OSMANLI ALFABESİYLE BİR BAŞKA DİLİN YAZIMI: RUMCA ÖRNEĞİ * ÖZET

Transkript

1 - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, p , ANKARA-TURKEY OSMANLI ALFABESİYLE BİR BAŞKA DİLİN YAZIMI: RUMCA ÖRNEĞİ * Gökhan ÖLKER ** ÖZET Oğuz Türkçesinin, Azerbaycan Türkçesi ile birlikte ikinci devresini meydana getiren Osmanlı Türkçesi, Arap alfabesine dayanan ve otuz bir harften oluşan Osmanlı alfabesi ile yazıya aktarılmaktadır. Ancak Osmanlı alfabesi hiçbir zaman Türkçeyi tam anlamıyla karşılayamamıştır. Bilhassa ünlü sistemindeki yetersizlik ve aynı ses için gereğinden fazla harf kalabalığı bu alfabenin öğrenimini ve öğretimini her zaman zorlaştırmıştır. Tanzimat ile başlayan alfabe tartışmaları günümüzde dahi hâlâ sürmektedir. İç ve dış etkenlerden dolayı alfabe üzerinde yapılan veya yapılmaya çalışılan değişiklikler bu tartışmaların daha uzun bir süre devam edeceğini göstermektedir. Biz günümüzdeki tartışmaları bir kenara bırakarak Osmanlı alfabesi üzerindeki tartışmalara farklı bir pencereden bakmak istiyoruz. Osmanlı alfabesinin ünlü sisteminin zayıf olduğu ve bir ünsüz ses için gereğinden fazla harf bulunduğu eleştirilerinin bir noktada sağlamasını yapmak için aynı alfabenin farklı bir dile uygulanmasını ele alıp inceleyeceğiz. Bu araştırma Osmanlı devleti sınırları içerisinde Türkçeden sonra belki de en çok konuşulan dil olan Rumca üzerine olacaktır. Bunun yanı sıra Osmanlı devleti sınırları içerisinde Osmanlı alfabesiyle kaleme alınmış Rumca metinler için okuma anahtarı da ortaya konmuş olacaktır. Önce Osmanlı devleti içerisindeki Rumlar ve Rumca eğitimi üzerinde durulacaktır. Daha sonra on dokuzuncu yüzyılda Osmanlı alfabesiyle kaleme alınmış bir ders kitabı ile dört manzum sözlük ayrıntılı olarak ele alınıp Rumca kelimelerin nasıl yazıldığı ve Rum harflerinin Osmanlı alfabesiyle nasıl karşılandığı ortaya konulacaktır. Bu arada da Osmanlı alfabesinin Rumca harfleri karşılamadaki yeterliliği tespit edilecektir. Anahtar Kelimeler: Osmanlı alfabesi, alfabe tartışmaları, manzum sözlük, Osmanlı da Rumlar * Bu makale Crosscheck sistemi tarafından taranmış ve bu sistem sonuçlarına göre orijinal bir makale olduğu tespit edilmiştir. ** Yrd. Doç. Dr. Konya Necmettin Erbakan Ün. Ahmet K. Eğitim Fak. Türk Dili ve Ed. Eğt. El-mek: golker@gmail.com

2 800 Gökhan ÖLKER WRITING OF THE ANOTHER LANGUAGE WITH THE OTTOMAN ALPHABET: GREEK EXAMPLE ABSTRACT The Ottoman Turkish that the second half of Oghuz Turkish forming together with the Azerbaijan Turkish are transcribed by the Ottoman alphabet which is based on the Arabic alphabet and consisting of thirty-one letters. However, the Ottoman alphabet literally can not to be enough for Turksih. Especially the vocal system inadequacy and extra letters for the same sound have been difficult always to the learning and teaching of this alphabet. The alphabet discussion starting with the Tanzimat still continues even today. Because of internal and external factors be made or tried to make changes on the alphabet show that this discussions will continue for a longer period. We want to look at a different point to discussions on the Ottoman alphabet leaving aside the present day discussions. We will examine taking over applying of the the same alphabet on the different language for to make the control of criticism which vocal system of the Ottoman alphabet is insufficient and there is more than enough letters for consonant sounds. This research will be on Greek which has been perhaps the most widely spoken language after Turkish within the borders of the Ottoman state. Reading key will be set forth in the for Greek texts were written in Ottoman alphabet in the borders of the Ottoman state. Before the Greeks in the Ottoman state and Greek education will be emphasized. Later it will be manifested how the Greek words were written and Greek letters were responded with Ottoman alphabet by a textbook with a four-verse dictionary was written in the nineteenth century with Ottoman alphabet were scaned in detailed. Meanwhile, the adequacy of the Ottoman alphabet will be determined inwhich responding to Greek letters. Key Words: Ottoman alphabet, alphabet discussions, verse dictionary, Greeks in the Ottoman Osmanlı da Alfabe Meselesi Oğuz Türkçesinin, Azerbaycan Türkçesi ile birlikte ikinci devresini meydana getiren Osmanlı Türkçesi, Arap alfabesine dayanan ve otuz bir harften oluşan Osmanlı alfabesi ile yazıya aktarılmaktadır. Ancak Osmanlı alfabesi hiç bir zaman Türkçeyi tam anlamıyla karşılayamamıştır. ث Bilhassa ünlü sistemindeki yetersizlik ve aynı ses için gereğinden fazla harf kalabalığı ( s için zorlaştırmıştır. gibi) bu alfabenin öğrenimini ve öğretimini her zaman ظ ض ز ذ z için ;ص س Osmanlı devleti dünya devletlerine nispeten her alanda güçlü iken alfabe ile ilgili sıkıntılar dile getirilmemiştir. Ne zaman ki Avrupa devletleri Osmanlı devletinin önüne geçmeye başlamış ve buna paralel olarak da Avrupa halkları arasında okuryazarlık oranı artmış, işte o zaman bilhassa Avrupa yı gören Osmanlı aydınları bizde bir şeylerin ters gittiğini düşünmeye başlamışlardır. Avrupa daki okuryazar oranının fazlalığını, dönemin birçok aydını bizdeki alfabenin zorluğuna bağlamıştır. Birçok araştırmacı alfabe tartışmalarını Münif Paşa ile başlatmaktadırlar. Münif Paşa nın 1862 yılında Cemiyet-i İlmiyye-i Osmaniyye de yaptığı konuşma alfabenin yetersizliği ile

3 Osmanlı Alfabesiyle Bir Başka Dilin Yazımı: Rumca Örneği 801 ilgili ilk tespit olarak ele alınmaktadır. 1 Tanzimat gazeteleri üzerine araştırma yapan Ölker bu konunun daha önce de dile getirildiğini söylemektedir. Ahmed Cevdet Paşa Kavaid-i Osmaniyye (1851) adlı eserinde alfabe sorununa işaret etmiştir. Encümen-i Dâniş (1851) harflerin ıslahı için kararlar almıştır. Alfabe sorununa Cemiyet-i İlmiyye-i Osmaniyye de 1862 yılında Münif Paşa da değinmiştir. Münif Paşa buradaki konuşmasında Avrupa daki okuma-yazma oranının çok oluşunu kolaylığa bağlamakta, bizde de bu oranın arttırılabilmesi için hareke sistemini uygulamak ve harfleri bitiştirmeden birbirinden ayrı yazmak gerektiğini söylemektedir. Birinci yöntemi uygulamak güç olduğu için ikincisini tercih etmenin uygun olacağını belirtmektedir. Cerîde-i Havâdis in 1840 yılında basılmış 5. sayısındaki yazıda harfleri bitiştirmeden yazmakta oldukları için Avrupa daki okuryazar oranının çokluğuna işaret edilmiştir. Ahmet Cevdet Paşa dan da, Encümen-i Dâniş ten de, Münif Paşa dan da çok daha önce İstanbul da basılan bir gazetede, Cerîde-i Havâdis te, 1840 yılında bu görüşler aktarılmıştır. Daha önce 1839 da Paris teki Le Sieclé gazetesi Ceride-i Havadis te yer alan yazı dili ile konuşma dili arasındaki farkın azaltılması meselesini işlemiştir. Tanzimat aydınları ve yöneticileri de reformların halk tarafından iyi anlaşılabilmesi için dile önem vermiştir. Cerîde-i Havâdis i çıkaran Churchill in Le Sieclé da çıkan yazıyı görmüş olması muhtemeldir. Aslında Osmanlı aydınının dil ve alfabe meselesiyle ilgili düşüncelerinin Avrupa tarafından ya da Osmanlı sınırlarında yaşayan gayr-i müslimler tarafından da tartışılmış olduğu, çözümü üzerinde ortaya atılmış görüşleri çok daha önce düşünmüş oldukları görülmektedir. (Ölker 2013: 2026). Cumhuriyetin ilanından sonra dil konusunda tartışmalar daha çok imla ve alfabe üzerine yoğunlaşmıştır. Osmanlı devletinin son yüzyılında başlayan alfabe tartışmaları, yazı devriminin yapıldığı 1928 e kadar sürmüştür (Akalın 2002: 27). Günümüzde dahi hâlâ alfabe tartışmalarının sürmesi, iç ve dış etkenlerden dolayı alfabe üzerinde yapılan veya yapılmaya çalışılan değişiklikler bu tartışmaların daha uzun bir süre devam edeceğini göstermektedir. Bu konuda Nurettin Demir ve Emine Yılmaz Bitmeyen Öykü: Alfabe Tartışmaları adı altında genişçe bir rapor hazırlayarak günümüz alfabe tartışmacılarının dikkatlerine sunmuşlardır (Demir-Yılmaz 2014). Tüm bu tartışmaların ışığında Osmanlı alfabesinin ünlü sisteminin zayıf olduğu ve bir ünsüz ses için gereğinden fazla harf bulunduğu eleştirilerinin bir noktada sağlamasını yapmak için aynı alfabenin farklı bir dile uygulanmasını ele alıp inceleyeceğiz. Bu araştırma Osmanlı devleti sınırları içerisinde Türkçeden sonra belki de en çok konuşulan dil olan Rumca üzerine olacaktır. Bunun yanı sıra Osmanlı devleti sınırları içerisinde Osmanlı alfabesiyle kaleme alınmış Rumca metinler için okuma anahtarı da ortaya konmuş olacaktır. Rumcada toplam 24 harf vardır. Bunlardan yedisi ünlü, 17 si ünsüz harftir. Bunların dışında beşi ünlü olmak üzere toplam 12 birleşik harf vardır. Bu çalışmada bu kadar harf kalabalığının Osmanlı alfabesiyle nasıl karşılandığı tespit edilecek ve bu metinler okunurken karşılaşılan zorluklar anlatılacaktır. Asıl konuya geçmeden önce Osmanlı devletindeki Rumlar ve Rumca eğitimi üzerinde biraz durmakta fayda vardır. 1 Geniş bilgi için bk. Şükrü Haluk Akalın (2002), Atatürk Döneminde Türkçe ve Türk Dil Kurumu, Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, TDK Yayını, S. 607, s. 1-58; Kâmile İmer (1976), Dilde Değişme ve Gelişme Açısından Türk Dil Devrimi, Ankara, TDK Yayınları; Zeynep Korkmaz (1963) Türk Dilinin Tarihi Akışı Işığında Atatürk ve Dil Devrimi, AÜ DTCF yayınları: 147, Ankara 1963, IX+85 s.; Geoffrey Lewis (2007),Trajik Başarı,Türk Dil Reformu, İstanbul, Paradigma Yayınları, 257 s. (çev. Mehmet Fatih Uslu, ); Nurettin Gülmez (2006), Tanzimat tan Cumhuriyet e Harfler Üzerine Tartışmalar, Alfa Aktüel Yayınları, İstanbul.

4 802 Gökhan ÖLKER Rumlar ve Rumca Eğitimi Rum sözcüğü etimolojik ve tarihsel kullanılışıyla Roma dan kaynaklanmıştır. Bu sözcük "Roma İmparatorluğu", "Roma İmparatorluğunda yaşayan kimse", "Romalı", "Arap ilinden başka ilden olan kimse", "Anadolulu", "Osmanlı" gibi anlamların karşılığı olarak kullanılmıştır. Eskiden Anadolu ya Diyar-ı Rum; yani Roma Ülkesi denirdi. Örneğin Celaleddin-i Rumi, Anadolulu Celaleddin demekti."rum Selçukluları (Anadolu Selçukluları)" ve "Rumeli (Osmanlı Devleti'nin Avrupa'daki toprakları)" gibi. Rumluk ırki birlikten yoksundur. Çeşitli kavimler dinleri bakımından "Rum" adıyla anılmışlardır. Mezhep bakımından Sırplar, Bulgarlar ve Ulahlar Ortodoks olduklarından Rum Cemaati (Rum milleti) kabul edilmişlerdir. Onların yaşadığı Balkan toprakları da Türkler tarafından "Rumeli" olarak adlandırılmıştır."yunan olmak" ve "Rumluk" aynı şey değildir. Yunanlık Kuzey Yunanistan ve Mora çevresiyle sınırlıdır. Buna karşın daha geniş bir anlamı olan Rumluk, bir toplum ve ülkeler anlayışını ifade eder. Batı Anadolu, Adalar (Kıbrıs dâhil) ve Rumeli Yarımadası gibi daha geniş bir alan, Rumlukla ilgilidir. Rumlar, Anadolu'daki Bizans (Doğu Roma) egemenliğinden sonra, Yunan dilini ve Ortodoks Hıristiyanlığı benimsemiş eski Anadolu uygarlıklarının kalıntıları olan çeşitli halklardan meydana gelmektedir. Tarihçi İsmail Hami Danişmend'in bu konudaki değerlendirmesi ise şöyledir: "Yunanlık fikri, Rumluk fikriyle başlamıştır. Kuzey Yunanistan ile Mora çevresinde sınırlı olan Yunanlığa mukabil Batı Anadolu, Adalar ve Rumeli'nin çeşitli taraflarına yayılmış olan Rumluk daha geniş bir camiadır; her ikisi de ırki birlikten tamamıyla yoksundur; bütün Rum- Yunan toplumu bir mezhep ve dil birliğinden ibarettir. Bilhassa mezhep bakımından ilk zamanlarda Sırplarla, Bulgarlar ve Ulahlar bile Rum toplumuna mensup sayılmıştır. Buna göre; Yunanlar, Ortodoksluk mezhebine mensup Yunan olmayanlara da sahip çıkarak, güçlerini aşan bir davayı sürdürmeye çalışmaktadırlar. Çapı büyük Rumluk ve Bizans hülyası tarihi gerçeklere göre 1821'de Balkanlarda -özelikle Romanya'da- akamete uğramış, Yunan isyanı ile mevzileşerek Yunanistan ve bazı Ege adalarında Yunanlık düşüncesine dönüşmüştür. Bizans, Yunan olmaktan uzak, özellikle Anadolu kavimlerinin Hıristiyanlık potasında yoğrulmasıyla meydana gelen bir devlettir ki, Anadolu uygarlığını ifade eder. ( Tarih: ). Osmanlı Devletinde Müslüman olmayanların Anadoludaki yerleşmeleri genel olarak şu şekildeydi: Rumlar kuzey ve batı yanda, deniz kıyısı vilayetlerinde bulunmaktaydılar. Yahudiler Batı Anadolu kentlerindeydi. Ermeniler Doğu Anadolu daydı ama iç kesimlere de dağılmış durumdaydılar. Doğuda daha küçük hristiyan topluluklar da (Süryanî, Nesturî vd.) vardı (McCarthy, 1998: 14). Osmanlı Devleti nin azınlıklara tanıdığı serbestlik çerçevesinde kendi dillerinde eğitim yapma hakkının verilmesinden yararlanan Rumlar da kendi kiliselerini kurmuşlar ve kendi eğitimöğretim kurumlarını açmışlardır. Bu kurumlar dinî niteliği ağır basan bir eğitim düzenini benimsemişler, dolayısıyla da kiliselere bağlı kurumlar hâlinde teşkilatlanmışlardır. Zamanla da bu kurumlar örgün eğitim-öğretim kurumu hâline getirilmişlerdir. Bir süre bu şekilde devam ettikten sonra Osmanlı Devleti nin parçalanması yönünde planlar tatbik eden Batılı devletlerin güdümüne girmeye başlayan bu eğitim kurumları, buna bağlı olarak da ilgili devletlerin siyasi amaçları doğrultusunda Osmanlı Devleti aleyhine olan her türlü faaliyette yerlerini almışlardır (Polat, 1986: 440). Örneğin, Mondros Mütarekesi nin takibinde Rum faaliyetlerinin teşkilatlandırılmasında Fener Rum Patrikhanesi, metropolitlikler, papazlar ve kiliselerin rolü büyük olmuştur. Özellikle Karadeniz Bölgesi ndeki Pontusçu çetelerin desteklenmesinde metropolit ve papazlar aktif rol oynamışlardır (Kılıç, 2011: 492). Tanzimat ın getirdiği yasal değişikliklerden yararlanarak Rumlar, söz konusu dönemde Tanzimatın eğitim yoluyla Osmanlılık politikasından özellikle kaçınmışlardır. Heybeliada da papaz yetiştirmek amacıyla bir Ortodoks İlahiyat Okulu kurmuşlardır. Patrikhane, bu okulda papaz

5 Osmanlı Alfabesiyle Bir Başka Dilin Yazımı: Rumca Örneği 803 görünüşlü ihtilâlciler yetiştirip bunları yurdun en ıssız yerlerindeki Rumlar ile yüzyıllardır Türkçeden başka dil bilmeyen Ortodoks azınlıklar arasına göndererek Türk düşmanlığı yapmış, Büyük Yunanistan ülküsünü geliştirmeye çalışmıştır (Büyükkarcı, 2003: 25). Çoğunluğu Türkçe konuşan Orta Anadolu Rum cemaatlerinin ortaokul öncesi Rum okullarının müfredatlarını inceleyen Augustinos, Yunancaya verilen önemi göz ardı edememiş ve bu durumu şöyle yorumlamıştır: İletişimsel ve kültürel değeri açısından Yunancaya verilen önem çok doğaldı belki ama bu durum esas itibarıyla Türkçe konuşan Kapadokya halkı açısından bir başka anlam taşıyordu. Yunanca öğrenimi hem dinsel gereksinimleri karşılıyor hem de bireylerin etnik grup içerisinde kalmasını sağlıyordu. (Augustinos, 1997: 273). İlerleyen kısımlarda Türkçe öğrenmeyi sadece ekonomik bir gereklilik olarak gösteren yazar büyük Yunan hayalinin gerçekleşmesi yolunda atılan bir adım olan Yunanca öğrenmeyi etkileyici ve bütünleştirici olarak ele almaktadır. Ayrıca maddî imkânları iyi olan Rum aileler çocuklarını yurt dışına eğitime göndermekteydiler. Bilhassa İtalya üniversitelerine gönderilen bu gençler, felsefe, tıp gibi ilim dallarında eğitim gördükleri gibi, bir yabancı dili de mükemmel şekilde öğrenmekteydiler. Türklerin yabancı dil öğrenimini uzun süre ihmal etmeleri ve Avrupa üniversitelerinde yetişen Rum gençlerin yabancı dil bilmeleri sonucunda Rumlar, Osmanlı Devleti nin dış işlerinde etkili hâle gelmişlerdir. Bu durum onların Osmanlı diplomasisinde güçlerini iyice arttırmıştır. Bu ise ilerde Osmanlı Devleti nin aleyhine olacaktır (Tosun, 1998: 4). Osmanlı Alfabesiyle Rumcanın Yazımı Tüm bu sebeplerden dolayı Osmanlı devleti içerisinde yabancı dil olarak Arapça ve Farsçadan sonra en çok yazılı malzeme ortaya konulan dil hiç şüphesiz Rumca olmuştur. Gazeteler, dergiler ders kitapları, sözlükler vb her türlü yazılı üründen bolca örnek vardır. Biz de buradan hareketle bir yazı dilini temsilen bir Rumca öğretim ders kitabını ve konuşma dilini de temsilen dört manzum sözlüğü çalışmamıza esas aldık. Ders kitapları bilindiği üzere yazı dilini temsil eder. Çünkü ortak bir ağız etrafında halkı bütünleştirmeyi hedefleyen yazı dili, bu hedefine ulaşabilmek için dilde belirli bir standardı belirlemek zorundadır. Bu belirlediği standardı hedef kitleye ulaştırmanın ve bu standardı hedef kitleye öğretmenin en etkili yolu örgün eğitimden geçer. Bu yüzden de ders kitaplarının esas aldığı dil tam anlamıyla bir yazı dilidir. Yazı dilini temsilen çalışmamıza esas aldığımız Usul-i Lisan-ı Rumi (ULR) Aleksandır Konstantinidi Paşa tarafından 1892 yılında maarif nezaretinin izniyle, mekâtib-i şahaneye devam eden çocuklara Rumca öğretmek üzere ders kitabı olarak bastırılmıştır. Osmanlı sahasındaki Rumcanın yazı dili olarak kullanımı hakkındaki bilgileri buradan alacağız. Geçmiş zaman içerisinde yaşayan insanların konuşma dilini tespit etmek çok zordur. Günümüz teknolojisini olmadığı zamanlarda sözün tek kalıcılık kazandığı yer yazılı ürün ve anonim hafızadır. Anonim hafıza bireyden bireye her aktarılışında bir takım değişikliklere uğrama olasılığı ile karşı karşıyadır. Oysa yazılı ürün, yazıldığı andaki gibi kendini muhafaza eder. Yazılı ürünler arasında ağız özelliklerinin bolca yansıdığı yerlerden biri de manzum sözlüklerdir. Yabancı bir dili şiirle öğretmek, şiirin akılda kalıcılığı nedeniyle eskiden popüler bir öğretim yöntemi olarak görülür ve eğitim kurumlarında uygulanırdı. Ancak manzum sözlükler herhangi bir kaynaktan faydalanmadan doğrudan yazarın hafızasına dayalı olarak oluşturulduğu için kelimeler asli halleri ile değil de yazarın kullandığı halleriyle karşımıza çıkar. Bu da esere ağız özelliklerin yansıdığın gösterir. Yani manzum sözlüklerde galat-ı meşhur lûgat-i sahihden çoktur.

6 804 Gökhan ÖLKER Osmanlı sahasında yazılmış ve konuşma dilini temsilen çalışmamıza esas aldığımız dört manzum sözlük şunlardır: a. Bunlardan ilki 1783 yılında müellifi belli olmayan Tuhfe-i Rumi (TR), İstanbul da Yusufyan Han matbaasında basılmıştır. Otuz sayfadan oluşmaktadır. İlk sayfada sonradan eklendiği belli olan bir konu fihristi ve daha sonrada bir mensur mukaddime vardır. b. İkincisi ise 1797 yılında Hanyalı Nuri tarafından Girit te kaleme alınan ve iki parçadan oluşan Lügat-ı Manzume-i Nuriye (LN) nin birinci parçası asıl sözlük ikinci parçası ise bu sözlüğe zeyl şeklindedir. Her iki kısımda da manzum mukaddime vardır. Toplam 881 beyitten oluşan uzunca bir sözlüktür. Yer yer Girit Rumcasının özelliklerini göstermektedir 2. c yılında Fevzi Kisedarzade tarafından taş baskı yapılan Tuhfetü l-uşşāk (TU) ise toplam 24 sayfadan oluşmaktadır. Nerede basıldığı belli değildir. Ege tarafından (büyük ihtimalle İzmir) olduğu tahmin edilmektedir. 19 beyitlik bir giriş, 13 kıta, 3 muhammes ve bir de tarih beytinden oluşan eserde sayfalar herhangi bir kurala bağlı kalmaksızın değişik sayıda satırlardan oluşmaktadır 3. d. Son olarak da 1875 yılında Abdülvehhâb Zârî tarafından yazılan ve İstanbul da basılan Manzume-i Vehbi (MV) yi esas alacağız. Manzum bir girişle başlayan eser toplam 48 sayfadır. Son sayfada kısaca Rum alfabesi tanıtılmaktadır. Rumca kelimeler harekeli Türkçe kelimeler harekesiz olarak yazılmıştır. Rumcada müstakil harfler yirmi dört tanedir. Bunlardan yedisi ünlü on yedisi ünsüz harflerdir. Bunların yanında birleşik harfler de vardır. Bazı ünlüler bir araya gelerek tek sesi karşılar. Aynı şekilde bazı ünsüz harfler de yanyana geldiklerinde okunuşlarında değişiklik meydana gelir. Birleşik harflerle ilgili olarak çalışmanın sonunda genel bir değerlendirme yapacağız. Asıl konumuz olan asli harflerin Osmanlı alfabesiyle nasıl karşılandığını bütün harfleri tek tek ele alarak göstermeye çalışacağız. A/α: Alfa harfi Usul-i Lisan-ı Rumi de (ULR) medli elif ile gösterilmekte ve fetha-i sakile olarak değerlendirilmektedir. Türkçedeki طار kelimesindeki elif ا gibi telaffuz olunur denilmektedir. Manzum sözlüklerde ise alfa harfi birden çok harf ve hareke denilen işaretlerle karşılanmaktadır. Asli olarak elif ا veya medli elifle آ ile karşılanan bu harf metin harekeli ise yatık veya dik fetha ile karşılanma yoluna gidilmektedir. آيو س άγιος aziz (MV), پا نا يا Παναγία Meryem (LN), خ رتي xαρτί kağıt (LN), ٽال سه θάλασσα deniz (TR), ا ٽرو پو س άνθρωπος (insan) (TU). Bunların yanında alfa harfinin metinlerde bazen ayın ع bazen de he ه ile karşılandığı olmaktadır. Ayın harfine kelime başında rastlanırken he harfine kelime ortasında ve kelime ق ره وي (TU), Ασκητής evliya ع ٽك ت س (LN), Αβραάμ ibrahim ع ورا م rastlanmaktadır. sonunda καράβι gemi (TR), صا را نده σαράντα kırk (LN). Β/ β: Vita harfi bütün eserlerde vav و harfiyle karşılanmaktadır. Bu harfin okunuşunda herhangi bir sıkıntı yoktur. Ancak alfa α, epsilon ε ve yota ι harflerinden sonra gelen ipsilon υ harfi bazen v bazen de f şeklinde okunur. Bu kuraldan dolayı kelimenin aslı vita harfiyle mi yazıldı yoksa ipsilon harfinin telaffuzundan kaynaklanan bir v midir, tespit etmek oldukça 2 Geniş bilgi için bk. Gökhan Ölker, Lugât-ı Manzûme-i Nûriye Berây-ı Terceme-i Lisân-ı Rumiye Üzerine, Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 8/9 Summer 2013, p , ANKARA-TURKEY 3 Geniş bilgi için bk. Gökhan Öker, Rumca-Türkçe Manzum Sözlük Tuhfetü l-uşşāk,, International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 4/4 Summer 2009.

7 Osmanlı Alfabesiyle Bir Başka Dilin Yazımı: Rumca Örneği 805 güçtür. Çünkü manzum sözlüklerde söyleyiş ön plana çıkar ve yazıya da o şekilde aktarılır. Yani her iki durumda da v sesi vav harfiyle karşılanır. ويزي βυζί meme (MV), و وليا βιβλία kitap (TR), پ ر وا طو πρόβατο koyun (TU), وو ريا βοριά poyraz (LN), آوغه αυγά yumurta (TU). Γ/ γ: Gama harfi üç türlü yazılmaktadır: Kalın sıradan ünlü bir harfin önünde veya birkaç ا غو رى yazılmaktadır. harfiyle غ harf istisna olmak üzere ünsüz harflerin önünde olursa gayın αγόρι oğlan (MV), آوغه αυγά yumurta (TU), پ ال غو πέλαγο engin (LN), غونا γούνα kürk (ULR). Gama ince sıradan ünlü bir harfin önünde olursa ye ى harfiyle yazılmaktadır. ي رون γέρον ihtiyar (TR), ي فتو س γύφτος çingân (MV), ي ليو γέλιο gülüş (LN) ييغاس γίγας dev (ULR). Son olarak da gama harfinin yan yana veya kapa κ, harfinin önünde yazılması durumunda nun ن ve kef ك harfleri veya sağır kef ك harfi ile; ksi ξ ve hi χ harflerinin önünde yazılması durumunda ise sadece kef ك harfi ile karşılandığı görülmektedir. اككيرا ἄγκυρα آنك لو س (ULR), αγχιστεία dünürlük آكهيتيا (TU), άγγελος melek ع نك لو س (ULR), gemi demiri άγγελος melek (MV), سالپينكس σάλπιγξ tronpete (ULR). Δ /δ: Delta harfi ULR de peltek z ذ ile gösterilmektedir. Ancak manzum sözlüklerde peltek z nin yanı sıra je, ژ dâl, د ze ز ve zı ظ ile de yazımına rastlanmıştır. ذيذو δίδω پوزا (TR), δάσκαλος hoca دآسقلوس (MV), δίκo Hak ژيكو (LN), δίκα Hak ذيكا (ULR), verdim πόδια ayak (TU), ظود δόντι diş (TU). Ε /ε: Epsilon harfi ULR de elifle gösterilmekte ve fetha-i hafîfe olarak değerlendirilmektedir. Manzum sözlüklerde elif, ا fetha ve he ه ile gösterilmekte bazen de hiç bir işaret kullanılmamaktadır. ئه نا ένα bir (LN), ه رى χέρι el (TU), اله دو έλα εδώ gel berü (TR), قا فه καφές kahve (LN). Osmanlı alfabesinde çoğu zaman a/e ayrımı yoktur. Her ikisi için de kullanılan işaretler birçok metinde aynıdır. Yer yer kalın ünsüz harflerden yola çıkılarak bu ayrım yapılmaya çılışılsa da bu her zaman mümkün olmamaktadır. Ayrıca alfa α ve yota ι harfleri birleşerek söyleyişte epsilondan farklı olmayarak e sesine karşılık gelirler. Osmanlı alfabesiyle yazılmış Rumca bir metindeki kelimede geçen e sesinin karşılığının epsilon mu yoksa alfa/yota birleşik harfi mi olduğunun tespiti neredeyse imkansızdır. Bu sebeplerden dolayı metin okunurken kelimelerin Rumca sözlüklerden bulunarak sağlamasının yapılması oldukça zor bir iştir. Ζ/ ζ: Zita harfi Osmanlı alfabesindeki ze ز harfi gibi okunur ve bu harfle gösterilir. Metinlerde de daima ze harfiyle gösterilen zita harfinin tek karışıklığa yol açtığı yer yukarıda da bahsedildiği gibi delta harfinin bazen ze harfiyle yazılması bazen de sigma σ harfinin bazı durumlarda okunuşta z sesi vermesi ve bunların yazıda gösterilmesidir. Kelimenin asli yazımında زتيانوس (MV), ζεστό sıcak ز ستو gösterilmiştir. zita harfi varsa metinlerde daima ze harfiyle ζητιάνος dilenci (TR), زا خ ر ζάχαρη şeker (TU), زارا Ζάρα baykuş (LN). Η/η, Ι/ι, Υ/υ: Sırasıyla ita, yota ve ipsilon harfleri kesre-i hafîfe olarak değerlendirilmekte ve Osmanlı alfabesinde ye ى harfiyle beraber bazen dik kesre bazen de yatay kesre ile gösterilmektedir. Rumcada ı sesi yoktur böylece esre ile veya ye harfiyle yazılmış bütün ünlüleri i okunmalıdır. Ancak Osmanlı alfabesiyle yazılmış Rumca bir metni okurken en çok zorluk çıkartan ses yine i sesidir. Çünkü Rumcada i sesini karşılayan üç asli üç de birleşik olmak üzere toplam altı harf/harf bileşeni vardır. Bu harflerin kullanımına göre söyleyişte aynı olan bir kelimenin anlamı değişebilmektedir. Bu yüzden de metnin sağlıklı bir kontrolünü yapmak çok zor bir iştir. Hele de bu metin söyleyişi ön plana çıkaran ve kelimenin imlasında birçok hata yapan manzum sözlükler olursa iş daha da zorlaşmaktadır. آسته ى ασθένειες hasta (TR), پ ستى πίστη

8 806 Gökhan ÖLKER iman (LN), ا پس ويس αψευδής doğru söz (TU), و وليا βιβλία kitap (TR), د خد لى δαχτυλίδι yüzük (TU), آغورى αγόρι oğlan (MV), قلژى κλειδί anahtar (TR), ك ليا κοιλία karın (MV). Ayrıca Türkçede sıkça gördüğümüz bir ses hadisesi olan ünlü türemesi de manzum sözlüklerin söyleyişi esas almasından dolayı Rumca kelimelerde de karşımıza çıkmaktadır. Bilhassa Türkçenin yapısına uymayan ikiz sessiz harfle başlayan kelimelerde kelimenin başına ve/veya ikiz sesin arasına bir ünlü getirilmektedir. Bu da kelimenin özgün halini bulmakta oldukça zorluk çıkarmaktadır. پ س هى ψυχὴ can (MV), ا پس فتى ψεύτη yalancı (TR). Son olarak da i sesiyle ilgili söyleyeceğimiz şudur: Bilindiği üzere Rumcadaki kelimelerde cinsiyet ayrımı vardır. Yani Rumcadaki bütün kelimeler ye erkek ya dişi veya üçüncü cins de denilen nötrdür. Kelimeler çekime girerken bu özelliklerine göre kullanılırlar. Ayrıca her kelimenin cinsiyetini belli eden gramatikal takılar vardır. Bunlar mensur sözlüklerde kelimenin sonunda ve kelimeden ayrı olarak gösterilir. Manzum sözlüklerde ise kelimeler verilirken bu takılar çoğu zaman dikkate alınmaz. Fakat bazen cinsiyet takısı da kelimenin önüne getirilerek birleşik bir şekilde yazılır. Bu da kelimenin anlamlandırılmasını oldukça güçleştirmektedir. ايم قرى η μικρή sıgar (LN). Θ/θ: Thita harfi Osmanlı alfabesinde peltek s ث ile karşılanmakta ve bu harfin karşıladığı sese denk gelmektedir. Metinlerde ağırlıklı olarak peltek s ile yazılsa da te ت ve tı ط ile de انطر ه پوس (ULR), θεός Allah ثه اوس (MV), θεός Tanrı ث ئو س edilmiştir. yazıldığı tespit άνθρωπος insan (TR), آسته نى ασθένειες hasta (TR). Κ/κ: Kapa harfi kalın sıradan ünlülerle yazıldığında kaf ق harfiyle, ince sıradan bir ünlü ile yazıldığında kef ك harfiyle gösterilmektedir. Metinlerde de buna riayet edilmiştir. Ancak kef harfiyle yazıldığı zamanlarda gama harfindeki kef kullanımı ile karışmaktadır. قوپوس κόπος zahmet (ULR), كه روس καιρός vakit (ULR), ك را سديس κραστης sâkî (TU), قورقوس κούρκος mısır, hindi (TR). ل Λ /λ: Lamda harfi Türkçedeki l sesi gibi telaffuz edilip Osmanlı alfabesindeki lam harfiyle gösterilir. ماغولو μάγουλο yanak (MV), الدى λάδι zeytin yağı (TR), م ل سا μέλισσα bal arısı (TU). Μ/μ: Mi harfi Türkçedeki m gibi telaffuz edilir ve Osmanlı alfabesinde mim م harfiyle gösterilir. Mi harfi pi π harfiyle yan yana yazıldığı zamanlarda bazen ikisi birlikte b sesi verirler. Bu durumda manzum sözlüklerde mi ve pi harfleri gösterilmez kelime sadece b harfiyle yazılır. Bu tarz kelimelerin tespiti çok zordur. قو رمى κορμί Vücut (MV), ماورو μαύρο siyah (TR), م لى μέλι bal (TU), بال وو μπλαβης ma i (LN). Ν/ν: Ni harfi Türkçe n harfi gibi okunur ve nun ن harfiyle gösterilir. Manzum sözlüklerde de bu şekilde geçer. Ancak manzum sözlüklerin özelliklerinden biri de eser içerisine yer yer öğretilmek istenen dilde cümleler veya çekimli yapılar serpiştirmektir. Ni harfi vita, pi, fi ve psi harfleriyle başlayan bir kelimenin önüne gelirse m olarak telaffuz edilir. Bu söyleyişte په نا (TR), φουρναρος hasis فونه روس (MV), su ن رو yansır. manzum sözlüklerde aynen yazıya πένα kalem (LN), توم فيلون τον φίλον dostu (ULR). Ξ/ξ: ksi harfi ikiz bir sestir. Osmanlı alfabesinde kaf ق ve sin س harfleriyle gösterilir. Metinlerde çoğunlukla buna uyulur.ancak sin harfi yerine bazı metinlerde sad ص harfinin de kullanımına rastlanır. Ayrıca bazı metinler okunuşta ortaya çıkan kaf ve sin harfi arasındaki ünlüyü de gösterme yoluna gitmektedirler. Bu da kelimenin tespitini zorlaştırmaktadır. مقصلر ه μαξιλάρια yastık (TR), ذو قسه δόξα (şükür (TU), قسي لو ξύλο odun (LN), ق س ي لو ξύλο odun (TU). Ο/ο, Ω/ω: Omikron ve omega harfleri ULR de top طوپ harfindeki vav و olarak gösterilmekte ve zamme-i sakile-i mebsute olarak değerlendirilmektedir. Osmanlı imlasında kelime

9 Osmanlı Alfabesiyle Bir Başka Dilin Yazımı: Rumca Örneği 807 başında elif ve vav او harfleri ile veya sadece elif ا harfi ile gösterilmektedir. Eğer metin harekeli ise zamme kullanılmaktadır. Kelime ortasında ve sonunda ise bazen vav harfiyle gösterilmekte eğer metin harekeli ise bazen de sadece zamme ile yetinilmektedir. Osmanlı alfabesinde bir kelimenin aslının omikron ile mi yoksa omega ile mi olduğunu tespit etmek imkânsızdır. Ayrıca omikron ile ipsilon harflerinin birlikte yazılmasıyla u sesi karşılanır. Bu da metinlerde karşımıza çıkacak sorunlardan biridir. Osmanlı alfabesinde Türkçe metinlerden de فو تيا (TR), σήκω kalk شيقو (TU), ξύλο odun ق س ي لو yoktur. bildiğimiz gibi o ve u ayrımı φωτιά ateş (LN), دو نبا نو τούμπανο davul (TU), او قس نا όξινα ekşi (LN), άγιος aziz (MV), (LN). ουρανί eflâk او رانى (LN), μούσμουλα döngel yemişi مو زمو ال Π/π: Pi harfi Türkçedeki p gibi telaffuz olunur ve pe پ ile gösterilir. Ancak kelime ortasında mi harfinin arkasından gelirse b şeklinde okunur ve yazıya da be ب olarak yansır. Bu iki sesin kelime başındaki okunuşunu ise yukarıda mi harfinde anlatmıştık. پا ت راس πατέρας peder, baba (MV), پونوس πόνος (ağrı (TR), پ ستى πίστη iman (LN), امبوروس έμπορος tüccar (ULR). Ρ/ρ: Ro harfi Türkçedeki r gibi telaffuz edilir ve Osmanlı alfabesinde re ر harfiyle ile karşılanır. Manzum sözlüklerde de bu şekilde kullanılır. راپتيس ράπτης terzi (ULR), آغورى αγόρι oğlan (MV), طو πρόβατο koyun (TU), خ رتي xαρτί kağıt (LN). س Σ/σ,ς: Sigma harfi Türkçedeki s gibi telefuz olunur ve Osmanlı alfabesinde sin harfiyle gösterilir. Sigma eğer vita β, gama γ, delta δ, mi μ ve ro ρ harflerinden birinin önünde olursa veya bu harflerle başlayan bir kelimeden önce gelirse z şeklinde telaffuz edilir ve bu telaffuz manzum sözlüklerde yazıya yansıtılır. Fakat manzum sözlüklerde sigmayı karşılamak için bu harflerin dışında sin, س ze, ز sad ص ve şın ش harflerinin kullanıldığı da tespit edilmiştir. Sad harfi sadce kalın ünlülerle kullanılırken sin harfi hem ince hem de kalın ünlüler için kullanılabilmektedir. ze harfinin kullanımı yukarıda açıklandığı gibidir. şın harfi ise bilhassa ağız özelliği olarak göze çarpmaktadır. Bilhassa Girit Rumcasının klasik özelliklerinden biri olan ش > س değişimi Girit te yazılmış eserlerin yanında diğer eserlerde de kendini göstermektedir. سالوس σάλος salıntı (ULR), تاز ريزاس τὰς ρίζας kökleri (ULR), صاغونى σαγόνι çene (MV), آصپورو άσπρο beyaz (TR), ص ارا ندا σαράντα kırk (LN), س ك لو س σκύλος köpek م از (TR), σήκω kalk شيقو (MV), άσχημος çirkin آشك مو (LN), ασήμι gümüş اشيمى / ا سيمي (TU), μας bize (MV), قو زمو س κόσμος dünya (LN). Τ/τ: Taf harfi Türkçedeki t gibi telaffuz edilir ve Osmanlı alfabesinde te ت ile karşılanır. Ancak ni harfinden veya ni harfiyle biten bir kelimeden sonra gelirse d olarak telaffuz edilir ve manzum sözlüklerde dâl د harfiyle gösterilir. Manzum sözlüklerde taf harfi te, ت dâl harfleriyle gösterilmektedir. dâl harfinin kullanımı yukarıdaki kuralın dışında taf ط ve tı د harfinin açık hece olduğu durumlarda da ortaya çıkmaktadır. Yani taf harfi, kendisinden sonra bir ünlü geldiği zaman çoğu yerde te ت yerine dâl د ile karşılanmaktadır. tı harfi ise genellikle kalın ünlü hecelerde kullanılmaktadır. تاهيس ταχύς serî (ULR), تين ديمين τὴν τιμὴν namusu (ULR), مي تى μύτη burun (MV), ت رلو س τρελός deli (TU), فو تيا φωτιά ateş (LN), فو ديه φωτιά ateş (TU), دو نبا نو τούμπανο davul (TU), قو ندلى κοντύλι kalem (TU), خرطي χαρτί kağıt (TR), (MV). αυτί kulak آفطى Φ/φ: Fi harfi Türkçedeki f sesine karşılık gelir ve Osmanlı alfabesinde fe ف ile gösterilir. Metinlerde de daima fe ف harfiyle karşılanmıştır. Bu harfle ilgili olarak metinlerde karşılaşılan tek zorluk ipsilon harfinin bazı ünlülerle birleşerek söyleyişte f sesini vermesi ve bunun da metinlere f olarak yansımasıdır. فيلوس φίλος dost (ULR), پ ر ف تى προφήτη peygamber (MV), فورنو φούρνος fırın (TU), ا پس فتى ψεύτη yalancı (TR), آفطى αυτί kulak (MV). Χ/χ: Hi harfi Türkçedeki h sesine karşılıktır. ULR ye göre Osmanlı alfabesinde kalın sıradan ünlülerle geldiğinde ha ح harfiyle, ince sıradan ünlülerle geldiğinde he ه harfiyle

10 808 Gökhan ÖLKER karşılanır. Ancak metinlerde ha harfine hiç rastlanmamıştır. Hi harfi ULR dışında incelediğimiz حارا karşılanmıştır. harfiyle ك ve sadece bir kelimede de kef ش şın, خ hı, ه metinlerde he χαρά sevinç (ULR), هينو χύνω dökerim (ULR), آهيلى χείλη dudak (MV), آخيلى χείλη dudak (TR), د خد لى δαχτυλίδι yüzük (TU), ه رى χέρι el (LN), شينا χήνα kaz (LN), آشك مو άσχημος çirkin (MV), آسك مو س άσχημος çirkin (TR). Ψ/ψ: Psi harfi ikiz harflerden biridir. Osmanlı alfabesinde pe پ ve sin س harfleriyle karşılanır. Taradığımız metinler de genel olarak buna uymaktadır. Ancak ağız özelliklerinden dolayı bazen sin harfi yerine şın harfinin de kullanıldığı olmaktadır. Ayrıca manzum sözlüklerde söyleyişin yazıya yansımasından dolayı pe ve sin harfleri arasında bazen ünlü türemesi meydana gelmekte ve bu ses bir hareke işaretiyle gösterilmektedir. Ayrıca Türkçede kelime başında çift sessiz olmadığından psi harfiyle başlayan bir kelimenin başında yine ünlü türemesi olabilmektedir. ψεύτη ا پس فتى (MV), ψυχή can پ ش هى (TU), αψευδής doğru söz ا پس وي س (LN), ψαθί hasır پساثى yalancı (TR). Yukarıda her harf için verilen bilgileri Osmanlı alfabesiyle yazılmış Rumca bir metin için okuma anahtarı haline getirirsek şu şekilde bir tablo çıkmaktadır. Birinci Tablo: Okuma Anahtarı Rumca alfabe Osmanlı alfabesindeki karşılığı Yazı dili Konuşma dili Usūl-i Lisān-ı Rūmî Manzum sözlükler Büyük Harf Küçük Harf Harfin Adı Α α alfa ا / آ (fetha-i sakîle) ه / ع / ا / آ / dikey fetha / yatay fetha Β β vita و و Γ γ ġama ڭ / غ / ى نك/ ڭ / ك /غ / ى Δ δ ẕelta ذ ظ/ ژ / ز / ذ / د Ε ε epsilon ا (fethā-i hafîfe) ه / ا / yatay fetha Ζ ζ zita ز ز Η η ita ا (kesre-i hafîfe) Θ θ ẟita ث ط / ت / ث Ι ι yota ا (kesre-i hafîfe) Κ κ ḳapa ق / ك ڭ / ق Λ λ lamda ل ل Μ μ mi م م Ν ν ni ن ن Ξ ξ ḳsi قسى قص/ قس /dikey kesre / yatay ي / ا kesre /dikey kesre / yatay ي / ا kesre Ο ي / ا /dikey kesre / yatay kesre ο omikron و / او (żamme-i sakîlei /zamme او / و mebsūṭe) Π π pi پ ب / پ Ρ ρ ro ر ر Σ σ/ς sigma س ص / ش/ س / ز Τ τ taf ت ط / د / ت Υ υ ipsilon ا (kesre-i hafîfe)

11 Osmanlı Alfabesiyle Bir Başka Dilin Yazımı: Rumca Örneği 809 Φ φ fi ف ف Χ χ hi ه / ح ه / خ / ش Ψ ψ psi پس اپس/ پش / پس Ω ω omeġa و / او (żamme-i sakîlei mebsūṭe) /zamme او / و Birleşik Harfler Üzerine Rumcada bazı harfler belli harflerle yan yana geldiklerinde asli seslerinden farklı olarak telaffuz edilirler. Biz bunlara birleşik harfler diyoruz. Rumcada yan yana yazılan aynı iki harf tek ses gibi okunur. Harflerden biri yok hükmündedir. Bu kural sadece gama harfi için geçerli değildir. Gama harfi yukarıda da anlatıldığı gibi iki kere yazıldığında bazen farklı ses verir. Gama harfi yukarıda ayrıntılı olarak ele alınmıştır. Bunun dışında Rumcada on iki adet birleşik harf vardır. Bunların metinlere yansıması, telaffuzda ortaya çıkan sesi karşılayan asli harflerden farklı değildir. Bu harfler ve okunuşları şu şekildedir: İkinci Tablo: Birleşik Harfler μπ ب ب ντ د ن αι ا fetha-i hafife ه / ا / yatay fetha ει ا kesre-i hafife ي / ا /dikey kesre / yatay kesre οι ا kesre-i hafife ي / ا /dikey kesre / yatay kesre υι ا kesre-i hafife ي / ا /dikey kesre / yatay kesre ου و zamme-i sakile-i او / و /zamme makbuze αυ ا ف / ا و ا ف / ا و ευ ا ف / ا و ا ف / ا و ηυ ا يف / ا يو ا يف / اف / ا يو / او τζ ج ج τσ چ چ Değerlendirme Bilhassa Tanzimat döneminde başlayan ve harf devrimiyle son şeklini alan alfabe tartışmaları, günümüzde de Kur an-ı Kerim in Arapça olması sebebiyle Osmanlı alfabesine atfedilen kutsiyet ve önemden dolayı yer yer karşımıza çıkmaktadır. Biz de bu çalışmada Osmanlı alfabesindeki ünlü sorununun sadece Türkçeyi yansıtmakta değil, Türkçeden tamamıyla farklı olan bir dilin ünlülerini de yansıtmadaki yetersizliğini örnekleriyle göstermeye çalıştık. Gerçekten de birleşik harflerle beraber on iki ünlü harfin Osmanlı alfabesiyle yazılımı tam bir kargaşa meydana getirmektedir. Altı i harfinin hepsi de Osmanlı alfabesinde aynı şekilde gösterilmektedir. Oysa bırakın harfin farklı olmasını Rumcada harfler üzerine konulan vurgu işaretleri dahi anlamda değişikliğe yol açabilmektedir. Tıpkı Türkçe de olduğu gibi aynı sesin Osmanlı alfabesinde birkaç harfle gösterilmesi Rumca için de büyük bir sorun teşkil etmektedir. Yukarıdaki açıklamalardan ve anahtar tablodan da anlaşılacağı gibi bir delta δ harfi beş farklı harfle ظ/ ژ / ز / ذ / د) ) karşılanmaktadır. Eserler kendi içerisinde dahi tutarsızlıklarla doludur. Rumca bir harf, bir eser içinde birden çok Osmanlı harfiyle karşılanmaktadır.

12 810 Gökhan ÖLKER Tüm bunların yanında Rumcanın Osmanlı devleti içerisinde çok rahat bir gelişme alanı bulduğunu, hiç bir sıkıntı ve baskıya maruz kalmadan kendi dil ve dinlerini öğrettiklerini/öğrendiklerini günümüze ulaşan yazılı ürünlerden anlıyoruz. Bu alanda o kadar çok yazılı ürün vardır ki Türk araştırmacıların ilgisini beklemektedir. Biz de bu çalışmamızla bu alana eğilmek isteyen araştırmacılara açıklamalarıyla ve örnekleriyle bir okuma anahtarı sunmuş olduk. KAYNAKÇA AKALIN, Şükrü Haluk (2002): Atatürk Döneminde Türkçe ve Türk Dil Kurumu, Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, TDK Yayını, S. 607, s AKSOY, Azmi (2003): Yunanca Türkçe Türkçe Yunanca Sözlük, İstanbul: Alfa Yayınları (2003): Türkçe Açıklamalı, Dilbilgisi Uygulamalı Modern Yunanca İstanbul: Fono Yayınları Augustinos, Gerasimos (1997): Küçük Asya Rumları- On dokuzuncu Yüzyılda İnanç, Cemaat ve Etnisite, Ayraç Yayınevi, İstanbul (Çev.: Devrim Evci). BİLGEHAN, Hakkı (2011): Girit, İzmir: Barış Yayınları. BÜYÜKKARCI, Süleyman (2003): Türkiye de Rum Okulları, Konya: Yelken Yayınları. ÇELGİN, Güler (2011): Eski Yunanca-Türkçe Sözlük, İstanbul: Kabalcı Yayınları. DEMİR, Nurettin; YILMAZ, Emine (2014): Bitmeyen Öykü: Alfabe Tartışmaları, Ankara, Hoca Ahmet Yesevi Uluslararası Türk-Kazak Üniversitesi Yayınları. FARDİ, K. T., (1860): Hazine-i Lügat-ı Rumiye vü Osmaniye, İstanbul, Anatoli Matbaası. ΓΙΑΝΝΑΚΟΠΟΥΛΟΥ, Γ., ΣΙΑΡΕΝΟΥ, Ε Ανγγλο-Ελληνικο, Αθηναι: Π. Κουτσουμπος. HLORİDİS, Yanko (1899): Kamus-ı Osmani, Türkçe Rumca Lügat İstanbul: Ektog Matbaası, GÜLMEZ, Nurettin (2006): Tanzimat tan Cumhuriyet e Harfler Üzerine Tartışmalar, İstanbul, Alfa Aktüel Yayınları HOLTON, David; MACKRİDGE, Peter; WARBURTON-Philippaki Irene (2007): Greek A Comprehensive Grammar of the Modern Language, London: Routledge., (2008): Greek An Essential Grammar of the Modern Language, London: Routledge. İMER, Kâmile (1976): Dilde Değişme ve Gelişme Açısından Türk Dil Devrimi, Ankara, TDK Yayınları KÂMİ, Hüseyin (1887): Kelimât, Türkçeden-Rumcaya, Hanya: Mekâtib-i İslâmiye Matbaası. ΚΑΡΑΤΖΑΣ, Λεωνίδας; TUNCAY, Faruk, (1994): Ελληνο Τογρκικο Λεξικο Yunanca Türkçe Sözlük, Αθήνα: Ροδαμός Εκδοσεις KILIÇ, Pelin İskender (2011) Samsun Ve Çevresinde Pontus Çetelerinin Faaliyetleri Ve Hükümetin Uygulamaları / Pontus Gangs Activities And Government Applications In And Around Samsun, International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic-, ISSN: (Halil Erdoğan CENGİZ Adına) Volume 6/2 Spring 2011, p KİSEDARZADE, Fevzi (1817): Tuhfetü l-uşşāk

13 Osmanlı Alfabesiyle Bir Başka Dilin Yazımı: Rumca Örneği 811 KORKMAZ, Zeynep (1963): Türk Dilinin Tarihi Akışı Işığında Atatürk ve Dil Devrimi, AÜ DTCF yayınları: 147, Ankara 1963, IX+85 s. KONSTANTİNİDİ, Aleksandır (1892): Usul-i Lisan-ı Rumi, İstanbul, Neologos Matbaası. LEWİS, Geoffrey (2007):Trajik Başarı,Türk Dil Reformu, İstanbul, Paradigma Yayınları, 257 s. (çev. Mehmet Fatih Uslu, ). MCCARTHY, Justin (1998). Müslümanlar ve Azınlıklar, İstanbul: İnkîlap Yayınları. MİLYOPOLOS, Yanko P. (1894): Lügat-ı Türkiyye Rumiyye, İstanbul.A. K. Yerardu. NURİ, Hanyalı (1797): Lugât-ı Manzûme-i Nûriye Berây-ı Terceme-i Lisân-ı Rumiye, Girit. OHANİ, Yorgaki (1897) Ta lim-i Lisan-ı Rumi, İstanbul: Kasbar Matbaası. ÖLKER, Perihan (2013): Cerîde-i Havâdis Ve Hakâyıku l-vekâyî Gazetelerinde Türk Dili İle İlgili İki Yazı / Two Writing About The Turkish Language In The Cerîde-i Havâdis and Hakâyıku l-vekâyî Newspapers, International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic-, ISSN: (Prof. Dr. Mustafa ARGUNŞAH Armağanı) Volume 8/9 Summer 2013, p ÖLKER, Gökhan (2009): Rumca Türkçe Manzum Sözlük Tuhfetü l- Uşşâk / Greek Turkish Verse Dictionary Tuhfetü l-uşşāk, International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic- ISSN: (Dr Yücel DAĞLI Anısına), Volume 4/4 Summer 2009, p (2013) Lugât-ı Manzûme-i Nûriye Berây-ı Terceme-i Lisân-ı Rumiye Üzerine / About To Lugât-ı Manzûme-i Nûriye Berây-ı Terceme-i Lisân-ı Rumiye, International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic-, ISSN: (Prof. Dr. Mustafa ARGUNŞAH Armağanı) Volume 8/9 Summer 2013, p ÖZTÜRK, Rıdvan (2003): Rumca-Türkçe Mülemma Mani Tarzı Söylenmiş Şiirler Üzerine, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Prof. D. A. Bican Ercilasun Armağanı, Konya. POLAT, İlknur (1986): Türk-Yunan Çerçevesinde Rum Eğitim-Öğretim Kurumlarının Yeri ve Önemi, Tarih Boyunca Türk-Yunan İlişkileri, Ankara: Üçüncü Askeri Tarih Semineri. PANAYİOTİDİS, Yuvanaki (1897): Kamus-ı Rumi, Rumcadan Türkçeye Lügat, İstanbul: Panayotidis Matbaası. REDHOUSE, Sir James (2001). A Turkish And English Lexıcon, İstanbul: Çağrı Yayınları. TEMASTOKLİ Ahtena (1896): Kamus-ı Osmani, Rumcadan Türkçeye Lügat, İzmir: Amaltiya Gazetesi Matbaası Yayınları. TOSUN, Ramazan (1998): Türk-Rum Nüfus Mübadelesi ve Kayseri deki Rumlar, Niğde, Tolunay Yayınları. Tuhfe-i Rumi (1783) İstanbul, Yusufyan Han Matbaası. ÜNAL, Mehmet Ali (2011): Osmanlı Tarihi Sözlüğü, İstanbul, Paradigma Yayınları, ZÂRÎ, Abdülvehhâb (1875): Manzume-i Vehbi, İstanbul.

14 812 Gökhan ÖLKER İnternet Adresleri Alıntılama tarihi: