MEVZUATI VE HEMġĠRELĠK Bu üniteyi çalıştıktan sonra, Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) nun Hemşirelik Personelinin İstihdamı İle Çalışma Ve Yaşam Koşullarına İlişkin Tavsiye Kararlarını öğreneceksiniz. ĠÇĠNDEKĠLER 1 Giriş ILO nun Hemşirelik Personelinin İstihdamı İle Çalışma ve Yaşam Koşullarına İlişkin Tavsiye Kararı Özet Değerlendirme Soruları Kaynaklar HAFTA 14

2 GĠRĠġ 1977 yılında, Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) tarafından, Hemşirelik Personelinin İstihdamı ile Çalışma ve Yaşam Koşullarına İlişkin Tavsiye Kararı yayınlanmıştır. Uluslararası Çalışma Konferansı nın 63. oturumunda, C149-Hemşirelik Personeli Antlaşması (Nursing Personnel Convention,1977 No. 149) hazırlanmış; günümüze kadar 38 ülke bu antlaşmayı imzalamış ve hemşirelik ile ilgili tavsiye kararlarını uygulayacağını taahhüt etmiştir. Ancak Türkiye halen bu anlaşmayı imzalamamıştır. ILO-C149 HemĢirelik Personeli AntlaĢması (Nursing Personnel Convention, 1977 no. 149) üye ülkelerde, hemşirelik hizmetleri ve hemşirelik personeli politikasını, teorik ve pratik eğitimini, hemģirelik mesleğinin icrasını, meslek üye ve örgütlerinin mesleki ve sağlık politikalarına iliģkin kararlara katılımını, üyelerin mesleki gelişimini, hizmetin ücretlendirilmesini, çalışma saatleri ve dinlenme sürelerini, iş sağlığının korunmasını, sosyal güvenlik ve özel istihdam düzenlemelerini kapsayan düzenlemeleri içermektedir. HEMġĠRELĠK PERSONELĠNĠN ĠSTĠHDAMI ĠLE ÇALIġMA VE YAġAM KOġULLARINA ĠLĠġKĠN ANTLAġMA DA (No:149) Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO), Sağlık alanındaki diğer çalışanlar gibi, halkın mutluluk ve sağlığının korunması ve geliştirilmesinde hemģirelik personelinin de hayati rol oynadığını vurgulamakta, hemşirelik personeli işverenlerinden birisi sıfatıyla kamu sektörünün, hemşirelik personelinin istihdam ve çalışma koşullarının iyileģtirilmesinde aktif rol alması gerektiğini vurgulamakta ve nitelikli personel açığı bulunan ve mevcut personelin de her zaman en verimli şekilde kullanılamadığı birçok ülkede, hemģirelik personelinin içinde bulundukları durumun, etkin sağlık hizmetlerinin geliştirilmesinde bir engel oluģturduğunu belirtmektedir. Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO), mesleki ayrımcılık, sendika özgürlüğü ve toplu sözleşme, gönüllü uzlaşma ve tahkim hakkı, çalışma saatleri, ücretli tatiller ve ücretli eğitim izni, sosyal güvenlik ve refah kolaylıkları, anneliğin korunması ve işçi sağlığının korunmasına ilişkin belgeler gibi, istihdam ve çalışma koşulları ile ilgili genel standartların belirlendiği çok sayıda Çalışma Antlaşmaları ve Tavsiyelerinde hemşirelik personeline de yer verildiğini hatırlatmaktadır. 2

3 Hemşirelik personelinin istihdamı ile çalışma ve yaşam koşulları ile ilgili olan ve oturum gündeminin altıncı maddesini oluşturan belli önerilerin kabulüne karar verilmiş ve bu önerilerin bir Uluslararası Antlaşma halinde derlenmesi gerektiği tespit edilmiştir. Sonuç olarak 21 Haziran 1977 de Hemşirelik Personeli Antlaşması olarak adlandırılabilecek Hemşirelik Personelinin İstihdamı ile Çalışma ve Yaşam Koşullarına İlişkin Tavsiye Kararı (Tavsiye Kararı No. 157) kabul edilmiştir. Ülkemizde hemģirelerin özel çalıģma koģullarını, olumsuz koşulların hemşire çalışanların ve toplumun sağlığına, sağlık hizmetlerine, hasta ve çalışan güvenliğine etkilerini dikkate alan, hemşirelerin meslekten ayrılmalarını önleyen ve insanları hemşirelik mesleğine özendiren, hizmetlerin karşılığını vermeyi hedefleyen yasal düzenlemeler bulunmamaktadır. Uluslararası ÇalıĢma Örgütü (ILO) nün HemĢirelik Personelinin Ġstihdamı Ġle ÇalıĢma Ve YaĢam KoĢullarına ĠliĢkin Tavsiye Kararı (Tavsiye Kararı No. 157) Tavsiye Kararında hemģire tanımının hemşirelik bakımı ve hemşirelik hizmetleri sunan herkesi kapsadığı belirtilmekte (madde 1), bu tavsiye kararının nerede çalışırsa çalışsın bütün hemģire personele uygulanacağı vurgulanmakta (madde 2), her üye ülkenin koşullarına uygun olarak genel sağlık programı çerçevesinde hemģirelik personeline iliģkin bir politika benimsenmesi ve uygulaması gerektiği belirtilmekte (madde 4); hemşirelik personelini eğitim, çalışma seviyeleri ve uygulama yapma izinlerine göre sınıflandırmayı (5. madde) ve hemşirelik personelinin görevlerinin karar verme düzeyi, karar verme yetkisi, diğer görevlerle bağlantısı, gereken teknik beceri seviyesi ve sunulacak hemşirelik hizmetlerinden sorumlu olma seviyesine göre sınıflandırılabileceği (madde 6) belirtilmektedir. 3 Tavsiye kararında hemģirelik eğitimi ile ilgili önerilere de yer verilmekte; hemşirelik eğitiminin diğer mesleki grupların eğitimine denk düzeyde yürütülmesi gerektiği ve hemşirelik eğitiminin toplum ihtiyaçlarına göre düzenlenmesi gerektiği, uygulama ve eğitim süresine dikkat çekilmektedir (madde 7, 8,9), temel hemşirelik eğitimi ile birlikte, hemşirelik bakımında, hemşirelik hizmetlerinin yönetiminde, hemşirelik eğitiminde ve hemşirelik alanında araştırma ve geliştirmede hemşirelik personelini daha yüksek sorumluluklar almaya hazırlamak için ileri hemşirelik eğitim programlarının olması

4 gerektiğinden ve bu eğitimlere herkesin kolayca ulaşabilmesinden söz edilmektedir(madde 10,11,12). Sürekli pratik ve teorik eğitim, gerek işyerinde ve gerekse dışarıda; bilgi ve becerileri güncelleyecek ve geliştirecek şekilde ve hemşirelik personelinin hemşirelik ve ilgili bilim dallarında yeni görüş ve teknikleri öğrenmelerine ve uygulamalarına imkan sağlayacak şekilde verilmelidir(madde 12). Bireylerin o ana kadar istihdam edildikleri iş için yeterliliklerinin bulunmaması durumunda mümkün olan en kısa sürede eğitime alınarak gerekli yeterliliği elde etmeleri sağlanmalı ve bu yeterlilikleri elde etmek için hazırlık aşamasında kendilerine kolaylık sağlanmalıdır(madde 12). Tavsiye kararında ayrıca, hemģirelik mesleğinin icrası/ uygulanması ile ilgili düzenlemelere yer verilmekte, hemşirelik hizmetleri ile ilgili standartların diğer sağlık dalları standartları ile koordinasyon içinde olması gerektiği vurgulanmakta, hemşirelik personelinin, niteliklerini ve yeterliliklerini aşan işler için görevlendirilmemesi gerektiği vurgulanmakta (madde13,14,15); hemşirelik personelinin görevlerini yerine getirmesinden kaynaklanabilecek hukuki sorumluluk nedeniyle gündeme gelebilecek önlemlerin düşünülmesi gerektiği belirtilmekte (madde 16); hemşirelere uygulanacak disiplin kurallarının hemşire temsilcilerin katılımıyla oluşturulması gerektiği, hemşirelik personeline adil bir yargılama ve temsil edilme hakkının garanti edilmesine yer verilmektedir (madde 17). 4 Kararda, hemģirelik personelinin genelde ulusal sağlık politikasına ilişkin, özelde de kendi mesleklerinin bütün sevilerine ilişkin planlama ve karar almaya katılımını artırmak için ulusal koşullarda gerekli bütün önlemlerin alınması gerektiği vurgulanmakta, özellikle hemşire temsilcilerin hemşirelik mesleği konusundaki politikalarla ve genel ilkelerin işleyişi ile yakından ilgilenmeleri gerektiği vurgulanmakta, hemşirelerin uygun istihdamı ile ilgili önlemler alınması gerektiği belirtilmektedir (madde 19).

5 Kariyer geliģimi ile ilgili gerekli önlemlerin alınması gerektiği, hemşireleri mesleğe çeken bir politika ile kariyer gelişimlerinin sağlanması gerektiği vurgulanmaktadır (madde 21,22), sürekli eğitim etkinliklerine katılmak isteyen hemşirelik personeline gerekli kolaylıklrın sağlanması gerektiği, ücretli veya ücretsiz eğitim izni, çalışma saatlerinin uygunlaştırılması, mesleki çalışma veya eğitim giderlerinin ödenmesi gibi imtiyazlar tanınması gibi kolaylıklar sağlanabileceği vurgulanmaktadır (madde 24). Hemşirelik personeline mesleki olanaklar konusunda tavsiyeler ve rehberlik hizmeti sunulması ve mümkünse meslekten ayrı geçen belli bir sürenin sonunda tekrar hemşirelik mesleğine dönüşün sağlanması konusunda gereken önlemler alınmalıdır (madde 22). Hemşirelik personelinin meslekten ayrı kaldıkları belli bir sürenin sonunda istihdam edilecekleri düzeyin tespitinde daha önceki hemşirelik deneyimi ve meslekten ayrı kaldığı sürenin uzunluğu dikkate alınmalıdır (madde 23). Sürekli teorik ve pratik eğitim programlarına katılmak isteyen ve katılabilecek durumda olan hemşirelik personeline gereken kolaylık gösterilmelidir (madde 24). 5 HemĢirelik personelinin ücretleri, söz konusu personelin sosyoekonomik gereksinimleri; yeterlilikleri, sorumlulukları, görevleri ve deneyimleri ile uygun düzeylerde tespit edilmeli ve bu yapılırken mesleğin doğasında olan kısıtlama ve tehlikeler dikkate alınmalı, ücretler başkalarının da mesleğe özendirilmesi ve meslekte tutulmasını sağlayacak düzeylerde olması gerektiği (madde 25); ücret cetvellerinde görev,yetki ve sorumluluk sınıflaması ve kariyer politikası ilkelerinin göz önünde bulundurulması (madde 26); ücretlerin tümüyle para olarak ödenebilir olması gerektiği (madde 28), yapılması gereken işin icrası için gerekli iş elbisesi, tıbbi araçların ücretsiz olarak sağlanması gerektiği belirtilmektedir(madde 29). Özellikle çetin ve rahatsız edici koşullarda çalışan hemşirelik personeline bu güçlükler için mali telafi sağlanmalıdır (madde 27) (Örneğin, yoğun bakım üniteleri vb gibi).

6 Tavsiye kararının çalıģma zamanı ve tatil araları ile ilgili bölümünde, normal çalışma saatleri, fazla mesai, icapçı nöbet, uygun olmayan saatler kavramları tanımlanmış (madde 30), hemşirelik personelinin normal haftalık çalışma saatlerinin, ilgili ülkede genel anlamda işçiler için belirlenen çalışma saatlerinden fazla olmaması gerektiği belirtişmiş (madde 32), genel anlamda normal çalıģma saatinin haftalık 40 saati aģtığı durumlarda bunun tedricen, ancak mümkün olduğunca çabuk bir Ģekilde 40 saate çekilmesi gerektiği belirtilmiģtir (madde 32). Normal çalıģma saatlerinin, esnek çalışma veya sıkıştırılmış bir hafta biçiminde aksi düzenlemeler hariç, sürekli olması gerektiği ve günlük sekiz saati aģmaması gerektiği her halükarda normal haftalık çalışma süresinin ülkedeki diğer çalışanlar için belirlenen çalışma saatlerinden fazla olmaması (madde 33), fazla mesai de dahil bir çalışma gününün 12 saati aşmaması gerektiği, sadece özel aciliyet durumlarında bunun ihlal edilebileceği; hemşire personele yeterli yemek molaları, normal çalışma saatleri içinde yeterli dinlenme molaları süresi verilmesi gerektiği (madde 34) vurgulanmıştır. 6 Hemşirelik personelinin normal haftalık çalışma saatleri, ilgili ülkede genel anlamda işçiler iiçin belirlenen çalışma saatlerinden fazla olmamalıdır (madde 32) Genel anlamda işçilerin normal çalışma haftasının 40 saati aştığı durumlarda bunun tedricen, ancak mümkün olduğunca çabuk bir şekilde, 1962 tarihli Çalışma Saatlerinin Düşürülmesine İlişkin Tavsiye Kararının 9. maddesi uyarınca ücrette herhangi bir kesinti söz konusu olmaksızın aşağı çekilmesi için gerekli adımlar atılmalıdır (madde 32). ILO hemşirelik tavsiye kararında çalışma çizelgeleri ile ilgili olarak hemşirelik personeline, kişisel yaşantılarını ve aile yaşamlarını gerektiği gibi düzenleyebilmeleri için çalışma zaman çizelgelerinin önceden verilmesi gerektiği; bu çizelgelerde olabilecek istisnai hallere ancak özel ve acil durumlarda izin verilebileceği (madde 35) belirtilmektedir. Hemşirelik personeli için önemli maddelerden biri olan bu madde de, hemşirelik personelinin 48 saatten az kesintisiz haftalık dinlenme hakkına sahip olması durumunda

7 haftalık dinlenme sürelerinin bu seviyeye çıkarılması için gereken adımların atılması gerektiği; hemşirelik personelinin haftalık dinlenme süresinin hiçbir Ģekilde kesintisiz 36 saatin altında olmaması gerektiği (madde 36) vurgulanmakta; bununla birlikte fazla mesai, uygunsuz saatlerde çalışma ve nöbet uygulamalarına mümkün olduğunca az başvurulması gerektiği belirtilmektedir (madde 37). Fazla mesai ve resmi tatillerde çalışmalar normal çalışma saatlerinden düşülmek ve/veya normal ücretten daha yüksek oranda ödeme yapılarak telafi edilmelidir. Resmi tatiller dışında uygunsuz saatlerde çalışma, ek ücret ile telafi edilmelidir (madde 37) denilmektedir. Ayrıca vardiyalı çalışma için tavsiye kararında, ülkede diğer iş kollarında fazla mesai için uygulanandan az olmayacak bir ücret artışı uygulanmalıdır; vardiyalı çalıģmaya tahsis edilen hemģirelik personeli, vardiyalar arası kesintisiz en az 12 saatlik dinlenme izni kullanmalıdır (madde 38) denilmektedir. Ġzin hakları ile ilgili olarak hemşirelik personeli, en azından ülkedeki diğer işçilerin kullandıklarıyla aynı uzunlukta bir kez ücretli yıllık izin hakkına sahip olmalı ve kullanmalıdır; yıllık ücretli iznin süresi bir hizmet yılı için dört haftadan kısa ise bunun tedricen, ancak mümkün olan en kısa sürede hemģirelik personeli için dört haftaya çıkarılması için gereken adımlar atılmalıdır (madde 39); özellikle çetin ve rahatsız edici koşullarda çalışan hemşirelik personeline, toplam ücretlerinde herhangi bir azalma olmaksızın mesai saatlerinde belli bir indirim ve/veya dinlenme sürelerinde artış hakkı tanınmalıdır (madde 40) denilmektedir. ILO tavsiye kararında, hemşirelik personelinin evli veya bekar ayrımı yapılmaksızın, 1952 tarihli Anneliğin Korunması Antlaşması (Revize) ve Anneliğin Korunmasına ilişkin 1952 tarihli Tavsiye Kararında öngörülen koruma, gözetme ve haklardan yararlanmaları temin edilmeli; annelik izni, hastalık izni olarak değerlendirilmemeli; istihdama (Aile Sorumluluğu Olan Kadınların İstihdamı) ilişkin 1965 tarihli Tavsiye Kararında öngörülen önlemler hemşirelik personeline de uygulanmalıdır (madde 42) denilmektedir. Bu tavsiye kararı gereğince, hemşirelik personelinin izinler, çalışma çizelgeleri vb. hakları ile ilgili yapılacak düzenlemelerin hemşirelik personeli temsilcileri ile anlaşarak yapılması gerektiği vurgulanmaktadır. ĠĢ sağlığının korunması ile ilgili olarak Tavsiye Kararında hemşirelik personeli, herhangi bir göreve atanırken ve söz konusu görevden ayrılırken ve hizmetleri sırasında düzenli 7

8 aralıklarla tıbbi muayeneden geçirilmelidir (madde 47) denmektedir. Hemşirelik personeli, kendi sağlıkları veya başkalarının sağlığı açısından kesin riskin söz konusu olduğu veya böylesi bir riskten kuşkulanılan koşullarda herhangi bir göreve tahsis edildikleri durumda, söz konusu riske uygun zaman aralıklarıyla düzenli olarak tıbbi muayeneden geçirilmelidir. Bu maddede öngörülen muayenelerde objektiflik ve gizlilik ilkeleri güvence altına alınmalıdır; belirtilen muayeneler, muayene edilen şahıslarla yakın çalışma ilişkisi içinde olan doktorlar tarafından yapılmamalıdır (madde 47). Hemşirelik personelinin mesleklerini icra ederlerken maruz kalabilecekleri özel risklerin, önlenebilmeleri ve gerektiğinde telafi edilebilmeleri açısından, tespitine iliģkin araģtırmalar yapılmalı ve sürekli güncellenmelidir(madde 48). Hamile veya çocuklu personelin normal görevleri kendilerinin veya çocuklarının sağlığı açısından risk oluşturuyorsa bu tür personel haklarında herhangi bir kayıp söz konusu olmaksızın durumlarına uygun baģka görevlere transfer edilmelidirler(madde 50). Hemşirelik personelinin sağlık ve güvenliğinin korunmasına ilişkin hükümlerin etkin şekilde uygulanması açısından hemşirelik personeli ile kendilerini temsil eden örgütler işbirliği içinde hareket etmelidir (madde 51). Hemşirelik personelinin sağlık ve güvenliklerinin korunmasına ilişkin yasa ve mevzuat hükümleri ile diğer hükümlerin uygulamalarının denetlenmesi ve gözetlenmesi için gereken önlemler alınmalıdır(madde 52). HemĢirelik personelinin sosyal güvenlik korumasında, faaliyetlerin özel durumu ve yapısı dikkate alınması; en azından diğer sektördekilerle denk olan sosyal güvenlik haklarından yararlanması gerektiği (madde 53); iş değişikliği veya geçici süre iş bırakma durumunda hakların elde edilmesi için uygun düzenlemelerin yapılması gerektiği (madde 54), hemşirelik personelinin görevleri nedeniyle meydana gelebilecek herhangi bir hastalığı iģ hastalığı olarak kabul edilmeli ve ulusal yasa ve mevzuat hükümlerinde bununla ilgili telafi hükümleri yer almalıdır (madde 56). Özel istihdam düzenlemeleri ile ilgili olarak tavsiye kararında, mevcut hemşirelik personelini en etkin şekilde kullanmak, nitelikli kişilerin mesleği bırakmalarına engel olmak amacıyla geçici ve yarım günlük istihdamı mümkün kılacak düzenlemelerin yapılması önerilmektedir (madde 57). 8

9 Hemşirelik öğrencilerinin ise, diğer dallardaki öğrencilerle eşit haklara sahip olmaları, hemşirelik öğrencilerinin uygulama çalışmaları, öğretim ihtiyaçlarının göz önünde bulundurulması ile gerekli düzenlemelerin yapılması, öğrencilerin hemşire açığını kapatmak amacıyla hiçbir şekilde kullanılmaması gerektiği (madde 60) vurgulanmaktadır. Uluslar arası işbirliği ile ilgili olarak tavsiye kararında üye ülkelerin eğitim öğretimi, uygulama ve istihdam ile ilgili konularda işbirliğinin desteklenmesi gerektiği vurgulanmakta (madde 62) ve her ülkenin kendi şartlarını göz önüne alarak gerekli düzenlemeleri yaparak bu tavsiye kararlarını uygulaması gerektiği belirtilmektedir. ÖZET Ülkemizde genel olarak çalışma hayatı incelendiğinde, iş gücünün verimli ve etkin kullanılması yönünde uygun şekilde düzenlenmemiş olduğu görülmektedir. Çalışma şartları, çalışma saatleri, dinlenme saatleri, ücret, iş sağlığı ve iş güvenliği gibi konularda hali hazırda yaşanan pek çok olumsuzluk vardır Hemşirelik hizmetlerinin sağlık alanındaki hayati rolüne rağmen ne yönetimi, ne çalışma koşulları ne de ücreti maruz kaldığı şartlara uygun standartlara kavuşturulabilmiş değildir. Ulslararası Çalışma organizasyonunun (ILO) tavsiye kararlarında yer alan hemşirelik hizmetlerinin niteliği ile bağdaşan hükümlerin hemşirelik çalışma hayatına yansıtılması; hasta güvenliği ve çalışan güvenliği açısından genel olarak toplum sağlığını da yükselterek sağlık harcamalarının azaltılması gibi önemli kazanımlar sağlayacaktır. 9

10 DEĞERLENDĠRME SORULARI 1. Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) nün Hemşirelik Personelinin İstihdamı ile Çalışma ve Yaşam Koşullarına İlişkin Tavsiye Kararı ile ilgili aşağıdakilerden hangisi doğrudur? a) Bu tavsiye kararı hemşireler ile birlikte diğer sağlık meslekleri ile de ilgilidir. b) Türkiye Avrupa Birliğine kabul sürecinde bu tavsiye kararını imzalamıştır. c) En iyi tarafı hemşirelik ile ilgili düzenlemelerin hemşire dışı profesyoneller tarafından yapılmasını tavsiye etmesidir. d) Bu tavsiye kararının tümü hemşirelerin ücretlerini nasıl alacakları ile ilgili düzenlemeleri içerir. e) Bu tavsiyelerin yerine getirilmesi ile hemşirelik istenilen konuma gelecek, hemşireler daha az tükenecektir. 2. Aşağıdakilerden hangisi Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) nün Hemşirelik Personelinin İstihdamı ile Çalışma ve Yaşam Koşullarına İlişkin Tavsiye Kararı nda yer almaz? 10 a. Hemşirelerin iş sağlığının korunması b. Hemşirelikte performans yönetimi c. Hemşirelik mesleğinin uygulanması d. Hemşirelikte kariyer gelişimi e. Çalışma zamanı ve tatil araları CEVAP ANAHTARI 1. E 2. B

11 YARARLANILAN KAYNAKLAR 1. (1999) Uluslararası Çalışma Organizasyonu, Hemşirelik Personeli 149 Sayılı Sözleşme Kararları, (International Labour Organization. İstanbul Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Hemşirelikte Yönetim Anabilim Dalı Yüksek Lisans Ders Notu. 2. Bilazer F.N., Konca G.E., Uçak H., Erdemir F., Çıtak E. (2008) Türkiye de Hemşirelerin Çalışma Koşulları, Adak ofset matbaacılık, Ankara. 11