ULTRASON. Yakın alanda şiddet,mesafenin bir sinüs fonksiyonuna göre değişir.

Transkript

1 ÖĞR.GÖR.YUNUS TORUN GAZİANTEP ÜNİVERSİTESİ ULTRASON ULTRASON VE TIPTAKİ UYGULAMALARI Son yıllarda ultrason veya ses otesi dalgaların tıbbın birçok alanında çeşitli amaçlarla kullanılmaktadır.ultrasonun tıptaki başlıca uygulamaları: Tıbbi araştırmalar ve tanı (teşhis) Tedavi Cerrahi girişimler ULTRASONUN URETİLMESİ VE DETEKSİYONU Ultrason dalgaları sinüsoidal elektrik akımını veye manyetik alanı stres dalgalarına çeviren transdüserlerle üretilir.aynı aygıtlar bunun tersinide gerçekleştirerek ultrason dalgalarını elektrik akımınada çevirebilirler.bilindigi gibi transduserler bir formdaki enerjiyi bir başka forma çevirebilen aygıtlardır.pratikte kullanılan trasduserler iki çeşittir : 1. Piezoelektrik Transduserler 2. Magnetostriktif Transduserler Piezoelektrik transduserler : Piezoelektrik transduserler piezoelektrik kristallerden yapılır.bu tür kristaller,bir eksen doğrultusunda uygulanan sinusoidal gerilimi,bu eksene dik bir eksen doğrultusunda yayılan stres dalgalarına dönüştürürler. Magnetostriktif Transduserler : Bu tip transduserlerde magnetotriktif maddeler kullanılır.magnetostriktif maddeler manyetik alan etkisinde fiziksel boyutları degişen maddelerdirmagnetotriktif maddeye uygulanan enerjinin bir kısmı elastiklik enerjisine dönüşerek madde içinde ses ötesi frekanslarda stres dalgaları oluşturur. ULRTASON ALANI Dikdörtgen prizması yada disk şeklindeki bir transduserin önündeki yük ortamına yayıldıgğı ultrason alanı yakın ve uzak olmak uzere iki bölgeye ayrılabilir. Yakın alanda şiddet,mesafenin bir sinüs fonksiyonuna göre değişir. Uzak alanda şiddet,diğer abzı fiziksel alanlar için de olduğu gibi transduserden olan mesafenin karesi ilr ters orantılı olarak değişir.

2 1 ULRASON ODAKLAYICI SİSTEMLER Ultrason enerjisini cerrahi amaçlarla çok küçük bir alana odaklamak için ya kavisli transduserler yada mercekler kullanılır.her iki yöntemde de transuser yada mercek apertür çapının,ultrasonun dalga boyundan bir hayli büyük olması gerekir. Mercekler Ve Mercek Kriterleri : Mercek yapımında göz önünde tutulan kriterler şunlardır : Mercekler genellikle katılardan yapılır,çünkü ultrasonun hızı katılarda daha yüksektir.mercek malzemesi olarak sentetik polimerler kullanılır. Mercekte absorpsiyonu en aza indirmek için mercek ince olmalıdır. Ultrasonu mercekten şiddet kaybı olmadan geçirmek için mercek kalınlığı (lm) olmalıdır.(lm: ultrasonun mercek ortamındaki dalga boyu)böylece mercek transduser ile yük ortamı arasında empedans uyumu sağlar. ULTRASON YÖNTEMLERİ Ultrasonun tıptaki uygulamalarda ultrason dsalgaları vücuda ya sürekli olarak yada kısa süreli pulslarla gönderilir.uygulamaya bağlı olarak prob, ya hem verici hem de alıcı görevi yapan tek bir transduser,ya da biri verici digeri alıcı görevi yapan iki transduser taşır. Sürekli dalgaların kullanıldığı uygulamalar şunlardır : Ultrasonun ısısal ve diğer etkilerinden yararlanarak yerek doku tedavisi, Ultrasonun bir kan damarını zıt yönlerde geçiş zamanları farkını ölçerek kan akış hızının ölçülmesi, Damarlardaki yada kalpteki kandan yansıyan dalgaların Doppler frekans kaymasından yararlanılarak buralardaki kan akış hızının ölçülmesi. Pulslu ultrason yöntemlerinde vücuttaki çeşitli doku sınırlarından yansıyıp geri gelen yankıların ; 1.Genlikleri 2.Yansıma zamanları ve uğradıkları Doppler kayması ölçülür.

3 Bu parametreler yansıtıcı dokuların vücut içindeki derinlikleri,ultrasonu yansıtma dereceleri ve hareketli dokuların hızları hakkında bilgiler verir. Bu bilgiler hızlı biligisayar teknikleri ile çeşitli matematiksel işlemlerden geçirilerek ses,grafik ve görüntüye dönüştürülür. 2 SÜREKLİ DALGA YÖNTEMLERİ A.Kan Akış Hızının Ultrason geçiş zamanı farkı yöntemi ile ölçülmesi : Ultrasonun tıptaki uygulamalrından biri ultrasonun zıt yönlerde geçiş zamanlarının farkını ölçerek kan akış hızının hesaplanması olmuştur.bu yöntemde,kan akış hızı ölçülecek damarın iki tarafına karşılıklı iki transduser yerleştirilir.transduserleri birleştiren eksenle kan akışı doğrultusu arasındaki açı olabildiğince küçük olmalıdır.çünkü bu yöntemde kan akış hızının ultrason huzmesi doğrultusundaki hız bileşeninden yararlanılır.transduser hem verici hem de alıcı görevi yaparlar.esasen iki transduser birbirinden d uzaklıkta tek bir taşıyıcı prob içine konmuşlardır. B.Puls-Yankı Yöntemleri : Bu yöntemde ultrason vücuda kısa süreli pulslar halinde gönderilir.elastikliği yüksek olan dokulardan yansıma daha fazla olacaktır.nitekin yağ borusu,böbrek,karaciğer vb. yumuşak dokuların özkütleleri pek farklı olmadığı halde elastikliği yüksek olan kolajenli dokular ultrasonu daha fazla yansıtır.bu nedenle kolajen içeriği fazla,dolayısıyla elastikliği yüksek olan dokulardan yansıyan pulsların genliği yüksektir. Yankı pulslarının vücut içi dokulara hakkında bigi veren diğer parametreleri,pulsların geri dönüş zamanları ve uğradıkları Doppler kaymasıdır.günümüzün gelişmiş ultrason cihazları bu parametreleri tek tek veya birlikte degerlendirerek vücut içi dokulara ilişkin tanıya yardımcı bilgiler sağlar. KLİNİK UYGULAMALAR 1.Anjiyografi (damar ağı haritaları) : X- ışınlarını kullanıldığı radyografi ve bilgisayarlı aksiyel tomografinin arzu edilmediği durumlarda (gebelik) ultrasonik iki boyutlu B-skop ve pulslu Doppler yöntemi ile aorta venacava inferior'un uç kısmıo,mezanterik ve renal arterler,femoral arterler,torasik aorta,pulmoner arter ve arterlerin anevrizmaları görüntülenebilir. 2.Kardiyoloji : Kalp kapaklarının ve kalp duvarının hareketleri M-mode yöntemi ile kalpteki kan akışı iki boyutlu B-skop ve pulslu Doppler kombine yöntemleri ile araştırılabilir. 3.Endokrinoloji : Çocuklarda adrenal bezler ve trioid ultrasonla incelenebilir.

4 4.Gastroentereloji : Üst sindirim organları,bunların hareketleri ve tümörleri safra kesesi ve safra kanalları,dalak ve pankreas tümörleri iki boyutlu B-skop ile görüntülenebilir. 3 5.Nöroloji : Beyin kesit görüntüleri elde etmek için iki boyutlu B-skop,beynin orta çizgisinin ve ventriküllerinin lokalizasyonu için A-skop kullanılmıştır. 6.Jinekoloji : Gebeliğin erken (5-6 hafta) tanısında ve mültipl gebeliklerin saptanmasında,plasentanın konumunun belirlenmesinde ve amniyosenteste iki boyutlu B-skoptan yararlanılır.fetüsün nabzı Doppler yöntemi ile gebeliğin 12. haftasından itibaren görüntüleme yöntemi ile 7. haftasından itibaren izlenebilir. * Dogum alaninda: * bebek sayisinin tayininde * bebek yasinin tayininde * bebegin büyüklügünün gebelik haftasina uygun olup olmadiginin arastirilmasinda * bebek büyüme hizinin izleminde * bebegin durus sekli, hareketleri, kalp hizi ve solunumunu izlemede * gebelik kesesindeki sivinin miktarini izlemede * plasentanin yerini ve seklini deerlendirmede * dogumsal sakatliklarin tayininde * bebekten sivi, kan alma islemlerinde kullanilmatadir. 7.Onkoloji : Kötü huylu tümör tedavisinde kılavuz olarak görüntüleme yöntemi 8.Oftalmoloji : Göz içi aksiyel mesafesinin ölçülmesinde A-skop. 9.Ortopedi : Kırık iyileşme sürecinin izlenmesinde görüntüleme yöntemi. 10.Kulak Burun Boğaz : Ses yollarının hareketlerinin incelenmesinde Doppler yöntemi,maksiller sinüslerin incelenmesinde görüntüleme yöntemi, 11.Üroloji : Böbreklerin sert ve kistik lezyonlarının ayırıcı tanısında,mesane hacminin hesaplanmasında,prostat bezinin ve testislerin incelenmesinde görüntüleme yöntemi kullanılır.

5 4