Bileflikler ve Formülleri

Transkript

1 Bileflikler ve Formülleri Anahtar Kavramlar bileşik formül içbir şey hatırlamıyorum. Ben kimim? Nasıl oluştum? Biz oluşturduk seni. Tuz Nasıl olur? Ben size hiç benzemiyorum, hatta siz de birbirinize hiç benzemiyorsunuz. Sizce resimlerde verilen tuz, kendisinden tamamen farklı özelliklere sahip başka maddelerden oluşmuş olabilir mi? Çevremizde çok çeşitli maddeler görüyoruz. ysa doğada sadece 100 kadar element vardır. Çevremizdeki maddeler, bu elementlerin çeşitli şekillerde bir araya gelmesiyle oluşmaktadır. Ancak doğada elementlerin saf hâllerine ender rastlanır. Elementlerin büyük bir ço unlu u do ada bunlar n bileflikleri hâlinde bulunur. Şimdi bu bilefliklerin oluflmas sırasında perde arkasında gerçekleşen olayları, yapaca ımız etkinlikle anlamaya çalışalım. 171

2 15. Etkinlik Farklı Kimlik Kazandık Sorgulayalım, Araştıralım Cl - Na + Sodyum elementi Klor elementi Sodyum klorür ukar daki flekilleri inceleyelim ve aşağıdaki soruları cevaplamaya çalışalım. Sodyum klorür hangi elementlerden oluşmuştur? Sodyum elementindeki sodyum atomlarının, birbirine yakınlığı ile sodyum klorürdeki sodyum atomlarının birbirine yakınlığını karşılaştıralım. Klor molekülündeki klor atomlarının birbirine yakınlı ı ile sodyum klorürdeki klor atomlarının birbirine yakınlığını karşılaştıralım. Sodyum ve klor atomlarının element hâldeki yakınlıkları ile sodyum klorürdeki yakınlıkları neden birbirinden farklıdır? Sodyum ve klor atomlarının ba yaparak bir araya gelmesi, yeni bir madde oluştuğunu gösterir mi? s. Farklı element atomları uygun flartlarda bir araya geldiğinde yeni maddeler oluşur. Bu yeni maddeleri oluşturan atomlar arasında kimyasal bağ bulunmaktadır. Farklı elementlere ait atomların belirli oranlarda bir araya gelerek bağ yapmasıyla oluşan yeni ve saf maddeye bileşik denir. Etkinlikte klor molekülünü oluşturan atomlar birbirinden ayrılarak sodyum atomlarıyla bir araya gelmiştir. Böylece yeni madde oluşmuştur. Bileşikler, kendilerini oluşturan elementlerden tamamen farklı fiziksel ve kimyasal özelliklere sahiptir. Örneğin, yemek tuzu kendisini oluşturan sodyum ve klor elementlerinden tamamen farklı özelliktedir. Sodyum elementi sadece sodyum atomlarından oluşur, gümüş rengindedir ve bıçakla kesilebilecek kadar da yumuşaktır. Sadece klor moleküllerinden oluşan klor elementi ise sarı yeşil renkli zehirli bir gazdır. Sodyum ve klorun oluşturduğu sodyum klorür bileşiği ise şeffaf, kat ve ufalanabilen özelliklere sahip olan ve hayatımızın temel ihtiyaç maddelerinden birini oluflturan yemek tuzudur. eni madde olufltu unda, oluflan bileflikler moleküler yapıda olabilecekleri gibi, moleküler yap da olmayabilirler de. Bileşikler moleküllerden oluşmuşsa bu moleküllerdeki atomlar arasında kovalent bağ vardır. Örneğin, su, su moleküllerinden oluşmaktadır ve suyu oluşturan hidrojen ve oksijen atomları arasında kovalent ba vardır. Suda olduğu gibi bileşikler moleküllerden meydana geliyorsa bu tür bileşikler molekül yapılı bileşik olarak adlandırılır. andaki çizelgede günlük hayatta sıkça karşılaştığımız molekül yapılı bileşiklere yer verilmiştir.

3 Bileşikler ve Formülleri Maddenin apısı ve Özellikleri Bileşik Su ( 2 Nerelerde/angi Alanlarda Kullan l r? Su hayat n temel ihtiyaç maddelerinden biridir. Molekül Modeli Bir su molekülü, iki hidrojen atomunun bir oksijen atomu ile Amonyak (N 3 Temizlik malzemelerinde, patlayıcı ve gübre yapımında kullanılır. N Bir amonyak molekülü, bir azot atomunun üç hidrojen atomu ile Karbon dioksit (C 2 angın söndürme tüplerinde, bitkilerin fotosentezi sırasında ve gazlı içeceklerde kullanılır. C Bir karbon dioksit molekülü, bir karbon atomunun iki oksijen atomuyla Kükürt dioksit (S 2 fieker endüstrisinde kullanılır. ava kirlili ine ve asit ya murlarına sebep olur. S Bir kükürt dioksit molekülü, bir kükürt atomunun iki oksijen atomuyla kimyasal bağ kurmas Basit fleker (C Besin maddelerinde bulunur. Vücudumuzun temel ihtiyaç maddelerinden biridir. Bir basit şeker molekülü, altı karbon, altı oksijen ve 12 hidrojen atomunun aralarında idrojen klorür (Cl Temizlik malzemelerinde kullanılır. Cl Bir hidrojen klorür molekülü, bir hidrojen ve bir klor atomunun aralarında 38 ukar da verilen bilefliklerin farkl kullan m alanlar n araflt ral m s. 173

4 Bileşiklerin hepsinin moleküler yapıda olmayabilece ini de ö renmifltik. Aşa ıda verilen modelleri incelediğimizde, bu bileşiklerde moleküllerin bulunmadığını, iyonların düzenli bir yığın oluşturarak bileşiği meydana getirdi ini fark ederiz. Örneğin, oksijen ve kalsiyum iyonları düzenli bir örgü oluşturarak kalsiyum oksit bileşiğini meydana getirir. Bu bileflik, kireç tafl nda ve baz mermer çeflitlerinde bulunmaktad r. Benzer şekilde sodyum iyodür bileşiği de sodyum ve iyot iyonlarının meydana getirdi i örgüden oluşur. Bu bileşik, tıp alanında hastal klar n teflhisinde ve baz hastal klar n tedavisinde ilaç olarak kullan lmaktad r. Formül: Ca Formül: NaI Ca Na + I - Moleküler yapıda olmayan bileşikleri oluşturan atomlar arasında iyonik bağ vardır. Bu tür bileflikler iyonik yap l bileflik olarak adland r l r. Örneğin, kalsiyum oksit bileşiğinde kalsiyum ve oksijen iyonları arasında, sodyum iyodür bileşiğinde ise iyot ve sodyum iyonları arasında iyonik bağ bulunmaktadır. yonların bağ yapması sonucunda oluşan bileşikler, iyonik bileşik olarak adlandırılır. Biz de 15. Etkinlik te elementlerin oluşturabileceği iyonik bileşi in formülünü yazarak adland rabilir miyiz? Bileşikler içerdikleri elementlere göre adlandırılır. Bileşikleri formüllerle göstermek için element sembollerini kullanırız. er bileşik kaç element içeriyorsa o kadar sayıda element sembolü formülde yer alır. Şekildeki karbon dioksit bileşiğinin modelini inceleyelim. ksijen atomu C ksijen atomu Karbon atomu Modele baktığımızda bu molekülün karbon ve oksijen elementlerinden oluştuğunu fark ederiz. Modelde iki oksijen atomu ve bir karbon atomu yer almaktadır. Bu sebeple bileşiğin formülünü yazarken bileşiği oluşturan en küçük birimin içerdiği elementlerin sembolleri ve atom sayısı belirtilir. ncelediğimiz modeldeki karbon dioksit molekülü C 2 formülü ile gösterilir. Bu formül bize bir tane karbon (C atomu ile iki tane oksijen ( atomunun bir araya gelerek karbon dioksit (C 2 bilefli ini oluflturdu unu göstermektedir. Bileşiklerin formüllerine bakarak bu moleküllerin hangi elementlerden oluştuğunu ve kaç atom içerdiğini anlayabiliriz. 174

5 Bileşikler ve Formülleri Maddenin apısı ve Özellikleri Cl 1 hidrojen atomu 1 klor atomu C s. 6 karbon atomu 12 hidrojen atomu 6 oksijen atomu Bileşiklerin hangi elementlerden oluştuğunu bileşik ve elementlerdeki molekülleri ve bu moleküllerdeki atomları ayırt etmek amacıyla aşağıdaki etkinliği yapalım. 16. Etkinlik angisi Moleküllü? Sorgulayalım, Araştıralım Bunlar apal m Kutucuklarda verilen modelleri inceleyelim s. Sonuca Varal m Aşağıdaki soruları bu modellere göre defterimize cevaplayalım. ukar da verilen her modelin molekülü var m? Molekülü oldu unu düflündü ümüz modelleri defterimize çizelim ve çizimimizin üzerinde atomları gösterelim. angi kutu/kutularda yer alan modeller; Elementi temsil etmektedir? Bileşiği temsil etmektedir? Bu modeller kaç çeşit atom içermektedir? angi kutu/kutularda bulunan yapılar; Elektronlarını ortaklaşa kullanarak bağ oluşturmuştur? yonik bağ içermektedir? Molekül içermez? Kutularda bulunan bileşiklerin kaç çeflit element atomu içerdiklerini sırasıyla belirtelim. 175

6 s. Etkinliğimizde çeşitli element ve bileşikleri inceledik. Elementler tek çeşit atom içerirken, bileşikler en az iki farklı element atomundan oluşmaktadır. Bu konuda farklı element atomlarının kimyasal bağ oluflturmalar yla yeni ve saf maddelerin meydana geldi ini fark ettik ve oluflan bu yeni maddeleri bileşik olarak adlandırdık. Ayrıca günlük hayatta karşılaştığımız bazı bileşikleri ve bunların formüllerini öğrendik. Kendimizi e erlendirelim Aşağıdaki soruların cevaplar n defterimize yazal m. Aşağıda birbiri ile bağlantılı cümleleri içeren bir etkinlik verilmifltir. Bu cümlelerin do ru ( ya da yanl fl ( oldu una karar vererek ilgili çizgi yönünde ilerleyelim. er bir karar m z bir sonraki aflamay etkileyecektir. Verece imiz cevaplarla farkl yollardan sekiz ayr ç k fl noktas na ulaflabiliriz. o ru ç k fl bulal m. 1. A Bileşik kendisini oluşturan elementlerden farklı özelliklere sahiptir. B C Farkl elemente ait atomlar bir araya gelerek yeni bir madde oluşturmaz. em elementlerin hem de bileşiklerin molekülü olabilir. Ç E F Bileşi in formulüne bakarak hangi elementleri içerdi ini anlayabiliriz. Bileşikler formüllerle gösterildi i gibi sembollerle de gösterilebilir. Bileşikler atomik yapıda bulunabilir. Elementler sadece atomlardan, bileşikler de sadece moleküllerden oluşur. 1. Çıkış 2. Çıkış 3. Çıkış 4. Çıkış 5. Çıkış 6. Çıkış 7. Çıkış 8. Çıkış 2. Afla da verilen yap modellerini sembol/formüllerini defterimize yazal m. angilerinin bilefli e hangilerinin elemente ait oldu unu belirtelim. ap Modeli Formül/Sembol Bileflik/Element N Cl Na 176