International Journal of Languages Education and Teaching

Transkript

1 ISSN: , Mannheim GERMANY p THE ANALYSIS OF YAVUZ BÜLENT BAKİLER'S POEM NAMED "SASIRDIM KALDIM ISTE" YAVUZ BÜLENT BÂKİLER İN ŞAŞIRDIM KALDIM İŞTE ADLI ŞİİRİNİN ONTOLOJİK TAHLİL YÖNTEMİ İLE ÇÖZÜMLENMESİ 1 Muhammet TAŞKESEN 2 ABSTRACT To be determined the value of esthetic of work of art developed various methods until today. There is ontological philosophy under the skin one of these methods ontological analysis. The ontology of art accept the work of art substantial and seperate various layers. The relationship betweeen subject and object acts determining the value of esthetic. Roman Ingarden and Nicolai Hartmann mentioned firstly the property layers of the work of arts. In our country İsmal Tunalı served acknowledged the ontology of art with the work named The Ontology of Art. Tunalı explained his opinions about the property layers in the works of Roman Ingarden and Nicolai Hartmann, stated the diversity and suggested a analysis method and appilayed. In this study Yavuz Bülent Bakiler's, who was born in Sivas in 1935 and one of the most important agents of contemporary Turkish poem, poem named "Şaşırdım Kaldım İşte" examined and indicated the value of esthetic of this poem. Key Words: Yavuz Bülent Bakiler, Şaşırdım Kaldım İşte, Ontological Analysis Method, Art Ontology, Esthetic. ÖZET Sanat eserlerinin estetik değerinin belirlenmesinde günümüze kadar çeşitli yöntemler geliştirilmiştir. Bu yöntemlerden birisi olan ontolojik tahlilin temelinde ontoloji felsefesi yer alır. Sanat ontolojisi sanat eserlerini var olan olarak kabul eder ve çeşitli tabakalara ayırır. Süje (özne) ile obje (nesne) arasındaki ilişki eserlerin estetik değerinin belirlenmesinde rol oynar. Sanat eserlerinin varlık tabakalarından ilk söz edenler Roman Ingarden ve Nicolai Hartmann olmuştur. Ülkemizde sanat ontolojisinin tanınmasına İsmail Tunalı Sanat Ontolojisi adlı eseriyle hizmet etmiştir. Tunalı, söz konusu eserinde Nikolai Hartmann ve Roman Ingarden in sanat eserlerindeki varlık tabakalarıyla ilgili görüşlerini karşılaştırarak açıklamış, farklılıkları üzerinde durmuş ve onların tabakalarından hareketle bir tahlil yöntemi önererek uygulamasını da göstermiştir. Bildiride, çağdaş Türk şiirinin en önemli temsilcilerinden, 1935 yılında Sivas ta doğan Yavuz Bülent Bâkiler in Şaşırdım Kaldım İşte adlı şiiri ontolojik yöntem ile varlık tabakalarına ayrılarak incelenecek ve şiirin estetik değeri belirlenmeye çalışılacaktır. Anahtar Kelimeler: Yavuz Bülent Bakiler, Şaşırdım Kaldım İşte, Ontolojik Tahlil Yöntemi, Sanat Ontolojisi, Estetik. 1 Bu çalışma Nevşehir Hacı Bektaşi Veli Üniversitesi tarafından düzenlenen 1. Uluslararası Dil Eğitimi ve Öğretimi Sempozyumu nda sözlü bildiri olarak sunulmuştur. 2 Muhammet Taşkesen, Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Dili Edebiyatı Bölümü, Yüksek Lisans Öğrencisi. e-posta: mmt1367@windowslive.com

2 1780 Muhammet TAŞKESEN 1. Giriş Sanat eserlerini çözümlemek ve estetik değerini belirlemek için günümüze kadar birçok yöntem ve eleştiri kuramı geliştirilmiştir. Tarihsel Eleştiri, Sosyolojik Eleştiri, Marksist Eleştiri, Psikanalitik Eleştiri gibi kuramların yanında doğrudan metine odaklanan Yeni Eleştiri, Rus Biçimciliği, Yapısalcılık gibi kuramlar da yer alır. Ontolojik tahlil yöntemi, sanat eserinin varlık tabakalarına ayrılarak estetik değerinin tespit edilmesinde kullanılan yöntemlerden biridir. Bu bildiride, öncelikle ontolojik tahlil yöntemi hakkında teorik bilgiye yer verilecek ve Yavuz Bülent Bâkiler in Şaşırdım Kaldım İşte adlı şiiri bu yöntemle çözümlenecektir. Yöntemin temelinde ontoloji felsefesi yer alır. Ontoloji kelimesi varlık bilimi anlamına gelmektedir. Nikolai Hartmann ve Roman Ingarden in görüşleri çerçevesinde şekillenen sanat ontolojisinin Türkiye de tanınmasına İsmail Tunalı, Sanat Ontolojisi 3 adlı eseriyle öncülük etmiştir. Tunalı, ayrıca Estetik 4 adlı eserinde de ontolojik estetik üzerinde durmuştur. Tunalı, Sanat Ontolojisi nde genel ontoloji hakkında bilgi verdikten sonra sanat ontolojisinin kuruluşu, estetik obje analizi ve sanat eserlerinde varlık tabakalarını edebiyat, resim, plastik, yapı eseri ve müzik eserinde olmak üzere başlıklar altında incelemiştir. Nikolai Hartmann ve Roman Ingarden in sanat eserlerindeki varlık tabakaları görüşlerini karşılaştırarak açıklamış, farklılıkları üzerinde durmuş ve onların tabakalarından hareketle kendince bir sistem oluşturmuştur. Tunalı, önerdiği tahlil yöntemini, Yahya Kemal Beyatlı nın Sessiz Gemi ve Cahit Sıtkı Tarancı nın Gün Eksilmesin Penceremden şiirlerine uygulamıştır. Ontolojinin temel sorunu varlık üzerinedir. Bu sorunsalı Aristotales e kadar götürmek mümkündür. Ontoloji hakkında Tunalı, şu bilgilere yer verir: Yirminci yüzyılda Nicolai Hartmann ın kurduğu ve geliştirdiği bu yeni felsefe anlayışı, var-olan ı ve varlığın bütününü kendine konu olarak alır. Var-olan ve varlık nedir? Varlık tarzları, varlık tabakaları ve varlık kategorileri nedir soruları- onun özellikle araştırdığı, üzerinde durduğu birtakım ana ve temel sorulardır (2014, s. 9). Sanat eserlerinin estetik değerinin tespitinde süje (özne) ve obje (nesne) ilişkisi ön plandadır. Mehmet Dursun Erdem, bu yöntemle ilgili çözümleme yaptığı makalesinde, sanat eserindeki estetiği neyin belirlediği noktasında estetikçiler arasında çok tartışmalar meydana gelmiştir. Bazı estetikçiler sanat eserindeki estetiğin kaynağını sujede (özne-okur) ararken, kimi estetikçiler bunu objede yani eserin kendisinde aramışlardır. Bu anlamda estetikçiler subjektivist ve objektivist olarak ikiye ayrılmaktadır. Modern ontolojik inceleme bu iki yaklaşımın ortasını bulmaya çalışan bir inceleme tekniğidir (2007, s. 255) tespitine yer verir. Süje (özne) sanat eseri karşısında estetik ve estetikçi olmak üzere iki tavır takınır: Estetik tavır, sanat eseri karşısında, onu estetik olarak algılayan, ondan haz duyan öznenin tavrıdır. Estetikçi tavır, sanat eserinin oluşumunu, mükemmelliğini sağlayan tabakaların neler olduğunu, tabakaların birbiriyle münasebetini ve işlevlerini sorgulayan yaklaşımdır (Köktürk, 2003, s. 171). 3 Tunalı, İsmail, Sanat Ontolojisi, İnkılâp Kitabevi, İstanbul, Tunalı, İsmail, Estetik, Remzi Kitabevi, İstanbul, 2002.

3 YAVUZ BÜLENT BÂKİLER İN ŞAŞIRDIM KALDIM İŞTE ADLI ŞİİRİNİN ONTOLOJİK TAHLİL YÖNTEMİ İLE ÇÖZÜMLENMESİ 1781 Sanat ontolojisi, sanat eserlerini var olan olarak kabul eder. Tunalı, sanat ontolojisinin ödevini şu şekilde belirtir: Genel ontoloji nasıl araştırmasının temelini var olan da buluyorsa, aynı şekilde, bu var olan, estetik alanındaki karşılığını tek tek sanat yapıtlarında bulur. Sanat yapıtları, estetik obje, var olan şeylerdir. Ama, real varlıktan farklı olan var olan lardır. İşte, sanat ontolojisine düşen ödev, bu farklı var olan ı araştırmaktır (2002 s. 52). Sanat eserinin real ve irreal birbirine karşıt iki alana bölündüğünü belirten Tunalı, Nikolai Hartmann ın bu belirlemeye iki yeni deyim geliştirdiğini belirtir, Ön-yapı (Vordergrund) ve arka-yapı (Hintergrud). Bu iki deyim, objektivation un real ve irreal alanlarını karşılar ( aktaran Tunalı, 2014, s. 60). Tunalı, tabakalar düşüncesini estetikte ve edebiyat eserlerinde ilk uygulayan kişinin Roman Ingarden olduğunu belirttikten sonra Ingarden in tabakaları şu şekilde sıraladığını aktarır: 1. Kelime sesleri ve onlara dayanarak meydana gelen ve daha yüksek bir basamağı gösteren ses yapıları, 2. Farklı derecelerdeki anlam birlikleri tabakası, 3. Farklı şematik görüşler tabakası, 4. Tasvir edilen şeylerin (nesne, insan ve olaylar) ve onların alınyazısı tabakası (2014, s. 89). Mümtaz Sarıçiçek, bu yöntemi uyguladığı Coşkun Ertepınar ın Hatırlar mısın Şiirinin Ontolojik Tahlil Metoduyla İncelenmesi isimli çalışmasında şu bilgilere yer verir: Tunalı, her iki düşünürün görüşlerinden hareketle metin çözümlemesinde kullanılabilecek eklektik bir yöntem önerir. Buna göre edebiyat eserini incelerken şu tabakalardan oluştuğunu varsayarak hareket etmek gerekmektedir: 1. Fiziksel var-olan kelimelerin ses tabakası 2. Anlam tabakası 2.1. Semantik tabaka 2.2. Nesne ya da obje tabakası 2.3. Karakter (ruhi özellik) tabakası 2.4. Alın yazısı/kader tabakası. (2010, s. 111) Ontolojik tahlil yöntemi hakkında verilen teorik bilgiden sonra inceleme nesnesine geçilebilir. 1. İnceleme Nesnesi ŞAŞIRDIM KALDIM İŞTE 5 Sözde, senden kaçıyorum doludizgin atlarla Bâzan sessiz sedasız ipekten kanatlarla Ama sen hep bin yıllık bilenmiş inatlarla 5 Bâkiler, Yavuz Bülent, Harman, Yakın Plan Yayınları, İstanbul, s. 128.

4 1782 Muhammet TAŞKESEN Karşıma çıkıyorsun en serin imbatlarla Adını yazıyorsun bulduğun fırsatlarla Yüreğimin başına noktalarla, hatlarla Başbaşa kalıyorum sonunda heyhatlarla Sözde, senden kaçıyorum doludizgin atlarla Ne olur bir gün beni kapında olsun dinle Öldür bendeki beni sonra dirilt kendinle Çarpsan kara sevdayı en azından yüz binle Nasıl bağlandığımı anlarsın kemendinle Kaç defa çıkıp gittim buralardan yeminle Ama her defasında geri döndüm seninle Hangi düğüm çözülür, nazla, sitemle, kinle Ne olur bir gün beni kapında olsun dinle. Şaşırdım kaldım işte, bilmem ki n emsin? Bâzan kız kardeşimsin, bazen öpöz annemsin Sultanımsın susunca, konuşunca kölemsin Eksilmeyen çilemsin Orada ufuk çizgim, burda yanım yöremsin Çaresizim çaremsin. Şaşırdım kaldım işte, bilmem ki n emsin? Yavuz Bülent Bâkiler Yavuz Bülent Bâkiler, 23 Nisan 1936 da Sivas ta doğmuştur. İlk ve orta öğrenimini Sivas, Gaziantep ve Malatya da tamamlayan Bâkiler, 1960 yılında Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesinden mezun olmuştur. Bir dönem avukatlık yapsa da bu mesleğinden vazgeçerek Ankara da çeşitli görevlerde bulunduktan sonra 1995 yılında Başbakanlık Müşavirliği nden emekli olmuştur. Çağdaş Türk şiirinin en önemli temsilcilerinden olan Bâkiler, şiir yazmaya çocukluk yıllarında başlamış ve üniversite yıllarında geliştirmiştir. İlk şiir kitabı Yalnızlık 1962 de, Duvak 1971 de, Seninle 1987 de yayınlanmıştır yılında yayınlanan son şiir kitabı Harman diğer şiir kitaplarında yer alan şiirleri ihtiva etmekle birlikte son dönemde yazdığı yeni şiirleri de içerir. Şiir kitaplarının yanında iki adet antolojisi, biyografik eserleri ve çeşitli düzyazı eserleri de bulunmaktadır. İbrahim Tüzer, Bâkiler in, çağdaş Türk şiirindeki önemine şu şekilde dikkat çeker: Üslûbunu temiz İstanbul Türkçe sine göre oluşturan Yavuz Bülent Bakiler, Türkçe ye duyduğu derin his ve alaka, onu en iyi şekliyle kullanma isteği ve bu istekten kaynaklanan kendini bulmuş bir edebi kişilik ile, güçlü bir yazım tekniği oluşturmuştur. Uydurma dille ortaya konan eserlere eser denemeyeceğini, bunlara eser dense bile bunların toplumun beklentilerine cevap veremeyeceğini ifade eden Bakiler, gerek şiirlerine seçmiş olduğu konular itibarîyle gerekse yüreğinin ta derinliklerinden gelen coşkun bir söyleyiş tarzıyla çağdaş Türk şiiri içerisinde müstesna bir yere sahiptir (1999, s. 16).

5 YAVUZ BÜLENT BÂKİLER İN ŞAŞIRDIM KALDIM İŞTE ADLI ŞİİRİNİN ONTOLOJİK TAHLİL YÖNTEMİ İLE ÇÖZÜMLENMESİ Şaşırdım Kaldım İşte Şiirinin Ontolojik Tahlil Yöntemiyle Çözümlenmesi 2.1. Fiziksel Var-olan Kelimelerin Ses Tabakası: Ontolojik tahlil yönteminin bu ilk tabakasında, fiziksel olarak var olan kelimelerdeki ritmi oluşturan sesler, vezin ve ahengi sağlayan unsurlar üzerinde durulur. Bu ses tabakası, her kelimenin vazgeçilmez bir elemanıdır. Özellikle, edebiyat eserlerinden şiir, lirik şiir söz konusu olunca, bunun önemi büsbütün belirir. Çünkü, bir şiir ilk plânda tek tek seslerin ritmine dayanır. Bu bakımdan, şiir, müziğe en çok yaklaşan bir sanat olur (Tunalı, 2014, s. 112). Ontolojik tahlil yöntemiyle uygulama yapan Sarıçiçek, Türkçe seslerin fonetik yapısı göz önüne alındığında bir takım seslerin mahreçleri ve temas noktaları bakımından müzikal bir değer taşıdığı bilinir ve birçok şairimiz tarafından bu maksatla kullanıldığı bir vakıadır. Bu seslerden n, r, l, y gibi sedalı/sürekli sesler alışkanlık ve tannaniyet kazandırmada en çok tercih edilen sesler olurken, p, ç, t, k" gibi sedasız/süreksiz/patlayıcı sesler ise kesicilik fonksiyonuyla kullanılmışlardır. Bu seslerin hem her birinin tekrarı ile ritim hem de dönüşümlü olarak tekrarı ile armoni oluşturması beklenmiştir (2010, s. 112) tespitinde bulunmuştur. Söz konusu tespit inceleme nesnesine uygulandığında şiir başlığı ile birlikte yüz yirmi beş kelimeden oluşmaktadır. Sedalı/sürekli seslerin kullanımının dağılımı şu şekildedir: n (82), r (42), l (54) ve y (15). Sedasız/süreksiz/patlayıcı seslerin dağılımı: p (7), ç (11), t (18), k (29), olarak mevcuttur. Bu dağılım değerlendirildiğinde başlık dâhil 772 sesten oluşan şiirde sedalı/sürekli seslerin kullanımı 193 e tekabül ederken sedasız/süreksiz/patlayıcı seslerin toplam kullanımı 65 e tekabül eder. Bu durum şiirin müzikal değerini göstermektedir. Şiirde başlık dâhil olmak üzere 125 kelimede kullanılan ünlülerin dağılımı şu şekildedir: a (93), e (63), ı (39), i (57), u (24), ü (10), o (16), ö (9). Bu bağlamda a, e, ı, i ünlülerinin de şiirin melodisine katkı sağladığı görülmektedir. Bentlerle oluşturulan şiirde dize sayıları farklıdır. Üç bölümden oluşan şiirin ilk iki bölümü sekiz, son bölümü yedi dizeden oluşmaktadır. Şiirin geneline 14 lü hece vezni hâkimdir. Fakat şiirde bu ölçüyü bozan istisna iki durum söz konusudur. Birincisi, ilk bölümün birinci ve son dizesinde tekrarlanan Sözde, senden kaçıyorum doludizgin atlarla dizesidir ve 8+7=15 li hece ölçüsü kullanılmıştır. İkinci istisna ise son bölümde yer alan Eksilmeyen çilemsin ve Çaresizim çaremsin dizelerindedir ve 7 li hece ölçüsü ile yazılmıştır. Şiirde ahengi sağlayan unsurlardan kafiye ve redifler birinci bölümde at tam kafiyesi ve larla redifiyle, ikinci bölümde in tam kafiyesi ve le redifiyle, üçüncü bölümde ise e yarım kafiyesi ve msin redifiyle sağlandığı görülmektedir. Ayrıca birinci bölümün ilk ve son dizesinde Sözde, senden kaçıyorum doludizgin atlarla, ikinci bölümün ilk ve son dizesinde Ne olur bir gün beni kapında olsun dinle ve üçüncü bölümün ilk ve son dizesinde Şaşırdım

6 1784 Muhammet TAŞKESEN kaldım işte, bilmem ki n emsin? mısralarının nakarat dize olarak yinelenmeleri de ahengin artmasında etkilidir. Şiir üzerinde inceleme yapan Rıfat Araz ın şiirin kelimeleri hakkındaki çıkarımı Mükemmel bir uyum içinde görülen kelimeler, sanki şiirin muhtevasını teşkil eden aşk ın ateşinde, birbirleriyle kaynamış gibidirler. Kelimelerin şekil ve anlam yapılarına taalluk eden bu uyum, şiirde estetik birliğin ve bütünlüğün ortaya çıkmasını, muhtevanın derinleşmesini sağlamıştır (2001, s. 2) yönündedir Anlam Tabakası: Semantik Tabaka: Anlam tabakası hakkında Tunalı, anlam sfer inin ses sfer ine en yakın tabakası, kelimelerin anlam tabakasıdır. Tek tek kelimelerin birleşerek meydana getirdikleri anlam, semantik anlamındaki anlamdır. Burada kelimelerin, sözlerin anlamları analiz edilebilir. Ayrıca, yine, kelimelerin oluşturduğu cümleler yargı bakımından çözümlenebilir (2014, s. 112) bilgisine yer verir. Cüneyt Issı, irreal alanın ilk basamağı olan anlam tabakasında öncelikle şiirde kullanılan kelimelerin tek tek temel anlamlarını ortaya koymak, ardından da kelimelerin birleşerek oluşturdukları cümlelerin anlamı üzerinde durmak gerekir (2004, s. 142) diyerek bu tabakada yapılması gerekenlerin altını çizer. Şaşırdım Kaldım İşte şiirinde yer alan kelimelerin temel anlamları şu şekildedir: Tablo: 1 6 Sözde: Gerçekte öyle olmayıp öyle geçinen Doludizgin: Son hızla. veya bilinen. İpek: İpek böceği kozaları çözülerek çıkarılan ve dokumacılıkta kullanılan çok ince, esnek ve parlak tel. İnat: Bir konuda direnme, ayak direme, diretme, direnim. Nokta: 1. Çok küçük boyutlarda işaret, benek. 2. Hiçbir boyutu olmayan işaret. Heyhat: Yazık, Ne yazık! Kemend: 1. Hayvanları yakalamak için kullanılan, ucu ilmikli, kaygan uzun ip. 2. İdam için kullanılan yağlı kayış. Düğüm: İplik, ip, halat gibi bükülebilir şeyleri kıvırıp kendi üzerine veya birbirine dolayarak yapılan boğum. Sitem: Bir kimseye yaptığı bir hareketin veya söylediği sözün üzüntü, alınganlık, kırgınlık Bilenmek: Bilemek işine konu olmak, keskin duruma getirmek. İmbat: Yazın, gündüzün denizden karaya doğru esen mevsim rüzgârı, deniz yeli. Hat: Çizgi, yazı. Kara Sevda: Umutsuz ve güçlü aşk. Yemin: Ant. Naz: 1. Kendini beğendirmek amacıyla yapılan davranış, cilve. 2. İsteksiz gibi görünerek yalvartmak amacıyla yapılan davranış. Kin: Öç almayı amaçlayan gizli düşmanlık, garez. 6 Türkçe Sözlük, TDK, Ankara, 1988.

7 YAVUZ BÜLENT BÂKİLER İN ŞAŞIRDIM KALDIM İŞTE ADLI ŞİİRİNİN ONTOLOJİK TAHLİL YÖNTEMİ İLE ÇÖZÜMLENMESİ 1785 gibi duygular uyandırdığını öfkelenmeden belirtme. Şaşırmak: Bir işe nasıl başlayıp, o işi nasıl sürdüreceğini ve nasıl sonuçlandıracağını bilemeyecek duruma gelmek, içinden çıkamamak Köle: Savaşta tutsak alınan, yabancı ülkelerden zorla kaçırılıp özgürlükten mahrum bırakılan veya başkasından satın alınan erkek, kul, esir. Ufuk: 1. Çekülün gösterdiği dikey çizgi ile gözlemci üzerinden geçen düzlem, göz erimi. 2. Düz arazide veya açık denizde gökle yerin birleşir gibi göründüğü yer, çevren, göz erimi. Çaresiz: Çaresi bulunmayan, onulmaz, bîçare. Sultan: Müslüman, özellikle Sünnî hükümdarların kullandıkları unvan, padişah. 2. Padişahların, erkek ve kız çocukları ile anne ve eşlerine verilen unvan. Çile: Dervişlerin 40 gün süre ile kendilerine uyguladıkları zahmetli ve perhizli dönem. Zahmet, sıkıntı. Yöre: Bir bölgenin belli bir yer ve çevresini kapsayan sınırlı bölümü, havali, mahal. Çare: Bir sonuca varmak, ortadaki engelleri kaldırmak için tutulması gereken yol, çıkar yol, çözüm yolu. Şiirin ilk bölümünde şiir öznesi, sevgiliden doludizgin atlarla kaçmaktadır. Fakat bu kaçışın, sözde kelimesiyle gerçekte olmayan bir kaçış olduğu anlaşılmaktadır. Sessiz bir kaçış olan bu serüven ipekten kanatlar ile yapılarak daha da naif bir hâl almaktadır. Çünkü ipek, ince, parlak ve yumuşak olma özelliklerine sahiptir. Şiir öznesi kaçtığı sevgilinin güçlü bir inatla karşısına çıktığını belirtmektedir. Bu karşılaşma serin imbatlarla yapılarak öznenin ilgisini çekmektedir. Her fırsatta, sevgili öznenin yüreğine adını yazmaktadır. Sonunda ise özne yine kendi başına kalmaktadır. Şiirin ikinci bölümünde özne, sevgiliye yalvarmakta bir gün bile olsa kapısında kendisini dinlemesini istemektedir. Öldür bendeki beni sonra dirilt kendinle diyen özne kaçtığı şeyden uzaklaşmak istemediğini dile getirir. Özne, bağlılık derecesini kement sözcüğü ile somutlaştırmaktadır. Kement, idam için kullanılan yağlı kayıştır. Nasıl ki idama mahkûm birinin bu sıkı ipten kurtulması imkânsız ise özne de kaçtığı şeyden kurtulamayacaktır. Özne kaçtığı şeyden uzaklaşmak için çaba gösterdiğini yemin sözcüğü ile somutlaştırmaktadır. Fakat her defasında kaçtığı şeye yenik düşerek tekrar geri döndüğünü belirtir. Şiir öznesi, düğüm kelimesini mecazi anlamda kullanarak içinde bulunduğu karışık durumu somutlaştırmakta ve bunun nazla, sitemle ve kinle çözülemeyeceğini vurgulamaktadır. Şiirin üçüncü bölümünde, özne içinde bulunduğu durumu şaşırdım kaldım işte diyerek belirtmekte ve bilmem ki n emsin? sorusuyla aradığı şeyin ne olduğunu sorgulamaktadır. Özne, verdiği cevaplarla aradığı şeyin bazen kız kardeşi, bazen annesi, susunca sultanı yani sevgilisi, konuşunca kölesi, bitmeyen çilesi, ufuk çizgisi, yöresi ve nihayetinde de çaresi olduğunu belirtmektedir. Bu cevaplara bakıldığında öznenin aradıkları arasında anne ve kız kardeş özlemi olduğu açıkça gözükmektedir. Susunca sultan ve konuşunca kölesi olduğu

8 1786 Muhammet TAŞKESEN şeyin nefsi olduğunu söylemek de mümkündür. Eksilmeyen çile ve çaresizin çaresi olan bu aranılan şey aslında öznenin hiç bitmeyen çilesi ve tek muhtaç olduğu çaredir. Özne şiirin sonunda Şaşırdım kaldım işte, bilmem ki n emsin? diyerek aradığı şeyin ne olduğunu bulamadığını belirtmektedir. Bâkiler in bu şiirini iki açıdan çözümlemek mümkündür. Şairin kaçmasına ve şaşırıp kalmasına vesile olan aşk hem beşerî hem de ilahî aşk olarak çözümlenmeye müsaittir. Şair, aşkının nefse yenik düşmesinden korkup kaçışı seçer; ancak her defasında kendisini aşkın o sonsuz ve büyüleyici kapısında bulur. Aşığın her kaçışı aslında kalbine doğru aldığı bir yoldur. Çünkü kendisinden kaçtığı şeyi aslında her yere kalbinin içine götürmektedir. Bu yüzden kaçışı hep sözde kalmaktadır. Sonunda çaresizliğini kabullenip, aşkın bu sonsuzluğuna ve vazgeçilmezliğine hayranlığını dile getirir (Bayrak ve Dağ, 2013, s. 1012). Atilla Aktaş, Yavuz Bülent Bâkiler in Şiir Sanatı isimli yüksek lisans tezinde inceleme nesnesi olan şiirin beşerî aşk üzerine olduğunu şu şekilde açıklar: Duygusal kaygıların hep önde tutulduğu bu şiirde, ilahî aşka yorulabilecek mısralar bulunmakla birlikte şiirin geneli beşerî aşkı işlemektedir. Bâkiler, Şaşırdım Kaldım İşte de sevgilisine, sen benim her şeyimsin demenin çeşitli yollarını aramıştır. Şair sevgilisini, sahip olduğu varlıklar arasında bir konuma yerleştirememektedir ve bütün varlığını kuşatan bir aşkla karşı karşıyadır. İşte bu gerilimin verdiği çaresizliğini yaşamaktadır (2010, s. 49) Nesne ya da Obje Tabakası: Anlam tabakasından sonra gelen bu tabakada gerçekliğinden soyutlanmış irreel bütün obje ve nesneler vasıtasıyla arka planın keşfedilmesi söz konusudur (Köktürk, 2003, s. 173). Oğuz Öcal, ontolojik çözümleme yaptığı bir çalışmasında bu tabakayla ilgili olarak Semantik tabakaya dayanarak dışlaşan tabaka ise nesne ve obje tabakasıdır. Bu tabaka, kelimeler ve cümleleri birbiriyle ilişkilendiren, bir araya getiren bağlamı, konuyu kapsar. Şiirde bu kendisinden düz ve yan anlamlarla bahsedilen nesnedir. Sessiz Gemi şiirinde obje tabakasını, gemi ile insan arasındaki metaforik ilişki oluşturur (2008, s. 138) bilgisine yer verir. Başta Aristoteles olmak üzere, Antikite den günümüze gelene kadar, birçok düşünür, bu tabakayı eserin asıl taşıyıcısı olarak görmüşlerdir (Tunalı, 2014, s ). Şiirin birinci bölümünde doludizgin at kaçışı, ipekten kanat kırılganlığı, serin imbat olumlu duyguyu ve hat alınyazısını nesneleştirerek görünür kılmaktadır. İkinci bölümde kemend kölelliği ve tutsaklığı, üçüncü bölümde kız kardeş, anne, sultan ve köle aşkı görünür kılmaktadır. Sultan-köle karşıtlığı ilişkinin yer değiştirmesi olarak da ele alınabilir. Ufuk çizgisi, geleceği nesneleştirmektedir. Araz, doludizgin atlar ve ufuk çizgim ifadelerine şair tarafından, aşka dair farklı anlamlar çağrıştırsa da, ilk bakışta Türklerin gerek İslamiyet ten önce ve gerekse İslâm dinini kabulleriyle başlayan ve asırlaca devam eden, mekânda ilerleme, yayılma ve genişleme idealleri de yüklen[diğini] (2001, s. 3)belirtir. Yine Araz, ipekten kanatlarla kaçmak ifadesinin aşk duygusuyla birlikte, vatan haline getirilen coğrafyada hak, hukuk ve adaletle tesis edilen iktisadi, sosyal ve kültürel alanlardaki yükseklişi, yaşanılan bir medineyetin

9 YAVUZ BÜLENT BÂKİLER İN ŞAŞIRDIM KALDIM İŞTE ADLI ŞİİRİNİN ONTOLOJİK TAHLİL YÖNTEMİ İLE ÇÖZÜMLENMESİ 1787 ortaya çıkardığı dosyal refahı da çağrıştır[dığını] (2001, s. 3) belirtir. Araz, Bâkiler in şiirinde mevcut olan kelimeleri iç ve dış âlem açısında şu şekilde yorumlamıştır: Bu durum birinci bölümde doludizgin atlarla ve ipekten kanatlarla kaçmak, en serin imbatlarla karşısına çıkmak, yeminle çıkıp gitmek, geri dönmek, aşkın kemendiyle bağlanmak, şiirin sonuna doğru da bazen kız kardeş, bazen öp öz anne olmak, burada yan yöre olmak gibi ifadeler şiirdeki muhtevanın dış âlemle olan ilgi ve alâkasını ortaya koyar. Ancak bütün bu ifadelere bağlı olan anlamlar, sağlam bir zincirin halkaları gibi sevgi, sevdâ ve aşk intibaları ile irtibatlandırılmıştır. Nitekim henüz üzerinde durmadığımız son bölümde geçen Bazen kız kardeşimsin, bazen öp öz annemsin mısraında aşk, kız kardeş sevgisi ve anne sevgisi olarak karşımıza çıkar. Nefis daima dış âlemle, aşk ise iç âlemle temas halinde bulunmayı arzular. Aşk ile nefsin karşılıklı bu iç ve dış çatışmasında daima içten, yani aşktan yana bir tavır takınan şair, dışı daima içe bağlamaya gayret gösterir (2005, s. 7) Karakter (Ruhî Özellik) Tabakası: Bu tabakada şiir öznesinin ruhsal durumunun ortaya konulması söz konusudur. Burada söz konusu olan, kişilerin davranış ve eylemi değil de, onun arka plânında bulunan ruhî tavır ve karakterlerdir. Büyük edebiyat eserlerinde, bu ruhî tahlillere büyük önem verilir (Tunalı, 2014, s. 113). Şiirin birinci bölümünde, Sözde senden kaçıyorum doludizgin atlarla dizesi, özgürlüğüne düşkün bir bireyi sezdirmektedir. Kaçmak ve kurtulmak istemesi bunu ispatlamaktadır. Kullanılan sözde ifadesi aslında çıkılacak sonucu yani başarısız bir eylemi de belirginleştirmektedir. Bu çaresizliği kabul eden özne, yine de kaçma eylemini sürdürme düşüncesine sahiptir (Bayrak ve Dağ, 2013, s. 1012). İpekten kanatlarla sessiz bir kaçış yapma öznenin kırılgan bir ruha sahip olduğunu gösterir. Şiirin ikinci bölümünde yer alan Ne olur bir gün beni kapında olsun dinle dizesinde Kaçan birey ne olur ifadesiyle yalvaran bir konuma geçmiş durumdadır. Öznenin psikolojisine bağlı olarak şekillenen ilk iki cümle, kararsız bir insan görünümü vermektedir (Bayrak ve Dağ, 2013, s. 1012). Yine bu bölümdeki Öldür bendeki beni sonra dirilt kendinle dizesi bir çeşit anne kompleksine işaret ettiği gibi tasavvufi yönden okunduğunda öznenin bu yönündeki hassasiyetlerini de içerir. Romantik bir mizaca sahip olan öznenin bu karakterini naz, sitem ve kin kelimeleri tamamlamaktadır. Şiirin üçünü bölümünde, kaçtığı aşkın kimler olduğunu sıralayan özne şaşkınlık içerisindedir. Sultanımsın susunca, konuşunca kölemsin dizesinden bağımsızlığına düşkün öznenin köle olmaya da hazır olduğu görülür. Yine son bölümde bir tür çilecilik ve buna gönüllük esastır. Bu bölümde şiirin başlığı da olan Şaşırdım Kaldım İşte cümlesi, öznenin kaçtığı aşk karşısında şaşırmış bir durumda kaldığını gösterir. Bu doğrultuda şiir öznesinin ruhi ve karakter özelliklerinin şiire yansıdığı ve bunların somutlaştırıldığı görülür.

10 1788 Muhammet TAŞKESEN 2.4. Alınyazısı, Kader Tabakası: Ontolojik analizin son tabakasını Hartmann ın kahramanın alınyazısı olarak yorumladığını belirten Tunalı, bu konu da daha farklı düşündüğünü insanî bir alınyazısını ölüm gibi bir themayı anlıyoruz (Tunalı, 2014, s. 113) şeklinde açıklar. Ali İhsan Kolcu ise Alınyazısını bir eserde yer alan kahramanın akıbeti ya da eserin tanrısı olan yazarın ona biçtiği hayat tarzı olarak değil de, genel anlamda insanî bakımdan ifade ettiği kaderi kastediyoruz. Bu Nicolai Hartmann ın insanlık ide si dediği şeydir. Kral Oidipus ta yer alan insanlık idesi insana biçilmiş mutlak kaderin önüne geçilemeyeceği, değiştirilemeyeceği meselesidir (2008, s. 249) şeklinde bu tabakayı ifade eder. Bu tabakada şiirin temasını aramak durumundayız. Bu doğrultuda inceleme nesnesi olan şiire bakıldığında şiir öznesinin maddî aşkı idealize ederek ilahî aşka doğru yükseldiği fakat yine de sınırda kaldığı anlaşılmaktadır. Aşktan kaçılamayacağı vurgulanmaktadır. 3. Sonuç Yavuz Bülent Bâkiler, Şaşırdım Kaldım İşte adlı şiirinde doludizgin atlarla kaçmak istediği ve her seferinde geri dönmek zorunda kaldığı aşktan kaçamamıştır. Bu aşk beşerî ve ilahî olmak üzere iki yönlüdür. Netice olarak Şaşırdım Kaldım İşte şiiri ontolojik tahlil yöntemiyle incelendiğinde şiirin ses tabakasındaki hususiyetleri yönüyle zengin bir müzikaliteye ve bilinçli bir kelime seçimine sahip olduğu gözlenmektedir. Anlam tabakasında şiirde seçilen kelimelerin gerçek anlamında kullanıldığı gibi mecazi anlamları da barındırdığı görülmektedir. Nesne/obje tabakasında imgeler tespit edilirken, karakter tabakasında şiirdeki kelimelere şiir öznesinin ruhsal durumunun yansıdığı görülür. Alınyazısı, kader tabakasında şiirde evrensel bir tema olan aşkın beşerî ve ilahî yönü ile aşktan kaçılamayacağı tespit edilmiştir. KAYNAKÇA Aktaş, A., (2010). Yavuz Bülent Bâkiler in şiir sanatı. Yayımlanmamış Yüksek lisans tezi, Ankara Üniversitesi, Ankara. Araz, R., (2001). Yavuz Bülent Bakiler in, Şaşırdım Kaldım İşte şiirine edebî bir yaklaşım Ne Olur Bir Gün Beni Kapında Olsun Dinle. 15 Nisan 2015 tarihinde f adresinden erişildi. Bâkiler, Y. B., (2013). Harman (17. bs.). İstanbul: Yakın Plan. Bayrak, Ö., Dağ, N., (2013), Şaşırdım kaldım işte şiirinde aşk teminin çözümlenmesi, JASSS (TheJournal of AcademicSocialScienceStudies), 6 (3), Erdem, M. D., (2007). Ontolojik incelemeye Dehhani nin eyledi redifli gazeli örneğinde yapısalcı bir bakış. Turkish Studies, 3,

11 YAVUZ BÜLENT BÂKİLER İN ŞAŞIRDIM KALDIM İŞTE ADLI ŞİİRİNİN ONTOLOJİK TAHLİL YÖNTEMİ İLE ÇÖZÜMLENMESİ 1789 Issı, A. C., (2004). Turgut Uyar ın Göğe Bakma Durağı şiirinde tema ya (matris) ulaşma serüveninin ontolojik analiz metodu yla takibi. Gazi Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi, 5 (2), Kolcu, A. İ., (2008). Edebiyat Kuramları. Erzurum: Salkımsöğüt. Köktürk, Ş., (2003). Bayburtlu Zihnî nin bir koşmasının ontolojik analiz metoduyla incelenmesi. Millî Folklor S. 60, Öcal, O., (2008). Kendini verememe problemi ve Ataol Behramoğlu ndan bir örnek. Türklük Bilimi Araştırmaları, Güz, Sarıçiçek, M., (2010). Coşkun Ertepınar ın Hatırlar mısın şiirinin ontolojik tahlil metoduyla incelenmesi. Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları, Tunalı, İ., (2014). Sanat ontolojisi. İstanbul: İnkılâp Kitabevi. Tunalı, İ., (2002). Estetik (15. bs.). İstanbul: Remzi Kitabevi. Türkçe Sözlük. (1988). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. Tüzer, İ., (1999). Yavuz Bülent Bakiler in çağdaş türk şiiri içerisindeki yeri, Erciyes, S. 260, Ağustos,