SAMSUN-DONDORTEPE (HACI İSMAİL) TÜMÜLÜSÜ

Transkript

1

2

3

4 -ABSTRACT- Since the beginning of the 1st millennium BC mounded graves started to have a wider use in Anatolia through the Roman Period. Especially the Phrygian and Lydian tumuli on the western and midwestern parts of Anatolia are the earliest examples of the largest tumuli with valuable finds which help us in dating. During the surveys and excavations conducted in Samsun centrum many tumuli have been recorded; Toptepe, Büyük Kolpınar, Büyükoyumca, Atakent, Kuşçulu, Uzgur, Kalkancı, Toybelen and Dondortepe. Amongst these, excavations have been conducted at the Baruthane and Dondortepe Tumuli. The Dondortepe Tumulus, which was carved into conglomera bedrock, lies to the southeast of ancient Amisos. The Tumulus is unique by its two dromoi facing northeast and west. The main grave chamber is entered via a m. long dromos with two sections while the other dromos, facing west, is 5.00 m. long. Witnesses, who have entered within the tumulus about years ago, state that its walls were once covered with fine plaster. In time they have been plundered. The Dondortepe Tumulus, just like the recently found grave chambers in the Centrum, will help greatly in dating the rock-cut tombs at Samsun. 1

5 SAMSUN-DONDORTEPE (HACI İSMAİL) TÜMÜLÜSÜ Serdar ÜNAN * Genelde Karadeniz Bölgesi nde, özelde Samsun ve civarında, bugüne değin tümülüsler 1 ve özellikle Hellenistik ve Roma Çağı ölü gömme adetleriyle ilgili olarak, kapsamlı arkeolojik araştırmalar ve bu araştırmalara bağlı yayınlar henüz yapılmamıştır. Bu nedenle bu konuda ciddi kaynak sıkıntısı halen devam etmektedir. 2 Samsun, merkezde, bugüne değin yapılan yüzey araştırmaları ve kazılar sonucunda 3, başta Baruthane Tümülüsleri olmak üzere, Toptepe, Büyük Kolpınar, Büyükoyumca, Atakent, Kuşçulu, Uzgur, Kalkancı, Toybelen ve Dondortepe Tümülüsü * Serdar ÜNAN, Arkeolog, Samsun Müze Müdürlüğü, Kale Mahallesi, 19 Mayıs Bulv. No: 3. Posta Kod Samsun/TÜRKİYE - Tel.-Fax: e mail: ser-un55@hotmail.com. 1 Bilindiği gibi tümülüs, sözlük anlamıyla yığma tepe anlamına gelmektedir. Tümülüs kelimesi, Latince den alınmıştır. Aynı kelime Yunanca da tymbostimbos Latince de ise tumulus olarak geçer. Tümülüs kelimesi hakkında bkz: Oxford Latin Dictionary, Oxford Clarendon Pres, 1968, s.1989; kelimenin etimolojik izahı için bkz: Lateinisches Etymologisches Wörteburch von Alosi Walde, Heidelberg, 1910, s.798; Latinsko-Russkıy Slovar, izd. İ. H. Dboretskiy, Moskva,1976, s.790. Anadolu da bu yığma mezar geleneği M.Ö. I. binden bu yana yaygınlaşmış ve Hellenistik-Roma çağlarında da devam etmiştir. Özellikle, Batı ve Orta Anadolu daki Frig-Lidya Tümülüsleri, M.Ö. VIII. yy.dan itibaren, büyüklükleri ve mezarlarda ele geçen buluntu özellikleri açısından, Anadolu da dönemsel olarak tümülüs geleneğinin en erken örneklerini teşkil etmektedir. Frig Tümülüslerinin yanı sıra kronolojik sıraya göre Anadolu da Lidya, Hellenistik ve Roma dönemlerine ait pek çok tümülüs bulunmaktadır. Anadolu daki tümülüsler hakkında bkz. AKURGAL, E., Anadolu Uygarlıkları, İstanbul, 2000.; AKURGAL, E., Phrygische Kunst, Ankara, 1955.; UÇANKUŞ, H.T., Ana Tanrıça Kybele nin ve Kral Midas ın Ülkesi Phrygia, Ankara, 2002.; SEVİN, V., Anadolu Arkeolojisi, İstanbul, 1999.; SEVİN, V., Frygler, Anadolu Uygarlıkları Ansiklopedisi, Cilt II, İstanbul, Bu konularda bkz: ATASOY, S., 1997, s.10 vdd.; ATASOY,S.,2005,s.153 vdd. 3 Bkz: ATASOY, S., 1997,s.51 vdd.; AKKAYA, M., 1998,s ; BİLGİ,Ö.- ATASOY,S.- DÖNMEZ,Ş.-SUMMERER,L., 2002, s ; BİLGİ,Ö.- ATASOY,S.-DÖNMEZ,Ş.,ULUGERGERLİ,E., 2003, s ; BİLGİ,Ö.- ATASOY,S.-DÖNMEZ,Ş.-SUMMERER,L., 2005, s

6 tespit edilmiş olup, bu tümülüslerden Baruthane 4 ve Dondortepe Tümülüsü nde 5 kazı ve temizlik çalışmaları yapılarak, bu yapılar hakkında bilimsel veriler elde edinilmeye çalışılmıştır. Samsun Müze Müdürlüğü nün daha önceki yıllarda ve özellikle 2007 yılında, Dondortepe Tümülüsü nde yaptığı çalışmalar neticesinde 6, Samsun merkezde yer alan tümülüslerin yapım teknikleri ve mimari üsluplarına dair ilginç sonuçlara ulaşılmıştır. Antik Amisos kentinin güney-doğusunda, Canik Belediyesi sınırları içerisinde kalan ve bugünkü kente hâkim bir noktadan bakan Dondortepe Tümülüsü, jeolojik tabakalaşma açısından 7 yığışma ile oluşan (konglomera) 8 tortul kayaca oyularak yapılmıştır (Lev.I/Plan I). Dondortepe Tümülüsü nün insan eliyle oluşturulmuş yığma tepesi, geçmiş yıllardaki bilinçsizce gelişen yapılaşma neticesinde tahrip olmuş, tepe, bugünkü yayvan halini yakın zamanlarda almıştır (Lev.-IV/Res.2). Tortul kayaca oyularak oluşturulmuş Dondortepe Tümülüsü nde, mimari açıdan en önemli buluntu, daha önce Samsun da bilinen hiçbir tümülüste rastlanmayan bir biçimde, kuzey-doğuya ve batıya bakan iki dromosun yer almasıdır. Bu özelliğiyle Dondortepe Tümülüsü, Samsun çevresinde görülen ilk ve tek örneği teşkil etmektedir (Lev.-I/Plan II;Lev.II/Plan III- 4 Bkz: ATASOY,S.-ENDOĞRU, M.- DÖNMEZ,Ş., 2005, s Samsun, Merkez, Hacı İsmail Mahallesi, Zirve Sokak, F 36 c. 02 b-2a Pafta 594 ve 595 parsellerde yer alan Dondortepe (Hacı İsmail) Tümülüsü, yerel adlandırmada bu adların yanı sıra Dündartepe olarak da adlandırılmaktadır. Bu açıdan, yine Samsun da bulunan Dündartepe Höyüğü ile karıştırılmamalıdır. 6 Samsun Müze Müdürlüğü nce, Dondortepe (Hacı İsmail) Tümülüsü nde, Bakanlığımız, Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü nün 31/01/2007 tarih ve sayılı izinleri ile 14/03/ /04/2007 tarihleri arasında temizlik çalışmaları sürdürülmüş olup, Canik ve Büyükşehir Belediyesi nce işçi katkısında bulunulmuştur. Çalışmalara Müze Müdürü Muhsin ENDOĞRU başkanlığında, Arkeolog Salih KURUDERE, Uğur AKYÜZ, Mustafa KOLAĞASIOĞLU, Kenan SÜRÜL ve Müze Araştırmacısı Emine YILMAZ katkıda bulunmuştur. Ayrıca öğretmen Salih MERİÇ çalışmalar boyunca ekibin ulaşım işlerine destek olmuştur. 7 Bu konuda bkz: ÖZDEMİR, Koçak, 2000,s.12 vd. 8 Kayaçların akarsu ortamında taşınarak, yuvarlaklık kazanması ile oluşan, 2 mm.den büyük çakıl ve blokların, kum tane boylu doğal çimento ile bağlanıp pekişmesi ile konglomera adı verilen kayaçlar oluşmaktadır. Konglomeralarda çimento kalker, silis, demiroksit veya kil olabilir. Konglomeralar çimentolu olduklarından aşınmaya karşı nispeten dayanıklıdırlar. Konglomeralar, inşaatlarda kaplama malzemesi olarak da kullanılır. Bu konuda bkz: SÜR, A.- SÜR, Ö.-YİĞİTBAŞOĞLU,H.,2001,s.144vd.;ZİM,H.-SHEFTER,P,1965,s

7 VI;Lev.III/Plan V-VI). Dondortepe Tümülüsü nde ana mezar odasına, kuzey-doğu yönünden, eni ortalama 1.55 m., uzunluğu m.yi bulan iki bölmeli bir dromostan geçilerek ulaşılmaktadır (Lev.IV/Res.3). Batı yönüne bakan dromos ise 5.00 m. uzunluğa ve 1.50 m. genişliğe sahiptir ve her iki dromosa da, yine tortul kayaca oyularak oluşturulmuş merdivenlerden inilerek ulaşılmaktadır. Kuzey-doğuya bakan dromosun m.lik bir bölümünün üst örtüsü, beşik tonoz ile kapatılmıştır ki, muhtemelen tortul kayaç oyulurken yer yer çökmeler olması neticesinde, çöken kısım yerine bu beşik tonoz üst örtü olarak yapılmış olsa gerektir (Lev.VI/Res.6) m. uzunluğundaki bu birinci dromostan, 0.80 m. enindeki bir kapı ile m. uzunluğundaki ikinci dromos kısmına geçilmektedir. İkinci dromos kısmı, kod olarak aşağı doğru eğimli olarak tasarlanmıştır. Bundaki amaç, muhtemelen ilk m.lik tonoz örtülü dromosun, önce tortul kayaca oyularak oluşturulmuş olmasına karşın, tortul kayacın incelmesi mukabilince çökmesi ve bu nedenle tonoz üst örtünün inşa edilmiş olmasıdır. Üst örtüde, tortul kayacın incelmesi ve çökmesi durumunu tekrar yaşamamak için, ikinci m.lik dromos kısmını, tortul kayacı derinlemesine oyarak, bu sorunu aşmış olmaları olasıdır. Batı yönlü dromosu ana mezar odasına bağlayan kapı üzerinde ise, üçgen alınlık formu işlenmiştir (Lev.V/Res.4). Tümülüs, mezar odası ve ön oda olmak üzere iki bölümden oluşmaktadır. Her iki dromosun da ulaştığı ön oda, 3.10 m. x 3.30 m. ölçülerinde ve kare bir planı ihtiva etmektedir (Lev.V/Res.5). Her iki odada da tavan yüksekliği 1.80 m. civarındadır. Ön oda girişinde bulunan blok taş parçalarından, her iki odanın girişlerinin de bu blok taştan yapılan kapaklarla kapatıldığı anlaşılmaktadır (Lev.VI/Res.7). Defin odası 3.60 m. x 3.70 m. ölçülerinde olup, içerisinde simetrik olarak yapılmış, uzunluğu 2.30 m., eni 0.95 m. ölçülerinde olan iki adet yan defin nişi; mezar odasının kapısının karşısına gelecek şekilde konumlandırılmış, uzunluğu 2.30 m., eni 1.50 m. olan bir adet ana defin nişi yer almaktadır (Lev.VII/Res.8). Mezar odasının niş içlerinde, yan duvarlarda, tabanındaki ve ön odanın tabanındaki harç kalıntılarından, bu mekânların düzgün sıvalı bir iç yüzeye sahip oldukları anlaşılmaktadır (Lev.VIII/Res.10-11). Bu tümülüsün varlığını daha önceden bilen ve tümülüsün içine giren çevredeki vatandaşların anlatımına göre, düzgün sıvalı mezar odasının niş içi yüzeyleri, aşağı yukarı yirmi beş yıl öncesine kadar tahrip edilmemiş durumda iken, kaçak 4

8 define kazıları vb. nedenlerle bugünkü tahrip olmuş duruma gelmişlerdir (Lev.VII/Res.9). Dondortepe Tümülüsü, muhtemelen ilk yapıldığı çağlarda da, günümüze yakın zamanlarda da, defalarca define arayıcılarının tahribatına uğradığından, yapılan temizlik çalışmaları neticesinde, mimari yapının dışında, tümülüsü tarihlememize yarayacak pek fazla buluntu olanağı vermemiştir. Buna karşın, bu çalışmalarda ortaya çıkarılan buluntuları, seramik parçaları ve madeni parçalar olmak üzere iki ana gruba ayırabiliriz. Seramik parçalarından oluşan buluntulardan en ilginci, muhtemelen rölyefli bir sunu kabına ait olan parçadır (Lev.IX/Res.12). Kırmızı killi ve astarlı bu kap parçası üzerinde yer alan sahnede, çıplak olarak bir erkek figürü betimlenmiş olup, öne doğru hafifçe kollarını açarak eğilen bu figürün önünde ise belirsiz bir figür daha yer almaktadır. 9 Muhtemelen bir sunu sahnesinin betimlendiği bu seramik parçasının dışında, yine rölyefli bir sunu kabına ait olabilecek seramik parçaları ele geçmiştir (Lev.IX/Res.13). Kuzey-doğu yönlü dromos önünde, dromos koridorunda ve ana mezar odasında ele geçen unguentarium parçaları, seramik buluntuların diğerlerini teşkil etmektedir (Lev.X/Res.14). Kuzey-doğu yönlü dromos içinde bulunan ve tortul kayacın yontulmasında kullanıldığı anlaşılan demir murç parçası, demirden topuz başlı çivi parçası, kemer tokası ve kuzey-doğu yönlü dromosun girişinin m.lik bölümünün üst örtüsünü teşkil eden tonoz taşlarının, birbirine kenetlenmesini sağlayan kurşun kenet parçaları, Dondortepe Tümülüsü temizlik çalışmalarında bulunan metal buluntuları teşkil etmektedir (Lev.X/Res.15). Seramik kandil parçalarına ait olan kulp parçaları, özellikle kuzey-doğu yönlü dromosun giriş kısmında yoğun olarak ele geçmiş olup, dromos içinde tortul kayaca açılan küçük yuvacıkların varlığı, buralara kandillerin yerleştirilerek, mezar odası ve dromosun bu şekilde aydınlatıldığını ortaya koymaktadır (Lev.XI/Res.16). Kuzey-batı yönlü dromos önündeki temizlik çalışmalarında ortaya çıkan seramik kaplara ait dip ve kulp parçaları, renkleri, bol mikalı ve perdahsız formları ve kaba işçilikleri ile kuzey-doğu yönlü dromos içinde bulunan seramik parçalarından farklı bir niteliktedir (Lev.XI/Res.17). 9 Bkz: SUMMERER, L., 1999, s. 143 vd. 5

9 Her ne kadar Dondortepe Tümülüsü nde çıkan çok az sayıdaki bu buluntulardan yola çıkarak, tümülüsü tam olarak tarihleyebilmek mümkün olmasa da, mimarisi ve içinden çıkan buluntular bakımından, tarihlemede şu şekilde bir sonuca ulaşmak olasıdır: Öncelikle, tümülüse mimari açıdan bakıp, kuzey-doğu yönlü dromosun girişten itibaren m.lik bölümünün üst örtüsünü teşkil eden beşik tonozun, yapım tekniği ele alındığında, dökme kurşun kenetlerle birbirine bağlanan kesme taşlarla oluşturulmuş yapısıyla, Hellenistik Çağ tümülüs mimarisine uygun özellikte olduğu gözlenmektedir. 10 Buna karşın, Dondortepe Tümülüsü nün batı yönüne bakan dromosun ve çizgisel üçgen alınlıklı giriş kapısının anlamı 11 ve yapım tekniğinden anlaşıldığı üzere, tümülüs Hellenistik Çağ daki ilk kullanımından sonra Roma Çağı nda da kullanım görmüştür veya en azından Erken Roma Çağı nda kullanım görmüş olmalıdır. Bu savı destekleyen diğer bir buluntu da, batı yönlü dromos önünden çıkan, Roma Çağı na ait olan seramik parçalarıdır. Mimari dışında, seramik parçalarının dönemsel özelliklerine baktığımızda, özellikle unguentarium parçalarının Hellenistik Çağ unguentariumlarının formu olan, açık devetüyü renk, basık kısa boyun, şişkin karın vb. gibi özelliklere sahip olduğu görülmektedir. 12 Samsun civarında bugüne değin tarihlenebilen tümülüslere baktığımızda, ilk olarak 1946 yılında Mahmut Akok tarafından kazısı gerçekleştirilen, Samsun İli, Havza İlçesi, Lerdüğe Köyü 13 Tümülüsleri ni görmekteyiz. İnşa tekniği ve biçim bakımından 10 Her ne kadar bu tarz beşik tonozlu mezar geleneğine Anadolu da Geç Roma ve Doğu Roma İmparatorluk dönemlerinde de rastlansa da, burada incelemeye çalıştığımız tümülüs, yapım tekniği açısından tipik Hellenistik yapı uygulamaları tekniklerini göstermektedir. Diğer bir açıdan da Amisos un özellikle VI. Mithradates döneminde Orta Karadeniz de oynadığı önemli siyasi rol düşünüldüğünde, pek çok önemli mimari ve küçük buluntunun bu döneme tarihlendiği göz önünde bulundurulmalıdır. Bu konuda bkz: ARSLAN,M., Romanın Büyük Düşmanı Mithradates VI Eupator, Odin Yayıncılık, İstanbul, Özellikle M.S. I.yy.a tarihlenen mezar stellerinde yer alan kapı şeklindeki motifin anlamı konusunda bkz: BEAR,D.T.- DEMİRKÖK,T.- DÖNMEZ,Ş.E.- TÜRKTÜZÜN, M., 2007, s Samsun da daha önce yapılan kazılarda ele geçen seramik örnekleri açısından bkz : AKKAYA,M.,1992, s ; TULUK, G., 1999, s Lerdüğe Köyü nün adı bugün Çamyatağı olarak değiştirilmiştir. 6

10 Bafra İkiztepe Tümülüsü ne benzeyen Lerdüğe Tümülüsü ile Dondortepe Tümülüsü arasında çok benzer özellikler olmasa da, kesme taşların birbirlerine tutturulmasında kullanılan kenetler açısından benzer özelliktedir. Bu tümülüs içinden çıkan malzeme, Mahmut Akok tarafından maden eserler ve pişmiş toprak eserler olarak iki ana gruba ayrılmıştır. 14 Bu eserleri inceleyip, M. Akok un da Lerdüğe Tümülüsü açısından terminus post quem olarak M.Ö. I.yy.ı öngördüğünü düşündüğümüzde, Samsun da yakın zamanlarda ortaya çıkarılan mezar odalarında ele geçen buluntularla paralel özellikte oldukları ve bunların da Hellenistik Çağ a tarihlendikleri bilinmektedir. 15 Samsun civarında bulunup, inşa edildiği dönem saptanabilen bir diğer tümülüs olarak, Bafra-İkiztepe de ortaya çıkarılan ve höyük üzerine inşa edilen Hellenistik Çağ tümülüsünü görmekteyiz (Lev.XII/Res.18-19). 16 Bunların dışında, Samsun ve çevresinde şimdiye dek bulunan ve bilimsel yayınları yapılmasa da, temizlik çalışması yapılıp rapor edilmiş tümülüsler, Dondortepe Tümülüsü nün tarihlenmesi açısından önemlidir. Samsun, Merkezde, Baruthane Tümülüsleri nde yıllarında yapılan çalışmaların sonuçlarına baktığımızda 17 her ne kadar bu tümülüslerde dromos yer almasa da, tortul kayaca oyularak yapılmış olmaları ve güney tümülüsünün içerisinin, tıpkı Dondortepe Tümülüsü nün mezar odası içi gibi sıvalı olması bakımından, Dondortepe Tümülüsü nün kronolojisinin 14 AKOK, M., s yılında Samsun, Merkez, Tınaztepe Sokak ta açığa çıkan mezar odasında in-situ durumda, Samsun da ilk defa kremasyon gömüye rastlanmış olup, kremasyonda kullanılan bronz kap, Lerdüğe Tümülüsü nde bulunan bronz kabın çok benzeridir yılında Samsun, Merkez, Dikilitaş Sokak ta ortaya çıkarılan mezar odasında da yine in-situ durumda ele geçen buluntular ve mezar mimarisi, Samsun İli, ölü gömme adetleri ve mezar tipolojisi açısından çok önemli ipuçları vermektedir. Bu iki mezar odası ve buluntularına dair yayın çalışmaları tarafımızdan sürdürülmektedir. 16 BİLGİ, Ö.- ALKIM, B.- ALKIM, H.,1988.s Bu tümülüs, dromos önünde bulunan ve Kral Lysimachos un adı yazılı olan altın bir sikkeden ve diğer mimari özelliklerden dolayı Prof. Dr.Önder BİLGİ tarafından M.Ö. III. yy.ın ilk çeyreğine tarihlenmektedir. Höyük toprağı oyularak, düzgün kesme taşlarla inşa edilen Bafra-İkiztepe Tümülüsü, Dondortepe Tümülüsü nün tortul kayaca oyularak yapılmış olması bakımından, farklı bir mimari teknik arz etmektedir. 17 Bkz: ATASOY,S.-ENDOĞRU, M.- DÖNMEZ,Ş., 2005,s

11 saptanmasında önemli bir dayanak noktasını teşkil etmektedirler. Bilindiği gibi Baruthane Tümülüsleri, mimari teknik (Lev.XIII/Res.20-21) ve içlerinden çıkan seramik örneklerinden (Lev.XIV/Res.22-23) yola çıkılarak, M.Ö. III. yüzyıla tarihlendirilmektedir. Bu bakımdan, Dondortepe Tümülüsü için de, terminus ante quem olarak M.Ö. III. yüzyılı verebileceğimizi düşünmekteyiz yılında Samsun Müze Müdürlüğü nce, içerisinde kısmi temizlik çalışması yapılarak, yapısı hakkına bilgi edinilen Samsun, Merkez, Atakent Beldesi nde yer alan tümülüse baktığımızda, içerisinde herhangi bir in-situ durumda küçük buluntu çıkmasa da, özellikle beşik tonozun inşa şekli ve tekniği açısından, Dondortepe Tümülüsü ile çok benzer özellikler gösterdiği görülmektedir. Ancak, dromosunun ana zemin üzerine, işlenmiş taşlarla oluşturulmuş olması bakımından, tortul kayaca oyularak yapılan Dondortepe Tümülüsü nden ayrılmaktadır. Buna karşın, beşik tonoz tekniğinin uygulanış biçimi ve Atakent Tümülüsü içerisinden çıkan Hellenistik Çağ seramik örnekleri, Dondortepe Tümülüsü nü tarihlememize yardımcı olmaktadır ( Lev.-XV/Res.24-25) 18. Dondortepe Tümülüsü ile benzer özellik göstermesi açısından, bölgede örnek gösterilebilecek bir diğer tümülüs de Giresun İli, Alucra İlçesi nde yer alan Sivritepe Tümülüsü dür lı yıllarda içerisinde temizlik çalışması yapılarak mimarisi ortaya çıkarılan bu tümülüs, m.yi bulan dromos uzunluğu ile Dondortepe Tümülüsü ne benzer özellik göstermektedir. Sivritepe Tümülüsü nde dromos üzerini kapatmak amacıyla tonoz tekniğinden yararlanılmış olması önemlidir. Buna karşın, Sivritepe Tümülüsü nün dromos bölümü, Dondortepe Tümülüsü gibi tortul kayaca oyularak yapılmamış olup, tümüyle kesme taşlardan oluşturulmuş olsa bile, kullanılan tekniğin, Dondortepe Tümülüsü nün m. uzunluğundaki tonoz kısmı ile benzer özellikte olması önemlidir (Lev.XVI,XVII/Res.26-28) Samsun, Merkez, Atakent te yer alan Atakent Tümülüsü nde, 1994 yılında Samsun Müze Müdürlüğü nce temizlik çalışması yapılmış, dromoslu mezar odasının temizliği yapılarak bu tümülüs tarihlenmeye çalışılmıştır yılındaki son durumuna göre dromos girişi kapalı durumdadır ve yüzeydeki toprak dolgusu oldukça azalmıştır. 19 Fotoğraflar Giresun Müze Müdürlüğü nün izinleriyle kullanılmıştır. Giresun Müze Müdürü Sayın Hulusi GÜLEÇ e teşekkürlerimi arz ediyorum. 8

12 Bu açıklamalardan sonra Dondortepe Tümülüsü nün tarihlenmesi bakımından terminus ante quem, M.Ö. III. yy. olup, terminus post quem olaraksa, M.S. I. yy. tarihinin verilebileceğini düşünmekteyiz. Buna göre tümülüs, Hellenistik Çağ daki ilk kullanımından sonra Roma Çağı nda da batı yönlü dromosun, yapının ön odasına eklenmesi ile yeniden kullanım görmüş ve en geç M.S. I. yy.da kapatılmış olmalıdır. Samsun da daha önce ortaya çıkarılan, tortul kayaca oyularak oluşturulmuş tümülüs ve mezar odaları ile beraber, bir mezar tipolojisi oluşturmak amacıyla, yüksek lisans tezi çalışmaları devam etmekte olup, özellikle son aylarda açığa çıkan Samsun, Merkez, Dikilitaş Sokak taki mezar odaları buluntuları, yöredeki kaya mezarlarının tarihlemesinde önemli bir dayanak noktası olacaktır. 9

13 Levha I Plan I. Vaziyet Planı Plan II. Röleve Planı. 10

14 Levha II Plan III. A-A Kesiti. Plan IV. B-B- Kesiti. 11

15 Levha III Plan V. C-C Kesiti. Plan VI. D-D ve E-E Kesitleri. 12

16 Levha IV Res.2- Dondortepe; kuzey batından genel görünüm. Res.3-Kuzey-doğu yönlü dromosta temizlik çalışmalarından görünüm. 13

17 Levha V Res.4- Kuzey-batı yönlü dromosun girişi. Res.5- Ön oda girişi. 14

18 Levha VI Res.6- Beşik tonozlu kuzey-doğu yönlü dromos. Res.7- Kuzey-doğu yönlü dromos girişi; önde kırık blok kapı taşı parçaları. 15

19 Levha VII Res.8- Defin odası. Res.9- Kaçak kazıcıların tümülüs içinde bıraktıkları malzemeler. 16

20 Levha VIII Res.10- Defin nişi içerisinin sıvalı yüzeyi. Res.11- Sıvalı yüzey detayı. 17

21 Levha IX Res.12- Figürlü pt. kap parçası. Res.13- Rölyefli pt. sunu kabı parçaları. 18

22 Levha X Res.14- Pt. unguentarium parçaları. Res.15- Murç, çivi, kemer tokası ve kurşun kenet parçaları. 19

23 Levha XI Res.16- Pt. kandil kulpu parçaları. Res.17- Batı yönlü dromos önünde çıkan pt. kap parçaları. 20

24 Levha XII Res.18- Bafra İkiztepe Höyüğü genel görünümü. Res.19- İkiztepe Tümülüsü. 21

25 Levha XIII Res.20- Samsun-Baruthane Tümülüsleri. Res.21- Baruthane kuzey tümülüsü ön oda görünümü. 22

26 Levha XIV Res.22- Baruthane güney tümülüsü ön oda görünümü. Res.23- Baruthane Tümülüsleri pt. unguentarium parçaları. 23

27 Levha XV Res.24- Samsun-Atakent Tümülüsü dromos girişi. Res.25- Samsun-Atakent Tümülüsü dromos içi görünüm. 24

28 Levha XVI Res.26- Giresun-Alucra Sivritepe Tümülüsü. Res.27- Giresun-Alucra Sivritepe Tümülüsü dromos girişi. 25

29 Levha XVII Res.28- Giresun-Alucra Sivritepe Tümülüsü dromos içi görünüm. 26

30 KAYNAKÇA AKKAYA, M., Amisos Antik Kenti Kurtarma Kazısı, III. Müze Kurtarma Kazıları Semineri, Ankara, AKKAYA, M., Amisos Antik Kenti Kurtarma Kazısı ve Mozaik Kaldırma Çalışmaları VIII. Müze Kurtarma Kazıları Semineri, Ankara,1998. AKOK, M., Samsun İli Havza İlçesi nin Lerdüge Köyü nde Bulunan Tümülüsler, Belleten, Cilt XII, sayı 48, Ankara, ATASOY, S., Amisos Karadeniz Kıyısında Antik Bir Kent, Samsun, ATASOY, S., Eski Samsun da (Amisos) Aydınlanan Tarih, Samsun Büyükşehir Belediyesi Yayını, İstanbul, ATASOY, S.-ENDOĞRU, M.- DÖNMEZ, Ş.- Samsun Baruthane Tümülüsleri Kurtarma Kazısı, Anadolu Araştırmaları, XVIII/2, BEAR,D. T., DEMİRKÖK, T., DÖNMEZ, Ş.E., TÜRKTÜZÜN, M., Tugay Anadolu Kültür-Sanat ve Arkeoloji Müzesi, Kütahya, BİLGİ, Ö.- ALKIM, B.- ALKIM, H., İkiztepe I-II, TTK. Basımevi, Ankara, BİLGİ, Ö.-ATASOY, S.-DÖNMEZ, Ş.-ULUGERGERLİ, E., Samsun İli 2002 Dönemi Yüzey Araştırması, 21.Araştırma Sonuçları Toplantısı, 1.Cilt, Ankara, BİLGİ, Ö.-ATASOY, S.-DÖNMEZ, Ş.-SUMMERER, L. Samsun (Amisos) Bölgesi nin Kültürel Gelişimi Projesi, Belleten, Cilt: LXVIII, Ankara,

31 BİLGİ. Ö.-ATASOY, S.-DÖNMEZ, Ş.-SUMMERER, L., Samsun (Amisos) Bölgesinin Kültürel Gelişimi Projesi İle İlgili Yüzey Araştırması 19. Araştırma Sonuçları Toplantısı I, Ankara, 2002,ss ENDOĞRU, M.- ATASOY, S.-DÖNMEZ, Ş, Baruthane Tümülüsleri Kazısı, Türk Eskiçağ Bilimleri Enstitüsü Haberler, Sayı: 20, İstanbul, ÖZDEMİR, K, M.Ö. II. Bin Yıllarda Orta Karadeniz Bölgesi nin Jeopolitik ve Sosyopolitik Yapısı (İ.Ü. Basılmamış Doktora Tezi), İstanbul, SUMMERER, L., Hellenıstısch Terrakotten Aus Amısos, Geographıca Hıstorıca Band 13, Stuttgart,1999. SÜR, A.-SÜR, Ö.-YİĞİTBAŞOĞLU, H., Mineraller ve Kayaçlar, Bilim Yayıncılık, Ankara, TULUK, G., Die Unguentarium Im Museum von İzmir, Anatolia Antique, VII, (1999). ZİM, H.-SHEFTER, P., Kayaçlar ve Mineraller, Verona, MTA Yayını,