Gülşah BAŞOL 1 Vildan ÇEVİK 2

Transkript

1 Basol, G., & Cevik, V. (2006). Gaziosmanpaşa Üniversitesi Eğitim Fakültesi öğretim elemanları ve öğrencilerinin bilgisayara yönelik tutumları ile internet kullanım alışkanlıklarının karşılaştırılması [Tam Metin]. VII. Ulusal Fen ve Matematik Eğitimi Kongresi Kongre Kitabı, Cilt I, Gazi Üniversitesi, Ankara. GAZİOSMANPAŞA ÜNİVERSİTESİ EĞİTİM FAKÜLTESİ ÖĞRETİM ELEMANLARI VE ÖĞRENCİLERİNİN BİLGİSAYARA YÖNELİK TUTUMLARI İLE İNTERNET KULLANIM ALIŞKANLIKLARININ KARŞILAŞTIRILMASI Gülşah BAŞOL 1 Vildan ÇEVİK 2 1. Gaziosmanpaşa Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Eğitim Bilimleri Bölümü, Ölçme Değerlendirme A.B.D. 2. Gaziosmanpaşa Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Eğitim Bilimleri Bölümü, Eğitim Yönetimi ve Denetimi A.B.D. Özet Bu araştırmada Gaziosmanpaşa Üniversitesi Eğitim Fakültesi öğrencileri ve öğretim elemanlarının internet kullanım alışkanlıkları ve bilgisayara yönelik tutumları belirlenmeye çalışılmıştır. Böylece öğretmen adaylarının ve onları yetiştiren öğretim elemanlarının bilgisayar, internet ve teknolojiye yönelik tutumlarının durum tespiti yapılması hedeflenmiştir. Çalışmanın evreninde 590 öğrenci ve 46 öğretim elemanı vardır. Bu çalışmada 165 öğrenci ve 27 öğretim elemanına ulaşılmıştır. Çalışmada öğrenci ve öğretim elemanlarının kendilerini değerlendirmeye yönelik ifadelere yer verildiği gibi her iki grubun karşılıklı olarak birbirlerini, bilgisayar ve internet kullanmada bilgi yeterlikleri ve kullanım düzeyi açısından nasıl gördüklerini değerlendirmeye dönük ifadelere de yer verilmiştir. 42 Likert-tipi maddeden oluşan, üç alt boyutlu Bilgisayar Tutum Ölçeği-Marmara (Deniz, 1994) ve araştırmacılar tarafından geliştirilen İnternet Alışkanlıkları Anketi bu araştırmanın veri toplama araçlarıdır. İnternet Alışkanlıkları Anketi evet-hayır, 5 li Likert-tipi, açık-uçlu ifadeler gibi üç farklı tipte 52 maddeden oluşmaktadır. Anketin hazırlanmasında uzman görüşüne başvurulmuş ve pilot uygulaması yapılmıştır. Araştırma sonuçlarına dayanarak bir dizi öneride bulunulmuştur. Geleceğimizin öğretmenleri olacak Eğitim Fakültesi öğrencilerinin bilgisayar ve internet kullanımı konusunda eğitilmeli, daha yoğun ve sağlıklı bir ilişki içerisinde olmaları sağlanmalı, bunun için gerekli ortamlar sunulmalıdır. 1.Giriş Bilgisayarların ve özellikle internetin hayatın vazgeçilmez bir parçası haline geldiği günümüzde, öğretmenlerin kendilerine hazır günlük planlar ve sayısız çoklukta kaynaklar sunan bu teknolojinin kullanıcısı ve takipçisi olması kaçınılmazdır. Literatüre göre tutumlar davranışa tek başına değil, ortamsal etkenlerle etkileşim halinde yön verirler. Tutum, bireye atfedilen ve onun bir psikolojik objeyle ilgili duygu, düşünce ve davranışlarını düzenli bir biçimde oluşturan eğilimdir (Smith, 1968, akt. Kağıtçıbaşı, 1999: 102). Tutumların gelişmesinde anne-baba etkisi, yaşamdaki kritik dönemler, akranların, bilgi ve kitle iletişim araçlarının, eğitimin etkisi ile ergenlik ve ilk yetişkinlik dönemlerinin etkilerinden söz etmek mümkündür (Morgan, 1988: ). Tutum kuvvetliyse, bireyin kişisel yaşantısına dayalıysa, birey için önemli olan diğer kişilerce destekleniyorsa ve sık sık kendini ortaya koyma şansı varsa davranışla arasında ilişki var demektir (Cüceloğlu, 2005: 525). Kişilerin bilgisayara karşı tutumu onların hisleri, inançları ve planlarından oluşur (Kadhiravan ve Balasubramanian, 1999). Tutum, davranışların ön eğilimi olarak düşünüldüğünde, başarıyı etkileyen önemli faktörlerden biridir. Genellikle bireylerin, özellikle öğretmen adaylarının öğretimsel bir araç olarak bilgisayarlar hakkında tutumlara sahip oldukları, bu tutumların ortaya çıkmasında aile, arkadaş ve sosyal çevrenin,

2 kitle iletişim araçlarının, mesleki gelişme ve değişmelerin ve eğitim sürecinin etkili olabileceği varsayılabilir. Bireylerin bilgisayara yönelik tutumları bilişsel, duyuşsal ve davranışsal açıdan incelendiğinde karmaşıklık, güçlük derecesi ve diğer tutumlarla ilişkileri açısından farklılık göstermesi hem bilgisayar kullanmayı öğrenme hem de bilgisayarı öğretim sürecinde kullanma isteğini, düşüncesini ve gösterdiği performansı etkilemektedir diyebiliriz. Gaziosmanpaşa Üniversitesi Eğitim Fakültesi öğrenci ve öğretim elemanlarının internet kullanım alışkanlıkları ve bilgisayara yönelik tutumlarını belirlemek çalışmanın amacı olarak belirlenmiştir. Bu araştırmanın öğretmen adaylarının çağımızın vazgeçilmez aracı; bilgisayara yönelik tutumlarının belirlenmesi, tutumlardaki olumsuzlukların önceden tespit edilip giderilmesi yolunda düzenlemelere gidilmesi bakımından son derece önemli olduğu düşünülmektedir. 1.1.Araştırma Soruları Eğitim Fakültesi öğrencileri ve öğretim elemanları internet kullanım alışkanlıkları ve bilgisayara yönelik tutumları bakımından çeşitli değişkenlere göre farklılık göstermekte midir? Öğrenci ve öğretim elemanları interneti ders ve araştırma amaçlı kullanmak konusunda kendilerini nasıl değerlendiriyorlar? Bu iki grup tarafından en çok hangi internet siteleri tercih edilmektedir? Tercihler birbiriyle alakalı mıdır? Örneğin haber okumakla interneti eğitim amaçlı kullanmak arasında ilişki var mıdır? İnternet ve bilgisayar teknolojisine öğrenci ve öğretim elemanlarının bakış açıları birbirinden farklılık göstermekte midir? 2.Yöntem 2.1.Araştırma Deseni: Bu çalışmada tarama modeli kullanılmıştır. 2.2.Çalışma Evreni: Gaziosmanpaşa Üniversitesi Eğitim fakültesi öğrenci (590 kişi) ve öğretim elemanlarından (46 kişi) oluşmaktadır. 2.3.Örnekleme Metodu ve Örneklem: Elverişli örnekleme yöntemiyle halen görevli olan 27 öğretim elemanı ve 165 öğrenci bu çalışmanın örneklemine dâhil edilmiştir. 2.4.Veri Toplama Prosedürü: öğretim yılı Bahar dönemi sonunda bir aylık bir süreçte araştırmanın verilerini oluşturacak anket ve ölçek seti, katılımda gönüllülük ilkesine bağlı kalınarak bir oturumda uygulanmıştır. 2.5.Ölçme Araçları: Deniz (1994) tarafından geliştirilen Bilgisayar Tutum Ölçeği-Marmara 42 Likert-tipi maddeden oluşmaktadır. BTÖ-Marmara nın bilgisayara ilgi duyma (BID), Bilgisayar Kaygısı (BK) ve Bilgisayarın Eğitim Öğretimde kullanılması (EÖ) olmak üzere üç alt boyutu vardır. BTÖ nin Bilgisayara Yönelik Tutum Ölçeği (Aşkar, 1987) ile uyum geçerliği.63, Test-tekrar test güvenirliği ise.82 olarak verilmiştir. BTÖ-Marmara ya ek olarak uygulanan İnternet Alışkanlıkları Anketi ise araştırmacılar tarafından geliştirilmiştir. Ankette öğrenci ve öğretim elemanlarının internet kullanım alışkanlıklarını tespit etmeye dönük 52 maddeye (28 Evet-Hayır, 21 Likert tipi ve 3 açık uçlu olmak üzere) yer verilmiştir. Anketin Cronbach Alpha Güvenirlik katsayısı.87 olarak bulunmuştur. İnternet Alışkanlıkları Anketinin hazırlanmasında öğrenci görüşlerine başvurulmuş, ifadelerin her iki grup tarafından da aynı şekilde anlaşılıp anlaşılmadığından emin olunmaya çalışılmıştır. Ayrıca uzman görüşüne başvurulduktan sonra ankete son hali verilmiştir. Pilot çalışma sonucunda cevap formatında düzenlemelere gidilmesiyle geliştirilen bu anket kullanıma hazır hale getirilmiştir. Anketlerin dönüş oranı verilen anket sayısına eşittir. Bilgisayar Tutum Ölçeği ve İnternet Alışkanlıkları Anket formlarından elde edilen veriler sosyal bilimler istatistik paket programı SPSS.11.5 in yardımıyla analiz edilmiştir. BTÖ alt ölçek puanlarının hesaplanmasına engel olan kayıp verilerin silinmesinden sonra geçerli anket sayısı şu şekildedir. Öğrenci Öğretim Elemanı Kullanılabilir Veri Dönüş Oranı 126/165=.76 26/29=.90 Evrene Ulaşma Oranı 126/590=.21 26/46= Analizler: Verilerin analizinde bağımsız değişken kategori sayısına göre bağımsız gruplar t-testi veya ANOVA kullanılmıştır. Karşılaştırma grupları farklı sayıda elemandan oluştuğundan bu testlerin

3 kullanımında önşart olan Levene in eşit varyanslar testi kontrol edilmiştir. Öğretim elemanları ve öğrencilerin ölçek puanları karşılaştırıldıktan sonra, her iki grup için ayrı ayrı belli özellikler ve anket maddeleri üzerinden ölçek alt puanlarında farklılaşma olup olmadığı gözden geçirilmiştir. Öğretim elemanları grubu için örneklem büyüklüğünün sınırlamasından dolayı aynı değişkenler üzerinden analizler tekrarlanırken non-parametrik istatistiklerden Kruskal Wallis ve Mann Whitney U testi kullanılmıştır. Yapılan tüm analizlerde.05 anlamlılık düzeyi kullanılmıştır. Açık uçlu- sorulara verilen cevapların analizinde nitel veri analizi metodlarından yararlanılmıştır. Verbatim alıntılarla öğrenci ve öğretim elemanları için internet ve bilgisayarın ne anlama geldiği ortaya konmaya çalışılmıştır. 3.Bulgular ve Yorum Bulgular aşağıdaki anabaşlıklarda özetlenmiştir: Demografik özellikler, En sık tercih edilen internet siteleri, Ortak değişkenler üzerinden öğrenci-öğretim elemanı karşılaştırması, Öğrenci ve öğretim üyeleri BTÖ-Marmara alt puanlarının karşılaştırılması, Cinsiyet değişkenine göre BTÖ-Marmara alt puanlarının karşılaştırılması, Öğrenci ve Öğretim elemanlarının İnternet Kullanma Alışkanlıklarını betimlemeye yönelik sonuçlar, Öğrenci ve Öğretim elemanlarının en çok kullandıkları bilgisayar ve internet uygulamaları, Öğrenci ve Öğretim elemanlarının internet bağlantısı olmayan bir bilgisayarı nasıl tasvir ettikleri. Tablo 1. Demografik özellikler: Bağımsız Değişken: Cinsiyet Bağımsız Değişken: Yaş Öğretim Elemanı % 50 Bayan % 50 Erkek Öğrenci % 41 Bayan % 59 Erkek Min Mak Öğretim Elemanı Öğrenci Bağımsız Değişken: Bölüm Sınıf Öğretmenliği % 48 Sosyal Bilgiler Öğretmenliği % 34 Müzik Öğretmenliği % 18 Bağımsız Değişken: Öğretim derecesi Birinci Öğretim % 65 İkinci Öğretim % 35 En sık ziyaret edilen internet sitelerini sıralamaları istenen maddeye katılımcıların cevapları ilginç sonuçlarla neticelenmiştir. Buna göre ilk sırada verilme frekanslarına göre en çok tercih edilen internet siteleri sırasıyla şu şekildedir: frekans Eğitim 64 E- mail 54 Haber 25 Müzik 11 Oyun 10 Alışveriş 2 Spearman Sıra Farkları Korelasyon Katsayısına bakıldığında sıralamalar arasında, Eğitim ile Haber arasında pozitif ancak anlamlı olmayan; Eğitim ile E posta, Eğitim ile Oyun ve Eğitim ile Müzik arasında negatif ancak anlamlı olmayan ilişkiler görülmektedir. Haber ile Müzik (r= -.89; p<.05) arasında negatif ve anlamlı, Haber ile Oyun arasında (r= -.91; p<.05) negatif ve anlamlı, Müzik ile Oyun (r=.98; p<.01) arasında da negatif ve anlamlı ilişkilere rastlanmıştır. Tablo 2. Bazı değişkenler üzerinden Öğrenci ve Öğretim Elemanı Karşılaştırması Öğrenci (%) Evet Hayır Öğretim Elemanı (%) Evet Hayır Toplam N

4 Bilgisayar Dizüstü Bilgisayar Öğrenci (%) Öğretim Elemanı (%) Toplam Evet Hayır Evet Hayır N Cep telefonu ile internete bağlanma Bilişim fuarına katılmış olma Bilgisayar dergisi takip etme Mail grubu üyeliği Haber grubu üyeliği Web sitesi olup olmadığı Analizlerin bu bölümünde iki grup arasında kişi sayısı farklı olduğundan gruplar arası varyansların homojenliği sayıltısı her boyut için gözden geçirilmiştir. Bilgisayar Tutum Ölçeği alt puanları karşılaştırıldığında öğretim elemanları ve öğrencilerin Bilgisayara İlgi Duyma(BID) (t= -2.35, p<.05), Bilgisayarın Eğitim Öğretimde kullanılması (EO) (t=-3.78, p<.05) puanları arasında manidar fark olduğu bulunmuştur. BK alt boyutunda Levene in Eşit Varyanslar testi varyanslarda farklılık olduğunu ortaya koyduğundan bu boyutta ileri analizlere gidilmemiştir. Cinsiyet değişkenine göre tüm katılımcıların Bilgisayar Tutum Ölçeğinin alt puanları arasında istatistikî bakımdan anlamlı bir fark bulunmamıştır. Her iki grup için ayrı ayrı bakıldığında cinsiyet değişkenine göre öğretim elemanlarında farkın anlamlı olmadığı, diğer yandan kız ve erkek öğrencilerin BID alt puanları arasında erkeklerin lehine anlamlı bir fark olduğu gözlenmiştir (t= -2.22, p<.05). Bilgisayarı kullanma sıklıkları bakımından iki grup kay kare analizi ile karşılaştırılmış, ve aralarındaki fark anlamlı bulunmuştur (X 2 = 25.5, p<.01). Öğretim elemanlarının çoğunun neredeyse günlük, öğrencilerin ise haftada birkaç defa bilgisayar kullandıkları tespit edilmiştir. Internet kullanma sıklıkları bakımından iki grup arasındaki fark anlamlı bulunmuştur (X 2 =24.5, p<.01). Öğretim elemanlarının çoğu beş yılın üzerinde, öğrenciler ise 2 ila 4 yıldır internete girdiklerini belirtmişlerdir. Öğrenciler ve öğretim elemanlarının bilgisayar kullanma konusunda kendilerini yeterli görüp görmedikleri sorusuna verdikleri cevaplar arasında anlamlı bir fark bulunmuştur (X 2 =11.2, p<.05). Bulgular bilgisayar kullanmada öğrenci ve öğretim elemanlarının kendilerini yüksek düzeyde yeterli görmedikleri şeklindedir. İnternetin hayatlarında ne derece önemli olduğu sorusuna verilen cevaplarda iki grupta da çok önemli ve vazgeçilmez olarak nitelenmiş ve fark anlamlı bulunmuştur (X 2 =12.2, p<.01). İnternete nereden ulaştıkları sorusuna verilen cevaplar arasındaki fark anlamlı bulunmuş, öğretim elemanlarının çoğunluğu ev ve iş yerlerinden internete ulaştıklarını belirtirken, öğrencilerin büyük çoğunluğu internet cafelerde bu ihtiyaçlarını giderdiklerini belirtmişlerdir. (X 2 =90.44, p<.01). Öğretim elemanları ve öğrencilerin BTÖ-Marmara nın Bilgisayara İlgi Duyma(BID) ve Bilgisayarın Eğitim Öğretimde kullanılması (EÖ) alt ölçek puanları birbirinden farklıdır. Puanlara bakıldığında öğretim elemanlarının lehine olduğu görülmüştür. Bu alt ölçeklerden alınan yüksek puanların daha olumlu bir tutumun göstergesi olduğu düşünülürse, Öğretim elemanlarının bilgisayara daha çok ilgi duyduklarını ve bilgisayarın eğitim öğretimde kullanılmasına daha sıcak baktıklarını söyleyebiliriz. Öğretim elemanlarının çoğunluğu interneti kaynak elde etmek amacıyla kullandıklarını belirtmişlerdir. Öğrencilerin büyük çoğunluğu interneti öncelikli olarak eğitim amaçlı kullandıklarını belirtmişlerdir. Ardından , haber okumak ve son sırada ise oyun oynamak ve müzik dinlemek

5 gelmektedir. Sıralama öğretim elemanları için de benzer şekildedir. Ancak oyun ve müzik dinlemek amaçlı kullanım bu grupta belirtilmemiştir. Öğrenciler haftalık bazda interneti dersleri için ek kaynak elde etmek, KPSS ye hazırlık, ders sınavlarına hazırlık, internet üzerinden kütüphane imkânlarından faydalanmak, e-posta yoluyla ödevlerini yaparken arkadaşları ve öğretim elemanıyla haberleşmek, telefon, sohbet, müzik ve oyun gibi çok çeşitli sebeplerden dolayı kullandıklarını belirtmişlerdir. Bu araştırmada elde edilen verilere göre; gerek öğrenci gerek öğretim elemanı olsun, katılımcılar kendilerini bilgisayar kullanmada fazla yeterli görmemektedir. Öğretim elemanlarının bilgisayarı daha çok sıklıkta kullandıkları gözlenmiştir. Bu ise olanaklarla ilintili olarak yorumlanabilir. Erkek öğrencilerin bilgisayara kız öğrencilerden daha çok ilgi duydukları tespit edilmiştir. Öğrencilerin çoğunluğu bilgisayar teknolojisiyle ortaöğretim yıllarında tanıştıklarını belirtirken, ne yazık ki %15 gibi küçümsenemeyecek bir grupta bilgisayarla üniversite yıllarında tanıştıklarını vurgulamışlardır. Nitel Verilere göre öğrencilerin en çok kullandıkları bilgisayar ve internet uygulamaları ofis programları, oyun, sohbet programları, arama motorları, e-posta, müzik ve sörf amaçlı internet kullanımı şeklindedir. Öğretim elemanlarının en çok kullandıkları bilgisayar ve internet uygulamaları ofis, SPSS, Photoshop, eğitim, sohbet programları, arama motorları, e-posta, müzik ve sörf amaçlı internet kullanımı şeklindedir YTL paranız olsa ne yapardınız sorusunu öğrenciler dizüstü bilgisayar, normal bilgisayar, eğitim amaçlı kitaplar, CD çalar, cep telefonu, fotograf makinası, MP3 çalar, playstation, kamera alırdım ve tatile giderdim şeklinde cevaplarken; öğretim elemanları dizüstü bilgisayar, normal bilgisayar, cep telefonu, projeksiyon aleti, kamera, plazma TV, yazıcı, kitap alırdım ve tatile giderdim şeklinde cevaplamışlardır. Son olarak interneti olmayan bir bilgisayar öğrenciler tarafından daktilo, tamamlanmamış bir cümle, boş çeyiz sandığı, salçasız tuzsuz yemek, şekersiz çay, tuzsuz deniz suyu, içine kapanmış çocuk, oyun ve yazı makinesi, boş küme, TV ve müzik seti, öğretmensiz okul, kuru ağaç, yapraksız ağaç, eli ayağı olmayan insan, gelişmiş bir hesap makinası, boş kutu, dünyaya kapalı kutu, ateri, daktilonun biraz üstü, direksiyonsuz araba, mürekkepsiz kalem, oyuncak, sakat kroscu, müzik kutusu, antezsiz TV, yürümeyi bilmeyen insan, mum ışığında ders ve tenceresiz sıfat tamlamaları ve ilkel sıfatını kullanarak betimlemişlerdir. Öğretim üyeleri ise internetsiz bir bilgisayarı modern daktilo, VCD player, kapasiteli mutfak, arşiv, kanatsız kuş, çeyiz sandığı, boş bardak, kapısız ev sıfat tamlamaları ve yarım, işlevsiz, yavan, sıkıcı ve sınırlı sıfatlarını kullanarak betimlemişlerdir. 4. Sonuç ve Öneriler Katılımcı öğretim elemanı sayısının düşük olması bu araştırmanın sınırlılıklarından biridir. Veriler Bahar dönemi sonunda toplandığından ve çoğu öğretim elemanlarının biribiri ardına yıllık izne ayrılması zaten sayıca az olan bu grubun temsil oranının düşük olmasına neden olmuştur. Araştırma öğretim elemanı sayısı artırılarak tekrar edilebilir. Üniversitede bilgisayar labratuvarlarının yaygınlaştırılmasıyla, internete internet kafelerden ulaştıklarını söyleyen öğrencilerin daha sağlıklı ortamlarda ve maliyetsiz olarak bu ihtiyaçlarını gidermeleri sağlanabilir. Öğrencilerin bilgisayar ve interneti eğitim-öğretim amaçlı kullanmaları konusunda bilgilenmelerine destek olmak adına ders programlarına bu konuda seçmeli ders eklenebilir. 5. Kaynaklar Aşkar, P., Orçan, H. (1987). The development of an attitude scale toward computers, Journal of Human Sciences, 6(2), Cüceloğlu, D. (2005), İnsan ve Davranışı, Remzi Kitabevi: İstanbul. Deniz, L. (1994). Bilgisayar Tutum Ölçeği (BTÖ-M) nin Geçerlik, Güvenirlik, Norm Çalışması ve Örnek Bir Uygulama. Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi. İstanbul. Kadhiravan, S., Balasubramanian, N. (1999). Computer Anxiety and Attitude towards Computers in reaction to Achievement in Computer Science. Paper presented at the annual meeting of the International Conference on Collaborative & Networked Learning. New Delhi. İndia.

6 internet adresinden tarihinde alınmıştır. Kağıtçıbaşı, Ç. (1999). Yeni insan ve insanlar Sosyal Psikolojiye Giriş.İstanbul: Evrim Yayınevi, Sosyal Psikoloji Dizisi:1. Morgan, T. C. (1988), Psikolojiye Giriş ders kitabı, Hacettepe Üniversitesi Psikoloji Bölümü Yayınları, Ankara,