SİLÜRİYEN. Prof.Dr. Atike NAZİK Ç.Ü.Jeoloji Mühendisliği Bölümü.

Transkript

1 SİLÜRİYEN Prof.Dr. Atike NAZİK Ç.Ü.Jeoloji Mühendisliği Bölümü

2 P A L E O Z O Y İ K ( yıl) PERMİYEN ( milyon yıl) ( milyon yıl) ( milyon yıl) ( milyon yıl) ( milyon yıl) KARBONİFER DEVONİYEN SİLURİYEN ORDOVİSİYEN KAMBRİYEN

3 SİLÜRİYEN 1835 te İngiliz Jeolog Sir Roderick Impey Murchison Güney Galler Bölgesi nde İngiltere ile olan sınırda tespit edilen yüzleklere yaşayan Silures (Eski Celtik kavmine atfen bu adlamayı yapmıştır. (Galler)

4 PALEOZOYİK SİLÜRİYEN ERATEM SİSTEM SİLÜRİYEN ÜST ALT SERİ Pridoliyen Ludloviyen Venlokiyen Landoveriyen Çek } İngiltere ORDOVİSİYEN ile olan alt sınır genellikle uyumludur. Graptolitlerle (Glyptograptus persculptus) ayrılır.

5 SİLÜRİYEN in KATLARI VE KARAKTERİSTİK FOSİLLERİ Monograptus parultimus (Graptolit) Saetograptus leintwardinensis (Graptolit) Saetograptus (Colonograptus) varians (Graptolit) Cyrtograptus lundgreni (Graptolit) Cyrtograptus centrifugus (Graptolit) Eocoelia intermedia & Eocoelia curtisi (Brachiopod) Monograptus austerus sequens (Graptolit) Akidograptus ascensus (Graptolit)

6 SİLÜRİYEN in GENEL ÖZELLİKLERİ Bağımsız olarak haliç, nehir ağzı, tatlı su ve karasal ekosistemlerin gelişmesi, Karasal ortam (susuz) üzerinde yaşamın başlaması, İlk damarlı bitki fosilleri, Hızla ve geniş olarak çenesiz balıkların yayılımı İlk mercan (Coral) resiflerinin oluşumu.

7 SİLÜRİYEN-DEVONİYEN ÖNEMLİ OLAYLAR İlk Kara Bitkileri, Yeniden denizel ortama adaptasyon

8 SİLÜRİYEN in KARAKTERİSTİK MERCAN FOSİLLERİ Halysites (Tabulata/Tablalı Mercan)

9 SİLÜRİYEN in KARAKTERİSTİK MERCAN FOSİLLERİ Heliolites (Tabulata/Tablalı Mercan) resting/ -coll/heliolites/$file/main_heliolites.jpg ontologie/podt%c5%99%c3%adda%20heliolitoidea.htm

10 SİLÜRİYEN in KARAKTERİSTİK MERCAN FOSİLLERİ Favosites (Tabulata/Tablalı Mercan)

11 SİLÜRİYEN in KARAKTERİSTİK MERCAN FOSİLLERİ Goniophyllum (Rugosa Mercan)

12 SİLÜRİYEN OSTRAKODLARI

13 Pentamerida: Erken Siluriyen Pentamerus topluluğu Pentamerus topluluğunu, Erken Silüriyen de geniş kavkılı brakyopodlardan Pentamerus oblongus türü oluşturmaktadır. Wales (Galler) bölgesinde, klastik kayaçlar yeralmakta ve 5 brakyopod topluluğu eski kıyı kenarınca belirlenmiştir., Sığdan derine doğru, Lingula, Eocoelia, Pentamerus, Stricklandia, and Clorinda topluluklarıdır. Galler bölgesinin orta bölümünde yer alan Welsh Baseninde graptolitli şeyller yeralmaktadır.

14 Erken Silüriyen de coral/mercan-stromatoporoid topluluğu (30m den daha sığ sularda) Lavrasya ve Sibirya platformlarında karbonatlar çökelmiş olup, tipik olarak mercanstromatoporoid, Pentamerus, and Stricklandia toplulukları görülür. Stromatoporoidler, koloni halinde yaşayan, kalker iskeletli bentonik organizmalardır ve geniş koloni oluşturan denizel organizmalardan oluşmaktadır. Mercanlar ve alglerle beraber resifal kireçtaşlarını oluşturur.

15 Erken Silüriyen de coral/mercan-stromatoporoid topluluğu (30m den daha sığ sularda) Resifler, Silüriyen zamanın tümünde bilinmektedir. Ancak, Venlokiyen zamanda iklimin daha uygun olduğu biyohermlerden bilinmektedir. Kuzey Amerika da Great Göller Bölgesinde kilometre karelik alanda birkaçbin biyoherm saptanmıştır. Bunların dışında sığ sularda tablalı ve lamelli stromatoporoidler bulunmuştur. Tablalı mercanlardan Favosites, Halysites (zincir mercan) Syringopora ve Heliolites.

16 Balıklar, tüm Silüriyen de denizel ortamda (karbonatlı ve klastik) paleoekvatorun 40 K and 40 G deki enlemler arasında geniş bir kuşakta temsil edilmişlerdir. Birkenia elegans Agnatha Jawless Fish Ayrshire, Scotland Çenesiz balıklar, (agnathans) k - jpg birmingham.ac.uk Balıklar, Laurentia (Kanada, Yukon, Pennsylvania, New York, ve İskoçya), Baltık (özellikle Norveç ve Estonya), ve Sibirya da (Mogolistan dahil) bulunmuştur.

17 İlk hava soluyan hayvan olarak kabul edilen euripterid ler (deniz akrepleri) Silüriyen de acısu ve denizel ortamlarda bulunmuştur. pterid/eurypterid_id.jpg Eurypterus lacustris Buffalo, New York, USA Viyana Müzesi

18 İlk damarlı bitkiler, Silüriyen kıtaları olan ; Lavrensiya (NewYork ve kuzey Grönland), Baltık (Avaloniyen Wales ve İngiltere, Podolya- GB Ukrayna), Sibirya, Gondvana kıtasında (Victorya ve Libya), Avustralya ve Kuzey Afrika da bilinmektedir. 45 K (Sibirya) den 30 G (Libya) e kadar geniş yayılımı vardır. Cooksonia ilk bilinen damarlı bitki cinsidir. Bertie Waterlime Formasyonu, Kanada.

19 Cooksonia

20 İlkel kibrit otları da Silüriyen florasının üyelerindendi. Baragwanathia Geç Silüriyen e ait bir kibrit otudur. Karayosunu grubundadır. Ludloviyen de (Geç Silüriyen) Victoria, Avustralya da bilinen endemik bir cinstir.

21 SİLURİYEN in DAĞILIMI Longitude 0 Avrupa da Iapetus Okyanusu nun kapanmasıyla meydana gelen Kaledonidler boyunca görülür. Afrika da dayanımlı kayaçlar olarak bilinir. Bunlardan bir kısmı Perkambriyen ve Alt Paleozoyik kayaçları içinde değerlendirilmektedir. Hala, Afrika da çok büyük alanların detaylı haritalanmaya ihtiyaç vardır.

22 SİLURİYEN in DAĞILIMI Longitude 90 Silüriyen mostraları, Asya da Ural dağlarının dışındaki diğer bölgelerde dağınık olarak bilinmektedir. Silüriyen de Çin birkaç bağımsız plakalara ayrılmış olup, Çin ve Orta Asya nın kompleks bir jeolojisi bulunmaktadır.

23 SİLURİYEN in DAĞILIMI Longitude 180 Avustralya da Silüriyen dağılımı.

24 SİLURİYEN in DAĞILIMI Longitude 270 Amerika da Kayalı dağları, And lar ve Appalaş dağlarında Silüriyen mostraları bilinmektedir. Ayrıca, Kanada ve Newfoundland da mevcuttur. Iapetus Okyanusu nun doğu kenarının temsilcileridir. Niagara Şelalesi, Silüriyen kayaçlarının en bilinenidir.

25 Conwy Castle/Kalesi, Liverpool Silüriyen de kumtaşı ve şeyl ardalanması, Erken Silüriyen, Aberystwyth Grit Formasyonu, Wales (Galler)

26 Niyagara Şelalesi de (Niagara Gorge a11 km uzaklıkta, Kanada ve Amerika sınırında) suların aşındırması ile Silüriyen dolomitleri ortaya çıkmıştır.

27 Erken Silüriyen Döneminde Yeryüzü Lavrensiya: Grönland dahil kuzey Amerika nın çoğu, Kuzeybatı İrlanda, İskoçya ve Çukotski (Kanada Kalkanının Quebec bölümü). Lavrensiya, Venlokiyen de paleoekvatorun 30 K ve 30 G enlemlerinde yeralmaktadır. Landoveriyen ve Venlokiyen de Lavrensiya kıtasının %65 i sığ denizle kaplanmıştır.

28 Erken Silüriyen Döneminde Yeryüzü Venlokiyen zamanda, Kuzey-Güney Iapetus Okyanusu kalan Lavrensiya ve diğer paleokıta olan Baltık arasında dar olarak yer almaktadır. Yine bu dönemde, Gondvana kıtasının bölümleri olan Hindistan, Tibet, Malaya Adası ve Avustralya subtropikal veya tropikal enlemlerde yer almaktadır.

29 SİLÜRİYEN de İKLİM ve Atmosfer Silüriyen döneminde şimdikinden daha sıcak bir iklimin vardı. Bunun nedeni buzulların erimesi ve okyanus seviyesinin yükselmesidir.

30 SİLÜRİYEN de İKLİM 420 milyon yıl önce Kuzey Amerika ve Avrupa nın kuzeyi arasında uzanan Arid/kurak kuşağın güneyinde güneşli alanlarda Mercan resifleri gelişmiştir. Güney kutbunda ise uzun glasiyel/buzul şartlar sürmektedir.

31 SİLURİYEN - tektonik 1. Lavrensiya ile Baltika+Avalonya müşterek kıtasının çarpışmaya başlaması KALEDONİYEN OROJENEZİ 2. Gondwana nın kuzey kenarından HUN KITASI nın ayrılması, PALEOTETİS in açılmaya başlaması

32 SİLURİYEN - tektonik - Erken Ordovisiyen de Gondwanaland den ayrılan Avalonya kıtası Ordovisiyen sonu-siluriyen başında Baltika kıtasına eklendi.

33 SİLURİYEN - tektonik -Iapetus okyanusu kapanmaya devam ettikçe Baltika+Avalonya müşterek kıtası ile Lavrensiya birbirlerine yaklaştılar.

34 SİLURİYEN - tektonik Erken Siluriyen de, Avalonya-Baltika kıtası Lavrensiya ile çarpışmaya başladı. ÇARPIŞMA Lavrensiya Baltika Avalonya

35 SİLURİYEN - tektonik Geç Siluriyen de Baltika nın İskandinavya- İngiltere bölümü ile Lavrensiya nın Grönland- İskoçya bölümü çarpıştı. Bu çarpışmayla Kaledoniyen orojenezi meydana geldi.

36 SİLURİYEN - tektonik Kaledoniyen orojenezi nin en şiddetli dönemi Geç Siluriyen-Erken Devoniyen dir

37 PALEOTETİS İN AÇILMASI Geç Ordovisiyen-Erken Siluriyen de Kadomiya Gondwana ya eklendi. Paleotetis okyanusu yay ardı riftleşme ile açılmaya başladı. Paleotetis in açılmasıyla Hun kıtası Gondwana dan ayrıldı

38 Ordovisiyen sonu Siluriyen başı Kadomiya alanı

39

40 Paleotetis in kuzey kenarındaki bloklar (Variscan Orojenez alanları) Aq, Aquitaine; Ar, Armorica; Ct, Cantabrian; DH, Dinaric-Hellenic; Ia, intra-alpine (Adria, Calabria, Carnic, Austro-Carpathian); Kr, Karakum-Turan; nc, north China block; OM, Ossa-Morena; Sx, Saxo- Thuringian; Tr, south-tarim, Pamir, Qaidam. Cimmerian superterrane: blocks located between the southern margin of Paleotethys and the northern margin of Neotethys accreted to Eurasia during the early Cimmerian orogenic phase, from SW to NE: Si, Sicily-Tunisia; Ap, Apulia s.str.; HT, Hellenides-SW Taurides; Me: Menderes and Taurides: Ss, Sanandaj-Sirjan; Al, Alborz; Lt, Lut-Central-Iran; Af, Central Afghanistan; st, South- Tibet; Ma, Malaysia-Sumatra.

41 Zo: Zonguldak İs: İstanbul Ko: Konya To: Toridler

42

43 Lavrensiya Baltika Avalonya Gondwana

44

45

46

47

48

49

50 SİLÜRİYEN KAYAÇLARININ EKONOMİK ÖNEMİ Silüriyen kayaçları, petrol ve doğal gaz açısından zengindir. Suudi Arabistan da bilinen petrol yatakları Silüriyen kayaçlarındadır. Silüriyen stoklarının %74 üdür. Cezayir de, petrol Silüriyen kaynak kayaçları ile ilgilidir. Silüriyen petrol yatakları %20 oranındadır. ABD nin kuzey ve orta bölgelerinde Mişigan Basen inde Silüriyen resiflerinde yoğunlaşmıştır. Silüriyen kçt ve dolomitleri kırmataş olarak kullanılmaktadır.

51 SİLÜRİYEN KAYAÇLARININ EKONOMİK ÖNEMİ Silüriyen tuz yatakları vardır.

52 YARARLANILAN KAYNAKLAR gy.asp sjsugeology.org/jpetsche/powerpoint/petsche_geo7_paleozoic.ppt Engin Meriç, Tarihsel Jeoloji, Selçuk Üniv. Fen Fakültesi Yayınları, No:4, 208 s. Nurdan İnan, Kemal Taslı, 2006, Tarihsel Jeoloji, Mersin Üniv. Yayınları, No: 15, 107s.