Kars. Zamanda yolculuk. Kitap dünyası. Otomobil. Hayat. Söyleşi. Felsefe ve insan. Satın alma rehberi. Narin ama güçlü: Türkiye nin kelebekleri

Transkript

1 Zamanda yolculuk Kars Kitap dünyası Felsefe ve insan Otomobil Satın alma rehberi Hayat Narin ama güçlü: Türkiye nin kelebekleri English Summary of Contents Söyleşi Bir Afrika serüveni Süha Derbent

2 Yeni umutlarla 2017 ye hazırız Her yılın sonunda olduğu gibi 2016 nın sonunda da hayat muhasebemizi yaptık; yeni yıla hazırız. Ulaştığımız başarıları, aldığımız kararlardan çıkardığımız dersleri, hayatın bize incelikle öğrettiklerini bir kenara not ettik. Şimdi yeni umutlarla, yeni heyecanlarla ileriye dönük hedeflerimize, yeni ve devam eden sorumluluklarımıza ve kıymet verdiklerimizle birlikte geçireceğimiz huzur dolu anlara odaklanma zamanı. Sorumluluk denince bizim aklımıza ilk olarak trafikteki sorumluluklarımız geliyor, malum. Yağışların arttığı, karlı havaların bütün maharetini ortaya koyduğu bu aylarda, yollarda olmak büyük sorumluluk. Bu nedenle TÜVTÜRK ailesi olarak kış döneminde en çok önem verdiğimiz konulardan biri lastik seçimi. Türkiye de son on yılda karayolları, özellikle bölünmüş yollar ve otoyollar süratle gelişti, arttı. Karayolları Genel Müdürlüğünün sorumluluğu altında bulunan karayolu uzunluğu toplam 67 bin 051 kilometre. Bunun 25 bin 034 kilometresi ise bölünmüş yoldur. Bölünmüş yollar ve otoyollar seyahat süresinden tasarruf sağlayarak ekonomiye katkıda bulunuyor; Avrupa-Asya bağlantılarının güvenli, hızlı ve kesintisiz yapılmasını sağlıyor; akaryakıt sarfiyatını, dolayısıyla emisyon salınımını azaltıyor; ayrıca sürüş konforunu da maksimize ediyor. Ancak beraberinde gizli bir tehlikeyi de getiriyor: Sürat! Kış aylarında Karayolları Genel Müdürlüğünün üstün çabalarıyla gerçekleştirdiği gizli buzlanma ve kar mücadelesi, otoyolların bakım ve temizliği gibi çalışmalara rağmen kışın yollara düşenler için süratle birlikte risk de artıyor. Bu sebeple kış lastiklerinin mutlaka kullanılması gerekiyor. Kış aylarında sürüş teknikleri açısından da diğer aylardakinden daha farklı bilgilere ve donanıma sahip olmak, tehlike riskini azaltmamızı sağlar. Normal hava koşullarında kullandığımız kimi alışkanlıklarımız, bizi ve sevdiklerimizi korumakta yetersiz kalabilir. Kış aylarında işe yarayacak sürüş teknikleri üzerine uzmanlardan bilgi almayı düşünebilirsiniz. Sürüş tekniklerinin haricinde önümüzde birkaç ay boyunca Türkiye nin farklı bölgelerinde yaşanacak sert kış koşullarında yolda olacakların alması gereken başka tedbirler de var. Özellikle yolcu ve yük taşıyan ticari araçların bu konuda her zamankinden daha hassas davranması gerekiyor. Biz sürücülerin yapabilecekleri arasında emniyet şeridini doğru kullanma alışkanlığını kazanmak da var. Özellikle acil müdahale gerekecek durumlarda ambulanslar, yolu açacak araçlar ve diğer teknik araçların mutlaka emniyet şeritlerini kullanması gerekiyor. Bu şeritleri kış aylarında keyfi kullanmamak, Karayolları Genel Müdürlüğü ve sağlık kurumları çalışanlarının acil desteğe ihtiyacı olan vatandaşlarımıza bir an önce ulaştırmasına da imkân tanıyacaktır. Yeni yıla başlarken sevdiklerimizle uzun ve sağlıklı bir yaşam için araç muayenelerinizi eksiksiz yaptırmanız gerektiğini bir kez daha hatırlatmak isterim. Aracımızı zorlu kış ve yol şartlarına göre hazır hale getirip donanımlarının herhangi bir risk yaratmaması için azami sorumluluğu göstermeliyiz. Dilerim 2017 ülkemize ve tüm dünyaya barış ve huzur getirir; tüm vatandaşlarımız sağlıklı, mutlu ve başarılı bir yıl geçirir. Yeni yıl temennileriyle birlikte dergimizin yeni sayısını da keyifle okumanızı diliyorum. Saygılarımla KIŞ AYLARINDA SÜRÜŞ TEKNIKLERI AÇISINDAN DIĞER AYLARDAKINDEN DAHA FARKLI BILGILERE VE DONANIMA SAHIP OLMAK, TEHLIKE RISKINI AZALTMAMIZI SAĞLAR. KEMAL ÖREN TÜVTÜRK CEO

3 28Kitap Dünyası 18 Söyleşi 22 Tarihten I çindekiler OCAK-ŞUBAT-MART Gezi 10 Hayat HABERLER Dünyada ve Türkiye de öne çıkan haberler... HAYAT Türkiye 45 i endemik olmak üzere 381 kelebek türüne ev sahipliği yapıyor. Ancak her 10 kelebek türünden biri yok olma tehdidi altında KI TAP DU NYASI 18 SÖYLEŞI 35. Uluslararası İstanbul Kitap 38 Safari ve doğa fotoğrafçılının ilk akla gelen ismi Süha Derbent, 25 yılı aşkın bir süredir devam eden keşif yolculuğunu, safarinin zorluklarını ve hayvanlarla yakın ilişkide olarak öğrendiklerini İstasyon için anlattı. 22 TARI HTEN Pazarlama tarihine 19 uncu yüzyıl sonunda damgasını vuran ve çikolata gibi tüketim maddelerinin yanında bedava dağıtılan ticari kartlar, egzotik ülke görüntüleriyle çok popülerdi. Osmanlı İmparatorluğu teması, koleksiyoncuların gözdelerindendi. Fuarı nın teması Felsefe ve İnsan, onur yazarı ise Türkiye Felsefe Kurumu nun başkanı, filozof yazar Prof. Dr. İoanna Kuçuradi idi. Bu vesileyle popüler felsefe kitaplarına yakından baktık. 32 GEZI Ermenilerden Selçuklulara, Ruslardan Osmanlılara, ince ince işlenmiş bir tarihî doku; dünyanın en eski buğday türlerinden kabılcanın da yer aldığı zengin bir mutfak; Avrupa standartlarında kar... Kışın karlı bir film setine dönüşen Kars sizi bekliyor... YEMEK Üçüncü dalga kahve kültürüyle birlikte artık sadece farklı aromaları değil, kahveyi nasıl yapmak ve tatmak gerektiğini, yanına hangi lezzetlerin yakıştığını da konuşuyoruz. Mesela çikolata OTOMOBI L Yeni otomobil alırken nelere dikkat etmeli? Hazırladığımız rehber, yeni otomobil almak isteyenlere yol gösterecek. MI NI SÖYLEŞI 2016 Avrupa Gençler Kupası nda Avrupa üçüncüsü olan Harun Çabuk la başarısının ardında yatanları konuştuk. SAG LIK Uzman Diyetisyen İpek Ağaca Özger den kış aylarında beslenmenin ipuçları... UZMAN GÖZU YLE Şasi/karoseri ve muayenedeki kontrol noktalarını TÜVTÜRK Teknik Eğitmeni Ümit AKBULAK anlatıyor. OYUN VE TEKNOLOJI Son yılların en popüler konusu Virtual Reality (VR) yani sanal gerçeklik alanında sınırları zorlayan oyun konsolları teknolojisinde son haberler... POPU LER KU LTU R Sinema, müzik, televizyon... TU VTU RK HABERLER ENGLISH SUMMARY OF CONTENTS İmtiyaz Sahibi TÜVTURK Kuzey Taşıt Muayene İstasyonları Yapım ve İşletim A.Ş. Adına Kemal Ören Yönetim Yeri Büyükdere Caddesi, No: 255 Kat: Maslak-Şişli-İSTANBUL Projeler Koordinatörü Özge Sarıkadılar Projeler Direktörü Nalan Yenigün Eren Projeler İçerik Direktörü Güldeniz Ayral Editör Zeynep Yosun Akverdi Görsel Yönetmen Erhan Teksöz Yayın Koordinatörü Melis Avalin (Sorumlu Müdür) Yapım Yeri Doğuş Grubu İletişim Yayıncılık ve Ticaret A.Ş. Doğuş Power Center Ahi Evran Polaris Caddesi No: 4 Maslak İstanbul Tel: (Santral) Baskı yeri Ömür Matbaacılık A.Ş. Beysan Sanayi Sitesi Yakuplu Mah. Birlik Cad. No:20/ Beylikdüzü / İstanbul Tel: Yayın Türü Üç aylık yaygın süreli yayın, TÜVTÜRK Araç Muayene İstasyonları kurumsal yayınıdır, parayla satılmaz. info@tuvturk.com.tr 4 İSTASYON İSTASYON 5

4 HABERLER 40 INDAN SONRA DENGE SORUNU n Yeni yapılan bir bilimsel araştırma insanların dengede durmasını sağlayan sistemin 40 yaşından sonra giderek bozulduğunu ortaya koydu. Massachusetts Göz ve Kulak Hastanesi nden araştırmacılar yaş arasındaki 105 kişi üzerinde testler yaparak bu kişilerde insanın dengede durması ve yönleri algılamasını sağlayan vestibüler sistemi inceledi. Yapılan algılama testleri vestibüler eşiğinin 40 yaşından sonra giderek yükseldiğini ortaya koydu. Öyle ki araştırmaya göre bu eşik 40 tan sonra her 10 yılda yüzde 83 oranında yükseliyor. Ancak eşiğin yükselmesi dengenin sağlanmasıyla tamamen ters orantılı. Zira yapılan denge testlerinde vestibüler eşiği yüksek olanlar gözü kapalı şekilde dengede kalmak, tek ayak üzerinde durmak gibi testlerde başarısız oldu. Düşmenin can kaybıyla bağlantılı olduğuna ve ciddi düşme vakalarının kaza sonucu ölümlerde bir numaralı sebep olduğuna dikkat çeken araştırmacılar uyarıyor: Aman dikkat, 40 ınızdan sonra kenarlarda yürümeyin, adımınıza dikkat edin. Kahvaltıyla iki kat başarı n Sabahları okula yetişme telaşıyla beslenmeyi geçiştirmeyin. Düzenli kahvaltı yapan çocuklar bunun ödülünü başarıyla alıyor. İngiltere de yapılan bir araştırmaya göre, kahvaltı yapıp okula giden çocukların derslerdeki başarısı, kahvaltı yapmadan okula gidenlere oranla iki kat daha fazla. Cardiff Üniversitesi uzmanlarının 9-11 yaş grubu 5 bin öğrenci üzerinde yaptığı araştırmaya göre, kahvaltı yapan öğrencilerin konsantrasyonu ve bilişsel faaliyetleri daha yüksek oluyor ve bu durum akademik başarıya da yansıyor. 18 ay arayla yapılan incelemelerde, düzenli kahvaltısını yapan çocukların sınav ortalamaları diğerlerine göre iki kat yüksek çıkarken öğretmenlerin bu öğrenciler için verdiği kanaat notunun da daha yüksek olduğunu ekleyelim. DÜNYANIN EN ESKI OYUNCAĞI MARDIN DE Mardin in Kızıltepe ilçesinde, arkeolojik kazılarda bulunan pişmiş çamurdan yapılmış 7500 yıllık oyuncak araba, dünyanın ilk oyuncak arabası ve bilinen en eski oyuncağı. n Oyun ve oyuncağın tarihi insanlık kadar eski. İlk insanlar muhtemelen doğadaki pek çok nesneyi oyuncak olarak kullanmışlardı. Ancak sırf oyun amaçlı olarak üretilen ilk nesneler, yani dünyanın yapılan ilk oyuncakları, bugün hâlâ çocukların heyecanla oynadıkları top, uçurtma ve yoyoydu. Çin de yoyo ve uçurtmalarla, Eski Mısır da da topaç, misket ve oyuncak bebeklerle oynandığına dair buluntular vardı. Arkeolojik kazılarda ortaya çıkarılan dünyanın en eski tarihli oyuncakları ise MÖ 2600 yıllarından kalma Sümerlere ait insan ve hayvan şeklinde nesneler, MÖ 2500 yıllarına tarihlendirilen Hindistan da bulunmuş tekerlekli hayvan figürleri ve İskoçya da bulunmuş 4000 yıldan daha eski taştan yapılmış toplardı. Ama şimdi bu durum değişiyor. Zira, Mardin de sürdürülen arkeolojik kazılarda ele edilen bir buluntu dünyanın en eski oyuncaklarından birinin Anadolu topraklarında saklandığını ortaya çıkardı: 7 bin 500 yıllık bir oyuncak araba! Mardin in Kızıltepe ve Nusaybin ilçelerinde sürdürülen kazı çalışmalarında birkaç yıl önce bulunan pişmiş çamurdan oyuncak arabanın, üzerinde yapılan detaylı analizler sonucunda Kalkolitik Döneme, yani MÖ li yıllara ait olduğu tespit edildi. Bu da bu oyuncak arabanın neredeyse 7500 yaşında olduğunu ortaya koyuyor. Dolayısıyla Anadolu topraklarından çıkarılan ve şu anda Mardin Müzesi nde sergilenmekte olan bu emektar oyuncak sadece dünyanın en eski oyuncak arabası olarak değil belki de dünyanın en eski oyuncağı olarak tarihe geçmeye hazırlanıyor. Dünyanın en eski bir diğer oyuncağı da Kayseri de bulunan ve içinde çakıl tanecikleri olan, kilden yapılmış, bugün bildiğimiz gibi elde sallanınca ses çıkaran MÖ 4 bin yıllarına ait çocuk çıngırağı. Elektrik magmadan n Dünya, sürdürülebilir enerji kaynaklarına yönelmeye devam ediyor. Araştırma ve geliştirme çalışmalarını bu yönde sürdüren ülkelerden İzlanda, elektrik üretmek için çok farklı bir kaynaktan beslenmeye hazırlanıyor: magmadan. Aktif volkanik dağlara sahip olan İzlanda, 2009 yılında başlattığı magmadan elektrik üretme projesinde sona yaklaştı. Buna göre yanardağlara 5 kilometre derinlikte sondaj vurularak yaklaşık 1000 santigrat derece sıcaklıkta ve 200 atm basınca sahip lavlarla elektrik elde edilecek. Yüksek sıcaklık ve basınç sebebiyle hem sıvı hem de gaz fazı özellikleri gösteren magmanın, yüksek enerji ve ısı enerjisi sunan lavlarından süperkritik buhar elde edilmesi bekleniyor. Buhar türbinleri kullanılarak üretilecek elektrik gücü 50 MW olarak hesaplanıyor. Bu, 50 bin evin elektrik ihtiyacını karşılayacak bir miktar. Magmadan elektrik üretiminin geleneksel jeotermal kuyularından 10 kat daha verimli olduğunu söyleyen uzmanlar bu yeni tekniği Enerjide devrim olarak nitelendiriyor. Yaz tahtaya bir daha n Artık öğrenciler kimya derslerinde daha fazla element öğrenecekler. Zira, Periyodik Tablo ya dört yeni element eklendi. Nihonium (Nh), moscovium (Mc), tennessine (Ts) ve oganesson (Og) isimli elementlerin tabloda yer almasına International Union of Pure and Applied Chemistry (Uluslararası Temel ve Uygulamalı Kimya Birliği) de onay verdi. Bu onayla birlikte güncellenmiş tablo pek çok eğitim kurumuna gönderilmeye başlandı. Japon biliminsanları tarafından keşfedilen nihonium adını Japoncadaki güneşin doğduğu toprak isimli kelimeden, moscovium Rusya nın başkenti Moskova dan, tennessine ABD deki Tennessee eyaletinden, oganesson ise Rus nükleer fizikçi Yuri Oganessian dan aldı. Bu kararın ardından Periyodik Tablo nun yedinci sırası da tamamlanmış oldu. Yaşamak için erkek oluyorlar n Afrika da araştırma yapan biliminsanları çok ilginç bir durum tespit etti: Botswana daki Okavango Deltası nda bazı dişi aslanların yeleleri çıkmıştı. Dahası bu dişi aslanlar, erkek gibi görünmenin yanında yine onlar gibi daha derinden ve maskülen bir kükreyişe sahipti. BBC televizyonunun kayıt altına aldığı bölgede yaşayan beş dişi aslanda genetik mutasyon nedeniyle hormonal dengesizlik oluşmasının sonucu yelelerin çıktığı tahmin ediliyor. Dişi aslanların yaşadığı bu hormon dengesizliği onlara pek çok açıdan avantaj da kazandırıyor: Hemcinslerini korkutarak ve bölgede çok sayıda erkek aslan olduğuna inandırarak bölgelerini genişletiyor, güvence altına alıyorlar. Anlaşılan dişi aslanlar hayatta kalabilmek için genetik mutasyonla erkek oluyorlar. 6 İSTASYON İSTASYON 7

5 HABERLER HAZIRLAYAN: RESUL BUKSUR KENT ULAŞIMINDA YENI ALTERNATIF: ELEKTRIKLI BISIKLETLER Elektrikli otomobiller sayesinde hızla gelişen pil ve elektrikli motor teknolojileri, geleneksel bisikletleri de elektriklendirerek şehir ulaşımında ciddi bir alternatif haline getiriyor. n Birçok insan için bisiklet, sağlıklı ve çevreci bir hayat tarzının temsilcisi. İki tekerlek üzerinde insan gücüyle bir yerlere ulaşmanın en temel ve ucuz araçları... Bisikletler, gezmek ve keyif almak için süper olsa da pedal çevirmek ciddi bir efor gerektirir. Sağlık için iyi, ancak günlük olarak kent içinde ulaşımda pek sık kullanılmazlar. Hele İstanbul gibi trafiği arapsaçı ve tepeleri bol şehirlerde... Ama özellikle kent ulaşımında elektrikli bisikletlerin popülaritesi hızla artacak gibi. Zincirli ve kas gücüyle çalışan bisikletler, küçük bir elektrik motoru ve gelişmiş pil teknolojileriyle saatte 25 kilometreye çıkan hızlara, pedal çevirmeden ulaşmanızı sağlıyor. Hafif malzemeler ve kompakt tasarımlarla gündelik hayatın içinde rahatlıkla kullanabiliyorsunuz. 50 kilometre mesafeye kadar tek şarjla yol almanızı sağlıyorlar. Elektrikli bisikletlerin en önemli özelliği kuşkusuz klasik bisikletler gibi kolay taşınabilir olması. Bazı elektrikli bisikletlerin bu taşınabilirliği özel tasarımlarıyla daha da artıyor. Örneğin bir yere kadar toplu taşımayla gidip sonrasında bisikletinizle yola devam edebilir; bu sayede elektrikli bisikletleri işe giderken bile rahatlıkla kullanabilirsiniz. Çıkarılabilir pilleri sayesinde, akşam eve geldiğinizde bisikletinizi kapıya bırakıp pili evde kolayca doldurabiliyorsunuz. Elektrikli bisikletler kent hayatında giderek ilgi görmeye başlayınca ilginç teknolojiler de piyasada kendini gösterdi. Bunlardan en dikkat çekeni, pedal çevirdikçe elektrik üreten modeller. Bu modeller mikro bir jeneratör sayesinde pedal çevirdikçe elektrik üretiyor ve kendi pilini şarj ediyor. Piyasada zincirsiz ve zincirli modeller var. Hibrit dediğimiz modellerde, zincir ve pedal birlikte yer alırken, pil bitince veya istediğinizde bisikletinizi kas gücüyle sürebiliyorsunuz. Zincirsiz modellerde ise zincirden kurtulmuş daha kompakt tasarımlar ortaya çıkıyor. Elektrikli bisikletlerde pedal, hızınızı kontrol edeceğiniz akıllı bir üniteye dönüşüyor. Pedalı ne kadar hızlı çevirirseniz, motor bunu algılayarak gücü artırıyor ve hızlanıyorsunuz. Son olarak elektrikli bisikletlerle ilgili Türkiye deki yasal durumu da ekleyelim: Yasal olarak 250 watt motorların üzerine A1 ehliyet gerekliliği getirildi. Ancak klasik bisiklet gibi tasarlanan modeller zaten bu gücün altında oluyor. İşte size dünyada en popüler 5 elektrikli bisiklet modeli MANDO FOOTLOOSE IM Zincirsiz bir model olan Mando nun en güzel özelliği pedal çevirdikçe elektrik üreterek pili şarj edebiliyor olması. Minimal ve şık bir tasarıma sahip bisiklet şehir içinde işe gidip gelmek için ideal. Özel tasarım kontrol paneliyle hız, şarj ve mesafe bilgilerini rahatlıkla görebiliyorsunuz. Pili sökülebildiği için masaya koyup rahatlıkla şarj edilebiliyor. 25 kilometre hıza çıkabiliyor. Piliyle 30 kilometre mesafe gidebilen Mando, eğer pedal çevirerek elektrik üretirseniz 60 kilometre yol kat edebiliyor. 250 watt lık motoru var ve 21,5 kilogram ağırlığında Euro. VOLT INFINITY Volt Infinity için rahatlıkla klasik bisiklet ve elektriğin iyi bir karması diyebiliriz. 20 inçlik büyük tekerleklerle şehirlerarası yolculukta bile kullanabilirsiniz. Öyle ki yüksek pil kapasitesiyle saatte 25 kilometre hızla 110 kilometrelik bir yolculuk yapmak mümkün. Pillerle birlikte 21,6 kilogram ağırlığında ve 125 kiloya kadar ağırlığı taşıyabiliyor. 11 vitesli zincirli pedal sistemiyle arkadan çekiş sağlıyor. Özel dijital gösterge panelinden hız, şarj ve mesafe bilgilerine ulaşılabiliyor Euro. GOCYCLE G3 Oldukça kompakt ve modern bir dizayna sahip olan GoCycle G3, özellikle şehir trafiğinde kullanacaklar için biçilmiş kaftan. Tasarımı sayesinde arabalar arasında rahatlıkla hareket imkânı sağlıyor. Ayrıca kolayca sökülüp takılarak rahatlıkla evde saklanabiliyor. Magnezyum alaşımlı kadrosu sayesinde sadece 16 kilo ağırlığında ve rahatlıkla taşınabiliyor. Zincir kapalı bir kutu içinde olduğu için tamir gerektirmiyor ve sürüş sırasında üstünüzü kirletmiyor. Arka tekerlek insan gücüyle, ön tekerlek de elektrik gücüyle çalışarak çift çekiş salıyor. Motor, sizin pedal çevirmenize göre üç vitesli bir hız sağlıyor. Saatte 15 kilometre hızla çıkabiliyor ve tek şarjla 80 kilometre mesafe gidebiliyor. Her gün işe gitmek isteyenler için tercih edilebilir. Ancak fiyatı biraz yüksek Euro. CYCLOTRICITY WALLET Cyclotricity, evde veya ofiste kolayca saklayabileceğiniz katlanabilir tasarımıyla öne çıkıyor. Katlanarak toplu taşıma araçlarına alınabiliyor. Üç vitesli zincirli tasarımının yanı sıra önden çekişli elektrik motoru var. Pedalla kontrol edilen elektrik motoru saatte 25 kilometre hıza çıkabiliyor. Pil kilometre arasında bir mesafeye yetiyor Euro. CYCLOTRICITY STEALTH Hız ve adrenalin tutkunlarını da unutmayalım. Cyclotricity şirketinden ikinci bisikleti tanıtmamızın sebebi bu. Şirketin Stealth versiyonu bisikleti saatte 50 kilometre hız sunan 1000 watt lık bir motora sahip. Kalın ve sağlam tekerlekleriyle dağ bisikleti özelliklerine sahip ve güçlü motoruyla zorlu arazi koşullarında çok işe yarıyor. Şehir içinde 250 watt versiyona geçerek kullanabiliyorsunuz. 24 kilogram ağırlığındaki bisiklet tek şarjla 50 kilometre yolu katedebiliyor Euro. YENİ ÜRÜNLER GOPRO 5 VE KARMA DRONE Aksiyon kamera segmentinin yaratıcısı sayılabilecek GoPro, yeni ürünü GoPro 5 ile aksiyonu gökyüzüne taşımayı hedefleyen Karma adındaki drone unu piyasaya çıkardı. GoPro Hero 5 in en büyük yeniliklerinden biri dokunmatik ekrana sahip olması. Artık koruyucu bir aparata gerek kalmadan su geçirmez özelliğine kavuştuğunu da ekleyelim. GoPro nun uzun zamandır beklenen drone modeli Karma ise uçurulması kolay bir drone olarak konumlandırıldı. GoPro Karma, dört pervaneli bir gövde ve üzerinde bir GoPro Hero 5 e sahip. Karma drone ile ayrıca sabitleyici bir el çubuğu da geliyor. Bu sabitleyici çubuk drone çekimleri ve elde yapılacak çekimlerde kullanılabiliyor. GoPro Hero 5430 Euro; GoPro Karma 870 Euro. shop.gopro.com/emea/karma NIKE HYPERADAPT 1.0 Teknolojinin neler yapabileceğine ilişkin en uçuk fikirleri toplasanız en son akla gelecek bir ürün piyasaya çıkıyor. Sıkı durun, Nike otomatik bağcık sistemine sahip yeni modeli Nike HyperAdapt 1.0 ı duyurdu. Bu ayakkabı bağcıklarını yanlardaki iki düğmeyle sıkıp gevşetebiliyor. Ayakkabının altına yerleştirilen motor ve pillerle iki hafta ayakkabı ipleriyle uğraşmıyorsunuz. Şarjı bitince mıknatıslı şarj aletiyle üç saat içinde ipleri yeniden sıkabiliyorsunuz. Ayrıca arkadaki led ışıklar gece koşularında uyarı görevi görürken şarj durumunu da bildiriyor. Gerçekten yaratıcı bir ayakkabı. 720 dolar. GOOGLE DAYDREAM VIEW VR Sanal gerçeklik gözlüklerinin popülaritesi hızla yükseliyor. Ancak fiyatları da el yakıyor. Oculus Rift gibi bin dolarlara varan fiyatlar yerine Google herkesin ulaşabileceği bir tasarımla karşımızda. Sadece 79 dolara alacağınız bir aparat ve uygun bir Android li cep telefonuyla sanal gerçeklik dünyasına girebileceksiniz. Şimdilik Google ın kendi ürettiği cep telefonları Pixel ile Pixel XL ve Motorola nın birkaç modeliyle uyumlu çalışıyor. Ancak model sayısı hızla artacak. Hulu ve Netflix in yanı sıra YouTube ve Street View uygulamaları da sanal gerçeklik içeriği sağlayacak. Oldukça yumuşak ve esnek microfiber kumaştan üretilen başlık, aynı zamanda lazer işaretleyici olarak da kullanılabilen bir el kontrol ünitesiyle geliyor. 79 Dolar. vr.google.com/daydream 8 İSTASYON İSTASYON 9

6 HAYAT Tehlike altındaki kelebekler TÜRKIYE DE 45 I ENDEMIK, 381 KELEBEK TÜRÜ YAŞIYOR. ANCAK HER 10 KELEBEK TÜRÜNDEN BIRI YOK OLMA TEHDIDIYLE KARŞI KARŞIYA. Türkiye deki Kelebeklerin Kırmızı Kitabı nda Duyarlı (VU) kategorisinde tehdit altında olan Kafkas fisto kelebeği (Zerynthia caucasica) Karadeniz Bölgesi nde yayılış gösteriyor. Fotoğraf: Fatih Köleli 10 İSTASYON İSTASYON 11

7 HAYAT ÇORUH VADISI dünyanın ılıman kuşağında en zengin endemizm ve kelebek çeşitliliğini barındıran alanlardan biri. YAZI: EVRIM KARAÇETIN Uçsuz bucaksız çayırlıkların üzerinde uçuyor. Daha dünyaya geleli dakika olmuş ama sanki ezelden beri bu coğrafyada dolaşıyormuş gibi yolunu biliyor. Genetik pusulası, ona gitmesi gereken yönü gösteriyor. Desenlerini karşı cinse tanıtırken, aynı zamanda düşmanlarına uzak durması gerektiğini söylüyor. Eşinin kokusunu kilometrelerce öteden alabiliyor, rüzgâra ya da soğuğa rağmen hiç yılmadan uçabiliyor. Eğer bir uzman Kelebekler Hakkında Yanlış Bilinenler başlıklı bir döküman hazırlasa oldukça uzun bir liste yapmak durumunda kalabilirdi. Ve olasılıkla listenin başına kırılgan olduklarına ilişkin yaygın inanışı koyardı. Kanatları, hemen kaybettikleri pulları, narin antenleri, incecik ayaklarıyla karşımıza çıktıklarında, kırılgan oldukları inanışında haklılık payı var elbette. Ama buna karşın zorlu hava şartlarında uzun mesafeler aşma konusunda çok güçlüler. Bazı türler göç sırasında soğuğa ve rüzgâra aldırmadan kıtalar aşabiliyor. Örneğin Türkiye de de bulunan diken kelebeği (Vanessa cardui) milyonlarca yıldır tüm dünyada kıtalar arasında göç ediyor. Başka bir yanılgıysa yaşamlarının saatlerle sınırlı olduğu! Oysa kelebeklerin ortalama yaşam süreleri iki hafta. Hatta iki yıla kadar yaşayan türler de var. Dünyalarına biraz daha yaklaşırsanız daha büyük sürprizlerle de karşılaşmanız mümkün. 15 yıl önce kelebekleri gözlemlemeye başladığımda önce kendimi renkli kanatlarını fotoğraflarken buldum, sonra yumurtalarını fark ettim. Hangi bitkiye yumurta bıraktıklarını merak ettim ve bitkileri öğrenmeye koyuldum. Sonra gözlemlediğim yumurtadan tırtıl çıktığını, tırtılın büyürken deri değiştirdiğini, deri değiştirirken boyutunun, renginin ve deseninin nasıl farklılaştığını gördüm. Onları izlemek gerçek bir maceraydı. Tam tırtılların desenlerini öğrenmişken bu kez koza yapmaya başladılar. Bu halleriyle ne yumurtaya, ne tırtıla, ne de kelebeğe benziyor- DIKEN KELEBEĞİ (Vanessa cardui) dünyanın en yaygın kelebeklerinden biri. Avustralya ve Antarktika dışında görülüyor. 12 İSTASYON İSTASYON 13

8 HAYAT ZEGRİS (Zegris eupheme), iklim değişikliği nedeniyle nesli tehlike altında olan türler arasında. TRAKYA IMPARATORU (Apatura metis), ormanlar ve orman içindeki nehir sistemlerinde yaşıyor. Yıllar sonra yeniden Biri 13, diğeri ise 35 yıldır görülmüyordu. Her ikisi de 2011 yazında yeniden kaydedildi. İlk kez 1998 de Hatay Kızıldağ da tanımlanan ve bölgeye endemik çokgözlü Hatay mavisi (Polyommatus bollandi), 5 Haziran 2011 de Antakya Kelebek Gözlem Topluluğu üyeleri tarafından aynı bölgede yeniden gözlemlendi. Türkiye deki Kelebeklerin Kırmızı Kitabı nda nesli tehlike altında olarak listelenen bu endemik türü bulmak için yola koyulan Antakya Kelebek Gözlem Topluluğu nun 8 üyesi, gördüğü her mavi kelebeğin peşine düştü. Kelebek gözlemci Ali Atahan, Onu beslenmek üzere konduğu bir çiçekte bulduk diyor ve ekliyor: Belirgin kanat altı desenleri, özellikle de ön kanat altı kenarındaki iri ve siyah benekler aradığımız kelebek olduğunun habercisiydi. Kanadının üstündeki kenarda kalın siyah bant ve hafif benekler oluşturan yoğun siyah pullar, aradığımız türün bu olduğunu kanıtlıyordu. Yeni kelebeklerin keşfi ve uzun zamandır görülmeyen türlerin yeniden kaydedilmesinde, kelebek gözlemciliğinin yaygınlaşmasının yanı sıra Türkiye deki Kelebeklerin Kırmızı Kitabı nın yayımlanması da etkili oluyor. Kitap Türkiye deki kelebeklerle ilgili bilgi açıklarını ortaya koyarak, araştırılması gerekenler hakkında yol gösteriyor dan beri Türkiye de kaydedilmemiş olan, Amanos Dağları na endemik çokgözlü Lübnan mavisi (Aricia bassoni), Türkiye deki Kelebeklerin Kırmızı Kitabı nda Yetersiz Verili (DD) olarak listelenmişti. 5 Haziran günü kelebek gözlemcileri, bu türü de yeniden kaydetti. Ekip, türü ilk kez doğal ortamında görüntüledi. Çokgözlü Lübnan mavisi, ön ve arka kanatlarının üst yüzünde, hafif kahverengi açık mavi zemin üzerinde, dış kenarlar boyunca sıralanmış soluk turuncu benekleri, arka kanat alt yüzünün ortasında beyaz benek ve çapraz yay görünümünü bozan iki siyah beneğiyle dikkat çekiyordu. ÇOKGÖZLÜ LÜBNAN MAVİSİ (ARICIA BASSONI) ÇOKGÖZLÜ HATAY MAVİSİ (POLYOMMATUS BOLLANDI) İSTASYON 15

9 HAYAT Çokgözlü Amanda (Polyommatus amandus), çokgözlü mavi (P. icarus) ve karagözlü mavi kelebekler (Glaucopsyche alexis) bir arada. Erkek kelebekler çamurdan mineral alıyor. lardı. Maceranın peşinden gittim; kelebeklerin ekolojisi ve korunmasıyla ilgilenmeye başladım. Sonunda anladım ki henüz yeni başlıyorum... Yaşamlarına girdikçe onlara olan hayranlığım arttı. Farklı yaşam biçimlerine sahip olması onlar için çok önemli bir avantaj. Başkalaşım sayesinde yavru (tırtıl) ve yetişkin (kelebek) arasındaki besin rekabeti en aza iniyor ve hayatta kalma şansları artıyor. 150 milyon yıldır yeryüzünde hayatta kalabilmelerinin nedenlerinden biri de bu. Doğa Koruma Merkezi nde (DKM) doğa koruma uzmanı olarak çalışan Hilary Welch ve biyolog Seda Emel Tek, nesli tehlike altındaki güzel nazuğum (Euphydryas orientalis) kelebeğinin ODTÜ Yerleşkesi ndeki ekolojik ilişkilerini ve korunması için yapılması gerekenleri araştırırken, kendilerini tam bir ekolojik ilişkiler karmaşası içinde bulduklarını anlatıyorlar. Güzel nazuğum kelebeğinin besin bitkisini aramadan önce yakın akrabası nazuğumun (Euphydryas aurinia) besin bitkisi ve tırtıllarını inceleyen uzmanlar, edindikleri bilgileri güzel nazuğumun ekolojik ilişkilerini anlamak için kullanmışlar. Welch, bütün bu karmaşık yaşam formları hakkında sabırla veri toplamanın önemine dikkat çekiyor: Yaşamları ve ihtiyaçları hakkında bilgimiz olmayan türleri nasıl koruyabiliriz ki? Türkiye nin, kelebeklerin evriminde özel bir önemi var. Kıtaların birleşmesi sürecinde Asya, Avrupa ve Afrika arasında kalan Türkiye, eski dünya kıtaları arasında bir köprü oluşturmuş. Bu sayede farklı kıtalarda yaşayan kelebek türleri bu coğrafyada buluşmuş. Buzul çağları sırasında kelebeklerin bu topraklara sığınıp, değişen iklim kuşaklarına uyum sağlayarak daha da zenginleştikleri biliniyor. Türkiye deki dağlar, ovalar, vadiler ve çöküntü alanları sayesinde pek çok ekosistem birbirinden izole haldeyken, bazen de iç içe bulunuyor. Ekosistemdeki bu çeşitlilik, kelebek çeşitliliğini de beraberinde getiriyor. Bugüne kadar dünyada yaklaşık 15 bin farklı tür kelebek kaydedilmiş. En fazla kelebek türüne tropik iklim kuşaklarında rastlanıyor. Örneğin yüzölçümü Türkiye nin yüzde 6 sı ka- dar olan Kosta Rika da 800 ün üzerinde tür kaydedilmiş. Türkiye ise 381 türle çeşitlilik açısından ılıman iklim kuşağındaki diğer ülkelere göre zengin bir tür çeşitliliğine sahip. Avrupa nın tamamında 482 tür olduğu düşünülürse, bu zenginlik daha da belirginleşiyor. Üstelik kaydedilen türlerden 45 i dünyada sadece ülkemizde görülüyor. Eğer Türkiye de bir kelebek gözlemcisiyseniz şanslısınız. Karadeniz ormanlarından Akdeniz makilerine, Doğu Anadolu dağlarından İç Anadolu nun bozkırlarına ve Güneydoğu Anadolu düzlüklerine kadar her bölgede farklı türde kelebekler gözlemleyebilirsiniz. Avrupa ve Sibirya nın ormanlarını buluşturan Karadeniz Bölgesi, aynı zamanda Avrupa ve Asya da gözlemlenen pek çok türün yaşam alanı. Avrupa da yaygın olan tavuskelebeği (Inachis io) tüm Karadeniz de de dağılım gösteriyor. İspanya dan Balkanlar a kadar olan bölgedeki ormanların açıklıklarında yaşayan incili kelebek ise (Hamearis lucina) Trakya nın batısında da görülebiliyor. Türkiye nin Kelebekleri Doğa Rehberi nin yazarı Ahmet Baytaş, Kuzeydoğu Anadolu da geçirdiği bir hafta içinde karşılaştığı çeşitlilikten büyülendiğini söylüyor: Ilıman kuşaktaki başka hiçbir yerde, böyle küçük bir alanda, bu kadar çok kelebek görmedim; ne batı Amerika nın bâkir bölgelerinde, ne Kanada nın Kayalık Dağları nda, ne de İsviçre Alpleri nde. Ancak bu çeşitlilik bazen kelebek gözlemcilerini zorlayabiliyor. Özellikle söz konusu olan, Orta ve Doğu Anadolu ya özgü Agrodiaetus altcinsi kelebeklerse... Vadilerde küçük izole popülasyonlar halinde evrimleşmiş bu türler, bazen erkeklerinin kanat üstü renklerinin tonundan ayrılabilirken, bazen de türleri ayırt edebilmek için genetik araştırma yapmak gerekiyor. Çünkü kanat altı ve üstü bazen birbirinin tıpatıp aynısı olabiliyor. Bu kadar bol ve farklı kelebek çeşidine sahip olmanın zorluklarından biri de bu türleri koruyabilmek. Çevresel sorunlar diğer türlerle beraber kelebekleri de etkiliyor. İklimi, makilikleri, orman içi açıklıklarıyla kelebekler için uygun yaşam alanlarını barındıran Akdeniz ve Ege Bölgesi yapılaşmanın tehdidi altında. Binalar arttıkça kelebekler azalıyor! Karadeniz de, Orta ve Doğu Anadolu nun bozkırlarında da durum pek farklı değil. Tarım alanlarının genişlemesi, monokültür (tek tip) tarıma geçilmesi, tarım ilaçları kelebekler için bu alanları tehlikeli kılıyor. En ciddi sorunsa sanayileşmenin ve şehirleşmenin yoğunlaştığı bölgelerdeki yaşam alanı kaybı. Türkiye de Bölgede Tükenmiş (RE) olarak kayıtlara geçen tek kelebek türü çokgözlü Hazer mavisi (Polyommatus caeruleus). Yedi kelebek türüyse uzun süredir Türkiye de kaydedilmedi. Bunlardan en son 1973 te Belgrad Ormanı nda görülen Sesilya nın (Pyronia cecilia) tercih ettiği yaşam alanları, iklim senaryolarına göre artık Türkiye nin daha kuzeyine kaymış durumda. Ancak yine de bu türün Türkiye de olmadığını da belgelemek gerekiyor. Türkiye deki Kelebeklerin Kırmızı Kitabı na göre, ülkemizdeki 37 kelebek türünün nesli tehlike altında ya da tehdide yakın. Yani her 10 kelebekten biri yok olma tehdidiyle karşı karşıya. Bu kelebeklerden 26 sı Kritik (CR), Tehlikede (EN) ve Duyarlı (VU) kategorilerinde, 11 kelebekse Tehdide Yakın (NT). Bu türlerden bazıları Türkiye ye endemik; yani yok olmaları, yeryüzünde bir daha görülmeyecekleri anlamına geliyor. DKM, kelebeklerin korunmasına yönelik somut adımların atılması amacıyla Haziran 2011 de Kelebeklerin Koruma Stratejisi ni yayınlayarak, Türkiye deki kelebeklerin karşı karşıya olduğu tehditler ve çözüm önerilerini ayrıntılı bir şekilde ele aldı. Öncelikli Kelebek Alanları nın bilimsel ölçütlerle belirlendiği, tehditlerin önceliklendirildiği ve çözüm önerilerinin sunulduğu bu çalışmayla kelebekleri korumak yolunda önemli bir adım atıldı. Şimdi yapılması gereken, koruma çalışmalarına bir an önce başlamak ve onların kanat seslerine kulak vermek: Ben bir kelebeğim... Sizden önce buradaydım. Siz benim hep var olacağımı sanırsınız. Ama sıktığınız böcek ilacı, topladığınız bitkiler, giderek çoğalan binalarınız ve fabrikalarınızla yaşadığım yerlerle birlikte ben de yok oluyorum. Ben bir kelebeğim... Ancak siz isterseniz ve çaba gösterirseniz neslimi devam ettirebilirim. Erciyes Üniversitesi Çevre Mühendisliği Bölümü Öğretim Üyesi Yrd.Doç.Dr. Evrim Karaçetin in, Hilary Welch ile hazırladığı Türkiye deki Kelebeklerin Kırmızı Kitabı Şubat 2011 de DKM tarafından yayımlandı. 16 İSTASYON Bu konu National Geographic Türkiye dergisinden özetlenerek alınmıştır. İSTASYON 17

10 SÖYLEŞİ HAYATIN KAYNAĞINA YOLCULUK Türkiye nin safari ve doğa fotoğrafçılığı denince ilk akla gelen ismi Süha Derbent, aralık ayında yayımladığı son fotoğraf kitabı Kenya nın Yaban Yüzü ile tekrar tüm hayranlığımızı kazandı. Afrika nın sonsuzluğunda 25 yılı aşkın bir süredir devam eden keşif yolculuğunu, safarinin zorluklarını ve hayvanlara yakın ilişkide olarak öğrendiklerini İstasyon için anlattı. SÖYLEŞİ: ZEYNEP YOSUN AKVERDI Süha Derbent in objektifinden 300 e yakın kareden oluşan ve tasarımında Ersu Pekin in imzası bulunan Kenya nın Yaban Yüzü, TAV Fotoğraf Dizisi tarafından yayımlandı. Yaban hayatın ilk ne zaman kalbinize girdiğini hatırlıyor musunuz? 30 yıl kadar önce Emirates in davetlisi olarak Güney Afrika da bir safariye gittim. İlk safarimdi. Vahşi hayvanlara bu kadar yakın olmak beni çok etkiledi. Korktuğumu da hatırlıyorum. Bir daha kopamadım. Seyahatten dönüşte Türkiye de kimsenin bu alanda bir şey yapmadığını fark ettim. Farklı bir alan vardı önümde, ama çok uzun ve meşakkatli bir serüven olacaktı. Başladıktan sonra sıfırdan bir yere getirmek, bir arşiv oluşturmak kolay olmayacaktı. Başladım. Şimdi 2,5 milyon fotoğraf var elimde. Dünyanın en önemli kişisel arşivlerinden biri bu. Dünyadaki en büyük dağ gorili fotoğrafı arşivine sahip olduğumu da söyleyebilirim. Ruanda ya, gorillere çok sık, hemen her ay gidiyorum. Tanıyorlar mı sizi artık orada yaşayan goriller? Sanki bazen öyleymiş gibi hissediyorum. Özellikle arka arkaya, mesela ertesi gün yine aynı aileye gittiğimde öyle gibi geliyor. Tabii ki kesinlikle emin değilim bundan. Zaten çok iyiler. Bence gorillerle karşılaşmanın en özel tarafı bu. Bir insanın dağ goriliyle karşılaştığı anda ilk 15 dakikası şaşkınlıkla geçiyor. Çünkü çok büyük, çok güçlü, çok kaslı bir hayvan karşınızdaki ve çok yakınsınız: Sadece yedi metre mesafe oluyor aramızda; bazen daha da yaklaşıyorlar. İlk şaşkınlığı attıktan ve onları biraz izledikten sonra şunu hissediyorsunuz: Ben ne kadar kötüyüm. Çünkü onlar o kadar iyiler ki... Son derece barışçıllar. En önemli özelliklerinden biri hiç avlanmadan yaşamaları. Otçullar. Hayatları, biz insanların arada yapmaya çalıştığı şeyi sürekli yaparak, yani detoksla geçiyor. Sadece su içiyor ve yeşil tüketiyorlar. Yabani hayvanlara yaklaşmak için gereken bilgiyi nasıl edindiniz? İkinci safari seyahatimde, bu konudaki eksikliğimin bilinciyle Güney Afrika da bir kütüphaneye gittim. Görevliye Hayvan davranışıyla ilgili bir kitap var mı? diye sordum. Bir iki kitap bulurum diye umut ediyordum. Beni bir bölüme soktular. Türkiye de standart bir kütüphane büyüklüğündeki bu bölümde sadece hayvan davranışıyla ilgili kitaplar vardı. İnternet üzerinde de doğru kelimelerle arama yaptığımda, bir insanın okumaya ömrünün yetmeyeceği kadar fazla araştırma ve yayın olduğunu gördüm. Hayvanın türü aynı da olsa temel avlanma, bölge belirleme ve 18 İSTASYON İSTASYON 19

11 SÖYLEŞİ Kızınızla hiç safariye gittiniz mi? 9-10 yaşlarındayken gittik. Çok da mutlu oldu. Ancak küçiftleşme davranışları yaşadıkları iklime ve coğrafyaya göre değişkenlik gösterebiliyor. Mesela savanada yaşayan bir tür, başka yöntemle avlanabiliyor. Avlanma sıklıkları da değişiyor. Dolayısıyla tek bir kitap okumakla olmuyor, her bölgeye göre ayrıca araştırmak gerekiyor. Benim bu konuya kafa yormam, Güney Afrika daki ranger lara duyduğum hayranlıkla başladı. Onlara bir böceği sorsam sindirim sisteminden anlatmaya başlıyorlardı. Nasıl biliyorlar merak ettim. Meğer dört yıllık okulu varmış. Ben de bu okulun kedilerle ilgili derslerinin bir bölümüne bir süre katıldım. Bugüne kadar vahşi yaşam fotoğrafı çekmeye çalışırken yaşadığınız en büyük tehlike ne oldu? Korkmak, bilmediğimiz bir şeyle ilgili duyduğumuz bir his. Bildiğimiz zaman farklı oluyor. İlk başta karşınızda bir canlı var; bilmediğiniz bir canlı; ne yapacağına dair hiçbir fikriniz yok. Bu korkuya yol açıyor, gerçekten ürküyorsunuz. Sonra ama şunu öğrenmeniz gerekiyor: Onlar sadece bize önemsiz gelen bazı davranışlardan rahatsız olabiliyor. Bu davranışları taciz olarak kabul edip ürküyorlar. Bu davranışlardan kaçınırsanız ve o hayvana güven vererek, yani onun dilinde barışçıl durursanız onun size aslında zarar verme eğilimi olmadığını görürsünüz. Zaten insanoğlu onun menüsünde bulunmuyor. Kokumuzu beğenmiyorlar. Vahşi yaşam fotoğrafçılığı ve yabanla bu kadar yakın temasta olmak size neler öğretti? Bunun çok kısa bir cevabı var aslında: Ben hayatımda bildiğim önemli her şeyi orada öğrendim. Bunları şehir hayatında öğrenemezdim. Sabretmek, hayal kırıklığıyla baş edebilmek gibi... Bunları öğrendim ama aslında doğada yaşarken ve hayvanları izlerken iş hayatıyla ilgili de pek çok şey öğreniyorsunuz. Örneğin nasıl liderlik yapılır sorusunun cevabını, bir leoparı izleyerek öğrenebilirsiniz. Nasıl strateji geliştirilir? Cevabı aslan ailesinin avlanmasında saklı. Zebralar ile Afrika antilopları birlikte gezerler. Onları izleyerek işbirliğini, gerekirse rakiple etik kurallar çerçevesinde işbirliğini öğrenebilirsiniz. Yine impalalar ile zebraları izleyerek ideal risk yönetimine; çitayı izleyerek hız ve performansın doğru zamanlamayla kullanılmasına örnekler bulabilirsiniz. Takım çalışması zaten birçok hayvanın avlanışında, ister avlanan ister kaçan olsun, görülüyor. Yavrularına çok özen gösteren ve onların gelişimine sürekli katkıda bulunmaya çalışan fil aileleri, bizlerle oturup şirket içi eğitim semineri dinlemediler, ama bu doğalarında var. Aslında saydığım değerlerin, hayatımız boyunca edinmeye çalıştığımız yetilerin hepsi hayvanlarda doğuştan ve mükemmellik derecesinde var. Dolayısıyla o kadar çok şey öğreniyorsunuz ki... Ancak bu öğrendiklerim, zaman içerisinde bende öznel bir duruma evrildi: Şehirde öğrendiğim hiçbir şey işime yaramayacak diye düşünmeye başladım ve burada öğrendiklerimi yok sayıp doğada yaşayarak öğrendiklerime yaslanmayı seçtim. Doğanın peşinde böylesine bir hayatı tercih etmenin sizi bir şeylerden mahrum bıraktığını düşündüğünüz oldu mu hiç? Özel hayatımda mahrum kaldığım şeyler, aslında bunlardan mahrum kalmayı tercih ettiğim şeyler. Birçok insan hoşlanmayabilir, ama ben şehirle ilişkimin havaalanı ile BIR DAĞ GORILIYLE ILK KARŞILAŞTIĞINIZDA ŞAŞKINLIK GEÇIRIYORSUNUZ. ÇOK BÜYÜK VE ÇOK GÜÇLÜLER. İLK ŞAŞKINLIĞI ATTIKTAN SONRA ŞUNU HISSEDIYORSUNUZ: BEN NE KADAR KÖTÜYÜM. ÇÜNKÜ ONLAR O KADAR IYILER KI... ev arasında olmasını istiyorum. Dışarı çıkmak, bir yerlere gitmek istemiyorum. Seyahatte değilsem evdeyimdir; iki hobim var, sinema ve müzik. Şehirle iletişimimin minimize olması, kimilerine göre mahrumiyet olabilir; benim için değerli bir şey. İnsanları rahatsız etmeden kendi başına olabilmeyi de öğrendim doğada. Bunu insanlarla ilişkilerinde öğrenenler de vardır elbet, ama ben doğada öğrendim. Bir şeyi dokunmadan da sevebiliyorsunuz mesela. Ben hayvanları çok seviyorum, hepsine sarılmak istiyorum ama hayır; doğasında ona bir başka türün dokunmasından hoşlanmak diye bir duygu yok. İnsanın bir hayvanı sevmek istemesi çok bencilce. Halbuki hiç dokunmadan da sevebilirsiniz. Mesela bir hayvanın ne yapacağını önceden tahmin ettiğimde bu benim için harika bir iletişim anlamına geliyor. Çıkarttığım seslerle bir gorilin bir şey yapmasını ya da yapmamasını sağlamak benim için çok değerli. Dolayısıyla mahrum kaldığım bir şey yok; tam istediğim hayatı oluşturdum. Ancak dediğim gibi, bu tamamen kişisel bir tercih. Başkaları için bu mahrumiyet olabilir. çüktü. Şu anda üniversite öğrencisi. Büyük bir tutkuyla görsel iletişim tasarımı okuyor ve bu yıl son senesi; vakit ayıramıyor. Baba-kız ilişkimiz farklıdır: Ona boş ver, bir sene uzat, çık gez biraz diyen ben oluyorum. O da hayır diyor ve sürekli çalışıyor. Okul bitince ilk fırsatta gideceğiz. Dokuz yaşında bir çocuk safariye gidebilir mi? Bazı bölgelerde sınırlamalar var. Mesela Ruanda da dağ gorilleri ziyaretinin yaş sınırı 15. Goriller çok iyi huylu hayvanlar ama onlarla birlikteyken bir davranıştan kaçınmak gerekiyor: koşmak. Bu da çocuklarda kolay engel olunabilecek bir davranış değil. Koşulmasından rahatsız oluyorlar ve koşan kişiyi yakalayıp durdurmak istiyorlar. Dağ gorilleri insanlar tarafından çok avlanırmış eskiden. O zamanlardan kalmış bir davranış olabilir. Refleks olarak goril görünce koşmak isteyecek bir çocuğa hakim olmak zor olacağı için var 15 yaş sınırı. Ama Kenya ve Güney Afrika da çok daha küçük yaşlarda çocukları safariye götürüyorum. Güney Afrika daki özel safari kamplarında, yedi yaşından küçük çocuk da götürebiliyorsunuz ama özel bir kural var: Kampta çocuklara bakmakla görevli personelden birini kiralamak zorundasınız. İngilizce bilen bu kişi, sürekli çocukla ilgileniyor; siz kamptan çıkıp safariye başladığınızda da sizinle geliyor. Bu da ayrı bir maliyet demek. SÜHA DERBENT LE SAFARIYE ÇIKIN Bugüne kadar 80 in üzerinde ülkeyi gezen Süha Derbent, vahşi yaşam fotoğrafçılığının yanı sıra fotoğraf danışmanlığının da dahil olduğu butik seyahatler; TAV Tourism Nature by Süha Derbent markası altında Afrika nın yabanında, dünyanın macera dolu noktalarında özel organizasyonlar düzenliyor. Fotoğraf için sizinle safariye çıkanlara ne gibi kolaylıklar sunuyorsunuz? Yanımdakilerin çektiği fotoğraflara o anda hemen müdahale edebiliyor, onlara o kareyi nasıl daha iyi hale getirebileceklerini anlatıyorum. Kampa dönüşte tek tek fotoğraflara bakıp üzerlerine konuşuyoruz. Bir fotoğraf atölyesi gibi çalışıyoruz. Özellikle çekmek istedikleri davranışın oluşmasını sağlamaktan tutun da hayvanın ne yapacağını önceden söylemeye dek pek çok konuda desteğim oluyor. En iyi safari karesi sizce hangi şartlarda çekilmeli? O kadar farklı hayvan türlerinden, iklim ve coğrafyalardan bahsediyoruz ki her birinin ayrı şartları ve güzellikleri var. Ben Sony kullanıyorum, performansından çok memnunum. Ruanda da 50 ya da 85 mm, 1.4, 1.2 diyaframlı bir lensle goril çekmeyi çok seviyorum. Safari sırasında Kenya da 600 mm lens kullanmayı tercih ediyorum. Kanada da puma çekerken 400 mm, sabit 2.8 lens çok ideal. Dolayısıyla gittiğim yere göre ideal lensler ve ekipmanlar var. İklime göre zaten kıyafetiniz, işi yapış süreniz, beklentileriniz her şey değişiyor. O halde safariye gittiğiniz kişilere ne tür ekipman götürmeleri konusunda bilgi veriyorsunuz... Bizden turu satın alan biri, dünyanın neresinde olursa olsun öncelikle benimle yüz yüze görüşme satın almış oluyor. Tanışma toplantısında tüm iletişim bilgilerimi veriyorum; dolayısıyla sonradan akıllarına ne gelirse arayabiliyorlar. Ben iklim, coğrafya, hayvanın davranışı ve gereken teknik ekipman ve bunun nasıl kullanılacağı konularında destek veriyorum. Ayrıca Kenya gibi büyük tele gerektiren bölgelerde Sigma ile anlaşmamız var. 600 mm ye kadar tele lensi misafirimize havaalanında veriyoruz, sonra dönüşte havaalanında geri alıyoruz. Safari yapabilmek için fiziksel herhangi bir kısıtlama var mı? Yüksek rakıma ve araç içinde tozlu bir yolculuğa dayanabilecek bir bünyeniz olmalı. Gorilleri görmek için uzun bir tırmanış gerekebilir. Ancak Ruanda devleti, gelen kişinin performansına göre yakında yaşayan bir goril ailesini seçme opsiyonu da tanıyor. 20 İSTASYON İSTASYON 21

12 XXXXXXXXX TARİHTEN 19 uncu yüzyıl sonunda ticari kartlarda işlenen favori tema Osmanlı İmparatorluğu ydu Türk temalı çikolata kartları Pazarlama tarihine 19 uncu yüzyıl sonunda damgasını vuran ticari kartlar, çikolata gibi tüketim maddelerinin yanında bedava dağıtılırdı. Bu kartlarda her tür renkli resim vardı. Egzotik ülke görüntüleri çok gözdeydi. Türkiye nin görülmeye değer yerlerini ve halkını tanıtma iddiasıyla çıkarılan ticari kartlar. En sağdaki kart ise, ülkelerin madalyalarını tanıtan bir dizide, Osmanlı şefkat nişanına ayrılmış. Burada gördüğünüz resimler, yaklaşık 100 yıl önce çikolata ve kakao gibi ürünlerle birlikte bedava dağıtılan promosyon kartlarını süslüyordu. İstanbul daki Fransız lisesi Saint-Michel in öğretmenlerinden Frédéric Izydorczyk e ait bu koleksiyon, Fransa da dağıtılmış, üzerinde Türk temalı resimler olan ticari kartlardan oluşuyor. Ticari kartlarda tabii sadece Türklere dair görüntüler yoktu. Kart serilerinin ele almadığı tema yok gibidir. Ülke serileri çoktu. Japon yelpazelerinden Afrika köylülerine, Türk camilerinden Budist manastırlarına her şeye rastlamak mümkündü yılında pek çok firmanın yaptığı 2000 in dünyası temalı, fütüristik görüntülerin yer aldığı bir seriyle de karşılaşabiliriz, Türk-Yunan savaşı patlak verdiğinde bununla ilgili kartlarla da. La Fontaine in fablleri de karşımıza çıkar, dünyadaki uçaklar serisi de. Tarihçi, bu kartlara bakarak onların yapılıp dağıtıldığı dönemde popüler algıların, ortalama dünya görüşünün ne olduğunu veya kitlelere hangi değerlerin dayatıldığını kavrayabilir. Şu ana kadar ticari kartlar incelenerek cevabı en çok araştırılan sorular şunlar oldu: Sömürgeciliğin altın çağında, çeşitli dünya ulusları Batılılara nasıl yansıtılıyordu? Kadınların henüz özgürleşmediği bir dönemde onlara nasıl bir rol biçiliyordu? Victoria çağında çocuk imgesi neydi? Bu kartlarda çocukların beyaz tenli, tombul, uslu küçük melekler olarak tasvir edilişi, ailenin yüceltildiği, çocuk sevgisinin arttığı, pedagojinin amacının da uysal, terbiye edilmiş küçük masumlar yetiştirmek olduğu bir çağın çocuğa bakışını yansıtır. Çikolata ve kakao kartlarında bu gıdaların lüksle, zevkle bağlantılı imajı da sezilebilir. Burada, yayımladığımız kartlar da, böyle bir araştırmanın konusu. Saadet Özen, Türkiye temalı ticari kartlarda Türk imgesini inceliyor. Reklam ve pazarlama tarihinin önemli bir aşaması olan ticari kartlar 18 inci yüzyıl sonunda İngiltere de ortaya çıkmıştı. İngilizlerin bir esnaf milleti olduğunu, Adam Smith Ulusların Zenginliği nde yazmış, sonra da 22 İSTASYON İSTASYON 23

13 BİR ÖNCÜ: LOUIS PRANG Ticari kartlar, renkli taşbaskı resim yani kromolitografi ortaya çıktıktan sonra, en küçük tüketicinin bile bedavadan elde edebildiği renkli bir dünyanın kapısını açtı. bu söz, aşağılayıcı bir anlamda Napolyon a atfedilmişti. Gerçekten de Ulusların Zenginliği nin kaleme alındığı sıralarda, dükkan sahipleri İngiltere de tüketimi arttırmak için ellerinden geleni yapıyor, modern reklamcılığın ilk adımları atılıyordu. Gazete- ler, her tür mucizeyi vaat eden ilanlarla doluydu. Dr. Samuel Johnson, denemelerinden birinde bunlarla alay ederek Reklamın ruhu vaat, sonsuz vaattir der. Ancak bunların yazıldığı sırada yani 18. yüzyılın sonuna doğru, reklamcılık krize girdi. Esnafın en önemli tanıtım aracı tabelalar, yoldan gelip geçenler için yarattıkları tehlike yüzünden 1760 larda yasaklandı. Gazete denilen siyah-beyaz paçavraların da ilan kapasitesi doyum noktasına ulaşmıştı. İşte ticari kart denilen mecra böyle ortaya çıktı. Önceleri üzerinde dükkanın adı, adresi ve sattığı ürünlerin belirtildiği bu basit kağıt zamanla iki yavru doğurdu: Biri kartvizitti, diğeri de bugün koleksiyoncuların gözde nesnelerinden biri olan ticari kart. Bu yeni Tobler çikolatalarının Komik Metropoller adlı dizisi her kentten bir karikatür sunuyor (en solda). Büyük Demiryolları dizisinden Paris-İstanbul hattı (solda). Ticaret dizisinde yer alan uyduruk Türkiye (yukarıda solda). Türkiye de dizisinden İstanbul (üstte). ürün, kapitalizm tarihinin bilinen coğrafyasını izledi: İngiltere de doğdu, Fransa da estetik kazandı, Hollanda ve Almanya da teknolojik gelişmelerden yararlandı, ABD de kendi başına matbaacılık sektörünün bir alt dalı haline geldi. Litografi, yani taşbaskı tekniğinin gelişmesi sayesinde güzel ticari kartlar hazırlanabiliyordu. 19 uncu yüzyılda renkli taşbaskının, yani kromolitografinin ortaya çıkışı, bugün basit bir teknik gelişme olarak görülebilir. Ama aslında renkli televizyonun yarattığı etki gibi, sıradan insanın siyah-beyaz dünyasını aydınlattı. Tabii gazete ve dergilerde renkli resimler vardı, zengin evlerinde tablolar asılıydı, ama hepsi elle yapılıyordu, nadir ve pahalıydı. Oysa ticari kartlar, renkli Resme demokrasi getiren adam ABD de 1870 lerde ticari kart üretimi, matbaacılığın kârlı bir alt dalı haline geldi. Matbaacılar, çeşitli şirketlere kendi tasarlayıp ürettikleri ticari kartları satıyorlardı. Bu piyasanın tartışılmaz hâkimi, Louis Prang dı. Ülkede ürünlerini bu tür kartlarla en azından bir kere pazarlamamış işadamı bulamazsınız sözü ona aitti. Prang ( ), Prusya da protestan Fransız kökenli bir ailenin çocuğu olarak doğmuş, 1848 devrimine katılmış, sonra da ABD Boston a kaçmıştı. Orada matbaacılığa başladı. Renkli taşbaskının ustası olan Louis Prang kartlarda bol bol ünlü tabloların röprodüksiyonlarını kullandı. Sanat eleştirmenleri tarafından kötü sanat ı teşvik etmek ve taklitçilikle suçlandı. Bugün ise resmi demokratikleştiren adam olarak tanınıyor. 24 İSTASYON İSTASYON 25

14 İki Fransız çikolata şirketinin Türkiye konulu kartları. taşbaskı resim yani kromo sayesinde en küçük tüketicinin bile bedavadan elde edebildiği renkli bir dünyanın kapısını açtılar. Bu dünyanın nasıl olabileceğini, Chocolate: History, Culture and Heritage (Grivetti, Shapiro, 2009) adlı kitaba ticari kartlarla ilgili bir makale yazan Virginia Westbrook şöyle tarif ediyor: 19 uncu yüzyılda orta sınıftan bir ev kadınının günlük alışverişine çıkışını hayal edin. Bir kartın üzerinde kakaosunu içmeye hazırlanan güzel bir kadının parlak renkli resmini görüyor: Şık giyinmiş, güzel bir kanepeye kurulmuş, sevimli bir perinin uzattığı bir kakao fincanını alıyor. Kim kendi hayatında bu tecrübeyi yaşamak istemez ki? Boyutları bugünün kartpostallarından daha küçük olan ticari kartların üzerinde, Virgina Westbrook un tarif ettiğine benzer bir resim olurdu. Kartın arka yüzünde, şirketin adı ve ürünle ilgili bilgiler vardı. Başlangıçta bir dükkana alışveriş yapmaya gittiğinizde satıcı aldığınız ürünün yanında bunu da veriyordu. Sonraları, ürünün kendi ambalajında bir kupon bulunuyor, bunları toplayan gidip kartını alıyordu. Renkli taşbaskı (kromolitografi) sayesinde yapılan ticari kartlar, bu tekniğin çok iyi olduğu Almanya ve İsviçre de ortaya çıktı ABD Philadelphia Evrensel Sergisi, renkli ticari kartın parladığı, herkesin dikkatini çektiği bir başlangıç noktası olarak kabul edilir. Ticari kartın gelişimi, şirketlerin gelişimiyle paraleldi. Çünkü büyük ölçekli üretim, geniş dağıtım ağı, modern perakendecilik ve kitlesel tüketim ortaya çıkmadan, ticari kartın yaygınlaşması zordu. Şirketlerin bazıları, ürünlerinin promosyonunu yapmak için stok resim satan matbaalardan faydalandılar. Bu matbaalarda sanatçılar durmaksızın yeni görüntüler üretiyordu. Kartların arkası, her şirketin kendi bilgilerini LIEBIG, PAZARLAMA TARİHİNİN ÖNCÜLERİNDENDİ Kart promosyonuyla kanatlanan şirket Son yıllarda yayımlanan yetkin efemera ansiklopedisi The Encyclopedia of Ephemera (M. Rickards, M. Twyman, NY, Londra, 2000), Liebig ticari kartlarını ayrı bir madde olarak inceliyor. Bu şirket, öncü Alman kimyager Baron Justus von Liebig (sağda) tarafından kurulmuştu. Et suyu ve konserve çorba yapımında öncü olan firma, 1872 de ticari kart promosyonuna başladı ve 102 yıl sürdürdü. 6-8 kartlık diziler halinde basılan kartlar, tüm Avrupa ülkeleri, Güney Afrika ve ABD de satış yapan Ticari kartlar, 20 inci yüzyıl başına, yani posta idarelerinin kartpostal üzerindeki kısıtlamaları kaldırdığı, gazetelerin ilanları daha kaliteli yayımlamaya başladığı döneme kadar önemli bir iletişim aracı oldu. firmayı, günümüzün gözde deyimiyle uçurdu. Kartların çoğunda kurucunun imzası gözükür ve sahte kartlar konusunda tüketici uyarılır. Bilgi ve eğlenceyi birlikte sunmayı amaçlayan kartlar, birçok dilde hazırlanıyordu. Ele almadıkları konu yoktu e kadar 1866 ayrı kart dizisi yayımladılar. Liebig ticari kartlarının 1980 ve 1981 de birer katalogunun yayımlanması, koleksiyoncular arasındaki ününü kanıtlıyor. Takvim, yemek kitabı, kartpostal, iskambil kağıdı ve oyuncak gibi başka promosyon malzemeleri de üreten Liebig, pazarlama tarihinde yerini aldı. basabilmesi için boş bırakılırdı. Ama, birçok şirket de kendi ticari kartını kendi yapmayı tercih etti. Bunlar arasında kakao ve çikolata üreticileriyle daha sonraları sigara ve ciklet üreticilerinin yeri ayrıdır. Gerçi 1870 lerden 20 inci yüzyıl başına kadar ticari kartlara baktığımızda, erkek kravatından konserveye, vagondan çekice, ilaçtan ayakkabıya kadar her türlü ürün için bu yöntemin kullanıldığı görülse de, kendi ticari kartını kendisi yapan ve bugün bütün efemera tutkunlarının bildiği şirketlerin esas olarak hızlı tüketim maddeleri ürettiğini görürüz: Başta, gıda sektörünün öncü firması Liebig vardır. Ardından Fransa nın öncülük ettiği ilk alışveriş merkezi Bon Marché, çikolata ve kakao şirketleri İsviçreli Lindt, Suchard, Hollandalı Van Houten, Alman Stollwerk gelir. Bu şirketler, belli bir tema etrafında kart dizileri hazırlıyorlardı; bunların en küçüğü 6 karttan oluşurdu. Tüketiciler bunları toplamaya, albümlere yapıştırmaya başladılar ve bugün dünyaya yayılmış ticari kart koleksiyoneri derneklerinin doğmasına yol açtılar. Ticari kartlar, 20 inci yüzyıl başına, yani posta idarelerinin kartpostal üzerindeki kısıtlamaları kaldırdığı, gazetelerin ilanları daha kaliteli olarak yayımlamaya başladığı döneme kadar önemli bir iletişim aracı olmayı sürdürdüler. Ancak diğer tanıtım kanallarının açılması, kartların sonunu getirmedi. Erkek çocuklara yönelik futbolcu resmi, kızlara yönelik film yıldızı resmi dizileriyle devam ettiler. Bazı promosyon uygulamalarında görüldüğü gibi, zaman zaman ürünün önüne geçtikleri de görüldü. Günümüzde çikolata şirketi Kinder in içinden plastik oyuncaklar çıkan yumurta şeklindeki çikolataları, Nintendo nun aynı adlı bilgisayar oyununa dayanan Pokemon kartları, bu geleneğin izinden yürüdü. Eskinin ticari kartları ise, bugün hem koleksiyon ürünü hem de güncel sanatın yeniden keşfettiği bir ilham kaynağı. 26 İSTASYON Bu konu NTV Tarih dergisinden özetlenerek alınmıştır. İSTASYON 27