Hemşirelik Öğrencilerinin Kendi Kendine Meme Muayenesine İlişkin Tutum ve İnançlarının Değerlendirilmesi

Transkript

1 ARAŞTIRMALAR / Researches Hemşirelik Öğrencilerinin Kendi Kendine Meme Muayenesine İlişkin Tutum ve İnançlarının Değerlendirilmesi Assessment of Nursing Students' Attitudes and Beliefs for Breast Self-Examination 1 Duygu GÜNDOĞAN, Semiha AKIN2, Zehra DURNA3, Ahsen ŞİRİN ÖZET SUMMARY Bu çalışma hemşirelik öğrencilerinin kendi kendine meme muayenesine ilişkin tutum ve inançlarının değerlendirilmesi ve öğrencilerin bu konudaki inanç ve tutumları ile ilişkili faktörlerin belirlenmesi amacıyla gerçekleştirildi. Tanımlayıcı nitelikte bir araştırmadır. Araştırma örneklemini bir hemşirelik yüksekokulunda 1, 2, 3 ve. sınıfta okuyan ve araştırmaya katılmaya gönüllü olan 10 kız öğrenci oluşturdu. Veriler Öğrenci Bilgi Formu ve Champion Sağlık İnanç Modeli Ölçeği kullanılarak elde edildi. Hemşirelik öğrencilerinin meme kanserine ilişkin korunma önlemleri konusunda tutum ve inançlarının iyi düzeyde olduğu görülmüştür. Meme kanserine ilişkin korunma önlemleri konusunda duyarlılık düzeyi orta, ciddiyet algısı, güven/öz-etkililik algısı ve sağlık motivasyonu düzeyi ise oldukça iyi bulundu. Hemşirelik öğrencilerin kendi kendine meme muayenesi konusundaki inanç ve tutumlarının yaş, gelir düzeyi algısı, sağlık sorunu öyküsü, mezun olunan lise türü, sınıfı ve akademik başarı algısı değişkenlerine göre farklı olabildiği belirlendi. Öğrencilerin meme kanserinden korunma ve kendi kendine meme muayenesi konusunda olumlu inanç ve tutumlara sahip olmaları bireysel sağlığın korunması ve kendi kendine meme muayenesi konusundaki sağlık eğitimlerinin etkin olması ve davranış oluşturmasına katkı sağlayacağından önemlidir. The aim of the study was to assess the nursing students' attitudes and beliefs for breast self-examination and determine factors associated with the students' attitudes and beliefs for breast self-examination. The study adopted a descriptive design. The study sample comprised of 10 female nursing students who were first-, second-, third-, or fourth-year at the nursing school of a university. Data were collected using Student Information Form and Champion's Health Belief Model Scale. Nursing students' attitudes and beliefs for breast cancer prevention was good. Level of perceived susceptibility was moderately sufficient and perceived seriousness, perceived benefits, perceived barriers and self-confidence to breast self-examination, and health motivation was considerably good. The study found that the nursing students' beliefs and attitudes towards breast selfexamination may differ in relation to variables such as the students' age, perceived income level, a health history, and type of high school completed, class, and perceived academic performance. It is vital for nursing students to adopt positive beliefs and attitudes for the breast cancer prevention and develop breast self-examination behaviours. Thus, it will help develop the effective health education and behaviours about health prevention and breast-self examination. Anahtar Kelimeler: Meme kanseri, kendi kendine meme muayenesi, öğrenci hemşireler, tutum Key Words: Breast cancer, breast self-examination, nursing students, attitude GİRİŞ (1). Amerikan Kanser Birliği raporuna göre 2012 yılında 226,870 yeni vakanın invazif meme kanseri, 63,300 yeni vakanın ise in-situ meme kanseri tanısı alacağı tahmin edilmektedir (2). Kadınlarda kanserle ilişkili ölümlerin %20'inden sorumlu olan meme kanseri nedeniyle 2012 yılında 39,510 kadının yaşamını yitireceği bildirilmektedir (2,3). T.C. Sağlık Bakanlığı Kanserle Savaş Daire Başkanlığı'nın 200 yılında sekiz ilde yaptığı ve Türkiye geneline yansıttığı sonuçlara göre yüz binde 3.73 insidans ile meme kanseri Türkiye'de kadınlarda en sık görülen kanser tipi olarak dikkat çekmektedir (). Ülkemizde meme kanserinin Meme kanseri, akciğer kanserinden sonra kadınlarda en sık görülen kanserler arasında ikinci sırada yer almaktadır. Amerika Birleşik Devletleri'nde her 8 kadından biri, Avusturalya'da 13 kadından biri, Japonya'da 50 kadından biri tüm yaşamları boyunca meme kanseri olma riski ile karşı karşıya kalmaktadır 1.Hemşire, Marmara Üniversitesi Eğitim ve Araştırma Hastanesi 2.Doç.Dr. İstanbul Bahçeşehir Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi 3.Prof.Dr. İstanbul Bahçeşehir Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi.Prof.Dr. İstanbul Bilim Üniversitesi Sağlık Yüksekokulu 23

2 Hemşirelik Öğrencilerinin Kendi Kendine Meme Muayenesine İlişkin Tutum ve İnançlarının Değerlendirilmesi önlenmesi ve kadınlarda kendi kendine meme muayenesine (KKMM) ilişkin tutumların geliştirilmesi amacıyla Sağlık Bakanlığı ve Bakanlığın Kanserle Savaş Dairesi Başkanlığı'na bağlı Kanser Erken Teşhis, Tarama ve Eğitim Merkezleri tarafından kapsamlı çalışmalar ve tarama programları yürütülmektedir (5). tutumlarının istenen düzeyde olmadığına dikkat çekmektedir (1, 15, 16). Örneğin bir çalışmada (Özaydın ve ark., 2009) kadınların %8'ü KKMM yaptığını, KMMM yapan kadınların %15.6'sı ayda bir kez bu muayeneyi tekrarladığı bildirilmiştir. Aynı çalışmada, 0-9 yaş grubundaki kadınların %18.9'unun, yaş grubundaki kadınların %13.3'ünün ve yaş grubundaki kadınların %6.5'inin aylık KMMM yaptıkları bulunmuştur (1). Bir başka çalışmada kadınların %3.33'unun KKMM'sini hiç uygulamadığı, %38.33'ünün KKMM'nin nasıl yapılacağını bilmediği bildirilmiştir (15). Meme kanserinin erken tanısında hekim kadar bireylerin de önemli rolü bulunmaktadır. Basit taramalarla meme kanseri tanısı kısa sürede konularak tedaviye kısa süre içinde başlanabilmektedir (6). Meme kanseri vakala-rının birçoğunda (%90) memedeki tümörün kadınlar tarafından fark edildiğine dikkat çekilmektedir (7). Kendi kendine meme muayenesi kolay uygulanabilen, pahalı olmayan, invazif girişim gerektirmeyen, tehlikesi olmayan ve herhangi bir alet gerektirmeyen bir uygulama olması nedeniyle meme kanser tanısında önemli yer tutmaktadır. Eğitim ve tarama programları ile hiçbir yakınması olmayan kadınlarda çeşitli yöntemlerle (kendi kendine muayene, fizik muayene, mamografi) memedeki malign kitlenin erken dönemde saptanması hedeflenmektedir (7). Meme kanserinden korunma ve kadınlara kendi kendine meme muayenesi alışkanlığı kazandırılması sürecinde hemşirelerin önemli rol ve sorumlulukları bulunmaktadır. Hemşirelik öğrencilerinin lisans eğitimi döneminden başlayarak meme kanserinden korunma ve KKMM konusunda bilgi ve becerilerini geliştirilmeleri beklenmektedir. Bu bağlamda, öğrenci hemşireler kendi kendine meme muayenesi uygulamasının önemini kavraması, bilgilerini davranışa dönüştürmesi, mezuniyet sonrası dönemde kadınları meme kanserinden korunma yöntemleri konusunda bilgilendirilmesinde rol ve sorumluluklar üstlenmelidir (16). Hemşirelik öğrencilerinin meme kanserinden korunma ve KKMM konusunda olumlu inanç ve tutumlara sahip olmaları eğitim ve danışmanlık hizmetleri ile toplum sağlığına olumlu katkılar sağlayacaktır. Meme kanserinde korunma önlemlerine ilişkin bilgi düzeyi ve meme muayenesi uygulamaları bireyin sosyodemografik özellikleri ve deneyimleri yanında, duyarlılık düzeyi, meme kanserine ilişkin korunma önlemlerine ilişkin ciddiyet algısı, güven/öz-etkililik algısı ve sağlık motivasyonu gibi birçok faktörden etkilenebilmektedir. Tarama davranışlarının düzenli sergilenmesinde bireyin sağlığına yönelik tehdit algısı önemli rol oynar. Meme kanserine duyarlı olan ve meme kanserini ciddi bir durum olarak algılayan bireylerin daha fazla kendi kendine meme muayenesi uygulamaları beklenmektedir (8). Öz-etkililik algısı; bireyin belli bir eylemi başarıyla yapabilme ve olayları kontrol edebilme algısı veya yargısı (9, 10) ya da bireyin belirli bir eylemi başarma kapasitesine ilişkin yargısını ifade etmektedir (11). Özetkililik algısı ve sağlık motivasyonu sağlığı geliştiren davranışların başlatılması ve sürdürülmesi ve kanserden korunma davranışlarının kazanılmasında belirleyicidir (11, 12, 13). Alpteker ve ark. (2011) üniversite öğrencilerin %7.9'unun KMMM'yi bildiğini, %38.8'inin KMMM yaptıklarını rapor etmiştir (17). Bir başka çalışmada öğrencilerin %63'ünün KKMM yaptığı bulunmuştur (18). Erkoç, Oran ve Yorulmaz (2011) hemşirelik birinci sınıf öğrencilerinin %80.8'inin, dördüncü sınıf öğrencilerin ise %12'sinin KMMM'yi hiç yapmadığı, meme muayenesi konusunda yapılan eğitimin sonrasında birinci sınıf öğrencilerinde KMMM yapmama oranının %53.8'e gerilediği saptanmıştır (19). Araştırma sonuçları hemşirelik öğrencilerinin KMMM konusundaki bilgi, beceri ve tutumlarının değerlendirilmesi ve düzenli eğitimler ile bu becerilerin geliştirilmesine gereksinim olduğuna işaret etmektedir. Çalışmalar kadınlarda meme kanserinden korunma konusundaki bilgi düzeyi, inanç ve 2

3 araştırmaya katılmaya gönüllü olan 10 kız öğrenci oluşturdu. GEREÇ VE YÖNTEM Araştırmanın amacı ve tipi Bu çalışma hemşirelik öğrencilerinin meme muayenesine ilişkin tutum ve inançlarının değerlendirilmesi ve öğrencilerin bu konudaki tutum ve inançları ile ilişkili faktörlerin belirlenmesi amacıyla gerçekleştirildi. Türk Dil Kurumu inanç sözcüğünü bir şeyi veya öneriyi doğru olarak benimseme, bir şeye duyulan güven, inanma duygusu, tutum sözcüğünü ise davranışları güdüleyen kalıplı ve kazanılmış eğilim ya da yatkınlık olarak tanımlamaktadır. Sağlık davranışları üzerinde etkili olan inançları ve sağlığı korumaya ve geliştirmeye yönelik tutumların belirlenmesi kadınların meme kanseri erken tanısına yönelik olarak rutin mamografi çektirmelerini, meme muayenesi yapmalarını ve sağlıklı yaşam alışkanlıkları geliştirmelerini olumlu yönde etkileyebilmektedir. Tanımlayıcı nitelikte bir araştırmadır. Veri toplama Veri toplama öncesi gerekli kurum ve ölçek kullanım izinleri alındı. Öğrencilere araştırmanın amacı konusunda açıklama yapıldı ve araştırmaya katılmak üzere davet edildi. Katılımcılara elde edilen verilerin gizli kalacağı konusunda güvence verildi. Öğrencilerden bilgilendirilmiş sözel onam alındı. Dersin öğretim elamanı ile işbirliği yapılarak veriler ders bitiminde toplandı. Öğrencilerden formlara isimlerini yazmamaları istendi. Veri toplama araçları öğrenciler tarafından yanıtlandı. Veri toplama araçları Öğrencilerin kişisel özellikleri Öğrenci Bilgi Formu, meme kanseri ve kendi kendine meme muayenesi ile ilgili inanç ve tutumları ise Champion Sağlık İnanç Modeli Ölçeği ile elde edildi. Araştırma soruları 1.Hemşirelik öğrencilerinin kendi kendine meme muayenesine yönelik tutumları ve inançları nelerdir? 2.Hemşirelik öğrencilerinin kendi kendine meme muayenesine yönelik tutumları ve inançları ile ilişkili değişkenler nelerdir? Araştırmanın evreni ve örneklem seçimi Araştırma evreni İstanbul ilinde yer alan bir vakıf üniversitesinde öğrenimlerini sürdüren hemşirelik öğrencilerinden oluşmaktadır. Araştırma evreni toplam 2 hemşirelik öğrencisinden oluşmaktadır. Araştırma örneklemine dahil edilme kriterleri; (1) bir vakıf üniversitesinde 1, 2, 3 ve. sınıf hemşirelik öğrencisi olmak, (2) araştırmaya katılmaya gönüllü olmak ve (3) kız olmak olarak belirlendi. Örneklem gelişigüzel örnekleme yöntemi kullanılarak oluşturuldu. Veri toplama günleri içinde okulda bulunan ve araştırmaya katılmayı kabul eden tüm öğrenciler örneklemi oluşturmak üzere araştırmaya davet edildi. Veri toplama tarihinde (Kasım 2011) toplam 37 hemşirelik öğrencisine ulaşıldı. Ulaşılan 37 hemşirelik öğrencisinden 17 öğrenci anket formunu eksik teslim ettiği, dört öğrenci ise çalışmaya katılmak istemediği, altı öğrenci ise erkek olduğu için örnekleme dahil edilmedi. Araştırma örneklemini bir hemşirelik yüksekokulunda 1, 2, 3 ve. sınıfta okuyan ve Öğrenci Bilgi Formu öğrencilerin kişisel özellikleri (yaş, gelir düzeyi algısı, mezun olunan lise, sınıf ve akademik başarı algısı) ve sağlık durumuna ilişkin sorular (sağlık öyküsü, sigara ve alkol alışkanlıkları, ilaç kullanma alışkanlığı) içermektedir. Öğrencilerden sağlık durumunu 1'den başlayarak 10'a kadar (1 puan = kötü, 5 puan = orta, 10 puan = çok iyi) bir sayı vererek değerlendirmeleri istendi. Champion Sağlık İnanç Modeli Ölçeği (Champion's Health Belief Model Scale CHBMS) kadınların meme kanseri ve kendi kendine meme muayenesi ile ilgili inanç ve tutumlarını değerlendirmek amacıyla oluşturulmuş 2 maddeli bir ölçektir. Ölçek, V. Champion tarafından 198 yılında geliştirilmiştir ve sonra yeniden (1993, 1997, 1999) düzenlenmiştir. Champion Sağlık İnanç Modeli Ölçeği altı alt boyuttan oluşmaktadır. Ölçeğin ilk boyutu olan Duyarlılık Algısı alt boyutu meme kanserine yakalanmada algılanan kişisel risk algısına ilişkin ifadeler (1-3. maddeler) içermektedir. Ciddiyet Algısı alt boyutu (2. boyut) bireyin meme kanserinden algıladığı bireysel tehdidin derecesini, KKMM uygulamaya ilişkin Yarar Algısı alt boyutu (3. boyut) birey tarafından algılanan KKMM uygulaması avantajlarını değerlendirmeye yönelik ifadeler içermektedir.

4 Hemşirelik Öğrencilerinin Kendi Kendine Meme Muayenesine İlişkin Tutum ve İnançlarının Değerlendirilmesi Ciddiyet algısı alt boyutu yedi maddeden ( maddeler), Yarar Algısı alt boyutu toplam dört maddeden (11-1. maddeler) oluşur. Ölçeğin KKMM uygulamaya ilişkin Engel Algısı alt boyutu (. boyut) bireyin KKMM uygulamasına ilişkin engellere yönelik algısını değerlendirir. Engel Algısı alt boyutu toplam 11 maddeden (15. maddeler) oluşur. KKMM ilişkin Güven/Özetkinlik Algısı alt boyutu (5. boyut) anormal meme kitlelerini saptayabilmek için bireyin KKMM uygulama becerisine ilişkin yeterlilik algılarını, Sağlık Motivasyonu alt boyutu (6. boyut) ise bireylerin sağlık durumları hakkında ilgi ve endişelerini belirlemeye yönelik ifadeler içermektedir (20, 21). Güven/Öz-etkinlik Algısı alt boyutu toplam 10 adet ( maddeler), Sağlık Motivasyonu alt boyutu toplam yedi maddeden (36-2. maddeler) oluşur. Wallis testi, ilişki analizleri için ise Spearman's korelasyon katsayıları kullanıldı. BULGULAR Öğrencilerin kişisel özelliklere ilişkin bulguları Yaş ortalaması ± 2.12 (dağılım: yıl) olan araştırma grubunun %27.6'sı 1. sınıf, %29.3'ü 2. sınıf öğrencisidir. Öğrencilerin %36.6'sı akademik başarısını iyi, %9.5'i ise orta olarak bildirdi (Tablo 1). Öğrencilerin %12,2'sinde bir sağlık sorunu öyküsü bulunmaktadır. Öğrencilerden sağlık durumlarını 1'den başlayarak 10'a kadar bir sayı vererek puanlamaları (1 puan = kötü, 5 puan = orta, 10 puan = çok iyi) istendi ve son bir yıldaki sağlık durumu algı puanları ortalama değeri 7.16 ± 2.09 bulundu. Ölçekte yer alan her bir ifade 1'den 5'e kadar değişen 5'li likert tipi ölçekleme [(1) kesinlikle katılmıyorum, (2) katılmıyorum, (3) kararsızım, () katılıyorum ve (5) tamamen katılıyorum] yöntemi ile değerlendirilir. Ölçeğin her alt boyutu için 6 ayrı puan elde edilir. Ölçek alt boyut puanları tek bir toplam puanda birleştirilmemektedir (22). Champion Sağlık İnanç Ölçeği alt boyut puanlarının dağılımı Ölçek alt boyut puan ortalamaları değerlendirildiğinde, hemşirelik öğrencilerinin meme kanserine ilişkin korunma önlemleri konusundaki tutum ve inançlarının iyi düzeyde bulunmuştur. Hemşirelik öğrencilerinde meme kanserine ilişkin korunma önlemleri konusunda duyarlılığı orta düzeyde (2.58 ± 0.81), ciddiyet algısı (3.08 ± 0.80), güven/öz-etkililik algısı (3.8 ± 0.89) ve sağlık motivasyonu (3.75 ± 0.87) iyi düzeyde bulundu (Tablo 2). Champion Sağlık İnanç Modeli Ölçeği Türkçeye iki farklı grup üzerinde iki farklı çalışma ile uyarlanmıştır. Ölçeğin ilk geçerlik güvenirliği 2003 yılında Gözüm ve Aydın tarafından, ikinci uyarlama çalışması ise Karayurt tarafından yapılmıştır. Bu çalışmada CSİMÖ'nin Karayurt tarafından geçerlik güvenirliği yapılan versiyonu kullanıldı. Her iki çalışmada ölçeğin Türkçe uyarlaması geçerli ve güvenilir bulunmuştur (21). Bu çalışmada ise ölçeğin Cronbach alfa katsayıları her bir alt boyut için 0.81 ile 0.93 arasında bulundu. Öğrencilerin Yarar Algısı boyutu puan ortalamaları en yüksek (3.98 ± 1.01), Engel Algısı boyutu puan ortalamaları ise en düşüktür (2.30 ± 0.7). Ölçeğin Sağlıklı olmayı sürdürmek benim için çok önemlidir maddesi (37. madde) (.17 ± 1.08) en yüksek puan ortalaması olan madde olmuştur (Tablo 2). Duyarlılık Algısı ortalama puanları ile Ciddiyet Algısı puan ortalamaları ve Engel Algısı puan ortalamaları arasında istatistiksel olarak anlamlı zayıf ilişki saptandı (p < 0.05) (Tablo 3). İstatistiksel analizi Verilerin dağılımı frekans, aritmetik ortalama, standart sapma ve yüzde gibi betimsel istatistikler ile incelendi. Veriler SPSS istatistik programı (version 16.0) kullanılarak analiz edildi. Verilerin normal dağılıma uygunluğu Tek Örneklem Kolmogorov Smirnov testi ile test edildi. İleri çözümlemelerde parametrik olmayan testler kullanıldı. Parametrik olmayan testlerden iki bağımsız değişken için Mann-Whitney testi, ikiden fazla bağımsız değişken için Kruskal- Ciddiyet Algısı puanı ile Yarar Algısı puanı ve Engel Algısı puanı arasında ise istatistiksel olarak anlamlı zayıf ilişki bulundu (p < 0.05) (Tablo 3). Yarar Algısı puan ortalamaları ile Engel Algısı puan ortalamaları, Güven/öz-etkililik algısı puan ortalamaları ve Sağlık Motivasyonu puan 26

5 Tablo 1:Örneklemin Kişisel Özellikleri (n = 10) Kişisel Özellikler Kategori n % Yaşamının büyük bölümünü geçirdiği İl yerleşim birimi İlçe Düşük 10.7 Sınırda yeterli Orta derecede (alerji, astım, diyabet) Bıraktı Çekirdek aile Geniş aile Anne baba ayrı yaşıyor Birinci sınıf İkinci sınıf Üçüncü sınıf Dördüncü sınıf Düz lise Sağlık meslek lisesi 6.1 Süper lise Anadolu Lisesi Ticaret meslek lisesi Orta Kötü Gelir düzeyi Sağlık sorunu Önemli hastalık geçirme öyküsü Sigara kullanımı Alkol kullanımı İlaç kullanımı alışkanlığı Aile Sınıf Mezun olunan lise türü Akademik başarı algısı 27

6 Duyarlılık Ciddiyet Algısı Algısı 28 Yarar Algısı Engel Algısı Yarar Algısı puan ortalama değeri 15. Kendi kendine meme muayenesini doğru olarak yapabildiğimi sanmıyorum 16. Kendi kendine meme muayenesi yapmak mememde bir sorun olduğunu düşündürerek beni endişelendirir 17. Kendi kendine meme muayenesi beni utandırıyor 18. Kendi kendine meme muayenesi çok zamanımı alıyor 19. Kendi kendine meme muayenesi yapmayı unutuyorum 20. Kendi kendine meme muayenesi yapabileceğim gizliliğimi koruyacak bir yerim yok 21. Bir sağlık personeline meme muayenesi yaptırıyorsanız kendi kendine meme muayenesi yapmanıza gerek yoktur Meme kanseri olursam 5 yıldan fazla yaşayamam Eğer meme kanseri olursam tüm hayatım değişir 1. Kendi kendine meme muayenesi yaparken erken dönemde bir kitle (beze) saptarsam, meme kanseri tedavim kötü olmayabilir Meme kanseri olmam eşim veya erkek arkadaşımla ilişkimi kötüleştirebilir Meme kanseri olursam yaşayabileceğim sorunlar uzun sürebilir 13. Her ay kendi kendine meme muayenesi yapmak meme kanserinden ölme olasılığımı azaltabilir Meme kanseri hakkında düşünmek beni korkutur Meme kanserini düşündüğüm zaman kalbim daha hızlı çarpıyor 12. Her ay kendi kendine meme muayenesi yapmak meme kitlelerini (bezelerini) erken bulmama yardımcı olur Meme kanseri olma düşüncesi beni korkutuyor Duyarlılık Algısı puan ortalama değeri 11. Kendi kendine meme muayenesi yaptığımda kendi sağlığım için bir şey yapmış oluyorum Yaşamımın bir döneminde meme kanserine yakalanacağımı hissediyorum Birkaç yıl içinde meme kanseri olma şansım çok yüksek Ciddiyet Algısı puan ortalama değeri 2.61 Ortalama 1. Meme kanseri olma olasılığım çok yüksek Tablo 2:Champion Sağlık İnanç Ölçeği Alt Boyut ve Madde Puan Ortalamaları (n = 10) ±ss Hemşirelik Öğrencilerinin Kendi Kendine Meme Muayenesine İlişkin Tutum ve İnançlarının Değerlendirilmesi

7 29 Sağlık Motivasyonu Güven/Öz-etkililik Algısı Engel Algısı Kendi kendine meme muayenesi yapmak için memelerim çok büyüktü r 2. Kendi kendine meme muayenesi yapmak için memelerim çok yumruludur. Kendi kendine meme muayenesi yapmaktan daha önemli sorunlarım var Engel Algısı puan ortalama değeri 26. Kendi kendine meme muayenesinin nasıl yapılacağını biliyorum 27. Kendi kendine meme muayenesini doğru bir şekilde yapabilirim 28. Kendi kendine meme muayenesi yaparken bir kitle (beze) varsa bulabilirim 29. Mememde 2,5cm ( bin lira) büyüklüğündeki bir kitleyi (bezeyi) bulabilirim 30. Mememde 1,5 cm (yeni 50 bin lira) büyüklüğündeki bir kitleyi (bezeyi) bulabilirim 31. Mememde bezelye büyüklüğünde bir kitle (beze) bulabilirim 32. Kendi kendine meme muayenesi yaparken izlenecek adımları biliyorum 33. Kendi kendine meme muayenesi yaparken memelerimde bir problem varsa söyleyebilirim 3. Aynaya baktığımda memelerimde bir problem varsa söyleyebilirim Sağlık sorunlarını erken saptamak isterim 37. Sağlıklı olmayı sürdürmek benim için çok önemlidir 38. Sağlığımı geliştirmek için yeni bilgiler araştırırım 39. Sağlığımı geliştirecek aktivitelerde bulunmanın önemli olduğunu düşünüyorum 0. Dengeli beslenirim 1. Haftada en az üç kez egzersiz yaparım 2. Hasta olmasam bile sağlık kontrollerimi düzenli olarak yaptırırım Sağlık Motivasyonu puan ortalama değeri - Güven/Öz etkililik Algısı puan ortalama değeri 35. Meme muayenesi yaparken parmaklarımın doğru bölümlerini kullanabilirim Düzenli mamografi (meme filmi) çektiriyorsanız kendi kendine meme muayenesi yapmanıza gerek yoktur Tablo 2-Devam:Champion Sağlık İnanç Ölçeği Alt Boyut ve Madde Puan Ortalamaları (n = 10)

8 Hemşirelik Öğrencilerinin Kendi Kendine Meme Muayenesine İlişkin Tutum ve İnançlarının Değerlendirilmesi Tablo 3:Champion Sağlık İnanç Ölçeği Puan Ortalamaları Arasındaki İlişki (n = 10) Champion Sağlık İnanç Ölçeği Alt Boyutları rs p Duyarlılık Algısı - Ciddiyet Algısı alt boyutları 0.28 Duyarlılık Algısı - KKMM uygulamaya ilişkin Yarar Algısı alt boyutları Duyarlılık Algısı - KKMM uygulamaya ilişkin Engel Algısı alt boyutları * Duyarlılık Algısı - KKMM ilişkin Güven/Öz-etkililik Algısı alt boyutları Duyarlılık Algısı - Sağlık Motivasyonu alt boyutları Ciddiyet Algısı - KKMM uygulamaya ilişkin Yarar Algısı alt boyutları 0.18 Ciddiyet Algısı - KKMM uygulamaya ilişkin Engel Algısı alt boyutları * Ciddiyet Algısı - KKMM ilişkin Güven/Öz-etkililik Algısı alt boyutları Ciddiyet Algısı - Sağlık Motivasyonu alt boyutları KKMM uygulamaya ilişkin Yarar Algısı - KKMM uygulamaya ilişkin Engel Algısı alt boyutları KKMM uygulamaya ilişkin Yarar Algısı - KKMM ilişkin Güven/Öz-etkililik Algısı alt boyutları 0.6 KKMM uygulamaya ilişkin Yarar Algısı - Sağlık Motivasyonu alt boyutları 0.3 KKMM uygulamaya ilişkin Engel Algısı - KKMM ilişkin Güven/Öz-etkililik Algısı alt boyutları -0.3 KKMM uygulamaya ilişkin Engel Algısı - Sağlık Motivasyonu alt boyutları KKMM ilişkin Güven/Öz-etkililik Algısı - Sağlık Motivasyonu alt boyutları 0.51 rs = Spearman Korelasyon Analizi * p < 0.01 ortalamaları arasında istatistiksel olarak anlamlı orta düzeyde ilişki bulundu (p < 0.05) (Tablo 3). Engel Algısı puan ortalamaları ile Güven/Özetkililik Algısı puan ortalamaları ve Sağlık Motivasyonu Algısı puan ortalamaları arasında istatistiksel olarak anlamlı düzeyde ilişki saptandı (p < 0.05) (Tablo 3). öğrencilerin CSİMÖ Yarar Algısı puan ortalamaları arasında istatistiksel olarak anlamlı fark bulundu (p < 0.05). Gelir düzeyini sınırda yeterli, orta ve iyi olarak tanımlayan öğrencilerin Yarar Algısı puan ortalamaları diğer gruplara göre daha yüksek bulundu (Tablo ). Öğrencilerin Ciddiyet Algısı puan ortalamaları ve Güven/öz-etkililik algısı puan ortalamaları sağlık sorunu varlığına göre karşılaştırıldığında, sağlık sorunu varlığında puan ortalamaları anlamlı düzeyde daha yüksek bulundu (p < 0.05). Sağlık sorunu olduğunu bildiren öğrencilerin Engel Algısı puan ortalamaları daha düşük bulundu (p > 0.05) (Tablo ). Güven/Öz-etkililik Algısı puanı ile Sağlık Motivasyonu puan ortalamaları arasında istatistiksel olarak anlamlı ilişki bulundu (Tablo 3). Champion Sağlık İnanç Ölçeği puanlarının kişisel değişkenlere göre karşılaştırılması Champion Sağlık İnanç Ölçeği Güven/Özetkililik Algısı alt boyut puanları ile yaş (rs = 0.23, p < 0.01) arasında istatistiksel olarak anlamlı ilişki saptandı. Buna karşın, Duyarlılık Algısı, Ciddiyet Algısı, Yarar Algısı, Engel Algısı ve Sağlık Motivasyonu puanı ile yaş ortalama değeri arasında istatistiksel olarak anlamlı ilişki belirlenmedi (p > 0.05). İlaç kullanma durumuna göre değerlendirildiğinde, öğrencilerin Ciddiyet Algısı puanları arasında istatistiksel olarak anlamlı fark saptandı (p < 0.05). Sürekli olarak bir ilaç kullanmak durumunda olduğunu bildiren öğrencilerin Ciddiyet Algısı puan ortalamaları daha düşük bulundu (Tablo ). Gelir düzeyi algılarına göre değerlendirildiğinde, 30

9 Tablo :Öğrencilerin Kişisel Özelliklerine Göre Champion Sağlık İnanç Ölçeği Puanlarının Karşılaştırılması (n = 10) Duyarlılık Algısı Ciddiyet Algısı Yarar A lg ısı Engel Algısı Güven/Özetkililik Algısı Sağlık Motivasyonu Duyarlılık Algısı Ciddiyet Algısı Yarar A lg ısı Gelir düzeyi algısı n Ortalama ±ss χ 2kw p Düşük Sınırda yeterli Orta derecede Düşük Sınırda yeterli Orta derecede Düşük * Sınırda yeterli Orta derecede Düşük Sınırda yeterli Orta derecede Düşük Sınırda yeterli Orta derecede Düşük Sınırda yeterli Orta derecede Sağlık sorunu n Ortalama ±ss Zm w u * p

10 Hemşirelik Öğrencilerinin Kendi Kendine Meme Muayenesine İlişkin Tutum ve İnançlarının Değerlendirilmesi Tablo -Devam:Öğrencilerin Kişisel Özelliklerine Göre Champion Sağlık İnanç Ölçeği Puanlarının Karşılaştırılması (n = 10) Güve n/öz e tkililik Algısı S ağlık M otivasyonu Sü re kli İlaç ku lla nımı n Or talama ± ss Güve n/öz e tkililik Algısı S ağlık M otivasyonu Sın ıf n Or talama ± ss χ Birinc i sınıf * İkinci sınıf Üçünc ü sınıf Dördünc ü sınıf Birinc i sınıf İkinci sınıf Üçünc ü sınıf Dördünc ü sınıf Birinc i sınıf İkinci sınıf Üçünc ü sınıf Dördünc ü sınıf Birinc i sınıf İkinci sınıf Üçünc ü sınıf Dördünc ü sınıf Güve n/öz- Birinc i sınıf e tkililik Algısı İkinci sınıf Enge l Algısı Duya rlılık Algısı C iddiye t Algısı Ya ra r A lg ısı Enge l Algısı Duya rlılık Algısı C iddiye t Algısı Ya ra r A lg ısı Enge l Algısı * * Zm w u p * kw p

11 Tablo -Devam:Öğrencilerin Kişisel Özelliklerine Göre Champion Sağlık İnanç Ölçeği Puanlarının Karşılaştırılması (n = 10) Üçünc ü sınıf Dördünc ü sınıf Birinc i sınıf S ağlık İkinci sınıf M otivasyonu Üçünc ü sınıf Dördünc ü sınıf Me zun olu nan lise n Or talama Düz lise 263 Sa ğlık me slek lisesi Duya rlılık Algısı C iddiye t Algısı Ya ra r A lg ısı Enge l Algısı Güve n/öze tkililik Algısı S ağlık M otivasyonu Duya rlılık Algısı ± ss χ 2 kw p Süpe r lise Anadolu Lise si Tic ar et m e sle k lisesi Düz lise Sa ğlık me slek lisesi Süpe r lise Anadolu Lise si Tic ar et m e sle k lisesi Düz lise Sa ğlık me slek lisesi Süpe r lise Anadolu Lise si Tic ar et m e sle k lisesi Düz lise * Sa ğlık me slek lisesi Süpe r lise Anadolu Lise si Tic ar et m e sle k lisesi Düz lise Sa ğlık me slek lisesi Süpe r lise Anadolu Lise si Tic ar et m e sle k lisesi Düz lise Sa ğlık me slek lisesi 3.99 Süpe r lise Anadolu Lise si Tic ar et m e sle k lisesi Akad em ik başarı alg ısı n Or talama ± ss χ 2 kw p

12 Hemşirelik Öğrencilerinin Kendi Kendine Meme Muayenesine İlişkin Tutum ve İnançlarının Değerlendirilmesi Tablo -Devam:Öğrencilerin Kişisel Özelliklerine Göre Champion Sağlık İnanç Ölçeği Puanlarının Karşılaştırılması (n = 10) Orta Kötü Orta Kötü Orta Kötü Orta Kötü Güven/Öz etkililik Algısı Orta Kötü Sağlık Motivasyonu Orta Kötü Ciddiyet Algısı Yarar Algısı Engel Algısı Mann-Whitney U testi Kruskal-Wallis H testi * * p < 0.05 Öğrencilerin sağlık durumu algısı puan ortalamaları ile Duyarlılık Algısı puanı ve Ciddiyet Algısı puanı karşılaştırıldığında, sağlık durumu algısı puan ortalamaları ile boyut puan ortalamaları arasında istatistiksel olarak anlamlı ve negatif yönde zayıf ilişki (rs = -0.13, p < 0.01; rs = -0.16, p < 0.01) bulundu. Sağlık durumu algısı puanları ile Yarar Algısı, Engel Algısı, Güven/Öz-etkililik Algısı ve Sağlık Motivasyonu puanları arasında istatistiksel olarak anlamlı ilişki saptanmadı (p > 0.05). istatistiksel olarak anlamlı fark belirlendi (p < 0.05). İkinci, üçüncü ve dördüncü sınıf öğrencilerinin birinci sınıf öğrencilerine kıyasla, Güven/öz-etkililik Algısı puan ortalamaları daha yüksek bulundu. İkinci sınıf öğrencilerinin birinci ve dördüncü sınıf öğrencilerine kıyasla Duyarlılık Algısı puan ortalamaları daha yüksek bulundu (Tablo ). Engel Algısı ve Güven/öz-etkililik Algısı puan ortalamaları karşılaştırıldığında, öğrencilerin mezun oldukları lise türüne göre istatistiksel olarak anlamlı fark saptandı (p < 0.05). Düz lise mezunu öğrencilerin sağlık meslek lisesinden mezun öğrencilere kıyasla Engel Algısı puan Sınıf değişkenine göre değerlendirildiğinde, öğrencilerin Güven/öz-etkililik Algısı ve Duyarlılık Algısı puan ortalamaları arasında 3

13 ortalamaları daha yüksek belirlendi. Sağlık meslek lisesi ve süper lise mezunu öğrencilerin Anadolu Lisesi mezunu öğrencilere kıyasla, Güven/öz-etkililik Algısı puan ortalamaları daha yüksek bulundu (Tablo ). Aynı ölçek ile yapılan bir çalışmada (2010) sağlık okulu öğrencilerinde kendi kendine meme muayenesine ilişkin yatkınlık algısının orta düzeyde, önemseme / ciddiyet algısı, motivasyonu, KKMM yarar algısı ve KKMM özetkililik algısı yüksek düzeyde olduğu belirlendi (2). Gerçek ve ark. (2008)'nın çalışmasında kız öğrencilerin ciddiyet algısı, yarar algısı, engel algısı, güven/özgüven algısı ve sağlık motivasyonu algısı ortalama puanları daha yüksek bulunmuştur (). Avcı Aydın ve ark. (2008) ebelik öğrencilerinde KKMM uygulamasına ilişkin duyarlılık ve önemseme algılarının orta düzeyde, sağlık motivasyonu, yarar ve özetkinlik algılarının yüksek, engel algısının ise düşük olduğunu saptamıştır (26). Benzer şekilde, Kılıç ve ark. (2009) üniversite öğrencilerinde meme kanserinden korunmada KKMM uygulamasına ilişkin yarar algısının yüksek, engel algısının ise düşük olduğunu bildirmiştir (8). Öğrencilerin akademik başarı algısına göre Engel Algısı puanları arasında karşılaştırıldığında, istatistiksel olarak anlamlı fark saptandı (p < 0.05). Akademik başarısını orta ve iyi olarak tanımlayan öğrencilerin akademik başarısını çok iyi olarak tanımlayan öğrencilere kıyasla Engel Algısı puan ortalamaları daha yüksek bulundu (Tablo ) TARTIŞMA Son yıllarda yapılan çalışmalar kadınların ve hemşirelik öğrencilerinin meme kanserine ilişkin korunma önlemleri konusundaki bilgi, inanç, tutum ve uygulamalarının istenen düzeyde olmadığı ve geliştirilmesi gerektiğine dikkat çekmektedir (1, 15, 16, 23, 31, 32). Hemşirelik öğrencilerinin meme kanserine ilişkin korunma önlemleri konusundaki tutumların değerlendirilmesi amacıyla gerçekleştirilen bu çalışmada hemşirelik öğrencilerinin meme kanserine ilişkin korunma önlemleri konusundaki inanç ve tutumlarının iyi düzeyde olduğunu göstermektedir. Öğrencilerin Yarar Algısı boyutu puan ortalamaları en yüksek, Engel Algısı boyutu puan ortalamaları ise en düşük bulundu. Yarar algısı alt boyut puan ortalama değerinin yüksek, Engel Algısı puan ortalama değerinin düşük olması hemşirelik öğrencilerinin meme sağlığını ve KKMM uygulamasını önemsediğine dikkat çekmesi adına önemlidir. Öz-etkinlik algısının yüksek olması meme kanseri tarama davranışlarını olumlu yönde etkilemektedir (23). Çalışmada hemşirelik öğrencilerinde meme kanserine ilişkin korunma önlemleri konusunda duyarlılığının orta düzeyde, meme kanserine ilişkin korunma önlemleri ve uygulamalarına ilişkin ciddiyet algısı, güven/öz-etkililik algısı ve sağlık motivasyonun oldukça iyi düzeyde olduğu belirlendi. Meme kanserinden korunma önlemleri ve meme muayenesi uygulamaları ile ilgili algılar arasındaki ilişkiler incelendiğinde, hemşirelik öğrencilerinde meme kanseri ile ilgili ciddiyet ve engel algısı düzeyi arttıkça meme kanserinden korunma konusundaki duyarlılığının arttığı saptandı. Bunun yanında, bireysel tehdit algısı yükseldikçe KKMM uygulamasının avantajlarına ilişkin yarar algısı ve KKMM uygulamaya ilişkin engel algısı düzeyinin de arttığı belirlendi. Hemşirelik öğrencilerinde KKMM uygulamaya ilişkin yarar algısı düzeyi yükseldikçe KKMM uygulamasına ilişkin engel algısı düzeyinin düştüğü, KKMM ilişkin Güven/öz-etkililik algısı ve Sağlık Motivasyonu düzeyinin arttığı saptandı. Bu çalışmada hemşirelik öğrencilerinde KKMM uygulamasına ilişkin güven/öz-etkililik algısı ve sağlık motivasyonu algısı düzeyi arttıkça engel algısının düştüğü, hemşirelik öğrencilerinin sağlık motivasyonu düzeyi arttıkça öğrencilerde Danışman: okuyucu için açık olması amacı ile kullanılan sağlık inanç modelinin hangi maddelerinin inanç hangi maddelerinin tutumu ölçtüğü açıklanmalı. Ya da daha önce de belirttiğim gibi bu kavramlar tanımlanmalı..bana göre ölçek sadece inançla ilgili geliştirilmiş..?? Yanıt: Sağlık İnanç Modeli'nde hangi maddelerin inanç, hangi maddelerin tutumu ölçtüğü ile ilgili bir sınıflandırma bulunmamaktadır. Sadece boyutlar ve her bir boyutu oluşturan maddeler tanımlanmaktadır. 35

14 Hemşirelik Öğrencilerinin Kendi Kendine Meme Muayenesine İlişkin Tutum ve İnançlarının Değerlendirilmesi KKMM uygulama becerisine ilişkin yeterlilik algılarının arttığı belirlendi. Çalışma sonuçları öğrencilerin kendi kendine meme muayenesini önemsedikleri, KKMM konusundaki yararlılık algısı, duyarlılık düzeyi, motivasyon ve özetkililik algılarının KKMM davranışının kazandırılmasını olumlu yönde etkileyebileceğine dikkat çekmektedir. düşündürmektedir. Hemşirelerin toplum için eğitim programlarını hazırlarken ve uygularken konu ile ilgili yeterli bilgi ve beceriye de sahip olmaları gerekir; bu bilgi uygulamalı eğitimde ve kurs programlarıyla kazanılabilir. Öğrenci hemşirelerin meme kanseri konusunda yeterli bilgi ve beceriye sahip olmaları yanında sağlık davranışlarını sürdürme konusunda kazandıkları tutum çok önemlidir (29). Bu doğrultuda sağlık eğitiminde daha etkin rol alabilmeleri mümkün olacaktır. Gölbaşı ve ark.'nın yaptığı (2010) çalışmada öğrencilerin %7.7'sinin en az bir kez KKMM yaptığı, %53.3'ünün KKMM hiç yapmadığı saptanmıştır (27). Gök Özer ve ark. (2009) hemşirelik öğrencilerinde üst sınıflarda meme kanseri ve meme muayenesi konusundaki bilgi ve uygulamaların arttığı, özellikle dördüncü sınıf öğrencilerinin meme kanseri ve meme muayenesi konusundaki bilgi ve uygulamaların en yüksek düzeyde olduğu belirlenmiştir (28). İkinci, üçüncü ve dördüncü sınıf öğrencilerinin birinci sınıf öğrencilerine kıyasla Güven/özetkililik algısı puan ortalamaları daha yüksek bulundu. İkinci sınıf öğrencilerinin birinci sınıf ve öğrencilerine kıyasla, Duyarlılık algısı alt boyut puan ortalamaları daha yüksek bulundu. Bu örneklemde üst sınıflarda duyarlılık algısı ve güven/öz-etkililik düzeyinde gözlenen artışın meme kanseri, sağlığın korunması ve geliştirilmesi konusunda ikinci, üçüncü ve dördüncü sınıfta alınan eğitim ile ilişkili olduğunu düşündürmektedir. SONUÇ Araştırma bulguları hemşirelik öğrencilerinde kendi kendine meme muayenesine ilişkin uygulamaların ve becerilerin geliştirilmesinin önemli olduğuna dikkat çekmektedir. Bu çalışmada hemşirelik öğrencilerinin meme kanserine ilişkin korunma önlemleri konusundaki inanç ve tutumları iyi düzeyde bulundu. Hemşirelik öğrencilerinde KKMM uygulamaya ilişkin yarar algısı düzeyi arttıkça KKMM uygulamasına ilişkin engel algısı düzeyinin düştüğü, ayrıca KKMM ilişkin güven/öz-etkililik algısı ve sağlık motivasyonu düzeyinin arttığı belirlendi. Sonuçlar, hemşirelik lisans programlarında meme kanserinden korunma stratejileri konusunda yapılan teorik ve uygulamalı eğitimlerin kendi kendine meme muayenesi davranışlarının kazanılması ve sürdürülmesinde olumlu katkı sağlayacağını vurgulamaktadır. Sağlık meslek lisesi mezunu öğrencilerin düz lise mezunu öğrencilere kıyasla, Engel Algısı puan ortalamaları daha düşük bulundu. Sağlık meslek lisesi ve süper lisesi mezunu öğrencilerin Anadolu Lisesi mezunu öğrencilere kıyasla, Güven/öz-etkililik algısı puan ortalamaları daha yüksek bulundu. Sağlık meslek lisesi mezunlarında meme kanserinden korunma konusunda engel algısı düzeyinin düşük, özetkililik düzeyinin yüksek olması alınan mesleki derslerin öğrencilerin sağlığın korunması üzerindeki olumlu etkilerini göstermektedir. Araştırma sınırlılıkları Çalışmanın bir hemşirelik yüksek okulunda öğrenimlerini devam eden öğrenciler üzerinde yapılmış olması araştırmanın sınırlılığını oluşturmaktadır. KAYNAKLAR 1.Cancer Facts & Figures American Cancer Society E r i ş i m a d r e s i : surveilance/documents/document/acspc pdf 2.Uncu F, Bilgin F. Birinci basamak sağlık hizmetlerinde ebe ve hemşirelerin meme kanseri erken tanı uygulamaları konusunda bilgi, tutum ve davranışları. Meme Sağlığı Dergisi (3), Koçak S, Çelik L, Özbaş S, Sak Dizbay S, Tükün A, Yalçın B. Meme kanserinde risk faktörleri, riskin değerlendirilmesi ve prevansiyon. İstanbul 2010 Konsensus Raporu. Meme Sağlığı Dergisi (2), Dinçel E, Kısmet K, Erel S, Sunay D, Şahin M, Taşova M, Sağlık sorunu olduğunu bildiren hemşirelik öğrencilerinin Ciddiyet algısı ve Engel algısı puan ortalamaları daha düşük, Güven/öz-etkililik algısı puan ortalamaları ise daha yüksek bulundu. Bu sonuç sağlık sorunu olan öğrencilerin meme kanserinden korunmaya ilişkin sağlık davranışları konusunda daha duyarlı olduklarını 36

15 Akkuş MA. İlk mamografi yaşına etki eden faktörler. Meme Sağlığı Dergisi (3), Ergin BA, Şahin HN, Bektaş H, Acar Z, Yaban ŞM. Türkiye'de yılları arasında hemşire ve ebelerin meme kanseri ile ilgili yaptıkları çalışmaların değerlendirilmesi. Meme Sağlığı Dergisi (1), Koca B. Kendi kendine meme muayenesini bilmenin kadın sağlığı açısından önemi. Yeni Tıp Dergisi , Kılıç S, Uçar M, Seymen E, İnce S, Ergüvenli Ö, Yıldırım A, Portakal N, Kuru N. Kendi kendine meme muayenesi bilgi ve uygulamalarının GATA Eğitim Hastanesi'nde görevli hemşire, hemşirelik öğrencileri ve hastaneye müracaat eden kadın hastalarında araştırılması. Gülhane Tıp Dergisi , Kılıç D, Sağlam R, Kara Ö. Üniversite Öğrencilerinde meme kanseri farkındalığını etkileyen faktörlerin incelenmesi. Meme Sağlığı Dergisi. 2009, 5(): Lev EL. Bandura's Theory of Self-Efficacy: applications to oncology. Scholarly Inquiry for Nursing Practice: An International Journal , Lev EL, Owen SV. A measure of self-care self efficacy. Research in Nursing & Health , Gözüm S. Öz-Etkililik-Yeterlilik Ölçeği'nin Türkçe formunun yapı geçerliliği: öz-etkililik-yeterlilik ile stresle basa çıkma algısı arasındaki ilişki. Atatürk Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi , Merey S. Kadınlarda Meme Kanseri Tarama Davranışları. İstanbul Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Yüksek lisans Tezi, İstanbul, Lev EL, Daley KM, Conner NE, Reith M, Fernandez C, Owen SV. An Intervention to increase quality of life and selfcare self-efficacy and decrease symptoms in breast cancer patients. Scholarly Inquiry for Nursing Practice: An International Journal , Özaydın NA, Güllüoğlu BM, Ünalan PM, Gorpe S, Cabioğlu N, Öner BR, Özmen V. Bahçeşehir'de oturan kadınların meme kanseri bilgi düzeyleri, bilgi kaynakları ve meme sağlığı ile ilgili uygulamaları. Meme Sağlığı Dergisi (), Şen S, Başar F. Kütahya bölgesinde yaşayan kadınların kendi kendine meme muayenesi ve meme kanseri ile ilgili bilgi düzeyleri. Meme Sağlığı Dergisi (), Alpteker H, Avcı A. Kırsal alandaki kadınların meme kanseri bilgisi ve kendi kendine meme muayenesi uygulama durumlarının belirlenmesi. Meme Sağlığı Dergisi (2), Alpteker H, Gümüş D, Doğan S, Bilir S, Önal M. Kız öğrencilerin meme kanseri ve kendi kendine meme muayenesi bilgi ve uygulamalarının incelenmesi. Meme Sağlığı Dergisi (3), Aslan A, Temiz M, Yiğit Y, Can R, Canbolant E, Filiz Yiğit F. Hemşirelik yüksek okulu öğrencilerinin meme kanseri hakkında bilgi, tutum ve davranışları. TSK Koruyucu Hekimlik Bülteni (3), Erkoç A, Oran F, Yorulmaz H. Hemşirelik öğrencilerinin kendi kendime meme muayenesi (KKMM) ile ilgili bilgi durumlarına eğitimin etkisi. Meme Sağlığı Dergisi (2), Karayurt Ö, Dramalı A. Adaptation of Champion's Health Belief Model Scale for Turkish women and evaluation of the selected variables associated with breast self-examination. Cancer Nursing , Gözüm S, Karayurt Ö, Aydın İ. Meme kanseri taramalarında Champion'un Sağlık İnanç Modeli Ölçeği'nin Türkçe uyarlamalarına ilişkin sonuçlar. Hemşirelikte Araştırma Geliştirme Dergisi (2), Karayurt Ö. Champion Sağlık İnanç Modeli Ölçeği'nin Türkiye için uyarlanması ve kendi kendine meme muayenesini etkileyen faktörlerin incelenmesi. Ege Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Cerrahi Hastalıkları Hemşireliği AD, Doktora Tezi, İzmir, Altunkan H, Akın B, Ege E yaş arası kadınların kendi kendine meme muayenesi uygulama davranışları ve farkındalık düzeyleri. Meme Sağlığı Dergisi (2), Karadağ M. Bir sağlık yüksekokulundaki öğrencilerin kendi kendine meme muayenesi davranış ve inançlarının belirlenmesi. Turkiye Klinikleri J Nurs Sci (1), Gerçek S, Duran Ö, Yıldırım G, Karayel H, Demirli Çakmak H. Kredi Yurtlar Kurumunda kalan kız öğrencilerin meme kanseri ve kendi kendine meme muayenesi sağlık inançları ve bunu etkileyen faktörlerin belirlenmesi. Meme Sağlığı Dergisi (3), Avcı Aydın İ, Altay B, Kocatürk B. Ebe öğrencilerin kendi kendine meme muayenesine yönelik sağlık inançları. Meme Sağlığı Dergisi (1), Gölbaşı Z, Çetin R, Kalkan S, Durmuş T. Üniversite öğrencisi kızların meme kanseri ve kendi kendine meme muayenesi ile ilgili bilgi ve davranışları. Meme Sağlığı Dergisi (2), Özer Gök F, Beydağ DK, Özbay C. Hemşirelik öğrencilerinin meme kanseri hakkındaki bilgileri ve meme muayenesini uygulama durumları. Pamukkale Tıp Dergisi (1), Uzun Ö, Karabulut N, Karaman Z. Hemşirelik öğrencilerinin kendi kendine meme muayenesi ile ilgili bilgi ve uygulamaları. Atatürk Üniversitesi Hemşirelik Yüksek Okulu Dergisi (1), Türk Dil Kurumu: Erişim Adresi: Erişim tarihi 22 Eylül Kabataş MS, Kızıl H, Duman D. Bayan öğretmenlerin meme kanseri ve kendi kendine meme muayenesi hakkında bilgi, tutum ve davranışlarının incelenmesi. Meme Sağlığı Dergisi (), Karayurt Ö, Coşkun A, Cerit K. Hemşirelerin meme kanseri ve kendi kendine meme muayenesine ilişkin inançları ve uygulama durumu. Meme Sağlığı Dergisi (1),