ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ YÜKSEK LİSANS TEZİ ÇAMLIYAYLA (MERSİN) VE GÜNEYDOĞUSUNUN JEOLOJİK VE TEKTONİK İNCELEMESİ

Transkript

1 ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ YÜKSEK LİSANS TEZİ Ayşe KAYA ÇAMLIYAYLA (MERSİN) VE GÜNEYDOĞUSUNUN JEOLOJİK VE TEKTONİK İNCELEMESİ JEOLOJİ MÜHENDİSLİĞİ ANABİLİM DALI ADANA, 2006

2 ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ ÇAMLIYAYLA (MERSİN) VE GÜNEYDOĞU SUNUN JEOLOJİK VE TEKTONİK İNCELEMESİ Ayşe KAYA YÜKSEK LİSANS TEZİ JEOLOJİ MÜHENDİSLİĞİ ANA BİLİM DALI Bu tez /./.. Tarihinde Aşağıdaki Jüri Üyeleri Tarafından Oy Birliği İle Kabul Edilmiştir. İmza... İmza İmza Prof.Dr. Cavit DEMİRKOL Prof.Dr. U.Can ÜNLÜGENÇ Yrd.Doç.Dr. Alican KOP DANIŞMAN ÜYE ÜYE Bu tez Enstitümüz Jeoloji Mühendisliği Anabilim Dalında hazırlanmıştır. Kod No: Prof.Dr. Aziz ERTUNÇ Enstitü Müdürü Bu Çalışma Çukurova Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Tarafından Desteklenmiştir. Proje No: MMF2005YL32 Not: Bu tezde kullanılan özgün ve başka kaynaktan yapılan bildirişlerin, çizelge, şekil ve fotoğrafların kaynak gösterilmeden kullanımı, 5846 sayılı fikir ve sanat eserleri kanunundaki hükümlere tabidir.

3 ÖZ YÜKSEK LİSANS TEZİ ÇAMLIYAYLA (MERSİN) VE GÜNEYDOĞU SUNUN JEOLOJİK VE TEKTONİK İNCELEMESİ Ayşe KAYA ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ JEOLOJİ MÜHENDİSLİĞİ ANABİLİM DALI Danışman : Prof. Dr. Cavit DEMİRKOL Yıl : 2006, Sayfa : 44 Jüri : Prof. Dr. Cavit DEMİRKOL Prof. Dr. Ulvi Can ÜNLÜGENÇ Yrd. Doç. Dr. Alican KOP Çalışma alanı, Mersin ilinin 30 km kuzeyinde yer alan Çamlıyayla (Namrun) ilçesi ve ilçenin güney kesimindeki yaklaşık 110 km 2 lik alanı kapsar. Bu çalışmada 6 ayrı kaya stratigrafi birimi ayırt edilmiştir. İnceleme alanının temelini Alt-Orta Triyas zaman aralığında sığ denizel bir ortamda çökelmiş olan Dişdöken formasyonu oluşturmaktadır. Bu birim üzerine açısal uyumsuz olarak Jura-Kretase yaşlı Demirkazık formasyonu gelir. Daha üstte ise tektonik dokanakla peridotit, serpantinit, gabro, radyolarit ve kireçtaşı bloklarından oluşan Fındık karmaşığı olarak ayırtlanan birim bulunmaktadır. Tersiyer yaşlı birimin en alt kesimini kumlu, siltli, killi kireçtaşlı, marnlı, fosil içerikli ve sığ denizel ortamda çökelmiş Alt-Orta Miyosen yaşlı Kaplankaya formasyonu oluşturur. Kaplankaya formasyonu Mesozoyik yaşlı birimler üzerine açısal uyumsuz olarak bulunmaktadır. İnceleme alanında Kaplankaya formasyonu ile yanal ve düşey yönde geçişli bir ilişki sunan, Orta Miyosen yaşlı ve bol fosil içerikli resifal kireçtaşları Karaisalı formasyonu olarak tanıtılmıştır. İnceleme alanındaki en genç çökelleri karasal Kuvaterner yaşlı alüvyonlar oluşturmaktadır. Anahtar Kelimeler: Stratigrafi, Mesozoyik, Senozoyik, Çamlıyayla, Mersin. I

4 ABSTRACT MSc THESIS GEOLOGICAL AND TECTONICAL INVESTIGATION OF ÇAMLIYAYLA (MERSİN) AND IT S SOUTH EAST Ayşe KAYA DEPARTMENT OF GEOLOGICAL ENGINEERING INSTITUTE OF NATURAL AND APPLIED SCIENCES UNIVERSITY OF ÇUKUROVA Supervisor : Prof. Dr. Cavit DEMİRKOL Year : 2006, Pages : 44 Jury : Prof. Dr. Cavit DEMİRKOL Prof. Dr. Ulvi Can ÜNLÜGENÇ Yrd. Doç. Dr. Alican KOP The study area, which is located to the 30 km north of Mersin, city, covers an area of approximately 110 sq. km, in the town of Çamlıyayla (Namrun) and it s south. As a conclusion of this study, six litostratigraphic units have been distinguished and mapped within the study area. Early-Middle Triassic aged Dişdöken Formation which was deposited in a shallow marine environment, represents the oldest rock units of the study area. This unit is angular unconformably overlain by the Jurassic-Cretaceous Demirkazık Formation. Fındıkpınarı Complex composed of peridotite, serpantinite, gabro, radiolarite and limestone blocks, is located tectonically over the both units. Early-Middle aged Kaplankaya Formation forms at the base of the Tertiary units which consists of sandstone, siltstone, marl, clayey limestone, fosilliferous and which was sedimented in a shallow marine environment. Also Kaplankaya Formation overlies the Mesozoic units with angular unconformity. In the study area, Middle Miocene aged reefal originated fosilliferously limestone, which has lateral and vertical transitional contact relation with Kaplankaya Formation, has been distinguished as Karaisalı Formation. Quaternary terrestrial alluviums forms the youngest sediments in the study area. Key words: Stratigraphy, Mesozoic, Senozoic, Çamlıyayla, Mersin. II

5 TEŞEKKÜR Çukurova Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Jeoloji Mühendisliği Anabilim Dalı nda Yüksek Lisans Tezi olarak hazırlanan bu çalışma, MMF2005YL32 nolu proje kapsamında Araştırma Fonu tarafından desteklenmiştir. Bu projeyi destekleyen Ç.Ü Araştırma Fonuna katkılarından dolayı teşekkür ederim. Tüm çalışmalarım süresince yapıcı eleştirileri ile bana yön veren, aydınlatıcı bilgileri ile çalışmalarımın devamlılığını ve destekleri ile tezimin tamamlanmasını sağlayan danışman hocam Prof. Dr. Cavit DEMİRKOL a; Tez çalışmalarımda değerli bilgilerinden yararlandığım, katkılarıyla tezimin tamamlanmasını sağlayan hocalarım; Prof. Dr. UlviCan ÜNLÜGENÇ, Yrd. Doç. Dr. Alican Kop a, Araş. Gör. Ulaş İnan SEVİMLİ, Araş. Gör. Ali ÖZVAN ve bugüne değin emeği geçen bütün hocalarıma, Tezin tamamlanması aşamasında ve arazi çalışmalarım sırasında benden yardımlarını esirgemeyen meslektaşlarım başta Turgut AKSU olmak üzere, Özkan AŞIK, Akın COŞKUNER ve Seçil ONUR a; Arazi çalışmalarım esnasında maddi ve manevi yardımlarını esirgemeyip bütün olanaklarını bizlere sunan meslektaşım Turgut AKSU nun halası Ülkü TOPBAŞ ve eniştesi Kuddüs TOPBAŞ a; İnce kesitlerin hazırlanması çalışmalarında yardımcı olan Maden Mühendisliği Bölümü İnce Kesit Laboratuar Teknisyeni Osman İBİLİ ye; Ve bugüne değin beni yetiştiren, her aşamada ilgilerini ve desteklerini gördüğüm aileme, arkadaşlarım Çevre Mühendisi Sibel DEMİRCİ ve Radyoloji Teknikeri Fatma EMELCE ye; Ayrıca Yüksek Lisans öğrenimim boyunca bana her konuda destek olan nişanlım Tayfun DEMİRTAŞ a; En içten teşekkürlerimi sunarım. III

6 İÇİNDEKİLER SAYFA ÖZ.. I ABSTRACT.. II TEŞEKKÜR.. III İÇİNDEKİLER.. IV ŞEKİLLER DİZİNİ... VII 1. GİRİŞ ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR MATERYAL METOT Arazi Öncesi Büro Çalışmaları Arazi Çalışmaları Laboratuvar Çalışmaları Değerlendirme ve Tez Yazım Çalışmaları 9 4. ARAŞTIRMA BULGULARI Stratigrafi Mesozoyik Dişdöken Formasyonu (TRd) Demirkazık Formasyonu (JKd) Fındıkpınarı Karışığı (Mfk) Senozoyik Kaplankaya Formasyonu (Tkp) Karaisalı Formasyonu (Tka) Kuvaterner Alüvyon (Qal) Yapısal Jeoloji Doğrultu ve Eğimler Uyumsuzluklar Kıvrımlar Faylar Jeomorfoloji IV

7 4.4 Jeolojik Evrim Ekonomik Jeoloji SONUÇ VE ÖNERİLER.. 41 KAYNAKLAR. 42 ÖZGEÇMİŞ V

8 EKLER Ek 1 Bölgenin Genelleştirilmiş Jeoloji Haritası Ek 2 Bölgenin Jeoloji Enine Kesitleri VI

9 ŞEKİLLER DİZİNİ SAYFA Şekil 1.1. İnceleme alanının yer bulduru Haritası. 3 Şekil 4.1. İnceleme alanının genelleştirilmiş stratigrafi kesiti.. 11 Şekil 4.2. Alt-Orta Triyas yaşlı Dişdöken formasyonunun orta kısımlarında gözlenen killi marnlı seviye Şekil 4.3. Jura-Kretase yaşlı Demirkazık formasyonunun tabanında gözlenen Alt Jura yaşlı kireçtaşları Şekil 4.4. Magmatik kaya kompleksi, Mersin ofiyoliti ve kendisinden yaşlı bloklarını içerisinde bulunduran Fındıkpınarı karışığının genel görünümü 19 Şekil 4.5. Alt Orta Miyosen yaşlı Kaplankaya formasyonu içerisinde gözlenen linyitli seviye Şekil 4.6. Çalışma alanı dışındaki Tersiyer yaşlı Kaplankaya ve Karaisalı formasyonlarının uyumlu dokanak ilişkileri Şekil 4.7. Karaisalı formasyonu ile Kaplankaya formasyonunun uyumlu dokanak ilişkisi Şekil 4.8. Karaisalı formasyonu ile Kaplankaya formasyonunun uyumlu dokanak ilişkisi Şekil 4.9. Karaisalı formasyonu içerisinde bulunan Echinode mate ailesinden Echinid örnekleri Şekil 4.10.Karaisalı formasyonu içerisinde bulunan Echinode mate ailesinden Echinid örnekleri Şekil 4.11.Karaisalı formasyonu içerisindeki Pelecypode gruplarından Pectinidae kavkı örnekleri Şekil 4.12.Karaisalı formasyonu içerisindeki Pelecypode gruplarından Pectinidae kavkı örnekleri Şekil 4.13.Alpin orojenezi sıkışma tektoniği sırasında Mesozoyik yaşlı Demirkazık formasyonunda oluşan kıvrımlar Şekil 4.14.Jura Kretase yaşlı Demirkazık formasyonu ile Alt-Orta Miyosen yaşlı Kaplankaya formasyonu arasındaki faylı dokanak VII

10 Şekil 4.15.Kaplankaya formasyonu içerisindeki sol yanal doğrultu atımlı fay Şekil 4.16.Kaplankaya formasyonu içerisinde gözlenen kömürlü seviye 39 Şekil 4.17.Zevzek Tepe (G4) nin kuzeybatı kesiminde Altıparmak mevkii içindeki kapalı kömür işletmesi VIII

11 1. GİRİŞ Ayşe KAYA 1. GİRİŞ Bu çalışma ile Çamlıyayla (Mersin) dolayında yüzlenen kayaç birimlerinin jeolojik özellikleri incelenmiştir. Çalışma alanı, Orta Toroslar da yer alan Mersin ilinin yaklaşık 30 km kuzeyinde bulunmaktadır (Şekil 1). İnceleme alanı; 1 / ölçekli Adana N33 d1 paftasının güney, Kozan N33 d4 paftasının ise kuzey bölümlerini içermekte olup, yaklaşık 110 km 2 lik bir alanı kapsamaktadır. Topoğrafik yükseltiler m arasında değişmektedir. Genel olarak topoğrafik eğimin güneyden kuzeye doğru arttığı gözlenmektedir. Yörede yer alan önemli yükseklikler kuzeyde (doğudan batıya) Ayvagediği T. (1283 m.- J1), Kale T. (1334 m.- I3), Zevzek T. (1304 m.- G4, G5), Kocabelen T. (1669 m.- C3), Güreş T. (1224 m.- B1) güneyde Tonsargedik T. (1304 m.- J5), Güney T. (1253 m.- H11), Haranalı T. (1065 m.- F10), Ağılık T. (1339 m.- D8, B10) sayılabilir. İnceleme alanı içerisinde bulunan tepelerde eğimler o gibi yumuşak bir topoğrafyaya sahip olmasına karşın Cehennemdere yatağında çok dik bir eğim belirlenmiştir. İnceleme alanının en önemli drenaj ağını Cehennemdere oluşturmaktadır. Cehennemdere çalışma alanının kuzeybatısından K G doğrultusunda derin ve dik bir vadi içerisinde akarken inceleme alanının orta kesiminde dirsek yapmakta ve D B doğrultusunda akmaya devam ederek araziyi kuzey ve güney olmak üzere iki kısma ayırmaktadır. Bitki örtüsü olarak; inceleme alanı güneyinde yerleşim bölgeleri çevresinde meyve bahçeleri, kuzey ve kuzeybatıda ise ormanlık araziler yer almaktadır. Bölgede Akdeniz iklimi hüküm sürmekte olup, yazlar sıcak ve kurak, kışlar ılık ve yağışlıdır. Bölge içerisinde yer alan önemli yerleşim yerleri; Çamlıyayla (Namrun) ilçe merkezi (G2, G3, H2, H3), Sebil köyü (F6), Alanyalı (Alaiye) (A11), Çevlik (I11), Çuvalga (I5) ve Çayırekinliği (J2) mahalleleridir. İnceleme alanı içerisinde asfalt yolu olan ilçe merkezi dışındaki diğer alanlarda ulaşım, stabilize köy yolları ve orman yoları aracılığıyla Cehennemdere vadisinin bazı kısımları haricinde her noktaya oldukça rahat bir şekilde yapılabilmektedir. 1

12 1. GİRİŞ Ayşe KAYA İnceleme alanının güneyinde, doğusunda, güneydoğusunda ve batısında kalan alanlarda çeşitli jeolojik çalışmalar yapılmış olmasına rağmen, bu tezin konusunu oluşturan inceleme alanında çok az sayıda jeolojik çalışma bulunmaktadır. Jeolojik çalışmalar açısından bölgedeki eksikliğin giderilmesi amacıyla inceleme alanında bu çalışma gerçekleştirilmiştir. Yapılan bu çalışma ile inceleme alanının jeolojik özellikleri saptanarak, jeolojik evriminin ortaya çıkarılması amaçlanmıştır. 2

13 1. GİRİŞ Ayşe KAYA Şekil 1.1. İnceleme alanının yer bulduru haritası 3

14 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Ayşe KAYA 2 ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Akman (1982); Sebil köyü ve kuzeyini kapsayan Yüksek Mühendislik Tez çalışmasında altı formasyon ayırt etmiştir. Yaşlıdan gence doğru; Üst Permiyen yaşlı Mercenindere formasyonu, bunun üzerine açısal uyumsuzlukla gelen Üst Triyas yaşlı Cehennemdere formasyonu, Jura Alt Kretase yaşlı Taştepe formasyonu, hemen üzerinde açısal uyumsuz yerleşen Üst Kretase yaşlı Tekir formasyonu ve Alt Orta Miyosen yaşlı Sebil formasyonudur. Sebil formasyonunu da kendi içerisinde; Aracadere, Yellibelen, Kavlaktepe, Tepebaşı üyelerine ayıran çalışmacı, inceleme alanının zaman içerisinde Palatin, Laramiyen, Fragosav ve Attik orojenik dönemler etkisi altında kaldığını da belirtmiştir. Ünlügenç (1986); Kızıldağ yayla (Adana) dolayının jeoloji incelemesi adlı çalışmasında ayrıntılı jeoloji incelemesi yapmış ve bu çalışmayı Yüksek Lisans Tezi olarak hazırlamıştır. İnceleme alanında farklı stratigrafik dizilim ve yapısal konum sunan allokton, paraotokton ve otokton birimleri ayırtlamıştır. Paraotokton konumlu birimleri; Permo Karbonifer yaşlı Karahamzauşağı formasyonu, Mesozoyik yaşlı Demirkazık kireçtaşı ile Yavça formasyonunun oluşturduğunu belirtmiştir. Allokton konumlu Kızıldağ Melanjı ve Faraşa Ofiyolitinin Alt Maestrıhtiyen sonrası bölgeye yerleştiğini açıklamıştır. Bölgede otokton konumlu Tersiyer yaşlı birimlerin ise sırasıyla; Oligosen Alt Miyosen yaşlı Gildirli formasyonu, Alt Miyosen yaşlı Kaplankaya formasyonu ve Orta Üst Miyosen yaşlı Karaisalı kireçtaşı olduğunu belirtmiştir. Yetiş ve Demirkol (1986); Adana Baseni Batı Kesiminin Detay Jeoloji Etüdü isimli çalışmalarında temeli Paleozoyik yaşlı Yerköprü ve Karahamzauşağı formasyonlarının oluşturduğunu, bölgede ayrıca Triyas Kretase yaşlı Demirkazık formasyonu ile havzanın düşey salınımlarla derinleştiği kesimlerde Üst Kretase yaşlı Yavça formasyonunun bulunduğunu belirlemişlerdir. Allokton konumlu Kızıldağ Melanjı ve Faraşa Ofiyoliti nin bölgeye Maestrihtiyen de belirten çalışmacılar, Tersiyer yaşlı birimlerin Paleozoyik ve Mesozoyik yaşlı litostratigrafi birimlerinin oluşturduğu düzensiz bir paleotopografya üzerinde gelişmiş olduğunu öne sürmüşlerdir. Çalışmacılar ayrıca kısa mesafelerde yatay ve düşey yönde geçişler 4

15 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Ayşe KAYA gösteren Tersiyer birimlerinin sırasıyla; Gildirli, Karsantı, Kaplankaya, Karaisalı, Güvenç, Cingöz, Kuzgun ve Handere formasyonları olduğunu ortaya belirtmişlerdir. Keniş (1988); Sarıkavak (Tarsus - İÇEL) Manyezit Yataklarının Jeolojisi ve Metallojenisi konulu Yüksek Lisans Tez çalışmasında; Jura Kretase yaşlı; Demirkazık kireçtaşı, Üst Kretase yaşlı; Kızıldağ Melanjı ve Mersin Ofiyoliti, Oligosen Alt Miyosen yaşlı; Gildirli formasyonu, Alt Miyosen yaşlı; Kaplankaya formasyonu, Alt Orta Miyosen yaşlı; Karaisalı kireçtaşı ile Kuvaterner yaşlı; Alüvyon olmak üzere toplam 7 birim ayırtlanmış olup, ayrıca manyezit yatağının da ayrıntılı etüdünü yapmıştır. Demirkol (1989); Pozantı Karsantı Karaisalı (Doğu Toros) arasında kalan platformun Karbonifer Permiyen den günümüze kadar olan gelişimini bölümlere ayırarak ortaya koymuş ve formasyonların litolojik özelliklerine dair detaylı bilgiler vermiştir. Tersiyer yaşlı birimlerin Mesozoyik Paleozoyik yaşlı birimler üzerine uyumsuzlukla geldiğini ifade etmiştir. Miyosen başında (Burdigaliyen) güney ve güneydoğu yönünde gelişen denizel transgresyon ile karadan beslenmenin etkin olduğu alanlarda plaj sığ denizel nitelikli kırıntılı sedimanlar (Kaplankaya formasyonu) çökelirken, bunun dışında kalan topografik yükseltilerde ise resifal nitelikli Karaisalı formasyonunun çökeldiği ileri sürülmüştür. Transgresyonun Tortoniyen e kadar kuzeye ilerlemesi nedeni ile kıyı çizgisi Karaisalı formasyonu ve resif ilerisi fasiyes inde kuzeye doğru ilerlemiş olduğu belirtilmiştir. Usta (1989); Kıralan Dolayının Jeolojisi adlı Yüksek Lisans Tez çalışmasında altı litostratigrafi birimi ayırt etmiş, stratigrafik kalınlık, litolojik değişim ve ortamsal yorum için Miyosen yaşlı Kaplankaya formasyonunun kalınlığını ölçmüş ve 1/ ölçekli yapı haritası hazırlayarak bölgenin jeolojik evriminin tarihçesini irdelemiştir. Uçar (1991); Bucak Çokak (ADANA) Alanının Stratigrafisi adlı Yüksek Lisans Tez çalışması ile çalışma alanında Permo Karbonifer yaşlı; Karahamzauşağı formasyonu, Üst Triyas Jura Kretase yaşlı Demirkazık kireçtaşı, Oligosen Alt Miyosen yaşlı Gildirli formasyonu, Alt Orta Miyosen yaşlı Kaplankaya formasyonu ve Orta Miyosen yaşlı Güvenç formasyonlarını ayırtlamıştır. 5

16 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Ayşe KAYA Avşar (1992); Namrun (MERSİN) Yöresinin Bentik Foraminifer Faunası nın sistematik incelenmesi ile bölge stratigrafisi hakkında bilgi vermeyi amaçlayan çalışmasında, bölgede Üst Kretase, Paleojen ve Neojen yaşlarında kaya birimlerinin yüzeylenmiş olduğunu belirtmiştir. Ayrıca Üst Kretase yi oluşturan ofiyolitik malzemenin radyolarit, kireçtaşı blokları ve fliş karakterli çökellerden türediğini, Üst Paleosen (İlerdiyen) çökellerinin ise kumtaşı, kiltaşı ve kumlu killi kireçtaşından ibaret olduğunu işaret etmiştir. Alt Eosen Küviziyen çökellerinin İlerdiyen ile uyumlu olan kumtaşı, marn ve killi kireçtaşından oluştuğunu belirtmiştir. Orta Eosen (Lütesiyen) in kirli beyaz, sarı ve krem renginde iyi tabakalanmalı, killi kireçtaşları ile temsil edildiğini belirten araştırmacı; killi kireçtaşı ve çakıltaşlarından oluşan Neojen çökellerinin Lütesiyen çökelleri üzerine uyumsuz olarak geldiğini öne sürmüştür. Açlan (1993); Namrun Güneydoğusu (MERSİN) Yöresinin Jeolojik ve Petrografik İncelemesi başlıklı Yüksek Lisans Tez çalışmasında; Mesozoyik ve Senozoyik yaşlı sekiz adet birim ayırtlamış, çalışma alanında temeli Jura Kretase yaşlı Demirkazık kireçtaşı (otokton), Üst Kretase yaşlı Mağmatik kompleks, Fındık karmaşığı ve Mersin Ofiyoliti (allokton) nin oluşturduğunu belirtmiştir. Çalışmacı, bölgedeki Senozoyik birimlerin otokton konumlu Gildirli (Oligosen Alt Miyosen) ve Kaplankaya formasyonları (Alt Miyosen) ile Karaisalı kireçtaşı (Alt Orta Miyosen) tarafından temsil edildiğini ve Miyosen yaşlı birimlerinin temel üzerinde uyumsuz konumlu olduğunu öne sürmüştür. Şahinoğlu (1998); Kocayer ve Şahna (MERSİN) Yöresinin Jeoloji ve Petrografisi konulu Yüksek Lisans Tez çalışmasında; bölgede yerleşme yaşı Üst Kretase olan Ofiyolitik seri ve Ofiyolitli Melanj ile Miyosen kireçtaşlarını ayırtlamıştır. Ofiyolitik serinin büyük bir bölümünün harzburjitlerden oluştuğunu ve bunlarda da yoğun tektonik etkilere maruz kalmaları sonucu yaygın serpantinleşmenin görüldüğünü belirtmiştir. Bölgesel olarak çok farklı kalınlıklarda görülen bol fosilli ve üzerinde karstik yapıların fazla geliştiği Miyosen kireçtaşlarının Ofiyolitik seri üzerine uyumsuz olarak geldiğini belirtmiştir. 6

17 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Ayşe KAYA Tekbaş (2000); Namrun güneyi (Çapar Parmakkurdu arası) Ofiyolit Diliminin Jeolojisi ve Petrografik İncelemesi konulu Yüksek Lisans Tez çalışmasında; sekiz ayrı litostratigrafi kaya birimi ayırt etmiştir. Bunlar sırasıyla, Mesozoyik yaşlı olan Demirkazık kireçtaşı, Mağmatik kompleks, Fındık karmaşığı, Mersin Ofiyoliti ile Senozoyik yaşlı Gildirli formasyonu, Kaplankaya formasyonu, Karaisalı kireçtaşı, Alüvyon birimleridir. Çalışma alanında Mağmatik kompleks ve Fındık karmaşığı birimlerini içeren kayaç topluluğu Mersin Ofiyolitli Melanj ı olarak tanımlamıştır. Aydoğdu (2002); Boğazpınar - Sandal (İÇEL) dolayının statigrafisi Yüksek Lisans Tez çalışmasında; Kaplankaya formasyonunun çökelme ortamının resif gerisi olduğunu belirtmiştir. Karaisalı kireçtaşlarının resifal özellikli olduğunu, Burdigaliyen Langhiyen yaş aralığında çökeldiğini öne sürmüştür. Tersiyer yaşlı Kaplankaya, Karaisalı formasyonlarının, Mesozoyik yaşlı Demirkazık formasyonu üzerine açısal uyumsuzlukla geldiğini ve Kaplankaya ile Karaisalı arasında da yanal ve düşey geçiş olduğuna da işaret eden araştırmacı, Çamlıyayla nın yaklaşık 15 km doğusundaki çalışma sahası içerisinde bulunan fayların Ecemiş ve Cevizlik faylarının devamı niteliğinde olduğunu ileri sürmüştür. Ekingen (2003); Çamlıyayla (MERSİN) yöresinin Tektono Statigrafik Özellikleri Yüksek Lisans Tezinde, altı farklı kaya stratigrafisi birimi ayırt etmiştir. Bunlar Orta Triyas Kretase yaşlı Demirkazık formasyonu, Santoniyen Maestrıhtiyen yaşlı Yavça formasyonu, Üst Kretase yaşlı Fındıkpınarı karışığı, Oligosen Alt Miyosen yaşlı Gildirli formasyonu, Alt Orta Miyosen yaşlı Kaplankaya formasyonu ve bu formasyonla yanal ve düşey geçişli olan Alt Orta Miyosen yaşlı Karaisalı kireçtaşlarıdır. Sevimli (2003); Demirhisar (MERSİN KD su) civarının jeolojisi ve Sedimantolojik Özellikleri konulu Yüksek Lisans Tez çalışmasında; Kuzgun ve Karaisalı Formasyonlarına ait sedimantolojik kesitler çıkarmış ve derlediği örneklerden elde ettiği bulgulara dayanarak Karaisalı formasyonuna Alt Üst Miyosen yaşını vermiştir. Çalışmacı alınan sedimantolojik kesitlere dayanarak Kuzgun formasyonunun sığ denizel bir deltayik ortamda çökeldiğini açıklamıştır. 7

18 3. MATERYAL METOD Ayşe KAYA 3. MATERYAL METOD Çamlıyayla (MERSİN) dolayının jeolojik incelemesi isimli bu çalışmada toplam 110 km 2 lik bir alanın 1/ ölçekli jeolojik haritası hazırlanmıştır. Büro çalışması, arazi çalışması, laboratuvar çalışması ve tez yazım çalışmaları olmak üzere başlıca dört aşamada gerçekleştirilen bu çalışmanın ana amacı; stratigrafik ve tektonik özelliklerini belirleyerek inceleme alanının jeolojik evrimini ortaya koymak olmuştur. Bu çalışmaya 2005 yılı bahar aylarında literatür ve kaynak araştırması çalışmaları ile başlanmıştır ve 2006 yıllarında ise arazi çalışmaları gerçekleştirilmiştir. 3.1 Arazi Öncesi Büro Çalışmaları: Bu aşamada öncelikle çalışma alanının 1/ ölçekli topografik haritaları ile genel olarak Adana havzası ve inceleme alanı ve yakın civarını kapsayan bölgelerde yapılmış olan önceki çalışmalar derlenmiştir. Derlenen çalışmaların arazi çalışması öncesi detaylı bir şekilde incelenmesi ve yorumlanması sonucunda yapılacak arazi çalışmalarına ilişkin gerekli olan planlamalar yapılmıştır. 3.2 Arazi Çalışmaları: Arazi çalışmaları evresinde öncelikle çalışmaların gerçekleştirilmesinde çok önemli bir yeri olan konaklama ve arazide ulaşımı sağlayacak taşıt ihtiyacının karşılanması işlemi gerçekleştirilmiştir. Daha sonra arazi çalışması sırasında gerekli olan jeolog çekici, saha defteri, pusula, 1/ ölçekli topografik harita, lup, fotoğraf makinesi ve GPS temin edilmiştir. Arazi çalışması sırasında; inceleme alanında yüzeylenen kayastratigrafi birimler formasyon mertebesinde ayırtlanarak, bu formasyonların sınırları ile tabaka ve fay gibi ölçülebilen yapısal unsurların konumları 1/ ölçekli topoğrafik harita üzerine işlenmiştir. Böylece bölgenin 1/ ölçekli detay jeoloji haritası 8

19 3. MATERYAL METOD Ayşe KAYA elde edilmiştir. İnceleme alanında yüzeyleyen tüm kaya birimleri ve bu birimler içerisinde gözlenen tüm yapılardan çok sayıda düzlemsel yapılardan doğrultu ve eğim ölçümleri yapılmış, gerekli görülen yerlerde, birimlerden örnek alma ve fotoğraf çekme çalışması yapılmıştır. Ayrıca inceleme alanında yüzeyleyen tüm birimlerin fiziksel özellikleri saha defterine ayrıntılı olarak işlenmiştir. 3.3 Laboratuvar Çalışmaları: Arazi çalışmaları sırasında gerekli görülen yerlerden alınan kaya örneklerinden Çukurova Üniversitesi Müh. Mim. Fakültesi Jeoloji Mühendisliği bölümü ince kesit hazırlama laboratuvarında ince kesitler hazırlanmıştır. Elde edilen ince kesitler Jeoloji Mühendisliği Bölümünün ilgili öğretim elemanları ve araştırmacılarınca polarizan mikroskoplarda incelenmiş ve elde edilen bulgulara ilişkin fotoğraflar çekilmiştir. 3.4 Değerlendirme ve Tez Yazım Çalışmaları: Arazi öncesi, arazi ve laboratuvar çalışmaları ile elde edilen tüm veriler değerlendirildikten sonra, bölgenin stratigrafik ve tektonik konumunu ortaya koyan harita, kesit, tablolar ve araziden alınmış görüntüler yardımı ile çalışma alanının detay jeolojisini içeren bir yüksek lisans tez çalışması hazırlanmıştır. 9

20 4 ARAŞTIRMA BULGULARI 4.1 Stratigrafi İnceleme alanı, Orta Toroslar ın güney bölümünde yer alan Çamlıyayla (Namrun) ilçesi ve ilçenin güney kesimindeki yaklaşık 110 km 2 lik alanı kapsar. Çamlıyayla (Namrun) ve yakın yöresindeki kaya birimlerini ve tektonostratigrafik özelliklerini belirlemeyi amaç edinen bu çalışmada 6 ayrı formasyon belirlenmiştir. Bunlar yaşlıdan gence doğru sırasıyla; Alt-Orta Triyas yaşlı Dişdöken formasyonu, Jura Kretase yaşlı Demirkazık formasyonu, Üst Kretase yaşlı Fındıkpınarı karışığı, Alt Orta Miyosen yaşlı Kaplankaya ve Karaisalı formasyonları ile Kuvaterner yaşlı alüvyonlardır (Şekil 4.1). 10

21 Şekil 4.1. İnceleme alanının genelleştirilmiş stratigrafi kesiti 11

22 4.1.1 Mesozoyik Dişdöken Formasyonu (TRd) Dişdöken formasyonu adı ilk kez Serdar ve diğ. (1985) tarafından birimin yüzleklerinin gözlendiği Dişdöken yayla civarındaki, kumtaşı, killi-kumlu kireçtaşı ve kireçtaşı litolojileri için kullanılmıştır. Çalışma alanında benzer özellikleri gösteren birim için aynı adın kullanılması uygun görülmüştür. Dişdöken formasyonu çalışma alanının batı kesiminde oldukça sınırlı bir alanda yüzlek vermektedir. Birimin yüzeylemesini, Ağılık T. (B9) nin kuzeybatısı (A7, A8, B8) ndaki alanlarda görmek mümkündür (Ek-1). Birim inceleme alanında başlıca; kireçtaşı, kumtaşı, marn ve killi kireçtaşından oluşmaktadır. Birimin tabanında ayrışmış yüzeyi; gri-açık gri, taze kırık yüzeyi; açık gri renkli, ince-orta tabakalı, sert-sağlam yapılı, oldukça çatlaklı ve kırıklı, çatlak ve kırıkları kalsit dolgulu, mikritik dokulu, stramatolitik kireçtaşı bulunmaktadır. Birimin üst seviyelerinde ise silttaşı ve şeylerle ardalanan ayrışmış yüzeyi; bej-sarımsı gri, taze kırık yüzeyi; mavimsi gri renkli, ince tabakalı, dayanımsız, kıymıksı-kırıklı yapılı ve metamorfizma geçirerek şistleşmiş kırmızımsı sarı-alacalı renkli, laminalanmalı marnlar bulunmaktadır (Şekil 4.2). Daha üst seviyelerde ise marn-dolomit ardalanması ve Orta Triyas yaşlı, ayrışmış yüzeyi; griaçık gri, taze kırık yüzeyi; gri renkli, orta-kalın tabakalı, kötü kokulu, sert-sağlam yapılı, çatlaklı ve kırıklı, çatlaklar arası kalsit dolgulu, mikritik dokulu dolomitlere geçiş gözlenmektedir. 12

23 Şekil 4.2. Alt-Orta Triyas yaşlı Dişdöken formasyonun orta kısımlarında gözlenen killi marnlı seviye (Cehennemdere vadisi içerisinden GB ya bakış) İnceleme alanında tabanı gözlenemeyen Dişdöken formasyonu üzerine açısal uyumsuz olarak Demirkazık formasyonu gelmektedir. Üzerindeki Jura-Kretase yaşlı Demirkazık formasyonuyla uyumsuz bir dokanağa sahip olması yanında, bu dokanağın daha sonraki tektonik olaylara bağlı olarak hareket etmiş olması nedeniyle, çalışma alanında Dişdöken formasyonunun gerçek kalınlığı belirlenememiştir. Ancak birimin görünür kalınlığı m. arasında değişmektedir. Serdar ve diğ. (1985) Mansurlu-Tufanbeyli civarındaki incelemelerinde, birim içerisinden aldıkları örneklerden; Rechtocornuspira kalhori, Glomospira sp., Glomospirella sp., Inudutina sp., fosillerini belirleyerek, Alt-Orta Triyas yaşını elde etmişlerdir. 13

24 Dişdöken formasyonu içerisinde, birime yaş verebilecek nitelikte fosil bulgusuna rastlanılmamıştır. Stratigrafik konumu, litolojik özellikleri, alt-üst dokanak ilişkileri ve Serdar ve diğ. (1985) nin Mansurlu-Tufanbeyli civarındaki incelemelerindeki benzerliklere dayanılarak, birimin Alt-Orta Triyas yaşlı olduğu kabul edilmiştir. Genel litolojik özellikleri ve paleontolojik verilere göre Dişdöken formasyonu, çalkantılı sığ bir deniz ortamında çökelmiş olmalıdır. Birimin tabanındaki stramatolitik kireçtaşları, alg türü organizmaların rahatlıkla yaşayabileceği ve süspansiyon halde malzemenin bulunduğu bir gel-git ortamını yansıtmaktadır. Silttaşı ve şeyl ardalanımından oluşan litolojiler gel-git arası düzlüğünde, killi kireçtaşı ve marnlar ise gel-git altı veya çok sığ ve açık bir şelf ortamını işaret etmektedir. Birimin üst seviyelerindeki marnların yer yer silttaşı ve kumtaşı seviyelerinin gözlenmesi, ortamın zaman zaman sığlaştığını göstermektedir (Kop, 2003). 14

25 Demirkazık Formasyonu (JKd) Karanfildağ ile Maden boğazı arasında geniş yayılım sunan, açık-koyu gri renkli, sert, orta-kalın tabakalı, çatlaklı, involutina sp. ve alg dışında fazla mikro fosil içermeyen, çoğunlukla mikritik yapılışlı olan kireçtaşları Yetiş (1978) tarafından Demirkazık formasyonu olarak adlandırılmıştır. Çalışma alanında benzer özellikleri gösteren birim için aynı adın kullanılması uygun görülmüştür. Demirkazık Formasyonu çalışma alanının kuzey, kuzeybatı ve orta kesimlerinde geniş mostralar vermektedir. Demirkazık Formasyonunun mostra verdiği yerler özellikle; Cehennemdere nin aktığı vadi ve civarıdır. Ayrıca inceleme alanında; Ayvagediği tepenin batısı (I1), Palaz T. (E3) ve kuzey kesimleri, Güreş T. (B1) ve etrafındaki eşdeğer yükseltideki alanlar, Cehennemdere nin aktığı vadi (A5, A6, C8, D9, E9, F9, G9, H8, I8, J9, J10) ve yakın civarı, Ağılık T. ( B9 ), Kızıltaş Sırtı (D9, D10, E9), Kepenek T. (F8, G8) ve Küllüm Mevkii (J8) nde Demirkazık formasyonuna ait yüzeylemeler gözlenmektedir (Ek-1). Demirkazık Formasyonu, inceleme alanında başlıca; dolomit, dolomitik kireçtaşı ve kireçtaşından oluşmaktadır. Birimin tabanında ayrışmış yüzeyi; kırmızımsı kahverenkli, taze kırık yüzeyi; gri-açık gri renkli, orta-kalın katmanlı, oldukça kıvrımlı bir yapıya sahip, içerisinde metamorfik çakıllar gözlenen, Alt Jura yaşlı kireçtaşları bulunmaktadır (Şekil 4.3). Birimin üst seviyelerinde ise, ayrışmış yüzeyi; gri-koyu gri renkli, taze kırık yüzeyi; gri-açık gri renkli, orta-kalın tabakalı, yer yer masif görünümlü, bol kırık ve çatlaklı (çatlaklar arası iri kalsit dolgulu), H 2 S kokusu ve şekerimsi dokusu ile karakteristik dolomitler gelmektedir. Daha üst seviyelere çıkıldıkça dolomit miktarı azalmakta, dolomitik kireçtaşı, en üst seviyelerde ise kireçtaşı şeklinde gözlenmektedir. 15

26 Şekil 4.3. Jura-Kretase yaşlı Demirkazık Formasyonunun tabanında gözlenen Alt Jura yaşlı kireçtaşları (Sebil-Cehennemdere yolu (C7) üzerinden batıya bakış) Formasyon, inceleme alanında tabanda Alt-Orta Triyas yaşlı Dişdöken formasyonu ile açısal uyumsuz, tavanda ise Fındıkpınarı karışığı tarafından tektonik dokanakla üzerlenecek şekilde bir dokanak sunmaktadır. Bu ilişki en iyi şekilde Cehennemdere vadisinin güneyinde kalan alanlarda gözlenmektedir. İnceleme alanında 2244 m. yüksekliğindeki Güreş T. (B1) den Cehennemdere nin aktığı 600 lü kotlara kadar Demirkazık birimi görülebilmektedir. Demirkazık formasyonu içerisinde yapılan arazi çalışmaları sırasında herhangi bir makro fosile ve alınan örneklerde de mikro fosile rastlanılmamıştır. İlker (1975) tarafından Demirkazık kireçtaşlarından alınan örneklerin ince kesitlerinde; Cuneolina sp., Miliolidae, Ophthalmididae, Textularidae, Valvulammina cf. Picardi, Stomiospheara conica, Pithonella cf. Ovalis, Praeglobotruncana sp., Pithonella cf., Trejoi gibi Kretase fosillerine rastlanmış ve birimin yaşının, yapılan kronostratigrafi ve litostratigrafi çalışmaları sonrasında Orta Toroslarda çok geniş bir yayılım gösteren Jura Kretase olduğu belirlenmiştir. 16

27 Stratigrafik konumu, litolojik özellikleri ve ayrıca Yetiş (1978) in Demirkazık formasyonu içerisinde bulduğu Miliolidae, Thaumatoporella sp. gibi fosiller birimin, sığ denizel, sıcak bir şelf ortamında çökelmiş olabileceğini göstermektedir. 17

28 Fındıkpınarı Karışığı (Mfk) İnceleme alanı içerisinde yer alan Jura Kretase yaşlı Demirkazık formasyonu üzerine tektonik dokanakla Fındıkpınarı karışığı gelmektdir. Birim içerisinde daha önceki çalışmacılarca ayıtlanan magmatik kaya kompleksi, Mersin ofiyoliti ve kendisinden yaşlı bloklarını içerisinde bulunduran Fındık karmaşığını barındırmaktadır (Açlan, 1993). Birim içerisinde ayrıntılı çalışma ve ayırtlama yapılmadığından birim içerisindeki tüm litolojiler Fındıkpınarı karışığı adı altında tanıtılmıştır. Fındıkpınarı karışığı çalışma alanının güney kesimlerinde, özellikle Haranalı T. (F10) ve Güney T. civarında (G10, G11, H10, H11, I10, I11) mostra vermektedir. Fındıkpınarı karışığına inceleme alanının kuzey kesiminde rastlanılmamaktadır (Ek- 1). İnceleme alanı içerisindeki Fındıkpınarı karışığı genellikle ayrışmış yüzeyi yeşil, taze kırık yüzeyi yeşil, kırmızı, alacalı renkli serpantinize harzburjitler, kırmızımsı açık kahverenkli, 5 15 cm. kalınlığında ince tabakalı, kendi içerisinde faylanmalı radyolaritler, peridotitler, gri koyu gri renkli gabro gibi kayalarıyla diğer otokton litolojilere göre rahatlıkla ayırt edilebilmektedir ( Şekil 4.4). 18

29 Şekil 4.4. Magmatik kaya kompleksi, Mersin ofiyoliti ve kendisinden yaşlı bloklarını içerisinde bulunduran Fındık karmaşığının genel görünümü (Boz tepe Böğ rüeğri köy yolundan kuzeye bakış) Fındıkpınarı karışığı Jura Kretase yaşlı Demirkazık formasyonu üzerinde, tektonik konumludur. Birimin üzerine ise inceleme alanının bazı kesimlerinde uyumsuz bir dokanakla, Alt-Orta Miyosen yaşlı Kaplankaya formasyonu ile başlayan Tersiyer çökelleri gelmektedir. Farklı litolojilerden bloklar içeren Fındıkpınarı karışığının oluşum yaşı ile ilgili kesin bir şey söylenemese de tektonik dokanakla bölgeye yerleşme yaşı için; üzerlediği en genç birim olan Jura-Kretase yaşlı Demirkazık formasyonundan daha genç olduğu söylenebilir. 19

30 4.1.2 Senozoyik Kaplankaya Formasyonu (Tkp) Adana Baseni kuzey kesiminde yer alan Kaplankaya Tepe de tipik kesit yeri ve mostrası bulunan, Alt Miyosen yaşlı, grimsi sarı renkli kumlu siltli kireçtaşı, çakıllı kumtaşı ve marnlarla temsil edilen birim ilk kez Yetiş ve Demirkol (1986) tarafından Kaplankaya formasyonu olarak isimlendirilmiştir. Bu çalışmada da benzer litoloji ve yaştaki birimler için aynı adlama kullanılmıştır. Birim çalışma alanı içerisinde geniş mostralar vermektedir. Bunlardan başlıcaları; Çayırekinliği mah. (J2), Çuvalga mah.(i5), Çamlıyayla ilçe merkezi (H2, H3), Zevzek T. (G4, H4, G5, H5) civarı, Sebil köyü (F6, F7, G6), Yellibelen Sırtı (C6, D6 ve D4, E5) nın güney ve kuzeydoğu kesimleri, Güney T. (H11) civarı ve Çevlik mevkii doğusu (J11) gibi topoğrafyanın kısmen düz olduğu kesimlerdir (Ek- 1). Kaplankaya formasyonu genel olarak boz renkte çakıllı kumtaşı, kumtaşı, kumlu-çakıllı kireçtaşlarından oluşmaktadır. Birim altta, gri renkli, iyi pekişmiş, sertsağlam, karbonat çimentolu taban konglomerası ile başlayıp, kahverenkli, kötü boylanmalı, tane destekli, masif görünümlü çakıltaşı kumtaşı ardalanmalarından oluşan bir seviye ile devam etmektedir. Çakıllar oldukça yuvarlak olup başlıca; kireçtaşı, kuvars, ofiyolit, radyolarit ve çört yapılışlıdır. Birimi meydana getiren çakılların tane boyutları farklı olup renkler sarı-kahverengi, gri boz arasında değişim göstermektedir. Birimin taban seviyesi üzerine; ayrışmış yüzeyi sarımsı kahve, taze kırık yüzeyi sarımsı yeşil renkli, ince orta tabakalı, yuvarlak, iyi boylanmalı, ince orta taneli, denizel lamellibranch, gastrapod ve ekinid dikenleri içeren kumtaşı silttaşı gelmektedir. Kumtaşı-silttaşı içerisinde ince tabakalı linyitli seviye gözlenmektedir (Şekil 4.5). Birimin tavanında ise yeşilimsi sarı gri renkli, ince orta tabakalı, orta dayanımlı, kıymıksı kırıklı marnlar ve kırıkları kalsit dolgulu killi kumlu kireçtaşları gözlenmektedir. 20

31 Şekil 4.5. Alt Orta Miyosen yaşlı Kaplankaya formasyonu içerisinde gözlenen linyitli seviye (Kale tepe güneyindeki Çamlıyayla mezarlığından kuzeye bakış) Kaplankaya formasyonu tabanda Jura-Kretase yaşlı Demirkazık formasyonu ile uyumsuz, tavanda ise Alt Orta Miyosen yaşlı Karaisalı formasyonu ile yanal ve düşey geçişli olarak gözlenmektedir (Şekil 4.6). 21

32 Şekil 4.6. Çalışma alanı dışındaki Tersiyer yaşlı Kaplankaya ve Karaisalı formasyonlarının uyumlu dokanak ilişkileri (Ayvagediği tepe doğusundan kuzeydoğuya bakış ) Kaplankaya Formasyonu ile Alt Orta Miyosen yaşlı Karaisalı kireçtaşları arasındaki yanal ve düşey yöndeki geçişli dokanak ilişkisine bakılarak, paleotopografik çukurlukları dolduran Miyosen denizinin oldukça sığ olan kesimlerinde Kaplankaya formasyonunun çökeldiği, bu çökelmeyle eş zamanlı olarak da paleotopografyanın deniz altında kalan yüksek tepelerinin resifal organizmaların yaşayabileceği bir ortam haline geldiği ve bu kesimlerde de Karaisalı kireçtaşlarının oluştuğu söylenebilir. Yapılan araştırmalarda Kaplankaya formasyonunun bol miktarda makro ve mikro fosil içerdiği gözlenmiştir. (Açlan,1993) yaptığı çalışmada derlediği örneklerden; Elphidium sp., Peneroplis sp., Asterigerina sp., Textularia sp., Amphistegina sp., Bonelis melo curdica (REICHEL), Biloculina sp., Globigerina sp., Heterostegina sp., Lepidocyclina sp., Miliolidae ve Alglerden oluşan fosil topluluğunu elde ederek birime Alt Orta Miyosen (Burdigaliyen Langhiyen) yaşını vermiştir. 22

33 İnceleme alanı civarında çalışmalarda bulunmuş olan diğer araştırmacılara ait paleontolojik bulgular da bu yaş aralığını destekler niteliktedir (Özçelik ve Yetiş, 1994; Aydoğdu, 2002, Uçar, 1991). Tabanda Jura-Kretase yaşlı Demirkazık formasyonu ile uyumsuz bir dokanağa sahip olan Kaplankaya formasyonu, tavanda Alt Orta Miyosen yaşlı resifal nitelikli Karaisalı kireçtaşları ile yanal ve düşey geçişlidir. Sunduğu dokanak ilişkileri yanında denizel lamellibranch, echinid, gastropod ve çeşitli foramlar kapsaması nedeniyle Kaplankaya formasyonu resif ile kıyı arasında kalan dar bir alanda çökelmiş olmalıdır. 23

34 Karaisalı Formasyonu (Tka) Birimin adı ilk kez Schmidt (1961) tarafından Adana Baseni içinde tipik olarak Karaisalı (KB Adana) dolaylarında bulunan beyaz krem renkli, algli, mercanlı kireçtaşı içerikli litoloji için kullanılmıştır. Daha sonraki çalışmalarda araştırmacılar bu birim için genellikle; taban konglemerası ile başladığı yerlerde Karaisalı formasyonu (İlker, (1975); Koçyiğit ve Beyhan, 1998) adlamasını kullanmışlardır. Bu çalışmada da oldukça geniş bir alan kaplayan ve litolojik benzerlik sunan birim için Karaisalı formasyonu adı uygulanmıştır. Birim inceleme alanında görüldüğü her yerde litolojik, paleontolojik, morfolojik ve fiziksel özellikleri ile kendini açıkça belli eder. Karaisalı formasyonu çalışma alanında başlıca; Kale T. (Namrun Kalesi) (I3), Zevzek T. (F4, F5, F6, G4, G5), Kavlak T. (E4), Tonsargedik T. (J5, J6), Kepenek T. (F7), Sakız T. (I9), Güney T. (H11), Küçük Güney T. (H10) ve Kesikkaya T. (J10) de gözlenmektedir (Ek-1). Karaisalı formasyonu arazide meydana getirdiği dik şevler ile kolayca tanınmaktadır. Birim inceleme alanında başlıca resifal nitelikli kireçtaşlarından oluşmaktadır. Karaisalı formasyonunun ayrışmış yüzey rengi gri açık gri renkler gösterirken taze kırık yüzeyi sarı, kirli sarı, krem rengi göstermektedir. Birimin tabanında az siltli biyoklastik kireçtaşı ara katmanlı, orta kalın tabakalı ve yer yer yumrulu kireçtaşlarından; üst seviyeleri ise bol alg, mercan parçaları, foraminifer, gastropod ve ekinid fosilleri içeren resifal kireçtaşlarından oluşmaktadır. Birim genellikle masif görünümlü yer yer de orta kalın tabakalıdır. Karaisalı formasyonunun yüzey kısımları, atmosferik etkiler nedeni ile yağmur ve rüzgar aşındırmaları sonucu çatlaklı ve karstik erime boşluklu bir yapı sunmaktadır. Genelde tabanda Alt Miyosen yaşlı Kaplankaya formasyonu (Tkp) ile yanal ve düşey geçişli bir dokanak sunan Karaisalı formasyonu (Şekil 4.7,8) çalışma alanının bazı bölgelerinde Demirkazık formasyonu üzerinde uyumsuz konumlu olarak gözlenmektedir; Kepenek T.(F8), Sakız T.(I9), Kesikkaya T.(J10). 24

35 Şekil 4.7. Karaisalı formasyonu ile Kaplankaya formasyonunun uyumlu dokanak ilişkisi (Zevzek tepeden güneydoğuya bakış) Şekil 4.8. Karaisalı formasyonu ile Kaplankaya formasyonunun uyumlu dokanak ilişkisi (Zevzek tepeden kuzeydoğuya bakış) 25

36 Karaisalı formasyonu inceleme alanında, Cehennemdere nin aktığı vadi tabanlarında gözlenen Kuvaterner yaşlı alüvyonlardan sonraki en genç birimdir. Sığ derinlikteki Miyosen denizinin çekilmesiyle ortam karasal nitelik kazanmış olmasından dolayı Karaisalı formasyonu bölgedeki topoğrafik yükseklikleri oluşturmuş ve inceleme alanında Karaisalı formasyonu üzerinde başka bir birim gözlenmemiştir. Karaisalı formasyonu resifal nitelikli olmasından dolayı zengin bir fosil içeriğine sahiptir. İnceleme alanındaki makro fosiller genellikle Ostrea kavkıları ve krinoid saplarıdır (Şekil 4.9,10,11,12). Çalışma alanında daha önce yapılan araştırmalarda Ekingen (2003) ; Amphistegina sp., Operculina sp., Textularia sp., Miliolidae sp., Globigerinatheka sp., Bryozoa, Mercan ve Mollusk kavkı parçaları tespit etmiştir. Bu fosil içeriğine göre birime Burdigaliyen Langhiyen yaşı verilmiştir. 26

37 Şekil 4.9. Karaisalı formasyonu içerisinde bulunan Echinode mate ailesinden Echinid örnekleri (Zevzek tepe G5) Şekil Karaisalı formasyonu içerisinde bulunan Echinode mate ailesinden Echinid örnekleri (Zevzek tepe G5) 27

38 Şekil Karaisalı formasyonu içerisindeki Pelecypode gruplarından Pectinidae kavkı örnekleri (Zevzek tepe G5) Şekil Karaisalı formasyonu içerisindeki Pelecypode gruplarından Pectinidae kavkı örnekleri (Zevzek tepe G5) 28

39 Karaisalı formasyonu (Tka); sığ, çalkantılı ve ılık Miyosen denizi altında bulunan paleotopografik yükseltiler üzerinde resif yığışımları şeklinde gelişmiştir (Yetiş, 1978). 29

40 4.1.3 Kuvaterner Alüvyon (Qal) Birim, Kuvaternerde akarsuların eğim yukarı bölgelerden taşıdığı ve eğim derecesinin iyice azaldığı ve yataklarının genişlediği bölgelerde biriktirdiği başlıca; ofiyolit, kireçtaşı, magnezitten türeme çakıllar ile kum, silt ve kil boyutu malzemelerden oluşmaktadır. Çakılların boyutları 1 40 cm arasında değişir ve oldukça kötü boylanmalıdır. İnceleme alanında sadece Cehennemdere ırmağının aktığı vadi içerisinde eğimin düşük olduğu yerlerde alüvyon oluşumları gözlenmektedir. 30

41 4.2 YAPISAL JEOLOJİ Doğrultu ve Eğimler Çalışma alanında bulunan formasyonlar içerisinde çok sayıda doğrultu ve eğim ölçümleri yapılmış, bunlar içerisinde özellikle Mesozoyik yaşlı birimlerin doğrultu ve eğim değerlerinin kendi içlerinde farklılıklar gösterdiği gözlemlenmiştir. Mesozoyik birimlerden Jura Kretase yaşlı Demirkazık formasyonundaki masif görünüm sebebiyle çok fazla doğrultu ve eğim ölçümü yapılamamıştır. Ancak ölçülebilen değerlerin büyük bir bölümünde doğrultu yönü KD GB ve eğim yönü KB GD olarak farklılıklar göstermektedir. Eğim açı değerleri o arasında değişmektedir. Senozoyik yaşlı birimler Mesozoyik yaşlı birimler üzerine açısal uyumsuz olarak gelmekte ve genel olarak yatayla maksimum 25 o GD ye varan küçük eğim açısı değerleri vermektedir. Eğim değerleri bu birimlerin faylar ile olan dokanaklarında 45 o GD ye kadar çıkabilmektedir. Doğrultu yönleri genellikle KD ve eğim yönleri GD şeklinde gözlenmiştir. 31

42 4.2.2 Uyumsuzluklar İnceleme alanı içerisindeki uyumsuzluklar Alpin orojenezi etkisi altında gelişmişlerdir. Tersiyer yaşlı Kaplankaya ve Karaisalı formasyonlarının, Mesozoyik yaşlı birimler üzerine açısal uyumsuz olarak geldiği belirlenmiş, benzer uyumsuzluk Kuvaterner yaşlı alüvyonlarla olan sınırda da gözlenmiştir Kıvrımlar İnceleme alanı içerisinde bulunan Mesozoyik yaşlı birimlere ait kıvrımlar, Alpin orojenezi sırasında sıkışma tektoniği içerisinde şekillenmiştir (Şekil 4.13). Şekil Alpin orojenezi sıkışma tektoniği sırasında Mesozoyik yaşlı Demirkazık formasyonunda oluşan kıvrımlar (Ayvagediği tepe doğusu) 32

43 Mesozoyik yaşlı birimler üzerine açısal uyumsuz olarak gelen Senozoyik birimler genel olarak sıkışma tektoniğinden uzak olarak paleotopoğrafik çukurlukları doldurur nitelikte çökelmişlerdir. Genelde yatay ve yataya yakın tabakalanma gösteren bu formasyonlarda kıvrımlanma gözlenmemektedir. 33

44 4.2.4 Faylar İnceleme alanı Doğu ve Orta Toros sınırını oluşturan Ecemiş Fay Kuşağının etkisi altındadır. Ecemiş fayı güney kesimde fay koridoru özelliğini kaybederek çatallaşmalar gösterir. Çalışma alanı içerisinde yaklaşık birbirine paralel 6 adet sol yanal doğrultu atımlı fay ayırt edilmiştir. Bu faylar genel olarak KD GB doğrultusunda araziyi kesmektedirler. Fayların kuzeybatıdan güneydoğuya doğru sıralanışı şu şekildedir; Birinci fay; Kozağacı Mevkii (F1) kuzeyinden çalışma alanı içerisine girip G50B doğrultusunda Kocabelen T. (C3) nin kuzeyinden geçerek Avcıyokuşu T. (A4) nin güneyinden geçerek devam eden, yaklaşık 7 km uzunluğunda sol yanal doğrultu atımlı bir faydır. İkinci fay; Güzle Mevkii (D4) kuzeybatısından G55B doğrultusunda çalışma alanı içerisine girip Avcıyokuşu T. (A4) nin güneyinden geçerek devam eden, yaklaşık 4 km uzunluğunda sol yanal doğrultu atımlı bir faydır. Üçüncü fay; çalışma alanı içerisinde iki ayrı parçadan oluşmaktadır. Birinci parça Çamlıyayla nın kuzeydoğusundaki Ayvagediği T. (J1) den çalışma alanı içerisine girip G55B doğrultusunda ilçe merkezinin kuzeyinden geçerek Palaz T. (E3) ye kadar uzanan 4,5 km. uzunluğunda sol yanal atımlı bir faydır. Palaz T. mevkii dolayında fay güneye doğru 250 m. lik bir atlama yaparak devam etmektedir. Bu fay G45B doğrultusunda olup Altıparmak mevkii (F3) kuzeyinden, Güzle mevkii (D4) ve Avcıyokuşu T. (A4) nin güneyinden geçerek devam etmektedir (Şekil 4.14). Fay doğrultusu boyunca Kaplankaya formasyonu, Demirkazık formasyonu ile yan yana gelmektedir. Sol yanal doğrultu atımlı bu fayın uzunluğu yaklaşık 6 km. dir. 34

45 Şekil Jura Kretase yaşlı Demirkazık formasyonu ile Alt-Orta Miyosen yaşlı Kaplankaya formasyonu arasındaki faylı dokanak (Kavlak tepe kuzeyinde Güzle mevkii içerisinden batıya bakış) Dördüncü fay; inceleme alanı içerisinde açılma fayı şeklinde gözlenen iki parçadan oluşmaktadır. Çamlıyayla nın güneydoğusunda Çuvalga mah. (I5) nin kuzeyi, Zevzek T. (G4) nin güneyinden geçen G60B doğrultusundaki 4,5 km. lik kısmı, K.Zevzek T. (E6) nin güneybatı kesiminde G35B doğrultusu ile Çamlıyayla ilçe merkezinin kuzeyinden çalışma alanına girip, Kavlak T. (E4) nin doğusundan geçen yaklaşık 11 km. lik kısmı ile birleşmekte ve araziyi Ağılık T. (B9) nin kuzeyinden geçerek devam etmektedir (Şekil 4.15). 35

46 Şekil Kaplankaya formasyonu içerisindeki sol yanal doğrultu atımlı fay(zevzek tepeden güneye bakış) Çalışma alanı içerisinde iki parçadan oluşan sol yanal doğrultu atımlı dördüncü fay; Çuvalga mah. (I5) kuzey kesiminde Demirkazık formasyonu ile Kaplankaya formasyonunu yan yana getirmektedir. Beşinci fay; çalışma alanına Tonsargedik T. (J5) nin güneyinden girip G65B doğrultusuyla Kepenek T. (F7) nin kuzeyinden geçip Kızıltaş Sırtı (E9) ve Ağılık T. (B9) nin kuzeyinden geçerek Alaiye mah. (A11) nin kuzeyinden geçerek devam eden, yaklaşık 9 km uzunluğunda sol yanal doğrultu atımlı bir faydır. Altıncı fay; çalışma alanına Tonsargedik T. (J5) nin güneyinden girip G60B doğrultusuyla Kepenek T. (F7) nin güneyinden geçip Kızıltaş Sırtı (E9) ında çatallaşarak Alaiye mah. (A11) nin doğusundan geçerek devam eden, yaklaşık 8 km uzunluğunda sol yanal doğrultu atımlı bir faydır. Ayrıca beşinci ve altıncı faylar ın devam ettiği Alaiye mah. (A11) civarında Üst Kretase yaşlı Fındıkpınarı karışığı ile Jura-Kretase yaşlı Demirkazık formasyonunun aynı seviyede bulunmaları eğim atımlı normal fayların gözlenmesini sağlamıştır. 36

47 4.3 Jeomorfoloji Çalışma alanı içerisinde kireçtaşlarından oluşan Karaisalı formasyonu, Dişdöken formasyonu ve Demirkazık formasyonu bulundukları alanlarda sarp ve yüksek tepeleri, çakıl, silt ve kil gibi kırıntılı malzemelerden oluşan Kaplankaya formasyonu ve alüvyonlar ile kaplı alanlar da düşük eğimli yumuşak topoğrafyalı alanları oluşturmuşlardır. İnceleme alanı içerisinde genç Karaisalı formasyonu yüksek kesimlerde sarp ve dik tepelerde, daha yaşlı olan Dişdöken ve Demirkazık formasyonları ise dik ve derin vadilerde yüzeylemeler sunmaktadır. Çalışma alanı içerisinde drenaj ağı (Ek 1) nın en önemli öğesi olan Cehennemdere, Demirkazık Formasyonu içerisinde derinliği 500 m. yi bulan dik ve derin vadiler oluşturmuştur (Ek 2). 37

48 4.4 Jeolojik Evrim İnceleme alanında tabanda yer alan Alt-Orta Triyas yaşlı Dişdöken formasyonu bulunmaktadır. Geç Triyas dönemi genel olarak bir aşınma dönemidir. Bu dönemde mevcut yaşlı formasyonların malzemelerinden oluşan bir taban konglomerası Toroslar ın genelinde bir rehber tabaka niteliğindedir (Tekbaş, 2000; Ekingen, 2003). Çalışma alanında Jura-Kretase Demirkazık formasyonunun tabanını oluşturan çakıllı kireçtaşları bu Geç Triyas konglomeralarını temsil etmektedir. Geç Triyas tan sonra ortamın sığ denizel bir platform (şelf) niteliği kazandığını ve bu dönemin Kretase başlarına kadar sürdüğünü Demirkazık formasyonunun inceleme alanı içerisinde de görülebilen düzenli ve tekdüze litolojisinden çıkarabiliriz. Kretase sonlarında tektonik hareketliliğin oldukça arttığı, bölgenin derin denizel bir ortam haline geldiği düşünülmektedir. Bölgedeki bütün Mesozoyik birimler üzerine bindirme ile gelen Üst Kretase (Maestrihtiyen) yaşlı ofiyolitik melanj ve mağmatik malzeme bu dönemdeki tektonik hareketliliğin oldukça büyük olduğunun belirtisidir. Ecemiş fayı ile doğudan sınırlanan Orta Toroslar bölgesi ve Güney Orta Anadolu daki Neotektonik dönem olayları Anadolu nun genelindeki olaylar ile uyumludur. Orta Toroslar bölgesi neotektonik dönem başlarında (Orta Miyosen) sığ denizel alanlarla kaplı bir paleocoğrafya sunmakta ve bu denizel alanlar Orta Anadolu masifi üzerinde peneplen morfolojisinin egemen olduğu karasal alanlarla bağlanmaktadır. Neotektonik süreçlerin başlaması ile bölge Orta Geç Miyosen den itibaren K G yönlü sıkışma rejiminin etkisinde kalmış ve morfolojik olarak yükselmiştir. Bu sıkışma dönemi Toros kuşağında en son dağ oluşum (orojenez) evresini temsil etmektedir (Ekingen, 2003). 38

49 4.5 Ekonomik Jeoloji İnceleme alanı içerisinde Zevzek T. (G4) nin kuzeybatısında geniş bir yayılım gösteren Alt-Orta Miyosen yaşlı Kaplankaya Formasyonunun taban seviyesi içerisinde kalınlığı 1 m. yi bulan kömür tabakaları gözlenmiştir (Şekil 4.16). Şekil Kaplankaya formasyonu içerisinde gözlenen kömürlü seviye (Altıparmak Mevkii ndeki kapalı maden ocağı yanından güneydoğuya bakış) Bölgede kömür rezerv çalışmaları 1954 yılında Zevzek T. (G4) nin kuzey kesiminde yer alan Altıparmak mevkii (F3) ve civarında yoğunlaştırılmıştır. Daha sonraki yıllarda karotlu sondaj çalışmaları ile linyit rezervi hakkında daha sağlam bilgilere ulaşılmıştır (Ekingen, 2003). İnceleme alanında çalışması durdurulmuş halde bir adet kapalı maden ocağı bulunmaktadır (Şekil 4.17). 39

50 Şekil Zevzek tepe (G4) nin kuzeybatı kesiminde Altıparmak mevkii nde Kaplankaya Formasyonu içerisindeki kapalı kömür işletmesi (Altıparmak mevkii nden güneye bakış). 40

51 5. SONUÇ VE ÖNERİLER Ayşe KAYA 5. SONUÇ VE ÖNERİLER Adana N33 d1 ve Kozan N33 d4 paftaları içerisinde yer alan inceleme alanı Mersin ilinin yaklaşık 30 km kuzeyinde bulunan Çamlıyayla ilçesi ve güneyindeki yaklaşık 110 km 2 lik bir alanı kapsamaktadır. Bu çalışmada; inceleme alanında yüzeylenen kaya birimlerinin paleontolojik ve sedimantolojik incelemeleri yapılmış ve bölgenin tektoniği ortaya çıkarılmaya çalışılmıştır. Bu çalışma sonucundaki bulgular şu şekilde sıralanabilir: 1) Çalışma alanında yüzeylenen kayaçlardan alınan kaya örneklerinin laboratuvar çalışmaları ve arazi gözlemleri sonucunda, inceleme alanında yüzeylenen kaya birimlerinin stratigrafik ve tektonik ilişkisinin ortaya çıkarılmaya çalışılmış, bölgenin 1/ ölçekli detay jeoloji haritası, jeoloji enine kesitleri ve genelleştirilmiş stratigrafi kesiti hazırlanmıştır. 2) Çalışma alanında altı farklı stratigrafi birimi ayırt edilmiştir. Bunlar; Alt-Orta Triyas yaşlı Dişdöken formasyonu, Jura-Kretase yaşlı Demirkazık formasyonu, Üst Kretase yaşlı Fındıkpınarı karışığı, Alt Orta Miyosen yaşlı Kaplankaya formasyonu, Alt Orta Miyosen yaşlı Karaisalı formasyonu ve Kuvaterner yaşlı alüvyonlardır. 3) Kaplankaya ve Karaisalı formasyonlarından oluşan Tersiyer istifinin tabanda Dişdöken formasyonu, Demirkazık formasyonu ve Fındıkpınarı karışığından oluşan Mesozoyik istifi ile açısal uyumsuz olduğu belirlenmiş, benzer uyumsuzluk Kuvaterner yaşlı alüvyonlarda da belirlenmiştir. 4) İnceleme alanında görülen Kaplankaya formasyonu ile Karaisalı formasyonunun yatay ve düşey yönden geçişli olduğu belirlenmiştir. 5) Üst Kretase yaşlı Fındıkpınarı karışığının tektonik dokanakla Jura-Kretase yaşlı Demirkazık formasyonu üzerine yerleştiği belirlenmiştir. 6) Çalışma sahasında görülen ve Fındıkpınarı karışığı olarak ayırtlanan birim radyolarit, serpantinit ve kireçtaşlarından oluşmaktadır. 7) Çalışma alanı içerisinde yaklaşık birbirine paralel altı adet sol yanal doğrultu atımlı fay ayırt edilmiştir. Bu faylar genel olarak KD GB doğrultusunda araziyi kesmektedirler. İnceleme alanında gözlenen fayların Orta Toroslar la Doğu Toroslar ın sınırını oluşturan Ecemiş ve Cevizlik faylarının devamı niteliğinde olduğu görüşü benimsenmiştir. 41