LİBYA NIN GENEL EKONOMİK DURUMU VE TÜRKİYE İLE EKONOMİK-TİCARİ İLİŞKİLERİ

Transkript

1 T.C. TRABLUS BÜYÜKELÇİLİĞİ TİCARET MÜŞAVİRLİĞİ LİBYA NIN GENEL EKONOMİK DURUMU VE TÜRKİYE İLE EKONOMİK-TİCARİ İLİŞKİLERİ AĞUSTOS 2008 TRABLUS

2 1 İÇİNDEKİLER SAYFA NO BÖLÜM I 1. GİRİŞ SOSYAL VE EKONOMİK GÖSTERGELER Ülke Kimliği 2.2. Sosyal Göstergeler 2.3. Ekonomik Göstergeler 3. ÜLKE HAKKINDA GENEL BİLGİLER Ülkenin Kısa Tarihçesi 3.2. Siyasi ve İdari Durum 3.3.Coğrafi Bilgiler 4. GENEL EKONOMİK DURUMU Genel durum 4.2. Tarım 4.3. Sanayi 4.4. Ulaştırma ve Telekomünikasyon 4.5. Hizmetler (Bankacılık, Turizm, Sigortacılık, Diğer Hizmetler) 4.6. Petrol ve Gaz 4.8. Doğal Kaynaklar 5. EKONOMİK VE TİCARİ İLİŞKİLER Genel Durum 5.2. Ödemeler Dengesi ve Sermaye Hareketleri 5.3. Yıl İçinde Alınan Ekonomik Önlemler ve Uygulamalar 5.4. Dış Ticaret 5.5. Dış Ticaret İstatistikleri BÖLÜM II 1. TÜRKİYE İLE EKONOMİK VE TİCARİ İLİŞKİLER Ekonomik İlişkilerin Genel durumu 1.2. Ticari İlişkilerin Genel Durumu 1.3. Dış ticaret İstatistikleri 1.4. Ticari İlişkilerde Bilinmesi Gerekli Genel Konular 1.5. Yıl İçinde Açılan Fuarlar 1.6. Türkiye nin Pazara Giriş İmkanları 1.7. Belli Başlı Ekonomik ve Ticari Kuruluşalar 2. SORUNLAR, GÖRÜŞLER VE ÖNERİLER Sorunlar 2.2. Görüş ve Öneriler KAYNAKÇA : 64

3 2 BÖLÜM I 1. GİRİŞ Bu raporda, Libya nın sosyal ve ekonomik göstergeleri; kısa tarihçesi; siyasi ve idari durumu ile coğrafi özellikleri hakkında bilgi verildikten sonra, ülkenin genel ekonomik durumu ile ticari ilişkileri incelenmiştir. Türkiye ile ekonomik ve ticari ilişkileri ise ayrı bir bölümde ayrıntılı olarak incelenmiş; sorun, görüş ve önerilere yer verilmiştir. 2. SOSYAL VE EKONOMİK GÖSTERGELER 2.1. ÜLKE KİMLİĞİ Devletin Adı : Libya Arap Halk Sosyalist Cemahiriyesi Başkenti : Trablus Yönetim Biçimi : Teorik olarak Cemahiriye, yerel konseyler aracılığıyla gerçekleştirilen Halkın Cumhuriyeti olarak açıklanmaktadır. Resmi Dili : Büyük şehirlerde Arapça, İtalyanca ve İngilizce yaygın olarak anlaşılmaktadır. Dini : %97 Sünni Müslüman, %3 diğer dinler Para Birimi : Libya Dinarı (LD) Döviz Kuru ( ) : 1$=1,22 LD (Resmi Kur) Yüzölçümü : Km² Nüfus : ( yabancı nüfusu dahil) (Temmuz 2007 tahmini) 2006 yılı itibariyle Libya da 1350 Türk vatandaşı yaşamaktadır. Yıllık nüfus artışı (%) : 2,262 (2007 tahmini) Nüfus Yoğunluğu (Kişi/Km²) : 3,46 (Ülkenin %90 dan fazlası çöl olduğundan, nüfusun %90 ı kıyı bölgelerinde yaşamaktadır) Mesai Saatleri ve Günleri : Yapılmakta olan işin türüne göre değişiklik göstermekle birlikte çalışma saatleri, Pazar Perşembe günleri arasında genel olarak 08:00 14:30 dur. Resmi tatil günü Cuma ve Cumartesi dir. Bankalar, kamu kuruluşları ile pek çok firma Cumartesi çalışmaktadır. Büyük Kentler : Trablus, Bingazi, Misurata, Zuvara, Sirte, Sebha, El-Hums Önemli Limanlar :El-Hums, Bingazi, Derna, Marsa El Briga, Misurata, Ra's Lanuf, Tobruk, Tripoli, Zuvara

4 3 Türkiye ile Saat Farkı : Türkiye ile saat farkı bulunmamaktadır. Ancak yaz saati uygulaması olmadığından, Türkiye de yaz saati uygulandığı dönemde Türkiye den 1 saat geridir. Haftalık Çalışma Saati (Ortalama) : 36 saattir. Resmi Tatil Günleri (Milli, Dini, vb) : Halk Eğemenliğinin ilanı 3 Mart Kurtuluş Günü 11 Haziran Devrim Günü 23 Temmuz Ulusal gün 1 Eylül Dini bayramlar Hicri takvime göre kutlanmaktadır. Uluslararası Telefon Kodu : SOSYAL GÖSTERGELER Ortalama Ömür : 76,88 yıl Kadın : 79,23 Erkek : 74,64 Okuma Yazma Oranı (%) : (15 yaş ve üstü okuyup yazabilmektedir.) Toplam nüfus : 82,6 Erkek : 92,4 Kadın : 72 (2003 tahmini) Kullanımdaki Başlıca Telefon Hattı: (2003) Mobil Telefon Sayısı : Libyana Com: Madar Com: (2006) Televizyon İstasyonu : 12 (1 adet tekrarlayıcı) (1999) İnternet Kullanıcısı : (2005) İnternet Sağlayıcısı : 31 (2006) Karayolu Uzunluğu : Toplam : km Asfalt : km Şose : km (1999) Yıllık Elektrik Üretimi : 19,44 milyar kwh (2004) Yıllık Elektrik Tüketimi : 18,08 milyar kwh (2004)

5 EKONOMİK GÖSTERGELER GSYİH ($) (Satınalma Gücü Paritesi) Reel GSYİH Artış Oranı (%) Kişi Başına (GSYİH)($) : 72,68 milyar (2006 tahmini) : 6,1 (2006 tahmini) : (2006 tahmini) Enflasyon Oranı (Tüketici Fiyat İndeksi) (%) : 6,275 (2007) İşgücü (faal nüfus) : Yerli Yabancı (2006) İşsizlik oranı (%) : 30 (2004 tahmini) GSYİH Sektörel Dağılımı (%) Tarım : 7,3 Sanayi : 51,3 Hizmet : 41,4 (2006 tahmini) Sabit Sermaye Yatırımları/GSYİH (%) : 7,4 (2006 tahmini) Dış Ticaret ($) İhracat : 55,181milyar f.o.b. (2007) İthalat : 21,925 milyar f.o.b. (2007) Denge : 33,256 Türkiye ile Ticaret ($) İhracat : İthalat : Denge : Döviz Rezervi : 69,31 Milyar $ (2007 tahmini) Ham Petrol Üretimi : 1,69 milyon varil/gün (2007) Ham Petrol İhracatı : 1,48 milyon varil/gün (2007) Doğalgaz Üretimi Doğalgaz İhracatı : 10,84 milyar m3 (2005 tahmini) : 5,24 milyar m3 (2005 tahmini) Kanıtlanmış Petrol Rezervi : 41,46 milyar varil (2006) Kanıtlanmış Doğalgaz Rezervi : 1.43 trilyon m3 (200)

6 5 Cari İşlemler Dengesi ($) Dış Borç Stoku ($) : 14,5 milyar (2006 tahmini) : 4,492 milyar (2006 tahmini) Seçilmiş Oranlar (%) İhracat/İthalat : 256 İhracat/GSYİH : 49 İthalat/GSYİH : 19 Cari İşlem Dengesi/GSYİH : 19 Dış Borç/GSYİH : 6 İç Borç/GSYİH : 5,6 3. ÜLKE HAKKINDA GENEL BİLGİLER 3.1. Ülkenin Kısa Tarihçesi 1911 yılında Trablus ve civarından Osmanlıları süren İtalyanlar İkinci Dünya Savaşı sırasında yenildikleri 1943 yılına kadar bölgeye hakim olmuşlardır. Bu tarihten sonra Libya Birleşmiş Milletler (BM) yönetimine geçmiş, 1951 yılında da bağımsızlığını elde etmiştir yılındaki askeri darbeyi takiben Albay Muammar Abu Minyar Al-Kaddafi kendi politik sistemi olan Üçüncü Evrensel Teoriyi hayata geçirmeye başlamıştır. Sosyalizm ve İslam ın karması olan ve kısmen kabile uygulamalarından oluşan sistemin, Libya halkı tarafından, doğrudan demokrasi nin özel bir şekli olarak uygulanması öngörülmektedir yılında, Lockerbie, Skotland üzerinde Pan AM uçağının düşürülmesini takiben BM tarafından uygulanan yaptırımlar Libya yı zor durumda bırakmıştır. Lider Albay Kaddafi 1990 lı yıllar boyunca da Avrupa ile ilişkilerini yeniden kurmaya başlamıştır. BM yaptırımları Nisan 1999 da askıya alınmış, Libya nın Lockerbie olayını çözmesinin ardından Eylül 2003 te tamamen kaldırılmıştır. Aralık 2003 te Libya kitle imha silahları üretimine yönelik programlarını açıklayacağını ve sonlandıracağını beyan etmiştir. Bundan sonra Lider Albay Kaddafi, batı ülkeleri ile ilişkilerini normale döndürme konusunda büyük aşamalar kaydetmiştir. Çalışma düzeyinde ve ticari delegelerin yanı sıra çeşitli sayıda Batı Avrupa liderini kabul etmiş ve Batı Avrupa ya ilk ziyaretini 15 yıl sonra, Nisan 2004 te Brüksel e yapmıştır. Diğer taraftan, 1980 li yıllarda terörist faaliyetler nedeniyle hükümetine karşı açılmış olan davaların bir kısmını, Pan AM uçağı, Fransa uçağı UTA ve bombalanan La Belle disko kazazedelerinin ailelerine 2004 yılında tazminat ödeyerek sonuçlandırmıştır. ABD Mayıs 2006 da Libya ile tam diplomatik ilişkilerini yeniden başlatmış ve Haziran ayında Libya yı terörü destekleyen ülkeler listesinden çıkarmıştır Siyasi ve İdari Durum Ülke 1977 yılından bu yana Lider Albay Kaddafi tarafından yazılan Yeşil Kitap ta belirtildiği şekilde, kaynağını İslamiyet, sosyalizm ve kabile yaşamından alan Üçüncü Evrensel Teori nin genel çerçevesini çizdiği bir yönetim şekline sahiptir. Piramit şeklinde bir idari yapılanması olan Libya, en küçük idari birim olan 1500 mahalleye ayrılmıştır. Her mahalle kendi yasama (Temel Halk Kongresi) ve yürütme (Halk Komitesi) güçlerine sahiptir. Mahalleler yine yasama ve yürütme güçlerine ve kendi bütçesine

7 6 sahip 25 Kent Konseyi ne (Şabiya-Belediye) bağlıdır yılında kurulan Kent Konseyleri doğrudan Başbakanlığa bağlı olarak çalışmaktadırlar. Üyeleri Temel Halk Kongreleri ve Halk Komiteleri Sekreterlerinden oluşan Genel Halk Kongresi en yüksek yasama organıdır ve yılda iki defa toplanmaktadır. Ülkede siyasi parti bulunmamaktadır. Libya Devrim Konseyi, Devlet Başkanı dahil olmak üzere 4 asker üyeden oluşmakta ve en yüksek yönetim birimini temsil etmektedir. Devlet Başkanı Albay Kaddafi 1969 yılında yapılan askeri bir darbenin ardından yönetime gelmiştir. Devrim Konseyi, darbenin ardından yürürlükteki anayasayı 11 Aralık 1969 tarihinde, Anayasal Bildiri (Constitutional Proclamation) ile değiştirmiştir. Libya Devrim Konseyi Albay Muammer El Kaddafi Albay Ebubekir Yunus Cabir Albay Mustafa Harrubi Binbaşı Huveldi Hamedi : Devrim Konseyi Başkanı : Silahlı Kuvvetler Komutanı : Körfez Ülkeleri İle İlişkilerden Sorumlu Konsey Üyesi : Arap Magrep Birliği ile İlişkilerden Sorumlu Konsey Üyesi Genel Halk Kongresi (Parlamento) Sekreterliği GHK Sekreteri(Parlemanto Başkanı) : Muftah Muhammet Kaiba Dış İlişkiler : Süleyman Şassi Al-Shahumi Halk Komiteleri : El Tayip El Safi El Tayip Halk Kongreleri : İbrahim Abd Al-Rahman Abjad Hukuk ve İnsan Hakları : Hüseyin El Vahişi El Sadık Kadın İşleri : Huda Fethi Bin Amir Ticari Birlikler, Federasyonlar ve Mesleki Birlikler : Mohammed Bilhüseyin Cibril Genel Halk Komitesi Genel Halk Komitesi Sekreteri (Başbakan) : El Baghdadi Ali Al-Mahmudi Genel Halk Komitesi Yardımcı Sekreteri : Mühendis Embarak Abdullah El Şamah Önemli Bakanlar Ekonomi, Ticaret ve Yatırım Maliye Dış İlişkiler ve Uluslararası İşbirliği Gaz, Elektrik ve Su Kaynakları Sanayi ve Madenler Adalet İşgücü, Eğitim ve İstihdam Kamu Güvenliği : Dr.Ali Abdul-Aziz El-Essawi : Muhammed Ali Al-Huveye : Muhammed Abdurrahman Shalgham : Omran İbrahim Abu-Krah : Ali Yusuf Zikri : Mustafa Mohammed Abdel-Jalil : Matuq Mohammed Matuq : Gen.Abdel Fatah Unis El Obeidi

8 7 Planlama Ulaştırma ve Telekomünikasyon Tarım ve Hayvancılık Sağlık ve Çevre : Abdulhafed Mahmud Zalitni : Muhammet Abucelle El Mabruk : Ebubekir Mabruk El Mansuri : Muhammet Ebuuceylah Raşit Kuruluşlar Ulusal Petrol Şirketi Başkanı Merkez Bankası Başkanı : Shükrü Ghanem : Ferhat Omer Ben Gadarah Yasal Sistem : İtalyan Medeni Hukuku ve İslam Hukukuna dayalıdır. Farklı dini mahkemeler vardır. Yasalar için anayasal bir yargı denetimi söz konusu değildir. Uluslararası Adalet Divanı (International Court of Justice) nın yargılaması kabul edilmemiştir. Yargı : Kıta Avrupası ülkelerinde görüldüğü gibi karar veren tek hakimin bulunduğu mahkemeler ve onların kararlarının temyiz edilebileceği üst mahkemeler ve bir Yüksek Mahkeme bulunmaktadır. Mahkemelerde katı olmayan şeriat hukuku da uygulanmaktadır. 3.3.Coğrafi Bilgiler Coğrafi Konumu, Yer Şekilleri, Akarsular ve Göller, İklim-Bitki Örtüsü Kuzey Afrika da, Akdeniz kıyısında, Mısır ve Tunus arasında yer almaktadır. Kara sınırı km, deniz sınırı km. uzunluğundadır. Cezayir, Çad, Mısır, Nijerya, Sudan ve Tunus ile sınır komşusudur. Yeryüzü şekli, çoğunlukla çorak, düz ve engebeli arazi, plato ve çukurluklardan oluşmaktadır. Kıyı boyunca Akdeniz iklimi, iç kesimlerde tipik kuru çöl iklimi hakimdir. İlkbaharda ve sonbaharda, 1-4 gün boyunca esen ve ghibli adı verilen sıcak, kuru ve toz yüklü güney rüzgarları görülür. Ayrıca toz ve kum fırtınaları yaşanır Nüfus Yaş yapısı (%) 0-14 yaş : 33,4 (erkek /kadın ) yaş : 62,4 (erkek /kadın ) 65 ve üstü : 4,2 (erkek /kadın ) (2007 tahmini) Yaş Ortalaması Toplam : 23,3 yıl Erkek : 23,4 yıl Kadın : 23,2 yıl (2007 tahmini)

9 8 Cinsiyet Dağılımı Doğumda : 1,05 erkek/kadın 15 yaş altı : 1,044 erkek/kadın yaş : 1,062 erkek/kadın 65 yaş üstü : 0,964 erkek/kadın Toplam nüfus : 1,052 erkek/kadın (2007 tahmini) 2007 tahminlerine göre doğum oranı her bin kişide 26,09, ölüm oranı her bin kişide 3,47 dir. Bebek ölümü genel olarak her bin kişide 22,82 dir. Bu oran oğlan bebeklerde 25,07 ye yükselirken kız bebeklerde 20,47 ye düşmektedir. Ülkede kadın başına düşen çocuk sayısı 3,21 dir Çalışma ve İşgücü İş Gücünün Sektörel Dağılımı (%) Tarım : 17 Sanayi : 23 Hizmetler : 59 (2004 tahmini) 2005 tahminine göre halkın %7,4 ü fakirlik sınırının altında yaşamaktadır. 4.GENEL EKONOMİK DURUMU 4.1. Genel durum Libya ekonomisi esas olarak petrol gelirlerine dayanmaktadır. Petrol geliri ihracat gelirinin %95 ini, GSYİH nın %25 ini ve kamu sektöründeki ücretlerin %60 ını oluşturmaktadır. Enerji sektöründen sağlanan önemli ölçüdeki gelir düşük nüfus ile bir araya geldiğinde, Libya kişi başına en yüksek GSYİH ya sahip Afrika ülkelerinden birisi olmaktadır. Libyalı yetkililer ülkeyi uluslararası arena ile bütünleştirmeye yönelik geniş kapsamlı kampanya çerçevesinde, son 4 yılda, ekonomik reformlar açısından önemli gelişme kaydetmişlerdir. Bu çabalar, Eylül 2003 te BM yaptırımlarının kaldırılması ve Aralık 2003 te Libya nın kitle imha silahları üretiminden vazgeçtiğini açıklamasından sonra hızlanmıştır. ABD nin Libya ya karşı tek yanlı olarak uyguladığı yaptırımların hemen hemen tamamı Nisan 2004 te kaldırılmış ve bu da Libya nın, özellikle enerji sektöründe daha çok doğrudan yabancı yatırım çekmesine yardım etmiştir. Libya petrol ve gaz lisansı verilmesi ile ilgili görüşmeler, yüksek düzeyde uluslararası nitelikte ilgi çekmeye devam etmektedir. Ulusal Petrol Şirketi, 2010 yılından önce petrol üretimini iki katına çıkararak günde 3 milyar varil üretimi hedeflemektedir. Libya nın, ekonomisini liberalleştirmek açısından kat etmesi gereken çok yolu vardır, ancak DTÖ üyeliği için başvuru, bazı sübvansiyonların azaltılması, özelleştirme planlarının açıklanması gibi başlangıç adımları, piyasaya dayalı bir ekonomiye geçiş için zemin yaratmaktadır. GSYİH nın %20 sini oluşturan petrol-dışı imalat ve inşa sektörü, ağırlıklı

10 9 olarak tarım ürünleri işlemekten çıkıp petrokimyasallar, demir, çelik ve alüminyum üretir hale gelmiştir. İklim koşulları ve çorak toprak tarımsal üretimi ciddi biçimde sınırlamaktadır ve Libya gıda maddelerinin %75 ini ithal etmektedir. Libya nın en önemli tarımsal sulama kaynağı Büyük Yapay Nehirdir, ama artan su talebini karşılayabilmek amacıyla yatırımlar için önemli kaynaklar ayrılmaktadır. Öte yandan, Libya da sefaletin bulunmadığına da işaret etmekte yarar vardır. Yeşil Kitap Yönetimi, bir dönemin büyük zenginliğiyle halkın tümünün yaşam düzeyini belirli bir çizginin üzerinde tutmayı başarmıştır. Libya, petrol zenginliğini göstergeler dikkate alındığında sosyal ve insani kalkınmaya belli ölçüde yansıtabilmiştir. Nitekim, BM 2007 İnsani Kalkınma Raporuna göre, BM üyesi 177 ülkenin ortalama yaşam süresi, eğitim düzeyi ve kişi başına düşen milli gelir düzeyi dikkate alınarak oluşturulan İnsani Kalkınma İndeksinde Libya bir önceki yıla göre sekiz sıra yükselerek 56. sırada Yüksek İnsani Kalkınmayı Yakalamış Ülkeler ile Afrika Ülkeleri arasında 1. sırada yer almıştır. Türkiye nin 84. sırada yer aldığı listede, Libya nın komşuları Tunus 91., Cezayır 104., Mısır 112., Sudan 147., Çat 170., Nijer ise 174. sırada yeralmıştır. Orta vadede Libya nın başlıca ekonomik hedeflerinin; temelde işsizliğin önlenmesi ve üretimin çeşitlendirilmesi amacıyla petroldışı sektörlerin de desteklenmesi, başta bankacılık ve turizm olmak üzere hizmet sektörünün güçlendirilmesi ve yabancı sermayenin teşvik edilmesi olduğu değerlendirilmektedir. Özellikle Devrimin 40. yıldönümüne (Eylül 2009) yetiştirilmek üzere hızlanan gösterişli inşaat (otel, işmerkezi, havalimanı, yol, liman) ve her türlü alt yapı-üst yapı projelerinin yabancı firmalara iş sahası sağlamaya devam edeceği görülmektedir. Yüksek petrol fiyatları ve güçlü iç talebin etkisiyle büyüme oranları yüksek seyretmeye devam etmektedir yılında Libya ekonomisinin %5,4 oranında büyüdüğü tahmin edilmektedir. Libya da en hızlı büyüyen sektörlerden biri inşaat sektörüdür. Özellikle Devrimin 40. yılına yetiştirilmek üzere 2007 yılında gösterişli inşaat projelerine ağırlık verildiği gözlenmektedir. Sözkonusu sektörün GSYİH nin %4 üne tekabül ettiği ve kişiye istihdam sağladığı tahmin edilmektedir. Monitor Group un 2006 Şubat ayında yayınladığı rapora göre, 2015 yılına kadar yeni konut inşa edileceği ve bu alandaki projelere 13 milyar dolar harcanağı tahmin edilmektedir. Geçtiğimiz yılın göze çarpan gelişmelerinden biri Seyfülislam Kaddafi nin Eylül ayında açıkladığı dünyanın en büyük ekonomik kalkınma projesi olmuştur. Sözkonusu proje km2 lik bir alanı kapsamakta ve eko-turizm, yenilenebilir enerji üretimi, temiz sanayi, kültürel mirasın korunması, ağaçlandırma gibi başlıkları içermektedir. Milyarlarca dolar değerinde olduğu belirtilen projenin yürütülmesi için Hükümete bağlı Yeşil Dağ Geliştirme ve Koruma Kurulu (GMDCA) oluşturulmuş olmakla birlikte projenin finansmanı konusunda soru işaretleri bulunmaktadır. Genel Halk Kongresinin 2007 Ocak ayındaki toplantısında Başbakan, hükümetin kamu sektörünü verimli hale getireceklerini, bu çerçevede özel sektörün gelişmesine yardımcı olmak ve kamunun ücret yükünü azaltmak üzere binlerce işçiyi işten çıkaracaklarını açıklamıştır. Memurlar ve diğer kamu çalışanlarının 1 milyonu aştığını, kamu ücretlerinin 2006 yılında 4 milyar LD na ulaştığını da belirtmiştir. Bu uygulamadan, muhtemelen çalışan, en fazla da sağlık, eğitim ve petrol sektörü etkilenecektir. Hükümet kaynakları, bu önlemlerin

11 10 kaçınılmaz olduğunu, kamuda gereğinden fazla iş gücünün bulunduğunu; kamu kuruluşlarının insanları ihtiyaç olduğu için değil, sosyal sorumluluk çerçevesinde istihdam ettiğini savunmaktadır. Bu çalışanların 3 yıl boyunca maaşlarını almaya devam edecekleri veya kendi işlerini kurmak istemeleri halinde LD na kadar kredi verileceği de hükümet tarafından açıklanmıştır. Hükümet, söz konusu çalışanların işsiz kalmayacağını, yeni işlere kaydırılacağını veya emekli edileceğini söylemektedir. Özel sektöre işçi akımının, küçük işletmeler kurulmasını destekleyen yeni düzenlemelerle birlikte, girişim ruhunu geliştirmesi beklenmektedir. Kaynakların verimli kullanılmasıyla, Libya halkının yaşam koşullarının iyileştirilmesi ve sağlık, eğitim gibi kamu hizmetlerinin geliştirilmesinin hedeflendiği belirtilmektedir Şubat ayında Ekonomik Kalkınma Kurulu (EDB) kurulmuştur. 12 üyeli, uluslararası nitelikte danışma kurulu ile desteklenen Kurulun başkanı başbakandır. Görevi, önemli ekonomik gelişme ve reform önlemlerinin gerçekleştirilmesine yönelik kampanyaları tasarlamak ve uygulamaktır. Kurul, normal bürokratik kanalların dışında olduğundan, kritik ekonomik konularda hızlı karar alabilmekte ve uygulayabilmektedir. EDB ayrıca ülkenin iş ortamını, ekonomiyi uluslararası camiaya açacak ve büyük miktarlarda yabancı yatırım çekecek şekilde geliştirmekle de görevlidir. Ayrıca, Afrika Fonu ve Ekonomik ve Sosyal Kalkınma Fonu gibi, devlet yatırım kuruluşlarını yeniden yapılandırmak amacıyla Libya Yabancı Yatırım Şirketi (LAFICO) de kurulmuştur Genel Ekonomik Yapı Satınalma gücü paritesine göre GSYİH (2006 tahmini) 72,68 milyar $ dır. Reel olarak %6,1 oranında artmıştır. GSYİH nın Sektörel Dağılımı (%) Tarım : 7,3 Sanayi : 51,3 Hizmet : 41,4 (2006 tahmini) Sabit Sermaye Yatırımları/GSYİH (%) : 7,4 (2006 tahmini) Dış Ticaret ($) İhracat : 55,181 milyar f.o.b. (2007 tahmini) İthalat : 21,925 milyar f.o.b. (2007 tahmini) Denge : 33,256 Dış Borç Stoku ($) : 4,492 milyar (2006 tahmini) 4.2. Tarım Topraklarının % 95 i çöl olan, çok küçük bir bölümü yağmur alan ve sulanabilen Libya; kendine yeterli bir tarım ülkesi olarak değerlendirilse de temel tarım ürünleri dahil

12 11 olmak üzere gıda maddelerinin önemli bir kısmını ithal etmektedir.ülkede buğday, fasulye, zeytin, mandalina, portakal ve sebze yetiştirilmekte, küçükbaş hayvancılık yapılmaktadır. Ülke topraklarının % 1.2 sinde tarım yapılabilmektedir. Trablus ve Bingazi bölgeleri çok yağmur alsada diğer bölgeler oldukça az yağmur almaktadır. Nüfusun sadece % 13 ü kırsal bölgelerde yaşamaktadır. Tarımın GSMH içindeki payı da oldukça düşüktür. FAO verilerine göre 2002 yılında gıda tüketimi % 70 oranında ithalat kaynaklıdır. Tarım, yatırım programında öncelikli sektörler arasında değerlendirilse de Libya nın uluslararası ilişkilerdeki yeni pozisyonu ve öncelikleri nedeniyle önceliğini kaybetmekte stratejik önemini yitirmektedir. Ancak ülkenin su kaynaklarının artırılması yönünde yapılan yatırımlar tarımın öncelikli sektörler arasında yer aldığını göstermektedir. Lider Kaddafi nin en önemli prestij projesi olan ve kendisi tarafından dünyanın 8. harikası olarak adlandırılan Büyük İnsan Yapımı Nehir projesi halen en büyük ve en maliyetli alt yapı ve inşaat projesi olma özelliğini korumaktadır. Çevre sorunlarının yanısıra bir takım teknik sorunlarla da karşı karşıya olan yüksek maliyetli projenin toplam kamu harcamalarının %10 unu tüketmeye devam edeceği anlaşılmaktadır. Büyük nehir projesinin tarıma başta hedeflendiği ölçüde katkı sağlayamayacağı öngörülmektedir. Nitekim, projenin başında çölden taşınacak suyun %80 inin tarım arazilerinin sulanması için kullanılması öngörülmüşken bugün gelinen noktada sözkonusu suyun önemli bir bölümü içme suyu olarak kullanılmaktadır. Ülkenin sınırlı su kaynaklarından 1972 yılında kurulan Genel Su İdaresi sorumludur. Tarım ve Hayvan Sağlığı Bakanlığı ise ziraat ve ilgili projelerden sorumludur. Büyük Yapay Nehir Projesi Otoritesi ise çölden getirilen suyun aynı zamanda tarımsal amaçlarla kullanılmasından da sorumludur. Cultivated Areas in Hectares and the Product of the National Project to Cultivate (100,000) Hectares (Wheat), 2006 Project Achieved Product Achieved Product Tonne\Barley Tonne \Wheat Cultivated Areas Al Sarir Maknosa Barjoj Abo Shiba Al Dabwat Al Deesa Al Kofra Airwan Total Source: The Secretary of Agriculture, Marine & Animality Wealth

13 12 Achieved Production at the Surman Poultry Project, 2006 Project Hera Tawergha Ghoutt Sulttan Twisha Agouria Total Hatching Egg \Egg % Achieved Exposed % Meat Chic \kg Frozen Chicken Achieved Exposed % Achieved Exposed , ,244, , ,660, ,546, ,905, Source: The Secretary of Agriculture, Marine & Animality Wealth Büyük Yapay Nehir Projesi (Great Man Made River Project) Ülkenin güneyini kapsayan Sahra Çölünün derinliklerinden kıyı bölgesindeki yerleşim alanlarına getirilen suyun içme suyu ve tarımsal sulama amaçlı kullanılması için su kuyuları ve boru hatları inşasını içeren bir program hazırlanmıştır. 5 Aşamalı bu plan aşağıda özetlenmektir. Proje tamamlandığında yılda 2 km3 su 50 yıl boyunca kullanılabilecektir. Projenin uygulanması amacıyla ayrıca bir idarede kurulmuş bulunmaktadır. Aşama I: İnşası tamamlanmıştır. Tarıma elverişli Bingazi ve Sirt arasındaki bölgenin yılda 700 milyon m3 su ile sulanması hedeflenmektedir. Su, Sarir ve Tazirbu bölgelerindeki ana kuyulardan getirilmektedir. Aşama II: İnşası sürmektedir. Ülkenin Kuzey Batı bölgesinin sulanması amaçlanmaktadır. Murzuq bölgesinde açılan 500 kadar kuyudan yılda 800 milyon m³ su ile sulanması hedeflenmektedir. Aşama III : Kufra bölgesinde açılan kuyularla Aşama I kapsamındaki bölgeye yılda 500 milyon m³ ilave su verilmesi sağlanacaktır. Aşama IV ve V: Aşama I in Tobruk bölgesine, Aşama II nin daha Batıya genişletilmesini içermektedir. Proje ile taşınan suyun bir kısmının Libya nın başlıca şehirleri olan ve toplam nüfusun % 90 ının yaşadığı Trablus, Bingazi, Misurata ve Sirt in içme suyu ihtiyacının karşılanmasında kullanılması planlanmaktadır. İlerleyen yıllarda Libya nın içme suyu ihtiyacının karşılanmasında kullanılması planlanmaktadır. Tarımsal sulama ise deniz suyu ve pis su arıtma tesislerinden sağlanacaktır. Bu amaçla geniş kapsamlı su arıtma sistemlerinin planlanması ve ihale edilmesi çalışmaları sürmektedir. Projenin 3. aşaması kapsamında yer alan iki büyük ihalenin Türk firmaları tarafından kazanılmış olması ise memnuniyet verici bir gelişmedir.

14 Sanayi Libya da petrole dayalı endüstriler, demir ve çelik endüstrisi, küçük çaplı tekstil ve çimento fabrikaları ve çeşitli gıda maddesi üretimine yönelik endüstriler bulunmaktadır. Ülkeye yabancı sermaye çekilmesinin ana hedeflerinden bir tanesi petrol dışı endüstrilerin güçlendirilmesi olmakla birlikte, hidrokarbon ve elektrik üretim ve şebekesinin yenilenmesine yönelik yatırımlar önümüzdeki dönemde Libya nın yatırım bütçesinde en fazla para ayırdığı ve yabancı sermayenin yöneleceği sektörler olarak değerlendirilmektedir. Libya yönetiminin 1980 lerden itibaren önemli sanayi projeleri gerçekleştirmesine ve çeşitli fabrikalar açmasına rağmen, bunların işletilmesinde karşılaşılan sorunlar nedeniyle ülkede işletilmeyen onlarca endüstri tesisi olduğu belirtilmektedir. Mezkûr tesisler ucuz enerjiye rağmen hammadde ve yedek parça konusunda ithalata bağımlı olmaları, kalifiye işgücü ve yetkin yönetim eksikliğinin de etkisiyle uzun süredir atıl haldedir. Ülkedeki en büyük endüstri tesisi Libya Demir ve Çelik Fabrikasıdır. Wadi Şhati bölgesinde bulunan demir rezervleri tesislerin başlıca kaynağını oluşturmaktadır. Üretimin yaklaşık yarısı Avrupa ülkelerine satılmaktadır. Atıl olanlar da dahil olmak üzere endüstri tesislerinin önemli bir kısmı özelleştirme kapsamına alınmıştır. Ancak özelleştirme endüstri tesislerinin hisselerinin halka dağıtılması şeklinde gerçekleşmekte ve yabancı sermayenin payı sınırlı tutulmaktadır. Libya, nüklüer enerjinin barışçıl kullanımına da ilgi duymakta olup, bu konuda ABD ve Fransa ile temas içindedir. Nitekim, Fransa Cumhurbaşkanı Sarkozy nin Temmuz ayında Libya yı ziyareti ve Lider Kaddafi nin Aralık ayında Fransa yı ziyaretlerinde de Fransız Areva şirketi tarafından deniz suyunun arıtılmasıyla tatlı su elde edilmesi amacına yönelik olarak 2 nüklüer reaktör inşa edilmesi için mutabakat zaptı imzalandığı haberleri çıkmıştır. Öte yandan Libya nın Ras Lanuf petro-kimya kompleksinin modernize edilmesi ve kapasitesinin arttırılması planı çerçevesinde Nisan ayında ABD den Dow Chemical şirketiyle anlaşma imzalanması önemli bir sanayi yatırımı olarak göze çarpan yılın önemli gelişmelerinden biridir.

15 14 The Industrial Activity of Companies and Factories Belonged to the Industry Section, 2006 L.D (1000) Sales Production The Average of Exports Development The Average of Domestic Sales Development Previous Year's Exports Previous Year's Domestic Total of Sales Exports Domestic The Rate of the Achieved to the Exposed Operatin g Level Rate of Change Achieved in Previous Year Achieved Value of Exposed Section Metal Industries Manufacture of Cement & Building Material Spinning Fabric & Furniture Manufacture Food Manufacture Chemical Manufacture Energy & Electrical Industries Total Source: General Popular Comity Metal & Industry Labours in Different Sections L.D (1000) The Rate of Non National Labour The Rate of Labour Circulation Dinnar Productivity of the Producer Portion The Average of Producer's Portion The Average of Producer's Production The Total Labour Cost The Circulation of Labours Total of Nominati ons Total of Quitting Achieved Total Labour No. Non Libyan Libyan Section Basic Metal Industry Manufacture of Spinning Fabric and Furniture Food Industries Chemical Industries Engineering Industries Cement & Building Material Industry Total Source: General Popular Comity Metal & Industry

16 15 The Activity of Companies and Factories Belonged to Metal & Industry Section, Sales The Average of Exports Developm ent 27 L.D (1000) The Average of Domestic Sales Developm ent 18 Previous Year's Exports Previous Year's Domestic Total of Sales Exports Domestic Production The Rate of the Achieved to the Exposed 91 Operating Level 68 Rate of Change 20 Achieved in Previous Year Achieved Value of Exposed Category Steal & Iron Libyan Company General Company of Pipes General Copmany of Scrap Metal Total of Metal Industries Libyan Company of Cement General Company of Building Material Manufacture Alazizia Factory of Glass Tripoli Floor Tiles Total of Cement & Building Material Section Demostic Contributed Cement Company Source: General Popular Comity Metal & Industry 4.4.Ulaştırma ve Telekomünikasyon Libya da mobil telefon piyasası hızla büyümektedir. Mobil telefon kullanıcıları Libyana (2006 Tahmini) ve Al-Madar (2006 Tahmini) olmak üzere iki markadan hizmet almaktadır yılında Libyana nın faaliyete geçmesiyle iki firma arasında rekabet başlamıştır. Ancak her iki şirket de devlete ait telefon operatörü olan General Post and Telecommunications Company (GPTC) e aittir. GPTC sabit hatlar ve veri hizmetleri konusunda tekel pozisyonuna sahipken, en az 7 şirketin hizmet verdiği internet hizmetleri pazarında sınırlı rekabet vardır. Bununla birlikte, devletin sahip olduğu internet sağlayıcısı Libya Telecom and Technology Company, uluslararası bağlantı konusundaki tekel konumu sayesinde piyasayı kontrol etmektedir. Telekom sektörüne yatırım, rejimin yürürlükteki 20 yıllık planında önceliğe sahiptir ve arasında 10 milyar $ yatırım öngörülmektedir. Ülkedeki iki mobil network ağı için de önemli tutarlarda yatırım yapılmıştır ve son yıllarda, Alcatel, Siemens, Ericsson, Nokia, ZTE ve Huawei gibi uluslararası ekipman sağlayıcılarla iş birliğine gidilerek üçüncü generasyon altyapı yatırımlarına başlanmıştır. Özelleştirme gerçekleştiğinde, Libya nın mobil telefon networkleri, ülkenin Afrika standartlarına göre yüksek kişi başına geliri ve abone sayısında beklenen artış dikkate alındığında, önemli yatırım payına sahip olacaktır. Ancak, telekom sektöründe bağımsız bir düzenleyicinin olmaması bu avantajları azaltmaktadır.

17 16 Ülkenin km karayolu şebekesi bulunmaktadır. Ancak Çad ve Nijer le bağlantısını sağlayan yollar ile Libya Tunus ve Mısır ı birbirine bağlayacak olan Trans-Libya Otoyolunun inşası önem arz etmektedir. Libya nın 1965 yılından buyana, işleyen bir demiryolu şebekesi bulunmamaktadır. Libya demiryolları işletmesi demiryolu hattının döşenmesi amacıyla çeşitli projeler bulunsa da bu alanda henüz somut bir ilerleme sağlanmamıştır. Proje 2178 km uzunluğunda Tunus-Libya ve Mısır ı bağlayan doğu-batı kıyı hattı ile 992 km uzunluğunda Sirt-Sebha kuzey-güney hattını içermektedir. Limanların yıllık kapasitesi 13.4 milyon ton dur. Limanlar içinde renevasyon ve genişletme projeleri üzerinde çalışılmaktadır. Libya nın 27 gemiden oluşan bir ticari filosu bulunmaktadır. Libya nın öncelikli alt yapı projelerinden biri ülkedeki havaalanlarının geliştirilmesi ve yenilenmesidir. Bu alanda 2007 de önemli adımlar atılmıştır. Bu bağlamda, Trablus a 20 milyon yolcu kapasiteli yeni bir hava limanı ve Bingazi ye yeni bir limanı inşa edilmesi konusunda gerekli anlaşmalar imzalanmıştır. 1.9 milyar dinarlık Trablus Uluslararası Hava Alanı inşaası projesinde Brezilya firması ile birlikte ülkemizden TAV firması Libya lı firma ile ortak girişim olarak yer almaktadır. Sebha, Gadames ve Ghat havaalanlarının yenilenmesinin de planlandığı söylenmektedir.ayrıca, TAV Sebha alanının işletme ve yenileme işini de üstlenmiştir. Üç hava yolu şirketi (Libyan Arab Airlines, Buraq Air, African) ve 90 civarında çalışan havaalanı bulunan Libya, havalimanlarının yenilenmesi için 1 milyar dolarlık bir bütçe öngörmekte, ayrıca dünyanın önde gelen üreticileri ile yeni uçak alımı konusunda görüşmelerini sürdürmektedir. Libya havayolu şirketleri filolarına yeni uçaklar katmaya ve yeni uçak alım anlaşmaları imzalamaya devam etmektedir. Buna göre, özel Afrikiyah Hava yolları şirketi 5 Air Bus A320 ile 6 Air Bus A350 alımı, Libya Arap Hava Yolları da 4 adet A350, 4 adet A ve 7 adet A320 alımı konusunda Haziran ayında anlaşma imzaladıkları dış basından öğrenilmiştir. Number of All Registered and Renumbered Different Types of Vehicles up to End of Category Total Non- Libyans Libyans Motorcycle Private Car Truck Public Taxi Trailer Truck Traction Lorry Tractor Winches & Automobiles Total

18 Hizmetler Bankacılık İzolasyon döneminden en olumsuz etkilenen sektörlerden biri olan finans sektörünün reformu ve banka özelliştirilmeleri konusunda 2007 de çeşitli adımlar atılmıştır. Bu itibarla, Sahara Bank ın %19 luk hissesi 200 milyon dolara Fransız BNP Paribas a satılmıştır. Anlaşma çerçevesinde bankanın üst yönetimi tamamen Fransızlara bırakılmış, ayrıca BNP Baribas ın hisse oranının 3-5 yıl içinde %51 e yükseltilebileceği hususunda mutabakata varılmıştır. Libya nın 5. büyük bankası Al-Wahde Bank ın da aynı koşullarda %19 luk hissesinin satış süreci ise devam etmektedir. İhale sonucunun bulunduğumuz yıl içerisinde açıklanması beklenmektedir Devlet bankalarının özelleştirilmesi, finansal hizmetler sektörünün modernleştirilmesi ve ülkeye yabancı deneyimin çekilmesine yönelik planın bir parçasıdır. Ancak bu, nakit ile çalışan merkezi bir ekonomide gerçekleştirilmesi zor bir görevdir. Libya da bankalar 1970 yılında millileştirilmiştir ve 20 yıldan uzun süren yaptırımlar ve ekonomik izolasyon sonrasında, ödeme sistemleri eskidir, etkin çalışmamaktadır ve hızla genişleyen küresel bütünleşme sürecindeki bir ekonominin gereklerine uygun değildir yılında özel banka kurulmasına izin veren bir yasa çıkarıldığı halde henüz özel bir banka kurulmamıştır yılında çıkarılan bir yasa da yabancı bankaların şube açmalarına izin vermektedir. Buna rağmen, düzenlemelerde karşılaşılan sorunlar ve yönetim usullerinin iyi işlememesi yüzünden fazla ilgi görmemiştir. Amerikalı Monitor Group un 2006 yılında Libya ekonomisi ile ilgili olarak hazırladığı raporda sektörün karşılaştığı 3 ana engel belirtilmiştir: Kredi riskinin ölçülmesini zorlaştıran yetersiz veri sistemi, Küçük ödünç alanlar için teminat imkanlarının eksikliği, Özel sektöre kredi verme ve kredi olarak verilen tutarın artırılmasını özendirecek önlemlerin az olması. Rapordaki değerlendirmeye göre, sonuçta bankalar savunmacı bir kredilendirme politikası izlemekte, kaynaklarının önemli bölümünü likit olarak tutmakta ve bir çok orijinal iş fikirleri için fon sağlanamamaktadır. Ocak ayında Libya da yerleşik ABD orijinli yatırım ve ticaret danışma şirketi olan Phoenicia Group, ülkenin ilk yerleşik özel hisse fonu (A tipi fon) olan Libu Capital i kurmuştur. Fonun 300 milyon $ tutarındaki sermayesinin çoğunluğu Körfezden gelmektedir. Sermaye, tarım ürünleri üretimi, imalat, turizm ve girişim sermayesi gibi henüz çok gelişmemiş sektörlerdeki yeni kurulan şirketlere yatırım amacıyla kullanılacaktır. Bunu, Şubat ayında Cayman Adalarından Tuareg Capital tarafından yönetilen, bir başka özel hisse fonu olan Libya Fund ın kurulması izlemiştir. Fon, sektör odaklı olup yeni kurulan şirketlerden küçük ve orta ölçekli şirketlere kadar geniş bir yelpazede yatırım yapacaktır. Libya da hisse fonlarının kurulmuş olması, kamu politikasındaki belirsizliğe rağmen, ülkenin potansiyelinin göstergesidir. Fonlar yalnızca büyük miktarlarda yatırım getirmekle

19 18 kalmayacak, aynı zamanda fonların ekonomide etkinlik ve rekabeti artıracak alanlara kanalize olmasını sağlayacaktır. Ekonomiye ilişkin diğer bir gelişme Mart ayında Libya Menkul Kıymetler Borsasının açılışının yapılmasıdır. Bilahare Libya Borsa sı ile Londra Borsa sı arasında eğitim ve teknik destek unsurlarını içeren bir işbirliği anlaşması imzalanmıştır. Turizm Hidrokarbon sektörünün gölgesinde oldukça geri kalmış bir sektördür li yıllara kadar konuyla ilgili hükümet politikaları da geliştirilmemiştir. Can sıkıcı boyutlara ulaşan vize uygulamaları, olumsuz iletişim ve ulaştırma koşulları, kaliteli turizm altyapısının bulunmayışı ve alkollü içkilerin yasaklanmış olması sektörün gelişmesini engelleyen diğer önemli etkenlerdir. Buna ilaveten, Libya 11 Kasım 2007 tarihinde yabancıların ülkeye girişlerine ilişkin eski bir uygulamayı önceden her hangi bir bildirimde bulunmaksızın yeniden başlatarak, pasaportlarında kimlik vs. bilgilerinin onaylı Arapça tercümesi bulunmayan yabancıların ülkeye girişine izin vermemeye başlamıştır. Bu nedenle özellikle Avrupa ülkelerinden uçakla gelen bir çok turist sınır kapılarından alınmamışlar ve ülkelerine dönmek zorunda kalmışlardır. Büyük turist gemileri de yolcularını limana indirememiştir. Bu uygulama nedeniyle büyük yolcu gemilerinin neredeyse tamamı Libya yı güzergahlarından çıkarmıştır. Libya son olarak ülkeye turistik amaçlı giriş yapacak tüm yabancıların 7 Ocak 2008 tarihi itibariyle beraberlerinde 1000 ABD dolar değerinde konvertebıl para bulundurmalarını zorunlu kılmıştır. Gerçekte Libya, yumuşak Akdeniz iklimi, uzun ve el değmemiş sahilleri ve özel çöl turizmine de olanak sağlayan coğrafi yapısı ve ilginç tarihsel birikimiyle önemli bir potansiyele sahiptir. Genel Turizm Konseyi 2005 yılı ile birlikte ülkeye yılda 1 milyon turist çekmeyi hedefleyen 3 milyar dolarlık otel ve turistik tesis inşasını kapsayan bir projeyi uygulamaya koymuştur. Bu çerçevede ülkede yeni turizm yatırımlarının başlamakta olduğu gözlenmektedir. Hükümetin, petrol gelirlerine rakip oluşturmak amacıyla turizmi geliştirme konusundaki kararlılığı dikkate alındığında, Ocak ayında Turizm Bakanlığını lağvetmesi şaşırtıcıdır. Bununla birlikte, Hükümetin planları, Şubat başında Genel Turizm Otoritesinin (General Tourism Authority-GTA) kurulduğunu açıklamasıyla daha açık hale gelmiştir. Yeni Otorite, Ulusal Petrol Şirketi modeline benzer biçimde, bir dereceye kadar otonom olacaktır. Böylece, nispeten daha az politik etki altında kalarak, yalnızca sektörün ihtiyaçlarına odaklanabilecektir. Kurumun, antikalar, antik kentler, yatırım, parklar ve el sanatları olmak üzere 5 farklı birimden oluşması öngörülmektedir. GTA, şimdiden turizm alt yapısını iyileştirmek için 90 milyon LD bütçe tahsisi yapmıştır, 2007 bütçesi onaylandığında ise ilave 60 milyon LD almayı beklemektedir. Middle East Economic Digest (MEED) e göre, Otorite turizm konusunda strateji belirlemekten sorumludur ve 2030 yılına kadar yürütülecek olan turizm geliştirme master planını güncellemektedir. Libya 2015 yılına kadar tahmini 1 milyon ziyaretçiye konaklama sağlamayı planlamaktadır. Bu rakam 2006 için dir. Libya daki mevcut otel yatak kapasitesi dür. Ancak GTA ilave oda yapımı için 4 Milyar LD değerinde anlaşma imzalamıştır.

20 19 Sektördeki iddialı büyüme planına rağmen, komşu ülkelerin aldığı turist sayısı ile karşılaştırıldığında Libya nın hedefleri hala sınırlıdır. Bununla birlikte, Libya nın sektöre yaptığı yatırımların uzun vadede semeresini vermesi beklenmektedir. Libya Turizm Genel Kurulu tarafından 2007 Mart ayında yapılan bir açıklamada toplam değeri 3.8 milyar dolar olan turizm sektörüne yönelik projeler için 21 yatırımcı ile sözleşmeler imzalandığı, bu projelerde yabancı yatırımcıların payının %35 düzeyinde olacağı bildirilmiştir. Arrivals tourists (in thousands) from five main countries importing tourists to Jamahiriya during Countries 2006 Number of tourists Italy France Germany UK Belgium Austria Switzerland Japan USA Source: General Public Committee of Tourism Arrivals tourists (in thousands) to Jamahiriya by region during Category Year Africa 0 0 America 3 3 Europe East Asia & Pacific 4 5 South Asia 3 0 Middle East Petrol ve Gaz Source: General Public Committee of Tourism Libya ekonomisi petrole dayanmaktadır. 11 OPEC üyesi arasında, üretim kapasitesi açısından 8. sırada olan Libya nın, bugüne kadar tespit edilen petrol rezervlerinin 41 milyar varıl civarında olduğu belirtilmektedir. Libya petrolü, sülfür oranının düşüklüğü nedeniyle sahip olduğu yüksek kalite (brent) ve ülkenin batı pazarlarına coğrafi yakınlığı sayesinde Avrupalı ülkelere çok cazip gelmekte, bu sayede en yüksek fiyattan alıcı bulabilmektedir. Libya nın hidrokarbon ürünlerinden elde ettiği gelir, GSYİH nin %79 una ve ihracat gelirlerinin %98 ine tekabül etmektedir. Dolayısıyla, Libya ekonomisi petrol piyasasındaki

21 20 dalgalanmaların etkilerine açık olmaktadır. Petrol sektörü buna karşılık işgücünün yalnızca %3 lük bölümünü istihdam edebilmektedir. Petrol sektörüne ilişkin 2007 nin önemli gelişmelerinden biri, petrol gelirlerinden devletin elde ettiği payı arttırmak amacıyla, uluslar arası petrol firmaları ile daha önceki yıllarda yapılan anlaşmaların yenilenmesidir. Basına yansıyan haberlerden, İtalyan ENİ, ABD den Occidental, Avusturya dan OMV ve Kanada dan PetroCanada şirketleri ile mevcut anlaşmaların sürelerinin uzatıldığı, bunun karşılığında Libya Hükümetinin üretimden elde ettiği payın arttırıldığı, örneğin PetroCanada firmasının petrol ve doğalgaz arama ve üretme hakkının 30 yıl uzatılması karşılığında devletin gelirden elde ettiği payın %88 e yükseltildiği öğrenilmiştir. Mart ortasında devlet şirketi olan Arabian Gulf Oil Company (AGOCCO) Ghadames havzasında Blok NC4 te önemli bir petrol yatağı bulduğunu açıklamıştır. Ulusal Petrol Şirketinin (NOC) Başkanı Mr. Ghanem, testlerin yaklaşık günlük varil petrolün yanı sıra, 14m³ feet gaz üretimini gösterdiğini doğrulamıştır. Bundan hemen hemen 1 ay kadar önce, İspanyol Repsol şirketi Murzuq havzasında Blok 186 da, büyüklüğü henüz kesinleşmemiş olan, bir kaynak bulduğunu açıklamıştır. Mr. Ghanem, Şubat sonunda, bulunan kaynağın önemi, rezerv miktarı ve kuyunun ticari potansiyelinin değerlendirme aşamasında olduğunu açıklamıştır. Repsol ün, faaliyetlerini sürdürdüğü Murzuq havzasındaki bloklarda 470 milyon varil geri kazanılabilir rezerv olduğu iddiasının yakında doğrulanacağını da belirtmiştir. Şubatta, Kanadalı Verenex Enerji de Ghadames havzasında Bölge 147 de önemli bir yatak bulduğunu açıklamıştır. Repsol ün iddialarının doğrulanmasıyla, son zamanlarda keşfedilen geri kazanılabilir rezervin hacmi yaklaşık 1 milyar varil/gün e ulaşacaktır. NOC tarafından yayımlanan rakamlara göre, 2006 yılında 642,8 milyon varil petrol çıkarılmıştır.2005 yılına göre %4 artış oranını temsil eden bu rakam, son 3 yılda gözlenen ortalama %9,5 oranındaki artışa göre önemli bir yavaşlamayı göstermektedir. Ancak bu durum, 2003 yılındaki büyük çıktı artışından sonra Libya nın hızla üretim kapasitesine ulaşmasından ve sektör altyapısının hızlı kapasite artışına izin vermemesinden kaynaklanmaktadır. Her şeye rağmen, günlük üretim kapasitesi 1,761 milyon varil olan Libya nın 2006 yılı ilk yarısında gerçekleştirdiği üretim rakamı, ülkenin 1980 yılından itibaren ve kapsamlı yaptırımların uygulanmasından önce, ulaştığı en yüksek üretimi temsil etmektedir. Petrol sektörüne ilişkin diğer önemli bir gelişme, uzun süredir gündemde olan Libya devletine ait İsviçre merkezli Tamoil adlı enerji şirketinin satışının nihayet Haziran ayında gerçekleştiğinin açıklanması olmuştur. Açıklamaya göre, Tamoil in %65 lik hissesi Los Angeles merkezli Colony Capital Yatırım Şirketine satılmış, bu çerçevede Colony Capital in Almanya, İsviçre ve İtalya da bulunan rafinelerinin yanı sıra, Avrupa daki 3000 den fazla benzin istasyonunu devralacağı, Libya Hükümetinin ise Tamoil in Afrika bölümünü elinde tutacağı belirtilmiştir. Ancak, Libya Yatırım Kurulu Başkanı 3 Mart 2008 tarihinde yaptığı bir açıklamada, iki taraf arasında varılan anlaşmanın bozulduğunu, dolayısıyla söz konusu satışın gerçekleşmediğini kaydetmiştir.

22 21 The Production and Export of Crude Oil During, In Million of Barrels Exports Production Change Total Daily Average Change Daily During Total In Total % In Total % Average Source: Central Bank of Libya Domestic Production of Petroleum Products Thousands of Metric Tons Petroleum Products Natural Gas ( Bottled ) Gasoline Jet Fuel & Kerosene Naphtha ( raw ) Gas Oil Fuel Oil Total Source: Central Bank of Libya

23 22 The Production & Exports of Gas and Petrochemicals, Thousands of Metric Tons Production and Experts Year Produced Gas ( in Billions of Cubic Feet ) Used Flared Petrochemical Exports (1000, M. T ): Methanol Ammonia Urea Ethylene Broobline Mixed of Fourth Carbon Polyethylene Heat gasoline Source: Central Bank of Libya The Production of Crude Oil by Operating Groups During Operating Groups EN.I Arabian Gulf Sirte Vebe Waha Zuweitina Winter shall Total O.M.V Repsol E.N.I Total In Million of Barrels year The Average of Contribution N.O.C Source: Central Bank of Libya Ülkede petrolün yanı sıra, doğalgaz sektörünü geliştirme çabalarıda devam ettirilmektedir. Libya nın kanıtlanmış gaz rezervleri 1,49 trilyon m3 tür. Sözkonusu miktar

24 23 dünya toplam gaz rezervlerinin %0,8 ine tekabül etmektedir. Kanıtlanmamış rezervlerinin bunun iki katı olduğu tahmin edilmektedir yılı Ocak ayında başlanan EPSA-4 adı verilen çok taraflı petrol ve doğalgaz arama ve üretme anlaşmaları ihaleleri kapsamında 41 saha ve km2 lik alanı kapsayan ilk uluslar arası doğalgaz ihalesi 2007 yılında gerçekleştirilmiştir. İhalenin açıklanan sonuçlarına göre 6 şirkete (Gazprom-Rusya, Sonatrach-Cezayir, PGNG-Polonya, Shell- Hollanda, Occidental-ABD ve RWE-Almanya) çeşitli sahalarda doğalgaz arama ve üretme hakkı verilmiştir. Sözkonusu ihale, Libya nın doğalgaz sanayiini geliştirme hedefinin önemli bir adımı olmuştur. 76 milyon metre3 doğalgaz üreten Libya, 2020 yılına kadar sözkonusu üretimi 110 milyon metre3 e kadar yükseltmeye hedeflemektedir. Uluslar arası Enerji Ajansının öngörülerine göre, doğru yatırımın yapılması halinde, Libya nın doğalgaz üretiminin 2003 yılına kadar heryıl ortalama %84 büyüyerek yıllık 57 milyar m3 e ulaşabilecektir. Sözkonusu ihale sürecinin yanı sıra 2006 yılında Libya pazarına dönen BP şirketi ile Libya Ulusal Petrol Şirketi arasında doğrudan müzakere yöntemi ile 2007 Mayıs ayında bir anlaşma imzalanmıştır. Sözkonusu anlaşma ile BP nin 900 milyon dolar yatırım yapması, 50 milyon dolar değerinde eğitim sağlaması ve km2 lik alanda doğalgaz arama ve üretme faaliyeti yürütmesi öngörülmektedir. Doğalgaz alanındaki en önemli pojelerden biri çeşitli doğalgaz boru hatları ve gaz işleme santralleri inşaasını içeren Batı Libya Doğalgaz Projesidir. Doğalgaz sektörüyle ilgili önemli projelerden bir diğeride, Brega daki doğalgaz sıvılaştırma fabrikasının yenileştirilmesi ve yeni sıvılaştırma fabrikalarının inşaasıdır. Brega projesi halen Shell firması tarafından yürütülmekte, BP firmasının bu alana ilgi duyduğu basına yansımaktadır. Libya nın öncelikli hedeflerinden biri, halen petrole dayalı olan enerji üretimini doğalgaz dönüşüm santralleriyle gerçekleştirmektir. Bazı kaynaklara göre, Libya döneminde yıllık mevcut MW olan elektrik üretimine MW ilave etmeyi hedeflemektedir. Mayıs ayında basına yansıyan haberlerde, Güney Kore den DAEWOO firmasıyla Misurata ve Bingazi de doğalgazla çalışan enerji santralleri kurulması için 850 milyon dolarlık anlaşma imzalandığı bildirilmiştir. Türk inşaat firmaları da enerji santralleri inşaatı alanında Bingazi, Sebha ve Sirt şehirlerinde işler almaktadırlar başında Elektrik, Su ve Gaz Bakanlığına getirilen Omran İbrahim Abo Krah, yaptığı bir açıklamada, Trablus Batı ve Sirte Körfezi enerji santrali projeleri için 2 milyar dolarlık fonun onaylandığını duyurmuştur Doğal Kaynaklar Petrol ve gaz dışında önemli tek doğal kaynağı Libya nın güneyindeki Wadi Shatti bölgesinde bulunan demir madenidir. Demir cevherinin kullanılması amacıyla büyük bir demir çelik tesisi kurulmuş olmasına rağmen ülkede demiryolu bulunmaması nedeniyle cevher taşınamamakta, tesis Güney Amerika ülkelerinden yapılan cevher ithalatına bağımlı bırakılmaktadır.