ANKARA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ DOKTORA TEZİ

Transkript

1 ANKARA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ DOKTORA TEZİ MALATYA HAVZASINDAKİ SIĞ DENİZEL SEDİMANLARIN OLİGO- MİYOSEN BENTİK FORAMİNİFER TANIMLAMASI VE BİYOSTRATİGRAFİSİ Fatma GEDİK JEOLOJİ MÜHENDİSLİĞİ ANABİLİM DALI ANKARA 2010 Her hakkı saklıdır

2 ÖZET Doktora Tezi Malatya havzasındaki sığ denizel sedimanların oligo-miyosen bentik foraminifer tanımlaması ve biyostratigrafisi Fatma GEDİK Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Jeoloji Mühendisliği Anabilim Dalı Danışman: Prof. Dr. Yavuz OKAN Bu çalışma ile, Doğu Toroslar da Malatya ilinin batısındaki Akçadağ ilçesi civarında geniş alanlarda yüzeyleyen Oligo-Miyosen yaşlı birimlerin iri bentik foraminiferlere dayalı biyostratigrafisinin ortaya konulması amaçlanmıştır. Bu amaçla, stratigrafik ve paleontolojik incelemeler yapmak üzere seçilen dört lokasyondaki ölçülü stratigrafik kesitte sistematik örnek alımı gerçekleştirilmiştir. Alınan toplam 182 adet sert kayaç örneğinden elde edilen bentik foraminiferler tanımlanarak bölgedeki sığ / çok sığ denizel çökellerde Oligosen e ait SBZ (Rupeliyen-Erken Şattiyen), SBZ-23 (Geç Şattiyen) ile Burdigaliyen e ait SBZ-25 olmak üzere toplam üç biyozon saptanmıştır. İstifte stratigrafik olarak Şattiyen ile Burdigaliyen yaşlı birimler arasındaki marnlarda tespit edilen planktik foraminifer ve nannoplankton topluluğu olasılıkla Akitaniyen yaşına işaret etmektedir. Saptanan bentik foraminifer taksonlarının biyostratigrafik konumlarına dayanarak bölgede Oligosen-Miyosen geçişi belgelenmiştir. Paleontolojik incelemeler sonucu Soritidae, Planorbulinidae, Peneroplidae, Austrotrillinidae, Alveolinidae, Lepidocyclinidae, Miogypsinidae, Rotaliidae ve Nummulitidae familyalarına ait toplam 18 cins 31 tür tanımlanmıştır. İlk defa bu çalışma ile Miogypsinidae familyasına ait bir cins (Postmiogypsinoides intermedius n. gen., n. sp.) ve bir tür (Miogypsinoides akcadagensis), Planorbulinidae familyasına ait üç tür (Neoplanorbulinella? minuta n. sp., N.? malatyaensis n. sp., N.? conica n. sp.) olmak üzere 1 yeni cins ve 5 yeni tür tanımlanmıştır. Şubat 2010, 184 sayfa Anahtar Kelimeler: Bentik foraminifer, Oligosen, Miyosen, Biyostratigrafi, Malatya. i

3 ABSTRACT Ph.D. Thesis Benthıc foramınıferal descrıptıon and bıostratıgraphy of olıgo-mıocene shallow-water sedıments of malatya basıns Fatma GEDİK Ankara University Graduate School of Natural and Applied Sciences Department of Geological Engineering Supervisor: Prof. Dr. Yavuz OKAN In this study, it is aimed to figure out the biostratigraphy of Oligo-Miocene aged units cropping out extensively in the vicinity of Akçadağ town located in the west of Malatya, the eastern Taurids based on larger benthic foraminifera. This purpose, systematic sampling in the measured stratigraphic sections in four locations selected to carry out stratigraphic and paleontological studies was realized. The benthic foraminifera obtained from the 182 samples were identified and three biozones, SBZ (Rupelian-Early Chattian), SBZ-23 (Late Chattian) and SBZ-25 (Burdigalian) were determined in the shallow-very shallow marine sediments. Planktic foraminifera and nannoplanktons assemblages, which were described in the marls between the Chattian and Burdigalian units, indicate possibly Aquitanian age. In the region, Oligocene-Miocene boundary is recognized based on the benthic foraminifera assemblages mainly. As a result of paleontological investigations, total 18 genus and 31 species belonging to families of Soritidae, Planorbulinidae, Peneroplidae, Austrotrillinidae, Alveolinidae, Lepidocyclinidae, Miogypsinidae, Rotaliidae and Nummulitidae families were defined. One new genus (Postmiogypsinoides intermedius n. gen., n. sp.) and one new species (Miogypsinoides akcadagensis Gedik ve Sirel) belonging to the family Miogypsinidae and three new species (Neoplanorbulinella? minuta n. sp., N.? malatyaensis n. sp., N.? conica n. sp.) belonging to the family Planorbulinidae were described firstly in this study. February 2010, 184 pages Key Words: Benthic foraminifera, Oligocene, Miocene, Biostratigraphy, Malatya. ii

4 TEŞEKKÜR Bu çalışma Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Jeoloji Mühendisliği Anabilim Dalında Prof. Dr. Yavuz OKAN danışmanlığında Doktora Tezi olarak hazırlanmıştır. Bu doktora çalışmasının gerçekleşmesinde, her aşamadaki destek, yardım, katkı, bilgi, görüş, eleştiri ve anlayışından dolayı değerli hocam Sayın Dr. Ercüment SİREL e, destek ve yardımlarından dolayı tez danışmanım değerli hocam Sayın Prof. Dr. Yavuz OKAN a tüm emekleri için teşekkür ve saygılarımı sunarım. Çalışmada kullanılan planktik foraminifer örneklerinin tayinlerini gerçekleştiren değerli meslektaşım Sayın Dr. Aynur HAKYEMEZ e (MTA), Ostrakod tayinlerinden dolayı Sayın Dr. Gönül ÇULHA ya (MTA), Nannoplanktonları tanımlayan Sayın Y. Müh. Ayşegül AYDIN a (MTA) ve makrofosil tanımlamalarından dolayı Sayın Dr. Yeşim İSLAMOĞLU na (MTA) çok teşekkür ederim. Bu çalışmanın sonuçlanması için gerekli laboratuvar çalışmalarımda yardımlarından dolayı ince kesit laboratuvarı çalışanlarından Sayın Orhan SAZLI, Sayın Tayyar BAYDAR ve Sayın Davut TURAN a teşekkür etmeyi borç bilirim. Tezin arazi çalışmaları sırasında kamp olanaklarını sağlayan MTA Genel Müdürlüğü Jeoloji Etütleri Daire Başkanlığı ndan Sayın Dr. Yavuz BEDİ ye ve tüm kamp elemanlarına, özellikle arazi çalışmalarımdaki yardımlarından dolayı Sayın Dr. Halil YUSUFOĞLU na, Sayın Korhan ÇAKIR, Sayın Özgür KANDEMİR, Sayın Fatih KANAR ve Sayın Yalçın ŞENTÜRK e teşekkür ederim. Tezin yazım aşamasındaki yardımlarından dolayı Sayın Yrd. Doç. Dr. Alican KOP a (KSÜ), Sayın Dr. Tuğrul Şükrü YURTSEVER e (MTA), Sayın Utku Ahmet ÖZDEN e (RWTH-Aachen, Institute for Materials Appications in Mechanical Engineering), Sayın Dr. Gonca NALCIOĞLU (MTA), Sayın Dr. Evren Atakay GÜNDOĞDU (MTA), Sayın Dr. Füsun Yiğit FARİDFATHİ (MTA), Sayın Refahat OSMANÇELEBİOĞLU (MTA), Sayın Dr. Levent KARADENİZLİ ve Sayın Dr. Özden İLERİ (MTA) ye teşekkür ederim. iii

5 Bu tez çalışması sırasında karşılaştığım tüm sorunları ve sıkıntıları benimle paylaşan, her zaman yanımda olan ve destek veren aileme sabır ve hoşgörülerinden dolayı teşekkür ederim. Fatma GEDİK Ankara, Şubat 2010 iv

6 İÇİNDEKİLER ÖZET... i ABSTRACT... ii TEŞEKKÜR... iii ŞEKİLLER DİZİNİ... vi ÇİZELGELER DİZİNİ... vii 1. GİRİŞ Çalışmanın Amacı Materyal ve Yöntem Büro çalışmaları Saha çalışmaları Laboratuvar çalışmaları Tez yazım aşaması Önceki çalışmalar GENEL JEOLOJİ Bölgesel Jeoloji Oligosen öncesi ve Miyosen sonrası yaşlı birimler Çalışma Alanının Genel Özellikleri ve Stratigrafisi Yeşilyurt formasyonu (Ty) Muratlı formasyonu (Tom) Petekkaya formasyonu (Tp) Haçova Volkanitleri (Th) Sultansuyu formasyonu (Ts) Beylerderesi formasyonu (Tqb) Alüvyon (Qal) Ölçülü Stratigrafik Kesitlerin Tanıtımı Kuzkaya Ölçülü Stratigrafik Kesiti (FGK) Develi Ölçülü Stratigrafik Kesiti (FGD) Edilme Ölçülü Stratigrafik Kesiti (FGM) Karamağara Ölçülü Stratigrafik Kesiti (HYM) SİSTEMATİK PALEONTOLOJİ BİYOSTRATİGRAFİ SONUÇLAR KAYNAKLAR ÖZGEÇMİŞ v

7 ŞEKİLLER DİZİNİ Şekil 1.1 Çalışma alanının yer bulduru haritası... 1 Şekil 2.1 İnceleme alanı ve civarının jeoloji haritası (Bilgiç 2002) Şekil 2.2 Çalışma alanının genelleştirilmiş stratigrafik kesiti (Karaman vd den alınmıştır) Şekil 2.3 Kuzkaya Ölçülü Stratigrafik Kesiti (FGK) bulduru haritası Şekil 2.4 Kuzkaya Ölçülü Stratigrafi Kesiti nde tespit edilen bentik foraminiferlerin stratigrafik dağılımları (KB Akçadağ, B Malatya) Şekil 2.5 Develi ve Edilme Ölçülü Stratigrafik Kesitleri bulduru haritası (L39b3, Karaman vd. 1993) Şekil 2.6 Develi Ölçülü Stratigrafik Kesiti nde tespit edilen bentik foraminiferlerin stratigrafik dağılımları (B Akçadağ, B Malatya) Şekil 2.7 Edilme ölçülü stratigrafik kesitinde kırıntılı kireçtaşı ve marn ardalanması (GB dan KD ya bir bakış) Şekil 2.8 Edilme ölçülü stratigrafik kesitinde kırıntılı kireçtaşı ve marn ardalanması, en üst düzeylerdeki erime boşluklu resifal kireçtaşları (GD dan KB ya bir bakış) Şekil 2.9 Edilme ölçülü stratigrafik kesitinde kırıntılı kireçtaşı ve marn ardalanması, en üst düzeylerdeki erime boşluklu resifal kireçtaşları (D dan B ya bir bakış) Şekil 2.10 Edilme Ölçülü Stratigrafik Kesiti nde tespit edilen bentik foraminiferlerin stratigrafik dağılımları (GB Akçadağ, B Malatya) Şekil 2.11 Karamağara Ölçülü Stratigrafik Kesiti bulduru haritası (L40 a1, Karaman vd., 1993) Şekil 2.12 Karamağara Ölçülü Stratigrafik Kesiti nde tespit edilen bentik foraminiferlerin stratigrafik dağılımları (KD Akçadağ, B Malatya) Şekil 3.1 Neoplanorbulinella cinsinin yapısal elemanları Şekil 3.2 Miogypsinoides cinsinin yapısal elemanları (Örnek No: FGM-30A/3/1; FGM-30A/12/1; FGM-30A/5/2) Şekil 3.3 Postmiogypsinoides n. gen. cinsinin yapısal elemanları Şekil 4.1 Çalışma alanındaki ölçülü stratigrafik kesitlerin litostratigrafik ve biyostratigrafik korelasyon tablosu vi

8 ÇİZELGELER DİZİNİ Çizelge 1.1 Malatya Havzası nda daha önce yürütülmüş olan bazı çalışmalara ilişkin stratigrafik korelasyon çizelgesi Çizelge 1.2 Malatya Havzası nda daha önce yürütülmüş olan çalışmalara ilişkin biyostratigrafik korelasyon çizelgesi Çizelge 2.1 Kuzkaya ölçülü stratigrafik kesitinde tespit edilen fauna ve flora toplulukları Çizelge 2.2 Develi ölçülü stratigrafik kesitinde tespit edilen fauna ve flora toplulukları Çizelge 2.3 Edilme ölçülü stratigrafik kesitinde tespit edilen fauna ve flora toplulukları Çizelge 2.4 Karamağara ölçülü stratigrafik kesitinde tespit edilen fauna ve flora toplulukları.. 41 Çizelge 3.1 A. kirkukensis in biyometrik özelliklerini gösteren tablo. Ölçümler: (mm) Çizelge 3.2 A. hensoni nin biyometrik özelliklerini gösteren tablo. Ölçümler: (mm) Çizelge 3.3 P. brönnimanni nin biyometrik özelliklerini gösteren tablo. (Ölçümler: mm) Çizelge 3.4 Neoplanorbulinella? türlerinin spesifik özelliklerini gösterir tablo Çizelge 3.5 A. asmariensis in spesifik özelliklerini gösterir tablo. Ölçümler (mm) Çizelge 3.6 A. brunni nin spesifik özelliklerini gösterir tablo. (Ölçümler: mm) Çizelge 3.7 A. howchini nin spesifik özelliklerini gösterir tablo. Ölçümler (mm) Çizelge 3.8 B. curdica nın spesifik özelliklerini gösterir tablo. Ölçümler (mm) Çizelge 3.9 B. merici nin spesifik özelliklerini gösterir tablo. Ölçümler (mm) Çizelge 3.10 N. praemarginata nın spesifik özelliklerini gösterir tablo. Ölçümler (mm) Çizelge 3.11 N. partita nın spesifik özelliklerini gösterir tablo. Ölçümler (mm) Çizelge 3.12 N. morgani nin spesifik özelliklerini gösterir tablo. Ölçümler (mm) Çizelge 3.13 E. cf. formosoides in spesifik özelliklerini gösterir tablo. Ölçümler (mm) Çizelge 3.14 M. akcadagensis in spesifik özelliklerini gösterir tablo. Ölçümler (mm) Çizelge 3.15 M. bantamensis in spesifik özelliklerini gösterir tablo. Ölçümler (mm) Çizelge 3.16 Miogypsinoides türlerinin spesifik özelliklerini gösterir tablo. Ölçümler (mm) Çizelge 3.17 M. cf. complanatus un spesifik özelliklerini gösterir tablo. Ölçümler (mm) Çizelge 3.18 P. intermedius n. gen., n. sp. un spesifik özelliklerini gösterir tablo. Ölçümler (mm) Çizelge 3.19 Postmiogypsinoides sp. nin spesifik özelliklerini gösterir tablo. Ölçümler (mm) Çizelge 3.20 M. globulina nın spesifik özelliklerini gösterir tablo. Ölçümler (mm) Çizelge 3.21 M. polymorpha nın spesifik özelliklerini gösterir tablo. Ölçümler (mm) Çizelge 3.22 M. cf. thecideaformis in spesifik özelliklerini gösterir tablo. Ölçümler (mm) Çizelge 3.23 N. lithothamnica nın spesifik özelliklerini gösterir tablo. Ölçümler (mm) Çizelge 3.24 N. cf. vascus un spesifik özelliklerini gösterir tablo. Ölçümler (mm) Çizelge 4.1 Geç Eosen den Geç Miyosen e kadar jeokronoloji ve biyostratigrafi tablosu (Hardenbol vd. 1998), Cahuzac ve Poignant (1997) (İri Bentik Foraminifer Zonları), Berggren vd. (1995) (Planktik Foraminifer ve Kalkerli Nannoplankton Zonları) Çizelge 4.2 Oligosen-Alt Miyosen biyozonlarındaki bentik foraminifer türlerinin stratigrafik dağılımları Çizelge 4.3 Çok sığ / sığ denizel bentik biyozonlarının Rupeliyen-Şattiyen ve Burdigaliyen deki dağılımları vii

9 1. GİRİŞ 1.1 Çalışmanın Amacı Tez çalışmasında, Malatya havzasında depolanmış ve geniş alanlarda yüzeyleyen Oligo- Miyosen yaşlı istiflerin bentik foraminiferlerinin sistematik tanımlanması ve biyostratigrafisinin belirlenmesi hedeflenmiştir. Söz konusu birimler Malatya ilinin batısında Akçadağ-Levent, kuzeybatısında ise Kurşunlu-Yazıhan civarında yüzeylenmekte olup bu çalışma Akçadağ-Levent bölgesinde gerçekleştirilmiştir (Şekil 1.1). Şekil 1.1 Çalışma alanının yer bulduru haritası 1

10 İnceleme alanı Doğu Anadolu Bölgesi nde, Malatya ili batısındaki Akçadağ ilçesi civarında Malatya L39-b2, b3 ve Malatya L40-a1 paftalarında yer almaktadır. Akçadağ ilçesinin güneyinde Doğanşehir, kuzeyinde Hekimhan, kuzeybatısında Darende, kuzeydoğusunda Yazıhan, güneydoğusunda Yeşilyurt ilçeleri ile batısında Kürecik, kuzeybatısında ise Levent Kasabası yer almaktadır. İlçe Malatya il merkezine km, ülkemizin önemli enerji üretim alanlarından biri olan Karakaya Barajı ile de yaklaşık km mesafede bulunmaktadır. Bölgede jeolojik çalışmalar yapılmış ancak bentik foraminifer topluluğuna dayalı biyostratigrafik incelemeler sınırlı kalmıştır. Örçen (1986), Medik-Ebreme (KB Malatya) dolayındaki, Orta-Üst Eosen ve Alt Miyosen serilerine ait çökel kayaların paleontolojisini inceleyerek 12 fosil topluluğu saptamış ve paleoekolojik konumlarını belirtmiştir. Özgür (1992), Levent yöresi Miyosen tortullarının küçük foraminiferleri ile kalkerli nannoplanktonlarının biyostratigrafisini belirlemiştir. Akçadağ-Levent civarında yapılmış önceki çalışmalarda, fosil tanımlamalarındaki yetersizlik nedeniyle Oligosen e ait birimler ayırt edilememiş, bu birimler en Erken Miyosen e karşılık gelen Akitaniyen olarak yaşlandırılmışlardır. Aynı bölgede Karaman vd. (1993) tarafından stratigrafik kesitler alınarak çalışılmış ve paleontolojik tanımlamalarla bölgede varlığı daha önce bilinmeyen Oligosen serisi ilk kez belirlenmiştir. Sirel (2003) ise Akçadağ ın batısındaki Develi köyünde Bartoniyen den Alt Miyosen e kadar devamlı bir istifde çalışmış, litolojik birimleri ve içerdikleri foraminifer topluluklarını tanımlamıştır. Ancak araştırmacı Miyosen istiflerinin bentik foraminifer tanımlamalarını ve biyostratigrafisini çalışma dışında tutmuştur. Yukarıda kısaca tanıtılan çalışmalar, Oligo-Miyosen istifini bir bütün olarak ele almayıp belirli yörelerde, belirli fosil toplulukları üzerinde yoğunlaşılarak yapılmıştır. Bu tez çalışmasında ise iri bentik foraminifer içeren Oligo-Miyosen yaşlı birimlerin tümü ele alınmıştır. Bu kapsamda, arazide ölçülü stratigrafi kesiti için uygun alanlar seçilirken birimlerin bentik foraminiferce zengin olmasına özen gösterilmiştir. Bu çalışma, söz konusu birimlerde yeni paleontolojik ve biyostratigrafik verilerden de yararlanarak önceki çalışmalarda öne sürülen yaş bulgularının yeniden değerlendirilmesini ve 2

11 Malatya havzasının Oligo-Miyosen dönemine ait iri bentik foraminifer biyostratigrafisinin ortaya konulmasını amaçlamaktadır. 1.2 Materyal ve Yöntem Çalışma alanında (Akçadağ-Levent) dört ölçülü stratigrafi kesitten alınan 182 adet sert kayaç örneği inceleme materyalini oluşturmaktadır. Ayrıca planktik foraminifer, nannoplankton ve ostrakodlara ait fauna ve floranın saptanması için derlenen killi kireçtaşı-marn örnekleri ve makrofosiller biyostratigrafinin belirlenmesinde karşılaştırma amaçlı kullanılmıştır. Planktik foraminiferler Dr. Aynur HAKYEMEZ (MTA), nannoplanktonlar Ayşegül AYDIN (MTA), ostrakodlar Dr. Gönül ÇULHA (MTA), makrofosiller Dr. Yeşim İSLAMOĞLU (MTA) tarafından tayin edilmiştir. Araştırma başlıca arazi ön çalışması, arazi çalışması, laboratuvar çalışmaları ve sonuçların değerlendirilip yorumlanması kapsamındaki tez yazım aşaması olmak üzere dört evrede gerçekleştirilmiştir Büro çalışmaları Arazi çalışması öncesinde 1/ ve 1/ ölçekli jeolojik haritalar incelenmiş, önceki çalışmalar gözden geçirilerek çalışılacak formasyonlar ve kesit alınabilecek yerler belirlenmiştir. Bu aşamada, ayrıca literatür taraması yapılarak bölgede daha önce yapılmış olan çalışmalarda saptanmış biyozonlar gruplandırılarak çalışma alanı ile deneştirilmiştir Saha çalışmaları Arazi çalışması yılları arasında gerçekleştirilmiştir. Bu aşamada, inceleme alanında daha önce yürütülmüş çalışmalar da esas alınarak saha gözlemleri yapılmış ve Oligo-Miyosen yaşlı istiflere ilişkin yüzeylenmeler incelenmiştir. Söz konusu birimlerin birbirleriyle olan stratigrafik ilişkileri konusunda da gözlemler yapılmıştır. Oldukça sarp ve engebeli bir arazide yer alan çalışma alanından sistematik örnek toplanması ve 3

12 önemli görülen alanlardan ölçülü stratigrafi kesitlerinin hazırlanmasını içeren saha çalışmalarında, Levent Kasabası ile Akçadağ ilçesi civarında toplam 4 adet ölçülü kesit alınmıştır Laboratuvar çalışmaları Araştırmanın en geniş kısmını oluşturan bu aşama, araziden derlenen kayaç örneklerinin mikropaleontolojik analizlerini kapsar. Bu amaçla kayacın konumuna uygun yönlü ince kesitler hazırlanmıştır. Yönlü kesit yapılırken öncelikle fosil bir lam üzerine kanada balsamıyla istenen kesite uygun konumda sabitlenir. Daha sonra, mikroskop altında sık sık denetlenerek, aşındırıcı yardımıyla bir cam üzerinde bir tarafı aşındırılır. Elde edilmek istenen düzleme gelindiğinde, lam üzerindeki fosil tersyüz edilerek istenen incelik elde edilinceye değin inceltilir. Çoğu bentik foraminiferin tür ayrımları ancak belli yönde hazırlanmış bu kesitlerden elde edilen bilgilerle yapılabilmektedir. Çalışmamız kapsamında incelenen Borelis cinsine ait türlerin tanımlanabilmesi, jenerik özelliğin görülebileceği septula dizilimi için teğetsel (Levha 6, Şekil 13, 16, 22), açıklık yapıları için ekvatoral (Levha 6, Şekil 1, 14, 24; Levha 7, Şekil 4, 6-8), dolayısıyla tür tanımı için ideal eksenel kesitlerin incelenmesiyle mümkündür (Levha 6, Şekil 2, 4, 5, 8, 12, 19, 23, 26-28; Levha 7, Şekil 1-3, 9-11). Miogypsinid foraminiferlerin tür tanıtıcı verilerinin elde edilebilmesi için ise ekvatoral kesitlerinin hazırlanması gerekir. Nepiyonik aşamada çok hızlı ve farklı bir evrimsel gelişim gösteren miogypsinid foraminiferlerin taksonomik bölümlendirmesi bu aşamadaki gelişimin belirlenmesi ile yapılabilmektedir. Bu da ancak ideal ekvatoral kesitlerinin incelenmesiyle mümkündür (Levha 11, Şekil 1-3, 5; Levha 12, Şekil 1-4, 6; Levha 14, Şekil 1-6, 12; Levha 15, Şekil 1-3; Levha 18, Şekil 1; Levha 19, Şekil 1-4, 7, 11). Lepidocyclinid foraminiferlerin tür tanıtıcı verileri ise ekvatoral ve eksenel kesitlerinin hazırlanmasıyla ve yüzey görüntüleriyle elde edilmektedir (Levha 8, Şekil 1-13; Levha 9, Şekil 1-15; Levha 10, Şekil 4-7, 9-11). Kavkıları dairesel veya ışınsı, basık veya şişkin merceksi şekilli olup bu özellikleri ancak eksenel plandaki 4

13 görüntüleriyle ayırt edilmektedir. Protokonkun döterokonk tarafından sarılma şekli veya boyutlarının farklılığından doğan değişik görünümleri farklı isimler altında tanımlanmalarına sebep olur. Ancak ekvatoral plandaki kesitleri hazırlanarak gözlemlenebilen embriyonik gelişimleri en önemli tür tanıtıcı verilerdir. Kavkı yüzeyinde granül olarak görünüm veren sütunlar ve çevresindeki lateral localar rozetleri oluşturur. Rozetlerin şekli ve granülizasyon tür ayrımında önemli rol oynar. Bu niteliklerini ise yüzey görünümleriyle ayırmak mümkündür. Bu çalışmada kireçtaşlarının dış yüzeyinden bir iğne yardımıyla 2 adet tane fosil elde edilmiştir (Levha10, Şekil 1, 3). Ağırlıklı olarak ise rastlantısal ve yönlü ince kesit yapımı yöntemi uygulanmıştır. Bu yöntem ile Develi Ölçülü Stratigrafi Kesiti nden 98, Edilme Ölçülü Stratigrafi Kesiti nden 300, Karamağara Ölçülü Stratigrafi Kesiti nden 224 ve Kuzkaya Ölçülü Stratigrafi Kesiti nden 200 adet olmak üzere toplam 822 adet preparat hazırlanmıştır Tez yazım aşaması Çalışmanın bu aşamasında Akçadağ ilçesi ile Levent Kasabası civarından (Batı Malatya, Doğu Türkiye) elde edilen iri bentik foraminifer topluluğuna ait türler saptanmış ve bu türlerin zonları belirlenmiştir. Daha sonra çalışma alanının bentik iri foraminifer biyostratigrafisiyle, bölgesel çalışmalarda saptanan Oligo-Miyosen biyozonları arasında karşılaştırma yapılmıştır. 1.3 Önceki çalışmalar Malatya ve civarında jeolojik amaçlı çalışmalar Blumenthal (1938) ile başlamış olup bölgede günümüze değin değişik kapsamlarda birçok çalışma gerçekleştirilmiştir. Bunlardan bölgenin genel jeolojik yapısının açıklanmasına yönelik çalışmalar; Blumenthal (1938) Şarki Toros mıntıkasında Hekimhan-Hasançelebi-Kangal irtifasında Jeolojik Araştırmalar adlı çalışmasında kabaca bölgenin stratigrafisini ortaya çıkarmıştır. Araştırmacı özellikle Hekimhan ve civarındaki ofiyolitli seri ile bunları transgresif örten Üst Kretase çökellerini gözlemiştir. Hekimhan kuzeyindeki 5

14 Zorbehan Dağı nın üst seviyelerinde Paleosen yaşlı dolomitik kireçtaşlarının ve Kuruçay ın batısında Erdihan Dağı nın aynı yaşta olduğunu söylemiştir. Ayan (1961) Malatya Kuzeyinin Hekimhan-Ebreme Köyü Bölgesinin Detay Jeolojisi ve Petrol İmkânları adlı çalışmasında en altta Geç Jura-Erken Kretase yaşlı karbonat istifinin bulunduğunu, bunun üzerinde ise Priyaboniyen yaşlı kırıntılı ve karbonat çökellerinin yer aldığını belirlemiştir. Araştırmacı, Eosen yaşlı transgresif istifin üzerinde Geç Oligosen-Erken Miyosen yaşlı kumlu-killi kireçtaşı istifinin açısal uyumsuzlukla bulunduğunu ve bu istifi de uyumlu olarak Burdigaliyen yaşlı kumlu kireçtaşı, şeyl, kireçtaşı ardalanmasının üzerlediğini vurgulamıştır. Geç Oligosen-Erken Miyosen yaşlı düzeyleri Operculina complanata, Amphistegina radiata, Archaias sp., Burdigaliyen yaşlı düzeyleri ise Miogypsina irregularis, Miogypsina saitoi, Operculina complanata, Amphistegina radiata, Miogypsina sp. ve Miolepidocyclina? sp. taksonlarının varlığı ile belirlemiştir. Akkuş (1971) Darende-Balaban civarında yaptığı çalışmayla Mesozoyik yaşlı birimleri Jura-Erken Kretase yaşlı Geniz kalkerleri, Geç Kretase yaşlı Tohma resifleri ve kırıntılı kayaçları kapsayan Ulupınar formasyonu ile tanımlamıştır. Üst Kretase istiflerinin Jura- Erken Kretase yaşlı birimler üzerine uyumsuz olarak geldiğini gözlemlemiştir. Çalışmacı, Tersiyer yaşlı birimleri ise alttan üste doğru Lütesiyen yaşlı Korgan tepe konglomeraları, Yenice formasyonu (kumtaşı-marn-kireçtaşı ardalanması) ve Asartepe formasyonu (kireçtaşı-marn) ile bunlarla uyumlu Priyaboniyen yaşlı Darende ve Balaban formasyonları (jips arakatkılı kumtaşı-silttaşı-marn ardalanması) ve en üst bölümde de Asartepe formasyonu üzerine açısal uyumsuzlukla gelen Burdigaliyen yaşlı Tahtalıtepe formasyonu (marn-marnlı kireçtaşı- kireçtaşı) şeklinde sıralamıştır. Araştırmacı Tahtalıtepe formasyonu nun yaşını Miogypsina irregularis, Miolepidocyclina burdigalensis, Amphistegina radiata, Miogypsina sp. ve Lepidocyclina sp. türlerine dayandırmıştır. İlker ve Özyeğin (1971) Malatya Baseni nin Jeoloji Raporu adlı çalışmalarında bölgede Paleozoyik ten Kuvaterner e kadar istiflerin bulunduğundan bahsederler. Temel birimleri olarak Paleozoyik, Jura-Kretase komprehensif serisi bulunmaktadır. Üst 6

15 Kretase bu birimleri uyumsuz olarak örtmektedir ve üç bölümde incelenmiştir. En altta konglomera, kumtaşı, marn; ortada rudistli kireçtaşı mercekleri; üstte ise gri renkli kireçtaşı, marn, killi kireçtaşı ve kumtaşı bulunur. Bu seri bölgenin bazı yerlerinde Paleosen in pembemsi renkli konglomera, kumtaşı ve kireçtaşlarına geçer. Eosen istifi konglomera, kumtaşı, marn, kireçtaşı ardalanmasından oluşur. Oligosen gri renkli kumtaşı, marn, konglomera, kireçtaşı ve killi kireçtaşından oluşur ve 600 m. civarında bir kalınlığa sahiptir. Malatya ovasının kuzey kesimlerinde yüzeyleyen Miyosen birimleri denizel ve karasal formasyonlarla temsil edilmişlerdir. Denizel formasyonların kalınlığı 500 m. kadar olup üç seviye halinde bulunur. Altta sarımsı-gri renkli bol fosilli kireçtaşı, marn, kumtaşı; ortada kumtaşı, marn ve killi kireçtaşı ardalanımı; üstte ise bol Ostrea lı kireçtaşları yer alır. Karasal şartların hüküm sürdüğü bir ortamda gelişen Üst Miyosen ise arada andezit, bazalt ve tüfit bantlarının bulunduğu kumtaşı, konglomera, kireçtaşı, marn, killi kireçtaşı ardalanımı şeklindedir. Yoldaş (1972) Malatya Kuzeyinin Jeolojisi ve Petrol İmkânları adlı çalışmasında, Mesozoyik yaşlı birimlerin Geç Jura-Erken Kretase yaşlı kireçtaşları ve bunların üzerinde uyumsuz olarak yer alan Maastrihtiyen yaşlı resifal kireçtaşı mercekleri içeren konglomera-kumtaşı-şeyl-killi kireçtaşı serisinden oluştuğunu belirtmiştir. Senozoyik yaşlı çökel istifi ise Eosen (İpreziyen, Lütesiyen), Oligosen, Miyosen (Akitaniyen, Burdigaliyen) yaşlı birimleri kapsamaktadır. Araştırmacı, Lütesiyen yaşlı çökeller ile Akitaniyen, Akitaniyen yaşlı çökeller ile Burdigaliyen yaşlı çökeller arasındaki uyumsuzlukları gözlemlemiştir. Kurtman (1978) Gürün bölgesinin jeolojisi ve tektonik özellikleri adlı çalışmasında Permo-Karbonifer, Mesozoyik (Jura-Kretase, Geç Kretase), Senozoyik (Lütesiyen, Priyaboniyen, Neojen) ve Kuvaterner yaşlı çökelleri ayırtlamıştır. İzdar ve Ünlü (1985) Hekimhan-Hasançelebi-Kulancak Bölgesinin Jeolojisi adlı çalışmalarında bölgedeki litolojik üniteleri Alt, Orta ve Üst seri olarak üç gruba ayırmışlardır. Alt Seri; dolomitleşmiş kristalize kireçtaşları ve yarı mermerler ile serpantinitlerle yakından ilgili olan pembe kireçtaşları ve radyolaritlerden oluşmaktadır. Orta Seri; Üst Kretase transgresyonu ile başlayan ve Eosen e geçen çeşitli litolojik 7

16 birimleri içerir. Üst Seriyi ise; Tersiyer yaşlı alacalı detritikler, marn ve kireçtaşları ile genç Tersiyer evaporitleri oluşturmaktadır. Örçen (1986) Malatya ilinin kuzeybatısında Medik-Ebreme civarındaki çökel kayaların paleontolojisini ve biyostratigrafisini kapsayan çalışmasında Geç Jura dan Kuvaterner e kadar değişik yaşlarda formasyonların varlığından bahsetmiştir. Mikritik ve yer yer dolomitik kireçtaşlarından oluşan Geç Jura-Erken Kretase yaşlı Horasançal formasyonu açık şelf, bu formasyonu uyumsuzlukla üzerleyen çamurtaşı ara tabakalı çakıltaşlarından oluşan Paleosen yaşlı Medik formasyonunun ise alüvyon yelpazesi ortamlarında çökeldiğini belirtmiştir. Medik formasyonunu uyumsuzlukla üzerleyen Orta-Geç Eosen yaşlı Tohma formasyonunun çakıltaşı, kumtaşı, kireçtaşı-marn ardalanmasından oluştuğunu ve lagün, kumsal, şelf ortamlarında çökeldiğini belirtmiştir. Kırıntılı kireçtaşlarından oluşan ve Tohma formasyonunu uyumsuzlukla üzerleyen Akitaniyen yaşlı Çavuş formasyonunun ise sığ şelf ortamında çökeldiğini vurgulamıştır. Çavuş formasyonunu sığ ve açık şelf kökenli kırıntılı kireçtaşı, marn ve resifal kireçtaşı istifiyle belirlenen Burdigaliyen yaşlı Ansurçay formasyonunun uyumsuz olarak üzerlediğini belirtmiştir. Araştırmacı, paleontolojik verilere dayanarak Alt Lütesiyen de Velates schmiedeli biyozonu; Orta Lütesiyen de Nummulites pinfoldi biyozonu; Üst Lütesiyen de Nummulites aturicus biyozonu, Nummulites perforatus asbiyozonu; Alt Priyaboniyen de Nummulites fabianii biyozonu, Chapmanina gassinensis asbiyozonu; Akitaniyen de Miogypsinoides complanatus biyozonu, Burdigaliyen de Miogypsina irregularis ve Miogypsina intermedia biyozonlarını saptamış ve bu biyozonların Türkiye ve dünyanın çeşitli bölgelerindeki eşdeğerleriyle biyostratigrafik ve kronostratigrafik korelasyonlarını yapmıştır. Karaman vd. (1993) Malatya L39 ve L40 paftalarında yer alan inceleme sahasında Doğu Torosların önemli tektonik ve yapısal birimlerinin yüzeylendiğini belirtmişlerdir. Çalışmacılar bölgenin stratigrafik istifinde en altta Arap Platformuna ait birimlerin yer aldığını (Eosen yaşlı Midyat formasyonu ve Erken Miyosen yaşlı Lice formasyonu), bunların üzerinde de tektonik konumlu olarak önce Pütürge Metamorfitlerinin daha sonra da uyumsuzlukla Orta Eosen yaşlı Maden karmaşığının yer aldığını vurgulamışlardır. Orta Eosen yaşlı Maden karmaşığı üzerinde ise yine tektonik konumlu 8

17 olarak alttan üste doğru Geç Kretase yaşlı Kömürhan ofiyolit ve meta-ofiyolitleri ve Baskil magmatitleri ile volkano-sedimanter örtü kayaçlarının bulunduğunu gözlemlemişlerdir. Araştırmacılar Jura-Kretase yaşlı Geniz Kireçtaşı ile Malatya Metamorfitlerinin dokanak ilişkisinin net olmadığını, ancak Geç Kretase yaşlı Gündüzbey formasyonunun Malatya Metamorfitleri üzerinde uyumsuzlukla yer aldığını belirlemişlerdir. Tersiyer yaşlı çökeller en altta Paleosen (Monsiyen) yaşlı Bent formasyonu ile başlamaktadır. İlk defa bu çalışmada tanımlanan ve kısıtlı yayılıma sahip olan birim Geç Kretase yaşlı Gündüzbey formasyonunu uyumsuzlukla örtmektedir. Bent formasyonu ile üzerine gelen ve havzada oldukça geniş bir yayılıma sahip olan Orta-Geç Eosen yaşlı Yeşilyurt formasyonunun dokanağı da uyumsuzdur. Eosen yaşlı birimler üzerinde geçişli olarak yer alan ve daha önceki çalışmalarda fosil tanımlamalarındaki yetersizlikler nedeniyle Akitaniyen yaşlı olarak kabul edilmiş olan çökellerin Oligosen yaşlı olduğunu öne sürmüşler ve Muratlı formasyonu olarak adlandırmışlardır. Sözkonusu birimi Miogypsinoides cf. complanatus, Planorbulina brönnimanni, Victoriella conoidea, Eulepidina cf. dilatata, Nephrolepidina sp., Amphistegina sp., Archaias sp., Spiroclypeus sp., Heterostegina sp. ve Austrotrillina sp. taksonlarının varlığı ile ayırt etmişlerdir. Birim, üzerinde yer alan Erken Miyosen yaşlı Petekkaya formasyonu ile uyumludur. Araştırmacılar Erken Miyosen yaşlı bu birimi de Miogypsina sp., Borelis sp., Asterigerina sp., Acervulina sp. ve Elphidium sp. nin varlığına dayandırmışlardır. Bölgede tanımlanan daha genç yaşlardaki birimler ise altındaki birimlerle uyumsuz ilişkili olan Geç Miyosen-Erken Pliyosen? yaşlı Haçova volkanitleri, Pliyosen yaşlı Sultansuyu formasyonu, Pliyo-Kuvaterner yaşlı Beylerderesi formasyonu, Kuvaterner yaşlı alüvyonlar ve yamaç molozlarından oluşmaktadır. Alkan (1997) Malatya güneyinde Yeşilyurt-Hekimhan arasındaki bölgede yaptığı çalışmada, Malatya baseninin temelini birbirleriyle tektonik ilişkili 5 üniteye ayırmıştır. Bunları alttan üste doğru Yüksekova Karışığı (Üst Kretase), Malatya Metamorfikleri (Paleozoyik-Mesozoyik), Semah Tektonik Dilimi (Kampaniyen-Alt/Orta Maastrihtiyen), Ozan Tektonik Dilimi (Kampaniyen-Alt Maastrihtiyen) ve Hocalıkova 9

18 Melanjı (Kampaniyen-Alt Maastrihtiyen) olarak sıralamıştır. Temel birimlerin üzerinde çakıltaşı, kumtaşı ve resifal kireçtaşlarından oluşan Geç Maastrihtiyen-Erken Paleosen? yaşlı istifin uyumsuzlukla yer aldığını belirtmiştir. Araştırmacı, Orta-Geç Eosen yaşlı birimlerin temel ve Geç Maastrihtiyen-Erken Paleosen yaşlı birimler üzerine transgresif olarak geldiğini gözlemlemiştir. Hekimhan kuzeyi ve batısında Eosen üzerinde Oligosen in uyumsuzlukla yer aldığını; Malatya kuzeyi ve kuzeybatısında da sığ denizel çakıltaşı, kumtaşı, silttaşı, şeyl, kireçtaşı ve kumlu kireçtaşı ardalanmasından oluşan yaşı problemli birimlerin Eosen üzerinde yine açısal uyumsuzlukla bulunduğunu belirtmiştir. Miyosen yaşlı birimlerin Geç Oligosen ile geçişli, Eosen ve temele ait birimler üzerinde ise uyumsuzlukla yer aldığını vurgulamıştır. Erken Miyosen yaşlı birimlerin çakıltaşı, kumtaşı, şeyl, marn, silttaşı ve killi kireçtaşından oluştuğunu ve üzerine de muhtemelen uyumsuzlukla Orta-Geç Miyosen yaşlı gölsel birimlerin, tüf, volkanik ardalanımının ve bunlarında üzerine karasal nitelikli çakıltaşı, kumtaşı, şeyl, silttaşı ve kömür bantları içeren istifin geldiğini belirlemiştir (Çizelge 1.1). Araştırmacı Oligosen yaşlı seviyeleri Miogypsina sp., Lepidocyclina spp., Operculina sp., Amphistegina sp., Archaias sp., Dendritina sp., Asterigerina sp., Peneroplis sp.; Erken Miyosen yaşlı seviyeleri ise Miogypsina sp., Miolepidocyclina sp., Amphistegina sp. ve Elphidium sp. taksonlarının varlığı ile ayırt etmiştir. 10

19 Çizelge 1.1 Malatya Havzası nda daha önce yürütülmüş olan bazı çalışmalara ilişkin stratigrafik korelasyon çizelgesi 11 11

20 Bölgede yapılmış biyostratigrafi kapsamlı ve formasyonların yaşlarını belirlemeye yönelik çalışmalar ise Ayan (1961), Akkuş (1971), Örçen (1986), Özgür (1992), Karaman vd. (1993), Alkan (1997) ve Sirel (2003) tarafından gerçekleştirilmiştir (Çizelge 1.2). Ayan (1961), Akkuş (1971), Örçen (1986), Karaman vd. (1993) ve Alkan (1997) çalışmalarının paleontolojik verileri stratigrafik gözlemleri ile birlikte bir önceki kısımda verilmiştir. Özgür (1992) Levent (Malatya) Yöresi Miyosen Tortullarının Küçük Foraminiferleri, Kireçli Nannoplanktonları ve Biyostratigrafik Konumu adlı çalışmasında, Levent bölgesinde üç adet ölçülü stratigrafi kesiti almış ve bu kesitlerden elde edilen nannoplankton, planktik ve küçük bentik foraminiferleri inceleyerek bölgede 25 planktik, 37 küçük bentik foraminifer ile 24 nannoplankton türü tanımlamıştır. Özellikle, planktik foraminiferlerle nannoplanktonlara dayalı biyostratigrafinin belirlenmesinin amaçlandığı çalışmada, planktik foraminiferlerin N5-N6, nannoplanktonların da NN3 zonuna ait olduğunu saptamıştır. Ayrıca araştırmacı biyostratigrafik verilere dayanarak bölgenin Erken Miyosen Akdeniz transgresyonunun yayılım alanı içerisinde bulunduğunu ve bu transgresyonun zamanının da Orta Burdigaliyen olduğunu ileri sürmüştür. Sirel (2003) Doğu ve Güneydoğu Türkiye nin çeşitli yörelerinde (Malatya, Elazığ, Kahramanmaraş, Hatay, Muş) bulunan Bartoniyen-Oligosen yaşlı istiflerin içerdikleri bentik foraminiferleri tanımlayarak kapsamlı bir biyostratigrafik çalışma yapmıştır. Araştırmacı Nummulitidae, Austrotrillinidae, Soritidae, Alveolinidae, Miogypsinidae, Lepidocyclinidae, Riveroinidae, Rotaliidae, Calcarinidae, Chapmaninidae ve Asterigerinidae familyalarına ait 44 foraminifer türü ile 4 çok sığ, 7 sığ su ortamını karakterize eden bentik foraminifer zonu tanımlamıştır (SBZ ve SBZ 21-23). Akçadağ batısındaki (Batı Malatya) Develi köyü civarında yüzeyleyen Oligosen istifi içerisinde Archaias kirkukensis Henson, Miogypsinoides bermudezi Drooger, M. complanatus (Schlumberger), Austrotrillina asmariensis Adams, A. brunni Marie, Nephrolepidina praemarginata Douvillé, Peneroplis cf. laevigatus d Orbigny, Spiroclypeus sp., Quinqueloculina sp., Malatyna sp., Heterillina sp. ve Miogypsina sp. 12

21 ile SBZ ve SBZ 23 zonlarını saptamıştır. Ancak, araştırmacı Miyosen istiflerinin bentik foraminifer tanımlamalarını ve biyostratigrafisini çalışma dışında tutmuştur. 13

22 Çizelge 1.2 Malatya Havzası nda daha önce yürütülmüş olan çalışmalara ilişkin biyostratigrafik korelasyon çizelgesi 14 14

23 2. GENEL JEOLOJİ Çalışma alanı Doğu Toroslarda Malatya L39 ve L40 paftaları içinde yer almaktadır (Şekil 2.1). İnceleme alanında yer alan birimlerden Oligosen ve Miyosen yaşlı istifler çalışma kapsamında detaylı olarak araştırılmış olup, söz konusu bu istiflerin aksine temel kayaçları olarak ele alınan Eosen ve öncesi yaşlı kaya birimleri ile Miyosen sonrası yaşlı genç birimler araştırılmamıştır. 2.1 Bölgesel Jeoloji Oligosen öncesi ve Miyosen sonrası yaşlı birimler Bölgede temeli oluşturan birimler Orta Triyas-Kretase, Jura-Kretase ve Geç Senoniyen yaşlı neritik kireçtaşları, Geç Kretase-Paleosen yaşlı kırıntılı ve karbonat kayaçları, Erken-Orta Eosen yaşlı karasal kırıntılı kayaçlar, Orta-Geç Eosen yaşlı neritik kireçtaşları ile yine aynı yaştaki kırıntılı ve karbonat kayaçlarından oluşan sedimanter istifler ile Mesozoyik yaşlı ayrılmamış ofiyolitlerden oluşmaktadır. Bu kaya birimleri ile ilgili ayrıntılı veri toplanmamış olup kayaçların özellikleri pek çok farklı çalışmada farklı isimler altında incelenmiştir. Bu birimlerin araştırıldığı çalışmalar Ayan (1961), Akkuş (1971), Yoldaş (1972), Kurtman (1978), Örçen (1986), Karaman vd. (1993) ve Alkan (1997) tarafından sunulmuştur. Yukarıda açıklanan temel birimleri dışında, inceleme alanı yakınlarında yüzeylenen daha genç çökeller ise Geç Miyosen-Pliyosen yaşlı ayrılmamış karasal kırıntılı kayaçlar ve piroklastik kayaçlar ile Pliyosen ve Pliyo-Kuvaterner yaşlı ayrılmamış karasal çökeller ve yer yer özellikleri tanımlanmış olan alüvyon yelpazesi, yamaç molozları ve genç akarsu çökellerinden oluşmaktadır. Genç çökeller çalışma konusu dışında olduğu için detaylı bilgi Ayan (1961), Akkuş (1971), Yoldaş (1972), Kurtman (1978), Örçen (1986), Karaman vd. (1993) ve Alkan (1997) ın incelemelerinden sağlanmıştır. 15

24 Şekil 2.1 İnceleme alanı ve civarının jeoloji haritası (Bilgiç 2002) 16

25 2.2 Çalışma Alanının Genel Özellikleri ve Stratigrafisi İnceleme alanında yaygın olarak izlenen birimler Eosen yaşlı Yeşilyurt formasyonu, Oligosen yaşlı Muratlı formasyonu, Erken Miyosen yaşlı Petekkaya formasyonu, Geç Miyosen-Erken Pliyosen? yaşlı Haçova volkanitleri ile Pliyosen ve Pliyo-Kuvaterner yaşlı Sultansuyu ve Beylerderesi formasyonlarından oluşmaktadır (Şekil 2.2) Yeşilyurt formasyonu (Ty) Birim adını tipik yüzeylenmelerinin gözlendiği Yeşilyurt ilçesinden almış olup Karaman vd. (1993) tarafından Yeşilyurt formasyonu olarak adlandırılmıştır. Akkuş (1971) bu formasyonu Lütesiyen yaşı için Yenice ve Asartepe, Priyaboniyen yaşı için de Darende ve Balaban formasyonları şeklinde ayırarak tanımlamıştır. Hakyemez ve Örçen (1982) ise birime Tohma formasyonu adını vermişlerdir. Birim tabanda Erken Lütesiyen yaşlı konglomera, kumtaşı, silttaşı ve kiltaşı şeklinde ardalanma gösteren bir seviye ile başlamaktadır. Bu seviyenin üzerinde Geç Lütesiyen-Priyaboniyen yaşlı sarıbej renkli, ince-orta tabakalanmalı kireçtaşları yer almaktadır. Birimin kalınlığı yaklaşık 1000 metre civarındadır. İnceleme alanında Oligosen yaşlı Muratlı formasyonu birimin üzerinde geçişli olarak bulunmaktadır (Şekil 2.2) Muratlı formasyonu (Tom) Birim gri-bej-beyaz renkli, orta-kalın tabakalı, yer yer masif görünümlü, sert-çok sert olup bazı düzeylerde çatlaklı, kısmen kırıntılı killi kireçtaşlarından oluşmaktadır. Bazı kesimlerde (Şekil 2.12) tabanda ince-orta tabakalı, kumlu breşik kireçtaşı düzeyleri de gözlenmektedir. Birimin ölçülebilen kalınlığı yaklaşık metre olup Malatya L39 b3 ve L40 a1 pafta sınırları içerisinde fazla yaygın olmayan bir şekilde yüzlek verdiği izlenmektedir. Önceki çalışmalarda fosil tanımlamalarındaki yetersizlikler nedeniyle Oligosen yaşı tespit edilememiş olan birimden Akitaniyen yaşlı olarak söz edilmiştir (Yoldaş 1972, Örçen 1986). Ancak Karaman vd. (1993) çalışmalarında, tespit edilen bentik foraminifer faunasına dayanarak bölgede varlığı daha önce bilinmeyen 17

26 Oligosen istifine değinmişler ve birime Muratlı formasyonu adını vermişlerdir. Birim inceleme alanında Orta-Geç Eosen yaşlı Yeşilyurt formasyonu üzerine geçişli olarak gelmekte, inceleme alanı doğusunda Yeşilyurt ilçesi civarında ise Oligosen çökelimi izlenememektedir. Birim Erken Miyosen yaşlı Petekkaya formasyonu tarafından üzerlenmektedir (Şekil 2.2) Petekkaya formasyonu (Tp) İnceleme alanında yaygın olarak izlenen birim alttan üste doğru sarımsı kahve renkli, ince-orta yatay tabakalı kırıntılı kireçtaşı; gri renkli, orta-kalın yatay tabakalı, az tutturulmuş marn; en üstte ise tabanı çakıltaşı seviyeli resifal özellikte, sarımsı beyaz renkli, iyi tutturulmuş, yer yer masif çok kalın tabakalı kireçtaşı istiflenmesinden ibarettir. Birim Muratlı formasyonu üzerine geçişli olarak gelmekte ve Geç Miyosen- Erken Pliyosen? yaşlı Haçova volkanitleri tarafından kesilerek üzerlenmektedir. Karaman vd. (1993) tarafından Petekkaya formasyonu adı verilen birimin inceleme alanındaki ölçülebilen kalınlığı metre arasında değişmektedir (Şekil 2.2) Haçova Volkanitleri (Th) Topoğrafyanın yüksek olduğu kesimlerde gözlenen birim genellikle bazaltlardan meydana gelmektedir. Yer yer bazaltlara ek olarak tüflü seviyelerde gözlenmektedir. Bazaltlar siyah renkli ve gaz boşlukludur. Haçova volkanitleri Burdigaliyen yaşlı kayaçları kesmekte ve geniş düzlükler şeklinde üzerleyerek örtmektedir. Bu nedenle bölgedeki volkanik faaliyetin yaşı Burdigaliyen sonrası olarak yorumlanmaktadır (Şekil 2.2). 18

27 2.2.5 Sultansuyu formasyonu (Ts) Birim Pliyosen yaşlı karasal, delta ve akarsu çökellerinden oluşan gevşek tutturulmuş konglomera ile başlamakta ve gölsel, beyaz renkli killi, kırıntılı marn ve kireçtaşlarından oluşan seviye ile devam etmektedir. Yaklaşık kalınlığı 300 metredir. Birimin içerisinden geçen doğrultu atımlı sağ yönlü büyük bir fay nedeniyle alt ve üst dokanakları net olarak izlenememektedir. Ancak Burdigaliyen sonrası volkanitleri üzerlediği ve daha sıkı tutturulmuş, oldukça kalın Beylerderesi konglomeralarının altında yer aldığı gözlendiğinden Pliyosen yaşlı olarak kabul edilmiştir (Şekil 2.2) Beylerderesi formasyonu (Tqb) Birim çok kalın sıkı tutturulmuş konglomeralardan oluşmaktadır. Konglomeralar kötü boylanmalı, çoğunlukla mermer ve şistlerden oluşan sıkı tutturulmuş, çamurtaşı ve kil matriks çimentolu, kırmızımsı renkli alüvyon yelpazesi çökelimidir. Kalınlığı yaklaşık 500 metredir. Birim stratigrafik istifte şu ana değin anlatılan tüm kayaçları örten bir görünümdedir ve yatay tabakalıdır. Pliyosen yaşlı birimleri örttüğü ve Kuvaterner e ait yamaç molozları ve alüvyonların altında bulunuşu sebebiyle Pliyo-Kuvaterner yaşlı olarak kabul edilmiştir (Şekil 2.2) Alüvyon (Qal) İnceleme alanında yaygın olarak izlenmeyen kayaçlardır. Düzlük alanları oluştururlar. 19

28 Şekil 2.2 Çalışma alanının genelleştirilmiş stratigrafik kesiti (Karaman vd den alınmıştır) 20

29 2.3 Ölçülü Stratigrafik Kesitlerin Tanıtımı Kuzkaya Ölçülü Stratigrafik Kesiti (FGK) Kuzkaya Ölçülü Stratigrafik Kesiti Malatya L39 b2 paftasında X1: ; Y1: koordinatlarında başlar ve X2: ; Y2: koordinatlarında son bulur (Şekil 2.3). Erken Miyosen yaşlı çökellerden ibaret olan kesit 69 metre olarak ölçülmüş ve toplam 40 adet örnek derlenmiştir. Alınan örnekler alttan üste doğru litolojik olarak ve fosil kapsamı verilerek tanımlanmıştır ve FGK 1-26 şeklinde kodlanarak verilmiştir. Alt dokanak ilişkisi gözlenemeyen istif yaklaşık 3 metre kalınlığında, gri-bej renkli, orta-kalın tabakalanmalı, tamamen yatay konumlu, bol makro kavkı izleri içeren, yüksek ayrışmalı marn ve killi kireçtaşı ile başlamaktadır. Birim planktik foraminifer, nannoplankton ve ostrakod içeriği bakımından oldukça zengindir (FGK-1). Tanımlanan planktik foraminiferler Globigerinoides primordius Blow ve Banner, Globigerina ciperoensis Bolli, Globigerina praebulloides occlusa Blow ve Banner, Globigerina praebulloides leroyi Blow ve Banner, Globigerina praebulloides s.s. Blow, Globigerina ouachitaensis gnaucki Blow ve Banner, Globigerina ouachitaensis s.s Howe ve Wallace, Globigerinella cf. obesa (Bolli), Globigerina cf. angulisuturalis Bolli (Hakyemez, sözlü görüşme); nannoplanktonlar ise Cyclicargolithus abisectus (Müller), Coccolithus eopelagicus (Bramlette ve Riedel), Dictyococcites bisectus (Hay, Mohler ve Wade), Sphenolithus moriformis (Brönnimann ve Stradner), Cyclicargolithus floridanus (Roth ve Hay) (Aydın, sözlü görüşme) dur. Aynı örnek içerisinde tanımlanan ostrakodlar Krithe papillosa (Bosquet), Ruggeria dorukae (Bassiouni), Xestoleberis cf. ventricosa Müller, Cytheropteron sp., Bairdia sp., Quadracythere sp. (Çulha, sözlü görüşme) dir. Ayrıca Pararotalia sp. ve Nonion? sp. gibi küçük bentik foraminiferler tayin edilmiştir. Planktik foraminiferlere göre bu litolojik birimin yaşı Geç Oligosen- Erken Miyosen, Ostrakodlara göre Geç Akitaniyen-Burdigaliyen dir. Nannoplankton topluluğu ise Oligosen yaşını vermektedir (Çizelge 2.1). Birimin hemen üzerindeki kireçtaşlarında bulunan M. polymorpha nın ilk görünüşü Burdigaliyen i işaret etmektedir. Marnlarda bulunan planktik foraminifer ve ostrakod faunasının yaş aralıkları ve üst birimdeki M. polymorpha nın ilk görünüşü dikkate alınarak birimin 21

30 yüksek olasılıkla Akitaniyen yaşlı olduğu düşünülmüştür. Çünkü bugüne kadar yapılmış olan çalışmalarda M. polymorpha Akitaniyen de hiç bildirilmemiştir (Drooger 1993). Birimi oluşturan topluluk bentik foraminifer içermemekle beraber Berggren vd. ne (1995) göre planktik foraminiferlerin M1, nannoplanktonların ise NN1-NN2 zonuna karşılık gelmektedir. Sığ bentik zonlarındaki karşılığı ise Cahuzac ve Poignant ın (1997) SBZ 24 zonudur. Marnların hemen üzerindeki bej-beyaz renkli, ince kırıntılı, orta-kalın tabakalanmalı killi kireçtaşı seviyesinde, istifin 4. metresinde Burdigaliyen yaşlı Miogypsina polymorpha (Rutten) tanımlanmıştır (FGK-2). M. polymorpha nın ilk görünüşü SBZ 25 zonunun alt sınırını çizer. Aynı seviyenin hemen devamında Burdigaliyen için karakteristik ve kozmopolit bir tür olan Miogypsina globulina (Michelotti) saptanmıştır (FGK-3A, 3B). Bu seviyenin devamında istif 69. metreye değin hemen hemen aynı özellikte devam etmektedir. Bej-beyaz renkli, orta-kalın tabakalanmalı, yer yer masif görünümlü, erime boşluklu, tebeşirli, bol makro kavkılı kireçtaşları tüm istif boyunca resifal bir nitelik sergilemektedir. Hemen hemen her seviyede bol iri bentik foraminifer faunasına alg, bryozoa, mercan ve lamelli branşlar eşlik etmektedir. Resifal kireçtaşlarının orta seviyelerinden makro el örneği derlenmiş (FGK-16B) ve Burdigaliyen yaşlı Macrochlamis aff. zizinae (Blanckenhorn) tanımlanmıştır. Miogypsina cinsinin istifin yaklaşık 4. metresinden başlayan yaşamının 68. metrelere yani istifin hemen hemen sonlarına kadar devam ettiği tespit edilmiştir. Resifal nitelikli kireçtaşı seviyelerinde Miogypsina cinsine yer yer Burdigaliyen yaşlı Borelis curdica (Reichel), Borelis sp., Miogypsinid Tip 2, Miolepidocyclina sp., Amphistegina sp., Elphidium sp., Acervulina sp. taksonlarının eşlik ettiği gözlenmiştir. B. curdica nın son görünümü ise SBZ 25 zonunun üst sınırını çizer. 69. metreden sonra kalın (yaklaşık 70 metre) bir örtülü alan geçilmiş ve topoğrafyanın yüksek olduğu yerlerde (1594. metre), yoğun arenalaşmış bazaltların Burdigaliyen yaşlı resifal kireçtaşlarını keserek örttükleri saptanmıştır. 22

31 Şekil 2.3 Kuzkaya Ölçülü Stratigrafik Kesiti (FGK) bulduru haritası (L39b2, Karaman vd. 1993) 23

32 Çizelge 2.1 Kuzkaya ölçülü stratigrafik kesitinde tespit edilen fauna ve flora toplulukları ÖRNEK NO OSTRAKOD PLANKTİK FORAMİNİFER KALKERLİ NANNOPLANKTON MAKROFOSİL 24 FGK - 1 FGK - 16B YAŞ Krithe papillosa (Bosquet) Ruggeria dorukae (Bassiouni) Xestoleberis cf. ventricosa Müller Cytheropteron sp. Bairdia sp. Quadracythere sp. Erken Miyosen (? geç Akitaniyen - Burdigaliyen) Globigerinoides primordius Blow ve Banner Globigerina ciperoensis Bolli Globigerina praebulloides occlusa Blow ve Banner Globigerina praebulloides leroyi Blow ve Banner Globigerina praebulloides s.s. Blow Globigerina ouachitaensis gnaucki Blow ve Banner Globigerina ouachitaensis s.s. Howe ve Wallace Globigerinella cf. obesa (Bolli) Globigerina cf. angulisuturalis Bolli Pararotalia sp. Nonion? sp. Geç Oligosen - Erken Miyosen Cyclicargolithus abisectus (Müller) Coccolithus eopelagicus (Bramlette ve Riedel) Dictyococcites bisectus (Hay, Mohler ve Wade) Sphenolithus moriformis (Brönnimann ve Stradner) Cyclicargolithus floridanus (Roth ve Hay) Geç Rupeliyen - Şattiyen Macrochlamis aff. zizinae (Blanckenhorn) Burdigaliyen 24

33 Şekil 2.4 Kuzkaya Ölçülü Stratigrafi Kesiti nde tespit edilen bentik foraminiferlerin stratigrafik dağılımları (KB Akçadağ, B Malatya) 25

34 2.3.2 Develi Ölçülü Stratigrafik Kesiti (FGD) Develi Ölçülü Stratigrafik Kesiti Malatya L39 b2 paftasında X1: ; Y1: koordinatlarında başlar ve Malatya L39 b3 paftasında X2: ; Y2: koordinatlarında son bulur (Şekil 2.5). Oligosen ve Erken Miyosen yaşlı çökelleri kapsayan kesit 103,60 metre olarak ölçülmüş ve toplam 41 adet örnek derlenmiştir. 22 adet sert kayaç örneği bol fosilli olup yönlü ince kesit çalışması için seçilmiştir. Alınan örnekler alttan üste doğru litolojik olarak ve fosil kapsamı verilerek tanımlanmıştır ve FGD 1-24B şeklinde kodlanarak verilmiştir. İstifin tabanındaki sarımsı bej-beyaz renkli, orta tabakalanmalı kireçtaşlarında Archaias kirkukensis, Austrotrillina asmariensis, A. brunni, Nephrolepidina praemarginata, N. partita, Neorotalia lithothamnica ve Peneroplis cf. laevigatus taksonları tanımlanmıştır (FGD-2A, 2B, 3). Cahuzac ve Poignant ın (1997, 1998) tüm Tetis Oligo-Miyosen i için hazırlamış olduğu sığ bentik foraminifer zonlarına göre bu düzeyler Rupeliyen-Erken Şattiyen e yani SBZ zonuna karşılık gelmektedir. Bu düzeylerin hemen üzerindeki bej-beyaz renkli kireçtaşlarında Nephrolepidina sp., Eulepidina sp. ve Austrotrillina sp. tespit edilmiştir (FGD-4, 5). Aynı seviyelerde bivalvelerden sığ denizel ortamı temsil etmekle beraber, biraz daha düşük tuzlulukta lagüner ortamlarda da yaşayabilen ve Burdigaliyen-Pliyosen yaş aralığını temsil eden Pelecyora (Cordiopsis) islandicoides tanımlanmıştır (Çizelge 2.2). İstifin yaklaşık 10. metrelerindeki bej-beyaz renkli kireçtaşı düzeylerinin ise Planorbulina brönnimanni, Spiroclypeus vermicularis, Spiroclypeus sp., Archaias sp., Nephrolepidina sp., Eulepidina sp., Miogypsinoides sp., Austrotrillina sp., Amphistegina sp. taksonlarını ve çok gelişmiş Rotaliid fertlerini içerdiği görülmüştür (FGD-6, 7). İstifin bu düzeyleri hem tespit edilen bentik foraminifer faunası, hem de altında yer alan Rupeliyen-Erken Şattiyen yaşlı kireçtaşı düzeyleri ve üzerine gelen marnlarda saptanan Erken Miyosen (Akitaniyen) yaşlı planktik foraminifer faunası dikkate alınarak Geç Şattiyen (SBZ 23) olarak yaşlandırılmıştır. Hemen üzerine gelen bej-beyaz renkli, yaklaşık 3 metre kalınlığındaki marnlar planktik foraminifer ve nannoplankton içeriği bakımından zengindir. Planktik foraminiferlerden Globigerinoides primordius Blow ve Banner, Globigerina ciperoensis Bolli, Globigerina praebulloides occlusa Blow ve Banner, 26

35 Globigerina praebulloides leroyi Blow ve Banner, Globigerina ouachitaensis s.s. Howe ve Wallace, Globigerina praebulloides s.s. Blow, Globigerina cf. angulisuturalis Bolli, Globigerinella obesa (Bolli), Globoquadrina dehiscens (Chapman, Parr ve Collins), Globoquadrina venezuelana (Hedberg), Neogloboquadrina continuosa (Blow), Globoturborotalia euapertura (Jenkins),? Globigerinoides sacculifer (Brady),? Globigerinoides quadrilobatus (d Orbigny),? Globigerinoides altiaperturus Bolli (Hakyemez, sözlü görüşme); nannoplanktonlardan ise Cyclicargolithus abisectus (Müller), Coccolithus eopelagicus (Bramlette ve Riedel), Dictyococcites bisectus (Hay, Mohler ve Wade), Sphenolithus moriformis (Brönnimann ve Stradner), Discoaster deflandrei Bramlette ve Riedel, Pontosphaera plana (Bramlette ve Sullivan) ve Helicosphaera sp. tanımlanmıştır (Aydın, sözlü görüşme). Aynı seviyede küçük bentik foraminiferlerden Siphonina sp., Elphidium sp., Ammonia sp. ve Uvigerina sp. tespit edilmiştir (FGD-9). Planktik foraminiferlere göre bu litolojik birimin yaşı Erken Miyosen, nannoplanktonlara göre ise Geç Rupeliyen-Şattiyen dir. Birim içerisinde tanımlanan planktik foraminifer türlerinden Globoquadrina dehiscens in ilk görünümü Akitaniyen i (M1b zonu) işaret etmektedir. Dolayısıyla farklı litolojideki bu birimin yaşı Akitaniyen olarak kabul edilmiştir. Marn çökeliminin hemen üzerine geçişli olarak gelen 10 metre kalınlığında, bej-beyaz renkli, kalın tabakalanmalı, yer yer erime boşluklu, mikritik kireçtaşı seviyeleri (istifin yaklaşık 17. metresi) Miogypsina cinsinin ilk gözlendiği düzeylerdir. Bu seviyenin hemen üzerinden itibaren (FGD-11) istifin en üst seviyesine kadar benzer özelliklerle karakterize, sığ denizel kireçtaşlarında Miogypsina cinsine zaman zaman Burdigaliyen yaşlı Borelis curdica (Reichel), Dendritina cf. rangi d Orbigny, Amphistegina sp., Elphidium sp. ve Peneroplis sp. gibi bentik foraminiferlerin ve alg, bryozoa, mercan ve lamelli branşların eşlik ettiği gözlenmiştir. İstifin yaklaşık 50. metresinde bivalvelerden Oligosen-Erken Miyosen yaşlı (kot yapısına göre olasılıkla Burdigaliyen), normal tuzlulukta çok sığ denizel ortamı temsil eden Hyotissa hyotis (Linné), 93. metresinde de Burdigaliyen yaşlı Pecten aff. burdigalensis Lamarck tanımlanmıştır. Ayrıca eş düzeylerde Ekinidlerden Clypeaster sp. nin bol olduğu gözlenmiştir (FGD-22B). 27