Van Valiliği 2006 Kuş Gribi Kriz Yönetimi Uygulaması: Kriz Yönetiminden Risk Yönetimine

Transkript

1 Van Valiliği 2006 Kuş Gribi Kriz Yönetimi Uygulaması: Kriz Yönetiminden Risk Yönetimine Mehmet Niyazi TANILIR (Kahramanmaraş Valisi) KUŞ GRİBİ İLE İLGİLİ OLARAK VAN İLİ NDE NE YAPILDI, NASIL YAPILDI? Türkiye 2005 yılının son çeyreği ile 2006 yılının ilk çeyreğinde kuş gribi gerçeği ile yüzyüze geldi yılı Aralık Ayı nın son günlerinde Ağrı İlimizin Doğubayazıt İlçesi nden Koçyiğit kardeşlerin kuş gribi şüphesi ile Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Tıp Fakültesi Araştırma ve Eğitim Hastanesi ne getirilmeleri ve sonrasında meydan gelen kuş gribi kaynaklı dört ölüm vakası bir anda ülkemizi ve vakaların merkezi Ağrı İli olmasına rağmen ölümlerin Van da gerçekleşmesi nedeniyle Van İli ni Dünyanın gündemine taşımıştır. Hükümetimiz ve ilgili bakanlıklar olan Sağlık Bakanlığı ve Tarım Bakanlığı nın ulusal düzeyde, valiliklerin ise yerel düzeyde krize anında tepki vermesi ile kuş gribi ile mücadelede Türkiye başarılı bir ülke olarak başta Dünya Sağlık Örgütü olmak üzere ilgili uluslararası kuruluşlarca diğer ülkelere örnek gösterilmiştir. Bu mücadelede Van Valiliği uygulaması ilgili bakanlıklar olan Sağlık ve Tarım bakanlıklarınca başarılı görüldüğünden dönemin Van Valisi Ankara da yapılan ve 81 il valisi, il sağlık ve il tarım müdürlerinin katıldığı toplantıda uygulamanın mahiyetini anlatmak üzere İçişleri Bakanlığı nca görevlendirilmiş olup, aynı toplantıda BM Türkiye temsilcisi yaptığı konuşmada Van Valiliği uygulamasının başarısına özellikle vurgu yapmıştır Yılı kuş gribi krizinde Van da neler yapıldığı aşağıda ana başlıklar halinde anlatılmaya çalışılmıştır. Domuz gribinin ülkemiz ve dünyanın gündeminde olduğu bu günlerde Türkiye nin 2006 yılı kuş gribi ile mücadele tecrübesinden çıkarabileceğimiz çok önemli dersler olduğuna ve bu tecrübenin domuz gribi ile mücadelede bize ışık tutacağına inanıyorum. 1. Öncelikle risk analizi yapılmıştır: Kuş gribi virüsünün göçmen yaban kuşlarından kümes hayvanlarına geçtiği, bu nedenle göç güzergahı üzerinde bulunan coğrafi alanların öncelikle risk altında olduğu konunun uzmanlarınca ifade edilen bir gerçektir. Van Gölü havzasının da ülkemizin en önemli kuş göçü güzergahlarından biri üzerinde olması ve İl de yaban kuşlarının göç sırasında dinlendikleri çok sayıda sulak alan bulunması nedeni ile Van kuş gribi açısından en riskli yerlerden biridir. Her yıl ekim ayında kuzeyden güneye, şubat ve mart aylarında da güneyden kuzeye göç eden yaban kuşlarının İl deki sulak alanlarda dinlenmesi ve kuş 266

2 gribi açısından taşıyıcı olan bu kuşların dışkı yolu ile dinlenme alanlarına virüs bırakmaları ve virüsün de soğuk mevsimde sularda ve gübrelerde üç ay kadar yaşayabilmesi riskin büyüklüğünü göstermektedir. Buna ilaveten, aile tavukçuluğu binlerce yıldan beri bölgenin ve İl in sosyoekonomik bir gerçeği olup, başıboş bir şekilde çöplük ve gübreliklerde hijyen olmayan koşullarda beslenen kümes hayvanları bu riski artırmaktadırlar. Çünkü, göçmen kuşlardan kümes hayvanlarına geçen düşük patojenik özellikli virüsler, hijyenik olmayan ortamlarda beslenen kümes hayvanlarında yüksek patojenik özellik kazanmakta ve öldürücü olmaktadırlar. Bu analiz, bizi, eğer zamanında ve yeterli tedbir alınamazsa, kuş gribinin kamu sağlığı açısından ileride telafisi imkansız ciddi sonuçlar doğurabileceği sonucuna ulaştırmıştır. Bu nedenle, tüm önlemler bu risk analizinin ışığı altında ve en kötü senaryodan hareketle alınmıştır. Nitekim, BM Gıda ve Tarım Teşkilatı (FAO) tarafından 11 Ocak 2006 tarihinde ülkemizdeki kuş gribi ile ilgili olarak yapılan açıklamada da virüsün, kontrol önlemlerine rağmen yayılabileceği, virüsün tesbit edildiği yerlerde bilinen ve bilinmeyen tüm mahallerin katı bir şekilde tecridi sağlanmazsa virüsten etkilenecek hayvan ve insan sayısının artacağı, bu nedenle karantina ve itlaf dahil uluslararası alanda tavsiye edilmiş tüm kontrol önlemlerinin derhal alınması gerektiği uyarısında bulunulmuştur. 2. Kriz yönetim ilkeleri uygulanmıştır: 31 Aralık 2005 tarihinde Ağrı İli Doğubeyazıt İlçe sinden KOÇYİĞİT kardeşlerin kuş gribi şüphesi ile Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Araştırma ve Uygulama Hastanesi ne getirilmelerini müteakiben, ilk önleyici tedbir olarak, Van Valiliği nce, Ağrı İli nden Van İli ne kanatlı hayvan ve kanatlı hayvan ürünlerinin girişi yasaklanmıştır. 03 Ocak 2006 tarihinde Van Kent Merkezinin bir mahallesinde, bir vatandaşımızın kuş gribi şüphesiyle Üniversite Hastanesi ne yatırılması üzerine; ilk itlaf ekipleri oluşturulmuş ve konuya ilişkin laboratuar teyidi beklenmeden bu vatandaşımızın ikamet etmekte olduğu mahallede derhal kümes hayvanları itlafı yapılmıştır. Konu sadece İl Tarım Müdürlüğü ve İl Sağlık Müdürlüğü nün bir sorunu olarak görülmemiş, tüm çalışmalara öncülük etmek, izlemek, koordine etmek ve denetlemek üzere bir vali yardımcısının başkanlığında 24 saat esasına göre çalışan İl Kriz Merkezi faaliyete geçirilmiş ve tüm ili kapsayan tedbirlerin uygulanması hükme bağlanmıştır. Aynı şekilde ilçe kriz merkezlerinin kaymakamlar başkanlığında faaliyete geçmeleri sağlanmıştır. Tarım, sağlık, çevre ve orman teşkilatları ile Üniversite Hastanesi çalışanlarının izinleri ikinci bir emre kadar durdurulmuştur. Bayram günü dahil dokuz günlük uzun bayram tatili boyunca başta vali ve ilgili vali yardımcıları olmak üzere İl Kriz Merkezi ile ilgili birimler kesintisiz çalışmayı sürdürmüşlerdir. 267

3 Kanatlı hayvanlar ile menşei belirsiz şüpheli ürünlerin Van İli ne giriş ve çıkışı ile il içindeki sirkülasyonu ve hayvan pazarları ile semt pazarlarında satışları yasaklanmıştır. Şüpheli kanatlı hastalığı ve ölümü görülen yerlerden başlanarak, göçmen kuşların konakladığı sulak alanların bulunduğu Çaldıran, Erciş, Muradiye, Van Merkez, Edremit, Gevaş ve Gürpınar ilçelerinde tüm kanatlıların itlafına başlanmış, bir vatandaşımızdaki kuş gribi vakasının tahlil sonuçlarının pozitif çıkması üzerine, itlaf ve dezenfeksiyon işlemleri bir program dahilinde ve bütün ili kapsayacak şekilde devam ettirilmiştir. 3. Kurumlararası işbirliği en üst düzeyde sağlanmıştır: Van Sivil Savunma Arama ve Kurtarma Birliği nin personel, araç-gereç ve malzeme imkanları itlaf ve dezenfeksiyon çalışmaları için İl Tarım Müdürlüğü emrine verilmiştir. İtlaf çalışması için İl Özel İdaresi, belediyeler ve diğer kurumlardan personel ve araç görevlendirilmiştir. İtlaf çalışmalarında güvenlik gerektiren hususlarda kolluk kuvvetlerinden destek sağlanmıştır. Ayrıca yol kontrol noktalarında kollukla işbirliği içinde dezenfeksiyon ekipleri görevlendirilmiştir. Tarım Bakanlığı nca kaynak sağlanana kadar itlaf ve dezenfeksiyon giderleri için İl Özel İdaresi nden kaynak ayrılmıştır. Kuş gribi şüphesi ile hastanelere başvuran vatandaşların tek merkezden takibi ve koordinasyonu için Üniversite Hastanesi merkez olarak seçilmiş ve diğer sağlık kurum ve kuruluşlarına başvuran vatandaşlar buraya yönlendirilerek tedavi hizmetleri tek merkezden verilmiştir. Van Devlet Hastanesi nde de 25 yataklı bir bölüm olası vakalar için hazır hale getirilmiştir. 4. İtlaf ekipleri iyi organize edilmiştir: Veteriner hekimlerin sorumluluğu altında, 1 araç sürücüsü ve 3 işçiden müteşekkil, donanımlı toplam 87 itlaf ekibi oluşturulmuştur. Personel güvenliğine azami itina gösterilmiş, koruyucu malzeme olmadan hiçbir personel istihdam edilmemiştir. Personel düzenli olarak sağlık kontrolünden geçirilmiş, şüpheli durumlara derhal müdahale edilmiştir. Personel motivasyonuna önem verilmiş, vali, vali yardımcısı ve diğer idareciler tarafından çalışanlarla toplantılar yapılmıştır. Ayrıca; donanımlı üç itlaf ekibi ise mevcut ekiplerin programlarını aksatmamak amacıyla sürekli hazır tutulmuş ve muhtemel kanatlı hayvan hastalığı veya ölümü vakalarının olabileceği bölgelere acil müdahalede kullanılmıştır. İtlaf ekiplerinin alanda yapmış oldukları günlük çalışmaların sonuçları her gün saat da İl Kriz Merkezine intikal ettirilmiş, İl Kriz Merkezi hergün mutat olarak yaptığı toplantılarla çalışmaları değerlendirmiş, tespit edilebilen eksik ve hatalar için tedbir geliştirilmiştir. 268

4 Sonuçlar düzenli olarak ilgili Bakanlıklara ve Kuş Gribi Ulusal Kriz Koordinasyon Merkezi ne bildirilmiştir. 5. İtlaf çalışmasında özel sektörden faydalanılmıştır: Kanatlı hayvan itlafı işleminin mümkün olan en kısa sürede sonuçlandırılması amacıyla, Tarım teşkilatı, belediyeler, Veteriner Fakültesi ve Tarım Bakanlığı nın sağladığı uzman personel desteğine ilaveten serbest piyasadan hizmet alımı yöntemiyle veteriner hekimler sorumluluğunda tam donanımlı ekipler sağlanarak itlaf ekibi sayısı artırılmıştır. 6. Coğrafi bilgi sistemi ve kent bilgi sisteminden faydalanılmıştır: Uydu fotoğraflarından faydalanılarak, sulak alanlar gibi coğrafi özelliklerine göre risk taşıyan yerlerde öncelikli olarak karantina-kordon-itlaf ve dezenfeksiyon uygulaması yapılmıştır. Van kent Merkezi nde çevreden merkeze doğru bir çalışma planlanmış ve çalışma yapılan mahalle ve sokaklar günlük olarak harita üzerinde farklı renklerle işaretlenerek çalışmalarda dağınıklık ve mükerrerlik önlenmiştir. 7. Eğitim çalışmasına önem verilmiştir: Avian İnfluenza Bilgilendirme Eğitimi kapsamında 95 Sağlık, 19 Tarım personeli olmak üzere toplam 114 kamu personeline eğitim semineri verilmiştir. İtlaf ekiplerine, göreve çıkmadan önce ekip başkanlarınca eğitim verilmiş, kanatlı hayvanların itlafında diri diri gömme ve yakma gibi kamu vicdanını rahatsız eden ve etik kurallara aykırı olan gayr-ı insani uygulamalara meydan verilmemesi için ilgili personel sık sık uyarılmıştır. 8. Vatandaşı bilgilendirme ve aydınlatmaya önem verilmiştir: Vatandaşların doğru bilgilendirilerek paniğe kapılmamaları ve riskli tutum ve davranışlardan kaçınmaları sağlanmaya çalışılmıştır. Bu çerçevede; Bayram ve Cuma vaaz ve hutbelerinde bütün camilerde konu ile ilgili bilgi aktarımı sağlanmıştır. Her öğrenciye karnesi ile birlikte kuş gribi hastalığı ile ilgili aydınlatıcı bilgileri içeren broşürden bir adet verilerek Van İli ndeki ailelerin çoğuna erişim sağlanmıştır. Tüm sağlık kurum ve kuruluşlarında halkın bilgilendirilmesi için broşür dağıtılmıştır. İl de bulunan sulak alanlara yakın yerleşim alanlarında yaşayan insanların kuş gribi taşıma ihtimali bulunan su kuşlarına temas etmemesi ve avlanmaması konularında İl Çevre ve Orman Müdürlüğü tarafından hazırlanan bir takvim çerçevesinde eğitim çalışması yapılmıştır. Belediye ses yayın cihazları ve yerel medya aracılığı ile halka gerekli duyurular yapılmıştır. Valilikçe Doğa Gözcüleri Derneği ne hazırlatılan ve vatandaşlarımızın uyması gereken hususları açıklayan renkli resimli broşürden adet 269

5 bastırılarak Bayram Namazı sonrası vatandaşlarımıza dağıtılmış, ayrıca kahvehane ve benzeri umuma açık yerler ile kamu kurumlarında dağıtım gerçekleştirilmiştir. Aynı broşür büyük boy afiş haline getirilerek; lokanta, kahvehane, internet kafe, banka, eczane, otel, pastane gibi halkın sıklıkla girdiği yerler ile kamu kurumlarının girişlerine astırılmıştır. Yerel televizyonlarda halkı aydınlatmaya yönelik programlar yaptırılmıştır. Ruhsatlı kanatlı işletmeleri bilgilendirilmiş ve uyarılmışlardır. Sivil toplum kuruluşları temsilcileri, kamu yöneticileri, muhtarlar ve din görevlileri ile bilgilendirme toplantıları yapılmıştır. Valilikçe, kuş gribi ile ilgili olarak uyulması gereken temel bilgileri içeren ve konu ile ilgili İnternet sitelerine kolay erişimi sağlayacak linkler içeren bir web sitesi hazırlanmıştır. Sağlık ve tarım teşkilatından uzman personelin katılımı ile hane bazında bilgilendirme çalışması yapılmıştır. 9. Şeffaf davranılmıştır: Mevcut durum ve yapılan çalışmalarla ilgili olarak basına mutat olarak bilgi vermek suretiyle gelişmelerden vatandaşlarımızın şeffaf bir biçimde haberdar olmaları sağlanmaya çalışılmıştır. 10. İzleme komiteleri kurularak denetime önem verilmiştir: Kuş gribi ile mücadele çalışmalarının hem mevzuata, hem de ahlaki ilke ve değerlere uygun yapılmasını yerinde takip ve denetleme amacı ile izleme komiteleri kurulmuştur 11. Dünya Sağlık Örgütü ile işbirliği yapılmıştır: Dünya Sağlık Örgütü nden uzmanlarına Van Valiliği nce çalışma ofisi tahsis edilmiş, İl Kriz Merkezi nin her gün düzenli olarak yapmış olduğu değerlendirme toplantılarına katılımları sağlanmış ve karşılıklı bilgi paylaşımı yapılmıştır. Ayrıca sağlık ekiplerimizin sahada yaptıkları tarama çalışmalarına da iştirak etmelerine izin verilmiştir. Kuş gribi ile mücadele çalışmalarına ilişkin olarak DSÖ ve BM den olumlu feedback alınmıştır. 12. Kriz döneminden sonra risk yönetimine geçilmiştir: Ülkemiz kuzey-güney doğrultusunda yaban kuşlarının göç güzergahı üzerinde olduğundan ve Van Gölü havzası başta olmak üzere ülkemizin bir çok bölgesi kuş gribi taşıyıcısı olan göçmen kuşların dinlendiği sulak alanları içerdiğinden kuş gribi riski ülkemiz açısından süreklilik arz etmektedir. Kırsal alandaki hijyenik olmayan koşullar da bu riski artırmaktadır. Bu nedenle kuş gribi ile mücadele çalışmalarının geçici değil kalıcı olması gerektiğinden, akut dönem atlatıldıktan sonra kriz yönetiminden, risk yönetimine geçilerek, Van İl tarım Müdürlüğü bünyesinde kuş gribi riskini takip etmek ve gerkli önleyici tedbirleri koordine etmek amacı ile Kuş Gribi Takip Merkezi kurulmuştur. 270

6 ÖNERİLER: Kuş gribi ile mücadelede daimi bir sonuç alınması ve kanatlı hayvan yetiştiriciliği ile iştigal eden vatandaşlarımızın mağdur olmaması için aşağıdaki öneriler dile getirilmiştir: 1. Kuş gribi vakalarında ozonun hem insan, hem de kanatlı tedavisinde kullanılabileceğine dair bazı tabiplerce dile getirilen iddialar ve bu konudaki uluslararası yayınlar Sağlık bakanlığı nca incelenmelidir. Eğer, sözkonusu iddiaların doğruluğu kanıtlanırsa, kuş gribinin tedavisinde devrim sayılabilecek bir adım atılacaktır. İnsanlığın hayrına olabilecek böyle bir gelişme, ülkemize de büyük bir prestij kazandıracaktır. 2. Halen ortaçağ koşullarında yaşayan köylerimizdeki vahşi çöplük ve gübreliklerin alternatif çözüm üretilerek ivedilikle ortadan kaldırılması için Çevre ve Orman Bakanlığı nca köylere hizmet götürme birliklerine finansman desteği sağlanmalıdır. 3. İtlaf yapılırken, yerli tavuk ırklarının neslinin kaybolmaması için Tarım Bakanlığı nca gerekli tedbirler süratle alınmalıdır. 4. Ancak, tek başına itlaf kesin çözüm değildir. Çünkü binlerce yıldır bu coğrafyada aile tavukçuluğu yapan insanlarımızı sadece inzibati tedbirlerle bundan tamamen vazgeçirmek mümkün değildir. Kırsal alanın yoksulluğunu dikkate alırsak, aile tavukçuluğu vatandaşımız açısından çok önemli bir imkandır. Bu nedenle, Tarım Bakanlığı nca süratle alternatif tedbirler geliştirilmeli ve ilan edilmelidir. Bu çerçevede hijyenik kapalı kümes tavukçuluğu önemli bir alternatiftir. Bunun için hemen başlatılacak bir çalışma ile kırsal alandaki vatandaşlarımıza eğitim verilmeli, ardından proje ve finansman desteği sağlanmalıdır. Kırsal kalkınma kooperatifleri ve ruhsatlı entegre tavuk işletmeleri vasıtası ile de kapalı kümesçilik yapan vatandaşlarımıza veteriner hekim hizmeti ve ürünlerini hijyenik şartlarda pazara sunma imkanı sağlanabilir. Kentlerde ise kümes tavukçuluğuna kesinlikle son verilmelidir. Rasyonal olan, AB üyelik sürecinde zaten yapmak zorunda olduğumuz bu işleri, bir musibet bin nasihatten evladır atasözümüzden hareketle AB nden nasihat beklemeden bu musibet vesilesi ile bir an önce yapmamızdır. 271