Yaşlı bireylerde periodontal durumun belirlenmesi ve bu bireylerin ağız bakımı alışkanlıkları +

Transkript

1 ARAŞTIRMA Yaşlı bireylerde periodontal durumun belirlenmesi ve bu bireylerin ağız bakımı alışkanlıkları + Gülnihal EREN *, Timur KÖSE #, Gül ATİLLA * SÜ Dişhek Fak Derg, 2011;20:84-94 Determining the oral health status and oral hygiene habits of the elderly Background: Oral and periodontal health status of the elderly should be known, in order to plan protective and essential treatment procedures. The aim of this present study is to determine the periodontal status, prevalence of caries and oral hygiene habits of elderly living in residential homes in İzmir, Turkey. Methods: In our study, 67 female, 34 male, total 101 subjects (mean age: ± 6.96) were selected, living in residential homes in İzmir and aged 65 and over. All subjects were interviewed with a structured questionnaire. Gender, educational status, income profit, smoking habits, systemic problems, dental treatment frequency, oral hygiene habits were recorded by using this questionnaire. Periodontal status, plaque accumulation, number of filled and decayed teeth, usage of removable dentures and tooth loss were assessed. Result: Of the 101 subjects, 60 (59%) of them was not edentulous (mean number of teeth: 6.51 ± 8.1). The prevalence of bleeding on probing was 95%, plaque accumulation was 98% among dentate subjects. The assessment of periodontal status according to CPI revealed that none of the subjects had healthy sextants with the score of 0. Calculus and/ or overhanging margins of restorations (CPI = 2) was present in 68% of the subjects. Shallow pockets (CPI = 3) prevalence was 32%. Dentate subjects who regularly brushed once a day or more were 47% whereas none of the subjects were using proximal tooth cleaning devices. The average number of teeth with caries was 0.97 ± 1.72 per person. Among all the subjects, 41 of them were edentulous and nearly half of these subjects (23%) need total prosthesis. In spite of 68% of subjects were treated by a dentist in last 1 year, there were high prevalence of periodontal disease and untreated decayed teeth in elderly subjects. Conclusion: The data of this study showed that there is poor dental and periodontal health and unsatisfactory daily oral hygiene habits in Turkish population living in residential homes in İzmir. For elderly, protective and essential treatment procedures have to be planned better. KEY WORDS Key Words: Elderly, oral health, periodontal status, caries * Ege Üniversitesi, Dişhekimliği Fakültesi, Periodontoloji Anabilim Dalı, Bornova-İzmir, # Ege Üniversitesi, Tıp Fakültesi, Bioistatistik ve Tıbbi Bilişim Anabilim Dalı, Bornova-İzmir + 1) Sözlü Sunum: Türk Periodontoloji Derneği 38. Bilimsel Kongresi, Mayıs, İstanbul, ) Poster Sunumu: Europerio 6, 4-6 Haziran, Stockholm, 2009 Başvuru Tarihi: 17 Şubat 2011 Yayına Kabul Tarihi: 21 Ağustos 2011 Yaşlanmanın tam bir tanımı bulunmamaktadır. Biyolojik, fizyolojik, duygusal ve fonksiyonel açıdan yaşlılık olarak farklı şekillerde tanımlanabilir. Biyolojik yaşlılık; yaşlanmaya bağlı olarak insan vücudunun yapı ve fonksiyonlarında meydana gelen değişiklikler olarak tanımlanırken, fizyolojik yaşlılık; biyolojik değişikliklere bağlı olarak ortaya çıkan kişisel ve davranışsal değişiklikler olarak tanımlanabilir. Dünya Sağlık Örgütü nün 1998 yılı sağlık raporunda ise yaşlılık; özürlülüklerin artması ve başkalarına daha fazla bağımlılaşma şeklinde tanımlanmaktadır. Başka bir tanımda; zamana bağlı olarak, kişinin değişen çevreye uyum sağlama yetisi ve organizmanın iç-dış etkenler arasında denge sağlama potansiyelinin azalması; ölüm olasılığının yükselmesi şeklindedir. Kısaca, yaşlılık, her canlıda görülen, tüm işlevlerde azalmaya neden olan, süreğen ve evrensel bir süreç olarak tanımlanabilir (1). Günümüzde yaşam standartlarındaki artışa paralel olarak yaşam süresi uzamakta ve gelişmekte olan toplumlarda yaşlı nüfus giderek artmaktadır yılındaki araştırmalara göre dünyada 65 yaş ve üstü 400 milyon insan yaşamakta ve 2050 yılında bu sayının yaklaşık 4 kat artacağı ve 1,5 milyar olacağı tahmin edilmektedir (2). Bu nüfus artışının büyük kısmının Türkiye gibi gelişmekte olan ülkelerde görülmesi beklenmektedir. Ülkemizde sağlık istatistiklerine göre 1990, 1997 ve 2005 yıllarındaki 65 yaş ve üzeri bireylerin tüm nüfusa oranı sırasıyla 84

2 SÜ Dişhek Fak Derg, 2011 Eren, Köse, Atilla %4,3, %5,73 ve %8,4 olarak bulunmuş olup, 2031 yılında bu oranın %10,9 olması beklenmektedir(3). Ülkemizde 2009 Temmuz verilerine göre Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu na ait Yaşlı Bakım ve Rehabilitasyon Merkezi ne kayıtlı kişi sayısı 2637, huzurevlerine kayıtlı kişi sayısı 2995 tir Temmuz verilerine göre Huzurevleri ve Yaşlı Bakım ve Rehabilitasyon Merkezi ne kayıtlı kişi sayısı ise 7637 ye yükselerek huzurevi sakinlerinin sayısının 1 yılda %30 arttığı rapor edilmiştir. Ülkemizde yaşlı bireylerin ağız ve diş sağlığı ile ilgili olarak yapılmış az sayıda araştırma bulunmaktadır (4 8). Bu araştırmaların çoğunda çalışmaya alınan bireylerin üniversite hastanelerine başvuruda bulunanlar arasından seçilmesi nedeniyle, sonuçların toplumumuz yaşlı kesimine ait ağız ve diş sağlığı ile ilgili problemleri yeterince yansıtamadığı ileri sürülmüştür (9). Bu nedenle ülkemizde huzurevi ve yaşlı bakım evlerinde yaşayan bireylerin ağız ve diş sağlığı ile ilgili durumu hakkında bilgiler net değildir. Oysaki yaşlı bireylerde ağız-diş sağlığı konusunda gerekli önleyici tedbirlerin alınabilmesi ve tedavi gereksinimlerinin belirlenebilmesi için, bu bireylerin ağız sağlığı durumlarının saptanması ve ağız bakımı alışkanlıklarının öğrenilmesi gerekir. Çalışmamızın amacı, İzmir de yaşlı bakımevlerinde yaşayan 65 ve daha ileri yaştaki bireylerin periodontal durumlarını, çürük varlığını ve ağız bakımı alışkanlıklarını belirlemektir. GEREÇ ve YÖNTEM Çalışmamıza, İzmir ilinde yaşlı bakımevlerinde kalan 65 yaş ve üzeri 67 kadın, 34 erkek, toplam 101 birey (yaş ort: 76,12 ± 6,96) dâhil edildi. Çalışma grubunu oluşturan bireylerin seçimi sırasında yaş esas kriter olarak alındı, iletişim kurulabilen yaşlılar çalışma için rastgele seçildi. Çalışmamıza alınan bireylerin klinik muayeneleri ve anket sorularının yanıtlarının alınması 2006 Ağustos ile 2007 Mart tarihleri arasında gerçekleştirildi. Araştırmamızda, Helsinki Deklarasyonu prensiplerine uygun olarak araştırmaya alınan bireylere bilgilendirilmiş onam formu imzalatıldı. Diş ve dişeti ile ilgili verilerin toplanmasının yanı sıra, toplumdaki dişsizlik oranını da belirleyebilmek için tam dişsiz yaşlı bireyler de çalışma kapsamına alındı. Çalışmaya katılan bireylerden demografik özellikleri ile ilgili bilgiler toplandı. Soru-cevap şeklindeki yapılandırılmış anket sorularıyla; çalışmaya katılan bireylerin maddi geliri, eğitim durumu, alkol ve sigara kullanımı, sistemik problemleri, dental muayene sıklığı ve ağız bakımı alışkanlıkları açısından veriler elde edildi. Muayene aynası, sonda ve preselden oluşan muayene takımı ve WHO sondası ağız içi muayenesinde kullanıldı. 20 yaş dişleri hariç ağızdaki tüm dişlerde periodontal durumu saptamak için Community Periodontal Index (CPI) (10) den yararlanıldı. Her diş için dört bölgeden (vestibül, lingual/ palatinal, mezyal, distal) sonda yardımıyla plak varlığı var/yok (11) olarak belirlendi. Bu klinik periodontal parametreler kalibre bir araştırıcı (G.E.) tarafından belirlendi. Klinik muayene huzurevindeki diş hekimi koltuğunda gerçekleştirildi. Her birey diş kaybı ve protez (kron-köprü ve/veya hareketli protezler) kullanımı açısından incelendi. Çalışmaya alınan her bireyin dolgulu ve çürük diş sayısı saptandı. Çürük dişler saptanırken muayene sondasından yararlanıldı. Yumuşak ve koyu renkli alanlar çürük kabul edilirken, sondun takılmadığı bölgeler sağlıklı kabul edildi. Bütün dental incelemelerde 20 yaş dişleri uygulama dışı bırakıldı. Yaşlı bireyler cinsiyete, yaş gruplarına, eğitim durumlarına ve sigara kullanımlarına göre gruplandırıldı. Elde edilen veriler SPSS 14.0 istatistik programı ile Chi-Square ve Mann-Whitney U-test analizleri kullanılarak istatistiksel olarak değerlendirildi. BULGULAR Çalışmaya katılan bireylere ait sosyodemografik veriler Tablo 1 de görülmektedir. Çalışma grubunu oluşturan 101 bireyin, 67 si kadın (%66,3), 34 ü erkekti (%33,7) ve bu bireylerin yaşları 65 ile 90 arasında değişmekteydi (ort: 76,12 ± 6,96). Çalışmaya katılan erkek bireylerin yaklaşık %94 ü kadınların %82 si 85 yaş altındaydı (Tablo 1). Bireyler eğitim durumu açısından değerlendirildiğinde; çalışma grubunu oluşturan bireylerin 24 ünün (%23,8) okuma yazma bilmediği, bunların 5 inin erkek, 19 unun kadın olduğu görüldü. Bireylerin yaklaşık %57 sinin ilköğretim, %19 unun ise lise ve üzeri okullardan mezunu olduğu görüldü (Tablo 1). Çalışmaya katılan bireylerin yaklaşık %75 inin hiç sigara kullanmadığı saptandı. Erkeklerde bu oran %56, kadınlarda ise %85 olarak bulundu. Çalışmaya katılan bireylerin yaklaşık %12 si halen sigara kullanırken, %13 ü sigarayı bırakmış bireylerdi. Sistemik problemler açısından değerlendirme yapıldığında, çalışma grubunun yaklaşık %80 inin sistemik bir hastalığı olduğu görüldü (Tablo 1). Kardiyovasküler problemler bireylerin %54 ünde saptanarak, en sık rastlanılan sistemik hastalık grubunu oluşturdu. İkinci sırada %23 ile endokrin hastalıklar görüldü. Bireylerin yaklaşık %19 unun kas-iskelet sistemi, yaklaşık %13 ünün respiratuvar sistem, yaklaşık %12 sinin nörolojik, %10 unun gastroenterolojik, %10 unun romatolojik, %5 inin de hematolojik yönden problemi olduğu görüldü. Bireylerin yaklaşık %7 sinin kardiyovasküler bir operasyon geçirdiği, bu oranın erkeklerde %15, kadınlarda ise %3 olduğu belirlendi. Kardiyovasküler operasyon dışında, başka operasyonları geçiren bireylerin oranı yaklaşık %20 olarak bulundu. Erkeklerin %21 inin, kadınların ise %19 unun kardiyovasküler operasyon dışında başka bir operasyon geçirdiği saptandı. 85

3 Cilt 20 Sayı 2 Çalışma grubunu oluşturan 101 bireyin yaklaşık %12 sinin maddi gelirinin olmadığı görüldü. Bireylerin %41 inin maddi gelirinin asgari ücret ya da onun altında olduğu belirlendi. Bireylerin %42 sinin maddi gelirinin asgari ücret-1000 TL. arası olduğu saptandı TL. ve üzeri geliri olanların çalışma grubunun %6 sını oluşturduğu bulundu. Çalışmaya katılan bireyler arasında maddi geliri olmayan 12 kişiden 10 u kadın bireylerdi (Tablo 1). Bireylerde var olan diş sayısı açısından değerlendirme yapıldığında; erkeklerin yaklaşık %35 inin, kadınların ise %43 ünün tam dişsiz olduğu belirlendi. Tüm bireylerin %16 sı 1 4 dişe, %25 i 5 15 dişe, %19 u 15 ten daha fazla dişe sahipti. (Tablo 1). Çalışmaya katılan tam dişsiz bireylerin yaklaşık %23 nün total protez endikasyonu olmasına rağmen protezinin olmadığı belirlendi. Hareketli protez endikasyonu olmasına rağmen protezi olmayan kişilerin oranı %29 olarak bulundu. Bireylerin çürük diş değerlerine bakıldığında, erkeklerde bulunan çürük diş sayısı ortalaması 1.14±1.75 (medyan: 0), kadınlarda bulunan çürük diş sayısı ortalaması 0.87±1.71 (median: 0) idi. Tüm bireyler göz önüne alındığında, çürük diş sayısı ortalamasının 0.97±1.72 (median: 0) olduğu bulundu (Tablo 2). Bireylerin dolgulu diş sayıları değerlendirildiğinde; erkeklerdeki dolgulu diş sayısı ortalaması 0.32±0.95 (median: 0), kadınlardaki dolgulu diş sayısı ortalaması 0.24±0.91 (median: 0) idi. Tüm bireyler göz önüne alındığında ise, dolgulu diş sayısı ortalamasının 0.27±0.92 (median: 0) olduğu belirlendi (Tablo 2). Çalışmaya katılan bireylerin CPI değer dağılımlarına göre periodontal durumları incelediğinde; hiçbir bireyde sağlıklı periodonsiyum bulunmadığı gözlendi. CPI=2 değerine karşılık gelen diş taşı ve/veya iyatrojenik faktörlerin varlığının bireylerin yaklaşık %68 inde, CPI=3 değerine karşılık gelen sığ cep varlığının ise bireylerin %32 sinde var olduğu belirlendi (Tablo 2). Cinsiyet, eğitim durumu, yaş grupları ve sigara kullanım alışkanlıklarına göre CPI değerlerinin dağılımları arasında istatistiksel anlamlı bir fark bulunmadı. Bireylerin % 5 inde sondalamada kanamanın olmadığı saptandı (Tablo 2). Erkek bireylerin hepsinde dişetinde sondalamada kanama varlığı saptanırken, kadınlarda bunun oranı yaklaşık %92 olarak bulundu. Plak birikimi incelendiğinde, çalışmaya katılan bireylerin yaklaşık %98 inde plak varlığı saptandı. Plak birikimi varlığı erkeklerin %100 ünde, kadınların ise yaklaşık %97 sinde görüldü (Tablo 2). Sigara kullanmamış bireylerin yaklaşık %94 ünde kanama, %98 inde plak varlığı saptanırken, sigarayı bırakmış veya halen kullanan bireylerin %100 ünde sondalama ile kanama ve plak varlığı saptandı. Sondalamada kanama varlığı değerleri ile çalışmaya katılan bireylere sorulan Dişetlerinizde kanama oluyor mu? sorusuna alınan yanıtlar karşılaştırıldığında; bireylerin 11 i (%18) dişetlerinde kanama olmadığını belirtirken, 1 inin (%2) sondalamada kanaması olmadığı saptandı (Tablo 3). Dişetlerinde provoke etkenler sonucu kanama olduğunu belirten bireylerin yaklaşık %96 sında, dişetlerinde spontan olarak kanama oluştuğunu belirten bireylerin %100 de sondalamada kanamanın olduğu belirlendi. Çalışmaya katılan bireylerin %68 inin son 1 yıl içinde diş hekimi tedavisi gördüğü, buna karşın bu bireylerde periodontal enflamasyonun yaygın olduğu (%95) belirlendi (Tablo 3, Tablo 4). Bireylerin yaklaşık %43 ünün 2-3 günden daha seyrek, %10 unun 2-3 günde bir kez, %32 sinin günde 1 kez, %12 sinin günde iki kez, %3 ünün günde 2 den fazla dişlerini fırçaladığı belirlendi. Çalışmaya katılan bireylerin yaklaşık %18 inin ayda bir, %35 inin 6 ayda bir, %42 sinin yılda bir, %5 inin ise bir yıldan daha seyrek olarak diş fırçasını değiştirdiği görüldü (Tablo 4). Ara yüz temizlik araçlarının kullanımı incelendiğinde, çalışmamıza katılan bireylerden hiçbirinin diş ipi ve/veya ara yüz fırçasını kullanmadığı belirlendi. Çalışmaya katılan bireylerin hepsi mevcut protezlerini fırçaladıklarını bildirdi. TARTIŞMA Yaşlanma ile birlikte kronik hastalıkların görülme sıklığının arttığı bilinmektedir (12,13). Yaşlıda morbidite ve mortalitenin ana etkeni olarak kardiyovasküler hastalıklar gösterilmektedir. Uzun ve ark. (8) nın Ankara da dişhekimliği fakültesine başvuran 105 yaşlı bireyde yapmış olduğu araştırmada, kardiyovasküler hastalıklar %54,1 ile en fazla görülen hastalık grubunu oluşturmuştur. Yine aynı çalışmada ikinci sırayı %29,9 ile kas-iskelet sistemine ait hastalıklar almıştır. Amerika da yapılmış bir araştırmada, 64 yaş üzeri yaşlı bireylerde sıra ile en çok kardiyovasküler hastalıkların, daha sonra kas-iskelet sistemine ait hastalıkların görüldüğü, bunları işitme ve görme eksikliği ile endokrin sisteme ait hastalıkların izlediği belirtilmiştir. Benzer olarak çalışmamızda da en sık karşılaşılan sistemik hastalık grubu kardiyovasküler hastalıklar olarak saptanmıştır. Kardiyovasküler hastalıklar günümüzde de dünyada yaşamı tehdit eden hastalıkların başında gelmektedir. Uzun yılar boyunca sigara kullanan bireyler, sigara kullanımı ile ilişkili olan bazı sistemik hastalıklar nedeniyle yaşamlarını kaybedebilmektedir. Amerika da yaşları arasındaki yaşlı bireylerde yapılmış bir araştırmada, sigara kullanımı sıklığı % 19 olarak bulunmuştur (14). Meksika da 60 yaş ve üzerindeki bireylerde yapılmış olan bir araştırma sonucunda ise, çalışmaya katılan bireylerin %13 ünün sigara kullandığı 86

4 SÜ Dişhek Fak Derg, 2011 Eren, Köse, Atilla saptanmıştır (15). Ünlüer ve ark. (7) nın ülkemizde huzurevlerinde yaşayan 216 birey üzerinde yaptıkları çalışmada, sigara kullanan bireylerin oranı %20 olarak bulunmuştur. Çalışmamıza katılan bireyler arasında ise, %25 inin yaşamının herhangi bir döneminde sigara kullandığı ortaya çıkmıştır. Türkiye ye ait bu veriler, ülkemizde sigara kullanımının yüksek olduğunu göstermektedir. İlerleyen yaşla birlikte, diş kaybının da arttığı bilinmektedir (12,16,17,18). Yunanistan da 1993 yılında yaşlı bakım evlerinde yapılmış bir araştırmada dişsizlik oranı % 64.4 olarak saptanmıştır (29). Bu oran İspanya da yaşlı bakım evlerinde yaşayan bireylerde %43 (20), İtalya da %59.8 (21), Güney Avustralya da %66 (22), Hırvatistan da ise %45 (23) olarak bulunmuştur. Arpak ve ark. nın (4,5), 453 birey üzerinde yaptıkları çalışmada, yaş arası bireylerin %58.3 ünün, 75 yaş ve üzeri bireylerin de %71.5 inin dişsiz olduğunu gözlemlemişlerdir. Çalışmamıza katılan bireylerin ise yaklaşık %40 ının tam dişsiz olduğu gözlenmiştir. Arpak ve ark. (4,5) çalışmaya katılan bireyleri, diş hekimliği fakültesine tedavi için gelen bireyler arasından seçmişlerdir. Diş hekimliği fakültelerine başvuran bireylerin hepsinin bir tedavi gereksinimi olduğu düşünülürse, tam dişsizlik değerlerinin bizim çalışmamıza göre daha yüksek çıkması beklenilecek bir sonuçtur. Diş hekimliği fakültelerine başvuran hastaların çoğunluğunun tedavi gereksinimi mevcut olduğundan, böyle bireyler ile yapılan çalışmaların sonuçlarında tedaviye gereksinimin yüksek çıkması beklenebilir. Ünlüer ve ark. (7) nın Ankara da huzurevinde kalan yaşlı bireylerde yapmış olduğu araştırmada, dişsizlik oranı %67,4 olarak bulunmuştur. Çalışmamıza katılan bireylerin tam dişsizlik oranının daha düşük olmasının nedeni, bireylerin bulunduğu huzurevinde diş kliniğinin ve diş hekiminin bulunması olabilir. Mevcut diş sayısı ağız sağlığının bir göstergesi olarak kabul edilebilir. Çalışmamıza katılan bireylerin %19 unun 15 ve daha fazla dişi olduğu görülmüştür. Ünlüer ve ark. (7) nın Ankara da yaşlı bireylerde yapmış olduğu araştırmada en az 20 dişi bulunan bireylerin oranı %7,3 olarak bulunmuştur. Danimarka da yaşları arasındaki 2000 kişiyi içeren bir araştırmada, bireylerin %40 ının 20 veya daha fazla dişi olduğu belirlenmiştir (24). Böylesi yüksek bir değer Danimarka da yaşayan bireylerin düzenli bir diş hekimi kontrolüne sahip olması ile açıklanabilir. Gerek Almanya daki, gerekse de İngiltere deki araştırma verileriyle karşılaştırıldığında, araştırmamızın ve Ünlüer ve ark. (7) nın araştırmasının sonuçları bizim toplumumuzda yaşlı bireylerin ağzında daha az sayıda dişin var olduğunu göstermiştir. Diğer taraftan araştırmamıza katılan dişli bireylerin 0.27 ± olan dolgulu diş sayısı ortalaması ve 0.97 ± 1.72 olan çürük diş sayısı ortalaması bugüne kadar yapılan araştırmalara göre düşük bulunmuştur. Ünlüer ve ark. (7) nın yaşlı bireylerde yaptığı araştırmanın sonuçlarına göre dolgulu diş sayısı ortalaması 0.6 ± 1.5, çürük diş sayısı ortalaması ise 2.7 ± 3.1 olarak saptamıştır. Avustralya da 70 yaş ve üzerindeki bireylerde yapılmış bir araştırmada her bireyin ortalama 8.3 dolgulu dişi olduğu görülürken (25), bu oran çalışmamızda 0.27 gibi çok düşük bir değer olarak bulunmuştur. Bu sonuç, çürük dişlerin ülkemizde tedavi edilmesinden çok, çekildiğinin göstergesi olabilir. Çalışmamıza katılan yaşlı bireylerin tümünde periodontal hastalık varlığı belirlenmiştir. Araştırmamızda sağlıklı periodonsiyuma ve sondalamada kanamanın olduğu fakat diş taşının bulunmadığı periodonsiyuma sahip bireyin olmadığı saptanmıştır. CPI 2 değeri yaklaşık %68 olarak görülürken, 3 değeri yaklaşık %32 olarak karşımıza çıkmıştır. Polonya da yapılmış bir araştırmada, yaş arasındaki bireylerin yaklaşık %99 unun periodontal hastalığı olduğu bulunmuştur (26). Ünlüer ve ark.(7) nın Türkiye de ve Baelum (27) un Tayland da yapmış olduğu araştırmalarda çalışmaya katılan yaşlı bireylerin %98 inde periodontal hastalık varlığı saptanmış olup, araştırma verilerimiz bu çalışmalar ile benzer bulunmuştur. Verilerilerimiz, periodontal hastalığın toplumlarda çok yaygın oluğu görüşü (28-30) ile uyum içindedir. Tayland da yapılmış bir araştırmada, çalışmaya katılan yaşlı bireylerin %99 unda mikrobiyal dental plak, %98 inde ise sondalamada kanama varlığı belirlenmiştir (27). Hong Kong da yaşları arasındaki yaşlı bireyler arasında yapılan başka bir araştırmada ise, çalışmaya katılan bireylerin %60 ında sondalamada kanama varlığı saptanmıştır (31). Çalışmamıza katılan yaşlı bireylerin yaklaşık %98 inde bir veya daha fazla bölgede mikrobiyal dental plak varlığı, %95 inde ise sondalamada kanama saptanmıştır. Yaşlı bireylerin mevcut diş sayılarında ve dolayısıyla çiğneme fonksiyonlarındaki azalma nedeniyle yumuşak gıda tüketimine meyillerinin arttığı (12,32-35) ve bu durumun mikrobiyal dental plak birikimini kolaylaştırdığı düşünülebilir. Ayrıca bazı çalışmaların (12,17) ileri gördüğü gibi, yaşlı bireyler ağız bakımı işlemlerini de etkin bir şekilde yapamadıkları için dişlerde plak birikimi kaçınılmazdır. Yaşlı bireylerde diş fırçalama etkinliğinde görülen yetersizlik, eğitim düzeyinin düşük oluşu ve kas-iskelet sistemi hastalıkları gibi manipülasyon yeteneğini olumsuz yönde etkileyen koşulların varlığı ile açıklanabilir. Çalışmamızda fırçalamanın tekniğine uygun yapılması konusundaki gözlemlerimiz, yaşlı bireylerin hiçbirinin dişlerini uygun teknikte fırçalamadığını ortaya çıkarmıştır. Uygun teknikle olmamakla birlikte çalışmamıza katılan 87

5 Cilt 20 Sayı 2 bireyler içinde dişlerini günde en az 2 kez fırçalayanlar %15 olarak bulunmuştur. Oysaki Danimarka da yapılan benzer bir çalışmada bu oran %54 (24) ve Japonya da yapılan benzer bir çalışmada %85 iken (36), Litvanya da yapılan bir çalışmada %30 (37), İngiltere de yapılan bir çalışmada ise %31 (38) olarak bulunmuştur. Ülkemizde yapılmış daha önceki bir araştırmada bu oran %28 olarak saptanmıştır (7). Ara yüz temizlik araçlarının kullanımı incelendiğinde, çalışmamıza katılan bireylerden hiçbirinin diş ipi ve/veya ara yüz fırçasını kullanmadığı belirlenmiştir. Japonya da 70 yaş üzerindeki bireylerde yapılan bir araştırmada, diş ipi kullanım oranı %1, ara yüz fırçası kullanım oranı ise %42 olarak bulunmuştur (36). Ara yüz temizlik aracı kullanılmaması, diş fırçası kullananların sayısı ve bu araçları kullanma sıklığının ülkemizde oldukça düşük seviyede olduğu gerçeği yaşlı bireylerde bir kez daha ortaya çıkmıştır. Amerika da yılları arasında yapılmış olan Ulusal Sağlık ve Beslenme Kontrolü İncelemesi (NHANES) sonucu, yaş grubunda tam dişsiz olup protezi olmayan bireylerin, çalışmaya katılan tüm bireylerin %25 ini oluşturduğu belirlenmiştir. Yunanistan da 1993 yılında yaşlı bireylerde yapılan bir çalışmada ise, tam dişsiz olup, protezi olmayan bireylerin çalışmaya katılan tüm bireylerin yaklaşık %16 sını oluşturduğu (19), Fransa da yapılan bir araştırmada ise bu oranın %13 olduğu görülmüştür (49). Çalışmamızın verileri protez ihtiyaçları açısından incelendiğinde, tam dişsiz olup ve protezi olmayan bireyler çalışmaya katılan tam dişsiz bireylerin yaklaşık %23 ünü oluşturmuştur. Diğer taraftan araştırmamıza katılan bireylerin yaklaşık %29 nun hareketli proteze gereksinim duydukları belirlenmiştir. Hareketli protez gereksinimi ilgili daha önce yapılmış araştırma verisi bulunmamaktadır. Bu veriler ülkemizde total protez gereksiniminin diğer ülkelerle benzer olduğunu ortaya koymuştur. Japonya da yapılmış bir araştırmada, çalışmaya katılan bireylerin yaklaşık %82 sinin son 1 yıl içinde diş hekimi tedavisi görmüş olduğu belirlenmiştir (36). Amerika da 65 yaş ve üzerindeki yaşlı bireylerde yapılan bir çalışmada, araştırmaya katılan bireylerin %56 sının son 1 yıl içinde diş hekimi tedavisi görmüş olduğu ortaya çıkmıştır (40). Çalışmamıza katılan bireylerin yaklaşık %67 sinin son 1 yıl içinde diş hekimi tedavisi gördüğü belirlenmiştir. Ülkemizde diş hekimi tedavisinin genelde dolgu, çekim ve protez revizyonu olması nedeniyle, koruyucu diş hekimliği girişimlerine pek yer verilmediği görüşünü verilerimiz desteklemektedir. Çalışmamıza katılan bireylerin %67 sinin diş hekimi tedavisi görmüş olmasına karşın, çürük diş sayısı ortalamasının kişi başına yaklaşık 1 olması ve tüm bireylerde çeşitli periodontal hastalıkların bulunması, koruyucu diş hekimliği girişimlerinin yapılmadığını ve diş hekimi hizmetinin tam verilemediğini göstermektedir. Periodontal hastalığın ne olduğunun toplumumuzda yaygın olarak bilinebilmesi için ülkemizde çeşitli kampanyalar sürdürülmektedir. Gelecekte ülkemizin sağlık politikasının temel adımlarından biri olarak, periodontal hastalığın tedavisi kadar önlenmesinin de diş hekimliği hizmetleri içinde yer alması gerektiğine inanıyoruz. İzmir ilinde gerçekleştirilmiş olan araştırmamız bakımevlerinde kalan yaşlı bireylerin diş ve periodontal sağlıklarının oldukça bozuk olduğunu ortaya koymuştur. Yaşlı bakım evlerinde düzenli ağız bakımı kontrollerinin yapılabilmesi için bu merkezlerde diş hekimleri bulundurulmalıdır. Türkiye de geriatrik diş hekimliği alanındaki yapılacak gelişmeler ile gelecek nesillerin yaşlıları daha eğitimli ve farkındalık içinde olacaktır. Bu nedenle ülkemizde yaşlı bireylerin koruyucu diş hekimliği hizmetlerinin ve tedavi gereksinimlerinin daha iyi planlanması gerektiğine inanıyoruz. 88

6 SÜ Dişhek Fak Derg, 2011 Eren, Köse, Atilla Yaşlı bireylerde periodontal durumun belirlenmesi ve bu bireylerin ağız bakımı alışkanlıkları Amaç: Dişlerin ve periodontal durumun bilinmesi, gerekli koruyucu ve tedavi edici girişimlerin planlanması için önemlidir. Çalışmamızın amacı, yaşlı bakımevlerinde yaşayan bireylerin diş/periodontal durumlarını ve ağız bakımı alışkanlıklarını belirlemektir. Gereç ve Yöntem: Çalışmamıza, İzmir de yaşlı bakımevlerinde kalan 101 birey (67 kadın, 34 erkek, yaş 65) dâhil edildi. Demografik özellikler belirlendi ve yapılandırılmış anket (alkol ve sigara kullanımı, sistemik problemler, dental muayene sıklığı, ağız bakımı alışkanlıkları) uygulandı. Community Periodontal Index (CPI), sondalamada kanama, plak ve diş taşı birikimi değerlendirildi. Diş kaybı, protez kullanımı, dolgulu ve çürük diş sayısı belirlendi. Bulgular: Çalışmaya katılanların %59 u çeşitli sayıda dişe sahip bireylerdi. Bu bireylerin %84 ünün periodontal hastalıkları tanımasına karşın, periodontal sağlıkları oldukça bozuktu. Dişli bireylerin %95 inde sondalamada kanama, %98 inde plak varlığı, %88 inde diş taşı varlığı belirlendi. Hiçbir bireyde periodontal sağlığı ifade eden CPI=0 değeri saptanmadı. Bireylerin %68 inde CPI=2, %32 sinde CPI=3 değerlerinin olduğu gözlendi. Bireylerin %27 sinin günde 1 kez, %16 sının günde iki/üç kez diş fırçaladığı, ancak hiçbirinin ara yüz temizlik araçlarını kullanmadığı belirlendi. Bireylerdeki çürük diş sayısı ortalaması 0.97 ± 1.72 idi. Tam dişsizliğin görülme oranı %41 iken, tam protez gereksinimi oranının %23 olduğu saptandı. Sonuç: Türk toplumunda bakımevlerinde kalan yaşlı bireylerin periodontal sağlıklarının oldukça bozuk olduğu belirlenmiştir. Yaşlı bireylerin koruyucu diş hekimliği hizmetlerinin ve tedavi gereksinimlerinin daha iyi planlanması gerekmektedir. Anahtar Kelimeler: Yaşlı, ağız sağlığı, periodontal durum, çürük KAYNAKLAR 1. Akgün S, Bakar C, Budakoğlu İ. Dünyada ve Türkiye de yaşlı nüfus eğilimi, sorunları ve iyileştirme önerileri. Türk Geriatri Dergisi 2004;7(2): International Action Plan for Aging un.org/esa/socdev/ageing/madrid_intlplanaction.html 3. Turkish Health Statistics st Edition; TTB Publications, Ankara, s:2-14, Arpak MN, Paksoy CS, Ereş G. 65 ve daha ileri yaşa sahip bireylerde ağız ve diş sağlığı, sosyoekonomik faktörler ve dental veriler. Ankara Üniversitesi Dişhekimliği Fakültesi Dergisi 1990; 17(2): Arpak MN, Paksoy CS, Ereş G. 65 ve daha ileri yaşa sahip bireylerde ağız ve diş sağlığı, oral mukozal lezyonlar. Ankara Üniversitesi Dişhekimliği Fakültesi Dergisi 1990;17(2): Arpak MN, Paksoy CS, Ereş G. 65 ve daha ileri yaşa sahip bireylerde ağız ve diş sağlığı, CPITN (Community Periodontal Index of Treatment Needs). Ankara Üniversitesi Dişhekimliği Fakültesi Dergisi 1990;17(2): Ünlüer Ş, Gökalp S, Doğan GB. Oral health status of the elderly in a residential home in Turkey. Gerodontology 2007;24: Uzun H, Nazlıel ÇH. Yaşlıda medikal ve dental hikâye ile ekstraoral, intraoral ve dental muayene bulguları. Türk Geriatri Dergisi 2000;3(1): Arpak MN, Paksoy CS, Ereş G. 65 ve daha ileri yaşa sahip bireylerde ağız ve diş sağlığı, II. protez kullanımı ve protetik gereksinmeler. Ankara Üniversitesi Dişhekimliği Fakültesi Dergisi 1990; 17(2): Ainamo J, Barmes D, Beagrie G, Cutress T, et al. Development of the World Health Organization (WHO) Community Periodontal İndex of Treatment Needs (CPITN). International Dental Journal 1982;31: O Leary TJ, Drake RB, Naylor JE. The plaque control record. J Periodontol 1972;43: Shay K. Identifying the needs of the elderly dental patient, The geriatric dental assessment. Dent Clin North Am 1994; 38(3) Kutsal YG, Çakmakçı M, Ünal S. Geriatri, Cilt 1, Hekimler Yayın Birliği, Ankara,s:13 25, Little SJ, Hollis JF, Stevens VJ, Mount K, Mullooly JP, et al. Effective group behaviour intervention for older periodontal patients. J Periodont Res 1997;32: Borgez-Yanez SA, Irigoyen-Camacho ME, Maupome G. Risk factors and prevalance of periodontitis in community-dwelling elders in Mexico. J Clin Periodontol 2006;33: Zach L. The oral cavity. In: Clinical Geriatrics. Ed. Rossman I. JB Lippincott Co. Philedelphia, p:618 37, Nazlıel ÇH, Kutsal YG, Çakmakçı M, Ünal S. Yaşlıda diş hastalıkları, Cilt 2, Hekimler Yayın Birliği. Ankara, s: , Hand JS, Hunt RJ, Kohout FJ. Five-year incidence of tooth loss in Iowans aged 65 and older. Community Dent Oral Epidemiol 1991;19(1): Karkazis HC, Kossini AE. Oral health status, treatment needs and demands of an elderly population in Athens. Eur J Prosthodont Restor Dent 1993;1:

7 Cilt 20 Sayı Spanish Geriatric Oral Health Research Group, Oral health issues of Spanish adults aged 65 and over. Int Dent J 2001;51: Angelillo IF, Sagliocco G, Hendricks SJ, Villari P. Tooth loss and dental caries in institutionalized elderly in Italy. Community Dent Oral Epidemiol 1990;18: Chalmers JM, Hodge C, Fuss JM, Spencer AJ, Carter KD. The prevalance and experience in Adelaide nursing home residents. Aust Dent J 2002;47: Simunkovic SK, Boras VV, Panduric J, Zilic IA. Oral health among institutionalised elderly in Zagreb, Croatia. Gerodontology 2005;22: Christensen LB, Petersen PE, Krustrup U, Kjoller M. Selfreported oral hygiene practices among adults in Denmark. Community Dent Health 2003;20: Slade GD, Spencer AJ. Distribution of coronal and root caries experience among persons aged 60+ in South Australia. Aust Dent J 1997;42: Szymañska J, Fetkowska-Mielnik K. Aspects of dental health in adult rural population in Poland. Ann Agric Environ Med 1998;5(2): Baelum V, Pisuithanakan S, Teanpaisan R, Pithpornchaiyakul W, Pongpaisal S, et al. Periodontal conditions among adults in Southern Thailand. J Periodont Res 2003;38; Locker D, Slade GD, Murray H. Epidemiology of periodontal disease among older adults: a review. Periodontology ;16: Tobias K. Boehm, Scannapieco FA. The epidemiology, consequences and management of periodontal disease in older adults. J Am Dent Assoc 2007;138;26S-33S. 30. Jasim M. Albandar, Thomas E. Rams. Global epidemiology of periodontal diseases: an overview. Periodontology ;29(1): Holmgren CJ, Corbet EF, Lim LP. Periodontal conditions among the middle-aged and elderly in Hong Kong. Community Dent Oral Epidemiol 1994;22: Berg R, Morgenstern NE. Physiologic changes in elderly. Dent Clin North Am 1994;41(4): Hartsook EI. Food selection, dietary adequacy, and related dental problems of patients with dental prostheses. J Prosthet Dent 1974;32(l): Baum B, Bodner L. Aging and oral motor function: Evidence for altered performance among older persons. J Dent Res 1983;62(l): Koshino H, Hirai T, Ishijima T, Ikeda Y. Tongue motor skills and masticatory performance in adult dentates, elderly dentates, and complete denture wearers. J Prosthet Dent 1997;77(2): Ogawa H, Yoshihara A, Hirotomi T, Ando Y, Miyazaki H. Risk factors for periodontal disease progression among elderly people. J Clin Periodontol 2002;29: Vyšniauskaité S, Kammona N, Vehkalahti MM. Number of teeth in relation to oral health behaviour in dentate elderly patients in Lithuania. Gerodontology 2005; 22(1): Simons D, Brailsford S, Kidd EAM, Beighton D. Relationship between oral hygiene practices and oral status in dentate elderly people living in residental homes. Community Dent Oral Epidemiol 2001;29: Tramini P,Montal S, Valcarcel J. Tooth loss and associated factors in long-term institutionalised elderly patients. Gerodontology 2007;24(4): Vargas C, Yellowitz J, Hayes K. Oral health status of older rural adults in the United States. J Am Dent Assoc 2003;134(4): Yazışma Adresi Gülnihal EREN Ege Üniversitesi Dişhekimliği Fakültesi, Periodontoloji Anabilim Dalı Bornova, İzmir, Türkiye Tel: Faks: E-posta: gulnihal_karasu@hotmail.com 90