HARDY CROSS YÖNTEMİYLE İÇMESUYU PROJELERİNİN HAZIRLANMASINDA NETCAD/WATER YAZILIMININ CBS ÇÖZÜMLERİ

Transkript

1 TMMOB 2. Su Politikaları Kongresi 95 HARDY CROSS YÖNTEMİYLE İÇMESUYU PROJELERİNİN HAZIRLANMASINDA NETCAD/WATER YAZILIMININ CBS ÇÖZÜMLERİ Özgür Mutlu Teknik Hizmetler ve GIS Uzmanı ULUSAL CAD ve GIS A.Ş. Ankara, Türkiye ÖZET Coğrafi bilgi sistemlerinin geniş kullanım alanı içinde içme suyu projelerinde verinin üretimi ve analizi süreçleri de yer almaktadır. Netcad/Water modülü kullanılarak basınçlı boru ağları içinde hidrolik ve su kalite davranışının periyodik simülasyonu yapılabilmektedir. Bu sistemi oluşturan objelere ait öznitelik bilgileri ayrı veritabanı tablolarında tutulmaktadır. Taleplerin farklı kullanım niteliği olan bölgelerdeki (örneğin sanayi, hastane, yerleşim bölgesi ) düğüm noktalarına dağıtımı ve sayısallaştırma zorlukları, veri üretimi esnasında yaşanabilecek önemli sorunlardan bazıları olarak görülmektedir. Bu zorluklar yazılımın CBS uygulamalarındaki yetenekleri ile çözülebilmektedir. Özellikle ülkemizde su sıkıntısının git gide belirginleştiği günlerde CBS ile veri üretimi, CBS analizleri ile su taleplerinin yönetimi ve Hardy Cross yaklaşımıyla projelerin çözülmesi, işletme yönetimi yanında proje yönetimi olarak da son derece önem arz etmektedir. Anahtar Kelimeler: CBS, İçme suyu, şebeke, GIS, Netcad GİRİŞ Günümüzde Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS) birçok mühendislik alanında yaygın olarak kullanılmaktadır. Bilindiği gibi CBS, coğrafi bilgileri depolamak ve çeşitli amaçlara yönelik olarak kullanmak için geliştirilmiş bilgisayar desteğine sahip sistemlerdir. (1) Bu sistem, verilerin hazırlanması, üretilmesi, depolanması, çeşitli analizlerle işlenmesi, birçok mekansal analizin yapılması, çeşitli sorguların yapılması ve sunumunu içermektedir. Hardy-Cross yöntemiyle içme suyu projelerinin CBS ışığında hazırlanması, veri üretimi, sorgulanması, veritabanlarında saklanması ve sunumu açısından birçok fayda sağladığı gibi yapılan hidrolik analizlerin de mekansal olarak simülasyonunun gerçekleştirilmesi de önem arz etmektedir. Diğer mühendislik uygulamalarında olduğu gibi içme suyu projelendirme işlerinde de verinin kontrolü ve yönetimi oldukça önemlidir. CBS yapısı gereği veri yönetimini içinde barındırmakta ve büyük boyutlarda verinin sentezlenmesini sağlamakta, farklı yöntemler ve

2 96 Hardy Cross Yöntemiyle İçmesuyu Projelerinin Hazırlanmasında analizler kullanarak objelerin birbirleri arasındaki ve sözel niteliklerle olan ilişkilerini göstermek açısından kullanımı günümüzde neredeyse kaçınılmazdır. Bu çalışmada Netcad 5.0 GIS yazılımı kullanılarak Netcad/Water modülü ile içme suyu projelerinin CBS veri üretim ve depolama özelliklerinden yararlanarak nasıl üretildiği, zamana ve mekana dayalı verilerin, farklı analiz yöntemleriyle kullanımı ve sonrasında mekana dayalı görsel simülasyonların gerçekleştirilerek su taleplerinin belirlenmesi konuları yer alacaktır. Metot olarak Netcad/Water modülü şebekenin şekillendirilmesinden ve sistem özelliklerinin tanımlamasından raporların alımına kadarki süreç açıklanırken, bir yandan da bu süreçteki karşılaşılan zorluklar ve bunlara getirilen çözümlerden bahsedilmesi uygun görülmüştür. AMAÇ Bu çalışmada gösterilmek istenen, proje üretimi ve işletme yönetimi birlikteliği göz önüne alındığında, ölü nokta yöntemine göre optimum şebeke tasarım maliyetleri, istenen bölge ve/veya düğüm noktalarında farklı talep ve taleplere ilişkin zamana bağlı seyirler tanımlanabilmesi açısından üstünlükleri bulunan Hardy Cross yaklaşımıyla çözülecek projelerin veri üretiminde ve işlem basamaklarında karşılaşılan zorlukların ve sorunları Coğrafi Bilgi Sistemleri yetenekleri kullanılarak CBS altyapısına sahip Netcad/Water modülü ile çözümüdür. Bu amaçla örnek bir uygulama üzerinden gidilmiş ve veri üretiminden rapor alımına kadar tüm süreçlerde CBS nin etkinliği ve uygulamalarından bahsedilmiştir. 1. Verilerin Toplanması ve Üretimi 1.1. Projeksiyon Ayarları Bir içme suyu projesinde kullanılan elemanlar olan borular, düğüm noktaları, rezervler vb. dünya üzerinde koordinat ve belli kot değerleri bulunan objelerdir. Bu objeler haritalarda ve sayısal ortamlarda elbette bir koordinat sisteminin içinde yer almak zorundadırlar. Bu zorunluluk objelerin çevreleriyle ve birbirleriyle olan mekansal ilişkilerinin gerçekçi ve güvenilir olması, aynı koordinat sistemi içinde bulunan diğer elemanlarla uyum içinde olabilmeleri için gereklidir. Bu gereklilikten dolayı verilerin sisteme girilmesinden önce projeksiyon ve datum tanımlarının yapılması ve altlık olarak kullanılacak paftaların da tanımlardan sonra kullanılmaları yerinde olacaktır. Netcad programı ile projeksiyon ayarları yapılmakta ve farklı projeksiyon sistemleri arasında dönüşüm uygulanabilmektedir. Altlık olarak kullanılabilecek paftalar da affine, polinom ya da IDW dönüşüm yöntemleri kullanılarak gerçek koordinatlarına oturtulabilmektedirler. Bu sayede yapılan çalışmalar, diğer kurum ve kişilerin yaptıkları çalışmalar ve ürettikleri veriler ile uyumlu olup aynı sistem içinde yer alabilecektir Veri Üretiminde Arazi Modelinin Kullanılması Verilerin kot değerlerinin olması çözüm için gerekli parametrelerdendir. Kot değerlerinin objelere atanması başka bir veri üretim sorunudur. Bir şehrin şebeke yapısı düşünüldüğünde oldukça fazla sayıda içme suyu elemanın olduğu ve bunlara tek tek kot değerlerini girmenin ne kadar zorlu olacağı açıktır. Bu sebepten dolayı çizim işlemlerine geçmeden önce bir arazi

3 Ö. Mutlu 97 modelinin kullanılması yerinde olacaktır. Araziden çeşitli yöntem ve araçlarla toplanan kot değerleri Netcad in üçgen modeli yapısına verilen kriterler çerçevesinde dönüştürülmekte ve nokta kot değerleri, yüksekliği olan devamlı yüzeylere dönüştürülmektedir. Böylece üçgen model üzerinde yapılacak çizim işlemlerinde kot değerleri objelere otomatik olarak atanacaktır. Bu sayede sadece kullanılacak bir altlık pafta ya da elemanların yerleştirileceği X ve Y koordinat değerlerinin elde olması hızlı bir şekilde veri üretimine yol açacaktır. Aynı zamanda kot değerlerinin elle girilmeyip üçgen model üzerinden alınması, kullanıcıdan kaynaklanan hatalı girişleri önleyerek, üretilen verinin güvenirliğini arttıracaktır Veritabanı Altyapısı Çizilen içme suyu elemanları ilişkisel bir veritabanında farklı tablolarda tutulmaktadırlar. Netcad/Water modülünde bu veritabanı bağlantı yöneticisi adıyla isimlendirilmektedir. Çizilen borular, depolar, rezervler, düğüm noktaları, yangın muslukları, pompalar ve vanalar veritabanında birçok öznitelik bilgileri ile birlikte tutulmaktadırlar. (Tablo 1) Aynı zamanda bu veritabanında piyasada bulunan ve kullanılan boruları tutan bir tablo da bulunmaktadır. Herhangi bir sayısallaştırma işlemi yapıldığında, çizilen obje ilgili veritabanına işlenmekte ve saklanmaktadır. CBS nin en önemli ayağı olan grafik-sözel veri birlikteliği ve karşılıklı ulaşılabilirliği sayesinde tablolardaki kayıtlardan grafiğe, grafikte yaptığımız sorgulamalardan objenin sözel bilgilerine ulaşılabilmektedir. Tablo 1: Veritabanı Tabloları 1.4. Sayısallaştırma İşlemleri Sayısallaştırma işlemlerinin çok daha hızlı yapılabilmesi için tasarlanmış, kullanılan veritabanına göre hazırlanmış bir sayısallaştırma menüsü ile yürütülmektedir.(şekil 1) Bu menü ile çizim işlemleri hızlı bir biçimde yapılabilmekte ve çizilmek istenen eleman menüden seçilip çizim tamamlandığında otomatik olarak ilgili tabloya bir kayıt oluşturmakta, aynı zamanda çizim biter bitmez öznitelik bilgilerinin girilebileceği bir pencere açılmaktadır. Çizim yapılırken aynı esnada da niteliklerin girilmesi zorunluluğu yoktur. Kullanıcıya bu konuda serbestlik tanınmıştır. Bir takım bilgilerin ortak olduğu durumlarda her çizilen borudan sonra bu bilginin girilmesi gerekli değildir. Örneğin projedeki tüm borular 1. kademe ise çizim işlemleri bittikten sonra da boru tablosu açılarak boru kademesi kolonu, kolon doldurma işlemi ile otomatik olarak, istenen değerle doldurulabilmektedir. Kolon doldurma işlemi tablonun

4 98 Hardy Cross Yöntemiyle İçmesuyu Projelerinin Hazırlanmasında tümüne yapılabileceği gibi, tabloda istenen kayıtlar, bir takım kriterlere göre filtrelenerek, süzdürülmüş kayıtlar için de gerçekleştirilebilir. Böylece kolon bilgileri çok daha hızlı bir şekilde doldurulabilmektedir. Şekil 1: Sayısallaştırma Menüsü 1.5. Topolojik İlişkiler Grafik olarak çizilmiş elemanlar arasında topolojik ilişkiler mevcuttur. Borular, vanalar ve pompalar başlangıç ve bitiş düğüm noktaları arasında yer almakta ve bu bilgi veritabanında tutulmaktadır. Eklenen yangın musluğu, rezerv ve depo objeleri de boru geometrileri üzerine eklenmektedir. Sayısallaştırma işlemleri esnasında kullanıcıdan kaynaklanabilecek çizim hataları varsa, bu hatalar analiz sonrasında verilen raporda kullanıcıya sunulmaktadır. Rapor sonucuna göre sorunlu bölgeye ulaşılmakta ve Cad ve topolojik özellikler kullanılarak editleme işlemleri yapılabilmektedir. Sayısallaştırma işlemleri esnasında şebeke çözümüne yönelik birçok parametre girilebilmektedir. Düğümler için ana talepler, borular için boru tipleri ve cinsleri, rezervler için toplam yük, depolar için başlangıç, min. ve max. seviyeler, çap veya hacim eğrisi, pompa için güç veya pompa eğrisi, vanalar için vana tipi ve kayıp katsayısı değerleri girilebilmektedir. Sayısallaştırma işlemlerinin sonunda aşağıdaki, veritabanı bağlantılı mekansal objelerden oluşan bir görüntü elde edilmektedir.(şekil 2)

5 Ö. Mutlu 99 Şekil 2: Projenin Genel Görünümü 2. Analiz Ayarları Çizim işlemlerinin öncesinde yapılacak olan analizle ilgili hidrolik, kalite, reaksiyon, süre ve enerji ayarları yapılmaktadır. Hidrolik ayarlarda kullanılacak olan yük kaybı formülü ve birim sistemi, özgül ağırlık, bağıl viskozite, ihtiyaç çarpanı gibi borulardan geçecek sıvıya ait nitelik bilgileri seçilmekte ve hesaplar bu kriterlere göre yaptırılmaktadır. Netcad/Water bir analiz programı olmasının yanında, şebeke tasarımını da gerçekçi olarak yapabilen bir yazılımdır. Bu özelliği ile sadece düğüm noktalarında belirlenen ana talepler ve kot değerleri ile sistemin gereksinim duyduğu boruları da tespit edebilmekte ve analizi seçtiği borulara göre tekrarlayarak sonuca ulaşmaktadır. 3. Analizin Yapılması Analiz yöntemi seçilip analiz yaptırıldığında sistemde bulunan tüm elemanların sonuç tabloları üretilmekte ve bir sonuç rapor hazırlanmaktadır. Eğer borular kullanıcı tarafından seçilmemişse analizin ardından boru çapları hesapla işlemi ile borular programa seçtirilmekte ve ardından tekrar analiz yaptırılarak, analiz sonuçları seçilen borulara göre dengelenmektedir. Birçok analiz programından farklı olarak Netcad/Water modülü ile CBS-altyapısını kullanarak analizin yanında gerçekçi bir şebeke tasarımı yapılabilmektedir. Bu tasarımda programın

6 100 Hardy Cross Yöntemiyle İçmesuyu Projelerinin Hazırlanmasında veritabanında gerçek hayatta kullanılan boru cinsleri bulunmakta ve girilen diğer parametreler göz önünde bulundurularak sisteme en uygun boru cins ve çapı tespit edilmektedir. Bu uygulama ile proje mühendisi mevcut borular kullanacak bile olsa, sisteme analiz yaptırarak programın bulduğu borularla, elindeki mevcut boruları karşılaştırma olanağı bulabilecektir. 4. Talep Seyirlerinin Düzenlenmesi ve Simülasyonu 4.1. Ana Taleplerin Girilmesi Hardy Cross bir ardışık yaklaşım yöntemidir ve bu yöntem bilindiği gibi iki temel ilkeye dayanır: 1. Bir düğüm noktasına gelen debiler, çıkan debilere eşittir, 2. Bir metredeki yük kaybı J ise, L uzunluğundaki yük kaybı; hk= J L olur. (2) Bu durumda program hesap yapabilmek için düğüm noktalarındaki talep değerlerine ihtiyaç duymaktadır. Talep değerleri her bir düğüm noktası için farklı değerler içerebilmektedir. Bu değerler farklı kullanım niteliğine sahip bölgelere toplu halde grafik üzerinden seçerek, CBS fonksiyonları kullanılarak atanabilmektedir. Veritabanında oluşturulan bir kentsel kullanım alanlarını tutan tablo eklenmiş ve grafik üzerinden alanlar çizilerek veritabanına aktarılmış, her alan için bir ana talep belirlenmiştir. (Şekil 3) Daha sonra düğüm bilgileri tablosunda ana talep kolonu için etkin bir CBS yeteneği olan Çevreleyen Objeden Bilgi Al fonksiyonu kullanılarak, çevreleyen obje olarak kentsel kullanım alanları seçilmiş, bu sınıfın da ana talep bilgisi, düğüm tablosundaki ana talep kolonuna aktarılmıştır. Böylece farklı kentsel kullanım alanları içine düşen düğüm noktalarına toplu olarak, belirlenen talep değeri verilmiş olmaktadır. Hardy Cross yönteminde her bir düğüm noktasında talep değerleri belirlenebilmektedir. Her bir düğüm ya da bölgeye ait düğümlerde farklı taleplerin belirlenebilmesi, borularda sürtünmeden dolayı meydana gelen yük kayıpları ile akım hızı arasındaki ilişkiyi belirleyen Hazen-Williams ve Darcy Weisbach denklemleri ile yük kayıplarının en aza indirgenebilmesi olanaklı olduğundan ölü nokta yöntemine göre daha kullanılışlı ve günümüz gereksinimlerine cevap verebilmektedir.

7 Ö. Mutlu 101 Şekil 3: Ortak Ana Talebe Sahip Kentsel Kullanım Alanlarının Belirlenmesi 4.2. Talep Seyirlerinin Oluşturulması Her bir kullanım alanına göre belirlenen ana talep değerlerinin değişmesi yanında, aynı kullanım alanı içinde zamansal olarak da dağıtılan debilerin değişmesi suyun işletme yönetimi açısından da önemlidir. Bu zamansal dağılımın ve simülasyonun gerçekleştirilmesi amacıyla Netcad/Water modülünde seyir tanımlaması yapılmaktadır. Seyirler genel olarak belli bir zaman dilimi içinde, nicelik değerin değişimini gösteren çarpanların toplandığı tablodur. Bütün yapılarda kullanılan zaman aralığı sabit bir değerdir. Bu aralıkta nicelik değer sabit seviyede kalır. Bütün yapılar aynı zaman aralığını kullanmak zorunda ise, her biri farklı periyot numaraları kullanabilir. Çarpan değerleri ve seyir süresi kullanıcı tanımlı olarak Analiz Ayarları bölümünün Süre Ayarları sekmesinden kullanıcı tanımlı olarak değiştirilebilir. Örneğin konut bölgesi için 0:00 7:00 saatleri arasında konut bölgesindeki su talebi minimum, saat 10:00 12:00 ve 18:00-22:00 saatleri arasında ise maksimum olmaktadır. Belirlenen saat aralıklarına talep çarpanları girilmiş, böylece bu saat aralıklarında düğümlere atanan ana talepler, talep seyri çarpanı ile çarpılarak dağıtılmaktadır. Tüm kullanım alanları için farklı bir talep seyri grafiği hazırlanmıştır (Tablo-2).

8 102 Hardy Cross Yöntemiyle İçmesuyu Projelerinin Hazırlanmasında Tablo-2: Talep Seyirlerinin Tanımlanması 4.3. Simülasyonun Gerçekleştirilmesi Verilen talep seyirlerine göre içme suyu elemanlarındaki su talepleri, yük kayıpları ve basınçların zamana bağlı değişimini gösteren bir simülasyon yapılabilmektedir. NETCAD/WATER Hidrolik Simülasyon Model, rezervuar seviyelerinin, tank (depo) seviyelerinin ve nokta dizileri üzerindeki su taleplerinin sabit durumu için düğüm noktalarındaki yükleri ve bağlantı akışlarını hesaplar. Tank seviyeleri, geçerli akış çözümlerini kullanarak güncellenirken, bir zaman seviyesinden diğerine rezervuar seviyeleri ve düğüm talepleri onların tavsiye edilen zaman seyirlerine göre güncellenir. Zaman içinde belirli akış noktasındaki akışlar ve yükler için çözüm, her düğüm için akış denkleminin ve şebeke içindeki her bir bağlantının yük kaybı ilişkisinin eş zamanlı çözümünü içerir. Bu işlem Hidrolik Dengeleme olarak bilinir. NETCAD/WATER modülü bu işlem için Eğim Algoritması nı kullanır. Modelleme esnasında, analiz edilebilen şebekenin boyutlarında bir sınırlandırma yapmaz. Hazen-Williams, Darcy- Weisbach veya Chezy-Manning formüllerini kullanarak sürtünme yük kayıplarını hesaplar. Her biri kendi zaman değişim seyrine sahip olan Düğüm noktalarında birçok talep sınıfını hesaba katar. Verilen Talep Seyirlerine göre analiz tamamlandıktan sonra ilişkisel veritabanı tablosunda her bir boru, düğüm noktası, tank ve rezervuar için ona bağlı analiz tablosu oluşmakta ve zamana bağlı olarak değişimler gözlenebilmektedir. (Tablo-3) Örneğin aşağıdaki resimlerde kentsel kullanım alanı konut olan bölgenin içinde kalan ID si 730 olan borunun ve deponun her bir saat aralığındaki değişimleri tablo olarak gösterilmektedir.

9 Ö. Mutlu 103 Tablo-3: Analiz Tabloları Borular CBS kullanımının getirdiği olanaklar ile akış değerlerine göre renklendirilmiş ve tematik olarak hazırlanmıştır. (Şekil-4) Simülasyonun hidrolik zaman adımı 2 saat olarak belirlenmiştir.

10 104 Hardy Cross Yöntemiyle İçmesuyu Projelerinin Hazırlanmasında Şekil-4: Akış Değerlerine Göre Boruların Renklendirilmesi Şekil-5: 03:00 Saat Dilimi Şekil-6: 13:00 Saat Dilimi

11 Ö. Mutlu 105 Bu adımlarda CBS yetenekleri sayesinde borulardaki debi değişimini grafik ekranda da izlemek ve her saat için sistemin o andaki su talebini görmek mümkündür. Şekil-5 ve Şekil- 6 da sistemin saat 03:00 daki ve 13:00 daki durumu görülmektedir. Aynı renklendirme ve simülasyon, düğüm noktaları, depolar ve rezervler için de yapılabilmektedir. 5. Raporlar: Sistemde konulan hız, statik ve işletme basıncı sınırları dışında kalan borular analiz sonunda raporlanmaktadır. Veritabanı tablolarında bulunan bilgiler kullanılarak, her bir eleman grubuna ait analiz sonucu raporu, düğüm noktalarındaki toplam yükün ve basıncın zamana bağlı değişim grafiği, vanalardaki akışın, hızın ve birim yük kaybının zamana bağlı değişim grafiği, depolardaki net gelen akışın zamana bağlı değişim grafiği ve boru hesap tablosu raporları alınabilmektedir. Sözel raporlar yanında grafik çizimlerde sonuç ürün olarak elde edilmektedirler. Bu grafik ürünler içinde hesap planı, inşaat planı ve taslak planı bulunmaktadır. Bunların yanında düğüm detayları ve dirsek çizimleri ve armatür parça ağırlıkları tablosu alınabilmektedir. 6. Sonuç: Bu örnek uygulamayla görülmektedir ki, Netcad/Water modülü ile üretilen içme suyu projelerinde veri üretiminden, analizlerin gerçekleştirilmesine kadar geçen süreçlerde karşılaşılan zorluklar, Coğrafi Bilgi Sistemlerinin uygulamaları ile aşılabilmektedir. Bu karşılaşılan zorluklar ve getirilen çözümler şöyle özetlenebilir: Projenin projeksiyon tanımlarının yapılması ve projeksiyon sistemleri arasındaki dönüşümler, İçme suyu objelerine ait kot değerlerinin tek tek elle girilerek değil, oluşturulacak bir arazi modeli üzerinden otomatik olarak modelden okunması Projelerin çiziminde sayısallaştırma menüsü kullanılarak nitelik girişi ve çizimin daha hızlı yapılması ve verinin daha hızlı üretimi, Düğüm noktalarındaki ana taleplerin plan üzerinde bölgesel olarak oluşturulacak katmanlardan CBS yetenekleri ile toplu olarak doldurulması, Talep seyirlerinin, yine CBS uygulamaları ile grafik üzerinden otomatik olarak aktarılmasıyla tanımlanması ve zamansal ve mekansal analizin gerçekleştirilmesi ve bunların simülasyonun gerçekleştirilmesi, Veri üretimlerinin ve bazı bilgilerin CBS ile otomatik olarak tablolara aktarılmasıyla kullanıcı kaynaklı veri giriş hatlarının ortadan kalkması, Herhangi bir optimizasyon tekniği ile irdelenmeyen, şebeke tasarımı esnasında düğüm noktalarına göre talep seyrinin tanımlanıp, bölgesel ve kentsel farklılıklara göre istenen düğümlere istenen taleplerin atanamadığı ölü nokta yöntemine göre bahsedilen üstünlükleri proje üretimi ve işletme yönetimi bakımından bir bütünlük içinde avantaja çeviren, Netcad/Water modülünün CBS teknikleri kullanılarak optimum tasarımın yapılması, projenin

12 106 Hardy Cross Yöntemiyle İçmesuyu Projelerinin Hazırlanmasında güvenirliği, üretim hızı ve işletmede sağlayacağı ekonomi de göz önüne alınırsa bundan sonraki yıllarda çıkarılacak olan projelerin bu teknikle üretilmesi uygun görülmektedir. Netcad/Water modülü dünya standartlarında olup, tüm dünya tarafından kabul görmüş bir yaklaşım olan Hardy Cross metodunun eğim algoritması ile birlikte kullanmakta ve teknolojinin ilerlemesiyle artık her alanda kullanılan CBS desteği ve altyapısıyla çözümünün daha sağlıklı sonuçlar vereceği ve işletmenin maliyetinden, suyun optimum düzeyde kullanımına kadar birçok konuda faydalar sağlayacağı açıktır. 7. Teşekkür Yardımlarından ve rehberliğinden dolayı O.D.T.Ü. İnşaat Mühendisliği Bölümü öğretim üyelerinden Yrd. Doç. Dr. Şahnaz Tiğrek e teşekkürlerimizi sunarız. KAYNAKLAR 1. Aronoff, S., An Introduction to Geografic Information System. WDL Publications, Ottawa, 294 s. 2. Ekinci, Ö.,2005. Su Dağıtım Şebekeleri için Minimum Yük Kayıplı Bir Optimizasyon Stratejisi. Jeodezi, Jeoinformasyon ve Arazi Yönetimi Dergisi. 3. İller Bankası, Şehir ve Kasabalara Getirilecek İçme Suyu Projelerinin Hazırlanmasına Ait Talimatname III. İller Bankası Genel Müdürlüğü, Ankara, İller Bankası, İçmesuyu Projesi Özel Şartnamesi, Ankara, Netcad/Water Kullanıcı Kitabı ve Eğitim Dokümanı, 2007.

13 Ö. Mutlu 107 ABSTRACT Geographical Information Systems include data production and analysis processes of drinking water projects in its broad area of usage. By using Netcad/Water software, extended period simulation of hydraulic and water quality behavior within pressurized pipe networks can be carried out. Some of the most serious problems that can be faced during data production and analysis are the difficulties of demand distribution to the nodes and complication of digitizing. Such difficulties can be overcome by the help of the software with its GIS applications capabilities. The usage of GIS infrastructure in drinking water projects applied by using Hardy cross method provides important facilities with regard to project&operating management. Key Words: GIS, Drinking Water, Hardy Cross, Netcad

14