Eğitim Bilimleri Enstitüsü Müdürlüğü ne

Transkript

1

2

3 Eğitim Bilimleri Entitüü Müdürlüğü ne Birgül UYSAL ın hazırladığı Ortaokul Seçmeli Derler Uygulamaının Okul Yöneticii, Öğretmen ve Öğrenci Görüşlerine Göre Değerlendirilmei başlıklı bu çalışma, jürimiz tarafından Eğitim Programları Anabilim Dalı Eğitimde Program Geliştirme Programı nda Yükek Lian Tezi olarak kabul edilmiştir. İmza Başkan: Doç. Dr. Fatma MIZIKACI Üye: Doç. Dr. Hanife AKAR Üye: Yrd. Doç. Dr. Berna ASLAN ONAY Bu tez Ankara Üniveritei Lianütü Eğitim Öğretim ve Sınav Yönetmeliği nin ilgili maddeleri uyarınca yukarıdaki jüri üyeleri tarafından../../20.. tarihinde uygun görülmüş ve Entitü Yönetim Kurulunca../../20.. tarihinde kabul edilmiştir. Prof. Dr. İmail GÜVEN Eğitim Bilimleri Entitüü Müdürü

4 ETİK BİLDİRİM Yükek Lian tezi içindeki bütün bilgilerin etik davranış ve akademik kurallar çerçeveinde elde edilerek unulduğunu, ayrıca tez yazım kurallarına uygun olarak hazırlanan bu çalışmada bana ait olmayan her türlü ifade ve bilginin kaynağına ekikiz atıf yapıldığını bildiririm. Birgül UYSAL ii

5 ÖNSÖZ Franız düşünür Jean-Jacque Roueau nun eğitime dair görüşlerini ve eğitim anlayışını itemli bir şekilde anlattığı, hayali bir erkek çocuğu yetiştirmeini konu eden Emile adlı eerinde, mutlu inan tanımını şöyle yapmıştır: Yetenekleri arzularına denk olan duyarlı bir kime keinlikle mutlu bir kime olacaktır. Yeteneklerin arzuları karşılamaı için öncelikle bireylerin yeteneklerinin yaşantı zenginliğiyle ortaya çıkarılmaı ve kendiine fark ettirilmei, daha onra da yeteneklerin geliştirilmei için itemli çalışma ve emek gerekir. Ülkemizin en önemli eğitim problemlerinden biri olarak gördüğüm yeteneklerine uygun eğitim görememek önce bireyel onra toplumal mutuzluk kaynağıdır. Mevcut eğitim iteminde 12 yıl kendimizi tanıyamayız, neye/nelere yetenekliyiz bilemeyiz, itemin içinde ürüklenir ve en onunda itemediği işleri yapan, belki de düzgün yapmayan/yapamayan mutuz inanlar oluveririz. Öğrencilerin yeteneklerinin farkına varmaı ve geliştirilmei, onların bireyel farklılıklarını gözeten, der çeşitliliğiyle onlara eçenek unan, demokratik bir uygulama olarak gördüğüm eçmeli derler uygulamaının, programlarda yer alma amaçlarının ne kadar anlaşıldığı, eçmeli derlerin ne ölçüde amaçlarına uygun olarak işlendiğini, uygulamada yaşanan ıkıntılar ve benim için en önemlii de öğrencilerin eçmeli derler hakkındaki görüşlerini merak ederek başladığım araştırmamın eçmeli derler uygulamaının geliştirilmeine katkı ağlayacağını umuyorum. Program geliştirme alanında kendimi yetiştirmeme fırat veren ve bana benden daha fazla güvenen değerli hocam Prof. Dr. Dilek Gözütok a, Araştırma ürecimde bilgi ve deneyimlerinden yararlandığım, görüşlerini ve zamanını tez çalışmamın her aşamaında benden eirgemeyen değerli hocam Doç. Dr. Fatma MIZIKACI ya, Sabrını ve onuz deteğini gördüğüm evgili eşime ve anneli geçmei gereken zamanlarından çaldığım kızıma, teşekkürü bir borç bilirim.

6 ÖZET ORTAOKUL SEÇMELİ DERSLER UYGULAMASININ OKUL YÖNETİCİSİ, ÖĞRETMEN VE ÖĞRENCİ GÖRÜŞLERİNE GÖRE DEĞERLENDİRİLMESİ Uyal, Birgül Yükek Lian, Eğitim Programları Anabilim Dalı Tez Danışmanı: Doç. Dr. Fatma MIZIKACI Kaım 2015, x -116 Sayfa Bu araştırmanın amacı, ortaokullardaki eçmeli der uygulamaını öğrenciler, öğretmenler ve okul yöneticileri görüşlerine göre değerlendirmektir. Araştırmanın amaçlarına uygun olarak öğrenci, öğretmen ve yöneticilerin eçmeli derlere ilişkin genel görüşlerine, eçmeli derlerin okullarda uygulanma ürecine, eçmeli derlerin amaçları, içeriği, öğrenme-öğretme ve değerlendirme durumlarına ilişkin görüşleri alınmıştır. Araştırmada veri toplama aracı olarak araştırmacı tarafından öğrenci, öğretmen ve yönetici için ayrı ayrı geliştirilen anket kullanılmıştır. Ankara ili merkez ilçelerinden üçü (Çankaya, Etimegut, Yenimahalle) belirlenmiş ve bu ilçelerde yer alan ortaokullar araından 30 ortaokul eçkiiz olarak belirlenip örneklem içeriine alınmıştır. Bu okullarda toplam , 6. ve 7. ınıf öğrenciine, 48 öğretmene ve 30 ortaokul yöneticiine anket uygulanarak veri toplanmıştır. Toplanan verilerin analizinde betimel itatitiklerle beraber öğretmen ve yönetici görüşleri araındaki anlamlı farklılık olup olmadığını belirlemek amacıyla Mann-Whitney U Teti kullanılmıştır. Araştırmanın eçmeli derlerle ilgili genel boyutunda, okutulan eçmeli derlerin okul idarei tarafından belirlendiği görülmüştür. Öğrenciler ve öğretmenler eçmeli derleri gerekli ve faydalı bulduklarını fakat yöneticiler buna katılmadıklarını belirtmişlerdir. Öğrenciler zorunlu derleri eçmeli derlerden daha önemli bulduklarını, öğretmen ve yöneticiler eçmeli derlerin öğrencilerin melek eçimine katkıı bulunmadığını ifade etmişlerdir. Seçmeli derlerin okullarda uygulanma ürecine ilişkin olarak öğretmenler, öğrencilerin ilgi ve yetenekleri doğrultuunda der eçemedikleri görüşündedirler. Öğrencilerin der eçim ürecinde en fazla velilerine danıştıkları ve rehberlik ervilerine başvurmadıkları belirlenmiştir. Seçmeli derlerin amaçları, içeriği, öğrenme-öğretme ve değerlendirme durumları boyutunda, katılımcılar eçmeli derlerde zorunlu derleri takviye etmek amacı ile der işlendiğini ifade etmişlerdir. Yöneticiler, eçmeli derlerin işlenebilmei için okulun fizikel

7 olanaklarının (müzik odaı, laboratuvar, bilgiayar laboratuvarı, vb.) ve araçgereçlerin yeterli olmadığını, öğretmenler eçmeli derlerin kitap/öğretim materyallerini yeterli bulmadıklarını belirtmişlerdir. Öğretmenler eçmeli der içeriklerinin zorunlu derlere paralel hazırlandığı ve eçmeli derlerin etkili işlenebilmei için ınıf mevcutlarının azaltılmaı gerektiğini ifade etmişlerdir. Öğretmenler eçmeli derlerin not ile değerlendirilmeye başlamaıyla öğrencilerin bu derleri daha ciddiye aldıkları görüşündedirler. Öğrenciler eçmeli derlerin not ile değerlendirilmei itememekte, öğretmen ve yöneticiler ie eçmeli derlerin not ile değerlendirilmei görüşüne katılmaktadırlar.

8 ABSTRACT EVALUATION OF THE ELECTIVE COURSES IN THE MIDDLE SCHOOL ACCORDING TO THE OPINIONS OF THE STUDENTS, TEACHERS AND SCHOOL ADMINISTRATION Uyal, Birgül Mater of Science, Curriculum Diviion Advior: Ait. Prof. Dr. Fatma MIZIKACI November 2015, x -116 page The purpoe of thi reearch i to evaluate the elective coure in middle chool according to the opinion of the tudent, teacher and chool adminitration. In accordance with the purpoe of thi reearch, related to the practice proce of the elective coure, aim, content, learning, teaching and evaluating of the elective coure. The opinion of tudent, teacher and chool adminitration have been taken. In the reearch, a a data gathering method quetionnaire, which i prepared eparately for the tudent, the teacher, and the chool adminitration are ued. Three center ditrict (Çankaya, Etimegut, Yenimahalle) of Ankara province, and 30 middle chool are randomly elected and taken a ample. In thee chool by applying the quetionnaire to 5 th, 6 th and 7 th grade tudent (N=741) and 30 chool principal, the data were gathered. For the analyi of the gathered data, together with decriptive tatitic, in order to undertand the difference between the opinion of the teacher and principal, Mann-Whitney U tet i ued. In the general apect of the reearch related with the elective coure, it i oberved that elective coure which are taught are determined by the chool adminitration. It ha been een that the tudent and the teacher tated that they regarded thee elective coure a beneficial and neceary, on the other hand, the chool principal diagreed with thi opinion. The tudent indicated that they regarded the compulory coure are more important than the elective coure, the teacher and the principal tated that thee elective coure do not have any contribution in term of job preference of the tudent. In the proce of the practice of elective coure the teacher think that the tudent cannot chooe the coure according to their interet and ability. It i determined that the tudent intead of the guiding ervice at chool have been aking their parent for advice. In term of the aim, content, teaching-learning and evaluating of the elective coure, participant

9 tated that in thee coure have been ued for the follow-up of the compulory coure. The principal tated that in order to practice the elective coure the phyical potentiality and equipment have been inufficient (muic room, lab, etc.). The teacher alo tated that the teaching material for thee coure were not enough. The teacher aid that the content of the elective coure wa prepared parallel to the compulory coure and to have effective coure the number of tudent in the cla hould be decreaed. The teacher think that after grading thee elective coure in order to evaluate, the tudent tarted to take the leon eriou. The tudent do not want thee coure to be evaluated by grade, on the other hand, the teacher and principal agree with the evaluation of thee coure by grade.

10 İÇİNDEKİLER JÜRİ ÜYELERİNİN İMZA SAYFASI.i ÖNSÖZ i i ÖZET..iv ÇİZELGELER LİSTESİ...x 1.BÖLÜM 1.1.Giriş Problem Durumu Kuramal Çerçeve Seçmeli Der Kavramı Seçmeli Derlerin Tarihçei Seçmeli Derlerle İlgili Farklı Yaklaşımlar Türkiye deki Son Durum: 6287 Sayılı Kanun ve Seçmeli Derler Gelişmiş Ülkelerde Seçmeli Der Uygulamaları İlgili Araştırmalar Amaç Önem Sayıltılar Sınırlılıklar Tanımlar Kıaltmalar BÖLÜM YÖNTEM Araştırma Modeli Evren ve Örneklem Veri Toplama Araçları Veriler ve Toplanmaı Verilerin Analizi BÖLÜM BULGULAR VE YORUMLAR 3.1.Katılımcılara Ait Bilgiler Araştırma Kapamındaki Ortaokullara Ait Bilgiler

11 , 6., 7. Sınıf Öğrencilerinin Aldıkları Seçmeli Derlerin Eğitim-Öğretim Yıllarına Göre Dağılımına İlişkin Bulgular ve Yorumlar Okullarda Açılacak Seçmeli Derlerin Belirlenmei İle İlgili Yönetici, Öğretmen ve Öğrenci Görüşlerine İlişkin Bulgular ve Yorumlar Seçmeli Derlerin Seçimi İle İlgili Öğrenci Görüşlerine İlişkin Bulgular ve Yorumlar Öğrenci, Öğretmen ve Yöneticilerin Seçmeli Derlerle İlgili Görüşlerine İlişkin Bulgular ve Yorumlar Araştırma Soruu 1 e İlişkin Bulgu ve Yorumlar (Öğrenci, Öğretmen ve Yöneticilerin Seçmeli Derlerle İlgili Genel Görüşlerine İlişkin Bulgular ve Yorumlar) Araştırma Soruu 2 ye İlişkin Bulgu ve Yorumlar (Öğrenci, Öğretmen ve Yöneticilerin Seçmeli Derlerin Okullarda Uygulanma Sürecine İlişkin Görüşlerine Ait Bulgular ve Yorumlar) Araştırma Soruu 3 e İlişkin Bulgu ve Yorumlar (Öğrenci, Öğretmen ve Yöneticilerin Seçmeli Derlerin Amaçları, İçeriği, Öğrenme-Öğretme ve Değerlendirme Durumlarına İlişkin Görüşlerine Ait Bulgular ve Yorumlar) Araştırma Soruu 4 e İlişkin Bulgu ve Yorumlar (Öğretmen ve Yöneticilerin Seçmeli Derlere İlişkin Görüşlerin Karşılaştırılmaı) BÖLÜM 4.1. SONUÇLAR VE ÖNERİLER Sonuçlar Öneriler 89 KAYNAKÇA..91 EKLER Ek-1 Öğrenci Anketi Ek-2 Öğretmen Anketi..105 Ek-3 Yönetici Anketi Ek-4 Ankara İl Milli Eğitim Müdürlüğünden Alınan Araştırma İzin Belgei ÖZGEÇMİŞ...116

12 Çizelge 1 ÇİZELGELER LİSTESİ İtanbul Atatürk Liei Eğitim-Öğretim Yılı Der Programının Özel Derleri Sayfa Çizelge Sayılı Kanun Önceindeki Seçmeli Derlerin Dağılımı 16 Çizelge Sayılı Kanun Sonraı Seçmeli Derlerin Dağılımı 17 Çizelge 4 Öğretmen ve Yöneticilerin Ciniyet ve Kıdem Dağılımı Çizelge 5 Çizelge 6 Çizelge 7 Çizelge 8 Çizelge 9 Çizelge 10 Çizelge 11 Çizelge 12 Çizelge 13 Çizelge 14 Çizelge 15 Çizelge 16 Çizelge 17 Çizelge 18 Öğretmen ve Yöneticilerin Branşlarına Göre Dağılımı ve Öğretmenlerin Girdikleri Seçmeli Derler Öğrencilerin Ciniyet, Sınıf ve Anne-Baba Eğitim Durumlarına Göre Dağılımı Ortaokullarda Fen Laboratuvarı, Spor Salonu, Bilgiayar Laboratuvarı, Reim Atölyei ve Müzik Odaı Bulunma Oranları Okulların Koşulları Nedeniyle Açılamayan Seçmeli Derlerin Bulunma Oranları ve Açılamayan Seçmeli Derlerin Açılamama Sebeplerine İlişkin Yönetici Görüşlerinin Oranları 5., 6. ve 7. Sınıf Öğrencilerinin Eğitim-Öğretim Yıllarına Göre Aldıkları Seçmeli Derlerin Dağılımı Eğitim-Öğretim Yılında Ortaokul Öğrencilerinin Seçtikleri Seçmeli Derlerin Dağılımı Okullarda Açılacak Seçmeli Derlerin Belirlenmeine İlişkin Öğrenci, Öğretmen ve Yönetici Görüşlerinin Dağılımı Seçmeli Derlerin Seçimi İle İlgili Öğrencilerin Görüşlerinin Dağılımı Öğrencilerin Seçmeli Derlere İlişkin Genel Görüşlerinin Dağılımı Öğretmenlerin Seçmeli Derlere İlişkin Genel Görüşlerinin Dağılımı Yöneticilerin Seçmeli Derlere İlişkin Genel Görüşlerinin Dağılımı Öğrencilerin Seçmeli Derlerin Okullarda Uygulanma Sürecine İlişkin Görüşlerinin Dağılımı Öğretmenlerin Seçmeli Derlerin Okullarda Uygulanma Sürecine İlişkin Görüşlerinin Dağılımı Yöneticilerin Seçmeli Derlerin Okullarda Uygulanma Sürecine İlişkin Görüşlerinin Dağılımı

13 Çizelge 19 Çizelge 20 Çizelge 21 Öğrencilerin Seçmeli Derlerin Amaçları, İçeriği, Öğrenme- Öğretme ve Değerlendirme Durumlarına İlişkin Görüşlerinin Dağılımı Öğretmenlerin Seçmeli Derlerin Amaçları, İçeriği, Öğrenme-Öğretme ve Değerlendirme Durumlarına İlişkin Görüşlerinin Dağılımı Yöneticilerin Seçmeli Derlerin Amaçları, İçeriği, Öğrenme- Öğretme ve Değerlendirme Durumlarına İlişkin Görüşlerinin Dağılımı Çizelge 22 Normallik Dağılımı Sonuçları 77 Çizelge 23 Seçmeli Derlerin Değerlendirmeine İlişkin Yönetici ve Öğretmen Görüşlerinin Karşılaştırıldığı Mann Whitney U Teti Sonuçları 79

14 1 BÖLÜM Giriş Bu bölümde araştırma problemi, kuramal çerçeve, araştırmanın amacı, önemi, ayıltılar ve ınırlılıklar yer almaktadır Problem Durumu Süregelen zaman içeriinde bilgi, teknoloji ve iletişimdeki değişim ve gelişimle birlikte zamanın, mekânın, inan ilişkilerinin ve emeğin anlamı değişmiştir. Bu değişimler kaçınılmaz olarak bireyin ahip olmaı gereken donanım ve bireye dair beklentileri de değiştirmiştir. Bireylerin eleştirel düşünme, yaratıcı düşünme, çok kültürlülük, problem çözme, bilgi ve iletişim becerilerine ahip olmaının yanı ıra yerel ve evrenel değerlerle donanmış, farklı durumlara uyum ağlayabilen, iletişimde, işbirliğinde, araştırmada, üretimde yeterlilik ahibi olmaı önemli hale gelmiştir. Hızlı ve öngörülemez değişimle baş edebilme, empati ve yaratıcılık yine değişen zamanda bireylerin ahip olmaı gereken öncelikli becerilerdir. Ülgen nin (1992) de ifade ettiği gibi birey, bir taraftan yaşadığı toplumun ve dünya toplumlarının bir üyei olarak uyumlu bir yaşam için gerekli ilgi, beceri ve duygual özellikleri bir bütünlük içinde kazanmanın yanı ıra kendi ilgi ve yeteneklerini tanıma, geliştirme, hangi işleri daha iyi yapabileceğini yordayabilme ve gelecekteki eğitimini planlayabilmek için gerekli davranışları kazanma ihtiyacındadır. Eğitim ie bireyleri, gerekli yaşam becerileriyle donatabilecek, onları hızla değişen dünyaya ve tahmin edilemeyen geleceğe hazırlayacak olan yegâne araçtır. Eğitim iteminin temeli olan okullardan beklenen, yaşadığımız çağı irdeleyerek, toplumların ihtiyaç duydukları nitelikleri ortaya koyup bu nitelikleri kazandıracak bir eğitim anlayışı ile bireyleri çok yönlü olarak eğitmektir. Bunun için bilgiyi öğretmeden ziyade öğrencilerin karşılaştıkları problemleri çözebilmeleri için ihtiyaç duydukları bilgilere ulaşma, bu bilgileri anlama, farklı alanlarda kullanma, eki bilgilerle yeni bilgileri birleştirme, kendi öğrenmelerini kılavuzlama, öğrenme yi öğrenmeyi amaçlayan, etkili eğitim programları gereklidir (Benli, 2014).

15 2 Bu bağlamda Türkiye de de okul eğitiminden beklentilerde bireyel ve toplumal düzeyde değişiklikler olmuştur lerden bu yana bakın olan eğitim anlayışlarının değiştirilmei, yeni bir bakışla eğitim programlarının düzenlenmei gerekliliği ortaya çıkmıştır. Eğitim programlarının önceki yıllarda hâkim olan temel dayanak noktaı, öğrenmeyi, bireyle bilgi araındaki etkileşim onucu bireyin davranışlarındaki değişiklik olarak tanımlayan, çevreyi değiştirme yolu ile itenen tepkiyi yaratmanın mümkün olduğunu vurgulayan davranışçı yaklaşım idi li yıllardan itibaren eğitim itemini yeni ve etkin bir eğitim yaklaşımı üzerine kurmak iteyen Milli Eğitim Bakanlığı, yapılandırmacı yaklaşımı benimemiş ve böylece bireylerin kendilerine aktarılan bilgileri orgulamadan kabul etmeleri ve yönlendirilmeyi beklemeleri yerine yaşanılan çağdaki değişimler doğrultuunda bilgiyi yorumlayarak anlamlandırmaları, yeni bilgiler üretmeleri ve bireylerin kazandıkları bu becerileri hayat boyu ürdürmelerini hedeflemiştir. Bu hedeften hareketle MEB tarafından, yapılandırmacı yaklaşım temelinde, yeniçağdaki değişme ve gelişmeleri eğitim itemine yanıtmak için yeni programlar geliştirilmeye çalışılmıştır (EARGED, 2011). Yapılan başka bir açıklamada ie yapılandırmacı yaklaşımın benimenmeindeki aıl amacın dünyadaki ürekli değişime ayak uydurabilecek, üretilen bilgiye ulaşabilecek ve kullanabilecek, bireyel farklılıklarına rağmen, araştırma-orgulama, eleştirel düşünme, problem çözme ve karar verme becerileri gelişmiş vatandaşlar yetiştirmek olduğu belirtilmiştir (TTKB, 2005, : 8-16). Dönemin Milli Eğitim Bakanı ve Müteşarı yaptıkları açıklamalarda, program geliştirmede yapılandırmacı yaklaşıma geçişi, Türk Eğitim Sitemi nin temelinde bulunduğunu ileri ürdükleri ve eğitimde bütün olumuzlukların baş nedeni olarak gördükleri pozitivit anlayışın yerine yeni bir düşünme tarzını benimeme ve bir paradigma değişimi olarak nitelendirmişlerdir (Kınalı, 2004; Birinci, 2006). Açıklamalara bakıldığında, yapılan bu değişimin yönü de pozitivizm ile birlikte gelen Newton cu, determinitik, doğrual, analitik davranışçı düşünme biçiminden pot modernitler, feminitler ve yapılandırmacılar gibi pozitivizmden memnuniyetizlik duyanların yakınlık duydukları kao kuramına, bütüncül, kuantumcu, çoklu nedenellikli veya olaılıklı, yapılandırmacı, bilimel düşünme biçimine doğrudur (Ünder, 2010, : 201). Yapılandırmacı yaklaşım, nenel felefenin ürünü olan davranışçı yaklaşım ve onun getirdiği eğitim anlayışına karşı olarak doğmuştur. J. Piaget ve J.S. Bruner bilişel yapılandırmacılığın, L.S Vygotky oyo-kültürel

16 3 yapılandırmacılığın ve Glaerfeld radikal yapılandırmacılığın önde gelen temilcileri araında ayılmaktadırlar (Akınoğlu, 2005). Glaer ve Bloom un öğrenme modelleri incelendiğinde, öğrenmenin parmak izi kadar kişiel olduğu, herkein öğrenme tilinin farklı olduğu, uygun öğrenme ortamları ağlandığında inanların çok daha fazlaını öğrenebilecekleri anlayışının ağırlık kazandığı görülmektedir (Sönmez, 2010, : ). Yapılandırmacı yaklaşım öğretimin naıl yapılacağını açıklamak yerine, öğrenmenin naıl gerçekleştiğini açıklamaya odaklanmaktadır. Bunun yanında Türkiye de demokratikleşme ve inan hakları alanındaki gelişmeler öğrenmenin de demokratikleşmeine, bireyin ilgi, yetenek ve tercihlerine odaklanılmaına teşvik etmiştir (Çelik, 2013). Türk Milli Eğitim Sitemi nde en on yapılan köklü değişim, 222 ayılı İlköğretim ve Eğitim Kanunu nda tarihinde yapılan değişikliktir (Remi Gazete, Sayı: 28622). Bu düzenleme ile tartışmalarla yeniden gündeme gelen eçmeli derler uygulamaı, yapılandırmacı yaklaşımın benimenmeinden onra yine bireye odaklanan, onların ilgi ve yeteneklerine uygun eğitim almalarına olanak ağlayan bir uygulama olup 2005 yılından bu yana programlarda yer almaktadır. Son düzenleme ile eçmeli derlerin hem ayıında hem de niteliğinde önemli değişiklikler yapılmıştır. Gelenekel öğrenme kuramları doğrultuunda farklı ilgi, yetenek ve özellikteki bireylerin bir ınıfa toplanarak aynı programlara tabi tutulmaı onucunda ortaya çıkan zaman, emek ve kaynak irafı, yenilikler ve ihtiyaçlar göz önünde bulundurularak eğitim programlarında yapıal değişiklikler yapılmaını zorunlu kılmıştır. Seçmeli derler uygulamaı, öğrencilere ilgi alanları, ihtiyaç ve yeteneklerine göre der eçme orumluluğu vermei, demokratik bir okul ortamı unmaı, eğitim programlarına eçim özelliğinden dolayı gelen eneklik ve öğrencilerin okula karşı olumlu tutum geliştirmelerine yardımcı olmaı özellikleri hümanit eğitim yaklaşımını çağrıştırmaktadır. Hümanit eğitim yaklaşımı, 1900 lerin başında ortaya çıkan ilerlemeci felefe ve çocuk odaklı akıma dayanır. Daha çok yaşam tecrübelerine, oyal cearete, grup oyunlarına, grup projelerine, anatal uğraşılara, drama etkinliklerine, alan gezilerine, öğrenme ve ilgi odağına, ödev ve der itayonlarına dayanan derler içeren program etkinlikleri bu yaklaşıma dayanır (Ornetein ve Hunkin, 1998). Gage ve Berliner e (1991, akt: Şahin, 2004) göre hümanit eğitim yaklaşımında beş temel hedef vardır. Bunlar; bireyel yönlendirme ve bağımızlığa teşvik, ne öğrenilmei gerektiğini eçme orumluluğunun verilmei, yaratıcılığın geliştirilmei,

17 4 şüphecilik, anatallık ve etetik. Hümanit eğitim yaklaşımının bu hedeflere ulaşmak için eğitim programları için öngördüğü ilkeler aşağıda yer almaktadır: Tamamen bağımız birey yetiştirmek amaçlanır ve öğrenciler adece birer numara değil birer birey olarak görülür. Zorlama ve talimat yoktur, ilgi ve aygı vardır. Öğrenci aktif olmaya özendirilir ve kendi tercihlerini yapmalarına teşvik edilir. Öğrenciler en iyi öğrenmek itedikleri ve ihtiyaç duydukları bilgileri öğrenirler. Çok miktarda bilgi almaktan daha değerli olan naıl öğrenileceğini bilmektir. Öğretim, öğrencilerin ilgi, yetenek ve ihtiyaçlarını temel almalıdır. Düşüncede çeşitlilik ödüllendirilir (Gage ve Berliner, 1991; Stewart, 2003, akt: Şahin 2004). Yukarıda verilen hümanit eğitim yaklaşımının eğitim programları için öngördüğü ilkeler ile MEB in eçmeli derlere programlarda yer verme gerekçei benzerlik götermektedir. MEB tarafından yapılan açıklamalarda, düzenlemelerin en önemli amaçlarından birinin de, eğitim itemini demokratikleştirme ve enekleştirme arzuu olduğu belirtilmiştir. Bunun ie değişik kademelerde oluşturulacak eçmeli derlerle, tüm vatandaşların ve öğrencilerin eğitimden beklentileri, oyal ve kültürel taleplerinin karşılanmaya çalışılacağı ifade edilmiştir. Öğrenciler porda, anatta veya başka bir alanda yetenek ahibi ie ve bu alanların birinde kendini geliştirmek itiyora 5. ınıftan itibaren kendiine bu imkânın tanınmış olacağı vurgulanmıştır. Ayrıca ortaokullarda eçmeli derleri, öğrencinin veya ebeveyninin iteğine ve tercihine bağlı olarak alabilme hakkı getirildiğini böylece bireylerin demokratik hak ve taleplerine ınırlama değil, akine eçme hakkı ağlanarak bireylere ilgi, itek ve yeteneklerine uygun bir eğitim alma yönünde taleplerinin karşılanmaı imkânı ağlandığı belirtilmiştir (MEB, 2012). MEB in eçmeli derleri programlarda yer verme gerekçeinde yer alan eçmeli derlerin eçiminin ebeveynin iteğine ve tercihine de bırakılmış olma durumu ie hümanit eğitim yaklaşımı araındaki çelişkili durum olarak karşımıza çıkmaktadır. Okul ve eğitim, yeniçağda görev tanımlarını yeniden yazmak zorundadır. Gelişmiş toplumların okulları özgürlük, demokrai, güven ve orumluluk olgularının hâkim olduğu ve yaşandığı ortamlardır. Okul öğrencilerin bağımız oldukları, güvenildikleri ve orumlu inanlar olarak muamele gördükleri ve katılımcı demokrai çerçeveinde hayatın tüm karmaşıklığıyla yüzleştikleri yer olmalıdır. Hayal kurmak

18 5 teşvik edilmeli, farklı düşünmek ve yaratıcılık özendirilmeli, öğrencilere orumluluk verilmeli, onlara güven duyulmalı bu anlayışla öğrencilerde özmotivayon, özdenetim ve özdiiplin geliştirilmelidir. Bunun yanı ıra okullarda öğrencilere eçme hakkı, eçtiğini uygulama ve onucuna katlanma özgürlüğü tanınmalıdır (Şahin, 2004). Toplumun ve öğrencilerin talebine, ihtiyaçlarına uygun, öğrencilerin yaş düzeyleri, ilgi alanları gözetilerek oluşturulmuş geniş der yelpazei, yeniçağa ayak uydurmuş, günlük yaşamdan kopmamış, özenle ve bilimel yaklaşımla hazırlanmış öğretim programları ile eçmeli derler, öğrencilere bu türlü okul ortamı unmak için eğitimin en önemli bileşenlerinden biri olarak değerlendirilmelidir. Bütün bu değişimler ve düşünceler ışığında, devletin eğitim politikaları gereği programlarda yer alan eçmeli derlerin, yönetici, öğretmen ve öğrenci gözünden anlayış ve felefeinin yeterince kavranıp kavranmadığını ortaya koyabilmek, eçmeli derlerin amaçlarına paralel şekilde uygulanıp uygulanmadığını değerlendirebilmek, uygulanamıyora bu ebepleri belirlemek düşüncei araştırmanın problemini şekillendirmiştir. Zira eçmeli derlerin, ilgi, yetenek ve eçimlerine göre eğitim almış, kendini gerçekleştirmiş mutlu bireyler ve dolayııyla gelişmiş bir toplum ortaya çıkaracak şekilde planlanmaı ve yürütülmei beklenmektedir. Bu doğrultuda eçmeli der kavramını ve programlara konulma amaçlarını derinlemeine irdelemek ve eçmeli der uygulamalarının etkililiğini yönetici, öğretmen ve öğrenci görüşlerine göre değerlendirmek araştırmanın problemini oluşturmaktadır Kuramal Çerçeve Bu bölümde araştırma konuu hakkında genel çerçeve oluşturmak amacıyla ilgili bilimel çalışmalardan elde edilen bilgilere yer verilmiştir. İlk olarak eçmeli der kavramı irdelenmiş ve eçmeli derlerin tarihçei unulmuştur. Seçmeli derlerin eğitim programlarında yer almaı ile ilgili farklı yaklaşımlara yer verilmiş ve 6287 ayılı kanun ile eçmeli derlerin Türkiye deki uygulamaı ve on olarak eçmeli derlere gelişmiş ülkelerin eğitim programlarında naıl yer verildiği açıklanmıştır.

19 Seçmeli Der Kavramı Seçmeli der kavram olarak farklı eğitim anlayışları ve eğitim programları yaklaşımlarında farklı şekillerde ele alınmıştır. Farklı tanımlar kuramcıların uygulamaya yanıyan eğitim anlayışları ile ilişkilidir. En genel anlamda eçmeli derler (elective coure) temel derlerin dışında kalan, zorunlu olmayan ve öğrencilerin iteğine bağlı alternatif derlerdir (Merritt, 2008). Seçmeli derler bir öğrencinin zorunlu derler ve programın karşılık veremediği ilgi ve yeteneklerini geliştirmek için oluşturulmuştur. Bu derler, öğrencilerin öğrenmede önemli olan ilgi, merak ve motivayonunun üt düzey olduğu derler olarak kabul edilir. Seçmeli derler katı program anlayışından uzaklaşıp öğrencilerin ilgilerini geliştirmelerine hizmet eder. Derlere programda yer verilirken oyal, kültürel, bilimel ve teknolojik gelişmeler ile öğrencinin ilgii, ihtiyaçlar vb. göz önünde bulundurulmalıdır (Güven, 2013, : 11). Programdaki enekliği artırmaı ve öğrencilere daha çok çeşitlilik ve eçenek unmaı eçmeli derlerin avantajlarından bazılarıdır. Seçmeli derlerin uygulanmaındaki zorluklar ie bu derlerin eğitim karar vericileri, ebeveynler ve toplum tarafından yeterince anlaşılmamaı ve takdir edilmemeidir (Merritt, 2008). Seçmeli derler oluşturulurken farklı yaklaşımlar benimenir. Bazı eçmeli derler zorunlu derlerin devamı biçiminde oluşturulur ve böylece o alana ilgii olan öğrencilerin farklı kazanımlar elde etmeleri beklenir. Bazı eçmeli derler ie çağdaş gerekinimler vb. göz önünde bulundurularak konur (Güven, 2013, : 11). Varış a (1976, : ) göre eçmeli derlerin işlevleri; öğrencilerin melek ve iş alanlarına hazırlanmaına yardım etmei, öğrencilerin eğitimleri ıraında ilgi, ihtiyaç ve yeteneklerine yer verilmeini ağlamaı, yetenekli öğrencilerin belli bir konuda derinleşebilmeini ağlamaı ve okulun amaçlarının gerçekleşmeine yardım etmeidir. Diğer bir yaklaşıma göre eçmeli derler, uygulamadaki zorunlu eğitim programı içinde yaygın olarak, öğrencinin ilgi ve yetenekleri doğrultuunda kendini gerçekleştirmeine, kültürel olarak bireyin yönelimleri doğrultuunda bilgilenmeine imkân tanıyan uygulamaları kapar. Bu yönüyle eçmeli derler, eğitimin bireyelleştirilmeine olanak tanımaı kadar, eğitimin daha demokratik bir uygulama alanına dönüşmeine de zemin hazırlar (Tanhan ve Zirek, 2013).

20 7 Seçmeli derleri gruplara ayıran Frank ın yaklaşımına göre, iki türlü eçmeli der vardır. Bunlar, araştırmaya yönelik eçmeli derler (exploratory/elective) ve diğer eçmeli derler (elective) dir. Birinci grupta ifade edilen eçmeli derler öğrencinin çevreini ve kendi ilgi ve yeteneklerini tanımaına, aramaına ve araştırmaına yöneliktir. İkinci grup eçmeli derler ie, öğrencinin belli alanlarda yoğunlaşmaını, bu alanda derinleşmeini, öğrenmeyi güçlendirmeini ağlamaya yöneliktir (Akt. Ülgen, 1992, :108). Benzer şekilde Beane ve diğerleri (1986), eçmeli derleri genel eğitim uzantıları, ileri düzey araştırma derleri, kariyer odaklı derler ve faaliyetler olmak üzere dört öğrenme deneyimine ayırarak ınıflandırırlar. Seçmeli derler genel eğitimin ya da temel derlerin devamı olabilirler. Genel eğitimin devamı olan eçmeli derler, ileri düzey akademik ya da konu odaklı derleri içerir. İleri düzey araştırma derleri, özel ilgii ya da yeteneği olan öğrencilere unulur; örneğin, reimde ya da müzikte ileri eviyede çalışma gibi. Kariyer odaklı derler, çeşitli zanaatları ya da melekleri merkeze alır. Faaliyetler ie konu odaklı düzenlenmiş etkinlikleri (Örn: yabancı dil kulüpleri, yıllıklar, münazara, müzik grubu, orketra, koro, okul içi veya okullar araı por) ve çeşitli toplumal hizmet odaklı oyal kulüpleri içerir. Faaliyetler genellikle program dışı ya da programa yardımcı olarak düşünülür fakat bu deneyim türleri önemli öğrenmeleri içerir ve genel okul programında bütünleyici bir rol oynar (akt: Merritt, 2008). MEB Ortaöğretim Kurumları Yönetmeliğinde (MEB, 2013) yer alan eçmeli derler tanımında ie, öğrencilerin amaçladıkları ve yöneldikleri bir alanda gelişmelerine veya ilgi ve itekleri doğrultuunda çeşitli alanlarda ilerlemelerine ve yeteneklerini geliştirmelerine olanak ağlayan derler olarak ifade edilmiştir. Aynı yönetmelikte eçmeli derlerin uygulanma ürecine ilişkin olarak ie; uygun fizikel ortamın ve öğretmenin bulunmaı durumunda uygun görülecek ortaöğretim kurumlarında öğrencileri girişimciliğe ve üretkenliğe teşvik edecek, çevrenin ihtiyaç ve özelliklerine uygun yeni eçmeli derlerin öğretim kapamına alınabileceği belirtilmiştir.

21 Seçmeli Derlerin Tarihçei Ortaokul düzeyindeki ilk eçmeli der uygulamaları, yıllarına kadar uzanmaktadır yılında Harvard Üniveritei rektörü Charle 14. Eliot açılış konuşmaında birinci ınıftan itibaren eçmeli derlerin açılmaını önermiştir de başka bir konuşmaında ie eçmeli der olmayan bir ortaöğretim programının zihinleri geliştirme konuunda başarıız olacağını belirtmiş ve öğrenci on beş yaşına gelene kadar tüm programın kademeli olarak eçmeli derlerden oluşmaı amacıyla beşinci ınıftan itibaren eçmeli derlere başlanmaını itemiştir (Chritenbury, 1980). Bu dönemde eçmeli derler uygulamaı, Yaşam Becerileri Eğitimi ve İlerlemecilik gibi akımlardan ortaya çıkan akla uygun bir ilerleme olarak görülmüştür. Seçmeli der programı, temel derlerin değişimi, çeşitliliği, uygunluğu ve uygulanabilirliği ile öğrencilerin ve öğretmenlerin ilgi ve yetenekleriyle ilgili pek çok temel konunun denetlenmei için bir temel olmuştur. Seçmeli der programı, öğrencilere ve öğretmenlere öğretim ve öğrenme için güçlü bir güdü ağlamaının yanında gelenekel programın yeniden yapılandırılmaında ve yeni derlere gereken önemin verilmeine yenilikçi bir yaklaşım unmuştur (Chritenbury, 1980) ların başlarında Amerikan okullarında İngilizce, Matematik, Tarih, Fen Bilimlerine Giriş ve Yabancı Dil gibi temel derler okutulmuştur ların onlarına gelindiğinde ie eçmeli derler programlarda yer almaya başlamış ve İngilizce gibi derlerde amacına ulaşarak gelişmiştir lerde ve 1980 lerde, devlet ortaokulları daha toplumal ve iyai güdümlü derleri eçenek olarak unmaya başlamıştır (Merritt, 2008). Örneğin Amerika Birleşik Devletleri nde madde bağımlılığı ve engellenmei, cinel eğitim ve ergen gebeliğinin önlenmei, ebeveynlik, ahlâk eğitimi ve toplumal orunlarla mücadele gibi konuları içeren çok ayıda eçmeli der imkânı unulmuştur. Diğer eçmeli derler etnik çalışmalar, kariyer eğitimi, enerji, çevre gibi konuları içermektedir. Beden eğitimi, erkekler için alışveriş, kızlar için ev ekonomii ve hatta direkiyon eğitimi gibi temel derler dışında kalan eçmeli derler bile okul iteminin kaynaklarını zorlamadan programa yerleştirilebilmiştir. (Cetron ve Gayle, 1991; Chritenbury, 1979; Kirt, 1982, akt: Merritt, 2008). Ancak 1980 lerin onunda, gelişmekte olan bu programlar eçmeli der ayıının artmaya başlamaına neden olmuştur. Okullar bu yıllarda öğrencilere çok ayıda eçmeli der litei unmuştur. En az 13 eyalette lie öğrencilerinin, eçmeli derler ayeinde mezuniyet için gereken kredinin yarıını doldurmaları dikkat çekmiştir (Merritt, 2008).

22 9 Merritt in (2008) aktardığına göre, 1980 ve 1990 yılları araında eçmeli derlerin bu gidişi terine dönmüş ve zorunlu derler yeniden ön plana çıkmıştır. Tüm öğrenenlerin ortak ihtiyaçları nelerdir? oruu tarihel açıdan öğretim programları alanında tartışma yaratmıştır. Bu durum, 1980 lerde çok ayıda grup ve komiyonun okul programlarındaki gerekinimler konulu raporlar yazdıklarında doruk noktaına ulaşmıştır. Bu raporlardan üç tanei M. J. Adler ( ) ve Paideia Grubu tarafından geliştirilmiştir. Temel eğitimin ana hatları düşünüldüğünde, Adler Paideia Teklifi nde Çince, Franızca, Almanca, İtalyanca, Ruça ya da İpanyolca gibi ikinci bir modern der eçimi dışında hiçbir eçmeli der olmadan bütün derlerin tek bir bütün halinde ve zorunlu olarak 12 yıl boyunca verilmei gerektiğini avunmuştur (Merritt, 2008). Adler in yaklaşımında, öğrencileri etkileyecek programla ilgili kararlarda bireyel eçime ve öğrencinin dâhil olmaına hiç yer bırakmamıştır. Bu yaklaşım, program zorunluluklarının uzman otoriteler tarafından belirlenip, emir hükmünde uygulamaya konulduğu bir program politikaıdır. Bu politikanın gereği olarak uzman otoriteler tarafından geri kalanlar adına yetkili eğitim kararları alınmıştır (Schubert, 1987, akt: Merritt, 2008). Adler yaklaşımının önerdiği gibi tüm eçmeli derlerin kaldırılmaıyla, taj dâhil uzmanlaşmanın tüm türleri ve temel eğitim kapamından çıkarılmaı gereken diğer her şey çıkarılmıştır (Adler, 1982b). Paideia Teklifi nde, Adler En iyiler için en iyi eğitim herke için en iyi eğitimdir. fikrini beyan etmiştir (Adler, 1982a, akt: Merritt, 2008). Adler in çalışmaının devamı niteliğindeki iki çalışmaı ıraıyla 1983 ve 1984 yıllarında yayımlanan Paideia Problemleri ve Olaılıkları ve Paideia Programı: Bir Eğitimel Der İzlencei dir (Schubert, 1987, akt: Merritt, 2008). Bu üç ciltlik büyük komiyon raporları -Adler in Paideia üçlemei- ABD de 1980 lerdeki ve 1990 lardaki eğitim programı politikaını büyük ölçüde etkilemiştir. Adler gibi, Sizer da (1984) eğitim programlarını eçmeli derlerden ve meleki eğitimden arındırmayı ve düşünme becerileri ve temel kavramları içeren bir eğitim programına yoğunlaşmayı önermiştir (Cetron ve Gayle, 1991; Schubert, 1987, akt: Merritt, 2008). Bu akım eğitimde eçkinci bir yaklaşımı temil etmektedir. Amerika daki okullarda yıllarında programlardaki eçmeli der ayıları artırılmıştır. Ancak eçmeli derlerin ayıının bu kadar artmaı ve öğrencilerin mezun olmak için toplamaı gereken kredilerin yarıını bu derlerden toplamaı, ulual ve ululararaı ınavlardaki fen, okuma ve matematik alanlarındaki

23 10 not düşüşünün ebebi olarak görülmüştür. Bunun üzerine 1980 li yıllarda aileler ve eğitimciler tarafından eçmeli der ayıına itiraz edilmeye başlanmış ve eçmeli derler pek çok okulda kaldırılmış ya da ayıları azaltılmıştır (Merritt, 2008). Seçmeli derlerle ilgili bu gelişmelerin Türkiye deki yanımalarına bakıldığında, ilk uygulamanın eğitim-öğretim yılında İtanbul Atatürk Kız Liei nde yapıldığı görülmektedir. Atatürk Kız Liei nin 35 öğretmeninden oluşan Deneme Okulu Program Komiyonu, Milli Eğitim Bakanlığı nın tarih ve 230, ayılı emirleri üzerine deneme okulu program talağı hazırlamışlardır (MEB, 1983). Komiyon inceleme çalışmaları onucunda, bireyden hareket eden, bireylerin özelliklerine ve ihtiyaçlarına öncelik veren, önce iyi inan onra iyi vatandaş yetiştirmeyi amaçlayan, öğrencinin gelişimine katkı ağlayan aynı zamanda bireylerin topluma işlevel olarak katılmalarını ağlayan bir program talağı öngörmüştür (Varış, 1976, :72). Hazırlanan bu programda yer alan özel derler (eçmeli derler) incelendiğinde, bu derlerin daha çok bireylerin yaşam becerilerine katkı ağlayacak derler olduğu görülmektedir. Bunun yanı ıra oluşturulan bu eğitim programı hümanit eğitim yaklaşımı ilkelerinden Öğretim, öğrencilerin ilgi, yetenek ve ihtiyaçlarını temel almalıdır (Gage ve Berliner, 1991, Stewart, 2003, akt: Şahin 2004). ilkei ile de örtüşmektedir. İtanbul Atatürk Kız Liei nde komiyon tarafından hazırlanan yılındaki eğitim-öğretim yılı der programının özel derleri (eçmeli derler) Çizelge 1 de verilmiştir: Çizelge 1 İtanbul Atatürk Liei Eğitim-Öğretim Yılı Der Programının Özel Derleri ÖZEL DERSLER DERS SAATİ Almanca Franızca İngilizce 4 veya 6 aat 4 veya 6 aat 4 veya 6 aat Reim İş 6 Müzik 6

24 11 Çizelge 1 İtanbul Atatürk Liei Eğitim-Öğretim Yılı Der Programının Özel Derleri (Devamı) ÖZEL DERSLER DERS SAATİ Biçki-Dikiş 2 Yemek Pişirme 2 Ev İdarei 2 Çocuk 2 İlk Yardım 2 Daktilo 2 1.Öğrenci her yıl 8 aat tutarında Özel Der eçer. 2.Özel Der birer yıllık bütünler halinde tertiplenmiştir. 3.Öğrenci aynı Özel Deri 2 yıl veya 3 yıl almak zorunda değildir. 4.Özel Der eçiminde öğrenciye gerekli rehberlik yapılır. (MEB, 1983) Der çizelgeinde belirtilen özel derler kavramı günümüzde eçmeli der kavramına karşılık gelmektedir. Çizelgede verilen özel derlerin, der aati ölçüt olarak alındığında ilk deneme çalışmaı olmaına rağmen eçmeli derlere ne derece önem verildiği anlaşılmaktadır (Alan, 2014). Bu çalışmalar ortaöğretim muhtevaının genel, bütün öğrencilerin almaı gerekli temel derler, öğrencilerin, itidat, yetenek ve melek tercihlerine göre aldıkları eçmeli derler olarak düzenlenmei yönünde başlamış ve gelişmiştir (Varış, 1976, : 70) yılları araında yapılan VIII., IX., XII., XV., XVI. ve XVII. Milli Eğitim Şuralarında, eçmeli derlerin ortaöğretim eğitim programlarında yer almaı, eçmeli der aatlerinin artırılmaı ve öğretim programlarının geliştirilmei bakımından birer baamak teşkil etmektedir. Buna göre: VIII. Milli Eğitim Şuraında (28 Eylül-3 Ekim 1970) Ortaöğretim kurumunun işlevi, öğrencilere kişiel ve toplumal yaşamın gerektirdiği nitelikte temel bir genel kültür ve vatandaşlık eğitimi kazandırmak, onları ilgi, itek ve yeteneklerine göre iş alanlarına, meleklere veya yükeköğretime hazırlamak olarak tanımlanmış ve ortaokul programı yeniden ele alınmıştır. Bu yeni ortaokul anlayışında eçmeli derlere şu şekilde yer verilmiştir:

25 12 Seçmeli derler, der dışı eğitel ve oyal faaliyetler, öğretmen-veli ilişkileri, ürekli gözlemler ve rehberlik yolu ile ilgi ve yeteneklerini anlama, buna göre ya ortaokulda çeşitli programlara yöneltme ya da hayata hazırlama bakımından yardım edilmelidir. Ortaokulda derler, zorunlu ve eçmeli derler olmak üzere iki gruba ayrılır. Zorunlu derler her öğrencinin koşuluz alacağı genel derlerdir. Seçmeli derler ie çevrenin özelliklerine ve olanaklarına göre belirlenen ve eçimi her öğrencinin iteğine bırakılan derlerdir (TTKB, 1970, :2). VIII. Milli Eğitim Şuraında alınan bu kararlardan onra 24 Haziran-4 Temmuz 1974 tarihinde yapılan IX. Milli Eğitim Şuraında toplumun ihtiyaçlarına cevap verebilecek biçimde eğitim itemini geliştirme çabaları devam etmiştir. Bu amaçla ortaokul programlarının, genel kültür veren temel derleri ve çalışma hayatına yönelten eçmeli derleri veya melek derlerini kapayacak şekilde yeniden hazırlanmaı görüşülmüş ve aşağıdaki kararlar alınmıştır: Başarıız ayılan öğrencileri ınıfta bırakarak ve belge vererek okulun dışında bırakan "eleyici" ortaokulun yerini, her öğrenciye ortak genel kültür veren temel derler ile çevreye, okula ve öğrencilere göre farklı eçmeli derleri içeren, öğrencilere enek bir program unarak çalışma hayatına ve üt öğretime hazırlayan bir temel eğitim kurumu alacaktır (TTKB, 1974, :1). Ortaokul programlarında planlanan bu yapıal değişiklikle birlikte programlar yeniden ele alınmış ve programlarda her eğitim kademeinde ortak bir genel kültür yanında, öğrencilerin hayata ve iş alanlarına yönelmelerine yardım edecek bilgi ve becerileri kazandıran derler ağırlık kazanmıştır. Bu bakış açııyla yeniden ele alından ortaokul programlarında eçmeli derler ağırlıkla yer bulmaya başlamıştır (Taş, 2004, :12). Alınan bu kararlar çerçeveinde eçmeli derlerin amacı aşağıdaki gibi tanımlanmıştır: Öğrencilerin ilgi ve yeteneklerini fark etmelerini ve geliştirmelerine imkân ağlamak, okul ve çevrenin olanakızlıklarından doğan eşitizlikleri giderebilmek, okul ile çevre araında yakın bir ilişkinin kurulmaını ağlamak; böylece öğrencilerin hayata ve iş yaşamına uyumlarını kolaylaştırmak ve öğrencilerin çevrelerinde etkili hâle getirecek nitelikleri kazandırmak, öğrencilerin çeşitli melek alanlarına yönelmeleri için gerekli rehberlik çalışmalarına katkıda bulunmaktır (TTKB, 1974, :5-6). Milli Eğitim Bakanlığı Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı 9 Eylül 1974 tarih ve 5000 ayılı bir genelge yayınlamış ve IX. Milli Eğitim Şuraında belirlenen bu yenilikler hayata geçirilmiştir öğretim yılında, 24 ortaokulda denenmeye başlanmış ve onraki yıllarda tüm okullarda uygulamaya konulmuştur (Taş, 2004: 16). IX. Milli Eğitim Şuraından onraki şuralar incelendiğinde, eçmeli der konuuna çok fazla yenilik getirilmediği görülmektedir. Seçmeli derlerle ilgili olarak XV. Milli Eğitim Şuraında (13-17 Mayı 1996);

26 13 Seçmeli der çeşitliliği ve bu derlere uygun program ve öğretmen ağlanmaı, yönelme için önemlidir. Seçmeli derler, özellikle yöreel eçmeli derler için, o bölgede birikimi ve yeterliliği olan eğitim ve öğretim dışındaki diğer melek elemanlarından da faydalanılmalıdır (TTKB, 1996, :11) kararı alınmıştır. XVI. Milli Eğitim Şuraında (13-17 Kaım 1999); Seçmeli derlerin, öğrencilerin yeteneklerini geliştiren, melek alanlarını ve bir üt düzeyde eğitim olanaklarını, meleki teknik öğretim programlarını tanıtan, özendiren bir biçimde düzenlenmelidir (TTKB, 1999, :6) kararı alınmıştır. Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı yeni ilköğretim programlarına paralel olarak eçmeli derlere yönelik uygulamalara başlamıştır. TTKB nin tarih ve 192 ayılı kararı şu şekildedir: Seçmeli derler, öğretmenler kurulu tarafından, öğretim yılı başlarken okulun ve çevrenin olanakları, öğrencilerin ilgi, itek ve ihtiyaçları ile velilerin görüşleri de dikkate alınarak belirlenir. Seçmeli derlerin öğretim programlarının birbirini tamamlayıcı nitelikte olmaı nedeniyle derlerin ıralı olarak okutulmaı önerilir. Okullar, öğrencilerin ihtiyaçlarını dikkate alarak eçmeli der çeşidini Bakanlık onayı ile artırabilirler. Bu durumda, talep ahiplerince hazırlanacak programın/programların Bakanlıkça onaylanmaı gerekir. Seçmeli derler notla değerlendirilmez. Ancak öğrencinin hangi eçmeli deri aldığı karne ve diğer remî kayıtlarda belirtilir (TTKB, 1999). XVII. Milli Eğitim Şuraında (13-17 Kaım 2006); İlköğretimde eçmeli der ayıı artırılmalıdır. Seçmeli beceri derleri dışındaki derler notla değerlendirilmelidir (TTKB, 2006, :5). şeklinde yer bulmuştur yılları araında yapılan Milli Eğitim Şuralarında eçmeli derlere yönelik alınan kararlar incelendiğinde, eçmeli derlerin eğitimin önemli bir parçaı olduğu ancak onraındaki uygulamalara bakıldığında ie bu konuda itematik düzenlemelerin yapılamadığı görülmektedir. Alınan kararlarda göze çarpan bir konu da eçmeli derlerin öğrencilerin yeteneklerinin farkına varılmaı ve bu doğrultuda okulun öğrencileri meleki ya da yükeköğretime yönlendirme faaliyetleri için bir araç olarak kullanılmaı konuunun 70 li yıllardan beri vurgulandığı fakat 1999 yılından onra eçmeli derlerin bu fonkiyonunun kararlarda yer almadığı görülmektedir.

27 Seçmeli Derlerle İlgili Farklı Yaklaşımlar Eğitim programları alanyazınında, eçmeli derlerin gerekliliğini avunan yaklaşımlar olduğu kadar programlardaki etkiini orunlu gören yaklaşımların da olduğu görülmektedir. Kirchenbaum (1969), eçmeli der iteminin öğrencilerin ihtiyaçları ve ilgi alanlarına yönelik derleri eçebildikleri bir yapı unacağı, öğrenci odaklı ve bireyel farklılıkları göz önünde bulunduran bir uygulama olduğu görüşündedir. Kirchenbaum (1969) aynı zamanda eçmeli derlerin öğrencinin motivayonunu artırma ve öğrencileri okula devam etmeye ve eğitimlerini tamamlamaya teşvik etme gibi işlevleri olduğunu belirtmiştir. Benzer şekilde, farklı araştırmacılar da eçmeli derlerin öğrencilere bireyel yeteneklerini geliştirmek için daha iyi fırat unacağı, öğrencilerin ilgiini çekeceği, onları daha iyi ınıf içi tartışmalara teşvik edeceği ve öğrencilerin yönettiği etkinliklere daha çok katılım ağlayacağı görüşündedirler (Cavanaugh, 2007; Cetron ve Gayle, 1991; Taylor ve Henderon, 1971, akt: Merritt, 2008). Aynı zamanda eçmeli derlerin öğrencilerin bağımız öğrenme becerilerini geliştirmelerine ve hayat boyu öğrenen bireyler olmalarına yardımcı olacağı gibi görüşler de bulunmaktadır (Cavanaugh, 2007; Gerwin ve Vione, 2006; McGoldrick ve Schuhmann, 2002; Taylor ve Henderon, 1971, akt: Merritt, 2008). Seçmeli derlerde, öğrenciler kendilerini değerlendirir, kendi yeteneklerini heaba katar ve yükek başarı ağlayabileceklerine inandıkları derlere kayıt yaptırırlar. Bu yönüyle eçmeli derler, öğrencilerin zorunlu program içinde alamayacakları derleri almaya teşvik edeceğinden öğrenmeye de olumlu katkı ağlar (Taylor ve Henderon, 1971, akt: Merritt, 2008). Öğretmen açıından değerlendirildiğinde; eçmeli derlerin öğretmenleri ınıf içi der anlatımından, alıştırmalardan, ezbere dayalı öğrenmeden, zorunlu derler ve zorunlu ınavlar için bütün konuların anlatılmaından uzaklaştırmaının yanında bağımız araştırma projeleri gibi tratejilerin öğretime dâhil edilmeine olanak ağlamaı bakımından öğretmene katkı ağlayacağı belirtilmiştir (Cavanaugh, 2007; Gerwin ve Vione, 2006, akt: Merritt, 2008). Seçmeli derlerle ilgili olumuz görüşlere bakıldığında ie, eçmeli derler, daha az çalışma, daha kolay derleri eçme ve katı kuralları olan öğretmenlerden kaçınma iteği verdiği için öğrencilerin ihtiyaç duyduğu diiplini kaybetmelerine ebep olduğu belirtilmiştir (Boton Univerity School of Education, 1884, akt: Merritt, 2008).

28 15 Seçmeli derlerin programda yer almaı okul açıından ek planlama yapmayı, program geliştirme ve uygulamayı, ek yönetim faaliyetlerini, öğretmenlerin der programı yapılırken katılımını ve derler başladıktan onra eçmeli der programlarında ayıız değişiklik yapmaını gerektirir. Öğrenciler de genellikle eçmeli derlerin eçimi konuunda daha fazla danışmanlığa ve taviyeye ihtiyaç duyarlar (Beckman, 1953; Kirchenbaum, 1969; Mann, 1996, akt: Merritt, 2008). Eğitim programlarının hedefler, içerik, eğitim durumları ve değerlendirmeden oluşan öğelerinin tümü felefi görüşlere dayanmaktadır (Ornetein ve Hunkin,1998). Eğitimciler, eğitim üzerinde etkili olan temel felefelerden yararlanarak oluşturdukları daha çok uygulamaya dönük görüşlere göre eğitim programlarını şekillendirmişlerdir (Erden, 2007, :33). Eğitim bilimlerinin bir alt diiplini olan eğitim felefeindeki çeşitlilik göz önünde bulundurulduğunda eçmeli derler uygulamaı hakkında da farklı görüşler olmaı kaçınılmazdır. Fakat bu farklı görüşler araında günümüzde yeni bilimel bilgiler doğrultuunda öğrenme ve öğretme üreçlerindeki değişimlerle birlikte odağın bireye döndüğü bir eğitim yaklaşımında, eçmeli derlerin eğitim programlarında yer almaının gerekliliği görüşünün bakın olduğu görülmektedir Türkiye deki Son Durum: 6287 Sayılı Kanun ve Seçmeli Derler Türk eğitim iteminde reform olarak nitelendirilen, keintili 12 yıllık zorunlu eğitim yaaı Türkiye Büyük Millet Meclii Genel Kurulundan 30 Mart 2012 tarihinde geçmiştir ayılı İlköğretim ve Eğitim Kanunu ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmaına Dair Kanun 11 Nian 2012 tarih ve ayılı Remi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir (Remi Gazete, Sayı: 28261). Eğitim itemindeki bu yeni dönemin iki temel amacı, Milli Eğitim Bakanlığı tarafından, Toplumun ortalama eğitim üreini yükeltmek ve eğitim iteminin bireylerin ilgi, ihtiyaç ve yetenekleri doğrultuunda yönlendirmeyi ağlayacak biçimde düzenlenmek şeklinde kamuoyuna unulmuştur. Uzun tartışmalara yol açan bu yapılanmada gündeme gelen önemli değişikliklerden biri de eçmeli derlerdeki değişikliktir. Daha enek bir eğitim itemi oluşturulmaı amacıyla başlatılan çalışmalarda, 10 olan eçmeli der ayıı 21 e çıkarılmış, kanunda öngörülen eçmeli derler haftalık der çizelgelerine eklenmiştir. Buna göre, Talim Terbiye Kurulu Başkanlığı nın 25/06/2012 tarih 69 ayılı kararı ile ortaokullarda 6 alanda 21 adet eçmeli der tanımlanmıştır. TTKB tarafından alınan

29 16 kararlarla birlikte eğitim-öğretim yılında eçmeli derler 5. ınıftan itibaren kademeli olarak uygulanmaya başlanmıştır. Zorunlu eğitimin 3 kademeye ayrılmaı ile birlikte 2005 yılından beri ilköğretim 6, 7 ve 8. ınıflarında okutulan eçmeli derlerin hem ayıı artırılmış hem de içerikleri büyük oranda değiştirilmiştir (TTKB, 2012). Zorunlu eğitiminde kademelerin ayrılmaı ile imam hatip ortaokulları yeniden açılmış ve bu okulların 5. ınıfında öğrenim gören öğrencilere de eçmeli der tercih etme imkânı getirilmiştir. İmam hatip ortaokullarının 5. ınıflarına konulan eçmeli derlerin ayıı diğer ortaokullarda okutulan eçmeli der ayıından daha azdır. Diğer ortaokullarda eçmeli der ayıı 21 iken imam hatip ortaokullarında eçmeli der ayıı18 olarak belirlenmiştir (TTKB, 2012) yılından beri uygulanmakta olan eçmeli derlerin 6287 ayılı kanun değişikliği öncei ve onraındaki durum incelenecek olura, eçmeli derler konuundaki yönelim ortaya konulabilecektir ayılı kanun önceindeki eçmeli derler çizelge 2 de verilmiştir. Çizelge 3 te ie 6287 ayılı kanun değişikliği ile uygulamaya konulan derler göterilmektedir. Ardından karşılaştırmalı bir analize yer verilmiştir. Çizelge Sayılı Kanun Önceindeki Seçmeli Derlerin Dağılımı SEÇMELİ DERSLER SINIFLAR Der Saati Yabancı Dil Sanat Etkinlikleri Spor Etkinlikleri Düşünme Eğitimi Halk Kültürü Medya Okuryazarlığı Bilişim Teknolojileri Satranç Vatandaşlık ve Demokrai Eğitimi Tarım Seçilebilecek Der Saati (TTKB, 2010a) TTKB nin (2010a) tarihli 75 ayılı kararı onraı haftalık der çizelgei hakkındaki açıklamalar aşağıda özetlenmiştir: Okutulacak eçmeli derler; okulun ve çevrenin olanakları, öğrencilerin ilgi, itek ve ihtiyaçları ile velilerin görüşleri de dikkate alınarak öğretmenler kurulunca belirlenir. Okullar, öğrencilerin ihtiyaçlarını dikkate alarak eçmeli der çeşidini artırabilir. İlgili