TABLOLAR LĠSTESĠ GRAFĠKLER LĠSTESĠ ġekġller LĠSTESĠ KISALTMALAR SÖZLÜK BÖLÜM 1: TARĠH AFYONKARAHĠSAR...

Transkript

1

2 İÇİNDEKİLER TABLOLAR LĠSTESĠ GRAFĠKLER LĠSTESĠ ġekġller LĠSTESĠ KISALTMALAR SÖZLÜK BÖLÜM 1: TARĠH AFYONKARAHĠSAR KÜTAHYA MANĠSA UġAK BÖLÜM 2: SOSYAL YAPI NÜFUS YAPISI Nüfus ArtıĢ Hızı ve Nüfus Yoğunluğu KentleĢen Nüfus YaĢ Gruplarına ve Cinsiyete Göre Nüfus Demografik Göstergeler Evlenme Ġstatistikleri BoĢanma Ġstatistikleri Ġntihar Ġstatistikleri Göç KÜLTÜR Kütüphane Müze Sinema Tiyatro Kültür Merkezleri AlıĢveriĢ Merkezleri El Sanatları Yerel Etkinlikler Yöresel Tatlar Afyonkarahisar Kütahya Manisa UĢak SPOR Sporcu Sayıları Kulüp Sayıları Yaz Okulları Bölge Ġllerinde Spor Olanakları Afyonkarahisar Kütahya TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 1: TARİH Sayfa 1 / 409

3 Manisa UĢak ĠSTĠHDAM EĞĠTĠM SAĞLIK DEZAVANTAJLI GRUPLAR Kadınlar Özürlüler Kırsalda YaĢayanlar DERNEKLER AVRUPA BĠRLĠĞĠ (AB) MALĠ DESTEK PROGRAMLARI KAPSAMINDA TR33 BÖLGESĠ BÖLÜM 3: EKONOMĠ VE TĠCARET DÜNYA VE TÜRKĠYE DE EKONOMĠ VE TĠCARET GiriĢ Üretim ĠĢgücü DıĢ Ticaret Yatırım Finans Rekabet TR33 BÖLGESĠ GENEL ĠKTĠSADĠ GÖRÜNÜM Üretim Sektörlere Göre Bölgesel Paylar Vergi Gelirleri ĠĢ Gücü DıĢ Ticaret KiĢi BaĢına DüĢen Ġhracat ve Ġthalat Ekonomik Faaliyetlere Göre Ġhracat ve Ġthalat Yatırım Bölge de Faaliyette Bulunan Yabancı Sermayeli ĠĢletmeler Yatırım TeĢvikleri Finans Mevduat Dağılımı Kredi Dağılımı Kredi/Mevduat Oranı Rekabet Ticaret ve Sanayi Odaları ĠĢ Demografileri TR33 Bölgesi`nde Ticaret ve Sanayi Odalarına Kayıtlı ĠĢletmeler ve Öne Çıkan Sektörler TR33 Bölgesi nde Faaliyette Bulunan ĠĢletmelerden 500 Büyük Sanayi KuruluĢu Listesine Girenler Ticaret Borsaları Atık Borsası Ticaret Becerisi ve Üretim Potansiyeli BÖLÜM 4: SANAYĠ VE AR&GE GĠRĠġ TR33 BÖLGESĠ NDE SANAYĠ Ġmalat ve GiriĢim Kapasitesi Gıda TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 1: TARİH Sayfa 2 / 409

4 Tekstil ve Giyim EĢyası Deri Sanayi Ağaç Ürünleri Plastik ve Kauçuk Ürünler Metalik Olmayan Mineral Ürünler Metal ve Metal Ürünleri Makine, Elektrikli Makine ve Cihazlar Mobilya Motorlu Kara TaĢıtları Sanayi Sicil Belgeli ĠĢletmeler Afyonkarahisar Kütahya Manisa UĢak Ticaret ve Sanayi Odaları Organize Sanayi Bölgeleri Küçük Sanayi Siteleri (KSS) Küçük ve Orta Ölçekteki ĠĢletmeleri GeliĢtime ve Destekleme Ġdaresi BaĢkanlığı (KOSGEB) Veri Tabanına Kayıtlı KOBĠ ler Ġhracat Performansı ARAġTIRMA-GELĠġTĠRME (AR-GE) & ĠNOVASYON Ar-Ge OluĢumları Teknoloji GeliĢtirme Bölgeleri Ar-Ge Göstergeleri Ġnovasyon Göstergeleri BÖLÜM 5: ENERJĠ VE MADEN ENERJĠ GiriĢ Birincil Enerji Kaynak Üretimi ve Tüketimi Elektrik Üretimi ve Tüketimi Geleneksel Enerji Kaynakları Petrol ve Doğal Gaz Kömür ve Linyit Yenilenebilir Enerji Kaynakları Hidrolik Enerji Hidrolik-dıĢı Yenilenebilir Enerji Kaynakları Rüzgâr Enerjisi Güneş Enerjisi Jeotermal Enerji Biyokütle MADEN Maden Sektörüne Küresel ve Yerel BakıĢ TR33 Bölgesi nin Maden Envanteri Afyonkarahisar Ġli Maden Envanteri Kütahya Ġli Maden Envanteri Manisa Ġli Maden Envanteri UĢak Ġli Maden Envanteri TR33 Bölgesi nde Öne Çıkan Madenler Altın Bor GümüĢ Manyezit Mermer Titanyum Uranyum Maden Suyu TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 1: TARİH Sayfa 3 / 409

5 BÖLÜM 6: TARIM TR33 BÖLGESĠ GENEL ARAZĠ DAĞILIMI TR33 BÖLGESĠ TARIM ALANLARI DAĞILIMI TR33 BÖLGESĠ SULANABĠLEN VE SULANAMAYAN TARIM ALANLARI TR33 BÖLGESĠ TARIM ĠġLETMELERĠ VE TESĠSLERĠ Afyonkarahisar Kütahya Manisa UĢak TR33 BÖLGESĠ TARIMSAL ÜRETĠM DEĞERLERĠ Bitkisel Üretim Tarla Ürünleri Grup Bazında Tarla Ürünleri Baklagiller Endüstriyel Bitkiler Tahıllar Buğday Arpa Mısır Yağlı Tohumlar Haşhaş Yem Bitkileri Yumru Bitkiler İl Bazında Tarla Ürünleri Afyonkarahisar Kütahya Manisa Uşak Sebzeler Grup Bazında Sebzeler Yaprağı Yenen Sebzeler Baklagil Sebzeler Meyvesi Yenen Sebzeler Soğansı-Yumru-Kök Sebzeler Diğer Sebzeler İl Bazında Sebzeler Afyonkarahisar Kütahya Manisa Uşak Meyveler Grup Bazında Meyveler Üretime Göre Meyveler Üzüm ve Üzümsüler Zeytin Taş Çekirdekliler Yumuşak Çekirdekliler Sert Kabuklular Ağaç Sayısına Göre Meyveler TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 1: TARİH Sayfa 4 / 409

6 Zeytin Taş Çekirdekliler Yumuşak Çekirdekliler Sert Kabuklular Toplu Meyvelik Alanlarına Göre Meyveler Üzüm ve Üzümsüler Zeytin Taş Çekirdekliler Yumuşak Çekirdekliler Sert Kabuklular İl Bazında Meyveler Üretime Göre İl Bazında Meyveler Afyonkarahisar Kütahya Manisa Uşak Ağaç Sayısına Göre İl Bazında Meyveler Afyonkarahisar Kütahya Manisa Uşak Toplu Meyvelik Alanlarına Göre İl Bazında Meyveler Afyonkarahisar Kütahya Manisa Uşak Örtüaltı Tarımı Afyonkarahisar Kütahya Manisa Uşak Yem Bitkileri Afyonkarahisar Kütahya Manisa Uşak Organik Tarım Afyonkarahisar Kütahya Manisa Uşak Ġyi Tarım Uygulamaları Hayvansal Üretim Canlı Hayvan Değerleri Hayvansal Ürün Değerleri Arıcılık Su Ürünleri Tarımsal Araç ve Gereçler BÖLÜM 7: ÇEVRE TR33 BÖLGESĠ NĠN ÖZELLĠKLERĠ Afyonkarahisar Ġlinin Özellikleri TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 1: TARİH Sayfa 5 / 409

7 Yüzey ġekilleri Ġklim Bitki Örtüsü ve Hayvan Toplulukları Milli Parklar ve Koruma Alanları Eber Gölü Karamık Gölü Acıgöl Karakuyu Göleti Dandindere Tabiatı Koruma Alanı Başkomutanlık Tarihi Milli Parkı Akdağ Tabiat Parkı Sultandağı Geyik Üretme İstasyonu Kütahya Ġlinin Özellikleri Yüzey ġekilleri Ġklim Bitki Örtüsü ve Hayvan Toplulukları Milli Parklar ve Koruma Alanları Kaşalıç Tabiatı Koruma Alanı Vakıf Çamlığı Tabiatı Koruma Alanı Yıllık Kestane Ağacı Mızık Çamı Koruma Altına Alınan Diğer Sahalar Manisa Ġlinin Özellikleri Yüzey ġekilleri Ġklim Bitki Örtüsü ve Hayvan Toplulukları Milli Parklar ve Koruma Alanları Spil Dağı Milli Parkı Peri Bacaları Kula Volkanları Bintepeler UĢak Ġlinin Özellikleri Yüzey ġekilleri Ġklim Bitki Örtüsü ve Hayvan Toplulukları Milli Parklar ve Koruma Alanları Anıt Ağaç Ulubey Kanyonu ÇEVRE KĠRLĠLĠĞĠ VE ALINAN ÖNLEMLER Hava ve Hava Kirliliği Hava Kalitesi Afyonkarahisar Kütahya Manisa Uşak Su ve Su Kirliliği Su Yönetimi Afyonkarahisar Kütahya Manisa Uşak Atık Yönetimi Atıksu Yönetimi Afyonkarahisar Kütahya TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 1: TARİH Sayfa 6 / 409

8 Manisa Uşak Katı Atık Yönetimi Afyonkarahisar Kütahya Manisa Uşak BÖLÜM 8: TURĠZM DÜNYA VE TÜRKĠYE DE TURĠZM TR33 BÖLGESĠ NDE TURĠZM Afyonkarahisar Termal Turizm Ömer-Gecek Kaplıcaları Gazlıgöl Kaplıcaları Bolvadin-Heybeli Kaplıcaları Sandıklı-Hüdai Kaplıcaları Tarih ve Kültür Turizmi Afyonkarahisar Kalesi Müzeler Afyonkarahisar Arkeoloji Müzesi Zafer Müzesi Ören Yerleri Ayazini Kasabası Örenyeri (Metropolis) Dinar Örenyeri (Geleneia-Apameia) Emirdağ/Hisarköy Örenyeri (Amorium) Kırkinler ve Bininler Kayalıkları Başkumandan Tarihi Milli Parkı Ġnanç Turizmi Eko Turizm Afyonkarahisar Ġli Turizminin Sorunları Üzerine Değerlendirme Kütahya Termal Turizm Yoncalı Kaplıcaları Gediz-Ilıcasu Kaplıcaları Gediz-Murat Dağı Kaplıcaları Emet-Yeşil ve Kaynarca Kaplıcaları Simav-Eynal Kaplıcaları Tavşanlı-Göbel Kaplıcaları Ilıca-Harlek Kaplıcaları Tarih ve Kültür Turizmi Frig Vadisi Aizanoi Antik Kenti Kütahya Kalesi Germiyan Sokak Başkumandan Tarihi Milli Parkı Tarihi Eserler Müzeler Kütahya Kossuth Müzesi Dumlupınar Atatürk Evi Kütahya Arkeoloji Müzesi Kütahya Çini Müzesi TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 1: TARİH Sayfa 7 / 409

9 Ġnanç Turizmi Eko Turizm Kütahya Ġli Turizminin Sorunları Üzerine Değerlendirme Manisa Termal Turizm Kurşunlu Kaplıcaları Sart Kaplıcaları Urganlı Kaplıcaları Emir Kaplıcaları Saraycık Kaplıcaları Hisar Kaplıcaları Tarih ve Kültür Turizmi Müzeler Manisa Müzesi Kula Kenan Evren Etnografya Müzesi Ören Yerleri Aigai Antik Kenti Sardes Antik Kenti Ġnanç Turizmi Sultan Cami ve Külliyesi (Merkez) Thyatira ve Philadelphia Kiliseleri Sardis (Sard) Kilisesi Sardis (Sard) Sinagogu Eko Turizm Manisa Ġli Turizminin Sorunları Üzerine Değerlendirme UĢak Termal Turizm Hamamboğazı Kaplıcası Örencik Kaplıcası Tarih ve Kültür Turizmi Karun Hazineleri Müzeler Uşak Arkeoloji Müzesi Atatürk ve Etnografya Müzesi Ören Yerleri Sebaste Blaundus Mesotimolos Akmonia Kremon Agora Pepuza Eko Turizm Anıt Ağaç UĢak Ġli Turizminin Sorunları Üzerine Değerlendirme BÖLÜM 9: ULAġTIRMA KARAYOLLARI DEMĠRYOLLARI Yolcu TaĢımacılığı Yük TaĢımacılığı HAVAYOLLARI TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 1: TARİH Sayfa 8 / 409

10 9.4. DENĠZYOLLARI VE SU TAġIMACILIĞI LOJĠSTĠK HABERLEġME KAYNAKLAR YAYINLAR KURUM VE KURULUġLAR TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 1: TARİH Sayfa 9 / 409

11 TABLOLAR LİSTESİ TABLO 2.1: YILLARI AFYONKARAHĠSAR ĠL VE ĠLÇE NÜFUSLARI ĠLE NÜFUS DEĞĠġĠM ORANLARI (%).. 47 TABLO 2.2: YILLARI KÜTAHYA ĠL VE ĠLÇE NÜFUSLARI ĠLE NÜFUS DEĞĠġĠM ORANLARI (%) TABLO 2.3: YILLARI MANĠSA ĠL VE ĠLÇE NÜFUSLARI ĠLE NÜFUS DEĞĠġĠM ORANLARI (%) TABLO 2.4: YILLARI UġAK ĠL VE ĠLÇE NÜFUSLARI ĠLE NÜFUS DEĞĠġĠM ORANLARI (%) TABLO 2.5: TR33 BÖLGESĠ ĠLLERĠNĠN ĠLÇE, BELEDĠYE VE KÖY SAYILARI TABLO 2.6: TR33 BÖLGESĠ ĠLLERĠ MERKEZ ĠLÇE NÜFUSLARI ĠLE EN FAZLA VE EN AZ NÜFUSA SAHĠP ĠLÇELER TABLO 2.7: 2009 YILI ĠTĠBARIYLA TR33 BÖLGESĠ VE ĠLLERĠNDEKĠ NÜFUSUN YAġ GRUPLARINA GÖRE DAĞILIMI. 53 TABLO 2.8: TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ ĠLLERĠ CĠNSĠYET BAZINDA ORTANCA YAġ TABLO 2.9: 2001, 2008 VE 2009 YILLARI ĠTIBARIYLA TR33 BÖLGESI NDE EVLENEN ÇIFT SAYISI TABLO 2.10: 2001 YILI TR33 BÖLGESĠ ĠLLERĠNDE ORTALAMA EVLENME YAġI VE ORTALAMA ĠLK EVLENME YAġI. 54 TABLO 2.11: 2009 YILI TR33 BÖLGESĠ ĠLLERĠNDE ORTALAMA EVLENME YAġI VE ORTALAMA ĠLK EVLENME YAġI. 55 TABLO 2.12: 2001, 2008 VE 2009 YILLARI TR33 BÖLGESĠ VE ĠLLERĠNDE BOġANAN ÇĠFT SAYISI TABLO 2.13: 2000 VE 2008 YILLARI TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ ĠNTĠHAR ĠSTATĠSTĠKLERĠ TABLO 2.14: 2007 VE 2008 YILLARI TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ ĠÇĠN KABA ĠNTĠHAR HIZI (BĠNDE) TABLO 2.15: 2000 YILI GENEL NÜFUS SAYIMINA GÖRE TR33 BÖLGESĠ ĠLLERĠNĠN NET GÖÇLERĠ VE NET GÖÇ HIZLARI (%) TABLO 2.16: YILLARI ARASI TR33 BÖLGESĠ VE ĠLLERĠ GÖÇ ĠSTATĠSTĠKLERĠ TABLO 2.17: YILLARI TR33 BÖLGESĠ ĠLLERĠNĠN EN ÇOK GÖÇ ALDIĞI VE GÖÇ VERDĠĞĠ ĠLLER TABLO 2.18: 2008 YILI TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ NDEKĠ KÜTÜPHANE VE KĠTAP SAYISI ĠLE KÜTÜPHANELERDEN YARARLANMA VE ÖDÜNÇ ALINAN KĠTAP SAYISI TABLO 2.19: 2008 YILI TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ MÜZECĠLĠK ĠSTATĠSTĠKLERĠ TABLO 2.20: 2008 YILI TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ SĠNEMA ĠSTATĠSTĠKLERĠ TABLO 2.21: TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ TĠYATRO ĠSTATĠSTĠKLERĠ TABLO 2.22: AFYONKARAHĠSAR ĠLĠNDEKĠ YEREL ETKĠNLĠKLER TAKVĠMĠ TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Sayfa 10 / 409

12 TABLO 2.23: KÜTAHYA ĠLĠNDEKĠ YEREL ETKĠNLĠKLER TAKVĠMĠ TABLO 2.24: MANĠSA ĠLĠNDEKĠ YEREL ETKĠNLĠKLER TAKVĠMĠ TABLO 2.25: UġAK ĠLĠNDEKĠ YEREL ETKĠNLĠKLER TAKVĠMĠ TABLO 2.26: AĞUSTOS 2010 ĠTĠBARIYLA TR33 BÖLGESĠ LĠSANSLI VE FAAL SPORCU SAYISI TABLO 2.27: AĞUSTOS 2010 ĠTĠBARIYLA TR33 BÖLGESĠ NDEKĠ KULÜP SAYILARI TABLO 2.28: 2009 YILI ĠTĠBARIYLA TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ NDE KURUMSAL OLMAYAN SĠVĠL NÜFUSUN ĠġGÜCÜ DURUMU (15+ YAġ) TABLO 2.29: 2009 YILI ĠTĠBARIYLA TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ NDEKĠ ĠġGÜCÜNÜN YAġ GRUPLARINA GÖRE DAĞILIMI TABLO 2.30: YILLARI TR33 BÖLGESĠ ĠLLERĠNDE ĠġGÜCÜNE KATILIM VE ĠSTĠHDAM ORANI (%) TABLO 2.31: 2009 YILI TR33 BÖLGESĠ NDEKĠ OKULLARDA BULUNAN BĠLĠġĠM TEKNOLOJĠSĠ SINIFI SAYISI VE BĠLGĠSAYAR SAYILARI TABLO 2.32: 2009 YILI ÖSS YE ĠLĠġKĠN TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ ĠSTATĠSTĠKLERĠ TABLO 2.33: TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ ĠLLERĠNDE 2009 YILI ÖSS DE OKUL TÜRLERĠNE GÖRE BĠR PROGRAMA SINAVLA VE SINAVSIZ YERLEġEN ÖĞRENCĠ ORANLARI (%) TABLO 2.34: TR33 BÖLGESĠ ĠLLERĠ 2009 YILI ÖSS PUAN ORTALAMALARINA GÖRE BAġARI SIRALARI TABLO 2.35: 2009 YILI TR33 BÖLGESĠ ĠLLERĠNDEKĠ ORTAÖĞRETĠM KURUMLARINDA OKUYAN ÖĞRENCĠ SAYILARI VE BÖLGE DEKĠ TOPLAM ORTAÖĞRETĠM ÖĞRENCĠLERĠNE ORANI (%) TABLO 2.36: AFYONKARAHĠSAR ĠLĠ MESLEKĠ VE TEKNĠK ALANLARDA OKUYAN ÖĞRENCĠ SAYILARI VE ALAN ÖĞRENCĠLERĠ ĠÇĠNDEKĠ ORANLARI* (%) TABLO 2.37: 2008 YILI ARALIK AYI ĠTĠBARIYLA AFYONKARAHĠSAR DA SĠGORTALI OLARAK ÇALIġANLARIN SEKTÖRLER BAZINDA TOPLAM SĠGORTALILAR ĠÇĠNDEKĠ ORANI (%) TABLO 2.38: KÜTAHYA ĠLĠ MESLEKĠ VE TEKNĠK ALANLARDA OKUYAN ÖĞRENCĠ SAYILARI VE ALAN ÖĞRENCĠLERĠ ĠÇĠNDEKĠ ORANLARI (%) TABLO 2.39: 2008 YILI ARALIK AYI ĠTĠBARIYLA KÜTAHYA DA SĠGORTALI OLARAK ÇALIġANLARIN SEKTÖRLER BAZINDA TOPLAM SĠGORTALILAR ĠÇĠNDEKĠ ORANI (%) TABLO 2.40: MANĠSA ĠLĠ MESLEKĠ VE TEKNĠK ALANLARDA OKUYAN ÖĞRENCĠ SAYISI VE ALAN ÖĞRENCĠLERĠ ĠÇĠNDEKĠ ORANI (%) TABLO 2.41: 2008 YILI ARALIK AYI ĠTĠBARIYLA MANĠSA DA SĠGORTALI OLARAK ÇALIġANLARIN SEKTÖRLER BAZINDA TOPLAM SĠGORTALILAR ĠÇĠNDEKĠ ORANI (%) TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Sayfa 11 / 409

13 TABLO 2.42: UġAK ĠLĠ MESLEKĠ VE TEKNĠK ALANLARDA OKUYAN ÖĞRENCĠ SAYISI VE ALAN ÖĞRENCĠLERĠ ĠÇĠNDEKĠ ORANI (%) TABLO 2.43: 2008 YILI ARALIK AYI ĠTĠBARIYLA UġAK TA SĠGORTALI OLARAK ÇALIġANLARIN SEKTÖRLER BAZINDA TOPLAM SĠGORTALILAR ĠÇĠNDEKĠ ORANI (%) TABLO 2.44: 2009 YILI ĠTĠBARIYLA AFYON KOCATEPE ÜNĠVERSĠTESĠ NDE YER ALAN FAKÜLTE, MYO LAR, BÖLÜMLER VE ÖĞRENCĠ SAYILARI TABLO 2.45: 2009 YILI ĠTĠBARIYLA AFYON KOCATEPE ÜNĠVERSĠTESĠ BÜNYESĠNDE YER ALAN MYO LARDA EN ÇOK YÜRÜTÜLEN PROGRAMLAR TABLO 2.46: 2009 YILI ĠTĠBARIYLA DUMLUPINAR ÜNĠVERSĠTESĠ NDE YER ALAN FAKÜLTE, MYO LAR, BÖLÜMLER VE ÖĞRENCĠ SAYILARI TABLO 2.47: 2009 YILI ĠTĠBARIYLA DUMLUPINAR ÜNĠVERSĠTESĠ BÜNYESĠNDE YER ALAN MYO LARDA EN ÇOK YÜRÜTÜLEN PROGRAMLAR TABLO 2.48: 2009 YILI ĠTĠBARIYLA CELAL BAYAR ÜNĠVERSĠTESĠ NDE YER ALAN FAKÜLTE, MYO, BÖLÜMLER VE ÖĞRENCĠ SAYILARI TABLO 2.49: 2009 YILI ĠTĠBARIYLA CELAL BAYAR ÜNĠVERSĠTESĠ BÜNYESĠNDE YER ALAN MYO LARDA EN ÇOK YÜRÜTÜLEN PROGRAMLAR TABLO 2.50: 2009 YILI ĠTĠBARIYLA UġAK ÜNĠVERSĠTESĠ NDE YER ALAN FAKÜLTE, MYO, BÖLÜMLER VE ÖĞRENCĠ SAYILARI TABLO 2.51: 2009 YILI ĠTĠBARIYLA UġAK ÜNĠVERSĠTESĠ BÜNYESĠNDE YER ALAN MYO LARDA EN ÇOK YÜRÜTÜLEN PROGRAMLAR TABLO 2.52: 2009 YILI TR33 BÖLGESĠ NDE BULUNAN ÜNĠVERSĠTELERĠN ÖĞRENCĠ SAYILARI TABLO 2.53: 2009 YILI TR33 BÖLGESĠ NDE BULUNAN ÜNĠVERSĠTELERĠN AKADEMĠK PERSONEL SAYISI TABLO 2.54: 2009 YILI TR33 BÖLGESĠ NDE BULUNAN ÜNĠVERSĠTELERDE AKADEMĠK PERSONEL BAġINA DÜġEN ÖĞRENCĠ SAYISI TABLO 2.55: 2008 YILI SCI, SSCI VE AHCI DE TARANAN DERGILERDE YAYIMLANAN MAKALE SAYISINA GÖRE ÖĞRETIM ÜYESI BAġINA DÜġEN YAYIN SAYISI TABLO 2.56: 2009 YILI TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ NDE BULUNAN HASTA YATAĞI SAYISI TABLO 2.57: AFYONKARAHĠSAR ĠLĠNDE BULUNAN HASTANELERĠN YATAK DOLULUK ORANLARI TABLO 2.58: KÜTAHYA ĠLĠNDE BULUNAN HASTANELERĠN YATAK DOLULUK ORANLARI TABLO 2.59: MANĠSA ĠLĠNDE BULUNAN HASTANELERĠN YATAK DOLULUK ORANLARI TABLO 2.60: UġAK ĠLĠNDE BULUNAN HASTANELERĠN YATAK DOLULUK ORANLARI TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Sayfa 12 / 409

14 TABLO 2.61: 2009 YILI ĠTĠBARIYLA TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ NDE YAġ ARALIKLARINA GÖRE ANNELERĠN DOĞUM ORANLARI (%) TABLO 2.62: 2009 YILINDA TR33 BÖLGESĠ NDE MEYDANA GELEN DOĞUMLAR TABLO 2.63: 2009 YILI TR33 BÖLGESĠ ĠLLERĠNDEKĠ KANSER VAKALARININ TOPLAM ĠL NÜFUSUNA ORANI ĠLE KANSERDEN ÖLENLERĠN TOPLAM ĠL NÜFUSUNA ORANI (%) TABLO 2.64: 2008 YILI TR33 BÖLGESĠ ĠLLERĠNDE EN ÇOK ÖLÜME SEBEBĠYET VEREN HASTALIKLAR VE BU HASTALIKLAR SEBEBĠYLE ÖLEN KĠġĠ SAYISI TABLO 2.65: 2009 YILI TR33 BÖLGESĠ NDEKĠ 112 ACĠL YARDIM ĠSTASYONU SAYILARI TABLO 2.66: 2009 YILI ĠTĠBARIYLA TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ NDE BULUNAN YEġĠL KARTLI SAYISI TABLO 2.67: 2010 YILI TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ NDEKĠ FAAL DERNEK SAYILARI TABLO 2.68: AB-TÜRKĠYE MALĠ ĠġBĠRLĠĞĠ KAPSAMINDA TR33 BÖLGESĠ NDE YÜRÜTÜLEN PROJE SAYISI VE HĠBE MĠKTARI TABLO 2.69: HAYAT BOYU ÖĞRENME PROGRAMI (LLP) TABLO 2.70: YILLARI ARASI LLP KAPSAMINDA TR33 BÖLGESĠ NDE YAPILAN PROJE BAġVURU SAYISI VE KABUL EDĠLEN PROJELER ĠLE BU PROJELERE TAHSĠS EDĠLEN HĠBE MĠKTARLARI TABLO 2.71: GENÇLĠK PROGRAMI KAPSAMINDAKĠ EYLEMLER VE YARARLANABĠLECEK GRUPLAR TABLO 2.72: YILLARI ARASI GENÇLĠK PROGRAMI KAPSAMINDA TR33 BÖLGESĠ NDE YAPILAN PROJE BAġVURU SAYISI VE KABUL EDĠLEN PROJELER ĠLE BU PROJELERE TAHSĠS EDĠLEN HĠBE MĠKTARLARI TABLO 3.1: 2003 YILI ĠTĠBARIYLA OECD ÜLKELERĠNDE VERGĠ YÜKÜ TABLO 3.2: 2003 YILI ĠTĠBARIYLA OECD ÜLKELERĠNDE VERGĠ GELĠRĠNĠN DAĞILIMI (%) TABLO 3.3: KALKINMA DÜZEYLERININ BELIRLENMESINDE GELIR SINIRLARI TABLO 3.4: GLOBAL REKABET EDEBILIRLIK ENDEKSI TABLO 3.5: 2006 YILI ĠTĠBARIYLA EGE BÖLGESĠ NDE BULUNAN DÜZEY 2 BÖLGELERĠNĠN SEKTÖRLER BAZINDA TÜRKĠYE DEKĠ PAYLARI (%) TABLO 3.6: 2006 YILI ĠTĠBARIYLA EGE BÖLGESĠ NDE BULUNAN DÜZEY 2 BÖLGELERĠNĠN KĠġĠ BAġINA GSKD LERĠ TABLO 3.7: TÜRKĠYE, EGE BÖLGESĠ DÜZEY 2 BÖLGELERĠ VE TR33 BÖLGESĠ ĠLLERĠNE AĠT 2008 YILI VERGĠLENDĠRME DÖNEMĠ GELĠR VERGĠSĠ BEYANLARINA ĠLĠġKĠN BĠLGĠLER (TL) TABLO 3.8: TÜRKĠYE, EGE BÖLGESĠ DÜZEY 2 BÖLGELERĠ VE TR33 BÖLGESĠ ĠLLERĠNE AĠT 2008 YILI VERGĠLENDĠRME DÖNEMĠ GMSĠ GELĠR VERGĠSĠ BEYANLARINA ĠLĠġKĠN BĠLGĠLER (TL) TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Sayfa 13 / 409

15 TABLO 3.9: TÜRKĠYE, EGE BÖLGESĠ DÜZEY 2 BÖLGELERĠ VE TR33 BÖLGESĠ ĠLLERĠNE AĠT 2008 YILI VERGĠLENDĠRME DÖNEMĠ KURUMLAR VERGĠSĠ BEYANLARINA ĠLĠġKĠN BĠLGĠLER (TL) TABLO 3.10: 2008 YILI ĠTĠBARIYLA TÜRKĠYE, EGE BÖLGESĠ DÜZEY 2 BÖLGELERĠ VE TR33 BÖLGESĠ ĠLLERĠNDE KĠġĠ BAġINA DÜġEN ĠHRACAT VE ĠTHALAT (USD) TABLO 3.11: 2008 YILI ĠTIBARIYLA TÜRKIYE, EGE BÖLGESI DÜZEY 2 BÖLGELERI VE TR33 BÖLGESI ĠLLERINDE EKONOMĠK FAALĠYETLERE GÖRE ĠHRACAT DEĞERLERĠ (1.000 USD) TABLO 3.12: TR33 BÖLGESI ĠHRACAT RAKAMLARININ SEKTÖRLER BAZINDA YILLARA GÖRE DEĞIġIMI (%) TABLO 3.13: 2008 YILI ĠTĠBARIYLA TÜRKĠYE, EGE BÖLGESĠ DÜZEY 2 BÖLGELERĠ VE TR33 BÖLGESĠ ĠLLERĠNDE EKONOMĠK FAALĠYETLERE GÖRE ĠTHALAT DEĞERLERĠ (1.000 USD) TABLO 3.14: TR33 BÖLGESI ĠTHALAT RAKAMLARININ SEKTÖRLER BAZINDA YILLARA GÖRE DEĞIġIMI (%) TABLO 3.15: 2009 YILI ĠTĠBARIYLA TÜRKĠYE, EGE BÖLGESĠ VE TR33 BÖLGESĠ NDE FAALĠYET GÖSTEREN YABANCI SERMAYELĠ ĠġLETME SAYISI TABLO 3.16: 2008 DÖNEMĠ-EGE BÖLGESĠ ĠLLERĠNE GELEN UDY GĠRĠġLERĠ (MĠLYON USD) TABLO 3.17: 2009 YILINDA TÜRKĠYE, EGE BÖLGESĠ DÜZEY 2 BÖLGELERĠ VE TR33 BÖLGESĠ ĠLLERĠNDE VERĠLEN YATIRIM TEġVĠK BELGELERĠ HAKKINDA BĠLGĠLER TABLO 3.18: 2009 YILINDA TÜRKĠYE, EGE BÖLGESĠ DÜZEY 2 BÖLGELERĠ VE TR33 BÖLGESĠ ĠLLERĠNDE KÜÇÜK VE ORTA BÜYÜKLÜKTEKĠ ĠġLETMELERE (KOBĠ LER) VERĠLEN YATIRIM TEġVĠK BELGELERĠ HAKKINDA BĠLGĠLER TABLO 3.19: 2009 YILINDA TÜRKĠYE, EGE BÖLGESĠ VE ĠLLERĠNDE BULUNAN MEVDUATIN TP VE YP BAZINDA DAĞILIMI (%) ĠLE YILLARI ARASINDA MEVDUATTAKĠ USD BAZINDA DEĞĠġĠM (%) TABLO 3.20: 2009 YILI ĠTĠBARIYLA TÜRKĠYE, EGE BÖLGESĠ VE ĠLLERĠNDE BULUNAN MEVDUATIN TÜRLERĠNE GÖRE DAĞILIMI (%) TABLO 3.21: 2009 YILI ĠTĠBARIYLA EGE BÖLGESĠ VE ĠLLERĠNDE BULUNAN MEVDUAT TÜRLERĠNĠN TÜRKĠYE DEKĠ TOPLAM MEVDUAT TÜRLERĠNE ORANI (%) TABLO 3.22: 2009 YILI ĠTĠBARIYLA TÜRKĠYE, EGE BÖLGESĠ VE ĠLLERĠNDE BULUNAN KREDĠLERĠN TÜRLERĠNE GÖRE DAĞILIMI (%) ĠLE YILLARI ARASINDA KREDĠLERDEKĠ USD BAZINDA DEĞĠġĠM (%) TABLO 3.23: 2009 YILI ĠTĠBARIYLA TÜRKĠYE, EGE BÖLGESĠ VE ĠLLERĠNDE BULUNAN KREDĠLERĠN TÜRLERĠNE GÖRE DAĞILIMI (%) TABLO 3.24: 2009 YILI ĠTĠBARIYLA EGE BÖLGESĠ VE ĠLLERĠNDE BULUNAN KREDĠ TÜRLERĠNĠN TÜRKĠYE DEKĠ TOPLAM KREDĠ TÜRLERĠNE ORANI (%) TABLO 3.25: 2009 YILI ĠTĠBARIYLA TÜRKĠYE, EGE BÖLGESĠ VE ĠLLERĠNĠN KREDĠ/MEVDUAT ORANLARI (%) TABLO 3.26: EGE BÖLGESĠ ĠLLERĠNĠN REKABETE ĠLĠġKĠN ENDEKS DEĞERLERĠ VE SIRALARI TABLO 3.27: 2009 YILI ĠTĠBARIYLA TĠCARET VE/VEYA SANAYĠ ODALARI VE TĠCARET BORSASI ÜYE SAYILARI TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Sayfa 14 / 409

16 TABLO 3.28: 2009 YILINDA TÜRKĠYE, EGE BÖLGESĠ DÜZEY 2 BÖLGELERĠ VE TR33 BÖLGESĠ ĠLLERĠNDE KURULAN VE KAPANAN TĠCARET UNVANLI ĠġYERĠ SAYISI TABLO 3.29: 2009 YILINDA TÜRKIYE, EGE BÖLGESI DÜZEY 2 BÖLGELERI VE TR33 BÖLGESI ĠLLERINDE KURULAN VE KAPANAN ġirket VE KOOPERATIF SAYISI TABLO 3.30: TR33 BÖLGESI NDE BULUNAN TICARET VE SANAYI ODALARINA KAYITLI ĠġLETME SAYISI TABLO 3.31: TR33 BÖLGESĠ TĠCARET VE SANAYĠ ODALARINDA EN ÇOK ÜYESĠ BULUNAN ĠLK 5 SEKTÖRE KAYITLI ĠġLETME SAYISI VE TOPLAM ĠġLETME SAYISI ĠÇĠNDEKĠ ORANI (%) TABLO 3.32: TR33 BÖLGESI ĠLLERINDE ÖNE ÇIKAN ANA SEKTÖRLER VE ALT SEKTÖRLER TABLO 3.33: EGE BÖLGESĠ ĠLLERĠNDE BULUNAN ĠġLETMELERDEN 2008 YILI 500 BÜYÜK SANAYĠ KURULUġU LĠSTESĠNE GĠREN ĠġLETME SAYISI TABLO 3.34: EGE BÖLGESĠ ĠLLERĠ TĠCARET BORSALARININ ĠġLEM HACĠMLERĠNDEKĠ DEĞĠġĠM (%) VE ĠġLEM HACĠMLERĠNĠN TÜRKĠYE GENELĠNE ORANI (%) TABLO 3.35: TR33 BÖLGESI NE BULUNAN TICARET BORSALARINDA GERÇEKLEġEN ĠġLEM HACIMLERININ YILLAR ĠTIBARIYLA DEĞIġIMI (%) TABLO 3.36: EGE BÖLGESI ĠLLERININ TICARET BECERISI VE ÜRETIM POTANSIYELI ENDEKSINE VE GENEL ENDEKSE GÖRE SIRALARI TABLO 4.1: 2008 YILI TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ Ġġ KAYITLARINA GÖRE GĠRĠġĠM SAYILARI TABLO 4.2: 2007 YILI TR33 BÖLGESĠ ĠMALAT SANAYĠ SEKTÖRÜNDEKĠ GĠRĠġĠM SAYILARININ ALT DALLARA GÖRE DAĞILIMI TABLO 4.3: 2007 YILI TR33 BÖLGESĠ ĠKTĠSADĠ FAALĠYET KOLLARINA GÖRE ÇALIġAN SAYILARI VE CĠROLAR TABLO 4.4: 2007 YILI TR33 BÖLGESĠ ĠMALAT KOLU ĠÇERĠSĠNDE ÇALIġAN SAYILARI VE CĠROLAR TABLO 4.5: 2007 YILI TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ GIDA ĠMALATI SEKTÖRÜNÜN ĠMALAT SANAYĠ ĠÇERĠSĠNDEKĠ AĞIRLIĞI TABLO 4.6: 2007 YILI TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ TEKSTĠL VE GĠYĠM EġYASI ĠMALATI SEKTÖRÜNÜN ĠMALAT SANAYĠ ĠÇERĠSĠNDEKĠ AĞIRLIĞI TABLO 4.7: 2007 YILI TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ DERĠ SEKTÖRÜNÜN ĠMALAT SANAYĠ ĠÇERĠSĠNDEKĠ AĞIRLIĞI TABLO 4.8: UġAK KARMA OSB BĠLGĠLERĠ TABLO 4.9: 2007 YILI TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ AĞAÇ ÜRÜNLERĠ SEKTÖRÜNÜN ĠMALAT SANAYĠ ĠÇERĠSĠNDEKĠ AĞIRLIĞI TABLO 4.10: 2007 YILI TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ PLASTĠK VE KAUÇUK ÜRÜNLERĠ SEKTÖRÜNÜN ĠMALAT SANAYĠ ĠÇERĠSĠNDEKĠ AĞIRLIĞI TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Sayfa 15 / 409

17 TABLO 4.11: 2007 YILI TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ METALĠK OLMAYAN MĠNERAL ÜRÜNLER SEKTÖRÜNÜN ĠMALAT SANAYĠ ĠÇERĠSĠNDEKĠ AĞIRLIĞI TABLO 4.12: 2007 YILI TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ METAL SANAYĠ VE METAL ÜRÜNLERĠ SEKTÖRÜNÜN ĠMALAT SANAYĠ ĠÇERĠSĠNDEKĠ AĞIRLIĞI TABLO 4.13: 2007 YILI TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ MAKĠNE, ELEKTRĠKLĠ MAKĠNE VE CĠHAZLAR SEKTÖRÜNÜN ĠMALAT SANAYĠ ĠÇERĠSĠNDEKĠ AĞIRLIĞI TABLO 4.14: 2007 YILI TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ MOBĠLYA SEKTÖRÜNÜN ĠMALAT SANAYĠ ĠÇERĠSĠNDEKĠ AĞIRLIĞI TABLO 4.15: 2007 YILI TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ MOTORLU KARA TAġITI SEKTÖRÜNÜN ĠMALAT SANAYĠ ĠÇERĠSĠNDEKĠ AĞIRLIĞI TABLO 4.16: 2009 YILI AFYONKARAHĠSAR ĠLĠ SANAYĠ SĠCĠL BELGELĠ ĠġLETMELER VE ÇALIġAN SAYILARININ SEKTÖREL DAĞILIMI TABLO 4.17: 2009 YILI AFYONKARAHĠSAR ĠLĠ SANAYĠ SĠCĠL BELGELĠ ĠġLETMELER VE ÇALIġAN SAYILARININ ĠLÇELERE DAĞILIMI TABLO 4.18: 2009 YILI KÜTAHYA ĠLĠ SANAYĠ SĠCĠL BELGELĠ ĠġLETMELER VE ÇALIġAN SAYILARININ SEKTÖREL DAĞILIMI TABLO 4.19: 2009 YILI KÜTAHYA ĠLĠ SANAYĠ SĠCĠL BELGELĠ ĠġLETMELER VE ÇALIġAN SAYILARININ ĠLÇELERE DAĞILIMI TABLO 4.20: 2009 YILI MANĠSA ĠLĠ SANAYĠ SĠCĠL BELGELĠ ĠġLETMELER VE ÇALIġAN SAYILARININ SEKTÖREL DAĞILIMI TABLO 4.21: 2009 YILI MANĠSA ĠLĠ SANAYĠ SĠCĠL BELGELĠ ĠġLETMELER VE ÇALIġAN SAYILARININ ĠLÇELERE DAĞILIMI TABLO 4.22: 2009 YILI UġAK ĠLĠ SANAYĠ SĠCĠL BELGELĠ ĠġLETMELER VE ÇALIġAN SAYILARININ SEKTÖREL DAĞILIMI TABLO 4.23: 2009 YILI UġAK ĠLĠ SANAYĠ SĠCĠL BELGELĠ ĠġLETMELER VE ÇALIġAN SAYILARININ ĠLÇELERE DAĞILIMI TABLO 4.24: 2010 YILI ĠTĠBARIYLA ATSO ÜYESĠ ĠġLETMELERĠN SEKTÖREL DAĞILIMI TABLO 4.25: 2010 YILI ĠTĠBARIYLA KÜTSO ÜYESĠ ĠġLETMELERĠN SEKTÖREL DAĞILIMI TABLO 4.26: 2010 YILI ĠTĠBARIYLA MTSO ÜYESĠ ĠġLETMELERĠN SEKTÖREL DAĞILIMI TABLO 4.27: 2010 YILI ĠTĠBARIYLA UTSO ÜYESĠ ĠġLETMELERĠN SEKTÖREL DAĞILIMI TABLO 4.28: 2010 YILI TR33 BÖLGESĠ NDE KURULU AKTĠF VE AKTĠF OLMAYAN OSB LĠSTESĠ TABLO 4.29: 2010 YILI TR33 BÖLGESĠ AKTĠF OSB BĠLGĠLERĠ TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Sayfa 16 / 409

18 TABLO 4.30: 2010 YILI TR33 BÖLGESĠ AKTĠF OSB LERĠN ENERJĠ VE SU TÜKETĠM BĠLGĠLERĠ TABLO 4.31: 2010 YILI AFYONKARAHĠSAR OSB SEKTÖREL BAZDA ĠġLETME VE ÇALIġAN SAYILARI TABLO 4.32: 2010 YILI KÜTAHYA OSB SEKTÖREL BAZDA ĠġLETME VE ÇALIġAN SAYILARI TABLO 4.33: 2010 YILI MANĠSA OSB SEKTÖREL BAZDA ĠġLETME VE ÇALIġAN SAYILARI TABLO 4.34: 2010 YILI UġAK OSB SEKTÖREL BAZDA ĠġLETME VE ÇALIġAN SAYILARI TABLO 4.35: 2010 YILI UġAK KARMA OSB SEKTÖREL BAZDA ĠġLETME VE ÇALIġAN SAYILARI TABLO 4.36: AFYONKARAHĠSAR ĠLĠ KSS BĠLGĠLERĠ TABLO 4.37: KÜTAHYA ĠLĠ KSS BĠLGĠLERĠ TABLO 4.38: MANĠSA ĠLĠ KSS BĠLGĠLERĠ TABLO 4.39: UġAK ĠLĠ KSS BĠLGĠLERĠ TABLO 4.40: 2010 YILI AFYONKARAHĠSAR ĠLĠNDE FAALĠYET GÖSTEREN KOSGEB E KAYITLI ĠġLETMELER TABLO 4.41: 2010 YILI KÜTAHYA ĠLĠNDE FAALĠYET GÖSTEREN KOSGEB E KAYITLI ĠġLETMELER TABLO 4.42: 2010 YILI MANĠSA ĠLĠNDE FAALĠYET GÖSTEREN KOSGEB E KAYITLI ĠġLETMELER TABLO 4.43: 2010 YILI UġAK ĠLĠNDE FAALĠYET GÖSTEREN KOSGEB E KAYITLI ĠġLETMELER TABLO 4.44: YILLAR ĠTĠBARIYLA AFYONKARAHĠSAR ĠLĠ FAALĠYET KOLLARINA GÖRE ĠHRACAT TABLO 4.45: YILLAR ĠTĠBARIYLA KÜTAHYA ĠLĠ FAALĠYET KOLLARINA GÖRE ĠHRACAT TABLO 4.46: YILLAR ĠTĠBARIYLA MANĠSA ĠLĠ FAALĠYET KOLLARINA GÖRE ĠHRACAT TABLO 4.47: YILLAR ĠTĠBARIYLA UġAK ĠLĠ FAALĠYET KOLLARINA GÖRE ĠHRACAT TABLO 4.48: TÜBĠTAK TARAFINDAN ÜNĠVERSĠTELERE VERĠLEN AR-GE DESTEK MĠKTARLARI TABLO 4.49: TR33 BÖLGESĠ ÜNĠVERSĠTELERĠ TARAFINDAN TÜBĠTAK A SUNULAN PROJELER TABLO 4.50: TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ NDE ENDÜSTRĠYEL TASARIM TESCĠLLERĠNĠN YILLARA GÖRE DAĞILIMI TABLO 4.51: TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ NDE MARKA TESCĠLLERĠNĠN YILLARA GÖRE DAĞILIMI TABLO 4.52: TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ NDE PATENT TESCĠLLERĠNĠN YILLARA GÖRE DAĞILIMI TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Sayfa 17 / 409

19 TABLO 5.1: 2008 YILI SONU ĠTĠBARIYLA DÜNYA GENELĠNDE VE ÖNEMLĠ TOPLULUKLAR TARAFINDAN ÜRETĠLEN VE TÜKETĠLEN ENERJĠ DEĞERLERĠ (MTEP) TABLO 5.2: 2008 YILI ĠTĠBARIYLA TÜRKĠYE BĠRĠNCĠL ENERJĠ KAYNAKLARI REZERV VE POTANSĠYELLERĠ TABLO 5.3: TR33 BÖLGESĠ ELEKTRĠK DAĞITIM ġġrketlerġ VE LĠSANS BĠLGĠLERĠ TABLO 5.4: 2009 YILINDA TÜRKĠYE, EGE BÖLGESĠ VE TR33 BÖLGESĠ ĠLLERĠNDEKĠ NET ELEKTRĠK TÜKETĠMĠNĠN KULLANIM ALANLARINA GÖRE DAĞILIMI TABLO 5.5: 2009 YILINDA TÜRKĠYE, EGE BÖLGESĠ VE TR33 BÖLGESĠ ĠLLERĠNDE KĠġĠ BAġI VE TOPLAM ELEKTRĠK TÜKETĠMĠ TABLO 5.6: 2009 YILI SONU ĠTĠBARIYLA TÜRKĠYE, EGE BÖLGESĠ VE TR33 BÖLGESĠ ĠLLERĠ SEKTÖREL BAZDA ELEKTRĠK ABONE SAYILARI TABLO 5.7: 2009 YILI TR33 BÖLGESĠ ĠLLERĠNDE ELEKTRĠK KAYIP-KAÇAK MĠKTAR VE ORANLARI (%) TABLO 5.8: TR33 BÖLGESĠ NDE DOĞAL GAZ DAĞITIMINA YETKĠLĠ ġġrketler TABLO 5.9: TR33 BÖLGESĠ ĠLLERĠ SON 3 YILLIK DOĞAL GAZ KULLANIM MĠKTARLARI (M 3 ) TABLO 5.10: TR33 BÖLGESĠ NĠN LĠNYĠT KAYNAKLARI TABLO 5.11: TR33 BÖLGESĠ NDE GELENEKSEL ENERJĠ KAYNAKLARINDAN ELEKTRĠK ÜRETMEK ĠÇĠN EPDK DAN LĠSANSLI ġġrket BĠLGĠLERĠ TABLO 5.12: DÜNYA, AVRUPA VE TÜRKĠYE HĠDROELEKTRĠK POTANSĠYELĠ TABLO 5.13: TÜRKĠYE ĠġLETMEDEKĠ, ĠNġA HALĠNDEKĠ VE ĠNġA EDĠLECEK OLAN HES LERĠN SAYISI, KURULU KAPASĠTELERĠ VE ORTALAMA YILLIK ÜRETĠMLERĠ TABLO 5.14: TR33 BÖLGESĠ NDE HĠDROLĠK ENERJĠDEN ELEKTRĠK ÜRETMEK ĠÇĠN EPDK DAN LĠSANS ALMIġ ġġrket BĠLGĠLERĠ TABLO 5.15: TR33 BÖLGESĠ ĠLLERĠNĠN 50 METREDEKĠ RÜZGAR GÜCÜNE GÖRE RES GÜCÜ KAPASĠTELERĠ TABLO 5.16: TR33 BÖLGESI NDE KURULU RÜZGAR SANTRALLERI TABLO 5.17: TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ GÜNEġLENME SÜRELERĠ ĠLE GLOBAL RADYASYON VERĠLERĠ TABLO 5.18: TR33 BÖLGESĠ NDE JEOTERMAL KAYNAK ĠLE KONUT ISITMASI TABLO 5.19: TR33 BÖLGESĠ NDE JEOTERMAL ENERJĠ ĠLE ISITILABĠLECEK POTANSĠYEL YERLEġĠM YERLERĠ TABLO 5.20: TR33 BÖLGESĠ NĠN JEOTERMAL ENVANTERĠ TABLO 5.21: TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ ĠLLERĠ HAYVAN VARLIĞI, ATIK MĠKTARI VE ÜRETĠLEBĠLECEK GAZ MĠKTARI TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Sayfa 18 / 409

20 TABLO 5.22: AFYONKARAHĠSAR ĠLĠ MADEN ENVANTERĠ TABLO 5.23: KÜTAHYA ĠLĠ MADEN ENVANTERĠ TABLO 5.24: MANĠSA ĠLĠ MADEN ENVANTERĠ TABLO 5.25: UġAK ĠLĠ MADEN ENVANTERĠ TABLO 5.26: TR33 BÖLGESĠ NĠN ÖNEMLĠ MADENLERĠNĠN ENVANTERĠ ĠLE EGE BÖLGESĠ VE TÜRKĠYE REZERVLERĠNĠN KARġILAġTIRMASI* TABLO 5.27: TÜRKĠYE MADEN SUYU KAYNAKLARININ BÖLGESEL DAĞILIMI TABLO 5.28: TR33 BÖLGESĠ NDE MADEN SUYU ÜRETĠMĠ GERÇEKLEġTĠREN FĠRMALAR TABLO 6.1: TR33 BÖLGESĠ GENEL ARAZĠ DAĞILIMI (HA) TABLO 6.2: TR33 BÖLGESĠ VE ĠLLERĠNDEKĠ TARIM ALANLARININ KULLANIMLARINA GÖRE DAĞILIMI (DA) TABLO 6.3: TR33 BÖLGESĠ VE ĠLLERĠNĠN SULANABĠLEN VE SULANAMAYAN TARIM ALANLARI TABLO 6.4: AFYONKARAHĠSAR ĠLĠ ĠġLETME TĠPĠNE GÖRE ĠġLETME SAYISI VE ĠġLETMENĠN TASARRUFUNDA BULUNAN ARAZĠ BÜYÜKLÜĞÜ TABLO 6.5: KÜTAHYA ĠLĠ ĠġLETME TĠPĠNE GÖRE ĠġLETME SAYISI, ĠġLETMENĠN TASARRUFUNDA BULUNAN ARAZĠ BÜYÜKLÜĞÜ VE HAYVAN SAYISI TABLO 6.6: MANĠSA ĠLĠ ĠġLETME TĠPĠNE GÖRE ĠġLETME SAYISI, ĠġLETMENĠN TASARRUFUNDA BULUNAN ARAZĠ BÜYÜKLÜĞÜ VE HAYVAN SAYISI TABLO 6.7: UġAK ĠLĠ ĠġLETME TĠPĠNE GÖRE ĠġLETME SAYISI, ĠġLETMENĠN TASARRUFUNDA BULUNAN ARAZĠ BÜYÜKLÜĞÜ VE HAYVAN SAYISI TABLO 6.8: TÜRKĠYE, EGE BÖLGESĠ VE TR33 BÖLGESĠ TARIMSAL ÜRETĠM DEĞERLERĠ (1.000 TL) TABLO 6.9: TÜRKĠYE DEKĠ BĠTKĠSEL ÜRETĠMLE ĠLGĠLĠ TARLA ALANI, ÜRETĠM VE VERĠM ĠSTATĠSTĠKLERĠ TABLO 6.10: TR33 BÖLGESĠ NDEKĠ BĠTKĠSEL ÜRETĠMLE ĠLGĠLĠ TARLA ALANI, ÜRETĠM VE VERĠM ĠSTATĠSTĠKLERĠ TABLO 6.11: YILLAR ĠTĠBARIYLA DÜNYADA TAHIL ÜRETĠMĠ (MĠLYON TON) TABLO 6.12: DÜNYA BUĞDAY EKĠM ALANLARI VE ÜRETĠMĠ TABLO 6.13: ÖNEMLĠ BUĞDAY ÜRETĠCĠSĠ ÜLKELERĠN ÜRETĠM MĠKTARLARI (MĠLYON TON) TABLO 6.14: DÜNYA VE ÖNEMLĠ ARPA ÜRETĠCĠSĠ ÜLKELERĠN ARPA ÜRETĠM MĠKTARLARI (MĠLYON TON) TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Sayfa 19 / 409

21 TABLO 6.15: DÜNYA VE ÇEġĠTLĠ ÜLKELERDE ARPA VERĠMĠ (TON/HA) TABLO 6.16: DÜNYA VE ÖNEMLĠ ÜRETĠCĠ ÜLKELERĠN MISIR ÜRETĠM MĠKTARI (MĠLYON TON) TABLO 6.17: ANA ÜRETĠCĠ ÜLKELER BAZINDA YASAL HAġHAġ ÜRETĠM ALANLARI (HA) TABLO 6.18: DÜNYA OPĠYAT (MORFĠNE EġDEĞER) HAMMADDE ÜRETĠMĠ (HAġHAġ KAPSÜLÜ + AFYON) (TON) TABLO 6.19: YILLAR ĠTĠBARIYLA TÜRKĠYE DEKĠ HAġHAġ EKĠM ALANI VE ÜRETĠCĠ SAYISI TABLO 6.20: ĠLLER BAZINDA TÜRKĠYE DE HAġHAġ EKĠM ALANI, ÜRETĠMĠ VE VERĠMĠ TABLO 6.21: TR33 BÖLGESĠ ĠL BAZINDA TARLA ÜRÜNLERĠ EKĠLEN TARLA ALANI, ÜRETĠM VE VERĠM TABLOSU. 248 TABLO 6.22: AFYONKARAHISAR ĠLI TARLA ÜRÜNLERI EKIM ALANLARI ILE EKIM ALANLARININ ĠL VE TR33 BÖLGESI ĠÇINDEKI ORANI (%) TABLO 6.23: AFYONKARAHĠSAR ĠLĠ TARLA ÜRÜNLERĠ ÜRETĠMĠ ĠLE ÜRETĠMĠN ĠL VE TR33 BÖLGESĠ ĠÇĠNDEKĠ ORANI (%) TABLO 6.24: KÜTAHYA ĠLI TARLA ÜRÜNLERI EKIM ALANLARI ILE EKIM ALANLARININ ĠL VE TR33 BÖLGESI ĠÇINDEKI ORANI (%) TABLO 6.25: KÜTAHYA ĠLĠ TARLA ÜRÜNLERĠ ÜRETĠMĠ ĠLE ÜRETĠMĠN ĠL VE TR33 BÖLGESĠ ĠÇĠNDEKĠ ORANI (%) TABLO 6.26: MANISA ĠLI TARLA ÜRÜNLERI EKIM ALANLARI ILE EKIM ALANLARININ ĠL VE TR33 BÖLGESI ĠÇINDEKI ORANI (%) TABLO 6.27: MANĠSA ĠLĠ TARLA ÜRÜNLERĠ ÜRETĠMĠ ĠLE ÜRETĠMĠN ĠL VE TR33 BÖLGESĠ ĠÇĠNDEKĠ ORANI (%). 257 TABLO 6.28: UġAK ĠLI TARLA ÜRÜNLERI EKIM ALANLARI ILE EKIM ALANLARININ ĠL VE TR33 BÖLGESI ĠÇINDEKI ORANI (%) TABLO 6.29: UġAK ĠLĠ TARLA ÜRÜNLERĠ ÜRETĠMĠ ĠLE ÜRETĠMĠN ĠL VE TR33 BÖLGESĠ ĠÇĠNDEKĠ ORANI (%) TABLO 6.30: TR33 BÖLGESĠ VE TÜRKĠYE SEBZE ÜRETĠMĠ (TON) TABLO 6.31: TR33 BÖLGESĠ ĠLLERĠ BAZINDA SEBZE ÜRETĠM MĠKTARI (TON) TABLO 6.32: AFYONKARAHĠSAR ĠLĠ SEBZE ÜRETĠM MĠKTARI ĠLE ÜRETĠMĠN ĠL VE TR33 BÖLGESĠ ĠÇĠNDEKĠ ORANI (%) TABLO 6.33: KÜTAHYA ĠLĠ SEBZE ÜRETĠM MĠKTARI ĠLE ÜRETĠMĠN ĠL VE TR33 BÖLGESĠ ĠÇĠNDEKĠ ORANI (%) TABLO 6.34: MANĠSA ĠLĠ SEBZE ÜRETĠM MĠKTARI ĠLE ÜRETĠMĠN ĠL VE TR33 BÖLGESĠ ĠÇĠNDEKĠ ORANI (%) TABLO 6.35: UġAK ĠLĠ SEBZE ÜRETĠM MĠKTARI ĠLE ÜRETĠMĠN ĠL VE TR33 BÖLGESĠ ĠÇĠNDEKĠ ORANI (%) TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Sayfa 20 / 409

22 TABLO 6.36: TÜRKIYE MEYVE ÜRETIM ĠSTATISTIKLERI TABLO 6.37: TR33 BÖLGESĠ MEYVE ÜRETĠM ĠSTATĠSTĠKLERĠ TABLO 6.38: TR33 BÖLGESĠ ĠLLER BAZINDA MEYVE ÜRETĠM ĠSTATĠSTĠKLERĠ TABLO 6.39: AFYONKARAHĠSAR ĠLĠ MEYVE ÜRETĠM MĠKTARI ĠLE ÜRETĠMĠN ĠL VE TR33 BÖLGESĠ ĠÇĠNDEKĠ PAYI (%) TABLO 6.40: KÜTAHYA ĠLĠ MEYVE ÜRETĠM MĠKTARI ĠLE ÜRETĠMĠN ĠL VE TR33 BÖLGESĠ ĠÇĠNDEKĠ PAYI (%) TABLO 6.41: MANĠSA ĠLĠ MEYVE ÜRETĠM MĠKTARI ĠLE ÜRETĠMĠN ĠL VE TR33 BÖLGESĠ ĠÇĠNDEKĠ PAYI (%) TABLO 6.42: UġAK ĠLĠ MEYVE ÜRETĠM MĠKTARI ĠLE ÜRETĠMĠN ĠL VE TR33 BÖLGESĠ ĠÇĠNDEKĠ PAYI (%) TABLO 6.43: AFYONKARAHĠSAR ĠLĠ MEYVE AĞACI SAYISI ĠLE AĞAÇ SAYISININ ĠL VE TR33 BÖLGESĠ ĠÇĠNDEKĠ PAYI (%) TABLO 6.44: KÜTAHYA ĠLĠ MEYVE AĞACI SAYISI ĠLE AĞAÇ SAYISININ ĠL VE TR33 BÖLGESĠ ĠÇĠNDEKĠ PAYI (%) 291 TABLO 6.45: MANĠSA ĠLĠ MEYVE AĞACI SAYISI ĠLE AĞAÇ SAYISININ ĠL VE TR33 BÖLGESĠ ĠÇĠNDEKĠ PAYI (%). 293 TABLO 6.46: UġAK ĠLĠ MEYVE AĞACI SAYISI ĠLE AĞAÇ SAYISININ ĠL VE TR33 BÖLGESĠ ĠÇĠNDEKĠ PAYI (%) TABLO 6.47: AFYONKARAHĠSAR ĠLĠ TOPLU MEYVELĠK ALANI ĠLE TOPLU MEYVELĠK ALANININ ĠL VE TR33 BÖLGESĠ ĠÇĠNDEKĠ PAYI (%) TABLO 6.48: KÜTAHYA ĠLI TOPLU MEYVELIK ALANI ILE TOPLU MEYVELIK ALANININ ĠL VE TR33 BÖLGESI ĠÇINDEKI PAYI (%) TABLO 6.49: MANĠSA ĠLĠ TOPLU MEYVELĠK ALANI ĠLE TOPLU MEYVELĠK ALANININ ĠL VE TR33 BÖLGESĠ ĠÇĠNDEKĠ PAYI (%) TABLO 6.50: UġAK ĠLĠ TOPLU MEYVELĠK ALANI ĠLE TOPLU MEYVELĠK ALANININ ĠL VE TR33 BÖLGESĠ ĠÇĠNDEKĠ PAYI (%) TABLO 6.51: TÜRKĠYE, EGE VE TR33 BÖLGESĠ ÖRTÜALTI TARIM VERĠLERĠ TABLO 6.52: TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ NDE ÖRTÜALTI SEBZE VE MEYVE ÜRETĠMĠ TABLO 6.53: AFYONKARAHĠSAR ĠLĠ ÖRTÜALTI SEBZE ÜRETĠMĠ ĠLE ÜRETĠMĠN ĠL VE TR33 BÖLGESĠ ĠÇĠNDEKĠ PAYI (%) TABLO 6.54: KÜTAHYA ĠLĠ ÖRTÜALTI SEBZE ÜRETĠMĠ ĠLE ÜRETĠMĠN ĠL VE TR33 BÖLGESĠ ĠÇĠNDEKĠ PAYI (%) TABLO 6.55: MANĠSA ĠLĠ ÖRTÜALTI SEBZE ÜRETĠMĠ ĠLE ÜRETĠMĠN ĠL VE TR33 BÖLGESĠ ĠÇĠNDEKĠ PAYI (%) TABLO 6.56: UġAK ĠLĠ ÖRTÜALTI SEBZE ÜRETĠMĠ ĠLE ÜRETĠMĠN ĠL VE TR33 BÖLGESĠ ĠÇĠNDEKĠ PAYI (%) TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Sayfa 21 / 409

23 TABLO 6.57: TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ NDE YEM BĠTKĠLERĠ EKĠM ALANLARI VE ÜRETĠM MĠKTARLARI TABLO 6.58: TÜRKĠYE DE YEM BĠTKĠLERĠ EKĠM ALANI VE ÜRETĠM MĠKTARLARININ ÜRÜN BAZINDA DAĞILIMI TABLO 6.59: TR33 BÖLGESĠ NDE YEM BĠTKĠLERĠNĠN EKĠM ALANI VE ÜRETĠM MĠKTARLARININ ÜRÜN BAZINDA DAĞILIMI TABLO 6.60: AFYONKARAHĠSAR ĠLĠ YEM BĠTKĠLERĠ EKĠM ALANI VE ÜRETĠM MĠKTARLARI TABLO 6.61: KÜTAHYA ĠLĠ YEM BĠTKĠLERĠ EKĠM ALANI VE ÜRETĠM MĠKTARLARI TABLO 6.62: MANĠSA ĠLĠ YEM BĠTKĠLERĠ EKĠM ALANI VE ÜRETĠM MĠKTARLARI TABLO 6.63: UġAK ĠLĠ YEM BĠTKĠLERĠ EKĠM ALANI VE ÜRETĠM MĠKTARLARI TABLO 6.64: 2008 YILI TÜRKĠYE, EGE VE TR33 BÖLGESĠ ORGANĠK TARIM VERĠLERĠ TABLO 6.65: 2009 YILI AFYONKARAHĠSAR ĠLĠ ORGANĠK TARIM VERĠLERĠ TABLO 6.66: 2009 YILI KÜTAHYA ĠLĠ ORGANĠK TARIM VERĠLERĠ TABLO 6.67: 2008 YILI MANISA ĠLI ORGANIK TARIM VERILERI TABLO 6.68: TR33 BÖLGESĠ CANLI HAYVAN DEĞERLERĠ (ADET) TABLO 6.69: TÜRKĠYE, EGE VE TR33 BÖLGESĠ HAYVANSAL ÜRETĠM MĠKTARLARI TABLO 6.70: TÜRKĠYE, EGE VE TR33 BÖLGESĠ ARICILIK VERĠLERĠ TABLO 6.71: AFYONKARAHĠSAR ĠLĠ SU ÜRÜNLERĠ VERĠLERĠ TABLO 6.72: MANĠSA ĠLĠ SU ÜRÜNLERĠ VERĠLERĠ TABLO 6.73: UġAK ĠLĠ SU ÜRÜNLERĠ VERĠLERĠ TABLO 6.74: TÜRKĠYE, EGE VE TR33 BÖLGESĠ TARIMSAL ARAÇ VE GEREÇ VERĠLERĠ (ADET) TABLO 6.75: TÜRKĠYE, EGE VE TR33 BÖLGESĠ TARIMSAL ALAN VE TRAKTÖR VERĠLERĠ TABLO 7.1: AFYONKARAHĠSAR ĠLĠNDEKĠ BARAJLAR TABLO 7.2: AFYONKARAHĠSAR ĠLĠ MEVSĠMLERE GÖRE ORTALAMA YILLIK YAĞIġ MĠKTARI VE TOPLAM YAĞIġIN MEVSĠMLERE GÖRE DAĞILIMI (%) TABLO 7.3: KÜTAHYA ĠLĠNDEKĠ BARAJLAR TABLO 7.4: KÜTAHYA ĠLĠ MEVSĠMLERE GÖRE ORTALAMA YILLIK YAĞIġ MĠKTARI VE TOPLAM YAĞIġIN MEVSĠMLERE GÖRE DAĞILIMI (%) TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Sayfa 22 / 409

24 TABLO 7.5: MANĠSA ĠLĠNDEKĠ BARAJLAR TABLO 7.6: MANĠSA ĠLĠ MEVSĠMLERE GÖRE ORTALAMA YILLIK YAĞIġ MĠKTARI VE TOPLAM YAĞIġIN MEVSĠMLERE GÖRE DAĞILIMI (%) TABLO 7.7: UġAK ĠLĠNDEKĠ AKARSULAR TABLO 7.8: UġAK ĠLĠNDEKĠ BARAJLAR TABLO 7.9: UġAK ĠLI MEVSIMLERE GÖRE ORTALAMA YILLIK YAĞIġ MIKTARI VE TOPLAM YAĞIġIN MEVSIMLERE GÖRE DAĞILIMI (%) TABLO 7.10: HAVA KALĠTESĠ DEĞERLENDĠRME VE YÖNETĠMĠ YÖNETMELĠĞĠNE GÖRE KÜKÜRTDĠOKSĠT (SO 2) VE PARTĠKÜL MADDE (PM10) SINIR DEĞERLERĠ ĠLE UYARI EġĠKLERĠ TABLO 7.11: TR33 BÖLGESĠ ĠLLERĠNĠN KĠRLĠLĠK DERECELENDĠRMESĠ TABLO 7.12: 2008 YILI ĠTĠBARIYLA TÜRKĠYE, EGE VE TR33 BÖLGESĠ ĠÇME VE KULLANMA SUYU ġebekesġ ĠLE ARITMA TESĠSLERĠNE AĠT VERĠLER TABLO 7.13: TR33 BÖLGESĠ NDEKĠ BELEDĠYELERDE 2008 YILINA AĠT ATIKSU ĠSTATĠSTĠKLERĠ TABLO 7.14: KÜTAHYA ĠLĠ BELEDĠYE ATIKSU ARITMA TESĠSLERĠ ĠLE ĠLGĠLĠ VERĠLER (AAT) TABLO 7.15: MANĠSA ĠLĠ ATIKSU ARITMA TESĠSLERĠNĠN DURUMU TABLO 7.16: 2008 YILI TÜRKĠYE, EGE BÖLGESĠ VE TR33 BÖLGESĠ BELEDĠYELERĠNDE ATIK ĠSTATĠSTĠKLERĠ TABLO 7.17: MANĠSA ĠLĠ BĠRLĠK MODELĠNE GÖRE KATI ATIK BERTARAF TESĠSĠ KURMA ÇALIġMALARI TABLO 8.1: 2008 YILI TR33 BÖLGESĠ NDEKĠ TURĠZM ĠġLETME VE YATIRIM BELGELĠ TESĠS SAYILARI VE YATAK KAPASĠTELERĠ TABLO 8.2: 2006 YILI TR33 BÖLGESĠ VE ĠLLERĠNDEKĠ BELEDĠYE BELGELĠ TESĠS SAYISI VE YATAK KAPASĠTELERĠ TABLO 8.3: YILLARI ARASI TÜRKĠYE, TR33 BÖLGESĠ VE ĠLLERĠNDEKĠ TURĠZM ĠġLETME BELGELĠ TESĠSLERDE YERLĠ VE YABANCI TURĠST KONAKLAMA SAYISI TABLO 8.4: YILLARI ARASI TÜRKĠYE, TR33 BÖLGESĠ VE ĠLLERĠNDEKĠ TURĠZM ĠġLETME BELGELĠ TESĠSLERDE YABANCI TURĠST KONAKLAMA SAYISI TABLO 8.5: YILLARI ARASI TÜRKĠYE, TR33 BÖLGESĠ VE ĠLLERĠNDEKĠ TURĠZM ĠġLETME BELGELĠ TESĠSLERDE YERLĠ TURĠST KONAKLAMA SAYISI TABLO 8.6: 2008 YILI TÜRKĠYE, TR33 BÖLGESĠ VE ĠLLERĠNDEKĠ BELEDĠYE BELGELĠ TESĠSLERE ĠLĠġKĠN ĠSTATĠSTĠKLER TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Sayfa 23 / 409

25 TABLO 8.7: 2008 YILI TÜRKĠYE, TR33 BÖLGESĠ VE ĠLLERĠNDEKĠ BELEDĠYE BELGELĠ TESĠSLERDE ORTALAMA KALIġ SÜRESĠ VE DOLULUK ORANLARI (%) TABLO 8.8: 2009 YILI TR33 BÖLGESĠ ĠLLERĠNDEKĠ MÜZE VE ÖREN YERLERĠ ZĠYARETÇĠ SAYILARI TABLO 8.9: TR33 BÖLGESĠ ĠLLERĠNDE BULUNAN TURĠZM ACENTELERĠNĠN SAYISI TABLO 8.10: AFYONKARAHĠSAR ĠLĠNDE BULUNAN KAPLICA SULARININ ġġfali ÖZELLĠKLERĠ TABLO 8.11: KÜTAHYA ĠLĠNDE BULUNAN KAPLICA SULARININ ġġfali ÖZELLĠKLERĠ TABLO 8.12: MANĠSA ĠLĠNDE BULUNAN KAPLICA SULARININ ġġfali ÖZELLĠKLERĠ TABLO 9.1: TÜRKĠYE, TR33 BÖLGESĠ VE ĠLLERĠ KARAYOLLARI UZUNLUKLARI (KM) TABLO 9.2: 2009 YILI ĠTĠBARIYLA TÜRKĠYE, EGE BÖLGESĠ, TR33 BÖLGESĠ VE ĠLLERĠNDE KAYITLI TAġIT SAYISI (ADET) TABLO 9.3: 2008 YILI ĠTĠBARIYLA TÜRKĠYE, TR33 BÖLGESĠ VE ĠLLERĠNDEKĠ TRAFĠK KAZALARINA AĠT ĠSTATĠSTĠKLER* TABLO 9.4: TR33 BÖLGESĠ NDEKĠ TREN SEFERLERĠ ĠLE ĠLGĠLĠ BĠLGĠLER TABLO 9.5: 2009 YILI TR33 BÖLGESĠ NDE DEMĠRYOLU ĠLE YOLCU TAġIMACILIĞINA AĠT ĠSTATĠSTĠKLER TABLO 9.6: 2009 YILI TR33 BÖLGESĠ NDE DEMĠRYOLU ĠLE YÜK TAġIMACILIĞINA AĠT ĠSTATĠSTĠKLER (TON) TABLO 9.7: YILLARI UġAK HAVAALANINA AĠT YOLCU VE YÜK TAġIMACILIĞI ĠLE ĠLGĠLĠ BĠLGĠLER TABLO 9.8: 2009 YILI TÜRKĠYE, TR33 BÖLGESĠ VE ĠLLERĠ POSTA-KARGO HĠZMET ĠSTATĠSTĠKLERĠ (ADET) TABLO 9.9: 2009 YILI TÜRKĠYE, TR33 BÖLGESĠ VE ĠLLERĠ POSTA HATLARI ĠLE ĠLGĠLĠ ĠSTATĠSTĠKLER TABLO 9.10: 2009 YILI TÜRKĠYE, TR33 BÖLGESĠ VE ĠLLERĠ PTT ĠġYERĠ SAYILARI TABLO 9.11: YILLARI TÜRKĠYE, TR33 BÖLGESĠ VE ĠLLERĠ PTT PERSONEL SAYISI TABLO 9.12: 2009 YILI TÜRKĠYE, TR33 BÖLGESĠ VE ĠLLERĠ PTT GELĠR-GĠDER VE KAR-ZARAR VERĠLERĠ TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Sayfa 24 / 409

26 GRAFİKLER LİSTESİ GRAFĠK 2.1: TR33 BÖLGESĠ NÜFUS GRAFĠĞĠ GRAFĠK 2.2: 2009 YILI TR33 BÖLGESĠ NÜFUSUNUN ĠLLER BAZINDA DAĞILIMI (%) GRAFĠK 2.3: TÜRKĠYE, TR33 BÖLGESĠ VE ĠLLERĠNDE YILLARI ARASI YILLIK NÜFUS ARTIġI (BĠNDE) VE 2009 YILI ĠTĠBARIYLA NÜFUS YOĞUNLUĞU GRAFĠK 2.4: 2009 YILI TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ NDE ġehġr VE KÖY NÜFUSUNUN TOPLAM NÜFUSA ORANI (%) GRAFĠK 2.5: YILLARI TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ NDE ġehġr VE KÖY NÜFUSUNUN TOPLAM NÜFUSA ORANI (%) GRAFĠK 2.6: 2009 YILI ĠTĠBARIYLA TR33 BÖLGESĠ NÜFUSUNUN YAġ GRUPLARI BAZINDA DAĞILIMI (%) GRAFĠK 2.7: 2009 YILI TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ NDE NÜFUSUN CĠNSĠYETE GÖRE DAĞILIMI GRAFĠK 2.8: 2009 YILI TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ KABA EVLENME HIZI (BĠNDE) GRAFĠK 2.9: 2008 VE 2009 YILLARI TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ KABA BOġANMA HIZI (BĠNDE) GRAFĠK 2.10: 2009 YILI ĠTĠBARIYLA TR33 BÖLGESĠ NĠN ALDIĞI VE VERDĠĞĠ GÖÇÜN BÖLGELERE GÖRE DAĞILIMI (%) GRAFĠK 2.11: 2009 YILI ĠTĠBARIYLA TÜRKĠYE DE ĠSTĠHDAMIN SEKTÖRLERE GÖRE DAĞILIMI (%) GRAFĠK 2.12: 2009 YILI ĠTĠBARIYLA TR33 BÖLGESĠ NDE ĠSTĠHDAMIN SEKTÖRLERE GÖRE DAĞILIMI (%) GRAFĠK 2.13: 2009 YILI ĠTĠBARIYLA TR33 BÖLGESĠ NDE ĠSTĠHDAMIN SEKTÖRLERE GÖRE DAĞILIMI (KĠġĠ)* GRAFĠK 2.14: YILLARI TR33 BÖLGESĠ ĠLLERĠNDE ĠġSĠZLĠK ORANI (%) GRAFĠK 2.15: TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ ĠLLERĠ EĞĠTĠM ÖĞRETĠM YILI NET OKULLAġMA ORANLARI (%) GRAFĠK 2.16: TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ ĠLLERĠ EĞĠTĠM-ÖĞRETĠM YILI OKUL ÖNCESĠ EĞĠTĠMDE NET OKULLAġMA ORANLARI (%) (36-72 AY ARASI) GRAFĠK 2.17: TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ ĠLLERĠ EĞĠTĠM-ÖĞRETĠM YILI OKUL ÖNCESĠ EĞĠTĠMDE NET OKULLAġMA ORANLARI (%) (48-72 AY ARASI) GRAFĠK 2.18: TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ ĠLLERĠ EĞĠTĠM-ÖĞRETĠM YILI OKUL ÖNCESĠ EĞĠTĠMDE NET OKULLAġMA ORANLARI (%) (60-72 AY) GRAFĠK 2.19: TÜRKĠYE, TR33 BÖLGESĠ, ĠSTANBUL VE ĠZMĠR DE 2009 YILI ÖĞRETMEN BAġINA DÜġEN ÖĞRENCĠ SAYILARI TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Sayfa 25 / 409

27 GRAFĠK 2.20: TÜRKĠYE, TR33 BÖLGESĠ, ĠSTANBUL VE ĠZMĠR DE 2009 YILI DERSLĠK BAġINA DÜġEN ÖĞRENCĠ SAYILARI GRAFĠK 2.21: 2009 YILI ÖSS SONUÇLARINA GÖRE TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ ĠLLERĠNDE BAġARI ORANLARI (%) GRAFĠK 2.22: 2009 YILI TR33 BÖLGESĠ ĠLLERĠNĠN ÖSS PUAN ORTALAMALARI GRAFĠK 2.23: 2009 YILI ĠTĠBARIYLA TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ NDE HASTA YATAĞI BAġINA DÜġEN NÜFUS GRAFĠK 2.24: 2009 YILI TR33 BÖLGESĠ NDE ĠLÇELER BAZINDA HASTA YATAĞI SAYILARI GRAFĠK 2.25: 2009 YILI ĠTĠBARIYLA TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ 15 YAġ ALTI KADINLARDA DOĞURGANLIK ORANI (%) GRAFĠK 2.26: 2009 YILI ĠTĠBARIYLA TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ VE YAġ ARASI KADINLARDA DOĞURGANLIK ORANI (%) GRAFĠK 2.27: 2009 YILI ĠTĠBARIYLA TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ YAġ ARASI KADINLARDA DOĞURGANLIK ORANI (%) GRAFĠK 2.28: 2009 YILI ĠTĠBARIYLA TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ YAġ ARASI VE 50 YAġ ÜSTÜ KADINLARDA DOĞURGANLIK ORANI (%) GRAFĠK 2.29: 2009 YILI TR33 BÖLGESĠ NDE SAĞLIK PERSONELĠ YARDIMI OLMADAN VE YATAKLI TEDAVĠ KURUMLARI HARĠCĠNDE GERÇEKLEġTĠRĠLEN DOĞUMLARIN TOPLAM DOĞUMLARA ORANI (%) GRAFĠK 2.30: 2009 YILI TR33 BÖLGESĠ ĠLLERĠNDEKĠ YATAKLI TEDAVĠ KURUMLARINDA GERÇEKLEġTĠRĠLEN DOĞUMLARIN TOPLAM DOĞUMA ORANI (%) GRAFĠK 2.31: 2009 YILI ĠTĠBARIYLA TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ NDE 112 ACĠL YARDIM ĠSTASYONU BAġINA DÜġEN NÜFUS GRAFĠK 2.32: 2009 YILI ĠTĠBARIYLA TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ NDEKĠ YEġĠL KARTLI ORANLARI* (BĠNDE) GRAFĠK 2.33: 2009 YILI TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ NDE BEBEK ÖLÜM HIZI (BĠNDE) GRAFĠK 2.34: 2009 YILI ĠTĠBARIYLA TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ NDE UZMAN VE PRATĠSYEN HEKĠM BAġINA DÜġEN NÜFUS GRAFĠK 2.35: 2009 YILI ĠTĠBARIYLA TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ NDE HEMġĠRE, EBE VE SAĞLIK MEMURU BAġINA DÜġEN NÜFUS GRAFĠK 2.36: 2008 YILI ĠTĠBARIYLA TÜRKĠYE, TR33 BÖLGESĠ ĠLLERĠ, ĠSTANBUL VE ĠZMĠR DE SAĞLIK OCAĞI BAġINA DÜġEN NÜFUS GRAFĠK 2.37: 2009 YILI ĠTĠBARIYLA TÜRKĠYE, TR33 BÖLGESĠ ĠLLERĠ, ĠSTANBUL VE ĠZMĠR DE CĠNSĠYET BAZINDA ĠLKÖĞRETĠMDE NET OKULLAġMA ORANLARI (%) TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Sayfa 26 / 409

28 GRAFĠK 2.38: 2009 YILI ĠTĠBARIYLA TÜRKĠYE, TR33 BÖLGESĠ ĠLLERĠ, ĠSTANBUL VE ĠZMĠR DE CĠNSĠYET BAZINDA ORTAÖĞRETĠMDE NET OKULLAġMA ORANLARI (%) GRAFĠK 2.39: 2009 YILI ĠTĠBARIYLA TÜRKĠYE, TR33 BÖLGESĠ ĠLLERĠ, ĠSTANBUL VE ĠZMĠR DE CĠNSĠYET BAZINDA OKURYAZAR ORANI (%) GRAFĠK 2.40: 2009 YILI ĠTĠBARIYLA TÜRKĠYE, TR33 BÖLGESĠ ĠLLERĠ, ĠSTANBUL VE ĠZMĠR DE CĠNSĠYET BAZINDA LĠSE VE DENGĠ OKUL MEZUNU ORANI (%) GRAFĠK 2.41: 2009 YILI TÜRKĠYE, TR33 BÖLGESĠ ĠLLERĠ, ĠSTANBUL VE ĠZMĠR DE CĠNSĠYET BAZINDA YÜKSEKOKUL VE FAKÜLTE MEZUNU ORANI (%) GRAFĠK 2.42: 2009 YILI ĠTĠBARIYLA TÜRKĠYE, TR33 BÖLGESĠ, ĠSTANBUL VE ĠZMĠR DE CĠNSĠYET BAZINDA ĠġGÜCÜNE KATILIM ORANI (%) GRAFĠK 2.43: 2008 YILI ĠTĠBARIYLA TR33 BÖLGESĠ VE ĠZMĠR DE CĠNSĠYET BAZINDA TARIM VE TARIM DIġI ĠSTĠHDAM ORANI (%) GRAFĠK 2.44: 2002 YILI ĠTĠBARIYLA TÜRKĠYE DE OKUMA YAZMA BĠLMEYEN ÖZÜRLÜ ORANI (%) GRAFĠK 2.45: 2002 YILI ĠTĠBARIYLA BÖLGELER BAZINDA OKUMA YAZMA BĠLMEYEN ÖZÜRLÜ ORANI (%) GRAFĠK 2.46: 2002 YILI ĠTĠBARIYLA TÜRKĠYE DE ÖZÜRLÜLERĠN ĠġGÜCÜNE KATILIM ORANI (%) GRAFĠK 2.47: 2002 YILI ĠTĠBARIYLA BÖLGELER BAZINDA ÖZÜRLÜLERĠN ĠġGÜCÜNE KATILIM ORANI (%) GRAFĠK 2.48: 2008 YILI ĠTĠBARIYLA TÜRKĠYE DE YOKSUL HANE HALKI VE YOKSUL FERT ORANI (%) GRAFĠK 2.49: 2008 YILI ĠTĠBARIYLA TÜRKĠYE DE GIDA YOKSULLUĞU, GÜNLÜK 2,15 USD VE 4,3 USD GELĠRĠN ALTINDA YAġAYANLARIN ORANI (%) GRAFĠK 2.50: 2009 YILI ĠTĠBARIYLA TR33 BÖLGESĠ NDE YAġAYAN KADINLARIN ĠKAMET YERLERĠ BAZINDA EĞĠTĠM DÜZEYĠ GRAFĠK 2.51: 2009 YILI ĠTĠBARIYLA TR33 BÖLGESĠ NDE YAġAYAN ERKEKLERĠN ĠKAMET YERLERĠ BAZINDA EĞĠTĠM DÜZEYLERĠ GRAFĠK 2.52: AB-TÜRKĠYE MALĠ ĠġBĠRLĠĞĠ KAPSAMINDA TR33 BÖLGESĠ NDE YÜRÜTÜLEN PROJELERĠN YÜRÜTÜCÜ BAZINDA DAĞILIMI (%) GRAFĠK 2.53: TR33 BÖLGESĠ NDE LLP KAPSAMINDA KABUL EDĠLEN PROJELERĠN VE ALINAN HĠBELERĠN ĠLLER BAZINDA DAĞILIMI (%) GRAFĠK 2.54: TR33 BÖLGESĠ NDE GENÇLĠK PROGRAMI KAPSAMINDA KABUL EDĠLEN PROJELERĠN VE ALINAN HĠBELERĠN ĠLLER BAZINDA DAĞILIMI (%) GRAFĠK 3.1: 2009 YĠLĠ ĠTĠBARIYLA TR33 BÖLGESĠ NDE SEKTÖRLERĠN YARATTIKLARI KATMA DEĞER AÇISINDAN DAĞILIMI (%) TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Sayfa 27 / 409

29 GRAFĠK 3.2: EGE BÖLGESĠ NDE BULUNAN DÜZEY 2 BÖLGELERĠNĠN EGE BÖLGESĠ TOPLAM GELĠR VERGĠSĠ ĠÇĠNDEKĠ ORANI (%) GRAFĠK 3.3: 2008 YILI VERGĠLENDĠRME DÖNEMĠ ĠTĠBARIYLA EGE BÖLGESĠ NDE BULUNAN DÜZEY 2 BÖLGELERĠNĠN EGE BÖLGESĠ NDE TAHAKKUK EDEN TOPLAM GMSĠ GELĠR VERGĠSĠ ĠÇĠNDEKĠ ORANI (%) GRAFĠK 3.4: 2008 YILI VERGĠLENDĠRME DÖNEMĠ ĠTĠBARIYLA EGE BÖLGESĠ NDE BULUNAN DÜZEY 2 BÖLGELERĠNĠN EGE BÖLGESĠ NDE TAHAKKUK EDEN TOPLAM KURUMLAR VERGĠSĠ ĠÇĠNDEKĠ ORANI (%) GRAFĠK 3.5: EGE BÖLGESĠ NDE BULUNAN DÜZEY 2 BÖLGELERĠ TOPLAM ĠHRACAT DEĞERLERĠNĠN YILLARA GÖRE DEĞĠġĠMĠ (%) GRAFĠK 3.6: EGE BÖLGESĠ NDE BULUNAN DÜZEY 2 BÖLGELERĠ TOPLAM ĠTHALAT DEĞERLERĠNĠN YILLARA GÖRE DEĞĠġĠMĠ (%) GRAFĠK 3.7: 2009 YILI ĠTĠBARIYLA EGE BÖLGESĠ`NDE FAALĠYETTE BULUNAN YABANCI SERMAYELĠ ĠġLETMELERĠN ĠL BAZINDA DAĞILIMI (%) GRAFĠK 3.8: 2009 YILI ĠTĠBARIYLA EGE BÖLGESĠ NDE FAALĠYETTE BULUNAN YABANCI SERMAYELĠ ĠġLETMELERĠN EGE BÖLGESĠ NDE BULUNAN DÜZEY 2 BÖLGELERĠ BAZINDA DAĞILIMI (%) GRAFĠK 3.9: 2009 YILINDA TR33 BÖLGESĠ NDE VERĠLEN YATIRIM TEġVĠK BELGELERĠNDEKĠ YATIRIM TUTARININ ĠLLER BAZINDA DAĞILIMI (%) GRAFĠK 3.10: 2009 YILINDA EGE BÖLGESĠ NDE VERĠLEN YATIRIM TEġVĠK BELGELERĠNDEKĠ YATIRIM TUTARININ EGE BÖLGESĠ NDE BULUNAN DÜZEY 2 BÖLGELERĠ BAZINDA DAĞILIMI (%) GRAFĠK 3.11: 2009 YILINDA TR33 BÖLGESĠ NDE KOBĠ TEġVĠK BELGELERĠNE VERĠLEN YATIRIM TUTARLARININ TR33 BÖLGESĠ ĠLLERĠ BAZINDA DAĞILIMI (%) GRAFĠK 3.12: 2009 YILINDA EGE BÖLGESĠ NDE KOBĠ TEġVĠK BELGELERĠNE VERĠLEN YATIRIM TUTARININ EGE BÖLGESĠ NDE BULUNAN DÜZEY 2 BÖLGELERĠ BAZINDA DAĞILIMI (%) GRAFĠK 3.13: EGE BÖLGESĠ NDE BULUNAN ĠġLETMELERDEN 2008 YILI 500 BÜYÜK SANAYĠ KURULUġU LĠSTESĠNDE YER ALANLARIN EGE BÖLGESĠ DÜZEY 2 BÖLGELERĠ BAZINDA DAĞILIMI (%) GRAFĠK 3.14: TR33 BÖLGESĠ NE BULUNAN TĠCARET BORSALARINDA GERÇEKLEġEN ĠġLEM HACĠMLERĠNĠN YILLAR ĠTĠBARIYLA DEĞĠġĠM GRAFĠĞĠ (%) GRAFĠK 4.1: 2006 YILI ĠTĠBARIYLA BÖLGESEL GSKD NĠN ĠKTĠSADĠ FAALĠYET KOLLARINA GÖRE DAĞILIMI (%) 160 GRAFĠK 4.2: YILLAR ĠTĠBARIYLA TÜRKĠYE DE TEKNOLOJĠ GELĠġTĠRME BÖLGELERĠ SAYISI GRAFĠK 4.3: YILLAR ĠTĠBARIYLA TÜRKĠYE DE ÇALIġAN KĠġĠ BAġINA DÜġEN AR-GE ĠNSAN KAYNAĞI GRAFĠK 6.1: TR33 BÖLGESĠ GENEL ARAZĠ DAĞILIMI (%) GRAFĠK 6.2: TR33 BÖLGESĠ NDEKĠ TARIM ALANLARININ KULLANIM DAĞILIMI (%) GRAFĠK 6.3: TR33 BÖLGESĠ SULANABĠLEN VE SULANAMAYAN TARIM ALANLARININ DAĞILIMI (%) TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Sayfa 28 / 409

30 GRAFĠK 6.4: TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ NDE TARLA ÜRÜNLERĠ EKĠLEN ALANLARIN GRUPLARA GÖRE DAĞILIMI (%) GRAFĠK 6.5: TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ NDE TARLA ÜRÜNLERĠ ÜRETĠMĠNĠN GRUPLARA GÖRE DAĞILIMI (%) GRAFĠK 6.6: TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ NDE BAKLAGĠL EKĠM ALANININ ÜRÜN BAZINDA DAĞILIMI (%) GRAFĠK 6.7: TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ NDE BAKLAGĠL ÜRETĠMĠNĠN ÜRÜN BAZINDA DAĞILIMI (%) GRAFĠK 6.8: TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ NDE ENDÜSTRĠYEL BĠTKĠLER EKĠM ALANININ ÜRÜN BAZINDA DAĞILIMI (%) GRAFĠK 6.9: TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ NDE ENDÜSTRĠYEL BĠTKĠLER ÜRETĠMĠNĠN ÜRÜN BAZINDA DAĞILIMI (%) GRAFĠK 6.10: TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ NDE TAHIL EKĠM ALANININ ÜRÜN BAZINDA DAĞILIMI (%) GRAFĠK 6.11: TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ NDE TAHIL ÜRETĠMĠNĠN ÜRÜN BAZINDA DAĞILIMI (%) GRAFĠK 6.12: MISIR TÜKETĠMĠNĠN SEKTÖRE GÖRE DAĞILIMI (%) GRAFĠK 6.13: TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ NDE YAĞLI TOHUMLAR EKĠM ALANININ ÜRÜN BAZINDA DAĞILIMI (%) GRAFĠK 6.14: TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ NDE YAĞLI TOHUMLAR ÜRETĠMĠNĠN ÜRÜN BAZINDA DAĞILIMI (%) GRAFĠK 6.15: ANA ÜRETĠCĠ ÜLKELER BAZINDA YASAL HAġHAġ EKĠM ALANI ORANI (%) GRAFĠK 6.16: TR33 BÖLGESĠ, EGE BÖLGESĠ VE TÜRKĠYE BAZINDA HAġHAġ EKĠM ALANI DAĞILIMI GRAFĠK 6.17: TR33 BÖLGESĠ, EGE BÖLGESĠ VE TÜRKĠYE BAZINDA HAġHAġ ÜRETĠM MĠKTARI GRAFĠK 6.18: TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ NDE YEM BĠTKĠLERĠ EKĠM ALANININ ÜRÜN BAZINDA DAĞILIMI (%). 246 GRAFĠK 6.19: TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ NDE YEM BĠTKĠLERĠ ÜRETĠMĠNĠN ÜRÜN BAZINDA DAĞILIMI (%) GRAFĠK 6.20: TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ NDE YUMRU BĠTKĠLERĠ EKĠM ALANININ ÜRÜN BAZINDA DAĞILIMI (%) GRAFĠK 6.21: TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ NDE YUMRU BĠTKĠLERĠ ÜRETĠMĠNĠN ÜRÜN BAZINDA DAĞILIMI (%) GRAFĠK 6.22: AFYONKARAHĠSAR ĠLĠ TARLA ÜRÜNLERĠNĠN GRUPLARINA GÖRE EKĠM ALANI VE ÜRETĠM ORANI (%) GRAFĠK 6.23: KÜTAHYA ĠLĠ TARLA ÜRÜNLERĠNĠN GRUPLARINA GÖRE EKĠM ALANI VE ÜRETĠM ORANI (%) TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Sayfa 29 / 409

31 GRAFĠK 6.24: MANĠSA ĠLĠ TARLA ÜRÜNLERĠNĠN GRUPLARINA GÖRE EKĠM ALANI VE ÜRETĠM ORANI (%) GRAFĠK 6.25: UġAK ĠLĠ TARLA ÜRÜNLERĠNĠN GRUPLARINA GÖRE EKĠM ALANI VE ÜRETĠM ORANI (%) GRAFĠK 6.26: TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ NDE SEBZE ÜRETĠMĠNĠN GRUPLARINA GÖRE DAĞILIMI (%) GRAFĠK 6.27: TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ YAPRAĞI YENEN SEBZE ÜRETĠMĠNĠN ÜRÜN BAZINDA DAĞILIMI (%). 262 GRAFĠK 6.28: TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ BAKLAGĠL SEBZELERĠ ÜRETĠMĠNĠN ÜRÜN BAZINDA DAĞILIMI (%) GRAFĠK 6.29: TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ MEYVESĠ YENEN SEBZELER ÜRETĠMĠNĠN ÜRÜN BAZINDA DAĞILIMI (%) GRAFĠK 6.30: TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ SOĞANSI-YUMRU-KÖK SEBZELER ÜRETĠMĠNĠN ÜRÜN BAZINDA DAĞILIMI (%) GRAFĠK 6.31: TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ NDE DĠĞER SEBZELER ÜRETĠMĠNĠN ÜRÜN BAZINDA DAĞILIMI (%) GRAFĠK 6.32: AFYONKARAHĠSAR ĠLĠ SEBZE ÜRETĠMĠNĠN GRUPLARINA GÖRE DAĞILIMI (%) GRAFĠK 6.33: KÜTAHYA ĠLĠ SEBZE ÜRETĠMĠNĠN GRUPLARINA GÖRE DAĞILIMI (%) GRAFĠK 6.34: MANĠSA ĠLĠ SEBZE ÜRETĠMĠNĠN GRUPLARINA GÖRE DAĞILIMI (%) GRAFĠK 6.35: UġAK ĠLĠ SEBZE ÜRETĠMĠNĠN GRUPLARINA GÖRE DAĞILIMI (%) GRAFĠK 6.36: TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ MEYVE ÜRETĠMĠNĠN GRUPLARINA GÖRE DAĞILIMI (%) GRAFĠK 6.37: TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ ÜZÜM VE ÜZÜMSÜ MEYVE ÜRETĠMĠNĠN ÜRÜN BAZINDA DAĞILIMI (%) GRAFĠK 6.38: TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ ZEYTĠN ÜRETĠMĠNĠN ÜRÜN BAZINDA DAĞILIMI (%) GRAFĠK 6.39: TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ TAġ ÇEKĠRDEKLĠ MEYVE ÜRETĠMĠNĠN ÜRÜN BAZINDA DAĞILIMI (%) 275 GRAFĠK 6.40: TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ YUMUġAK ÇEKĠRDEKLĠ MEYVE ÜRETĠMĠNĠN ÜRÜN BAZINDA DAĞILIMI (%) GRAFĠK 6.41: TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ SERT KABUKLU MEYVE ÜRETĠMĠNĠN ÜRÜN BAZINDA DAĞILIMI (%) GRAFĠK 6.42: TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ MEYVE AĞAÇLARININ GRUPLARINA GÖRE DAĞILIMI (%) GRAFĠK 6.43: TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ ZEYTĠN AĞAÇLARININ ÜRÜN BAZINDA DAĞILIMI (%) GRAFĠK 6.44: TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ TAġ ÇEKĠRDEKLĠ MEYVE AĞAÇLARININ ÜRÜN BAZINDA DAĞILIMI (%) TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Sayfa 30 / 409

32 GRAFĠK 6.45: TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ YUMUġAK ÇEKĠRDEKLĠ MEYVE AĞAÇLARININ ÜRÜN BAZINDA DAĞILIMI (%) GRAFĠK 6.46: TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ SERT KABUKLU MEYVE AĞAÇLARININ ÜRÜN BAZINDA DAĞILIMI (%) 279 GRAFĠK 6.47: TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ TOPLU MEYVELĠK ALANLARININ GRUPLARINA GÖRE DAĞILIMI (%) GRAFĠK 6.48: TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ ÜZÜM VE ÜZÜMSÜLER TOPLU MEYVELĠK ALANLARININ ÜRÜN BAZINDA DAĞILIMI (%) GRAFĠK 6.49: TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ ZEYTĠN TOPLU MEYVELĠK ALANLARININ ÜRÜN BAZINDA DAĞILIMI (%) GRAFĠK 6.50: TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ TAġ ÇEKĠRDEKLĠLER TOPLU MEYVELĠK ALANLARININ ÜRÜN BAZINDA DAĞILIMI (%) GRAFĠK 6.51: TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ YUMUġAK ÇEKĠRDEKLĠLER TOPLU MEYVELĠK ALANLARININ ÜRÜN BAZINDA DAĞILIMI (%) GRAFĠK 6.52: TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ SERT KABUKLULAR TOPLU MEYVELĠK ALANLARININ ÜRÜN BAZINDA DAĞILIMI (%) GRAFĠK 6.53: AFYONKARAHĠSAR ĠLĠ MEYVE ÜRETĠMĠNĠN GRUPLARINA GÖRE DAĞILIMI (%) GRAFĠK 6.54: KÜTAHYA ĠLĠ MEYVE ÜRETĠMĠNĠNĠN GRUPLARINA GÖRE DAĞILIMI (%) GRAFĠK 6.55: MANĠSA ĠLĠ MEYVE ÜRETĠMĠNĠN GRUPLARINA GÖRE DAĞILIMI (%) GRAFĠK 6.56: UġAK ĠLĠ MEYVE ÜRETĠMĠNĠN GRUPLARINA GÖRE DAĞILIMI (%) GRAFĠK 6.57: AFYONKARAHĠSAR ĠLĠ TOPLAM MEYVE AĞAÇLARININ GRUPLARINA GÖRE DAĞILIMI (%) GRAFĠK 6.58: KÜTAHYA ĠLĠ TOPLAM MEYVE AĞAÇLARININ GRUPLARINA GÖRE DAĞILIMI (%) GRAFĠK 6.59: MANĠSA ĠLĠ TOPLAM MEYVE AĞAÇLARININ GRUPLARINA GÖRE DAĞILIMI (%) GRAFĠK 6.60: UġAK ĠLĠ TOPLAM MEYVE AĞAÇLARININ GRUPLARINA GÖRE DAĞILIMI (%) GRAFĠK 6.61: AFYONKARAHĠSAR ĠLĠ TOPLU MEYVELĠK ALANLARININ GRUPLARINA GÖRE DAĞILIMI (%) GRAFĠK 6.62: KÜTAHYA ĠLĠ TOPLU MEYVELĠK ALANLARININ GRUPLARINA GÖRE DAĞILIMI (%) GRAFĠK 6.63: MANĠSA ĠLĠ TOPLU MEYVELĠK ALANLARININ GRUPLARINA GÖRE DAĞILIMI (%) GRAFĠK 6.64: UġAK ĠLĠ TOPLU MEYVELĠK ALANLARININ GRUPLARINA GÖRE DAĞILIMI (%) GRAFĠK 6.65: TR33 BÖLGESĠ ÖRTÜALTI SEBZE VE MEYVE ÜRETĠMĠ TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Sayfa 31 / 409

33 GRAFĠK 6.66: AFYONKARAHĠSAR ĠLĠ ÖRTÜALTI SEBZE ÜRETĠMĠ GRAFĠK 6.67: KÜTAHYA ĠLĠ ÖRTÜALTI SEBZE ÜRETĠMĠ GRAFĠK 6.68: MANĠSA ĠLĠ ÖRTÜALTI SEBZE ÜRETĠMĠ GRAFĠK 6.69 TÜRKĠYE DE YEM BĠTKĠLERĠ EKĠM ALANLARININ ÜRÜN BAZINDA DAĞILIMI (%) GRAFĠK 6.70: TÜRKĠYE DE YEM BĠTKĠLERĠ ÜRETĠMĠNĠN ÜRÜN BAZINDA DAĞILIMI (%) GRAFĠK 6.71 TR33 BÖLGESĠ NDE YEM BĠTKĠLERĠ EKĠM ALANLARININ ÜRÜN BAZINDA DAĞILIMI (%) GRAFĠK 6.72: TR33 BÖLGESĠ NDE YEM BĠTKĠLERĠ ÜRETĠMĠNĠN ÜRÜN BAZINDA DAĞILIMI (%) GRAFĠK 6.73: AFYONKARAHĠSAR ĠLĠ YEM BĠTKĠLERĠ ÜRETĠMĠNĠN ÜRÜN BAZINDA DAĞILIMI (%) GRAFĠK 6.74: KÜTAHYA ĠLĠ YEM BĠTKĠLERĠ ÜRETĠMĠNĠN ÜRÜN BAZINDA DAĞILIMI (%) GRAFĠK 6.75: MANĠSA ĠLĠ YEM BĠTKĠLERĠ ÜRETĠMĠNĠN ÜRÜN BAZINDA DAĞILIMI (%) GRAFĠK 6.76: UġAK ĠLĠ YEM BĠTKĠLERĠ ÜRETĠMĠNĠN ÜRÜN BAZINDA DAĞILIMI (%) GRAFĠK 7.1: AFYONKARAHĠSAR ĠLĠ SON 3 YILA AĠT HAVA KALĠTESĠ GRAFĠĞĠ GRAFĠK 7.2: KÜTAHYA ĠLĠ SON 3 YILA AĠT HAVA KALĠTESĠ GRAFĠĞĠ GRAFĠK 7.3: MANĠSA ĠLĠ SON 3 YILA AĠT HAVA KALĠTESĠ GRAFĠĞĠ GRAFĠK 7.4: UġAK ĠLĠ SON 3 YILA AĠT HAVA KALĠTESĠ GRAFĠĞĠ GRAFĠK 7.5: 2008 YILI TÜRKĠYE VE DÜZEY 2 BÖLGELERĠNDEKĠ BELEDĠYELERDE KĠġĠ BAġI TEMĠN EDĠLEN GÜNLÜK SU MĠKTARI GRAFĠK 7.6: 2008 YILI TR33 BÖLGESĠ ATIKSU ARITMA TESĠSLERĠ KAPASĠTE KULLANIMI GRAFĠK 7.7: TR33 BÖLGESĠ NDE ATIKSULARIN VERĠLDĠĞĠ ALICI ORTAMLARIN DAĞILIMI (%) GRAFĠK 8.1: 2009 YILI ĠTĠBARIYLA TURĠSTLERĠN TERCĠH ETTĠKLERĠ YERLERĠN DAĞILIMI (%) GRAFĠK 8.2: YILLARI ARASI TÜRKĠYE TURĠZM GELĠRĠ VE GĠDERĠ (MĠLYON USD) GRAFĠK 8.3: YILLARI ARASI TÜRKĠYE, TR33 BÖLGESĠ VE ĠLLERĠNDEKĠ TURĠZM ĠġLETME BELGELĠ TESĠSLERDE YERLĠ VE YABANCI TURĠST KONAKLAMA SAYISININ BĠR ÖNCEKĠ YILA GÖRE DEĞĠġĠMĠ (%) GRAFĠK 8.4: YILLARI ARASI TÜRKĠYE, TR33 BÖLGESĠ VE ĠLLERĠNDEKĠ TURĠZM ĠġLETME BELGELĠ TESĠSLERDE YABANCI TURĠST KONAKLAMA SAYISININ BĠR ÖNCEKĠ YILA GÖRE DEĞĠġĠMĠ (%) TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Sayfa 32 / 409

34 GRAFĠK 8.5: YILLARI ARASI TÜRKĠYE, TR33 BÖLGESĠ VE ĠLLERĠNDEKĠ TURĠZM ĠġLETME BELGELĠ TESĠSLERDE YERLĠ TURĠST KONAKLAMA SAYISININ BĠR ÖNCEKĠ YILA GÖRE DEĞĠġĠMĠ (%) GRAFĠK 8.6: YILLARI TÜRKĠYE, TR33 BÖLGESĠ VE ĠLLERĠNDEKĠ TURĠZM ĠġLETME BELGELĠ TESĠSLERDE DOLULUK ORANLARI (%) (YERLĠ+YABANCI) GRAFĠK 8.7: TR33 BÖLGESĠ NE GELEN YABANCI TURĠSTLERĠN ÜLKELERE GÖRE DAĞILIMI (KĠġĠ) GRAFĠK 8.8: YILLARI ARASI AFYONKARAHĠSAR ĠLĠ 5 YILDIZLI TERMAL OTELLER ORTALAMA DOLULUK ORANLARI (AYLIK BAZDA TREND) (%) GRAFĠK 8.9: YILLARI ARASI AFYONKARAHĠSAR ĠLĠ 5 YILDIZLI TERMAL OTELLER ORTALAMA DOLULUK ORANLARI (AYLIK BAZDA ORTALAMA VE TRENDLER) (%) GRAFĠK 8.10: YILLARI ARASI AFYONKARAHĠSAR ĠLĠ 5 YILDIZLI TERMAL OTELLER ORTALAMA DOLULUK ORANLARI (AYLIK BAZDA AYRIġTIRILMIġ TRENDLER) (%) GRAFĠK 8.11: AFYONKARAHĠSAR ĠLĠ 5 YILDIZLI TERMAL OTELLER ORTALAMA DOLULUK ORANLARI (YERLĠ- YABANCI KARġILAġTIRMASI) (%) GRAFĠK 8.12: AFYONKARAHĠSAR ĠLĠ 5 YILDIZLI TERMAL OTELLER ORTALAMA DOLULUK ORANLARI (AYLIK BAZDA ORTALAMA VE TRENDLER) (YABANCI) (%) GRAFĠK 8.13: AFYONKARAHĠSAR ĠLĠ 5 YILDIZLI TERMAL OTELLER ORTALAMA KALIġ SÜRESĠ (KONAKLAMA BAġINA GECELEME SAYISI) GRAFĠK 8.14: AFYONKARAHĠSAR ĠLĠ 5 YILDIZLI TERMAL OTELLER ORTALAMA DOLULUK ORANLARI YILLARI PROJEKSĠYONU (%) GRAFĠK 8.15: YILLARI ARASI KÜTAHYA ĠLĠ TERMAL OTELLERĠN ORTALAMA DOLULUK ORANLARI (%) VE ORTALAMA KALIġ SÜRELERĠ (YERLĠ-YABANCI) GRAFĠK 8.16: KÜTAHYA ĠLĠ TERMAL OTELLER ORTALAMA DOLULUK ORANLARI AYLIK BAZDA ORTALAMA VE TRENDLER (%) GRAFĠK 9.1: TR33 BÖLGESĠ VE ĠLLERĠNDEKĠ KAYITLI TAġIT SAYISININ YILLAR ĠTĠBARIYLA DEĞĠġĠMĠ (ADET) GRAFĠK 9.2: TÜRKĠYE, EGE BÖLGESĠ, TR33 BÖLGESĠ VE ĠLLERĠNDE BĠN KĠġĠ BAġINA DÜġEN OTOMOBĠL SAYISININ YILLAR ĠTĠBARIYLA DEĞĠġĠMĠ (ADET) GRAFĠK 9.3: TR33 BÖLGESĠ VE ĠLLERĠNDEKĠ TAġIT KAZASI SAYISININ YILLAR ĠTĠBARIYLA DEĞĠġĠMĠ (ADET) GRAFĠK 9.4: TR33 BÖLGESĠ VE ĠLLERĠNDEKĠ TAġIT KAZALARINDAKĠ ÖLÜ SAYISININ YILLAR ĠTĠBARIYLA DEĞĠġĠMĠ (ADET) GRAFĠK 9.5: TR33 BÖLGESĠ VE ĠLLERĠNDEKĠ TAġIT KAZALARINDAKĠ YARALI SAYISININ YILLAR ĠTĠBARIYLA DEĞĠġĠMĠ (ADET) TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Sayfa 33 / 409

35 ŞEKİLLER LİSTESİ ġekġl 5.1: TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ ENERJĠSĠ POTANSĠYEL ATLASI ġekġl 5.2: TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ GÜNEġ ENERJĠSĠ POTANSĠYEL ATLASI ġekġl 5.3: TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ JEOTERMAL KAYNAKLAR DAĞILIMI VE UYGULAMA HARĠTASI ġekġl 5.4: AFYONKARAHĠSAR ĠLĠ MADEN HARĠTASI ġekġl 5.5: KÜTAHYA ĠLĠ MADEN HARĠTASI ġekġl 5.6: MANĠSA ĠLĠ MADEN HARĠTASI ġekġl 5.7: UġAK ĠLĠ MADEN HARĠTASI ġekġl 6.1: TÜRKĠYE DE HAġHAġ EKĠMĠNE ĠZĠN VERĠLEN ĠLLER HARĠTASI ġekġl 9.1: 2009 YILI TR33 BÖLGESĠ TRAFĠK HACĠM HARĠTASI ġekġl 9.2: TR33 BÖLGESĠ BÖLÜNMÜġ YOL ÇALIġMALARI HARĠTASI ġekġl 9.3: TR33 BÖLGESĠ NDE BULUNAN KARA NOKTALAR TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Sayfa 34 / 409

36 KISALTMALAR AAF AB AB-15 ABD ABGS ADNKS AHCI AKÇEB AMPD AR-GE ASTĠM ATSO AVM BDT BM BOREN Bölge BP BTS CEDGM ÇEVKO ÇKS ÇOB da DHMĠ DMĠ DPT DSĠ EFTA EĠE ELĠ EMO EPDK ETKB EÜAġ GATT GLĠ GMSĠ GÖR GSKD GSYH ha HES IEA IGC Afyon Alkaloit Fabrikası Avrupa Birliği Avrupa Birliği ne üye olan ilk 15 ülke Amerika BirleĢik Devletleri Avrupa Birliği Genel Sekreterliği Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi Sanat ve Ġnsani Bilimler Atıf Dizini (Arts and Humanities Citation Index) Akhisar Çevre Hizmetleri Birliği AlıĢveriĢ Merkezleri ve Perakendeciler Derneği AraĢtırma-GeliĢtirme Afyonkarahisar Sanayi ve Ticaret Ġl Müdürlüğü Afyonkarahisar Ticaret ve Sanayi Odası AlıĢveriĢ Merkezi Bağımsız Devletler Topluluğu BirleĢmiĢ Milletler Ulusal Bor AraĢtırma Enstitüsü TR33 Bölgesi British Petroleum BiliĢim Teknolojileri Sınıfı Çevresel Etki Değerlendirmesi ve Planlama Genel Müdürlüğü Çevre Koruma ve Ambalaj Atıkları Değerlendirme Vakfı Çiftçi Kayıt Sistemi Çevre ve Orman Bakanlığı Dekar Devlet Hava Meydanları ĠĢletmesi Genel Müdürlüğü Devlet Meteoroloji ĠĢleri Genel Müdürlüğü Devlet Planlama TeĢkilatı Devlet Su ĠĢleri Genel Müdürlüğü Avrupa Serbest Ticaret Birliği (European Free Trade Association) Elektrik ĠĢleri Etüt Ġdaresi Genel Müdürlüğü Ege Linyitleri ĠĢletmesi Müessesi Müdürlüğü Elektrik Mühendisleri Odası Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı Elektrik Üretim Anonim ġirketi Gümrük Tarifeleri ve Ticaret Genel AnlaĢması Garp Linyitleri ĠĢletmesi Müessesesi Müdürlüğü Gayrimenkul Sermaye Ġradı Görünür Gayri Safi Katma Değer Gayri Safi Yurtiçi Hasıla Hektar Hidroelektrik Santrali Uluslararası Enerji Ajansı (International Energy Agency) Uluslararası Tahıl Konseyi (International Grains Council) TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Sayfa 35 / 409

37 INCB IPA IRC ISCS ĠSO ĠġKUR ĠTU JEO JES KDV KGM KĠT km KOBĠ KOSGEB KSGM KSS KÜKAB KÜTSO LLP LPI m m 2 MAJEM MÇK MFĠB MTA MTEP MTSO MUH MWe NACE OECD OSB OSBUK OTB ÖSS ÖSYM PET-DER PTT REPA RES SCI SEÜAġ SGK SLĠ Uluslararası Narkotik Kontrol Kurulu (International Narcotics Control Board) Katılım Öncesi Mali Yardım Aracı (Instrument for Pre-Accession Assistance) Yenilik Aktarma Merkezi (Innovation Relay Center) Uluslararası AlıĢveriĢ Merkezleri Konseyi (International Council of Shopping Centers) Ġstanbul Sanayi Odası Türkiye ĠĢ Kurumu Genel Müdürlüğü Ġyi Tarım Uygulamaları Jeolojik Rezerv Jeotermal Elektrik Santrali Katma Değer Vergisi Karayolları Genel Müdürlüğü Kamu Ġktisadi TeĢekkülleri Kilometre Küçük ve Orta Ölçekli ĠĢletme Küçük ve Orta Ölçekteki ĠĢletmeleri GeliĢtirme ve Destekleme Ġdaresi BaĢkanlığı Kadının Statüsü Genel Müdürlüğü Küçük Sanayi Siteleri Kütahya Ġli Yerel Yönetimler Katı Atık Bertaraf Tesisleri Yapma ve ĠĢletme Birliği Kütahya Ticaret ve Sanayi Odası Hayatboyu Öğrenme Programı (Lifelong Learning Programme) Dünya Bankası nın Lojistik Performans Endeksi Metre Metre kare Manisa Judo Eğitim Merkezi Mahalli Çevre Kurulu Merkezi Finans ve Ġhale Birimi Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü Milyon Ton EĢdeğer Petrol Manisa Ticaret ve Sanayi Odası Muhtemelen Megawatt Elektrik Avrupa Birliği Ekonomik Faaliyetlerin Ġstatistiki Sınıflandırması Ekonomik ĠĢbirliği ve Kalkınma Örgütü (Organisation For Economic Co-Operation And Development) Organize Sanayi Bölgesi Organize Sanayi Bölgesi Üst KuruluĢu Organik Tarım Birimleri Öğrenci Seçme Sınavı Öğrenci Seçme ve YerleĢtirme Merkezi Petrol Sanayi Derneği Posta ve Telgraf TeĢkilatı Rüzgar Enerjisi Potansiyeli Atlası Rüzgar Enerjisi Santrali Bilimsel Atıf Dizini (Science Citation Index) Soma Elektrik Üretim Anonim ġirketi Sosyal Güvenlik Kurumu Seyitömer Linyitleri ĠĢletmesi Müessesesi Müdürlüğü TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Sayfa 36 / 409

38 SOMKIRÇEB SSCI STK TCDD TCMB TEDAġ TEĠAġ TEP TKĠ TL TMMOB TMO TOBB TP TPAO TR10 Bölgesi TR31 Bölgesi TR32 Bölgesi TR33 Bölgesi TR41 Bölgesi TR51 Bölgesi TTK TÜBĠTAK TÜGSAġ TÜĠK TYDTA TZE UDY UNCTAD URAK USAK USD USDA FAS UTP UTSO WEF WTO YASED YHT YP YPK Soma-Kırkağaç Ġlçe ve Belde Belediyeleri Çevre Hizmetleri Birliği Sosyal Bilimler Atıf Dizini (Social Science Citation Index) Sivil Toplum KuruluĢu Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları Genel Müdürlüğü Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası Türkiye Elektrik Dağıtım Anonim ġirketi Türkiye Elektrik Ġletim Anonim ġirketi Ton EĢdeğer Petrol Türkiye Kömür ĠĢletmeleri Kurumu Türk Lirası Türkiye Mühendis ve Mimarlar Odaları Birliği Toprak Mahsulleri Ofisi Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği Türk Parası Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı Genel Müdürlüğü Ġstanbul Ġzmir Aydın, Denizli, Muğla Afyonkarahisar, Kütahya, Manisa, UĢak Bilecik, Bursa, EskiĢehir Ankara Türkiye TaĢkömürü Kurumu Genel Müdürlüğü Türkiye Bilimsel ve Teknolojik AraĢtırma Kurumu Türkiye Gübre Sanayi Anonim ġirketi Türkiye Ġstatistik Kurumu Türkiye Yatırım Destek ve Tanıtım Ajansı Tam Zaman EĢdeğeri Uluslararası Doğrudan Yatırımlar BirleĢmiĢ Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansı (United Nations of Conference on Trade and Development) Uluslararası Rekabet AraĢtırmaları Kurumu Ulusal Sulak Alan Komisyonu Amerikan Doları ABD Tarım BaĢkanlığı DıĢ Tarım Servisi (United States Department of Agriculture Foreign Agricultural Service) Uluslararası Teknoloji Birliği UĢak Ticaret ve Sanayi Odası Dünya Ekonomik Forumu (World Economic Forum) Dünya Ticaret Örgütü (World Trade Organization) Uluslararası Yatırımcılar Derneği Yüksek Hızlı Tren Yabancı Para Yüksek Planlama Kurulu TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Sayfa 37 / 409

39 SÖZLÜK A Tipi 112 Acil Yardım İstasyonu: 24 saat kesintisiz, ihtiyaca göre birden fazla ekip ve ambulans bulundurulan, idari ve özlük hakları bakımından baģhekimliğe bağlı ve kadrolu personeli olan istasyonlardır. Ekip içerisinde hekim bulunduranlar A1 tipi olarak adlandırılır, hekim bulundurmayanlar A2 tipi olarak adlandırılır. AHCI (Arts and Humanities Citation Index): Sanat ve kültür alanında uluslararası dergileri bünyesinde barındıran atıf endeksidir. Av Amenajmanı: Av planlamasıdır. B Tipi 112 Acil Yardım İstasyonu: 24 saat kesintisiz; birinci, ikinci ve üçüncü basamak resmi sağlık kurum ve kuruluģları ile entegre olarak, kadrosu ve özlük hakları bakımından bünyesinde bulunduğu kuruma, ambulans hizmeti bakımından merkeze bağlı olan, ekip içerisinde hekim bulunan istasyonlardır. Hastane acil servisi ile entegre olanlara B1 tipi, 1. Basamak sağlık kuruluģları ile entegre olanlara B2 tipi denilir. Başarı Oranı (Sınavla Giren): Bir yılda bir ön lisans, lisans ve Açık öğretim fakültesi programından birini sınavla kazanan öğrenci sayısı toplamının, aynı yıl ÖSS ye giren öğrenci sayısına oranıdır. Bebek Ölüm Hızı: Bebek ölüm hızı bir toplumda bir yılda doğan ve bir yaģını tamamlamadan ölen bebek sayısının aynı toplumda aynı sürede canlı doğan bebek sayısına oranının 1000 ile çarpımı sonucu elde edilir Brüt Teorik Hidroelektrik Potansiyeli: Bir ülkede, ülke sınırlarına veya denizlere kadar bütün doğal akıģların %100 verimle değerlendirilebilmesi varsayımına dayanılarak hesaplanan hidroelektrik potansiyel. C Tipi 112 Acil Yardım İstasyonu: Ġhtiyaca göre günün belirlenen saatlerinde sadece ambulans hizmeti verilen, idari ve özlük hakları bakımından baģhekimliğe bağlı acil sağlık istasyonlarıdır. Cevher: Ekonomik olarak iģletmeye elveriģli bir veya birkaç mineralden oluģan kayaç. Demografi: Bir popülasyonda organizmaların sayılarını ve bu sayıların zamanla değiģmelerinin incelenmesi; nüfus bilimi. Dış Ticaret: Bir ülkedeki tüm gerçek ve tüzel kiģilerin diğer ülkelerle yaptıkları her türlü mal alım satımı. Dolin: KireçtaĢından oluģan sahalarda erime suretiyle oluģmuģ, huni ve tava Ģeklinde birkaç metre derinlikte, birkaç metre veya birkaç 10 metre boyundaki çukur sahalardır. Ekonomik Hidroelektrik Potansiyel: Teknik yapılabilirliği olan her tesis ekonomik yapılabilirliği olan tesis demek değildir. Teknik potansiyelin, mevcut ve beklenen yerel ekonomik Ģartlar içinde geliģtirilebilecek bölümü ekonomik yapılabilir hidroelektrik potansiyel olarak adlandırılır. Ekosistem: Belirli bir alanda bulunan canlılar ile bunları saran cansız çevrelerinin karģılıklı iliģkileri ile meydana gelen ve süreklilik arz eden ekolojik sistem. Endemik: Alanları belirli bir ülke veya bölgeye ait, yerel ve çok ender bulunan türler. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Sayfa 38 / 409

40 Endüstriyel Hammadde: Metalik madenler dıģında kalan, ekonomik değere sahip mineral (kuvars, feldispat, zeolit, jips vb.) ve kayaçlardır (kuvarsit, kil taģı, mermer, alçıtaģı, dünit vb.). Enerji Hammaddeleri: Kömür, bitümlü Ģeyl, asfaltit, radyoaktif mineraller, jeotermal enerji vb. gibi enerjiye yönelik hammaddeler. Etkinlik: En az çaba veya maliyet ile en çok sonuç elde etme kapasitesi. Fauna: Belli bir bölgede yaģayan hayvanların tümü. Fitocoğrafya: Bitki Coğrafyası. Flora: Bir bölgede yetiģen bitkilerin hepsi. Gayri Safi Yurtiçi Hasıla: Genellikle bir yıl olmak üzere belli bir dönemde, bir ülkenin coğrafi sınırları içerisinde üretilen tüm mal ve hizmetlerin piyasa değeri. Görünür Rezerv: Ana kuyu, tali kuyu, galeri, kılavuz, baģyukarı, baģaģağı, desandri, yarmalar vasıtasıyla dört yanı; devamlılık arz eden muntazam yataklarda ise üç yanı (diğer bir yanı birkaç sondajla) açılmıģ bulunan maden kesimlerini belirleyen rezerv kavramı. Pratikte görünür rezervin hata sınırı, çok iyi bilinen yataklarda ± % 5, genellikle ± % 20 olarak kabul edilir. İhracat: Bir ülkede üretilen mal ve hizmetlerin diğer ülkelere satılması iģlemi. İlköğretimde Brüt Okullaşma Oranı: Ġlköğretim okuluna devam etmekte olan tüm öğrencilerin (yaģ aralığına bakılmaksızın) 6-13 yaģ aralığındaki toplam nüfusa oranıdır. İlköğretimde Net Okullaşma Oranı: Bunun yanında sadece 6-13 yaģ aralığında bulunan ilköğretim öğrenci sayısının, 6-13 yaģ nüfusuna oranıdır. İnovasyon: Varolan bilgi birikiminden yola çıkılarak daha geliģmiģ, daha kaliteli, daha iģlevsel yeni ürünler, üretim süreçleri, örgütlenmeler ve yönetim uygulamalarının geliģtirilmesi. İnversiyon: Atmosferde normal Ģartlarda, hava sıcaklığının yerden yükseldikçe düģmesi yerine, belli bir yere kadar artması sonucu oluģan hava hadisesidir. Yüksek basınç Ģartları altında bulutsuz havalar ile sakin rüzgarlı hallerde, bir tepe, dağ bölgesi gibi yüksek bölge üzerinden dağ eteği veya vadi üzerine gelen soğuk hava tabakası yüksek bölgeden aģağı doğru inerken sıkıģır. SıkıĢan hava kütlesi ısınır. Böylece yerden belli bir yükseklikte sıcak hava tabakası oluģur. Yer seviyesindeki hava kütlesi inversiyon tabakasına kadar yükselir. Ġnversiyon tabakası bir kapak gibi hareket ederek hava kütlesinin ve kirleticilerin daha fazla yükselmesini ve dağılmasını engelleyerek hava kirliliğine sebep olur. İstihdam Oranı: Bir ülkede belirli bir dönemde iģe girenlerin toplam iģgücüne oranı. İşgücü: Etkin nüfus içinde yer alıp, cari ücret düzeyinde ve çalıģma koģullarında çalıģanlar ile iģsizlerin toplamı. Toplam nüfustan çalıģamayacak durumda olan nüfusun (örneğin 15 yaģından küçük, 65 yaģından büyük olanların, ev kadınlarının, öğrencilerin, mahkumların, ordu mensuplarının, çalıģmasını engelleyen fiziksel veya zihinsel engeli olanların) ve çalıģmak istemeyenlerin çıkarılmasıyla ulaģılan nüfus. İşgücüne Katılım Oranı: Ġstihdam edilenlerle iģsizlerin toplamının oluģturduğu iģgücünün aktif nüfusa oranıdır. Bu oran, aktif nüfus içersinde iģgücünün nispi ağırlığını gösterir. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Sayfa 39 / 409

41 İşsizlik Oranı: ĠĢsiz sayısının toplam iģgücüne oranı. İthalat: Bir ülkedeki özel ve tüzel kiģiler tarafından diğer ülkelerde üretilmiģ malların satın alınması. Jeolojik Rezerv: Daha ziyade Sosyalist Blok ülkelerinde kullanılan bir rezerv sınıfı. Varlığı belirlenmiģ, fakat ekonomik açıdan hiçbir Ģekilde sınıflandırılmamıģ olan maden kütlesi. BaĢka bir deyiģle rezerv ve potansiyel ayırımı yapmaksızın varlığı saptanmıģ olan tüm maden kütlesi. Kanyon: Kalker gibi dirençli ve çatlaklı taģlar içinde, akarsuyun derinlemesine aģındırmasıyla oluģur. Kapasite Faktörü: Bir santralin ne kadar verimli kullanıldığını gösteren bir parametredir. Santralin nominal gücü ile yıllık sağladığı enerji miktarı arasında iliģki kurar. Katma Değer: Belirli bir üretim sürecinde belli bir mal için üretim faktörlerine yapılan ödemelerin toplamı, diğer bir deyiģle firmanın çıktısının değeri ile diğer firmalardan satın aldığı ara malların değeri arasındaki fark. Kojenerasyon: Kojenerasyon, enerjinin hem elektrik hem de ısı formlarında aynı sistemden beraberce üretilmesidir. Bu birliktelik, iki enerji formunun da tek tek kendi baģlarına ayrı yerlerde üretilmesinden daha ekonomik neticeler doğurmaktadır. Basit çevrimde çalıģan, yani sadece elektrik üreten bir gaz türbini ya da motoru kullandığı enerjinin %30-40 kadarını elektriğe çevirebilir. Bu sistemin kojenerasyon Ģeklinde kullanılması halinde sistemden dıģarıya atılacak olan ısı enerjisinin büyük bir bölümü de kullanılabilir enerjiye dönüģtürülerek toplam enerji giriģinin %70-90 arasında değerlendirilmesi sağlanabilir. Bu tekniğe "birleģik ısı-güç sistemleri" ya da kısaca "kojenerasyon" denmektedir. Kredi: Para, mal veya para cinsinden bir değerin belirli bir vade ve koģulla geri alınmak üzere verilmesi. Lisans Başarı Oranı: Bir yılda 4 yıllık bir lisans programına yerleģen (Açık öğretim fakültesi hariç) öğrenci sayısının, aynı yılda ÖSS ye giren öğrenci sayısına oranıdır. Mali Saydamlık: Hükümetin yapısının ve iģlevlerinin, mali politika planlarının, kamu kesimi hesaplarının ve mali hedeflerinin açık ve anlaģılır bir biçimde kamuoyuna sunulması. Medyan: Bir dağılımdaki tüm sayılar küçükten büyüğe doğru sıraya dizildiğinde tam ortada kalan değerdir. Aritmetik Ortalama ve Mod gibi Medyan da bir merkezi eğilim ölçüsüdür. Metalik Maden: Kayaçların bileģiminden ergitilerek ayrıģtırılan madenler (demir, krom, bakır, nikel, kurģun vb.). Mevduat: Güvende tutmak veya faiz geliri elde etmek amacıyla banka veya benzeri kuruluģlara yatırılan para. Motopomp: Motorlu Tulumba. Muhtemel Rezerv: Ġki boyutu ile belirlenmiģ olan ve devamlılığı konusunda görünür rezerve nazaran daha büyük risk taģıyan maden kütlesini belirleyen bir kavram olup prospeksiyon çalıģmaları, jeolojik ve jeofizik etütleri tamamlanan, madenin muhtemel bulunduğunu gösteren jeolojik etkenler bilinmekle birlikte kuyu, yarma, galeri gibi madencilik faaliyetlerinin veya sondajların çok geniģ aralıklarla yapılmıģ olması nedeniyle sınırları ve devamlılığı görünür rezervde olduğu kadar, kesinlikle tarif edilemeyen ve TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Sayfa 40 / 409

42 dolayısıyla iģletme hesaplarına ve planlama çalıģmalarına esas teģkil edilebilecek belirliliğe eriģmesi için ilave arama çalıģmalarını gerektiren rezerv sınıfı. Pratikte muhtemel rezervin hata sınırı genellikle ± olarak kabul edilir. Mümkün Rezerv: Boyutları hiçbir Ģekilde belirlenmemiģ olan ve varlığı ancak ümit edilen maden kütlesini ifade eden kavram olup prospeksiyon çalıģmaları, jeolojik ve jeofizik etütleri kısmen tamamlanmıģ olan genel jeolojik yapıya ve varlığı belirlenmiģ olan diğer rezerv sınıflarına dayanak bulunacağı ümit edilen, fakat arama iģlemlerinin yapılmamıģ veya yok denecek kadar yetersiz olması nedeni ile lokasyonu ve uzantıları hiçbir Ģekilde tarif edilemeyen, dolayısı ile iģletme ve planlama çalıģmalarında rezerve katılmayan rezerv sınıfı. Pratikte mümkün rezervin hata sınırı genellikle ± %50 nin üzerinde kabul edilir. Net Turizm İhracatı: Bir ülkeye gelen turistlerin o ülkede bıraktığı döviz gelirlerinden, o ülkede ikamet eden insanların baģka ülkelerde yaptıkları turizm harcamalarının çıkartılması ile bulunan değer Net Turizm İthalatı: Bir ülkede ikamet eden insanların baģka ülkelerde yaptıkları turizm harcamaları toplamından, o ülkeye gelen turistlerin ülkede yaptıkları toplam turizm harcamalarının arasındaki farktan oluģmaktadır. Nitelikli Oda: Ġçinde tuvaleti, banyosu ve en fazla iki hasta yatağı bulunan hastane odası. Okullaşma Oranı: Herhangi bir eğitim seviyesindeki toplam okula gidenlerin, teorik nüfus içindeki toplam nüfusa bölünmesi ile elde edilir. Ornitoloji: KuĢları inceleyen zooloji alt dalı. PM 10: EN ile tanımlanan 10 µm aerodinamik çaplı geçirgen bir giriģten %50 verimle geçen partiküller madde. Rekolte: Tarımda bir yılda derlenen ürünlerin bütünü. SCI (Science Citation Index): Bilimsel yayının baģka yazarlardan aldığı atıf sayısı, o yayının ne ölçüde etkin olduğunu göstermektedir. SCI, doğa bilimleri alanında pek çok uluslararası dergiyi barındıran bir atıf endeksidir. Sosyal Güvenlik: YaĢlılık, sakatlık, ölüm v.s. gibi nedenlerle geliri düģen kimselere maddi destek sağlamak üzere hükümet tarafından yürütülen bir yardım programı. SSCI (Social Science Citation Index): Bünyesinde sosyal bilimler alanında pek çok uluslararası dergiyi barındıran bir atıf endeksidir. Tarım Dışı İstihdam: Tarım sektörü dıģında kalan istihdamı gösterir. BaĢka bir ifadeyle sanayi ve hizmetler sektöründe istihdam edilen toplam istihdamı gösterir. Teknik Hidroelektrik Potansiyel: Mevcut teknolojilerle brüt hidroelektrik potansiyelin tümünün kullanılması mümkün olmadığından mevcut teknoloji ile değerlendirilebilecek maksimum potansiyele teknik yapılabilir hidroelektrik potansiyel denir. Tenör: Cevherde bulunan veya cevherin zenginleģtirilmesi veya iģlenmesi sonucunda elde edilen ürün içerisindeki kıymetli elementin yüzdesel bir oran olarak ifadesi. Yani belirli bir cevher numunesinin belirli bir element veya bileģik bakımından, bu element veya bileģiğin numune içindeki ağırlığının, numuneyi meydana getiren tüm maddenin kuru haldeki ağırlığına oranı. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Sayfa 41 / 409

43 Teşvik: Belirli bir iktisadi veya sosyal amaca ulaģabilmek için maddi destek ve hukuki kolaylıklar biçiminde verilen ödül. Trend Analizi: GeçmiĢ verilere dayanarak değiģme biçimini ya da trendi belirlemeye ve elde edilen trendi geleceğe doğru uzatarak tahminde bulunmaya yarayan bir teknik. Tümülüs: Kral ve kral ailesi için, önce zemin üzerine inģa edilen mezar odası, sonra üstüne yığılan toprak veya taģlardan oluģturulan yapay tepe tipi anıt mezarlar. Tüvenan Kömür: Bir kömür ocağından tabii olarak çıkarılıp hiçbir iģleme tabi tutulmayan ham kömürdür. Uluslararası Doğrudan Yatırım: Dolaysız yabancı yatırım; bir çokuluslu Ģirketin ana ülkesinin dıģında üretimde bulunmak üzere tek baģına veya ortaklık halinde sahip olduğu iģletmeler veya kuruluģlar. Vekil Gösterge (Proxy): Gözlemlenemeyen bir gösterge yerine o göstergeyle yüksek korelasyona sahip, gözlenebilir değiģkendir. Vergi: Kamu giderlerini karģılamak amacıyla devletin veya devletin yetkilendirdiği diğer kamu tüzel kiģilerinin, hukuki zorunluluk altında, yasayla belirtilen kurallara göre ve karģılıksız olarak gerçek ve tüzel kiģilerin gelir ve malları üzerinden nakdi ya da aynî olarak aldıkları pay. Yatak Doluluk Oranı: Belli bir dönemde hastane genelinde toplam yatılan gün sayısı, aynı dönemdeki gün sayısı ile yatak sayısının çarpımına bölünür ve sonuç 100 ile çarpılır. Hastane yataklarının ne oranda kullanıldığını gösterir Yatırım: Bir ekonomide belli bir dönemde mevcut sermaye stokuna yapılan ilave; ekonomik bir giriģime belirli bir süreyle anamal ve para yatırılması. Zaman Serisi Tekniği (Winter Additive Metot): Zaman serilerinin mevsimsel salınımlar gösterdiği durumlara özgü olarak uygulanabilen bir metot olup serilerin bileģenlerinin doğrusal bir trend ve mevsimsel dalgalanmalardan oluģtuğu varsayımı altında, bu serilerin modellenmesi ve projeksiyonunda kullanılır. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Sayfa 42 / 409

44 1.1. Afyonkarahisar BÖLÜM 1: TARİH Afyonkarahisar, öncelikle Hititler, Frigler, Lidyalılar, Persler gibi Ġlk Çağ medeniyetlerine ev sahipliği yapmıģ, sonra da Roma ve Bizans tarihinin cereyan ettiği merkezlerden biri olmuģtur. Afyonkarahisar ın Türkler tarafından fethi, 1071 Malazgirt SavaĢı ndan sonra Anadolu Selçukluları zamanında gerçekleģmiģtir. Afyonkarahisar ili büyük bir stratejik öneme sahiptir. Selçuklular ili üs olarak kullanmıģlar, Osmanlılar Anadolu da Türk birliğini sağlamak için Karamanoğulları Beyliği ne buradan saldırmıģlar, Anadolu ya egemen olmak isteyen Yunanlılar burada üst kurmuģlar, Türkiye Cumhuriyeti nin temelleri burada atılmıģ ve Büyük Taarruz Harekâtı Afyonkarahisar dan baģlatılmıģtır. Ġldeki Türk tarihine baktığımızda, Anadolu Selçukluları ndan sonra yılları arasında Sahipataoğulları Ģehre hâkim olmuģtur da Yıldırım Bayezid Ģehri ele geçirmiģ ve Afyonkarahisar da Osmanlı Dönemi baģlamıģtır. Bu dönemde Anadolu Beylerbeyliği nin bir sancağı durumunda bulunan il I. Dünya SavaĢı sonuna doğru bağımsız bir mutasarrıflık olmuģtur. Ġstiklâl SavaĢı nda Afyonkarahisar ın önemli ve seçkin bir yeri vardır. Türkiye Cumhuriyeti nin kurucusu Mustafa Kemal Atatürk ün Afyonkarahisar, son büyük zaferin kilidi oldu, esası oldu. Afyonkarahisar ın, tarihi savaģımızda unutulmaz parlak bir sayfası vardır sözleri bu önemi vurgulamaktadır. Ġl, M.Ö. 2. yüzyıldan günümüze kadar insanların geçim kaynağı olarak yetiģtirilen, haģhaģ bitkisinden elde edilen özsu anlamına gelen Opium kelimesinin Afion olarak söylenmesinden dolayı zamanla Afyon adını almıģtır. Afyonkarahisar mermeriyle de ün yapmıģ bir Ģehirdir. Roma Dönemi nde yapılan heykellerin çoğunda Afyonkarahisar mermerinin kullanıldığı söylenmektedir. Aynı zamanda Afyonkarahisar kaymak, lokum ve sucuğuyla da marka bir Ģehirdir. Termal kaynaklar ise Ģehri zenginleģtiren diğer bir husustur. Afyonkarahisar sağlık turizmi açısından büyük bir potansiyele sahiptir. Afyonkarahisar, nasıl inģa edildiği konusunda insanı hayrete düģüren kalesi, tarihi bir mimariye sahip Ulu Camisi, arkeolojik eserlerin sergilendiği müzesi ve daha birçok değeriyle gezilmeye ve görülmeye değer bir yerdir Kütahya Kütahya, Hitit, Lidya, Makedonya gibi uygarlık tarihinde önemli yere sahip olan birçok Ġlk Çağ medeniyetine ev sahipliği yapmıģ, yaklaģık sekiz bin yıllık bir imparatorluklar Ģehridir. Roma Ġmparatorluğu nun önemli Ģehirlerinden biri olan ve bu imparatorluğun parçalanmasıyla da Bizans ın bir parçası haline gelen Kütahya, Anadolu Selçukluları nın kurucusu olan KutalmıĢoğlu Süleyman ġah ın kardeģi Melik Mansur un 1074 yılında Ģehri fethetmesiyle Anadolu Selçukluları nın egemenliğine girmiģtir. Bundan sonra bir uç Ģehri (sınır Ģehri) hüviyetine bürünen il 13. yy. ın sonlarından itibaren kendisiyle özdeģleģen Germiyanoğulları Beyliği nin merkezi olmuģtur da 2. Yakup Bey in vefatından sonra il kesin olarak Osmanlı hâkimiyetine girmiģtir. Kütahya ilk zamanlar sancak merkeziyken 1451 de Anadolu Beylerbeyliği nin merkezi olmuģtur. Osmanlı Ġmparatorluğu nun yıkılıģına kadar imparatorluğu oluģturan 34 beylerbeyliği içinde Rumeli Beylerbeyliği nden sonra en önde gelen Anadolu Beylerbeyliği ne merkez olmuģ ve Cumhuriyet Dönemi nin baģlangıcında da milli varoluģ mücadelesine Ģahitlik etmiģtir. EskiĢehir-Dumlupınar Muharebeleri bu coğrafyada cereyan etmiģtir. Kültürel özelliklerine bakıldığında ateģte açan çiçek olarak tasvir edilen çinisiyle dünyaca meģhur olan Kütahya da Avrupa ve dünyadaki ilk ve tek Çini Müzesi bulunmaktadır. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 1: TARİH Sayfa 43 / 409

45 13 Temmuz 1766 da çini iģçileriyle tarihte bilinen en eski toplu iģ sözleģmesi de bu ilde imzalanmıģtır. Ġlde bulunan Aizonai Antik Kenti dünyanın ilk borsasına ev sahipliği yapmıģtır. Zeus Tapınakları içinde dünyada en sağlam korunmuģ tapınak da bu antik kentte bulunmaktadır. Osmanlı coğrafyasını baģtanbaģa gezen ve Seyahatname gibi bir eser bırakan Evliya Çelebi de aslen Kütahyalı dır. Turizm açısından bakıldığında, Frigya Vadisi ilde önem arz eden diğer bir yerdir. Osmanlı Devleti nin kurucusu Osman Gazi ve onun nenesi Hayme Ana adına yapılmıģ anıtlar ve BaĢkumandanlık Tarihi Milli Parkı ise kentte milli duygulara hitabeden tarihi ve turistlik yerlerdendir Manisa Yontma TaĢ Devri ne ait bulunan fosil ayak izleri Ģehirde yıl öncesine kadar uzanan köklü bir medeniyet tarihi olduğunu ortaya koymaktadır. Ġl, Hititler den, tarihte ilk kez parayı kullanan Lidyalılar a, Persler den Bergamalılar a birçok uygarlığa ev sahipliği yapmıģtır yılında Saruhan Bey in Ģehri fethetmesiyle il Saruhanoğulları Beyliği nin merkezi olmuģtur de Ģehir Yıldırım Bayezid tarafından Osmanlı Ġmparatorluğu topraklarına katılmıģ, ancak Ankara SavaĢı sonrası Timur Bölge yi eski sahiplerine iade etmiģtir yılında ise Çelebi Mehmed kesin olarak Manisa'yı Osmanlı egemenliği altına sokmuģ ve Saruhan Sancağı adıyla idari bir birim haline getirmiģtir. Manisa, yılları arasında Osmanlı Ģehzadelerinin saltanat tecrübesi edindikleri önemli siyasi merkezlerden biri haline gelmiģ, bu dönemde Fatih Sultan Mehmet ve Kanuni Sultan Süleyman gibi tarihte iz bırakacak padiģahların da içerisinde bulunduğu 16 Ģehzade Manisa'da sancakbeyliği yapmıģtır. Cumhuriyet Dönemi nin baģlangıcında il Saruhan vilayeti olarak adlandırılmıģ fakat 1927 de ilin ismi Manisa olarak değiģtirilmiģtir. Manisa günümüzde sanayisi hızla geliģen ve bu geliģime uygunluğu sayesinde de Financial Times tarafından 2004 yılında Avrupa'da Geleceğin En Uygun Yatırım Kenti seçilmiģ bir ildir. Ġl aynı zamanda üzüm, tütün ve zeytinde önemli bir üretim payına sahip ve bu sayede tarımsal üretimde Türkiye de ilk üçte yer almaktadır. Ġlde Saruhanoğulları ndan kalan Ulu Cami ve Mevlevihane, Lidyalılar dan kalan Sardes Antik Kenti tarihi dokuyu gösteren eserlerden bir kaçıdır. Ekolojik çeģitlilik ve turizm açısından önem arz eden Spil Dağı ve bu dağın kuzeybatı eteklerinde bulunan Niobe Ağlayan Kayası önemli doğal güzelliklerdendir. Yine yüzyıllardır insanımıza Ģifa vermiģ mesir macunu da Manisa nın baģka bir kültürel zenginliğidir. Türkiye'deki ilk çevrecilik hareketini baģlatan ve Manisa Tarzanı olarak bilinen Ahmet Bedevi de Manisa ilinin simgelerindendir. YetiĢtirdiği ağaca evlatlarım diyebilecek kadar kendini onlara adamıģ olan bu tarihi Ģahsiyetin hayatından modern insanın çıkarması gereken kıymetli dersler vardır Uşak Kentin bilinen en eski adı Temenothytia dır. Ġl merkezi UĢak'ın eski adıysa UĢĢak tır. Evliya Çelebi ünlü Seyahatname'sinde bu adı ÂĢıklar Diyarı olarak yorumlamıģtır. M.Ö.4000'den sonra yerleģik düzene geçildiği tespit edilen Ģehir önce Frigya, sonra Lidya hâkimiyeti ve M.Ö. 330'da da Büyük Ġskender'in hâkimiyetine girmiģtir. M.Ö. 189'da Roma Ġmparatorluğu, M.S. 395'te ise bu imparatorluğun ikiye ayrılmasıyla il Doğu Roma Ġmparatorluğu nun bir parçası olmuģtur. 1176'da bölge kesin olarak Selçuklu hâkimiyetine girmiģtir. Selçuklu dan sonra Germiyan Beyliğine, 1429 yılında ise Osmanlı topraklarına katılan UĢak, Osmanlı Ġmparatorluğu nda Kütahya Sancağı na bağlı bir kaza iken Cumhuriyet Dönemi nde ise 1953 yılında il haline gelmiģtir. Clandıras Köprüsü, PaĢa Hanı ve 1901 de Ġtalyan bir mimar tarafından yapılan ve Ģimdi sarraflar çarģısına dönüģtürülmüģ bedesten ilin en önemli tarihi zenginliklerindendir. Ġl, TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 1: TARİH Sayfa 44 / 409

46 kendine özgü el dokuması halısı ve kiliminin yanında zengin bir mutfağa da sahip olup tarhanasıyla da meģhurdur. UĢak halkı giriģimciliğiyle bilinen bir halktır ve bu sebeptendir ki Cumhuriyet Dönemi nin ilk özel yatırımı olan Ģeker fabrikası da bu kentte açılmıģtır. Bu nedenle il ilkler Ģehri olarak bilinir. UĢak ın tarihi zenginliğini gösteren 450 parça eserden meydana gelen Lidya Dönemi ne ait Karun Hazineleri UĢak taki arkeoloji müzesinde sergilenmektedir. Yine UĢak ta Roma nın önemli Ģehirlerinden olan Blaundos ve Sebata Antik Kentleri de bulunmaktadır. Sonuç olarak; Afyonkarahisar, Kütahya, Manisa ve UĢak illerini kapsayan TR33 Bölgesi kendisini yeniden önemli bir merkez haline getirebilecek potansiyele ve tarihi derinliğe sahiptir. Bu nedenle Bölge yi tarihiyle, coğrafyasıyla, maddi-manevi değerleriyle bütüncül bir Ģekilde anlamak ve yorumlamak Bölge de kalkınmanın anahtarı olacaktır. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 1: TARİH Sayfa 45 / 409

47 BÖLÜM 2: SOSYAL YAPI 2.1. Nüfus Yapısı Nüfus Artış Hızı ve Nüfus Yoğunluğu TR33 Bölgesi ve illerinin 2000, 2008 ve 2009 yıllarına ait nüfusları Grafik 2.1 de verilmektedir Afyonkarahisar Kütahya Manisa UĢak TR33 Bölgesi Grafik 2.1: TR33 Bölgesi Nüfus Grafiği Kaynak: Türkiye Ġstatistik Kurumu (TÜĠK), 2009 TÜĠK ten elde edilen 2009 yılı Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (ADNKS) verilerine göre, Afyonkarahisar, Kütahya, Manisa ve UĢak illerinden oluģan TR33 Bölgesi nin nüfusu kiģi olup Türkiye toplam nüfusunun ( ) %4 ünü oluģturmaktadır. Bölge nin nüfus yapısı yılları arasında çok önemli değiģiklikler göstermemekle birlikte, Manisa da artan, Afyonkarahisar ve Kütahya da azalan, UĢak ta ise neredeyse sabit bir grafik ortaya koymuģtur. Bölge de nüfusu bir milyonun üzerinde olan tek il Manisa dır. Afyonkarahisar ve Kütahya, nüfusu beģ yüz binin üzerinde, UĢak ise nüfusu ile arasındaki iller sınıflandırmasında yerini almaktadır. Grafik 2.2 de görüldüğü üzere TR33 Bölgesi nüfusunun yarısına yakını (%45) Manisa ilinde ikamet etmektedir. Manisa ilini %24 ile Afyonkarahisar ve %20 ile Kütahya ili takip etmektedir. En az nüfusa sahip il ise %11 lik oranla UĢak tır. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 2: SOSYAL YAPI Sayfa 46 / 409

48 UĢak 11% Kütahya 20% Manisa 45% Afyonkarahisar 24% Grafik 2.2: 2009 Yılı TR33 Bölgesi Nüfusunun İller Bazında Dağılımı (%) Kaynak: TÜĠK, 2009 Afyonkarahisar iline ait yılları il ve ilçe nüfusları ile bu tarihler arasındaki nüfus değiģim oranları Tablo 2.1 de verilmektedir. Tablo 2.1: Yılları Afyonkarahisar İl ve İlçe Nüfusları ile Nüfus Değişim Oranları (%) İlçe Adı 2000 Yılı Nüfusu 2009 Yılı Nüfusu Değişim (%) BaĢmakçı Bayat Bolvadin Çay Çobanlar Dazkırı Dinar Emirdağ Evciler Hocalar Ġhsaniye Ġscehisar Kızılören Merkez Sandıklı SinanpaĢa ġuhut Sultandağı Toplam Kaynak: 1-) TÜĠK 2-) ADNKS TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 2: SOSYAL YAPI Sayfa 47 / 409

49 Afyonkarahisar da 2009 yılında il ve ilçe merkezlerinde yerleģik nüfusta binde 22,1 lik bir artıģ gerçekleģmiģ, ancak belde ve köylerde yaģayan nüfusta meydana gelen binde 11,8 lik düģüģ toplamda ilin yıllık nüfus artıģ hızını azaltmıģtır. Ayrıca, baģta Kızılören, Ġhsaniye ve Sultandağı olmak üzere Afyonkarahisar ın birçok ilçesinde nüfusun azalmıģ olduğu tespit edilmiģtir. Bununla birlikte 2008 yılında sıfırın altında olan nüfus artıģ hızının pozitif rakamlara ilerlediği dikkati çekmiģtir yılları arasında Afyonkarahisar toplam nüfusu %14 oranında azalmıģtır. Merkez ilçenin nüfusu %22 oranında artmıģ, ancak Dinar, Bolvadin, Kızılören, ġuhut, Dazkırı ilçeleri baģta olmak üzere pek çok ilçenin nüfusunda önemli oranlarda azalma meydana gelmiģtir. Son 9 yılda nüfus azalmasından etkilenmeyen Afyonkarahisar ilçeleri ise Ġscehisar ve Çobanlar dır. Kütahya iline ait yılları il ve ilçe nüfusları ile bu tarihler arasındaki nüfus değiģim oranları Tablo 2.2 de verilmektedir. Tablo 2.2: Yılları Kütahya İl ve İlçe Nüfusları ile Nüfus Değişim Oranları (%) İlçe Adı 2000 Yılı Nüfusu 2009 Yılı Nüfusu Değişim (%) AltıntaĢ Aslanapa Çavdarhisar Domaniç Dumlupınar Emet Gediz Hisarcık Merkez Pazarlar Simav ġaphane TavĢanlı Toplam Kaynak: 1-) TÜĠK 2-) ADNKS Kütahya da Afyonkarahisar gibi Bölge nin son on yıl içinde nüfusu önemli ölçüde (%13) azalan illeri arasındadır. Pazarlar, Hisarcık ve Simav, Kütahya nın nüfus artıģ hızı negatif olan ilçeleri arasında ilk sıralarda yerlerini almaktadır. Kütahya ilinde de diğer Bölge illerine benzer olarak nüfusun Merkez ilçeye doğru kaydığı, belde ve köylerden il ve ilçe merkezlerine doğru bir akıģ gerçekleģtiği gözlenmektedir. Zira Kütahya genelinde yıllık nüfus artıģ hızı binde 10,46 iken bu oran Merkez ilçe için binde 42,8 dir. Kütahya ili Merkez ilçenin nüfusu yılları arasında %14 oranında artmıģ, ancak baģta Emet, Pazarlar ve Dumlupınar olmak üzere diğer tüm ilçelerinin nüfusunda kayda değer oranlarda azalma görülmüģ, nüfusu değiģmeyen tek ilçe ise TavĢanlı olmuģtur. Manisa iline ait yılları il ve ilçe nüfusları ile bu tarihler arasındaki nüfus değiģim oranları Tablo 2.3 te verilmektedir. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 2: SOSYAL YAPI Sayfa 48 / 409

50 Tablo 2.3: Yılları Manisa İl ve İlçe Nüfusları ile Nüfus Değişim Oranları (%) İlçe Adı 2000 Yılı Nüfusu 2009 Yılı Nüfusu Değişim (%) Ahmetli Akhisar AlaĢehir Demirci Gölmarmara Gördes Kırkağaç KöprübaĢı Kula Merkez Salihli Sarıgöl Saruhanlı Selendi Soma Turgutlu Toplam Kaynak: 1-) TÜĠK 2-) ADNKS Manisa nüfusu 2009 yılında binde 11,55 oranında artmıģ, bu artıģın ise il ve ilçe merkezlerinde gerçekleģtiği saptanmıģtır. Nüfusun kırsal kesimden kent merkezlerine doğru kaydığı ilde, nüfus artıģ hızının en fazla olduğu ilçe Kırkağaç olarak dikkati çekerken, nüfusun en fazla azaldığı ilçenin ise Saruhanlı olduğu göze çarpmaktadır ile 2009 yılı arasında karģılaģtırma yapıldığında Manisa genelinde nüfusun %6 oranında arttığı görülmektedir. Manisa ili Merkez ilçenin nüfusu 2009 yılında 2000 yılına göre %22 artarken Saruhanlı, Gördes, Demirci ve Ahmetli ilçelerinin nüfuslarında önemli azalmalar kaydedilmiģtir. Nüfusunda bu 9 yıllık dönemde önemli artıģlar görülen Manisa ilçeleri ise Turgutlu (%16) ve Soma (%13) dır. UĢak iline ait yılları il ve ilçe nüfusları ile bu tarihler arasındaki nüfus değiģim oranları Tablo 2.4 te verilmektedir. Tablo 2.4: Yılları Uşak İl ve İlçe Nüfusları ile Nüfus Değişim Oranları (%) İlçe Adı 2000 Yılı Nüfusu 2009 Yılı Nüfusu Değişim (%) Banaz EĢme Karahallı Merkez Sivaslı Ulubey Toplam Kaynak: 1-) TÜĠK 2-) ADNKS UĢak için 2000 yılından günümüze nüfus verileri incelendiğinde ilin nüfusunda çok önemli dalgalanmalar meydana gelmediği görülmektedir yılında UĢak ın nüfus artıģ hızı binde 5,23 lük oranla Bölge illeri arasında son sıradadır. Karahallı ve Ulubey ise nüfusun en fazla azaldığı ilçelerdir. UĢak ilinin toplam nüfusu son 9 yılda %4 oranında artmıģ, bu TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 2: SOSYAL YAPI Sayfa 49 / 409

51 artıģ kırsaldan kente göçün de etkisiyle %19 olarak Merkez ilçeye yansımıģtır. Merkez ilçeye olan talep UĢak ilçelerinin nüfuslarındaki azalmayı da beraberinde getirmiģtir. Türkiye ve TR33 Bölgesi nde yıllık nüfus artıģı ile nüfus yoğunluğuna ait veriler Grafik 2.3 te yer almaktadır. Yıllık Nüfus Artış Hızı (binde) Nüfus Yoğunluğu (Kişi Sayısı / km 2 ) 14,5 10,46 11, , ,68 5, Grafik 2.3: Türkiye, TR33 Bölgesi ve İllerinde Yılları Arası Yıllık Nüfus Artışı (Binde) ve 2009 Yılı İtibarıyla Nüfus Yoğunluğu Kaynak: ADNKS Bölge de yer alan dört ilin yılları arası yıllık nüfus artıģ hızlarına bakıldığında, TR33 Bölgesi nin Türkiye ortalamasının oldukça altında kaldığı gözlenmektedir. Özellikle UĢak ve Afyonkarahisar illerindeki nüfus artıģ hızının binde beģ civarında seyrederek Bölge ortalamasını düģürdüğü açıkça görülmektedir. TR33 Bölgesi kilometrekare baģına düģen insan sayısını ifade eden nüfus yoğunluğu açısından değerlendirildiğinde, Türkiye ortalamasının oldukça altında kaldığı görülmektedir. 26 Düzey 2 bölgesi arasında kiģi ile TR10 Bölgesi (Ġstanbul) birinci, 322 kiģi ile TR31 Bölgesi (Ġzmir) ikinci sıradayken, nüfus yoğunluğu 66 olan TR33 Bölgesi 18. sırada yerini almaktadır. Bu sıralamada Manisa Bölge ortalamasını yükseltmektedir. Bölge illerinin nüfus yoğunluklarına baktığımızda 81 il arasında Manisa 21., UĢak ise 38., Afyonkarahisar 55., Kütahya 56. sıradadır. TR33 Bölgesi nde yer alan illerin ilçe, belediye ve köy sayıları ile yüzölçümleri Tablo 2.5 te verilmektedir. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 2: SOSYAL YAPI Sayfa 50 / 409

52 Tablo 2.5: TR33 Bölgesi İllerinin İlçe, Belediye ve Köy Sayıları İlçe Belediye Köy Afyonkarahisar Kütahya Manisa UĢak TR33 Bölgesi Kaynak: TÜĠK, Bölgesel Göstergeler, 2009 Afyonkarahisar, sınırları içinde bulundurduğu 107 belediyesi ile Bölge nin en fazla belediyeye sahip ilidir. Ancak bu belediyelerden 12 tanesinin nüfusunun kiģinin, 6 tanesinin nüfusunun da 600 kiģinin altında olması durumu idari açıdan zorlaģtırmaktadır. Kızılören ilçesinin nüfusu 2000 yılı genel nüfus sayımında iken maddi sıkıntılar nedeniyle çevre illere verdiği göçler sonucu %30 civarında azalmıģ ve 2009 yılında olarak tespit edilmiģtir. Kütahya nın ilçeleri arasında da nüfus açısından önemli farklılıklar gözlenmektedir. TavĢanlı nın yüz bini, Simav ın yetmiģ bini aģan nüfuslarının yanında Dumlupınar ve Pazarlar ilçelerinde nüfus on binin altındadır. Manisa da Salihli ve Turgutlu ilçeleri kalabalık nüfuslarıyla Akhisar ı yakından takip ederken, Gölmarmara ve Ahmetli ilçeleri de KöprübaĢı dan sonra nüfusu en az olan ilçelerdir. Manisa ayrıca 780 köy ile Bölge içinde en fazla köy barındıran ildir. UĢak nüfusunun büyük çoğunluğu (%63) Merkez ilçede yerleģik durumdadır. Ġlçeler arasında belirgin farklılıklar bulunmamakla birlikte Banaz ve EĢme diğer ilçelere göre daha kalabalık olarak nitelendirilebilir. TR33 Bölgesi nde yer alan illerin Merkez ilçe nüfusları, Merkez ilçeden sonra en kalabalık ilçeleri ve en az nüfusa sahip ilçeleri Tablo 2.6 da verilmektedir. Tablo 2.6: TR33 Bölgesi İlleri Merkez İlçe Nüfusları ile En Fazla ve En Az Nüfusa Sahip İlçeler En Fazla Nüfusa En Az Nüfusa Sahip İl Adı Merkez İlçe Nüfusu Sahip İlçesi İlçesi Afyonkarahisar Sandıklı (61.114) Kızılören (2.855) Kütahya TavĢanlı ( ) Dumlupınar (3.263) Manisa Akhisar ( ) KöprübaĢı (9.830) UĢak Banaz (38.057) Karahallı (12.167) Kaynak: TÜĠK, Kentleşen Nüfus 2009 yılı itibarıyla kentleģme oranı %61,65 ile Türkiye ortalamasının (%75) oldukça altında kalan TR33 Bölgesi, 26 bölge içinde 16. sırada yer almaktadır. Ancak, geçmiģ yıllarla kıyaslandığında Bölge nin kentleģme oranında son on yıl içinde önemli bir artıģ gösterdiği söylenebilir yılı genel nüfus sayımında TR33 Bölgesi için %52 olarak tespit edilen bu oran, 2008 de %60 ı geçmiģ, 2009 yılı sonunda ise %62 ye ulaģmıģtır. Yine il ve ilçe merkezlerindeki nüfuslar ile belde ve köylerin nüfusları karģılaģtırılarak bir değerlendirme yapıldığında kırsal nüfusun kent merkezlerine doğru hızla aktığı dikkati çekmektedir. Bu değiģime en çok direnen Bölge ili Afyonkarahisar da dahil olmak üzere tüm Bölge illerinde kentleģen nüfusta bir önceki yıla göre artıģ gözlenmiģtir. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 2: SOSYAL YAPI Sayfa 51 / 409

53 Köy Nüfusunun Toplam Nüfus Ġçindeki Oranı (%) ġehir Nüfusunun Toplam Nüfus Ġçindeki Oranı (%) 48,14 37,26 34,77 33,99 38,35 24,47 51,86 62,74 65,23 66,01 61,65 75,53 Afyonkarahisar Kütahya Manisa UĢak TR33 Bölgesi Türkiye Grafik 2.4: 2009 Yılı Türkiye ve TR33 Bölgesi nde Şehir ve Köy Nüfusunun Toplam Nüfusa Oranı (%) Kaynak: TÜĠK, , 2008 ve 2009 yıllarındaki kentleģme oranları Bölge illeri bazında incelendiğinde kentleģme oranında en fazla artıģa Kütahya ilinde rastlanmaktadır yılında %50 nin altında bulunan kent nüfusu, 2009 sonunda %63 e ulaģmıģtır. Manisa ve UĢak ta da son 10 yılda bu oran ortalama %10 civarında artıģ göstermiģtir. Bölge içinde kentleģmeye en hevessiz görünen Afyonkarahisar da ise kent nufusu oranı 2000 yılında %45 lerde iken 2009 verilerine göre toplamda %6 lık bir artıģ göstererek %52 seviyesine yaklaģmıģtır. UĢak, Bölge illeri içinde kentleģme oranı en yüksek il unvanını 2000 yılından beri elinden bırakmamıģtır. Bunun en önemli nedeni ise sanayileģme olarak görülmektedir Köy Nüfusunun Toplam Nüfus Ġçindeki Oranı (%) ġehir Nüfusunun Toplam Nüfus Ġçindeki Oranı (%) 2008 Köy Nüfusunun Toplam Nüfus Ġçindeki Oranı (%) ġehir Nüfusunun Toplam Nüfus Ġçindeki Oranı (%) 54,23 51,46 43,28 43,52 47,98 35,1 48,99 38,67 35,9 34,88 39,45 25,04 45,77 48,54 56,72 56,48 52,02 64,9 51,01 61,33 64,1 65,12 60,55 74,96 Grafik 2.5: Yılları Türkiye ve TR33 Bölgesi nde Şehir ve Köy Nüfusunun Toplam Nüfusa Oranı (%) Kaynak: TÜĠK TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 2: SOSYAL YAPI Sayfa 52 / 409

54 Yaş Gruplarına ve Cinsiyete Göre Nüfus TR33 Bölgesi nde yaģayan halk yaģ gruplarına göre sınıflandırıldığında, nüfusun %68 inin üretken (çalıģabilir) nüfus olduğunu söyleyebiliriz. ÇalıĢabilir nüfusun yüksek seviyede olmasının, kaynakların daha çok üretime aktarılmasına olanak verdiği varsayıldığı halde bu durum istihdama da yansıdığı oranda anlam kazanır. Yansımayan kısım ise toplumsal problemlerin baģında gelen iģsizlik sorununa neden olur. TR33 Bölgesi illerindeki nüfusun yaģ grupları bazında dağılımı Tablo 2.7 ve Grafik 2.6 da yer almaktadır. Tablo 2.7: 2009 Yılı İtibarıyla TR33 Bölgesi ve İllerindeki Nüfusun Yaş Gruplarına Göre Dağılımı Yaş Grupları Afyonkarahisar Kütahya Uşak Manisa TR33 Bölgesi 0-14 yaģ yaģ yaģ ve üzeri Toplam Kaynak: TÜĠK, 2009 TR33 Bölgesi nde yer alan illerin ortanca yaģlarına baktığımızda Bölge nüfusunun Türkiye ortalamasına göre yaģlı olduğu sonucuna varılmaktadır. Tablo 2.8 e göre, Bölge nüfusunun yarısının 32 yaģın altında, yarısının da üstünde olduğu söylenebilir. Türkiye nin sahip olduğu genç nüfusun giderek azalması önümüzdeki yıllarda TR33 Bölgesi nin dezavantajları arasında yerini alacaktır. 9% 23% 0-14 yaģ yaģ 68% 65 yaģ ve üzeri Grafik 2.6: 2009 Yılı İtibarıyla TR33 Bölgesi Nüfusunun Yaş Grupları Bazında Dağılımı (%) Kaynak: TÜĠK, 2009 Bölge nüfusunun cinsiyete göre dağılımı Türkiye ortalamasından önemli ölçüde bir sapma göstermemekle birlikte, TR33 Bölgesi nde yaģayan kadın oranı, Bölge de yaģayan erkek oranına hemen hemen eģittir. Tablo 2.8: Türkiye ve TR33 Bölgesi İlleri Cinsiyet Bazında Ortanca Yaş Kadın Erkek Toplam Afyonkarahisar 30,5 29,1 29,7 Kütahya 34,1 31,9 33,0 Manisa 33,0 31,3 32,1 UĢak 33,4 32,1 32,7 Kaynak: TÜĠK, 2009 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 2: SOSYAL YAPI Sayfa 53 / 409

55 Erkek Kadın Afyonkarahisar 49,65 50,35 Kütahya Manisa 50,28 49,72 UĢak 49,71 50,29 TR33 Bölgesi 50,01 49,99 Türkiye 50,25 49,75 Grafik 2.7: 2009 Yılı Türkiye ve TR33 Bölgesi nde Nüfusun Cinsiyete Göre Dağılımı Kaynak: TÜĠK, Demografik Göstergeler Evlenme İstatistikleri TR33 Bölgesi illerinde evlenen çift sayısı incelendiğinde dört ilde de 2001 ile 2009 yılları arasında bir azalma yaģandığı gözlenmektedir. Tablo 2.9: 2001, 2008 ve 2009 Yılları İtibarıyla TR33 Bölgesi nde Evlenen Çift Sayısı Afyonkarahisar Kütahya Manisa UĢak TR33 Bölgesi Kaynak: TÜĠK Tablo 2.10: 2001 Yılı TR33 Bölgesi İllerinde Ortalama Evlenme Yaşı ve Ortalama İlk Evlenme Yaşı Ortalama Evlenme Yaşı Ortalama İlk Evlenme Yaşı Erkek Kadın Erkek Kadın Afyonkarahisar 24,8 21,1 23,1 20,2 Kütahya 24,9 21,2 23,0 20,0 Manisa 26,5 22,4 24,9 21,4 UĢak 26,3 22,4 23,6 20,8 TR33 Bölgesi 25,7 21,8 23,8 20,7 Türkiye 27,1 22,9 25,5 22,2 Kaynak: TÜĠK TÜĠK tarafından derlenen ortalama evlenme yaģı istatistikleri TR33 Bölgesi için karģılaģtırıldığında Bölge deki ortalama evlenme yaģının yılları arasında yükselen bir grafikle Türkiye ortalamasına yaklaģtığı görülmektedir. Erkekler için 2001 yılında 25,7 olan ortalama evlenme yaģı 2009 yılında 27,3 e yükselmiģ, 2010 Ocak-Mart döneminde ise 28,4 e kadar çıkmıģtır. Aynı dönem için Türkiye ortalaması 28,8 dir. Bölge illeri arasında erkeklerde en düģük evlenme yaģı ortalaması Afyonkarahisar ve Kütahya ya ait olup Manisa TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 2: SOSYAL YAPI Sayfa 54 / 409

56 ve UĢak ta erkeklerin daha ileri yaģta evlendiği sonucu ortaya çıkmaktadır. Ancak Kütahya da 2010 Ocak-Mart döneminde erkeklerin ortalama evlenme yaģının 29,1 olarak tespit edilmesi bu durumun giderek değiģtiğini göstermektedir. Tablo 2.11: 2009 Yılı TR33 Bölgesi İllerinde Ortalama Evlenme Yaşı ve Ortalama İlk Evlenme Yaşı Ortalama Evlenme Yaşı Ortalama İlk Evlenme Yaşı Erkek Kadın Erkek Kadın Afyonkarahisar 26,7 22,9 24,4 21,4 Kütahya 27,0 23,4 24,6 21,7 Manisa 27,8 23,9 25,7 22,5 UĢak 27,8 24,2 24,9 22,0 TR33 Bölgesi 27,3 23,6 25,1 22,0 Türkiye 28,3 24,3 26,3 23,0 Kaynak: TÜĠK Kadınların ortalama evlenme yaģları da 2001 yılından bugüne dek erkeklerle benzer bir değiģim göstermiģtir yılında Türkiye ortalaması 22,9, TR33 Bölgesi ortalaması ise 21,8 iken 2009 a gelindiğinde Türkiye çapında 24,3 e TR33 Bölgesi nde ise 23,6 ya yükselmiģtir Ocak-Mart dönemi verileri ise kadınların ortalama evlenme yaģının TR33 Bölgesi için 24,2 ye ulaģtığını göstermektedir. Afyonkarahisar, Bölge de kadınların en erken yaģta evlendiği il olarak göze çarparken UĢak, kadınların ortalama evlenme yaģının en yüksek olduğu Bölge ilidir. Yine Kütahya, 2010 un ilk üç ayında UĢak ile aynı ortalamayı yakalamıģtır. Kaba evlenme hızı kavramı, kiģiye düģen evlenme sayısını ifade eder. 2007, 2008 ve 2009 yılları için ulaģılan verilerde kaba evlenme hızının hem Türkiye çapında hem de TR33 Bölgesi nde düģtüğü gözlenmiģtir. TR33 Bölgesi genelinde bin kiģiye düģen evlenme sayısı her üç yıl için de Türkiye ortalamasının altında kalırken, Afyonkarahisar ili için bu durum geçerli değildir. Hem TR33 Bölgesi illeri hem de Ege Bölgesi illeri içinde en yüksek Kaba evlenme hızına sahip olan Afyonkarahisar da bu oran Türkiye ortalamasının da üzerinde seyretmektedir. 8,9 7,39 7,56 8,25 7,93 8,23 Grafik 2.8: 2009 Yılı Türkiye ve TR33 Bölgesi Kaba Evlenme Hızı (Binde) Kaynak: Nüfus ve VatandaĢlık ĠĢleri Genel Müdürlüğü TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 2: SOSYAL YAPI Sayfa 55 / 409

57 1,33 1,38 1,28 1,44 1,42 1,48 1,4 1,7 1,63 1,59 2,42 2,18 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Boşanma İstatistikleri TR33 Bölgesi ndeki boģanma istatistiklerine göre, yılları arasında Manisa ve Kütahya da boģanan çift sayısında artıģ yaģanırken, Afyonkarahisar ve UĢak ta gerçekleģen boģanmalarda azalma gözlenmiģtir. Tablo 2.12: 2001, 2008 ve 2009 Yılları TR33 Bölgesi ve İllerinde Boşanan Çift Sayısı Afyonkarahisar Kütahya Manisa UĢak TR33 Bölgesi Kaynak: TÜĠK Kaba boģanma hızı, bin kiģilik nüfusa düģen boģanma sayısını ifade eder. Son iki yılın boģanma istatistikleri incelendiğinde TR33 Bölgesi ndeki boģanma ortalamasının Türkiye ortalaması düzeyinde seyrettiği ancak iller bazında incelendiğinde farklılıklar olduğu görülmektedir. Özellikle UĢak ta boģanma hızının çok yüksek olduğu göze çarpmaktadır yılında 2,42 lik oranıyla tüm iller içinde boģanma hızında Aksaray ve Ġzmir in ardından 3. sırada yer alan UĢak, 2009 yılında bu oranın 2,18 e gerilemesine rağmen boģanma hızında halen Türkiye ve TR33 Bölgesi ortalamalarının oldukça üzerindedir. Bölge illeri arasında boģanma hızı en düģük il Kütahya iken Manisa daki oran Bölge ortalamasına yakındır yıllarıyla ilgili Grafik 2.9 incelendiğinde 2009 yılında hem Türkiye de hem de TR33 Bölgesi nde kaba boģanma hızında gözle görülür bir artıģ meydana geldiği söylenebilir Grafik 2.9: 2008 ve 2009 Yılları Türkiye ve TR33 Bölgesi Kaba Boşanma Hızı (Binde) Kaynak: TÜĠK Türkiye genelindeki boģanmaların çoğunda olduğu gibi, TR33 Bölgesi nde gerçekleģen boģanmaların sebebi de %97 geçimsizlik olarak bildirilmiģ olup Bölge de bu konuyla ilgili daha detaylı bir çalıģmaya rastlanmamıģtır. TR33 Bölgesi nde boģanmaya en fazla 6-10 yıl arası evli kalmıģ çiftler ile evliliği 16 yılı geçmiģ çiftlerde rastlanmıģtır. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 2: SOSYAL YAPI Sayfa 56 / 409

58 İntihar İstatistikleri Türkiye ve TR33 Bölgesi nde gerçekleģen intihar vakası sayısı, 2000 ve 2008 yılları için cinsiyete göre ayrılarak Tablo 2.13 te sıralanmıģtır. Tablo 2.13: 2000 ve 2008 Yılları Türkiye ve TR33 Bölgesi İntihar İstatistikleri Erkek Kadın Toplam Erkek Kadın Toplam Afyonkarahisar Kütahya Manisa UĢak TR33 Bölgesi Türkiye Kaynak: TÜĠK Buna göre, yılları arasında Türkiye deki intihar sayısının yaklaģık %56 arttığı dikkati çekmektedir. TR33 Bölgesi nde ise aynı dönemde intihar sayısındaki artıģ çok daha fazla gerçekleģerek %87 olmuģtur. Özellikle Kütahya daki intihar sayısı 2008 yılında 2000 yılındaki sayının üç katına çıkmıģtır. Ġntihar vakalarındaki cinsiyet ayrımı bu dönem içinde daha belirgin hale gelmiģ, intihar eden erkeklerle intihar eden kadınlar arasındaki fark iyice artmıģtır. Kaba intihar hızı, bin kiģiye düģen intihar sayısını ifade eder ve 2008 yılları için hesaplanan kaba intihar hızları Tablo 2.14 teki gibidir. Tablo 2.14: 2007 ve 2008 Yılları Türkiye ve TR33 Bölgesi İçin Kaba İntihar Hızı (Binde) Afyonkarahisar 2,41 5,43 Kütahya 5,72 5,22 Manisa 3,63 4,62 UĢak 5,07 5,09 TR33 Bölgesi 3,92 4,99 Türkiye 3,98 3,96 Kaynak: TÜĠK Buna göre, intihar oranının UĢak ve Kütahya da yüksek olduğu gözlenmektedir. Afyonkarahisar da ise 2007 yılında oldukça düģük sayılabilecek olan 2,41 lik intihar oranı bir sene içinde iki katına yükselerek Afyonkarahisar ı Bölge nin intihar oranı en yüksek ili haline getirmiģtir. Manisa daki oranın da 2008 yılında artıģ göstermesi sonucu TR33 Bölgesi nin tümüne bakıldığında Türkiye ortalamasının üzerinde bir kaba intihar hızına sahip olduğu görülmektedir. TR33 Bölgesi nde meydana gelen intihar vakalarının önde gelen nedenleri hastalık, aile içi geçimsizlik ve geçim zorluğu olarak belirtilmiģtir Göç Göç, ekonomik, dini, siyasi, sosyal ve diğer sebeplerle bireylerin veya toplulukların bir yerleģim yerinden baģka bir yerleģim yerine gitmesi ve yerleģmesidir. Net göç, her ilin aldığı göç ile verdiği göç arasındaki fark olarak hesaplanmaktadır. Bir ilin aldığı göçün verdiği göçten fazla olması durumunda net göç pozitif, tersi durumda ise negatif olmaktadır. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 2: SOSYAL YAPI Sayfa 57 / 409

59 TR33 Bölgesi nde yılları arasındaki göç hareketleri Tablo 2.15 ve 2.16 da iller bazında ortaya konulmuģtur. Tablo 2.15: 2000 Yılı Genel Nüfus Sayımına Göre TR33 Bölgesi İllerinin Net Göçleri ve Net Göç Hızları (%) İl Adı Net Göç Net Göç Hızı (%) Afyonkarahisar ,55 Kütahya ,76 Manisa ,21 UĢak ,9 Kaynak: TÜĠK, 2009 Afyonkarahisar ın yılları arasındaki göç hareketleri incelendiğinde oldukça farklı bir durum ortaya çıkmaktadır yılında TR33 Bölgesi illeri içinde en fazla göç veren il olan Afyonkarahisar, 2009 yılına gelindiğinde daha istikrarlı bir nüfusa ulaģmıģ, il dıģına vermiģ olduğu net göçle Bölge ortalamasının altında kalmıģtır. Kütahya da 2000 yılı verilerine göre göç hareketi minimum seviyede iken yılları arasındaki sonuçlara bakıldığında binde -5,09 net göç hızı dikkat çekmektedir. Bu durum, Kütahya nın TR33 Bölgesi nin en çok göç veren ili olduğu sonucunu ortaya çıkarmaktadır. Manisa ilinin aldığı göç ile verdiği göç arasındaki fark 2000 yılında pozitifken 2009 yılında negatife dönüģmüģtür yılı öncesinde Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgelerinden Manisa ya gelip yerleģenler ile 1989 yılında Balkanlar dan göç edenler il nüfusunun önemli kısmını oluģturmaktadır. Yine ildeki askeri birlikler ve Celal Bayar Üniversitesi nin varlığı kent nüfusunu çeģitlendiren ve artıran faktörler arasındadır. UĢak ilinin nüfus yapısı çevre illerden gelen göçlerle ĢekillenmiĢ olmasına rağmen yılları arasında önemli bir göç hareketi gözlenmemiģtir. Battaniye üretiminde söz sahibi olan ilin aldığı göçler arasında, özellikle 1980 lerde dokumacılığın yaygın olduğu Adıyaman ın Besni ilçesinden yapılan göç öne çıkmaktadır. Verdiği göçe örnek olarak da Karahallı ilçesinde tekstille uğraģanların büyük kısmının 2000 li yıllarda tekstilin daha yoğun olduğu Ġstanbul a göç etmeleri gösterilebilir. UĢak ın son durumu değerlendirildiğinde 2006 yılında kurulan ve kendini hızla geliģtiren UĢak Üniversitesi nin Ģehre göç çekme potansiyeli göz ardı edilmemelidir yılları arasındaki göç verileri TR33 Bölgesi açısından değerlendirildiğinde Türkiye nin batısında yer alan bölgeler arasında net göç hızı sıfırın altında olan tek bölge olduğu görülmektedir yılları arasında Bölge de en fazla değiģikliğin binde -5,09 seviyesindeki net göç hızıyla Kütahya ilinde gerçekleģtiği gözlenmektedir. Afyonkarahisar ve UĢak ta ise net göç hızı yine negatif olmasına rağmen verilen göç ile alınan göç arasındaki fark nispeten düģüktür. Tablo 2.16: Yılları Arası TR33 Bölgesi ve İlleri Göç İstatistikleri Net Göç Hızı (Binde) Kaynak: TÜĠK, 2009 Afyonkarahisar Kütahya Manisa Uşak TR33 Bölgesi Aldığı Göç Verdiği Göç Net Göç ,89-5,09-4,11-2,83-3,86 Grafik 2.10 da 2009 yılı verileri değerlendirilerek TR33 Bölgesi ile diğer Düzey 2 bölgeleri arasındaki göç alıģveriģi özetlenmiģtir. Buna göre; TR33 Bölgesi nin en çok göç TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 2: SOSYAL YAPI Sayfa 58 / 409

60 aldığı bölgeler sırasıyla %19 ile TR31 Bölgesi, %10 ile TR32 Bölgesi (Aydın, Denizli, Muğla), %9 ile TR41 Bölgesi (Bursa, EskiĢehir, Bilecik) ve yine %9 ile TR10 Bölgesi (Ġstanbul) dur. En çok göç verdiği bölgeler ise sırasıyla %23 ile TR10 Bölgesi, %11 ile TR31 Bölgesi, %10 ile TR32 Bölgesi ve TR41 Bölgesi ve %9 ile TR51 Bölgesi (Ankara) dır. Bölge illerinin diğer illerle göç iliģkisi ise Tablo 2.17 de verilmektedir. TR33 Bölgesi'nin Göç Aldığı Bölgeler TR33 Bölgesi'nin Göç Verdiği Bölgeler Diğer 36% TR31 19% Diğer 27% TR31 23% TR32 10% TR32 10% TR41 10% TR10 9% TR22 5% TR61 7% TR51 5% TR41 9% TR10 11% TR22 5% TR51 5% TR61 9% Grafik 2.10: 2009 Yılı İtibarıyla TR33 Bölgesi nin Aldığı ve Verdiği Göçün Bölgelere Göre Dağılımı (%) Kaynak: TÜĠK, 2009 Tablo 2.17: Yılları TR33 Bölgesi İllerinin En Çok Göç Aldığı ve Göç Verdiği İller En Çok Göç Aldığı Ġller En Çok Göç Verdiği Ġller Kaynak: TÜĠK, 2009 Afyonkarahisar Kütahya Manisa Uşak Denizli Bursa Ġzmir Ġzmir Ġzmir Ġzmir Ġstanbul Manisa Ġstanbul Ġstanbul Balıkesir Kütahya Ġzmir Ġzmir Ġzmir Ġzmir Ġstanbul Ġstanbul Ġstanbul Ġstanbul Denizli Bursa Balıkesir Manisa Manisa aldığı toplam göçün %40 ını, Afyonkarahisar %28 ini, Kütahya %30 unu, UĢak ise %36 sını listede sıralanan illerden almıģtır. En çok göç verilen illerin toplam verilen göçe oranı ise Manisa için %44, Afyonkarahisar için %30, Kütahya için %39, UĢak için ise %34 tür. Ancak bu veriler sadece yılları arasındaki nüfus hareketini ortaya koymaktadır. TR33 Bölgesi illerinin nüfus yapıları incelendiğinde Afyonkarahisar nüfusunun yalnızca %8 lik bölümünü göç etmiģ kiģilerin oluģturduğu ve genel olarak göç oranının düģük olduğu gözlenmektedir. Diğer illerden göç edip Afyonkarahisar da yaģayanlar arasında kiģi ile Konyalılar ilk sırayı alırken, EskiĢehir de yaģayan Afyonkarahisarlı ise bu iki il arasındaki göç hareketinin en somut kanıtıdır. Kütahya nüfusunun yaklaģık %12 sini baģka illerden göç edenler oluģturmaktadır. Bu dilim içinde en büyük pay kiģi ile Afyonkarahisarlılar a aittir. UĢak ta ikamet edenlerin i baģka illerden göç etmiģ olup il TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 2: SOSYAL YAPI Sayfa 59 / 409

61 nüfusunun yaklaģık %20 si göç edenlerden oluģmaktadır. UĢak taki göçü oluģturan iller arasında Kütahyalılar kiģi ile birinci, Manisalılar kiģi ile ikinci, Afyonkarahisarlılar ise kiģi ile üçüncü sırada yer almaktadır. Bölge de iç göçlere bağlı olarak kent nüfusları artarken, kırsal nüfus azalmaktadır. Köy ve beldelerde yaģayanların, kentlerin iģ, eğitim ve sağlık bakımından çekiciliği ve mevcut hayat Ģartlarının elveriģsizliği gibi nedenlerle il ve ilçe merkezlerine doğru göç ettiği gözlenmektedir. Bu göçler plansız ve çarpık kentleģme, konut sorunu, tarımsal üretimde azalma, kayıt dıģı ekonomide artıģ gibi pek çok problemi de beraberinde getirmektedir. Göç veren bölgelerin ekonomik Ģartları ile eğitim, sağlık, güvenlik ve altyapı hizmetlerinin etkinliğinin ve ulaģılabilirliğinin artırılması; kırsal alanda yöresel ekonomik potansiyeller değerlendirilerek, yörelere uygun yatırım ve üretim imkânlarını araģtırıp bu yönde teģvik ve yönlendirmeler yapılması ve göç edenlerin altyapısı hazırlanmıģ yerleģim alanlarına yönlendirilmesi gibi önlemlerle göç konusu kontrol altına alınabilir. Nüfusa kayıtlı olunan il ile ikamet edilen il karģılaģtırması yapıldığında Manisa da ikamet edenlerin %75,7 sinin Manisa nüfusuna kayıtlı olduğu görülmektedir. Bu oran Afyonkarahisar için %91,6 olup Afyonkarahisar da yaģayan her on kiģiden dokuzunun Afyonkarahisar nüfusuna kayıtlı olduğu anlamına gelmekle birlikte Türkiye ortalaması olan %62,2 nin oldukça üzerindedir. Kütahya da yaģayanların %86,9 u, UĢak ta yaģayanların ise %82,3 ü ikamet ettikleri ilin nüfusuna kayıtlı kiģilerdir. Bu durum değerlendirildiğinde genel olarak Bölge halkının doğduğu, büyüdüğü ve kendi Ģehri olarak nitelendirdiği ilden ayrılmaya pek gönüllü olmadığı sonucu ortaya çıkmaktadır. Ayrıca TR33 Bölgesi nin özgün kaynaklarının yeterince meydana çıkarılamadığı, tanıtımının yapılamadığı ve Bölge nin diğer bölgeler gözünde göç çekebilecek cazibeye sahip olarak algılanmadığı da söylenebilir. Bölge nin yurtdıģına verdiği göç incelendiğinde 1960 lı yılların baģında Avrupa'ya baģlayan göç hareketinde Afyonkarahisar ın Emirdağ ilçesinden ilk göçmenlerin ağırlıkla Belçika'ya gittiği dikkati çekmektedir döneminde Afyonkarahisar ın yıllık nüfus artıģ hızının Türkiye ortalamasının oldukça altında seyretmiģ olması ilçeden Belçika'ya göçün sürekli artarak devam ettiğinin göstergesi olarak sayılabilir. Avrupa ülkeleri ve özellikle Belçika'da Emirdağ ve civar köylerinden göç etmiģ kalabalık bir Emirdağlı topluluğu bulunmaktadır Belçika da yaklaģık olarak 100 bin Emirdağ kökenli kiģinin yaģadığı tahmin edilmektedir 2.2. Kültür Kütüphane Türkiye genelinde ve TR33 Bölgesi nde kütüphane sayısında yılları arasında önemli bir düģüģ gözlenmiģtir. Türkiye de tan ya gerileyen kütüphane sayısı TR33 Bölgesi içinde %23 azalmıģtır. Afyonkarahisar da bulunan kütüphane sayısı yarı yarıya azalırken, Kütahya, kütüphanelerinin sayısını 13 ten 18 e yükseltmeyi baģarmıģtır. Manisa Ġl Kültür ve Turizm Müdürlüğü nden alınan son verilere göre, 2010 yılı itibarıyla kütüphane sayısının mahalli idarelerin açtığı kütüphanelerle birlikte 30 adet olduğu tespit edilmiģtir. Kitap sayısında 2000 ile 2008 yılları arasında ufak bir artıģ görülmüģ olmasına rağmen kütüphaneden yararlanma sayısında hem TR33 Bölgesi illerinde hem de Türkiye genelinde ciddi bir düģüģ göze çarpmaktadır. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 2: SOSYAL YAPI Sayfa 60 / 409

62 Tablo 2.18: 2008 Yılı Türkiye ve TR33 Bölgesi ndeki Kütüphane ve Kitap Sayısı ile Kütüphanelerden Yararlanma ve Ödünç Alınan Kitap Sayısı Kütüphane Yararlanma Ödünç Alınan Kitap Kitap Sayısı Sayısı Sayısı Sayısı Afyonkarahisar Kütahya Manisa UĢak TR33 Bölgesi Türkiye Kaynak: TÜĠK Müze Manisa Müzesi, Afyonkarahisar Müzesi, Kütahya Müzesi, Kossuth Evi Müzesi, Çini Müzesi, UĢak Müzesi ve UĢak Atatürk ve Etnografya Müzesi TR33 Bölgesi nin Kültür ve Turizm Bakanlığı na ait müzeleridir. Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü nün denetiminde bulunan özel müzelerden TR33 Bölgesi sınırları içinde bulunanlar ise Afyonkarahisar da Bolvadin Müzesi ve Zafer Müzesi; Kütahya da ise Dumlupınar Müzesi, Dumlupınar Üniversitesi Müzesi, Kütahya Jeoloji Müzesi, Kütahya Kent Tarihi Müzesi, TavĢanlı Belediyesi Müzesi ve Tugay Kültür Sanat ve Arkeoloji Müzesi dir ( Bu müzeler Bölge nin zengin tarihini ve kültürünü gözler önüne sermektedirler. Tablo 2.19 da yer alan 2008 yılı TÜĠK verileri yalnızca Kültür ve Turizm Bakanlığı na ait TR33 Bölgesi müzelerini kapsamaktadır. Bu tabloya göre, toplam ziyaretçi sayısının %73 ünü karģılayan Kütahya, müzelerine en fazla ziyaretçi çeken il olarak öne çıkmaktadır. TR33 Bölgesi nde 2007 yılında müzeleri ziyaret eden kiģi sayısı 130 bin civarındayken 2008 yılında 80 bin düzeyine gerilemiģtir. Bu gerilemenin sebebi Manisa Müzesi ni ziyaret eden kiģi sayısının bir yıl içinde 72 binden 11 bine düģmesidir. Kültür varlıklarının korunmasına ve tanıtılmasına gereken önemin verilmemesi bu düģüģün baģlıca nedeni olarak gösterilebilir. Tablo 2.19: 2008 Yılı Türkiye ve TR33 Bölgesi Müzecilik İstatistikleri Müze Sayısı Eser Mevcudu Ziyaretçi Sayısı Afyonkarahisar Kütahya Manisa UĢak TR33 Bölgesi Türkiye Kaynak: TÜĠK Sinema TR33 Bölgesi nde 2008 yılında mevcut olan sinema salonu sayısı, Türkiye deki toplam sinema salonu sayısının %3 ünü oluģturmaktadır yılında TR33 Bölgesi nde 13 adet olan bu sayı 2008 e gelindiğinde 45 e ulaģmıģtır. Seyirci sayısında ise TR33 Bölgesi nin payı %1,4 civarındadır. Sinema salonlarının sayısının artıģıyla paralel Ģekilde seyirci sayısı 2001 yılındaki seyirci sayısının 3 katına ulaģmıģtır yılı TÜĠK verilerine göre, Türkiye de sinema salonu baģına düģen seyirci sayısı iken TR33 Bölgesi için bu sayı tir. Salon baģına düģen seyirci sayısı kiģiye yakın olan Afyonkarahisar ın, Bölge illeri içinde sinema salonları en fazla dolan il olduğunu söylemek mümkündür. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 2: SOSYAL YAPI Sayfa 61 / 409

63 Tablo 2.20: 2008 Yılı Türkiye ve TR33 Bölgesi Sinema İstatistikleri Sinema Salonu Koltuk Sayısı Seyirci Sayısı Sayısı Gösteri Başına Seyirci Sayısı Afyonkarahisar Kütahya Manisa UĢak TR33 Bölgesi Türkiye Kaynak: TÜĠK Gösteri sayısı, tabloda yer almamakla birlikte TR33 Bölgesi nin geneli için 2008 yılında 890 olarak tespit edilmiģtir. Bölge illeri arasında en fazla gösteriye yer verilen il ise Afyonkarahisar olmuģ, Kütahya ve Manisa da gösteri sayısının nüfusa oranla yetersiz kaldığı görülmüģtür. Gösteri baģına düģen seyirci sayısına bakıldığında TR33 Bölgesi ortalamasının 489 kiģiyle Türkiye ortalaması olan 973 kiģinin yarısı kadar olduğu dikkati çekmektedir. Bölge illerinden Türkiye deki gösteri baģına düģen ortalama seyirci sayısına az da olsa yaklaģabilen tek ilin Kütahya olduğu görülmektedir. Sıralanan veriler, genel olarak Bölge halkında sinema kültürünün yeterince yerleģmemiģ olduğunu göstermektedir. Buna sebep olarak sinema alıģkanlığının oturmamıģ olmasının yanı sıra, tanıtım yetersizliği, bilet ücretlerinin yüksek olması ve gösterilen filmlerle yöre halkının beğenilerinin uyuģmaması gösterilebilir Tiyatro Bölge de bulunan tiyatro salonu sayısı sadece 9 adet olup bunların beģ tanesi Manisa ilinde yer almaktadır. GerçekleĢtirilen tiyatro gösterisi sayısına bakıldığında Afyonkarahisar da salon baģına düģen gösteri sayısının oldukça yüksek olduğu ortaya çıkmaktadır. Gösteri baģına düģen seyirci sayısı ise tiyatroya olan ilgiyi ortaya koyan gösterge olmakla birlikte en yüksek seyirci sayısı UĢak ilindedir. Ancak, Tablo 2.21 e baktığımızda Türkiye ortalaması 194 olan bu sayının Kütahya ili için 66 ile sınırlı kaldığı gözlenmiģ olup Kütahya da ciddi anlamda tiyatroyu teģvik edici yöntemlere baģvurulması gerektiği söylenebilir. Nüfusu 500 bini aģan bir ilde bir yıl boyunca tiyatroya giden kiģi sayısının ile sınırlı kalması kültürel geliģmiģlik açısından büyük bir eksikliktir. Tablo 2.21: Türkiye ve TR33 Bölgesi Tiyatro İstatistikleri Salon Sayısı Koltuk Sayısı Gösteri Sayısı Seyirci Sayısı Gösteri Başına Düşen Seyirci Sayısı Afyonkarahisar Kütahya Manisa UĢak TR33 Bölgesi Türkiye Kaynak: TÜĠK TR33 Bölgesi nde tiyatronun gereken ilgiyi görmemesinin baģlıca nedenleri altyapı eksikliği, giriģimcilikteki eksiklik, kültür derneklerinin sayısının ve etkinliğinin yetersiz kalması ve tiyatro bilincini oluģturmaya yönelik çalıģmaların yetersizliği olarak sıralanabilir. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 2: SOSYAL YAPI Sayfa 62 / 409

64 Kültür Merkezleri Kültür merkezleri, milli kültürün tanıtılması çerçevesinde, toplantılar, sergiler, kurslar, gösteriler, yarıģmalar, sesli ve görüntülü programlar düzenlemek; okuma alıģkanlığını ve fikir faaliyetlerini geliģtirici çalıģmalar yapmak, hologram ve yerel etnografya galerileri açmak ve bu amaçla özel ve tüzel kiģiliği haiz kurum ve kuruluģlarla ulusal ve uluslararası düzeyde iģbirliği yapmak üzere tasarlanmıģ üstyapılardır. TR33 Bölgesi nde hizmet veren kültür merkezleri Manisa daki Salihli Kültür Merkezi ile UĢak taki EĢme Kültür Merkezi dir. Halen yapımı devam eden Afyon Kültür Merkezi nin fiziksel gerçekleģme yüzdesi ise %40 seviyesindedir ( TR33 Bölgesi ndeki kültür merkezlerinin yetersizliği sinemadan tiyatroya, kültürel değerlerden el sanatlarına kültürün pek çok bileģenini olumsuz etkilemektedir Alışveriş Merkezleri Uluslararası AlıĢveriĢ Merkezleri Konseyi (ISCS) standartlarına göre AlıĢveriĢ Merkezleri ve Perakendeciler Derneği (AMPD) tarafından 2006 yılında yapılan Türkiye deki alıģveriģ merkezleri sınıflamasına göre, Afyonkarahisar, Kütahya, Manisa ve UĢak illerinde bu standartlara uygun alıģveriģ merkezi (AVM) bulunmamaktadır. Ġstanbul da ise 2 outlet, 5 eğlence odaklı olmayan AVM, 1 çok geniģ AVM, 7 geniģ AVM, 9 orta büyüklükte AVM ve 17 küçük AVM bulunmaktadır. Ġzmir de ise 1 Outlet, 3 orta büyüklükte AVM ve 5 küçük AVM bulunmaktadır. Ağustos 2010 itibarıyla TR33 Bölgesi nde Manisa nın Salihli ve Turgutlu ilçelerinde birer, Afyonkarahisar da 3, Kütahya da 1, UĢak ta ise 2 adet olmak üzere toplam 8 adet AVM hizmet vermektedir El Sanatları Afyonkarahisar da keçecilik, koģumculuk, at arabacılığı, hasır ve boyra örücülüğü, demircilik ve bakırcılık gibi el sanatları geçmiģteki değerlerini yitirmeye yüz tutmuģ olsalar da halıcılık, kilimcilik, yemenicilik, mermercilik ve örgücülük günümüzde de varlığını sürdürmektedir. Dazkırı, Dinar, Sandıklı ve ġuhut ilçelerinde, halıcılık bir aile ekonomisi haline gelmiģ, gelir kaynağı olmuģtur. Emirdağ köylerinde kilim ve zilinin yanı sıra çuval, gelin harharı, seccade, terki heybesi, yastık, cicim gibi eģyalar dokunmaktadır. Bayat ilçesinde dokunan kilimler ise Coğrafi Alan ĠĢareti belgeli olup ünü yurtdıģına uzanmıģtır. Ġscehisar ilçesinde yoğunlaģan mermercilik ise son yıllarda hızla geliģmekte, kullanım alıģkanlığı artmakta ve giderek yaygınlaģmaktadır. Kütahya nın simgesi ve onu bütün dünyaya tanıtan çinicilik bu ilin en önemli sanat dalı olmasının yanı sıra halkın önemli bir geçim kaynağı olma özelliği de taģımaktadır. Seramik ve çinicilik yapımı Kütahya'da ilk olarak Friglerle baģlayıp günümüze kadar geliģerek gelmiģtir. Çinicilikle paralel olarak geliģen seramiğin yanı sıra halı ve kilim dokumacılığı da öne çıkan el sanatları arasında yer almaktadır. Saray halıları adıyla anılan ve Osmanlıların en parlak döneminde üretilen Simav halıları, daha çok yaprak ve çiçek motifleriyle bezenmiģtir. Günümüzde daha çok Gediz ve ġaphane'de sürdürülen el dokumacılığında yalnızca bez üretilmektedir. Yine yöreye özgü yörük halıları, Aslanapa ilçesinin BayramĢah köyünde dokunmaktadır. Kütahya, Germiyan Beyliği ve Osmanlı saray giysilerinin etkisi altında kalmıģtır. Anadolu'da düğün giysisi olarak bir veya iki çeģit giysi varken, Kütahya'da Bindallı, Yolaklı, Dallı, Eğrimli, Çatkılı, TefebaĢı gibi pek çok çeģitleri bulunmaktadır. Kütahya da ayrıca elmas ve gümüģ iģlemeciliği ile oya iģlemeciliği de geleneksel el sanatları arasında varlığını sürdürmektedir. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 2: SOSYAL YAPI Sayfa 63 / 409

65 Manisa da baģta halıcılık olmak üzere, halen sürdürülen el sanatları mevcuttur. Yörede halı, kilim, cicim, sili ve çarpana gibi dokumacılık türleri ile güveç yapımı, ahģap at arabası yapımı, keçecilik, semercilik, bakırcılık gibi el sanatları varlığını günümüze kadar taģımayı baģarmıģtır. Halılar, Gördes, Kula, Demirci ve Yunt Dağı Halıları Ģeklinde, dokundukları yörenin adıyla anılmaktadır. Ayrıca Yunt Dağı, Kula, Sarıgöl ve Selendi köylerinde kilim dokumacılığı, Akhisar da keçecilik ve fonksiyonel ya da dekoratif amaçlı minyatür yaylı at arabası ve kağnı üretimi, Salihli Gökeyüp Kasabası nda güveç yapımı, Kula da bakırcılık yörede görülen diğer önemli el sanatlarıdır. UĢak ta el sanatları denince akla Ģüphesiz halıcılık ve kilimcilik gelmektedir. 16 yy. sonlarında Ģöhreti bütün Avrupa ya yayılan UĢak halılarının madalyonlu ve yıldızlı olarak iki çeģidi mevcuttur. UĢak halılarının en önemlilerinden biri olan madalyonlu halının boyu 10 metreye ulaģmaktadır. Madalyonların yıldız Ģeklini almasından sonra yıldızlı UĢak halıları meydana gelmiģtir. Bu tip halılara Avrupa daki müzelerde sıkça rastlamak mümkündür. EĢme kilimlerinin ünü Türkiye nin yanı sıra pek çok dünya ülkesine de yayılmıģ durumdadır. EĢme kilimleri genel olarak, AltınbaĢ, Toplu, Hürriyet, AlbaĢ, Selvili ve Namazlağ olarak gruplandırılmaktadır. EĢme ve köylerinde özellikle kıģ aylarında dokunan kilimlerde yün, pamuk, kıl, tiftik, gibi liflerden elde edilen iplikler kullanılır. EĢme kilimlerinde koçboynuzu, salkım, dal, eli belinde, bintepe, kıvrım, altınbaģ gibi pek çok desene yer verilmekle birlikte en yaygın kullanılan renkler ise kırmızı, yeģil, mavi, siyah, beyaz, lacivert ve kahverengidir Yerel Etkinlikler Tablo 2.22: Afyonkarahisar İlindeki Yerel Etkinlikler Takvimi Etkinlik Adı Yeri Tarihi Marsyas Müzik ve Sanat ġenliği Dinar Mayıs Uçurtma ġenliği Merkez 6 Mayıs Hamza ġeyh Dede yi Anma ve Hıdrellez Kültür Bayramı ġuhut Mayıs ın 3. Pazarı Karaadilli Geleneksel Yağlı GüreĢleri ġuhut Mayıs 4. Haftası Flamingo ve Yumurta Festivali BaĢmakçı Mayıs 4. Haftası TaĢpınar ġiir ve Hikaye AkĢamları Merkez Mayıs 1-4. Haftası Merfes-Ġscehisar Mermer Mozaik Mak. Araç Ekip. Festivali Ġscehisar Haziran Seyit Karaca Ahmet Sultanı Anma Etkinlikleri Ġscehisar 20 Haziran Dereçine Kültür Sanat ve Kiraz Festivali Sultandağı Haziran Kültür ve Sanat Festivali SinanpaĢa Haziran 4. Haftası Afyonkarahisar Jazz Festivali Merkez - Afyonkarahisar Klasik Müzik Festivali Merkez - Ayazin Turizm ġenliği Ġhsaniye Haziran Karamık Gölü Kültür ve Turizm ġenliği Çay Temmuz Meyfes (Meyvecilik Kültür ve Sanat Festivali) Sultandağı 1-10 Temmuz Kiraz Festivali Sultandağı Temmuz 1. Haftası ViĢne Festivali Çay Temmuz 2. Haftası Katmer ġenliği SinanpaĢa Temmuz 1. Haftası Bolvadin Geleneksel Kaymak Festivali Bolvadin Ağustos 1. Haftası Kültür-Sanat ve Patates Festivali Sandıklı 6 Ağustos Uluslararası Zafer Festivali Merkez Ağustos Ticaret ve Sanayi Fuarı (Zafer Fuarı) Merkez Ağustos AĢure Bayramı Merkez Muharrem Ayı 10. Günü ġuhut Zafer Yolu Kültür Sanat ġenliği ġuhut Ağustos Kültür ve DayanıĢma ġenliği Dinar Ağustos Kaynak: ÇeĢitli kaynaklardan derlenmiģtir. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 2: SOSYAL YAPI Sayfa 64 / 409

66 Tablo 2.23: Kütahya İlindeki Yerel Etkinlikler Takvimi Etkinlik Adı Yeri Tarihi KÜTAF-Tarım, Hayvancılık, Seracılık ve Süt Endüstrisi Fuarı Merkez Nisan Evliya Çelebi Satranç Turnuvası Merkez Mayıs 2.Haftası Geleneksel Hisarcık Kültür ve Sanat Festivali Hisarcık Haziran Gözleme Günü Simav Haziran Domaniç ġenlikleri ve Geleneksel Yağlı Pehlivan GüreĢleri Domaniç Haziran ġaban Dede Leblebi ve Bahar ġenliği TavĢanlı Haziran Altın Kiraz-ViĢne Kültür ve Sanat Festivali Pazarlar Haziran-Temmuz Kiraz-ViĢne Kültür ve Sanat Festivali ġaphane Temmuz 1.Haftası Kültür Festivali Çavdarhisar Temmuz ÜçbaĢ Sarımsak ve Kültür Festivali ġaphane 29 Temmuz Geleneksel Gediz Tarhana Festivali Gediz Ağustos Kütahya Dumlupınar El Sanatları ve Ticaret Fuarı Merkez Ağustos Linyit Kültür ve Sanat Festivali TavĢanlı Ağustos Bor Kültür ve Termal Turizm Festivali Emet 30 Ağustos-03 Eylül Simav Ticaret ve Turizm Panayırı Simav Ağustos Leblebi ve Kömür Festivali TavĢanlı 30 Ağustos 03 Eylül Hayme Ana yı Anma ve Göç ġenlikleri Domaniç Eylül 1.Haftası Altın Koza Kestane Festivali Simav Kasım Kaynak: ÇeĢitli kaynaklardan derlenmiģtir. Tablo 2.24: Manisa İlindeki Yerel Etkinlikler Takvimi Etkinlik Adı Yeri Tarihi Geleneksel Deve GüreĢi ġenlikleri Ahmetli 02 Mart Manisa Mesir Festivali Merkez Mart Kırkağaç Çam Mesiri Kırkağaç Mayıs 2.Haftası Çilek ve Kültür Sanat Festivali KöprübaĢı Mayıs Çağlak Festivali ve Zeytin ġenlikleri Akhisar Mayıs 3.Haftası Manisa Tarzanı Çevre Günleri Festivali Merkez 31 Mayıs 05 Haziran Karaelmas Kültür ve Sanat Festivali Soma Haziran 1.Haftası Börez Köyü Kiraz Festivali Gördes Haziran Uluderbent Kiraz Kültür ve Sanat Festivali AlaĢehir Haziran Pınar Köyü Kiraz Festivali Selendi Haziran 2.Haftası Adala ġeftali ve Kültür ġenliği Salihli Temmuz 2.Haftası Kavun Karpuz Festivali Gölmarmara Temmuz 4.Haftası Ağustos 1. Haftası Taytan Üzüm ve Kültür ġenliği Salihli Ağustos Bağbozumu ġenlikleri Saruhanlı 07 Eylül Sarıgöl Sultaniye Üzüm Festivali Sarıgöl Ağustos Bağbozumu ġenlikleri Turgutlu Eylül Cirit Festivali Selendi 03 Eylül Yunus Emre yi Anma Etkinlikleri Kula Eylül 1.Haftası Sinema Günleri Demirci Eylül 2. Haftası Gencer Yağlı Pehlivan GüreĢi ġenliği Ahmetli 04 Ekim Kültür ġenlikleri Ahmetli 06 Ekim Bağdatlı Sultan Alevi Kültür Tanıtma ve Kültür ġenliği Kula Ekim 2.Haftası ġiir Ġkindileri Salihli Kasım Kaynak: ÇeĢitli kaynaklardan derlenmiģtir. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 2: SOSYAL YAPI Sayfa 65 / 409

67 Tablo 2.25: Uşak İlindeki Yerel Etkinlikler Takvimi Etkinlik Adı Yeri Tarihi EĢme Kilim, Kültür ve Sanat Festivali EĢme Mayıs 4. Haftası Altın Çilek Kültür ve Sanat Festivali Sivaslı Mayıs 4.Haftası-Haziran 1.Haftası Ulubey Kanyon Kültür ve Turizm Festivali Ulubey Mayıs 4. Hafta Yörük ġenlikleri Banaz Haziran 1. Haftası Geleneksel Yayla ġenlikleri Merkez Haziran 1.Haftası Kiraz, Kültür, Sanat ve Ticaret Fuarı Banaz Haziran PınarbaĢı Kültür ve Sanat Festivali Sivaslı Temmuz KurtuluĢ Haftası Etkinlikleri Merkez 25 Ağustos-02 Eylül Clandras Dokuma ve Kültür Festivali Karahallı Eylül Kaynak: ÇeĢitli kaynaklardan derlenmiģtir Yöresel Tatlar Afyonkarahisar Afyonkarahisar ili, zengin bir mutfağa sahiptir. Sadece patlıcandan yapılan 22 çeģit yemeğin tespit edildiği ilde, 100 ün üzerinde yemek çeģidi bulunmaktadır. Özellikle hamur iģleri, haģhaģlı ve kaymaklı yiyecekler yöreye has özellikler taģımaktadır. Patlıcan Böreği, Özbek Pilavı, Paçık, Ġlibada Dolması, Sırt Dolması, ġakģuka, Zürbiye, Çullama Köfte, ġepit, Cızdırma, Katmer, ArabaĢı, Sakala Çarpan Çorba, Sırtsırta, Palize, Ağzıaçık, HaĢhaĢlı Börek, Kaymaklı Ekmek Kadayıfı, lokum ve sucuk çeģitleri Afyonkarahisar denince sayılmadan geçilemeyecek lezzetlerden bazılarıdır Kütahya Kütahya'da buğday ürünleri, hamur iģleri ve süt ürünleri beslenmenin temelini oluģturmaktadır. Ev makarnası denen eriģte, bulgur ve tarhana yörede en çok tüketilen yiyecekler arasındadır. Sıkıcık Çorbası, Cimcik, Tirit, Dolamber Böreği, Gökçümen Hamursuzu, Tosunum, Kızılcık Çorbası, Tekke Çorbası, Çene Çarpan Çorbası, ġipit, Ev Baklavası, Doldurma Kabak Tatlısı, Kaymaklı Hamur Tatlısı, Yufka Tatlısı, Su muhallebisi, sütlü incir tatlısı, Kötdür Tatlısı, Peluze, Ġrmikli Gül Tatlısı ve Namaz Lokması Kütahya nın en bilinen yemek ve tatlılarıdır. Mevsim sebzeleriyle genelde bilinen yemekler yapılır Manisa Sebze ve meyve çeģitliliğinin yanı sıra, malzemeleri çok taze kullanabilme imkanı da yöre mutfağının önemli bir özelliğini oluģturmaktadır. Et ve süt ürünleri de ana besinler olmakla beraber, Manisa mutfağının temelini sebze ve meyveler oluģturur. Bazı yemeklerle pide ve börek gibi hamur iģlerinde sebzeler ve değiģik bitkilerin et ile birlikte kullanıldığı görülse de yöre mutfağında zeytinyağlıların yeri baģkadır. Manisa Kebabı, Odun Köftesi, Simit Ekmeği, Ekmek Dolması, Semizotu, Enginar Dolması, Zerde, Nohutlu Mantı, Börülce Tarator, AlaĢehir Kapaması, Sinkonta, HöĢmerim, Mantar Tatlısı, ġevket-i Bostan, Kabaklı Pide, Kula Güveci, Kula ġekerli Pidesi ve yaprak sarması yörenin sevilen yemek ve tatlılarıdır. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 2: SOSYAL YAPI Sayfa 66 / 409

68 Uşak Ege ve Orta Anadolu etkisindeki UĢak mutfağı, sebze yemeklerinden çok tahıl ve erkeç denilen erkek keçi etine dayanmaktadır. Tarhana çorbası UĢak'ın en ünlü çorbasıdır. Yöreye ait geleneksel yemekler arasında Yumurta Sızdırması, Ciğerli Bulgur, TaĢ Kapama, HaĢhaĢ Sürtmesi, HaĢhaĢlı ve Tahanlı Peksimet, Cevizli Baklava, Bükme, Farkalla, Salatalık Yemeği, Döndürme, Arap AĢı, KeĢkek, Alaca Tene, Köpük Helva, HöĢmerim ve Tahin Helva yer almaktadır Spor Sporcu Sayıları TR33 Bölgesi nde lisanslı sporcuların %30 u bayan, %70 i erkek sporculardan oluģmaktadır. Lisanslı bayan sporcuların yalnızca %11 i, lisanslı erkek sporcuların ise %12 si faal olarak spor yapmaktadır. Bu durumda bayanların spor yapmaya erkekler kadar vakit ayırmadıkları ya da ayıramadıkları söylenebilir. Ailelerin kız çocuklarına karģı tutumlarındaki farklılığın da sporda iki cins arasındaki bu farka etkisi olabileceğini söylemek mümkündür. Ġllerdeki sporcu sayıları, illerin nüfusları ile doğru orantılı olarak değiģiklik göstermektedir. Tablo 2.26 ya bakarak spor konusunda Bölge illeri arasında bir geliģmiģlik sıralaması yapılamamaktadır. Tablo 2.26: Ağustos 2010 İtibarıyla TR33 Bölgesi Lisanslı ve Faal Sporcu Sayısı Lisanslı Faal Bayan Erkek Toplam Bayan Erkek Toplam Afyonkarahisar Kütahya Manisa UĢak TR33 Bölgesi Kaynak: Gençlik ve Spor Genel Müdürlüğü Kulüp Sayıları TR33 Bölgesi ndeki spor kulübü sayılarına bakıldığında 141 kulüp ile Manisa ilk sırayı alırken, Kütahya 97 ile ikinci, UĢak ise 77 ile 3. sırada yer almaktadır. TR33 Bölgesi nde nüfus/kulüp sayısı oranı hesaplandığında 43 kulübü olan Afyonkarahisar ın bu konuda oldukça yetersiz kaldığı açıkça görülmektedir. Tablo 2.27: Ağustos 2010 İtibarıyla TR33 Bölgesi ndeki Kulüp Sayıları İhtisas Müessese Okul Spor Kulübü Toplam Afyonkarahisar Kütahya Manisa UĢak TR33 Bölgesi Kaynak: Gençlik ve Spor Genel Müdürlüğü TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 2: SOSYAL YAPI Sayfa 67 / 409

69 Yaz Okulları Çocukları ve gençleri spora yönlendirmeyi, sporu sevdirmeyi, alkol, sigara, uyuģturucu ve kumar gibi kötü alıģkanlıklardan uzak tutmayı amaçlayan yaz spor okulları, spor dallarına uygun olarak yaģ gurubu çocuk ve gençlere hitap etmektedir. AĢağıda TR33 Bölgesi illerinde 2010 yazı için açılan yaz okulları spor branģları sıralanmıģtır. Afyonkarahisar Merkez: Basketbol, voleybol, badminton, boks, eskrim, karate, masa tenisi, taekwondo, vücut geliģtirme, atletizm, okçuluk, tenis, güreģ, judo, jimnastik Kütahya Merkez: Basketbol, voleybol, futbol, hentbol, eskrim, masa tenisi, badminton, taekwondo, karate, okçuluk, judo, güreģ, halk oyunları, jimnastik, yüzme, atletizm, boks, kickboks, bisiklet, halter, satranç, tenis, izcilik Manisa Merkez: Basketbol, jimnastik, boks, voleybol, güreģ, hentbol, okçuluk, yüzme, bilardo, futbol, atletizm, tenis, badminton, halk oyunları, masa tenisi, satranç, izcilik, dağcılık Akhisar AlaĢehir Demirci Gördes Sarıgöl Saruhanlı : Atletizm, güreģ, jimnastik, halk oyunları, okçuluk, masa tenisi, taekwondo : Karate, futbol : Futbol, voleybol, basketbol : Jimnastik, futbol : Futbol, jimnastik, masa tenisi, badminton : Taekwondo Uşak Merkez: Futbol, basketbol, voleybol, hentbol, atletizm, masa tenisi, badminton, jimnastik, taekwondo, karate Banaz : Basketbol, voleybol, hentbol, masa tenisi, badminton, jimnastik, taekwondo, karate EĢme : Basketbol, voleybol, hentbol, masa tenisi, badminton, jimnastik, taekwondo, karate Bölge İllerinde Spor Olanakları Afyonkarahisar Afyonkarahisar ilinde öncelikli spor branģları atletizm, basketbol, eskrim, güreģ, hentbol, karate, masa tenisi, voleybol, taekwondo, tenis, muay-thai ve wushu olarak sıralanmaktadır yılında faal olunan branģ sayısı 36 dır. Toplam lisanslı sporcudan ü faal olarak spor yapmaktadır. Bayan sporcular toplam sporcu sayısının sadece %30 luk kısmını oluģturmaktadır. En fazla lisanslı sporcunun bulunduğu branģlar voleybol ve basketboldur. Ġlçelerdeki toplam sporcu sayısı en fazla sporcu barındıran ilçe ise 986 kiģi ile Bolvadin dir. Afyonkarahisar Gençlik ve Spor Ġl Müdürlüğü ne ait il merkezindeki spor tesisleri kiģilik spor salonu, kiģilik stat, 2 adet çim saha, 1 adet sentetik çim saha ve açık tenis kortlarından oluģmaktadır. Ayrıca, Sandıklı, Ġhsaniye, ġuhut, Emirdağ, Bolvadin, Sultandağı ve Dinar ilçelerinde birer spor salonu mevcuttur. Ġlde toplam 12 adet çim yüzeyli, 3 adet sentetik çim yüzeyli, 7 adet toprak yüzeyli futbol sahası vardır yılında ilde kurulan 26 sporcu kapasiteli GüreĢ Eğitim Merkezi nde ise 19 yatılı, 10 gündüzlü toplam 29 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 2: SOSYAL YAPI Sayfa 68 / 409

70 öğrenci eğitim görmektedir. Ġlde farklı branģlarda görev yapan antrenör sayısı toplam 19 dur Kütahya Kütahya da toplam lisanslı sporcu içinde faal olarak spor yapan kiģi bulunmaktadır. Bayan sporcular toplam sporcu sayısının sadece %26 lık kısmını oluģturmaktadır. Bedensel engelliler branģında Kütahya Umut Engelliler Spor Kulübü, sezonunda Tekerlekli Sandalye Basketbol Ligine iģtirak etmiģtir. ĠĢitme engelliler branģında Kütahya yı deplasmanlı futbol 2. ligde temsil eden Zafertepe ĠĢitme Engelliler Spor Kulübü, geçirdiği baģarılı sezonun sonunda 2. ligde Ģampiyon olarak 1. lige yükselmiģtir. Atletizm Federasyonu ve Üniversite Sporları Federasyonu BaĢkanlığı nca 15 Mart 2010 tarihinde Dumlupınar Üniversitesi Germiyan Kampüsü kros parkurunda düzenlenen Türkiye Üniversiteler Kros ġampiyonası na, ülkenin çeģitli üniversitelerinden 28 erkek ve 19 bayan takımı katılmıģtır. Ġl merkezinde halka açık toplam 20 spor tesisi barındıran Kütahya nın ilçelerinde 3 ü henüz inģaat halinde olan toplam 34 spor tesisi bulunmaktadır. Kütahya da Gençlik ve Spor Ġl Müdürlüğü bünyesinde farklı branģlarda görev yapan toplam antrenör sayısı 20 dir Manisa Manisa da faal olan spor branģları atıcılık, avcılık, atletizm, basketbol, badminton, boks, jimnastik, görme engelliler, iģitme engelliler, güreģ, halk oyunları, hentbol, judo, kuraģ (Özbek güreģi), karate, kick-boks, taekwondo, sualtı sporları, voleybol ve yüzmedir. Ġldeki toplam lisanslı sporcudan ü faal olarak spor yapmaktadır. Bayan sporcuların toplam sporcular içindeki payı ise %32 dir. Manisa, UNIVERSIADE (10-18 Ağustos 2005), Bilardo 3 Bant Bayanlar Avrupa ġampiyonası (24-26 Mart 2005), Dünya 3 Bant Bilardo ġampiyonası (02-08 Nisan 2007) ve Uluslararası A Kategorisi Gençler Judo Turnuvası (25-26 Ağustos 2007) gibi uluslararası organizasyonlara ev sahipliği yapmıģtır. Manisa da Gençlik ve Spor Ġl Müdürlüğü'ne ait 11 i Merkez ilçede olmak üzere toplam 22 spor salonu ile 18 i Merkez ilçede olmak üzere 45 özel beden eğitimi ve spor tesisi mevcut olup; ayrıca 1 futbol stadyumu, 76 futbol sahası, 14 açık yüzme havuzu, 4 atıģ poligonu, 9 atletizm pisti, 16 tenis kortu vardır. Ayrıca ilde izcilik tesisi ve cirit alanı bulunmaktadır. Ġldeki 90 adet semt sahası da hesaba katılınca il genelindeki toplam spor tesisi sayısı 281 e ulaģmaktadır. MAJEM (Manisa Judo Eğitim Merkezi) 2000 yılından beri Manisa da faaliyetlerini sürdürmektedir. Merkezin sporcu öğrencileri kuruluģ yılından bu zamana kadar ulusal ve uluslararası Ģampiyonalarda çeģitli dereceler elde etmiģ, 3-4 Temmuz 2010 Yıldızlar Balkan ġampiyonasında 55 kg. da Balkan ġampiyonu MAJEM öğrencilerinden çıkmıģtır. Manisa da farklı branģlarda görev yapan antrenör sayısı toplam 32 dir Uşak UĢak Gençlik ve Spor Ġl Müdürlüğü bünyesinde atletizm, basketbol, bilardo, briç, jimnastik, engelliler, atlı cirit, güreģ, halter, hentbol, karate, kick-boks, masa tenisi, satranç, taekwondo ve voleybol branģlarında faaliyet gösterilmektedir. Ġldeki toplam lisanslı TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 2: SOSYAL YAPI Sayfa 69 / 409

71 sporcudan i faal olarak spor yapmaktadır. Bayan sporcuların toplam sporcular içindeki oranı %28 dir. UĢak ta en çok sporcusu bulunan branģlar sırasıyla basketbol, voleybol ve satrançtır. UĢak Belediye Spor Kulübü Türkiye Basketbol Federasyonu BaĢkanlığı Basketbol Erkekler 2. liginde mücadele etmektedir. Ata sporu olarak bilinen atlı ciritte 2009 yılında 19 spor kulübünün katılımı ile il birinciliği müsabakaları yapılmıģtır. Ayrıca, Atlı Cirit i gelecek nesillere aktarmak amacıyla özel turnuvalarda ve yöresel düğünlerde gösteri müsabakaları yapılmaktadır. UĢak ta Gençlik ve Spor Ġl Müdürlüğü ne ait 1 stat, 3 spor salonu, 2 futbol sahası, kamu kurum ve kuruluģları ile özel teģebbüse ait 8 antrenman spor salonu, 8 futbol sahası, 3 yüzme havuzu, 2 aerobik ve jimnastik salonu, 4 halı saha, 1 bilardo ve 1 karate spor salonu bulunmaktadır. UĢak ta faal olarak görev yapan hakem sayısı 301, antrenör sayısı ise 170 olarak tespit edilmiģtir İstihdam Ġstihdamın sektörlere göre dağılımı grafiği incelendiğinde Türkiye genelinde tarım sektörünün toplam istihdam içindeki oranının %25 olduğu tespit edilmiģtir. TR33 Bölgesi nde ise tarım sektörü %39 luk oran ile toplam istihdam içinde ilk sırada yer almaktadır. Türkiye genelinde %29 ile en yüksek paya sahip olan hizmetler sektörünün TR33 Bölgesi içindeki payının %20 seviyesinde kaldığı görülmektedir. Sanayi sektörü, Türkiye deki toplam istihdamın %25 ini oluģtururken, TR33 Bölgesi ndeki sanayi istihdamı %26 düzeyindedir. TR33 Bölgesi nde ticaretle uğraģanlar sadece %15 lik dilimi oluģturduğundan, Bölge nin ticaretteki durumu, istihdam edilenlerin %21 inin ticareti iģ edindiği Türkiye genelinin oldukça altında seyretmektedir. 29% 21% 25% 25% Tarım Sanayi Ticaret Hizmet Grafik 2.11: 2009 Yılı İtibarıyla Türkiye de İstihdamın Sektörlere Göre Dağılımı (%) Kaynak: TÜĠK, 2009 TR33 Bölgesi ndeki toplam çalıģan sayısı olmakla birlikte Türkiye deki toplam çalıģan kiģi sayısının %4 ünü oluģturmaktadır. ÇalıĢan sayısının Bölge nüfusuna oranı ise %29,7 dir. Bu oran, Bölge de yaģayan her on kiģiden 3 ünün çalıģıyor olduğunu göstermektedir. Bölge nüfusunun Türkiye nüfusuna oranı da %4 olduğundan, çalıģan kiģi sayısının nüfusa oranında Türkiye geneliyle benzer bir grafiğe sahip olduğu söylenebilir. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 2: SOSYAL YAPI Sayfa 70 / 409

72 2009 yılı TÜĠK verilerine göre, TR33 Bölgesi nde tarımda , sanayide , ticarette , hizmetlerde ise kiģi çalıģmaktadır. TR33 Bölgesi ndeki iģsizlik oranı 2008 yılında %8,3 iken yaģanan ekonomik kriz sonucunda 2009 da %11 olarak tespit edilmiģtir. Buna rağmen TR33 Bölgesi için iģsizlik oranı Türkiye ortalamasının altında bir grafik çizmektedir yılında Türkiye genelinde iģsizlik %14 seviyesinde gerçekleģmiģtir yılı TÜĠK verilerine göre, TR33 Bölgesi nde 108 bin kiģi iģsizdir. Bu sayı, Türkiye deki toplam iģsizlerin %3 ünü oluģturmaktadır. 15% 20% 39% Tarım Sanayi Ticaret Hizmet 26% Grafik 2.12: 2009 Yılı İtibarıyla TR33 Bölgesi nde İstihdamın Sektörlere Göre Dağılımı (%) Kaynak: TÜĠK, 2009 ÇalıĢan Sayısı Tarım Sanayi Ticaret Hizmet Toplam *ĠnĢaat sektörü, sanayi sektörü içinde değerlendirilmiģtir. Grafik 2.13: 2009 Yılı İtibarıyla TR33 Bölgesi nde İstihdamın Sektörlere Göre Dağılımı (Kişi)* Kaynak: TÜĠK, 2009 ĠĢgücüne katılma oranı 2009 yılında TR33 Bölgesi nde %45,6 olarak, Türkiye genelinde %47,9 olarak hesaplanmıģtır yılları arasında %2 düzeyinde artıģ gösteren iģgücüne katılma oranı Türkiye ortalamasının altında kalmaya devam etmiģtir ile 2009 yılları arasında istihdam oranı değiģmemiģ, 2009 yılında %40,6 olarak tespit edilmiģtir. ĠĢgücüne katılım oranının yükselmesi istihdam olanaklarına yansımamıģ, sadece Bölge deki iģsiz sayısında kiģilik bir artıģ meydana getirmiģtir. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 2: SOSYAL YAPI Sayfa 71 / 409

73 Tablo 2.28: 2009 Yılı İtibarıyla Türkiye ve TR33 Bölgesi nde Kurumsal Olmayan Sivil Nüfusun İşgücü Durumu (15+ Yaş) TR33 Bölgesi Türkiye ĠĢgücü (1.000 KiĢi) Ġstihdam (1.000 KiĢi) ĠĢsiz (1.000 KiĢi) ĠĢgücüne Dahil Olmayan Nüfus (1.000 KiĢi) ĠĢgücüne Katılma Oranı (%) 45,6 47,9 ĠĢsizlik Oranı (%) 11,0 14,0 Ġstihdam Oranı (%) 40,6 41,2 Kaynak: TÜĠK, yılı TÜĠK verilerine göre, TR33 Bölgesi nde iģgücüne katılma oranı yaģ hariç tüm yaģ aralıkları için Türkiye ortalamasının altında kalmaktadır. Bu durumda iģgücüne dahil olan nüfusu azaltacağı için iģsizliğin düģük olarak algılanmasına sebep olmaktadır. TR33 Bölgesi nde iģsizlik oranı yaģ gruplarına göre değerlendirildiğinde yaģ grubunda %22,2; 25 yaģ ve üzerinde %8,6 düzeyinde gerçekleģtiği gözlenmektedir. Türkiye deki iģsizlik ile Bölge deki iģsizlik arasındaki %3 lük fark, yaģ gruplarına da benzer Ģekilde yansımıģtır. ĠĢgücüne katılma oranında Bölge de yaģ için %39; yaģ için %63; yaģ için %55,9; 55 yaģ ve üzeri için %20,2 değerleri tespit edilmiģtir yılı TR33 Bölgesi yaģ gruplarına göre istihdam oranları ise yaģ aralığında 30,3; yaģ aralığında %55; yaģ aralığında %51,8; 55 yaģ ve üzerinde ise %19,7 seviyesindedir. Tablo 2.29 incelendiğinde özellikle göze çarpan husus, TR33 Bölgesi nde Türkiye geneliyle kıyaslandığında yaģ grubunun iģgücüne daha fazla katılarak daha fazla istihdam edildiğidir. Tablo 2.29: 2009 Yılı İtibarıyla Türkiye ve TR33 Bölgesi ndeki İşgücünün Yaş Gruplarına Göre Dağılımı Oranlar Yaş Grupları TR33 Bölgesi Türkiye ĠĢsizlik Oranı (%) ĠĢgücüne Katılma Oranı (%) Ġstihdam Oranı (%) Kaynak: TÜĠK, yaģ 22,2 25,3 25 yaģ ve üzeri 8,6 11, yaģ 39,0 38, yaģ 63,0 64, yaģ 55,9 57,4 55 yaģ ve üzeri 20,2 21, yaģ 30,3 28, yaģ 55,0 54, yaģ 51,8 51,6 55 yaģ ve üzeri 19,7 20, yılı TÜĠK verilerine göre, Bölge içinde iģgücüne katılma oranı en düģük olan il %42,7 ile Kütahya, en yüksek il ise %45,2 ile UĢak tır yılına gelindiğinde Manisa %46,4 ile ilk sıraya yerleģirken, Afyonkarahisar %44,7 oranıyla diğer illerin gerisinde kalmıģtır. Ġstihdam oranları ise Bölge içinde %40-%41 aralığında değiģmekle birlikte iller arasında önemli bir fark bulunmamaktadır yılları arasında Manisa ve Kütahya illerinde %1 düzeyinde artan istihdam oranı, UĢak ve Afyonkarahisar da aynı oranda azalmıģtır. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 2: SOSYAL YAPI Sayfa 72 / 409

74 Tablo 2.30: Yılları TR33 Bölgesi İllerinde İşgücüne Katılım ve İstihdam Oranı (%) İl Adı İşgücüne Katılım Oranı (%) İstihdam Oranı (%) Afyonkarahisar 44,0 44,7 40,6 39,9 Kütahya 42,7 45,5 39,9 41,4 Manisa 44,5 46,4 40,1 41,0 UĢak 45,2 45,4 41,0 39,9 Kaynak: TÜĠK, Ġl Düzeyinde Temel ĠĢgücü Göstergeleri, TÜĠK tarafından ilki 2008 yılında hesaplanan Ġl Düzeyinde Temel ĠĢgücü Göstergeleri adlı çalıģmanın ikincisi 2009 yılı için hazırlanarak tarihinde TÜĠK tarafından yayımlanmıģ, Bölge illerindeki durumu detaylı olarak görmek açısından önemli bir kaynak teģkil etmiģ ve bu çalıģmada son derece faydalı olmuģtur yılında TR33 Bölgesi nde gerçekleģen iģsizlik oranları, Manisa için %9,8; Afyonkarahisar için %7,7; Kütahya için %6,5; UĢak için %9,2 olarak hesaplanmıģ olup Bölge deki en yüksek iģsizlik oranına Manisa da rastlanmıģ, Kütahya ise bu oranın en düģük olduğu il olarak ortaya çıkmıģtır yılının son aylarında ortaya çıkan ve dünyanın pek çok ülkesini olumsuz yönde etkileyen ekonomik kriz sonucunda 2009 yılında iģsizlik oranlarının Türkiye genelinde yükseldiği gözlenmektedir. TR33 Bölgesi illerindeki iģsizlik oranlarında ise ortalama %2 lik bir artıģ görülmüģtür yılında Bölge illeri için hesaplanan iģsizlik oranları Manisa için %11,7; Afyonkarahisar için %10,8; Kütahya için %9,1; UĢak için ise %12 seviyesindedir. Bir önceki yıla göre en az artıģ %1,9 ile Manisa da; en fazla artıģ ise %3,1 ile Afyonkarahisar da görülmüģtür. Bu verilere göre, TR33 Bölgesi nin 2009 yılında en düģük iģsizlik oranına sahip ili hala Kütahya iken en yüksek iģsizlik oranına sahip il UĢak olarak değiģmiģtir. Türkiye deki 81 ilin iģsizlik oranları düģükten yükseğe sıralandığında, 2009 yılı için Kütahya 24., Afyonkarahisar 32., Manisa 36., UĢak ise 38. sırada yer almaktadır ,8 9,1 9,2 12 9,8 11,7 8 7,7 6,5 ĠĢsizlik Oranı (%) ĠĢsizlik Oranı (%) Afyonkarahisar Kütahya UĢak Manisa Grafik 2.14: Yılları TR33 Bölgesi İllerinde İşsizlik Oranı (%) Kaynak: TÜĠK, Ġl Düzeyinde Temel ĠĢgücü Göstergeleri, Hacettepe Üniversitesi Ġstatistik Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Hüseyin TATLIDĠL ile Türkiye ĠĢ Kurumu Genel Müdürlüğü nde (ĠġKUR) görev yapan BarıĢ ÖZGÜRLÜK tarafından çok kriterli karar verme yöntemiyle Ocak 2008-Ocak 2009 dönemi ĠġKUR ve Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) verileri esas alınarak, 81 ilin iģgücü piyasası açısından risk TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 2: SOSYAL YAPI Sayfa 73 / 409

75 oranlarının hesaplandığı ĠĢgücü Piyasasında Ġllerin ĠĢsizlik Risklerinin Analitik HiyerarĢi Süreci ile Belirlenmesi baģlıklı çalıģmaya göre, Kütahya, Türkiye`de iģsizlik riski en yüksek iller sıralamasında 81 il içinde Bartın, Kastamonu ve MuĢ illerinin ardından %63,52 lik risk oranıyla 4. sırada yer almaktadır. Aynı çalıģmada risk oranı en düģük il %37,01 ile Ġstanbul olarak belirlenirken, TR33 Bölgesi illeri içinde en düģük risk düzeyine %50,82 ile Manisa da rastlanmıģtır. Afyonkarahisar da %54,78 olarak hesaplanan risk, UĢak ili için %56,22 olarak tespit edilmiģtir. Yapılan çalıģmada ortaya çıkan rakamlar yorumlanırken çalıģmanın gerçekleģtirildiği dönemde ortaya çıkan ve tüm dünyayı etkisine alan 2008 Ekonomik Krizi nin, hesaplanan risk oranlarını artırma eğilimi göz önünde bulundurulmalıdır Eğitim Grafik 2.15 te gösterilen okullaģma oranlarına bakıldığında Afyonkarahisar, Kütahya, Manisa ve UĢak illerinin ilköğretimde net okullaģma oranı bakımından %96.49 luk Türkiye ortalamasının üzerinde olduğu görülmektedir. Ortaöğretimde net okullaģma oranlarına bakıldığında Bölge illerinin tamamının Türkiye ortalamasının üzerinde olduğu görülmektedir. Bunun yanında Afyonkarahisar, Bölge nin ortaöğretimde net okullaģma oranı en düģük ili durumundadır ,72 98,51 98,72 98,63 96, ,38 75,13 67,97 75,58 58,52 Ġlköğretim Ortaöğretim Afyonkarahisar Kütahya Manisa UĢak Türkiye Grafik 2.15: Türkiye ve TR33 Bölgesi İlleri Eğitim Öğretim Yılı Net Okullaşma Oranları (%) Kaynak: 1-) Afyonkarahisar Ġl Milli Eğitim Müdürlüğü 2-) Kütahya Ġl Milli Eğitim Müdürlüğü 3-) Manisa Ġl Milli Eğitim Müdürlüğü 4-) UĢak Ġl Milli Eğitim Müdürlüğü 5-) Milli Eğitim Bakanlığı 6-) TÜĠK Türkiye nin ve TR33 Bölgesi nin ilköğretimde okullaģma oranı bakımından geliģmiģ ülkelerle aynı düzeyde olduğu söylenebilir. Dünya Bankası nın 2010 yılı verilerine göre, Ġngiltere de ilköğretimde okullaģma oranı %97, Fransa da %98, Almanya da %97 civarındadır (World Development Indicators, 2010). Fakat ortaöğretimde okullaģma oranı bakımından incelendiğinde durum bu kadar iç açıcı görünmemektedir. TR33 Bölgesi nde ortaöğretimde okullaģma oranı %60 lar civarındayken, Türkiye genelinde %58 düzeyindedir. GeliĢmiĢ ülkelerde ise bu rakam çok daha yüksektir. Dünya Bankası 2010 yılı verilerine göre ortaöğretimde okullaģma oranı, Ġngiltere de %91, Fransa da %99 civarındadır. 3-5 yaģ (36-72 ay) okul öncesi eğitimde net okullaģma oranları incelendiğinde TR33 Bölgesi illerinin Türkiye ortalamasına kıyasla iyi durumda olduğu görülmektedir. Bunda özellikle Kütahya ve UĢak illerinin 5 yaģ (60-72 ay) zorunlu okul öncesi eğitimi pilot TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 2: SOSYAL YAPI Sayfa 74 / 409

76 kentlerinden olmaları ve bu sebeple Grafik 2.16 dan da görülebileceği gibi ortalamanın üzerinde bir okullaģma oranına sahip olmalarının etkisi vardır yılında tüm Türkiye de 5 yaģ okul öncesi eğitimin zorunlu hale getirilmesi hedeflenmektedir. Çocukların sosyal, bedensel, zihinsel geliģiminde ve güven duygularının oluģmasında önemli bir rol oynayan okul öncesi eğitimin Türkiye de yaygınlaģtırılması daha sağlıklı nesillerin yetiģtirilmesi açısından büyük önem arz etmektedir ,2 37,9 37,0 36,8 31,0 30,7 38,5 26,8 26,3 37,3 26,9 26,5 31,3 27,3 27,3 Afyonkarahisar Kütahya Manisa UĢak Türkiye Toplam Erkek Kadın Grafik 2.16: Türkiye ve TR33 Bölgesi İlleri Eğitim-Öğretim Yılı Okul Öncesi Eğitimde Net Okullaşma Oranları (%) (36-72 Ay Arası) Kaynak:Milli Eğitim Bakanlığı, Milli Eğitim Ġstatistikleri, Örgün Eğitim Bölge illerinde ay arası çocukların okullaģma oranları incelendiğinde Kütahya ve UĢak illerinin %55 ler düzeyinde bir okullaģma oranını yakaladıkları görülmektedir. Afyonkarahisar da bu oran %45 ler seviyesinde gerçekleģirken, Manisa da %39 lar civarında olup Türkiye ortalamasıyla aynı seviyelerde olduğu görülmektedir ,7 55,4 55,1 55, ,7 45,5 55,2 54, ,2 39,7 38,6 39,2 39,8 38,5 39,2 Erkek Kız 20 Toplam 10 0 Afyonkarahisar Kütahya Manisa UĢak Türkiye Grafik 2.17: Türkiye ve TR33 Bölgesi İlleri Eğitim-Öğretim Yılı Okul Öncesi Eğitimde Net Okullaşma Oranları (%) (48-72 Ay Arası) Kaynak: 1-) Afyonkarahisar Ġl Milli Eğitim Müdürlüğü 2-) Milli Eğitim Bakanlığı ay arası çocuklarda okullaģma oranına baktığımızda Kütahya ve UĢak ın %90 seviyelerini yakaladığı görülmektedir. Bunun yanında Afyonkarahisar %74, Manisa %58 civarındadır. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 2: SOSYAL YAPI Sayfa 75 / 409

77 ,3 89,5 88,8 89,7 74,7 74,6 88,7 90,6 74,5 58,6 58,4 59,4 57,5 58,1 57,8 Afyonkarahisar Kütahya Manisa UĢak Türkiye Erkek Kız Toplam Grafik 2.18: Türkiye ve TR33 Bölgesi İlleri Eğitim-Öğretim Yılı Okul Öncesi Eğitimde Net Okullaşma Oranları (%) (60-72 Ay) Kaynak: 1-) Afyonkarahisar Ġl Milli Eğitim Müdürlüğü 2-) Milli Eğitim Bakanlığı Türkiye okul öncesi eğitim açısından geliģmiģ ülkelerin çok gerisinde kalmaktadır. Dünya Bankası verilerine göre, 2007 yılında Fransa da brüt okul öncesi okullaģma oranı %112 iken Almanya da bu oran %107 ve Ġngiltere de %73 civarındadır (World Development Indicators, 2008). Türkiye de ise ay arası okul öncesi eğitimde %57 düzeyleri ancak yakalanmıģ bulunmaktadır. Bunun yanında okul öncesi eğitimde okullaģma oranının 2012 yılına kadar Türkiye genelinde ve TR33 Bölgesi nde daha da artarak geliģmiģ ülke seviyelerini yakalaması beklenmektedir. Öğretmen baģına düģen öğrenci sayıları açısından değerlendirildiğinde, Bölge illerinin ilköğretim ve genel ortaöğretimde hem Türkiye ortalamasından hem de Ġstanbul ve Ġzmir gibi geliģmiģ illerden iyi durumda olduğu görülmektedir. Mesleki ve teknik ortaöğretimde ise Afyonkarahisar, Manisa ve UĢak illeri öğretmen baģına 17 öğrenci ile Türkiye ortalamasıyla benzerlik arz etmektedir. Kütahya nın ise öğretmen baģına 15 öğrenci ile Türkiye ortalamasından daha iyi bir durumda olduğu söylenebilir. Ġlköğretimde ve genel ortaöğretimde ise TR33 Bölgesi Türkiye ortalamasından iyi durumdadır Ġlköğretim Genel Ortaöğretim 5 0 Mesleki ve Teknik Ortaöğretim Grafik 2.19: Türkiye, TR33 Bölgesi, İstanbul ve İzmir de 2009 Yılı Öğretmen Başına Düşen Öğrenci Sayıları Kaynak: TÜĠK Öğretmen baģına düģen öğrenci sayıları açısından geliģmiģ ülke rakamları TR33 Bölgesi rakamlarından daha iyi durumda değildir. Dünya Bankası verilerine göre, 2007 yılında Fransa da ilköğretimde öğretmen baģına öğrenci sayısı 19 kiģi, Almanya da 13, Ġngiltere de ise 17 kiģidir (World Development Indicators, 2008). TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 2: SOSYAL YAPI Sayfa 76 / 409

78 Derslik baģına düģen öğrenci sayıları açısından incelendiğinde, TR33 Bölgesi illerinin tamamı Türkiye ortalamasından daha iyi bir konumdadır. Ayrıca TR33 Bölgesi göreceli olarak kalabalık olan Ġstanbul ve Ġzmir gibi illere kıyasla derslik baģına düģen öğrenci sayıları açısından daha iyi durumdadır Ġlköğretim Genel Ortaöğretim 10 0 Mesleki ve Teknik Ortaöğretim Grafik 2.20: Türkiye, TR33 Bölgesi, İstanbul ve İzmir de 2009 Yılı Derslik Başına Düşen Öğrenci Sayıları Kaynak: TÜĠK Afyonkarahisar Ġl Milli Eğitim Müdürlüğü verilerine göre, eğitim-öğretim yılında ilköğretimde derslik baģına düģen öğrenci sayısının en fazla olduğu ilçe 31 kiģiyle Merkez ilçe olarak görülmektedir. Bu sayı il geneli derslik baģına düģen öğrenci sayısı ortalamasının üzerinde seyretmektedir. Merkez ilçenin ardından ortalamanın üzerinde derslik baģına öğrenci sayısına sahip ilçeler 25 öğrenciyle Dazkırı ve Kızılören ilçeleridir. Bunun yanında derslik baģına öğrenci sayısı en düģük olan ilçe 15 öğrenciyle Hocalar ilçesidir. Hocalar ilçesini 17 öğrenciyle Sultandağı ve Sandıklı, 18 öğrenciyle BaĢmakçı, Bayat ve Evciler, 19 öğrenciyle ġuhut, Emirdağ, Çay ve Dinar ilçeleri izlemektedir. Ortaöğretimde derslik baģına düģen öğrenci sayısı açısından Merkez ilçe en yüksek değere sahip ilçe olarak görülmektedir. Merkez ilçede derslik baģına, genel ortaöğretimde 29 öğrenci, mesleki ortaöğretimde ise 46 öğrenci düģmektedir. Bunun yanında SinanpaĢa da genel ortaöğretimde derslik baģına 11 öğrenci düģmekte, Sultandağı nda 12, Kızılören de 13, Dazkırı da 14, Hocalar ve Ġscehisar da 17 öğrenci düģmektedir. Mesleki ortaöğretimde ise derslik baģına düģen öğrenci sayısı Evciler de 7, Çobanlar da 13, Ġhsaniye ve BaĢmakçı da 14, Dazkırı da 15, Emirdağ da 17, Ġscehisar da 19 dur. Kütahya Ġl Milli Eğitim Müdürlüğü verilerine göre, eğitim-öğretim yılında ilköğretimde derslik baģına düģen öğrenci sayısı açısından Merkez ilçe 30 öğrenciyle en yüksek sayıya sahip ilçe durumundadır. Domaniç te bu sayı 16, AltıntaĢ, Çavdarhisar ve ġaphane de 17, Dumlupınar, Gediz ve Simav da 18, Aslanapa, Pazarlar ve Hisarcık ta 19, TavĢanlı da 20, Emet te 21 kiģidir. Genel ortaöğretimde derslik baģına düģen öğrenci sayısı Merkez ilçede 19 iken Domaniç te 7, Dumlupınar da 9, Emet te 11, Gediz de 18 dir. Bunun yanında Simav ve TavĢanlı da derslik baģına düģen öğrenci sayısı 20 öğrenci ile Merkez ilçeden yüksek bir durumdadır. Mesleki ve teknik ortaöğretimde ise Merkez ilçede derslik baģına 35 öğrenci TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 2: SOSYAL YAPI Sayfa 77 / 409

79 düģerken, ġaphane de bu sayı 9, Hisarcık ta 10, Pazarlar da 11, AltıntaĢ ta 14, Aslanapa ve Emet te 16, Domaniç te 20, Çavdarhisar da 21, Gediz de 22, Simav da ise 31 öğrencidir. TavĢanlı da ise derslik baģına düģen öğrenci sayısı 40 öğrenciyle genel ortaöğretimdeki gibi Merkez ilçeden yüksek bir orandadır. Manisa Valiliği Ġl Planlama ve Koordinasyon Müdürlüğü tarafından hazırlanan Sayılarla Manisa 2009 raporuna göre, ilköğretimde derslik baģına düģen öğrenci sayısı en yüksek ilçeler 33 öğrenciyle Merkez ilçe ve Soma dır. Bu iki ilçeyi derslik baģına 31 öğrenciyle Turgutlu ilçesi izlemektedir. Bu sayı Demirci de 17, KöprübaĢı ve Gördes te 18, Sarıgöl de 19, Saruhanlı ve Selendi de 21, Kula da 22, Kırkağaç ta 23, Ahmetli ve AlaĢehir de 24, Akhisar da 25, Gölmarmara ve Salihli de 26 öğrencidir (Sayılarla Manisa 2009, Sayılarla Manisa 2009 raporunda verilen ilçeler bazında lise derslik sayıları ve öğrenci sayıları verileri kullanılarak ortaöğretimde derslik baģına düģen öğrenci sayıları hesaplanmıģtır. Buna göre, ortaöğretimde derslik baģına düģen öğrenci sayısı Merkez ilçede 29, Ahmetli de 16, KöprübaĢı nda 17, Gördes ve Selendi de 19, Demirci ve Kula da 20, AlaĢehir ve Sarıgöl de 22, Kırkağaç ta 24, Akhisar ve Gölmarmara da 26, Salihli ve Turgutlu da 29, Soma da 34 ve Saruhanlı da 38 olarak gerçekleģmiģtir. UĢak Ġl Milli Eğitim Müdürlüğü verilerine göre, eğitim-öğretim yılında ilçe merkezleri baz alındığında ilköğretimde derslik baģına düģen öğrenci sayısının en yüksek olduğu ilçe 31 öğrenciyle Merkez ilçedir. Derslik baģına düģen öğrenci sayısı Karahallı da 17, EĢme de 21, Ulubey de 20, Sivaslı da 21, Banaz da ise 24 tür. Belde ve köyler baz alındığında ise bu rakam Merkez ilçe için bir hayli düģmektedir. Merkez Ġlçe ve EĢme de 15, Sivaslı da 16, Banaz ve Ulubey de 12, Karahallı da ise derslik baģına düģen öğrenci sayısı 10 dur. Ġlçe merkezlerinde ortaöğretimde derslik baģına düģen öğrenci sayıları açısından değerlendirildiğinde Merkez ilçede 28, Ulubey de 15, Banaz da 22, Sivaslı da 24, EĢme ve Karahallı da 26, öğrenci olarak gerçekleģmektedir. Bunun yanında Karahallı ve Sivaslı da sadece 1 er lise bulunmaktadır. Bölge illerinde öğrencilerin okullarda bilgisayar teknolojisine ulaģma imkanlarının göstergesi olarak okullarda öğrencilerin kullanımına açık BiliĢim Teknolojileri Sınıfları (BTS) ve bilgisayar sayıları Tablo 2.31 de verilmiģtir. Tablo 2.31 de gösterilen BTS baģına düģen öğrenci sayıları dikkate alındığında Bölge ortalamasının sınıf baģına 430 öğrenci olduğu görülmektedir. Afyonkarahisar, BTS baģına düģen öğrenci sayısı açısından Bölge içerisinde en iyi konumda olan ildir. Bilgisayar baģına düģen öğrenci sayısı açısından ise Kütahya nın 14 öğrenci ile 23 öğrenci olarak gerçekleģen Bölge ortalamasından iyi durumda olduğu görülmektedir. Öte yandan yurtdıģı verilere bakıldığında, Education Indicators in Canada adlı bir çalıģmaya göre, Kanada da arasında ilköğretimde bilgisayar baģına düģen öğrenci sayısı 5,5 iken ortaöğretimde bu rakam 4,3 düzeyindedir. Ayrıca ilköğretim ve ortaöğretim öğrenci toplamı için medyan bilgisayar baģına düģen öğrenci sayısı 5 olarak gerçekleģmiģtir. Bu durum, geliģmiģ ülkelerle kıyaslandığında Türkiye nin ve TR33 Bölgesi nin kat etmesi gereken yolu göstermesi açısından önem arz etmektedir. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 2: SOSYAL YAPI Sayfa 78 / 409

80 Tablo 2.31: 2009 Yılı TR33 Bölgesi ndeki Okullarda Bulunan Bilişim Teknolojisi Sınıfı Sayısı ve Bilgisayar Sayıları BTS Sayısı Bilgisayar Sayısı Toplam Öğrenci Sayısı* BTS Başına Düşen Öğrenci Sayısı Bilgisayar Başına Düşen Öğrenci Sayısı Afyonkarahisar Kütahya Manisa UĢak TR33 Bölgesi *Toplam öğrenci sayısı, eğitim-öğretim yılında ilköğretim ve ortaöğretimde okuyan toplam öğrenci sayısını göstermektedir. Kaynak: 1-) Afyonkarahisar Ġl Milli Eğitim Müdürlüğü 2-) Kütahya Ġl Milli Eğitim Müdürlüğü 3-) Manisa Ġl Milli Eğitim Müdürlüğü 4-) UĢak Ġl Milli Eğitim Müdürlüğü 5-) TÜĠK Türkiye de Öğrenci Seçme Sınavı (ÖSS) öğrencilerin performanslarını değerlendirme açısından önemli bir gösterge olarak kabul edilebilir. Konuyla ilgili literatür incelendiğinde ÖSS sonuçlarının ortaöğretim kurumlarının verimlilik karģılaģtırmalarında sıkça kullanılan bir değiģken olduğu görülmektedir (Baysal ve Toklu, 2001; Atan ve diğerleri, 2002; YeĢilyurt ve Alan, 2003). Buradan hareketle ÖSS sonuçları TR33 Bölgesi illeri arasında eğitim kurumlarının performanslarının değerlendirmesi amacıyla kullanılmıģtır. Ġllerin eğitim-öğretim yılında ortaöğretim son sınıfa devam edip, 2009 ÖSS ye giren öğrenciler baz alınarak yapılan değerlendirme sonuçlarına göre, Afyonkarahisar ili bir yüksek öğrenim programına sınavla giren öğrencilerin, sınava giren toplam öğrenci sayısına oranı bakımından (bu oran Grafik 2.21 üzerinde BaĢarı Oranı adıyla gösterilmiģtir) Bölge illeri içinde en baģarılı il olarak göze çarpmaktadır. Bunun yanında Grafik 2.21 den de görüleceği gibi Bölge illerinin tamamı Türkiye ortalamasının üzerinde bir baģarı oranına sahiptir ,7 46,9 44,0 43,6 41,7 30,1 31,7 31,6 39, ,3 Lisans BaĢarı Oranı 0 BaĢarı Oranı (Sınavla Giren) Grafik 2.21: 2009 Yılı ÖSS Sonuçlarına Göre Türkiye ve TR33 Bölgesi İllerinde Başarı Oranları (%) Kaynak: 1-) Afyonkarahisar Ġl Milli Eğitim Müdürlüğü 2-) Kütahya Ġl Milli Eğitim Müdürlüğü, Kütahya ÖSS 2009 Değerlendirme Raporu Afyonkarahisar, bir lisans programına yerleģen öğrencilerin, sınava giren toplam öğrenci sayısına oranı açısından da Bölge nin en baģarılı ili konumundadır. Buna göre, TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 2: SOSYAL YAPI Sayfa 79 / 409

81 Afyonkarahisar da 2009 yılında ÖSS ye giren 100 öğrenciden yaklaģık 32 si bir lisans programına yerleģirken, Manisa ve UĢak ta yaklaģık 31 öğrenci, Kütahya da ise yaklaģık 30 öğrenci bir lisans programına yerleģmektedir. Türkiye de ise bu oran yaklaģık 28 öğrenci olarak gerçekleģmiģtir. Bir lisans programına yerleģen öğrenci oranı açısından TR33 Bölgesi illerinin 2009 ÖSS açısından Türkiye deki sıralamasına bakıldığında Afyonkarahisar ın 19., Manisa nın 24., UĢak ın 25. ve Kütahya nın 28. sırada olduğu görülmektedir. Tablo 2.32 de Türkiye ve TR33 Bölgesi illerinde 2009 yılında ÖSS ye baģvuran, sınava giren, lisans, ön lisans ve açık öğretim fakültesine sınavla ve sınavsız giren öğrenci sayılarına iliģkin istatistikler verilmiģtir. Tablo 2.32: 2009 Yılı ÖSS ye İlişkin Türkiye ve TR33 Bölgesi İstatistikleri Ön Ön Bir Lisans Başvuru Sınava Lisans Lisans Programına Sayısı Giren Sınavsız Sınavla Yerleşen Giren Giren Açık Öğretim Sınavsız Giren Açık Öğretim Sınavla Giren Toplam Afyonkarahisar Kütahya Manisa UĢak Türkiye Kaynak: 1-) Afyonkarahisar Ġl Milli Eğitim Müdürlüğü 2-) Kütahya Ġl Milli Eğitim Müdürlüğü, Kütahya ÖSS 2009 Değerlendirme Raporu Bölge illerinde okul türlerine göre ÖSS ye yerleģme oranlarına bakıldığında Anadolu öğretmen liseleri, yabancı dille öğretim yapan özel liseler ve fen liselerinin diğer okul türlerine kıyasla daha baģarılı oldukları söylenebilir. Bunun yanında meslek liselerinde bir programa yerleģen öğrenci oranının da yüksek olduğu göze çarpmaktadır. Bunun sebebi olarak meslek liselerinden bir yüksek öğrenim programına sınavsız olarak geçen öğrenciler gösterilebilir. Genel liselerin durumuna bakıldığında ise Afyonkarahisar dıģında Bölge nin diğer illerinde sınava giren öğrenciler içerisinde bir programa yerleģen öğrenci oranının %50 lerin altında seyrettiği görülmektedir. Afyonkarahisar da ise bu oran %50,86 düzeyinde gerçekleģmiģtir. Bununla ilgili göstergeler Tablo 2.33 te yer almaktadır yılında ÖSS ye giren toplam öğrenci sayıları dikkate alındığında TR33 Bölgesi illerinin sayısal, eģit ağırlık ve sözel puan ortalamaları bakımından en yüksek ortalamaya sahip ili UĢak olarak göze çarpmaktadır. UĢak ı her üç puan türüne göre sırasıyla Manisa, Kütahya ve Afyonkarahisar izlemektedir. Bunun yanında TR33 Bölgesi illeri her üç puan türünde de Türkiye de en yüksek puan ortalamasına sahip illere yakın bir ortalama sergilemektedir. Tablo 2.34 te gösterilen ÖSYM nin puan ortalamaları açısından iller sıralamasına bakıldığında da UĢak ın diğer Bölge illerine kıyasla yukarı sıralarda olduğu görülmektedir. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 2: SOSYAL YAPI Sayfa 80 / 409

82 Tablo 2.33: Türkiye ve TR33 Bölgesi İllerinde 2009 Yılı ÖSS de Okul Türlerine Göre Bir Programa Sınavla ve Sınavsız Yerleşen Öğrenci Oranları (%) Afyonkarahisar Kütahya Manisa Uşak Türkiye Lise (Resmi, gündüz öğretim yapan) 50,86 45,81 42,82 41,93 37,02 Lise (Özel, yabancı dil ağırlıklı program uygulayan) Anadolu Lisesi (Resmi, yabancı dille öğretim yapan) 40,00 62,5 50,00 58,33 62,15 70,83 65,77 68,41 63,8 65,14 Yabancı Dille Öğretim Yapan Özel Lise 89,87 77,97 79,58 76,84 79,03 Fen Lisesi 77,27 80,6 87,69 85,25 75,35 Açık Öğretim Lisesi 64,06 68,93 40,72 58,06 62,21 Anadolu Öğretmen Lisesi 92,08 84,94 88,89 82,93 80,63 Anadolu Ġmam Hatip Lisesi 43,33 68,24 59,04 83,33 64,86 Ġmam Hatip Lisesi 64,81 58,18 56,91 48,39 54,46 Ticaret Meslek Lisesi 84,69 80,71 69,11 87,63 64,86 Endüstri Meslek Lisesi 75,38 70,27 76,06 67,22 74,16 Anadolu Meslek Lisesi 76,00 75,58 88,24 73,33 78,68 Sağlık Meslek Lisesi 70,28 75,51 81,20 56,10 78,39 Kaynak: 1-) Afyonkarahisar Ġl Milli Eğitim Müdürlüğü 2-) Kütahya Ġl Milli Eğitim Müdürlüğü, Kütahya ÖSS 2009 Değerlendirme Raporu Sayısal EĢit Ağırlık Sözel Grafik 2.22: 2009 Yılı TR33 Bölgesi İllerinin ÖSS Puan Ortalamaları Kaynak: 1-) Öğrenci Seçme ve YerleĢtirme Merkezi (ÖSYM) 2-) UĢak Ġl Milli Eğitim Müdürlüğü Tablo 2.34: TR33 Bölgesi İlleri 2009 Yılı ÖSS Puan Ortalamalarına Göre Başarı Sıraları İl Adı Sınavı Geçerli Öğrenci Sayısı Eşit Ağırlık Sırası Sözel Sırası Sayısal Sırası 145 Puanı Geçen Öğrenci Oranı (%) Afyonkarahisar ,61 Kütahya ,44 Manisa ,71 UĢak ,96 Kaynak: 1-) Kütahya Ġl Milli Eğitim Müdürlüğü 2-) UĢak Ġl Milli Eğitim Müdürlüğü 3-) ÖSYM Mesleki ve teknik liseler öğrencilere mesleki beceriler kazandırılmasını amaçlarken, ÖSS mesleki becerileri ölçmemektedir. Bu sebeple ÖSS ye iliģkin göstergeler dikkate alınırken meslek liselerinde okuyan öğrencilerin, ortaöğretim kurumlarında okuyan toplam öğrenciler içindeki oranının da gözden kaçırılmaması gerekmektedir. Meslek liselerinde TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 2: SOSYAL YAPI Sayfa 81 / 409

83 okuyan öğrenci oranı arttıkça ÖSS puan ortalamalarının da düģmesi beklenebilir. Buna yönelik göstergeler Tablo 2.35 ten görülebilir. Grafik 2.22 ve Tablo 2.35 teki veriler birlikte değerlendirildiğinde Afyonkarahisar, 2009 yılı ÖSS de puan ortalaması en düģük il olarak görülürken, meslek lisesinde okuyan öğrenci oranı en yüksek ildir. Diğer taraftan puan ortalaması en yüksek il olan UĢak, meslek lisesinde okuyan öğrenci oranı en düģük il olarak dikkat çekmektedir. Tablo 2.35: 2009 Yılı TR33 Bölgesi İllerindeki Ortaöğretim Kurumlarında Okuyan Öğrenci Sayıları ve Bölge deki Toplam Ortaöğretim Öğrencilerine Oranı (%) Genel Liselerde Meslek Liselerinde Genel Meslek Liselerde Okuyan Okuyan Liselerde Liselerinde Okuyan Öğrencilerin Öğrencilerin İl Adı Okuyan Okuyan Toplam Toplam Lise Toplam Lise Öğrenci Öğrenci Öğrenci Öğrencilerine Öğrencilerine Oranı Sayısı Sayısı Sayısı Oranı (%) (%) Afyonkarahisar ,07 61,93 Kütahya ,50 58,50 Manisa ,74 56,26 UĢak ,83 48,17 Kaynak: Kütahya Ġl Milli Eğitim Müdürlüğü Meslek liseleri ve meslek yüksekokul (MYO) ları, öğrencilere kazandırdığı mesleki beceriler sayesinde bulundukları bölgelerin nitelikli ara eleman ihtiyacını karģılama misyonuna sahip temel kurumlardır. Bu bağlamda, TR33 Bölgesi nde yer alan meslek liselerinin ve MYO ların kapasiteleri Bölge nin nitelikli ara eleman ihtiyacını karģılayabilme açısından değerlendirilmiģtir. Bu amaçla illerde mesleki ve teknik alanlarda okuyan öğrenci sayısı, illerdeki toplam mesleki ortaöğretimde okuyan öğrenci sayısına oranlanmıģtır. Bu sayede hangi alanlarda daha çok öğrencinin okuduğu tespit edilmiģtir. Daha sonra bu oranlar, illerin öne çıkan sektörleri açısından değerlendirilmiģtir. SGK dan alınan sigortalı çalıģan verilerine dayanılarak türetilen çalıģanların sektörler bazında toplam sigortalı çalıģanlara oranı, o ilde hangi sektörde istihdamın yoğunlaģtığını göstermektedir. Ġstihdamın göreceli olarak yoğun olduğu sektörler, ara eleman ihtiyacının da yoğun olduğu sektörler olmaktadır. Bu bağlamda, meslek liselerinde okuyan öğrencilerin alanlara göre dağılımı ile SGK verilerine dayanılarak oluģturulan istihdamın sektörel yoğunluğu verileri karģılaģtırılmıģtır. Bu sayede meslek liselerinin, illerde istihdamın yoğun olduğu sektörleri destekleyip destekleyemedikleri tespit edilmeye çalıģılmıģtır. Tablo 2.36 da yer alan Afyonkarahisar ilindekii meslek liselerinde okuyan öğrencilerin alan dağılımına bakıldığında, biliģim teknolojileri, imam hatip, elektrik-elektronik, çocuk geliģimi ve muhasebe-finansman alanında öğrenim gören öğrencilerin yoğunlukta olduğu görülmektedir. SGK 2008 yılı Aralık ayı verilerine göre, Afyonkarahisar da sigortalı olarak çalıģanların, tüm sigortalılar içindeki oranı Tablo 2.37 de verilmiģtir. Tablo 2.37 de yer alan SGK verilerine göre, Afyonkarahisar da istihdam metalik olmayan ürünler imalatı (taģ ve mermerin kesilmesi, Ģekil verilmesi, cam ve cam ürünleri imalatı, ateģe dayanıklı ürün imalatı, diğer porselen ve seramik ürünleri imalatı), perakende ticaret, inģaat ve gıda ürünleri alanında yoğunlaģmıģtır. Yine, Afyonkarahisar Valiliği Ġl Planlama ve Koordinasyon Müdürlüğü raporuna göre, Afyonkarahisar da ön plana çıkan sektörler tarım, gıda ve mermercilik olarak sıralanabilir. Ayrıca son yıllarda ilde sağlık turizmine yönelik ciddi yatırımlar yapılmıģ olup bu sektör hızlı bir büyüme göstermiģtir. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 2: SOSYAL YAPI Sayfa 82 / 409

84 Sonuç olarak, Afyonkarahisar ilindeki meslek liselerinde öğrencilerin yoğunlaģtığı alanlar ile ilde öne çıkan sektörler farklılık göstermektedir. Ġlde öne çıkan sektörlere ara elaman yetiģtirecek alanların Tablo 2.36 daki sıralamasına bakıldığında ise yiyecek-içecek hizmetlerinin 7., gıda teknolojisinin 17. ve konaklama-seyahat hizmetlerinin ise 27. sırada olduğu görülmektedir Ayrıca ilde Ġscehisar MYO Mermer Teknolojisi Bölümü haricinde mermercilik alanında eğitim veren yükseköğretim ve ortaöğretim kurumu bulunmamaktadır. Tablo 2.36: Afyonkarahisar İli Mesleki ve Teknik Alanlarda Okuyan Öğrenci Sayıları ve Alan Öğrencileri İçindeki Oranları* (%) Sıra Alan Adı Öğrenci Alan Öğrencileri Sayısı İçindeki Oranı (%) 1 BiliĢim Teknolojileri Alanı ,7 2 Ġmam Hatip Programı Uygulanan Alan ,8 3 Elektrik-Elektronik Teknolojisi Alanı ,7 4 Çocuk GeliĢimi ve Eğitimi Alanı ,5 5 Muhasebe ve Finansman Alanı ,5 6 Makine Teknolojisi Alanı 569 4,9 7 Yiyecek Ġçecek Hizmetleri Alanı 562 4,9 8 AhĢap Teknolojisi Alanı 515 4,4 9 HemĢirelik Alanı 376 3,2 10 Metal Teknolojisi Alanı 359 3,1 11 Motorlu Araçlar Teknolojisi Alanı 265 2,3 12 Tesisat Teknolojisi ve Ġklimlendirme Alanı 261 2,3 13 Giyim Üretim Teknolojisi Alanı 255 2,2 14 Endüstriyel Otomasyon Teknolojileri Alanı 168 1,5 15 Acil Tıp Teknisyenliği Alanı 164 1,4 16 Güzellik ve Saç Bakım Hizmetleri Alanı 159 1,4 17 Gıda Teknolojisi Alanı 149 1,3 18 Adalet Alanı 139 1,2 19 Kimya Teknolojisi Alanı 130 1,1 20 Acil Sağlık Hizmetleri Alanı (Acil Tıp Tek.) 116 1,0 21 Acil Tıp Alanı 104 0,9 22 El Sanatları Teknolojisi Alanı 78 0,7 23 Tıbbı Sekreterlik Alanı 61 0,5 24 Laboratuar Teknisyenliği Alanı 52 0,4 25 Sekreterlik Hizmetleri Alanı (Tıbbi Sekreterlik) 46 0,4 26 Büro Yönetimi ve Sekreterlik Alanı 42 0,4 27 Konaklama ve Seyahat Hizmetleri Alanı 38 0,3 28 Anestezi Teknisyenliği Alanı 27 0,2 29 Anestezi ve Reanimasyon Alanı (Anastezi Tek.) 22 0,2 30 Anestezi 21 0,2 Genel Toplam ,0 *Alan tercihi yapılmamıģ 9. sınıf öğrencileri ile Sosyal Bilimler, Fen Bilimleri, Türkçe-Matematik ve Yabancı Dil alanında okuyan öğrenciler hesaplama dıģında tutulmuģtur. Kaynak: Afyonkarahisar Ġl Milli Eğitim Müdürlüğü Tablo 2.37: 2008 Yılı Aralık Ayı İtibarıyla Afyonkarahisar da Sigortalı Olarak Çalışanların Sektörler Bazında Toplam Sigortalılar İçindeki Oranı (%) Sektör Sigortalı Oranı (%) Metalik Olmayan Ürünler Ġmalatı 10,53 Perakende Ticaret (Motorlu TaĢıt.Onarımı.Hariç) 9,60 Bina ĠnĢaatı 9,22 Gıda Ürünleri Ġmalatı 7,56 Kaynak: SGK, 2008 Yılı Ġstatistik Yıllığı TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 2: SOSYAL YAPI Sayfa 83 / 409

85 Tablo 2.38 e göre, Kütahya daki meslek liselerinde okuyan öğrencilerin yoğunlaģtığı ilk beģ alan, imam hatip, biliģim teknolojileri, elektrik-elektronik, makine teknolojisi ve muhasebe-finansmandır. Tablo 2.38: Kütahya İli Mesleki ve Teknik Alanlarda Okuyan Öğrenci Sayıları ve Alan Öğrencileri İçindeki Oranları (%) Sıra Alan Adı Öğrenci Sayısı Alan Öğrencileri İçindeki Oranı (%) 1 Ġmam Hatip Programı Uygulanan Alan ,1 2 BiliĢim Teknolojileri Alanı ,6 3 Elektrik-Elektronik Teknolojisi Alanı ,3 4 Makine Teknolojisi Alanı 826 8,0 5 Muhasebe ve Finansman Alanı 661 6,4 6 Çocuk GeliĢimi ve Eğitimi Alanı 621 6,0 7 Metal Teknolojisi Alanı 386 3,7 8 Yiyecek Ġçecek Hizmetleri Alanı 365 3,5 9 Büro Yönetimi ve Sekreterlik Alanı 287 2,8 10 AhĢap Teknolojisi Alanı 267 2,6 11 Kimya Teknolojisi Alanı 266 2,6 12 HemĢirelik Alanı 265 2,6 13 Tesisat Teknolojisi ve Ġklimlendirme Alanı 259 2,5 14 Giyim Üretim Teknolojisi Alanı 248 2,4 15 Motorlu Araçlar Teknolojisi Alanı 156 1,5 16 Pazarlama ve Perakende Alanı 108 1,0 17 Güzellik ve Saç Bakım Hizmetleri Alanı 92 0,9 18 Seramik ve Cam Teknolojisi Alanı 88 0,9 19 Grafik ve Fotoğraf Alanı 74 0,7 20 Laboratuar Alanı 74 0,7 21 Sekreterlik Hizmetleri Alanı (Tıbbi Sekreterlik) 67 0,6 22 El Sanatları Teknolojisi Alanı 60 0,6 23 ĠnĢaat Teknolojisi Alanı 57 0,6 24 Adalet Alanı 56 0,5 25 Radyo Televizyon Alanı 56 0,5 26 Anestezi Teknisyenliği Alanı 54 0,5 27 Acil Sağlık Hizmetleri Alanı (Acil Tıp Tek.) 53 0,5 28 Acil Tıp Alanı 50 0,5 29 Acil Tıp Teknisyenliği Alanı 42 0,4 30 Tıbbı Laboratuar Alanı (Tıbbi Laboratuar Tek.) 29 0,3 31 Radyoloji Alanı (Radyoloji Tek.) 23 0,2 Genel Toplam ,0 *Alan tercihi yapılmamıģ 9. sınıf öğrencileri ile Sosyal Bilimler, Fen Bilimleri, Türkçe-Matematik ve Yabancı Dil alanında okuyan öğrenciler hesaplama dıģında tutulmuģtur. Kaynak: Kütahya Ġl Milli Eğitim Müdürlüğü Tablo 2.39 da yer alan SGK verilerine göre, Kütahya da toplam sigortalı çalıģanlar içinde metalik olmayan ürünler imalatı (taģ ve mermercilik, cam, seramik, porselen) sektöründe çalıģanların ciddi bir ağırlığı vardır. Bu sektörü, madencilik (kömür ve linyit çıkarılması) sektörü izlerken, üçüncü sırayı inģaat sektörü almaktadır. Ege Ekonomiyi GeliĢtirme Vakfı raporuna göre, tarım, madencilik, elektrik-gaz-su sektörleri Kütahya ekonomisi içinde önemli bir yere sahiptir. Ayrıca il ekonomisinde porselen ve seramik alt sektörlerinin ağırlığı bulunmaktadır. Sonuç olarak, Kütahya ilindeki meslek liselerinde öğrencilerin yoğunlaģtığı alanlar ile ilde öne çıkan sektörler farklılık göstermektedir. Ġlde öne çıkan sektörlere ara elaman yetiģtirecek alanların Tablo 2.38 deki sıralamasına bakıldığında ise kimyanın 11., seramik ve cam teknolojilerinin 18. sırada, yer aldığı görülmektedir. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 2: SOSYAL YAPI Sayfa 84 / 409

86 Tablo 2.39: 2008 Yılı Aralık Ayı İtibarıyla Kütahya da Sigortalı Olarak Çalışanların Sektörler Bazında Toplam Sigortalılar İçindeki Oranı (%) Sektör Sigortalı Oranı (%) Metalik Olmayan Ürünler Ġmalatı 12,93 Madencilik (Kömür ve Linyit Çıkarılması) 9,37 Bina ĠnĢaatı 9,25 Perakende Ticaret.(Motorlu.TaĢıt.Onarımı.Hariç) 7,27 Kaynak: SGK, 2008 Yılı Ġstatistik Yıllığı Tablo 2.40 a göre, Manisa ilindeki meslek liselerinde okuyan öğrencilerin yoğunlaģtığı alanlar sırasıyla elektrik-elektronik, biliģim teknolojileri, muhasebe-finansman, makine teknolojisi, imam hatip ve çocuk geliģimidir. Tablo 2.40: Manisa İli Mesleki ve Teknik Alanlarda Okuyan Öğrenci Sayısı ve Alan Öğrencileri İçindeki Oranı (%) Sıra Alan Adı Öğrenci Sayısı Alan Öğrencileri İçindeki Oranı (%) 1 Elektrik-Elektronik Teknolojisi Alanı ,0 2 BiliĢim Teknolojileri Alanı ,6 3 Muhasebe ve Finansman Alanı ,9 4 Makine Teknolojisi Alanı ,1 5 Ġmam Hatip Programı Uygulanan Alan ,8 6 Çocuk GeliĢimi ve Eğitimi Alanı ,6 7 Metal Teknolojisi Alanı 937 4,5 8 Giyim Üretim Teknolojisi Alanı 793 3,8 9 Yiyecek Ġçecek Hizmetleri Alanı 743 3,5 10 AhĢap Teknolojisi Alanı 482 2,3 11 Grafik ve Fotoğraf Alanı 448 2,1 12 Tesisat Teknolojisi ve Ġklimlendirme Alanı 429 2,0 13 HemĢirelik Alanı 412 2,0 14 Motorlu Araçlar Teknolojisi Alanı 349 1,7 15 Büro Yönetimi ve Sekreterlik Alanı 340 1,6 16 ĠnĢaat Teknolojisi Alanı 274 1,3 17 Elsanatları Teknolojisi Alanı 242 1,2 18 Pazarlama ve Perakende Alanı 201 1,0 19 Plastik Teknolojisi Alanı 140 0,7 20 Radyoloji Alanı 119 0,6 21 Tıbbı Sekreterlik Alanı 104 0,5 22 Sekreterlik Hizmetleri Alanı (Tıbbi Sekreterlik) 70 0,3 23 Halkla ĠliĢkiler ve Organizasyon Hizmetler Alanı 55 0,3 24 Acil Tıp Alanı 50 0,2 25 Acil Sağlık Hizmetleri Alanı (Acil Tıp Tek.) 49 0,2 26 Harita-Tapu-Kadastro Alanı 46 0,2 27 Ayakkabı ve Saraciye Teknolojisi Alanı 45 0,2 28 Acil Tıp Teknisyenliği Alanı 44 0,2 29 Konaklama ve Seyahat Hizmetleri Alanı 34 0,2 30 Kimya Teknolojisi Alanı 27 0,1 31 Gıda Teknolojisi Alanı 26 0,1 32 Güzellik ve Saç Bakım Hizmetleri Alanı 26 0,1 33 Biyomedikal Cihaz Teknolojileri Alanı 11 0,1 34 Eğlence Hizmetleri Alanı 8 0,0 Genel Toplam ,0 *Alan tercihi yapılmamıģ 9. sınıf öğrencileri ile Sosyal Bilimler, Fen Bilimleri, Türkçe-Matematik ve Yabancı Dil alanında okuyan öğrenciler hesaplama dıģında tutulmuģtur. Kaynak: Manisa Ġl Milli Eğitim Müdürlüğü TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 2: SOSYAL YAPI Sayfa 85 / 409

87 Tablo 2.41 de yer alan SGK verilerine göre, Manisa ilinde sigortalı çalıģanların yoğunlaģtığı sektörler, madencilik (kömür ve linyit çıkarılması), gıda ürünleri imalatı, perakende ticaret, inģaat, bilgisayar ve ev eģyaları onarımı, elektrikli teçhizat imalatı ile metalik olmayan ürün imalatıdır. Tablo 2.41: 2008 Yılı Aralık Ayı İtibarıyla Manisa da Sigortalı Olarak Çalışanların Sektörler Bazında Toplam Sigortalılar İçindeki Oranı (%) Sektör Sigortalı Oranı (%) Kömür ve Linyit Çıkarılması 18,40 Gıda Ürünleri Ġmalatı 18,16 Perakende Ticaret.(Motorlu TaĢıtlar Onarımı Hariç) 17,44 Bina ĠnĢaatı 16,88 Bilgisayar ve KiĢisel Ev EĢyaları Onarımı 13,64 Elektrikli Teçhizat Ġmalatı 12,16 Metalik Olmayan Ürünler Ġmalatı 11,43 Kaynak: SGK, 2008 Yılı Ġstatistik Yıllığı Diğer taraftan, Ege Ekonomiyi GeliĢtirme Vakfı raporuna göre, Manisa da toprak, seramik ve sıhhi tesisat, çeģitli gıda, plastik, kimya, ayakkabı, metal (valf, teleskopik silindir, çelik kapı, çelik hasır, çelik makas, bağlantı elemanları vb.), tarım makineleri, ambalaj, elektrik aletleri ve motorları, fork-lift, alüminyum ve çelik döküm, elektronik, beyaz eģya, otomotiv yan sanayi, tekstil, deri, yonga levha, maden istihraç gibi çok çeģitli dallarda sanayi tesisleri mevcuttur. Manisa ilinde öne çıkan sektörler ile ildeki ara eleman ihtiyacını karģılamaya yönelik eğitim veren meslek liselerinde öğrencilerin yoğunlaģtığı alanları karģılaģtırmak gerekirse; elektronik, elektrikli ev aletleri ve biliģim teknolojileri alanlarında sektör ve meslek liselerindeki alanların ağırlığı paralellik gösterirken, madencilik (kömür ve linyit çıkarılması), gıda ürünleri imalatı ve inģaat gibi alanlarda paralellik bulunmamaktadır. Bunun yanında, Ümmehan Elginkan Mesleki ve Teknik Eğitim Merkezi düzenlemiģ olduğu kurs ve seminerler ile ilin ara eleman ihtiyacının karģılanmasına büyük katkıda bulunmaktadır. Merkez de, 2010 yılının ilk 6 ayı itibarıyla 49 alanda kurs ve 48 alanda seminer düzenlenmiģtir. Tablo 2.42 ye göre, UĢak ilindeki meslek liselerinde okuyan öğrencilerin alanlara göre dağılımında ilk beģ sırada muhasebe-finansman, elektrik-elektronik, imam hatip, biliģim teknolojileri ve motorlu araçlar teknolojisi alanları yer almaktadır. Tablo 2.43 te yer alan SGK verilerine göre, UĢak ilindeki istihdamın yoğunlaģtığı sektörler arasında tekstil ürünleri imalatı önemli bir yer tutmaktadır. Tekstil ürünleri imalatını ise inģaat ve perakende ticaret izlemektedir. SGK verilerinde öne çıkan sonuçlara paralel bir Ģekilde, Ege Ekonomiyi GeliĢtirme Vakfı raporuna göre de, UĢak ilinde öne çıkan sektörler iplik, battaniye, pamuklu dokuma, seramik ve dericiliktir. Meslek liselerinde okuyan öğrencilerin yoğunlaģtığı alanlar ile ilde öne çıkan sektörler karģılaģtırmasında, UĢak ilinde de Bölge nin diğer illerine benzer bir durum ortaya çıkmakta olup UĢak ilinde meslek liselerinde okuyan öğrencilerin alan ağırlıklarıyla, ilin sektörel ağırlıkları paralellik arz etmemektedir. Örneğin ilde tekstil sektörü öne çıkmakta iken tekstil teknolojisi alanında okuyan öğrencilerin oranı, alan öğrencileri içinde 22. sıradadır. Yine il ekonomisi için önemli bir sektör olan dericilik konusunda eğitim veren bir ortaöğretim kurumu bulunmamaktadır. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 2: SOSYAL YAPI Sayfa 86 / 409

88 Tablo 2.42: Uşak İli Mesleki ve Teknik Alanlarda Okuyan Öğrenci Sayısı ve Alan Öğrencileri İçindeki Oranı (%) Alan Öğrencileri Sıra Alan Adı Öğrenci Sayısı İçindeki Oranı (%) 1 Muhasebe ve Finansman Alanı ,4 2 Elektrik-Elektronik Teknolojisi Alanı ,3 3 Ġmam Hatip Programı Uygulanan Alan ,2 4 BiliĢim Teknolojileri Alanı ,8 5 Motorlu Araçlar Teknolojisi Alanı 196 4,9 6 Makine Teknolojisi Alanı 193 4,8 7 HemĢirelik Alanı 168 4,2 8 Yiyecek Ġçecek Hizmetleri Alanı 165 4,1 9 Spor Alanı 163 4,0 10 AhĢap Teknolojisi Alanı 136 3,4 11 Acil Sağlık Hizmetleri Alanı (Acil Tıp Tek.) 100 2,5 12 Resim Alanı 94 2,3 13 Tesisat Teknolojisi ve Ġklimlendirme Alanı 89 2,2 14 Müzik Alanı 84 2,1 15 ĠnĢaat Teknolojisi Alanı 80 2,0 16 Radyoloji Alanı 71 1,8 17 Metal Teknolojisi Alanı 63 1,6 18 Tıbbı Sekreterlik Alanı 52 1,3 19 Acil Tıp Alanı 45 1,1 20 Pazarlama ve Perakende Alanı 40 1,0 21 Büro Yönetimi ve Sekreterlik Alanı 39 1,0 22 Tekstil Teknolojisi Alanı 30 0,7 23 Acil Tıp Teknisyenliği Alanı 20 0,5 Genel Toplam ,0 *Alan tercihi yapılmamıģ 9. sınıf öğrencileri ile Sosyal Bilimler, Fen Bilimleri, Türkçe-Matematik ve Yabancı Dil alanında okuyan öğrenciler hesaplama dıģında tutulmuģtur. Kaynak: UĢak Ġl Milli Eğitim Müdürlüğü Tablo 2.43: 2008 Yılı Aralık Ayı İtibarıyla Uşak ta Sigortalı Olarak Çalışanların Sektörler Bazında Toplam Sigortalılar İçindeki Oranı (%) Sektör Sigortalı Oranı (%) Tekstil Ürünleri Ġmalatı 18,65 Bina ĠnĢaatı 6,33 Perakende Ticaret (Motorlu TaĢıtlar Onarımı Hariç) 4,34 Kaynak: SGK, 2008 Yılı Ġstatistik Yıllığı Bölge de öne çıkan sektörlere nitelikli ara eleman yetiģtirilmesi konusunda meslek liseleri ne kadar önemli ise aynı Ģekilde bu sektörlere nitelikli iģgücü yetiģtirilmesi ve araģtırma geliģtirme faaliyetleri açısından üniversiteler de büyük önem arz etmektedir. Bu kapsamda, yukarıda meslek liselerinde yürütülen programlarla ilgili yapılan değerlendirmeye benzer Ģekilde, Bölge üniversitelerindeki MYO larda yürütülen programlar, illerde öne çıkan sektörlerin iģgücü ihtiyacı açısından değerlendirilmiģtir yılı itibarıyla Afyon Kocatepe Üniversitesi bünyesinde yer alan fakülte, MYO ve bölümler ile öğrenci sayıları Tablo 2.44 te, MYO larda en çok yürütülen programlar ise Tablo 2.45 te yer almaktadır. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 2: SOSYAL YAPI Sayfa 87 / 409

89 Tablo 2.44: 2009 Yılı İtibarıyla Afyon Kocatepe Üniversitesi nde Yer Alan Fakülte, MYO lar, Bölümler ve Öğrenci Sayıları Fakülte Bölüm Öğrenci Sayısı Ġktisadi ve Ġdari ĠĢletme (Ġngilizce), ĠĢletme, Ġktisat, Maliye, Kamu Yönetimi, Uluslararası Bilimler Fakültesi Ticaret ve Finansman Mühendislik Fakültesi Gıda Müh., Harita Müh., Maden Müh., Malzeme Bilimi ve Müh., Kimya Müh., Biyomedikal Müh Fen Edebiyat Fizik, Kimya, Matematik, Coğrafya, Tarih, Biyoloji, Sosyoloji, ÇağdaĢ Türk Fakültesi Lehçeleri ve Edebiyatları, Ġstatistik Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri, Ġlköğretim, Türkçe Eğitimi, Bilgisayar ve Öğretim Teknolojileri Eğitimi, Ortaöğretim Sosyal Alanlar Eğitimi, Ortaöğretim Fen ve Matematik Alanlar Eğitimi Teknoloji Fakültesi 0 Tıp Fakültesi 450 Veteriner Fakültesi 372 Güzel Sanatlar Fakültesi Seramik, Resim, Sinema TV 248 Teknik Eğitim Yapı Eğitimi, Metal Eğitimi, Elektrik Eğitimi, Makine Eğitimi, Elektronik- Fakültesi Bilgisayar, Eğitim Bilimleri Devlet Konservatuarı Türk Sanat Müziği, Türk Halk Müziği, Müzik 256 Turizm ĠĢletmeciliği ve Otelcilik Yüksekokulu Beden Eğitimi ve Spor Yüksekokulu Afyon Sağlık Yüksekokulu Konaklama ĠĢletmeciliği, Seyahat ĠĢletmeciliği, Yiyecek Ġçecek ĠĢletmeciliği, Turist Rehberliği Beden Eğitimi ve Spor Öğretmenliği 239 HemĢirelik, Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon, Sağlık Kurumları Yöneticiliği, Beslenme ve Diyetetik 502 Tıbbi Dokümantasyon ve Sekreterlik, Fizyoterapi, Tıbbi Laboratuar, Tıbbi Atatürk Sağlık Görüntüleme, Protez-Ortez, Elektronörofizyoloji, Sağlık Kurumları Hizmetleri MYO ĠĢletmeciliği, YaĢlı Bakım Hizmetleri 819 Afyon MYO El Sanatları, Pazarlama ve DıĢ Ticaret, Muhasebe ve Vergi, Yönetim ve Organizasyon, Büro Hizmetleri ve Sekreterlik, Bilgisayar Teknolojileri, Makine ve Metal Teknolojileri, Elektrik ve Enerji, Elektronik ve Otomasyon, Motorlu Araçlar ve UlaĢtırma Teknolojisi, Gıda ĠĢleme, Tekstil-Giyim Ayakkabı ve Deri, Malzeme ve Malzeme ĠĢleme Teknolojisi, Mimarlık ve ġehir Planlama, ĠnĢaat, HemĢirelik ve Bakım Hizmetleri, Otel-Lokanta ve Ġkram Hizmetleri BaĢmakçı MYO DıĢ Ticaret, Bankacılık ve Sigortacılık, Hayvan YetiĢtiriciliği ve Sağlığı 181 Bayat MYO ĠĢletme, DıĢ Ticaret, Ġnsan Kaynakları 569 Bolvadin MYO Bankacılık ve Sigortacılık, Bilgisayar Programcılığı, Büro Yönetimi ve Sekreterlik, DıĢ Ticaret, Gaz ve Tesisatı Teknolojisi, Gıda Teknolojisi, Elektrik, Ġklimlendirme ve Soğutma Teknolojisi, ĠnĢaat Teknolojisi, ĠĢletme Yönetimi, Makine, Mekatronik, Mobilya ve Dekorasyon, Muhasebe ve Vergi Uygulamaları, Pazarlama Çay MYO Elektrik ve Enerji, Motorlu Araçlar ve UlaĢtırma Teknolojisi, Kimya ve Kimya ĠĢl. Teknolojisi, Yönetim ve Organizasyon, Muhasebe ve Vergi, HemĢirelik ve Bakım Hizmetleri Dazkırı MYO Muhasebe, Elektrik 130 Dinar MYO ĠĢletmecilik, Pazarlama, Turizm ve Otel ĠĢletmeciliği, Muhasebe, Halıcılık ve Desinatörlüğü, Bilgisayar Teknolojisi ve Programlama Emirdağ MYO Bilgisayar Teknolojisi ve Programlama, Harita ve Kadastro, ĠĢletme, Muhasebe Ġscehisar MYO Mermer Teknolojisi, Makine, Doğal TaĢ Dekorasyon, Takı Tasarımı ve Süs TaĢı ĠĢlemeciliği 3.73 Sandıklı MYO Harita ve Kadastro, Mobilya ve Dekorasyon, Bilgisayar Programcılığı, Büro Yönetimi ve Yönetici Asistanlığı, ĠĢletme Yönetimi, Turizm ve Otel ĠĢletmeciliği, Turizm ve Seyahat Hizmetleri SinanpaĢa MYO ĠĢletme Yönetimi, Muhasebe ve Vergi Uygulamaları, Bilgisayar Programcılığı 322 Sultandağı MYO Gıda Teknolojisi, Tıbbi ve Aromatik Bitkiler, Bankacılık ve Sigortacılık, ĠĢletme 944 ġuhut MYO Muhasebe ve Vergi Uygulamaları, Pazarlama, ĠĢletme Yönetimi, Gıda Teknolojisi 782 Kaynak: Afyon Kocatepe Üniversitesi 2009 Yılı Faaliyet Raporu 281 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 2: SOSYAL YAPI Sayfa 88 / 409

90 Tablo 2.45: 2009 Yılı İtibarıyla Afyon Kocatepe Üniversitesi Bünyesinde Yer Alan MYO larda En Çok Yürütülen Programlar Bölüm Sayısı ĠĢletme, ĠĢletme Yönetimi, Yönetim ve Organizasyon, ĠĢletmecilik 10 Muhasebe, Muhasebe ve Vergi Uygulamaları, Muhasebe ve Vergi 8 Pazarlama, DıĢ Ticaret, Pazarlama ve DıĢ Ticaret 7 Bilgisayar Programcılığı, Bilgisayar Teknolojisi ve Programlama, Bilgisayar Teknolojileri 6 Büro Hizmetleri ve Sekreterlik, Büro Yönetimi ve Sekreterlik, Büro Yönetimi ve Yönetici Asistanlığı Kaynak: Tablo 2.44 ten derlenmiģtir. Afyon Kocatepe Üniversitesi bünyesinde yer alan MYO larda ağırlık verilen programlar daha çok iģletme, muhasebe, pazarlama ve dıģ ticaret, bilgisayar teknolojileri ile büro yönetimi olup bu programlar ilde öne çıkan sektörler ile paralellik göstermemektedir. Fakat ilin ismi ile özdeģleģen sektörlerden biri durumunda olan mermer sektörüne yönelik olarak Ġscehisar MYO da mermer teknolojisi programı bulunmaktadır yılı itibarıyla Dumlupınar Üniversitesi bünyesinde yer alan fakülte MYO ve bölümler ile öğrenci sayıları Tablo 2.46 da, MYO en çok yürütülen programlar ise Tablo 2.47 de yer almaktadır. Tablo 2.47 ye göre, Dumlupınar Üniversitesi ne bağlı MYO da 10 tane muhasebe programı, 8 tane iģletme programı, 6 tane pazarlama programı bulunmaktadır. TR33 Bölgesi nin diğer illerinde olduğu gibi, Kütahya ilinde de öne çıkan sektörler ile yüksekokullarda yürütülen programlar arasında paralellik bulunmamaktadır yılı itibarıyla Celal Bayar Üniversitesi bünyesinde yer alan fakülte, MYO ve bölümler ile öğrenci sayıları Tablo 2.48 de, MYO larda en çok yürütülen programlar ise Tablo 2.49 da yer almaktadır. Tablo 2.49 dan hareketle Celal Bayar Üniversitesi nin ağırlık verdiği MYO programlarına bakıldığında muhasebe, iģletme ve pazarlama programlarının ön plana çıktığı görülmekte olup ilde ağırlığı olan sektörler ile MYO ların ağırlık verdiği programlar arasında bir paralellik bulunmamaktadır. 4 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 2: SOSYAL YAPI Sayfa 89 / 409

91 Tablo 2.46: 2009 Yılı İtibarıyla Dumlupınar Üniversitesi nde Yer Alan Fakülte, MYO lar, Bölümler ve Öğrenci Sayıları Fakülte Bölüm Öğrenci Sayısı Ġktisadi ve Ġdari Bilimler ĠĢletme, Ġktisat, Kamu Yönetimi, Maliye, Siyaset Bilimi ve Fakültesi Uluslararası ĠliĢkiler Mühendislik Fakültesi ĠnĢaat Mühendisliği, Makine Mühendisliği, Maden Mühendisliği, Seramik Mühendisliği, Elektrik Elektronik Mühendisliği, Endüstri Mühendisliği, Bilgisayar Mühendisliği, Jeoloji Mühendisliği, Fen Edebiyat Fakültesi Biyoloji, Matematik, Fizik, Türk Dili ve Edebiyatı, Sosyoloji, Tarih, Ġngiliz Dili ve Edebiyatı, Kimya, Arkeoloji Eğitim Fakültesi Sınıf Öğretmenliği, Türkçe Öğretmenliği, Sosyal Bilimler Öğretmenliği, Okul Öncesi Eğitimi 888 Simav Teknik Eğitim Makine Eğitimi, Mobilya ve Dekorasyon Eğitimi, Elektronik ve Fakültesi Bilgisayar Öğretimi, TalaĢlı Üretim Öğretmenliği 605 Tıp Fakültesi 26 Güzel Sanatlar Fakültesi Grafik, Resim, Seramik, Çizgi Film Animasyon 798 Beden Eğitimi ve Spor Yüksekokulu Uygulamalı Bilimler Yüksekokulu Beden Eğitimi ve Spor Öğretmenliği, Antrenörlük Eğitimi, Spor Yöneticiliği Bankacılık ve Finans, Muhasebe, Sigortacılık ve Risk Yönetimi 531 Kütahya Sağlık Yüksekokulu Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon, HemĢirelik, Ebelik Kütahya MYO Elektrik, ĠnĢaat, Seramik, Büro Yönetimi ve Sekreterlik, Ġthalat- Ġhracat, Muhasebe, Otobüs ĠĢletmeciliği, Pazarlama, Otobüs ġoförlüğü, Restorasyon, Uygulamalı Takı Teknolojisi, El Sanatları, Endüstriyel Elektronik, Kimya, Makine, Mobilya ve Dekorasyon, Bilgisayar Teknolojisi ve Programcılığı, Endüstriyel Otomasyon, Turizm ve Otel ĠĢletmeciliği, ĠĢletme, Emlak ve Emlak Yönetimi, Doğal Yapı TaĢları Teknolojisi AltıntaĢ MYO Muhasebe, Süt ve Süt Ürünleri, Gıda Teknolojisi, ĠĢletme 620 Domaniç MYO ĠĢletme, Muhasebe, Pazarlama 537 Muhasebe, ĠĢletme, Çocuk GeliĢimi, Kimya, DıĢ Ticaret, Turizm Emet MYO ve Otel ĠĢletmeciliği Deri-Konfeksiyon, Muhasebe, Pazarlama, ĠĢletme, Tekstil, Tıbbi Gediz MYO ve Aromatik Bitkiler, Moda Tasarımı, Mekatronik Pazarlama, Muhasebe, ĠĢletme, Emlak ve Emlak Yönetimi, Hisarcık MYO Lojistik Meyve ve Sebze ĠĢleme, Gıda Teknolojisi, Pazarlama, Pazarlar MYO Ġklimlendirme Teknolojisi Elektrik, Pazarlama, Muhasebe, Bilgisayar Teknolojisi ve Simav MYO Programcılığı, ĠĢletme, Organik Tarım, Endüstriyel Elektronik, Bankacılık ve Sigortacılık, Elektronik HaberleĢme Muhasebe, ĠĢletme, Büro Yönetimi ve Sekreterlik, Bankacılık ve ġaphane MYO Sigortacılık Muhasebe, Ġthalat-Ġhracat, Otomotiv, Bilgisayar Teknolojisi ve Programcılığı, Makine, Büro Yönetimi ve Sekreterlik, Endüstriyel TavĢanlı MYO Otomasyon, Harita Kadastro, Doğal Gaz-Isınma ve Tesisat Teknolojisi, Lojistik Kaynak: Dumlupınar Üniversitesi 2009 Yılı Faaliyet Raporu Tablo 2.47: 2009 Yılı İtibarıyla Dumlupınar Üniversitesi Bünyesinde Yer Alan MYO larda En Çok Yürütülen Programlar Bölüm Sayısı Muhasebe 10 ĠĢletme 8 Pazarlama 6 Büro Yönetimi ve Sekreterlik 3 Ġthalat-Ġhracat, DıĢ Ticaret 3 Kaynak: Tablo 2.46 dan derlenmiģtir TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 2: SOSYAL YAPI Sayfa 90 / 409

92 Tablo 2.48: 2009 Yılı İtibarıyla Celal Bayar Üniversitesi nde Yer Alan Fakülte, MYO, Bölümler ve Öğrenci Sayıları Fakülte Bölüm Öğrenci Sayısı Ġktisadi ve Ġdari Bilimler Fakültesi ĠĢletme, Ġktisat, Maliye, Kamu Yönetimi Mühendislik Fakültesi Gıda Mühendisliği, ĠnĢaat Mühendisliği, Makine Mühendisliği, Bilgisayar Mühendisliği, Elektrik Elektronik Mühendisliği, Endüstri Mühendisliği, Metalürji Mühendisliği Fen Edebiyat Fakültesi Fizik, Kimya, Biyoloji, Matematik, Tarih, Türk Dil ve Edebiyatı, Batı Dilleri ve Edebiyatı, Arkeoloji, Sanat Tarihi Ġlköğretim, Bilgisayar ve Öğretim Teknolojileri, Ortaöğretim Sosyal Demirci Eğitim Alanlar Eğitimi, Ortaöğretim Fen ve Matematik Alanlar Eğitimi, Eğitim Fakültesi Bilimleri, Türkçe Eğitimi Tıp Fakültesi 893 Beden Eğitimi ve Spor Yüksekokulu Uygulamalı Bilimler Yüksekokulu Tütün Eksperliği Yüksekokulu Beden Eğitimi Öğretmenliği, Antrenörlük Eğitimi, Spor Yöneticiliği 882 Uluslararası Ticaret, Bankacılık ve Finans 957 Tütün Teknolojisi Mühendisliği 186 Ahmetli MYO Büro Yönetimi ve Sekreterlik, Muhasebe ve Vergi Uygulamaları 740 Akhisar MYO AlaĢehir MYO Bilgisayar Programcılığı, Elektrik, Kümes Hayvanları YetiĢtiriciliği, Makine, Otomotiv Teknolojisi, Pazarlama, Zeytincilik ve Zeytin ĠĢleme Teknolojisi Bağcılık, Kooperatifçilik, Laboratuar Teknolojisi, Peyzaj ve Süs Bitkileri Teknolojisi, Seracılık, Tıbbi ve Aromatik Bitkiler Teknolojisi Demirci MYO Muhasebe ve Vergi Uygulamaları, DıĢ Ticaret, Bankacılık ve Sigortacılık Gölmarmara MYO ĠnĢaat Teknolojisi, Yapı Tesisat Teknolojisi 168 Gördes MYO Muhasebe ve Vergi Uygulamaları, Büro Yönetimi ve Sekreterlik, Pazarlama Kırkağaç MYO Bilgisayar Teknolojisi ve Programlama, Muhasebe, Elektrik 696 KöprübaĢı MYO Harita ve Kadastro, ĠĢletme Yönetimi 405 Kula MYO ĠĢletme Yönetimi 386 Salihli MYO Bilgisayar Programcılığı, Çocuk GeliĢimi, Deri Teknolojisi, DıĢ Ticaret, Pazarlama, Tekstil Teknolojisi, Yerel Yönetimler Sarıgöl MYO ĠnĢaat, Harita ve Kadastro 116 Saruhanlı MYO Gıda Teknolojisi, ĠĢletme, Tarım Alet ve Makinaları 343 Tıbbi Laboratuar, Tıbbi Dökümantasyon ve Sekreterlik, Radyoloji Sağlık Hizmetleri MYO Teknikerliği, Adli Tıp Teknikerliği Elektrik, Makine, Mekatronik, Maden Teknolojisi, Sondaj Teknolojisi, Soma MYO Grafik Tasarımı Bilgisayar Programcılığı, Elektrik, Elektronik Teknolojisi, Kontrol ve Turgutlu MYO Otomasyon Teknolojisi, Makine, ĠnĢaat Teknolojisi, Seramik-Cam- Çinicilik, Geleneksel El Sanatları Kaynak: Celal Bayar Üniversitesi 2009 Yılı Faaliyet Raporu Tablo 2.49: 2009 Yılı İtibarıyla Celal Bayar Üniversitesi Bünyesinde Yer Alan MYO larda En Çok Yürütülen Programlar Bölüm Muhasebe, Muhasebe ve Vergi Uygulamaları 4 Pazarlama 3 ĠĢletme, ĠĢletme Yönetimi 3 Kaynak: Tablo 2.48 den derlenmiģtir Sayısı 2009 yılı itibarıyla UĢak Üniversitesi bünyesinde yer alan fakülte, MYO ve bölümler ile öğrenci sayıları Tablo 2.50 de, MYO larda en çok yürütülen programlar ise Tablo 2.51 de yer almaktadır. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 2: SOSYAL YAPI Sayfa 91 / 409

93 Tablo 2.50: 2009 Yılı İtibarıyla Uşak Üniversitesi nde Yer Alan Fakülte, MYO, Bölümler ve Öğrenci Sayıları Fakülte Bölüm Öğrenci Sayısı Ġktisadi ve Ġdari Bilimler Fakültesi ĠĢletme, Maliye, Kamu Yönetimi Mühendislik Fakültesi Kimya Mühendisliği, Makine Mühendisliği, Tekstil Mühendisliği 759 Fen Edebiyat Fakültesi Eğitim Fakültesi Güzel Sanatlar Fakültesi Biyoloji, Coğrafya, Ġstatistik, Matematik, Tarih, Türk Dili ve Edebiyatı Bilgisayar ve Öğretim Teknolojileri Eğitimi, Eğitim Programları ve Öğretimi, Eğitim Yönetimi, TeftiĢi, Planlaması ve Ekonomisi, Rehberlik ve Psikolojik DanıĢmanlık, Sınıf Öğretmenliği, Matematik Eğitimi, Fen Bilgisi Eğitimi, Sosyal Bilgiler Eğitimi, Türk Dili ve Edebiyatı Eğitimi, Türkçe Eğitimi Seramik, Temel Eğitim 27 Sağlık Yüksekokulu HemĢirelik 270 UĢak MYO Banaz MYO EĢme MYO Karahallı MYO ĠĢletme Yönetimi, Muhasebe ve Vergi Uygulamaları, Yerel Yönetimler, Deri Teknolojisi, Gaz ve Tesisatı Teknolojisi, Deri Konfeksiyon, Tekstil Teknolojisi, Elektrik, Elektronik Teknolojisi, Makine, Otomotiv Teknolojisi, Bilgisayar Programcılığı, Radyo Televizyon Programcılığı ĠĢletme Yönetimi, Pazarlama, Kimya Teknolojisi, Seramik-Cam ve Çinicilik, Mobilya ve Dekorasyon, Çevre Koruma ve Kontrol ĠĢletme, Muhasebe, Halı ve Kilim, Bankacılık ve Sigortacılık, Büro Yönetimi ve Sekreterlik, Bağcılık ve ġarap Üretim Teknolojileri Muhasebe ve Vergi Uygulamaları, Büro Yönetimi Yönetici Asistanlığı, DıĢ Ticaret, Tekstil Teknolojisi Sivaslı MYO ĠĢletme, Pazarlama, Organik Tarım, Fidan ve Fidecilik 387 ĠĢletme, Deri Konfeksiyon, Tekstil Konfeksiyon, Turizm ve Ulubey MYO Seyahat ĠĢletmeciliği Kaynak: UĢak Üniversitesi 2009 Yılı Faaliyet Raporu Tablo 2.51: 2009 Yılı İtibarıyla Uşak Üniversitesi Bünyesinde Yer Alan MYO larda En Çok Yürütülen Programlar Bölüm ĠĢletme, ĠĢletme Yönetimi 5 Muhasebe, Muhasebe ve Vergi Uygulamaları 3 Pazarlama 2 Kaynak: Tablo 2.50 den derlenmiģtir Sayısı Tablo 2.51 e göre, UĢak Üniversitesi ne bağlı MYO larda en çok yürütülen programlar, Bölge deki diğer üniversitelerde olduğu gibi iģletme, muhasebe ve pazarlamadır. Bu durum ise ilde öne çıkan sektörler ile MYO larda ağırlıklı olarak yürütülen programlar arasında paralellik olmadığı sonucunu doğurmaktadır. TR33 Bölgesi açısından genel bir değerlendirme yapılacak olursa, Bölge üniversiteleri bünyelerinde açtıkları eğitim programlarını belirlerken, bazı istisnalar dıģında illerde ağırlığı olan sektörleri yeterince dikkate almamaktadır. Bu durum, illerin nitelikli ara eleman ihtiyaçlarını karģılayamamalarının temel sebeplerinden biri olarak gösterilebilir. TR33 Bölgesi üniversitelerinde eğitim gören öğrenci sayılarına bakıldığında Kütahya en fazla üniversite öğrencisine sahip il durumundadır. Kütahya yı sırasıyla Afyonkarahisar, Manisa ve UĢak illeri takip etmektedir. Buna yönelik veriler Tablo 2.52 de gösterilmiģtir. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 2: SOSYAL YAPI Sayfa 92 / 409

94 Tablo 2.52: 2009 Yılı TR33 Bölgesi nde Bulunan Üniversitelerin Öğrenci Sayıları Afyon Kocatepe Celal Bayar Dumlupınar Uşak Program Üniversitesi Üniversitesi Üniversitesi Üniversitesi TR33 Bölgesi Ön Lisans Lisans Lisans Üstü Toplam Kaynak: 1-) Afyon Kocatepe Üniversitesi 2009 Yılı Faaliyet Raporu 2-) Celal Bayar Üniversitesi 2009 Yılı Faaliyet Raporu 3-) Dumlupınar Üniversitesi 2009 Yılı Faaliyet Raporu 4-) UĢak Üniversitesi 2009 Yılı Faaliyet Raporu Üniversite öğrenci sayısının fazla olması, Bölge illerinin nitelikli iģgücü temin edebilmeleri açısından umut vericidir. Fakat Bölge nin ihtiyaçları doğrultusunda eğitim programlarının açılmaması nitelikli eleman temini açısından bir dezavantaj oluģturmaktadır. Bunun yanında nitelikli iģgücünden söz edebilmek için üniversitelerde okuyan öğrenci sayılarının yanında, verilen eğitimin kalitesini de göz önünde bulundurmak gereklidir. Bunun bir göstergesi olarak Bölge üniversitelerinin akademik kadrolarına iliģkin veriler Tablo 2.53 ve Tablo 2.54 te verilmiģtir. Tablo 2.53: 2009 Yılı TR33 Bölgesi nde Bulunan Üniversitelerin Akademik Personel Sayısı Afyon Kocatepe Celal Bayar Dumlupınar Uşak Unvan Üniversitesi Üniversitesi Üniversitesi Üniversitesi TR33 Bölgesi Profesör Doçent Yardımcı Doçent AraĢtırma Görevlisi Öğretim Görevlisi Okutman Uzman Toplam Kaynak: 1-) Afyon Kocatepe Üniversitesi 2009 Yılı Faaliyet Raporu 2-) Celal Bayar Üniversitesi 2009 Yılı Faaliyet Raporu 3-) Dumlupınar Üniversitesi 2009 Yılı Faaliyet Raporu 4-) UĢak Üniversitesi 2009 Yılı Faaliyet Raporu Tablo 2.54: 2009 Yılı TR33 Bölgesi nde Bulunan Üniversitelerde Akademik Personel Başına Düşen Öğrenci Sayısı Öğrenci Sayısı Afyon Kocatepe Celal Bayar Dumlupınar UĢak TR33 Bölgesi / Unvan Üniversitesi Üniversitesi Üniversitesi Üniversitesi Profesör Doçent Yardımcı Doçent AraĢtırma Görevlisi Öğretim Görevlisi Okutman Uzman Kaynak: Tablo 2.52 ve 2.53 ten yer alan verilerden derlenmiģtir. Bölge üniversitelerinin 2009 yılı akademik personel sayılarına bakıldığında UĢak Üniversitesi nin 280 personel ile Bölge içerisinde en az akademik personele sahip üniversite olduğu görülmektedir. Bunun tek sebebi UĢak Üniversitesi nin 2006 yılında kurulmuģ olmasıdır. Bölge nin diğer üç üniversitesi 1992 yılında kurulmuģ olup bu üniversiteler arasında en az akademik personele sahip olan üniversite Dumlupınar Üniversitesi dir. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 2: SOSYAL YAPI Sayfa 93 / 409

95 Profesör baģına düģen öğrenci sayısı açısından değerlendirildiğinde Celal Bayar Üniversitesi 262 öğrenciyle en iyi durumda olan üniversitedir. Bunun yanında Dumlupınar Üniversitesi profesör baģına öğrenci ile son sırada gelmektedir. Doçent baģına düģen öğrenci sayısı açısından ise Afyon Kocatepe Üniversitesi ilk sırada iken Dumlupınar Üniversitesi son sıradadır. Bölge üniversitelerinde öğretim üyesi baģına düģen yayın sayısı açısından değerlendirildiğinde 2008 yılında Afyon Kocatepe Üniversitesi öğretim üyesi baģına 0,74 uluslararası makale sayısı ile ilk sıradadır. Bu ili sırasıyla Dumlupınar Üniversitesi, Celal Bayar Üniversitesi ve UĢak Üniversitesi izlemektedir. Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği (TOBB) Ekonomi ve Teknoloji Üniversitesi ise öğretim üyesi baģına 1,66 yayın ile Bölge illerinin bir hayli önünde gitmektedir. Buna yönelik veriler Tablo 2.55 te verilmiģtir. Tablo 2.55: 2008 Yılı SCI, SSCI ve AHCI de Taranan Dergilerde Yayımlanan Makale Sayısına Göre Öğretim Üyesi Başına Düşen Yayın Sayısı Öğretim Üyesi Net Üniversite SCI SSCI AHCI Başına Yayın Toplam Sayısı TOBB Ekonomi ve Teknoloji Üniversitesi ,66 Orta Doğu Teknik Üniversitesi ,10 Bilkent Üniversitesi ,98 Ġzmir Yüksek Teknoloji Enstitüsü ,83 Afyon Kocatepe Üniversitesi ,74 Boğaziçi Üniversitesi ,67 Ege Üniversitesi ,62 Dumlupınar Üniversitesi ,6 Ġzmir Ekonomi Üniversitesi ,6 Dokuz Eylül Üniversitesi ,53 Celal Bayar Üniversitesi ,4 Anadolu Üniversitesi ,35 UĢak Üniversitesi ,22 Kaynak: Yüksek Öğretim Kurulu, 2008 Yılında Üniversitelerde Öğretim Üyesi BaĢına DüĢen Yayın Sayısı Sıralaması 2.6. Sağlık Grafik 2.23 te gösterilen hasta yatağı baģına nüfus açısından Bölge ortalaması 386 kiģi ile, 380 kiģi olan Türkiye ortalamasının biraz üstündedir. Bunun yanında Kütahya hasta yatağı baģına düģen nüfus bakımından Bölge nin diğer illerine kıyasla daha iyi bir görünüm arz etmektedir. GeliĢmiĢ ülkeler açısından değerlendirildiğinde ise Türkiye ve Bölge nin hasta yatağı baģına düģen nüfus açısından iyi bir durumda olduğu söylenemez. Dünya Bankası verilerine göre, Fransa da 2006 yılında yüz bin kiģi baģına 720 yatak düģerken, Almanya da 2006 yılında 830 yatak düģmektedir. Bu rakamlardan hareketle yaklaģık olarak 2006 yılında Fransa ve Almanya da hasta yatağı baģına sırasıyla 139 ve 120 kiģinin düģtüğü söylenebilir (World Development Indicators, 2008). Hasta yatağı sayılarının ilçeler bazında bir karģılaģtırması yapıldığında Merkez ilçelerin çevre ilçelerden önemli ölçüde ayrıģtığı görülmektedir. Bölge illerinde yataklı tedavi kurumları ve hasta yatakları Merkez ilçelerde yoğunlaģmaktayken, Bölge deki bazı ilçelerde yataklı tedavi kurumu bulunmamaktadır. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 2: SOSYAL YAPI Sayfa 94 / 409

96 Afyonkarahisar Kütahya Manisa UĢak TR33 Bölgesi Türkiye *Türkiye için hasta yatağı baģına nüfus verileri Sağlık Bakanlığı Sağlık Ġstatistikleri 2008 Yıllığı ndan derlenen hasta yatağı sayısının 2008 yılı nüfusuna oranı olarak hesaplanmıģtır. Grafik 2.23: 2009 Yılı İtibarıyla Türkiye ve TR33 Bölgesi nde Hasta Yatağı Başına Düşen Nüfus Kaynak: 1-) Afyonkarahisar Ġl Sağlık Müdürlüğü 2-) Kütahya Ġl Sağlık Müdürlüğü 3-) Manisa Ġl Sağlık Müdürlüğü 4-) UĢak Ġl Sağlık Müdürlüğü 5-) Sağlık Bakanlığı, Sağlık Ġstatistikleri Yıllığı, 2008 Manisa Merkez Afyon merkez Kütahya Merkez UĢak Merkz Soma TavĢanlı Salihli Turgutlu Akhisar Simav AlaĢehir Sandıklı Dinar Gediz Bolvadin Emirdağ Kula Sarıgöl Demirci Emet Banaz ġuhut BaĢmakçı EĢme Çay Saruhanlı Gördes Sivaslı Selendi Kırkağaç Ġscehisar SinanpaĢa Sultandağı AltıntaĢ Bayat Gölmarmara Domaniç Karahallı KöprübaĢı Çavdarhisar Ahmetli Grafik 2.24: 2009 Yılı TR33 Bölgesi nde İlçeler Bazında Hasta Yatağı Sayıları Kaynak: 1-) Afyonkarahisar Ġl Sağlık Müdürlüğü 2-) Kütahya Ġl Sağlık Müdürlüğü 3-) Manisa Ġl Sağlık Müdürlüğü 4-) UĢak Ġl Sağlık Müdürlüğü TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 2: SOSYAL YAPI Sayfa 95 / 409

97 Hasta yatağı sayıları il genelinde değerlendirilecek olursa Manisa yatak sayısıyla Bölge de en fazla hasta yatağına sahip il olarak göze çarpmaktadır. UĢak ise 920 yatak kapasitesiyle en düģük hasta yatağına sahip il konumundadır. Tablo 2.56: 2009 Yılı Türkiye ve TR33 Bölgesi nde Bulunan Hasta Yatağı Sayısı TR33 Afyonkarahisar Kütahya Manisa Uşak Türkiye Bölgesi TR33 Bölgesi / Türkiye (%) Sayı ,05 Kaynak: 1-) Afyonkarahisar Ġl Sağlık Müdürlüğü 2-) Kütahya Ġl Sağlık Müdürlüğü 3-) Manisa Ġl Sağlık Müdürlüğü 4-) UĢak Ġl Sağlık Müdürlüğü 5-) Sağlık Bakanlığı, Sağlık Ġstatistikleri Yıllığı, 2008 TR33 Bölgesi yatak doluluk oranları bakımından incelendiğinde ise Afyonkarahisar da Özel Kırmızı Park Hastanesi, Zübeyde Hanım Doğum Hastanesi ve Göğüs Hastanesi %90 ların üzerinde doluluk oranlarına sahiptir. Her üç hastanede Merkez ilçede bulunmaktadır. Çevre ilçelerdeki hastanelere bakıldığında ise doluluk oranlarının bir hayli düģük olduğu görülebilir. Tablo 2.57: Afyonkarahisar İlinde Bulunan Hastanelerin Yatak Doluluk Oranları İlçe Hastane Yatak Doluluk Oranı (%) Merkez Devlet Hastanesi 61,99 Merkez Zübeyde Hanım Doğum Hastanesi 93,46 Merkez Göğüs Hastanesi 94,94 Merkez Afyon Kocatepe Üni. Hastanesi 70,63 Merkez Özel Fuar Hastanesi 57,01 Merkez Özel Kırmızı Park Hastanesi 99,08 Merkez Özel Telek Kadın Hastalıkları ve Doğum Hastanesi 50,20 BaĢmakçı Devlet Hastanesi 0,00 Bayat Devlet Hastanesi 0,00 Bolvadin Devlet Hastanesi 45,45 Çay Devlet Hastanesi 21,80 Dinar Devlet Hastanesi 38,45 Haydarlı Devlet Hastanesi 0,00 Emirdağ Devlet Hastanesi 28,39 Ġscehisar Devlet Hastanesi 5,46 Sandıklı Devlet Hastanesi 36,36 SinanpaĢa Devlet Hastanesi 0,00 Sultandağı Devlet Hastanesi 0,58 ġuhut Devlet Hastanesi 19,70 Kaynak: Afyonkarahisar Ġl Sağlık Müdürlüğü Kütahya da hastanelerin yatak doluluk oranlarına bakıldığında Merkez ilçede Devlet Hastanesi nin %90 ların üzerinde doluluk oranına sahip olduğu görülür. Bunun yanında Çavdarhisar da %115 lik bir doluluk oranı dikkat çekmektedir. Bunun sebebi, Çavdarhisar daki gerçek hasta yatağı sayısının resmi istatistiklerde yer alan yatak sayısından fazla miktarda olmasıdır. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 2: SOSYAL YAPI Sayfa 96 / 409

98 Tablo 2.58: Kütahya İlinde Bulunan Hastanelerin Yatak Doluluk Oranları İlçe Hastane Yatak Doluluk Oranı (%) Merkez Devlet Hastanesi 91,80 Merkez Evliya Çelebi Devlet Hastanesi 63,60 Merkez Yoncalı Devlet Hastanesi 83,80 Merkez Dumlupınar Üni. Hastanesi 33,30 Merkez Özel Bsk Anadolu Hastanesi 52,10 Emet Devlet Hastanesi 19,9 Gediz Devlet Hastanesi 36,70 Simav Devlet Hastanesi 67,60 TavĢanlı Devlet Hastanesi 83,90 AltıntaĢ Ġlçe Hastanesi 1,20 Domaniç Ġlçe Hastanesi 1,50 Çavdarhisar Ġlçe Hastanesi 115,00 Kaynak: Kütahya Ġl Sağlık Müdürlüğü Manisa daki hastanelerin yatak doluluk oranlarına bakıldığında Ruh ve Sinir Hastalıkları Hastanesi ile Celal Bayar Üniversitesi Hastanesi nin %90 ların üzerinde doluluk oranlarına sahip olduğu görülür. Afyonkarahisar ve Kütahya da olduğu gibi %90 ların üzerinde doluluk oranına sahip hastaneler Manisa da da Merkez ilçede bulunmaktadır. Çevre ilçelere bakıldığında hasta yatağı doluluk oranlarının düģtüğü görülebilir. Tablo 2.59: Manisa İlinde Bulunan Hastanelerin Yatak Doluluk Oranları İlçe Hastane Yatak Doluluk Oranı (%) Merkez Devlet Hastanesi 76,50 Merkez Merkez Efendi Devlet Hast. 68,80 Merkez Doğum ve Çocuk Bakımevi 55,60 Merkez M.ġinasi Çocuk Hastanesi 67,60 Merkez Ruh Sağlığı Hastanesi 93,70 Merkez Celal Bayar Üni. Hast. 93,60 Merkez Özel Universal Hospital 33,90 Merkez Özel 8 Eylül Hastanesi 77,10 Akhisar Devlet Hastanesi 53,30 Akhisar Özel DoğuĢ Hastanesi 46,40 AlaĢehir Devlet Hastanesi 70,10 Demirci Devlet Hastanesi 31,40 Gölmarmara Devlet Hastanesi 0,00 Gördes Devlet Hastanesi 6,70 Kırkağaç Devlet Hastanesi 18,40 KöprübaĢı Devlet Hastanesi 0,00 Kula Devlet Hastanesi 25,10 Salihli Devlet Hastanesi 54,10 Salihli Özel Salihli Hastanesi 61,60 Salihli Can Hastanesi 69,90 Sarıgöl Devlet Hastanesi 5,20 Saruhanlı Devlet Hastanesi 27,60 Selendi Devlet Hastanesi 2,30 Soma Devlet Hastanesi 61,10 Turgutlu Devlet Hastanesi 62,70 Kaynak: Manisa Ġl Sağlık Müdürlüğü TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 2: SOSYAL YAPI Sayfa 97 / 409

99 UĢak ilinde ise %90 ların üzerinde doluluk oranına sahip bir hastane bulunmamaktadır. Bunun yanında Merkez ilçede bulunan devlet hastanesi ilin yatak doluluk oranı en yüksek hastanesi iken çevre ilçelerde doluluk oranı düģmektedir. Tablo 2.60: Uşak İlinde Bulunan Hastanelerin Yatak Doluluk Oranları İlçe Hastane Yatak Doluluk Oranı (%) Merkez UĢak Devlet Hastanesi 75,40 Merkez Özel Öztan Sağlık Hastanesi 56,90 Merkez Ceyline Hospital 29,90 Banaz Banaz Devlet Hastanesi 44,30 EĢme EĢme Devlet Hastanesi 15,40 Karahallı Karahallı Entegre Ġlçe Hastanesi 7,60 Sivaslı Sivaslı Devlet Hastanesi 45,90 Kaynak: UĢak Ġl Sağlık Müdürlüğü TR33 Bölgesi illeri 15 yaģ altı kadınlarda doğurganlık oranı açısından değerlendirildiğinde en yüksek orana sahip ilin on binde 6 oranıyla Kütahya olduğu görülmektedir. Kütahya yı sırasıyla Afyonkarahisar, Manisa ve UĢak illeri izlemektedir. UĢak ta 2009 yılında 15 yaģ altı kadınlarda doğuma rastlanmamıģtır. Bunun yanında Bölge ortalaması %0,02 lik Türkiye ortalamasının üzerinde gerçekleģmiģtir. 0,06 0,06 0,05 0,04 0,04 0,03 0,03 0,02 0,02 0,02 15 YaĢ Altı 0,01 0,00 0 Grafik 2.25: 2009 Yılı İtibarıyla Türkiye ve TR33 Bölgesi 15 Yaş Altı Kadınlarda Doğurganlık Oranı (%) Kaynak: TÜĠK TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 2: SOSYAL YAPI Sayfa 98 / 409

100 15-19 yaģ arası kadınlarda TR33 Bölgesi, Türkiye ortalamasının üzerinde bir doğurganlık oranına sahiptir. Özellikle Afyonkarahisar da yaģ arası doğurganlık oranı Bölge nin diğer illerine kıyasla bir hayli yüksektir yaģ arası doğurganlıkta da TR33 Bölgesi Türkiye ortalamasının üzerinde bir orana sahiptir ,80 36,89 33,36 36,23 35,42 29, ,07 9,23 9,47 10,53 10,46 8, YaĢ YaĢ 0 Grafik 2.26: 2009 Yılı İtibarıyla Türkiye ve TR33 Bölgesi ve Yaş Arası Kadınlarda Doğurganlık Oranı (%) Kaynak: TÜĠK yaģ arası kadınlarda doğurganlık oranlarına bakıldığında Bölge ortalamasının Türkiye ortalamasının altında kaldığı görülebilir. Bölge içinde ise Afyonkarahisar, bu yaģ aralığında en düģük doğurganlık oranına sahip il olarak göze çarpmaktadır ,14 32,19 32,58 31,82 31,56 32, ,11 16,92 14,07 15,49 15,90 4,86 4,80 6,22 4,90 5,48 0,80 0,65 1,05 0,89 0,90 19,21 8,10 2, YaĢ YaĢ YaĢ YaĢ 0 Grafik 2.27: 2009 Yılı İtibarıyla Türkiye ve TR33 Bölgesi Yaş Arası Kadınlarda Doğurganlık Oranı (%) Kaynak: TÜĠK TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 2: SOSYAL YAPI Sayfa 99 / 409

101 45-49 yaģ arası kadınlarda ve 50 yaģ üstü kadınlarda doğurganlık oranı açısından Bölge illeri Türkiye ortalamasının altında kalmaktadır. Kütahya ve UĢak ta 2009 yılında 50 yaģ üstü kadınlarda doğurganlık oranı sıfır olarak gerçekleģmiģken, bu yaģ aralıklarında Bölge içinde en yüksek değere sahip olan il Manisa dır. 0,35 0,30 0,31 0,25 0,20 0,15 0,10 0,05 0,00 0,11 0,08 0,08 0,06 0,06 0,03 0,01 0,01 0, Afyonkarahisar Kütahya Manisa UĢak TR33 Bölgesi Türkiye YaĢ 50 YaĢ Üstü Grafik 2.28: 2009 Yılı İtibarıyla Türkiye ve TR33 Bölgesi Yaş Arası ve 50 Yaş Üstü Kadınlarda Doğurganlık Oranı (%) Kaynak: TÜĠK Annelerin yaģı bakımından doğurganlık oranları değerlendirildiğinde, Bölge illerinde doğurganlık yaģının genel olarak Türkiye ortalamasından düģük olduğu görülmektedir. Tablo 2.61: 2009 Yılı İtibarıyla Türkiye ve TR33 Bölgesi nde Yaş Aralıklarına Göre Annelerin Doğum Oranları (%) 15 Yaş 50 Yaş Bilinmeyen Toplam Altı Üstü Afyonkarahisar 0,04 13,07 66,94 18,93 0,85 0,01 0, Kütahya 0,06 9,23 69,07 20,91 0,66 0,00 0, Manisa 0,02 9,47 65,95 23,14 1,16 0,03 0, UĢak 0 10,53 68,05 20,39 0,98 0,00 0, TR33 Bölgesi 0,03 10,46 66,98 21,37 0,97 0,01 0, Türkiye 0,02 8,53 61,42 27,32 2,33 0,06 0, Kaynak: TÜĠK TR33 Bölgesi nde sağlık personeli yardımı olmadan yapılan doğumlar incelendiğinde en düģük oranın %0,24 ile UĢak a ait olduğu, en yüksek oranın ise %0,85 oranıyla Manisa ya ait olduğu görülmektedir. Türkiye için bu oran Sağlık Bakanlığı istatistiklerine göre, 2008 yılında %8,7 oranında gerçekleģmiģtir. Bu açıdan Bölge illerinin Türkiye ortalamasına kıyasla iyi bir durumda olduğu söylenebilir. Yataklı tedavi kurumları haricinde gerçekleģtirilen doğumlar açısından değerlendirildiğinde ise en yüksek oran Afyonkarahisar a ait iken en düģük oran Kütahya dadır. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 2: SOSYAL YAPI Sayfa 100 / 409

102 2,0 1,8 1,6 1,4 1,2 1,0 0,8 0,6 0,4 0,2 0,0 0,78 0,85 0,63 0,66 0,52 0,33 0,24 0,26 0,18 0,06 Afyonkarahisar Kütahya Manisa UĢak TR33 Bölgesi Sağlık Personeli Yardımı Olmadan Yapılan Doğumun Toplam Doğuma Oranı Yataklı Tedavi Kurumları Haricinde GerçekleĢtirilen Doğumun Toplam Doğuma Oranı Grafik 2.29: 2009 Yılı TR33 Bölgesi nde Sağlık Personeli Yardımı Olmadan ve Yataklı Tedavi Kurumları Haricinde Gerçekleştirilen Doğumların Toplam Doğumlara Oranı (%) Kaynak: 1-) Afyonkarahisar Ġl Sağlık Müdürlüğü 2-) Kütahya Ġl Sağlık Müdürlüğü 3-) Manisa Ġl Sağlık Müdürlüğü 4-) UĢak Ġl Sağlık Müdürlüğü Afyonkarahisar ili Merkez ilçede sağlık personeli yardımı olmadan 9 doğum gerçekleģmiģken, ġuhut ta 6, Bayat, Bolvadin, Dinar ve Sandıklı da 2 doğum gerçekleģmiģtir. Bunun yanında Ġscehisar da 2009 yılında sağlık personeli yardımı olmadan 30 doğum gerçekleģmiģ olup bu sayı 2009 yılında Afyonkarahisar da sağlık personeli yardımı olmadan gerçekleģen toplam doğum sayısının yarısını teģkil etmektedir. Sağlık kurumları dıģında gerçekleģen doğum açısından incelendiğinde Merkez ilçe de 14 doğum gerçekleģirken, Ġscehisar da 31 doğum gerçekleģmiģtir. Bu sayı diğer ilçelerde gerçekleģen doğum sayılarından bir hayli yüksektir. Kütahya ili Merkez ilçede sağlık personeli yardımı olmadan gerçekleģen doğum sayısı 14 iken TavĢanlı, Simav, Aslanapa ilçelerinde 4 tür. Dumlupınar, Çavdarhisar ve Pazarlar ilçelerinde ise bu türden doğum gerçekleģmemiģtir. Manisa ili Merkez ilçesi sağlık personeli yardımı olmadan yapılan doğumlar açısından 26 doğum sayısıyla en fazla doğumun yapıldığı ilçe durumundadır. Merkez ilçeyi 24 doğumla AlaĢehir, 12 doğumla Salihli ve Akhisar izlemektedir. Ġlin diğer geliģmiģ ilçeleri olan Turgutlu da bu sayı 9 iken Soma da 5 dir. Yataklı tedavi kurumları haricinde gerçekleģen doğum sayıları açısından da Merkez ilçe 13 doğum ile ilk sıradadır. Merkez ilçeyi 3 doğum ile Salihli ve Akhisar izlemektedir. Bunun yanında Turgutlu da 2, Soma da 2 doğum gerçekleģmiģtir. Ahmetli, AlaĢehir, Gördes, Kırkağaç, KöprübaĢı, Kula, Saruhanlı ilçelerinde ise yataklı tedavi kurumları haricinde doğum gerçekleģmemiģtir. UĢak ili Merkez ilçede sağlık personeli yardımı olmadan gerçekleģen doğum sayısı 7 dir. Bu sayı Banaz da 2, Sivaslı da 1 dir. Bunun yanında Ulubey, Karahallı ve EĢme ilçelerinde sağlık personeli yardımı olmadan doğum gerçekleģmemiģtir. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 2: SOSYAL YAPI Sayfa 101 / 409

103 Yataklı tedavi kurumlarında gerçekleģtirilen doğum oranları açısından UĢak TR33 Bölgesi nin en iyi konumda olan ilidir. UĢak ta gerçekleģtirilen doğumların %99,51 i yataklı tedavi kurumlarındadır. Bölge de en kötü durumda olan il ise Afyonkarahisar dır. Bunda da Ġscehisar ilçesinde yataklı tedavi kurumları haricinde gerçekleģen doğum sayısının bir hayli fazla olmasının etkisi vardır. 99,60 99,40 99,42 99,51 99,20 99,00 98,97 99,00 98,80 98,60 98,59 98,40 98,20 98,00 Afyonkarahisar Kütahya Manisa UĢak TR33 Bölgesi Grafik 2.30: 2009 Yılı TR33 Bölgesi İllerindeki Yataklı Tedavi Kurumlarında Gerçekleştirilen Doğumların Toplam Doğuma Oranı (%) Kaynak: 1-) Afyonkarahisar Ġl Sağlık Müdürlüğü 2-) Kütahya Ġl Sağlık Müdürlüğü 3-) Manisa Ġl Sağlık Müdürlüğü 4-) UĢak Ġl Sağlık Müdürlüğü Tablo 2.62 de TR33 Bölgesi nde 2009 yılında sağlık personeli yardımı olmadan, yataklı tedavi kurumları haricinde gerçekleģen, yataklı tedavi kurumlarında gerçekleģen ve toplam doğum sayıları verilmiģtir. Tablo 2.62: 2009 Yılında TR33 Bölgesi nde Meydana Gelen Doğumlar Sağlık Personeli Yardımı Olmadan Yapılan Doğum Yataklı Tedavi Kurumları Haricinde Gerçekleşen Doğum Yataklı Tedavi Kurumlarında Gerçekleşen Doğum Toplam Afyonkarahisar Kütahya Manisa UĢak TR33 Bölgesi Kaynak: 1-) Afyonkarahisar Ġl Sağlık Müdürlüğü 2-) Kütahya Ġl Sağlık Müdürlüğü 3-) Manisa Ġl Sağlık Müdürlüğü 4-) UĢak Ġl Sağlık Müdürlüğü TR33 Bölgesi illerinde kanser vakalarının ve kanserden ölenlerin il nüfuslarına oranı açısından değerlendirildiğinde UĢak ilinin en yüksek kanser vakası oranına sahip olduğu görülmektedir. Bunun yanında kanserden ölen kiģilerin il nüfuslarına oranı bakımından ise yine UĢak en yüksek ölüm oranına sahip ildir. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 2: SOSYAL YAPI Sayfa 102 / 409

104 Tablo 2.63: 2009 Yılı TR33 Bölgesi İllerindeki Kanser Vakalarının Toplam İl Nüfusuna Oranı ile Kanserden Ölenlerin Toplam İl Nüfusuna Oranı (%) Kanser Vakalarının Toplam Nüfusa Kanserden Ölenlerin Toplam İl Adı Oranı (%) Nüfusa Oranı (%) Afyonkarahisar 0,046 0,022 Kütahya 0,060 0,056 Manisa 0,064 0,049 UĢak 0,110 0,062 Kaynak: 1-) Afyonkarahisar Ġl Sağlık Müdürlüğü 2-) Kütahya Ġl Sağlık Müdürlüğü 3-) Manisa Ġl Sağlık Müdürlüğü 4-) UĢak Ġl Sağlık Müdürlüğü 5-) Nüfus verileri TÜĠK ten alınmıģtır. Bölge de en çok ölüme sebep olan hastalıklar içerisinde kalp hastalığına bağlı rahatsızlıkların olduğu görülmektedir. Tüm iller için bu rahatsızlık ilk sırada gelmektedir. Bunun yanında kan yapıcı dokuların urları dahil habis urlardan kaynaklanan ölümler ile beyin damarlarında gerçekleģen rahatsızlıklardan dolayı ölümler de (serebro-vasküler) Bölge de en çok ölüme sebebiyet veren rahatsızlıklar arasındadır. Tablo 2.64: 2008 Yılı TR33 Bölgesi İllerinde En Çok Ölüme Sebebiyet Veren Hastalıklar ve Bu Hastalıklar Sebebiyle Ölen Kişi Sayısı Afyonkarahisar Kütahya Manisa Uşak Kalp Hastalığına Bağlı Rahatsızlıklar Lenfatik ve Hematopoiyetik ( Kan Yapıcı) Dokuların Urları Dahil Habis Urlar Serebro-Vasküler Hastalık Kaynak: TÜĠK, Nüfus, Demografi, Konut ve Toplumsal Yapı Ġstatistikleri, Ölüm Ġstatistikleri TR33 Bölgesi nde acil yardım istasyonu baģına düģen nüfus verilerine bakıldığında kiģiyle Manisa nın çok iyi durumda olmadığı görülmektedir. Manisa aynı zamanda kiģilik Türkiye ortalamasının da bir hayli üzerinde bulunmaktadır. Bölge de en iyi durumda olan il kiģiyle Afyonkarahisar olup bu ili sırasıyla Kütahya ve UĢak illeri izlemektedir. Aynı zamanda Afyonkarahisar, Kütahya ve UĢak illeri Türkiye ve Bölge ortalamasının altında kalmaktadırlar Afyonkarahisar Kütahya Manisa UĢak TR33 Bölgesi Türkiye *Türkiye için veriler 2008 yılı verileridir. Nüfus baģına verilerin elde edilmesinde 2009 Yılı TÜĠK Ġl Nüfusları verisi kullanılmıģtır. Grafik 2.31: 2009 Yılı İtibarıyla Türkiye ve TR33 Bölgesi nde 112 Acil Yardım İstasyonu Başına Düşen Nüfus Kaynak: 1-) Afyonkarahisar Ġl Sağlık Müdürlüğü 2-) Kütahya Ġl Sağlık Müdürlüğü 3-) Manisa Ġl Sağlık Müdürlüğü 4-) UĢak Ġl Sağlık Müdürlüğü 5-) Sağlık Bakanlığı, Sağlık Ġstatistikleri Yıllığı 2008 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 2: SOSYAL YAPI Sayfa 103 / 409

105 Acil yardım istasyonlarının ilçeler bazında dağılımına bakılacak olursa, Afyonkarahisar ili Merkez ilçede 2 adet A1 tipi ve 2 adet A2 tipi olmak üzere 4 adet acil yardım istasyonu bulunmaktadır. Dinar da 1 tane A1 tipi ve 2 tane B1 tipi olmak üzere 3 tane istasyon, ġuhut ta 1 tane A2 tipi ve 1 tane B1 tipi olmak üzere 2 tane istasyon bulunmaktadır. Bunların dıģında kalan tüm ilçelerde 1 er tane olmak üzere toplam 24 istasyon vardır. Kütahya ili Merkez ilçede 4 tane ve diğer ilçelerde 1 er tane olmak üzere toplam 17 tane acil yardım istasyonu vardır. Manisa ili Merkez ilçede 4, Akhisar, Salihli ve Turgutlu da 2, Ahmetli, AlaĢehir, Demirci, Kula, Saruhanlı ve Soma da 1 er tane olmak üzere toplam 16 tane istasyon vardır. Bunun yanında Gölmarmara, Gördes, Kırkağaç, KöprübaĢı, Sarıgöl ve Selendi de acil yardım istasyonu bulunmamaktadır. UĢak ili Merkez ilçede 3 adet A tipi, Banaz da 1 adet A tipi, EĢme, Karahallı ve Sivaslı da 1 er adet B1 tipi, Ulubey de 1 adet B2 tipi olmak üzere toplam 8 adet istasyon vardır. Ġl bazında toplam acil yardım istasyonu sayısı ve TR33 Bölgesi için toplam istasyon sayısı verileri Tablo 34 te verilmiģtir. Tablo 2.65: 2009 Yılı TR33 Bölgesi ndeki 112 Acil Yardım İstasyonu Sayıları 112 Acil Yardım İstasyonu Sayısı Afyonkarahisar 24 Kütahya 17 Manisa 16 UĢak 8 TR33 Bölgesi 65 Kaynak: 1-) Afyonkarahisar Ġl Sağlık Müdürlüğü 2-) Kütahya Ġl Sağlık Müdürlüğü 3-) Manisa Ġl Sağlık Müdürlüğü 4-) UĢak Ġl Sağlık Müdürlüğü YeĢil kart uygulamasının amacı hiçbir SGK nın güvencesi altında olmayan ve sağlık hizmet giderlerini karģılayacak durumda bulunmayan insanların sağlık giderlerinin devlet tarafından karģılanmasıdır (Afyonkarahisar Ġl Sağlık Müdürlüğü Yıllığı, 2008). Türkiye ve TR33 Bölgesi ndeki yeģil kartlı oranlarına iliģkin veriler Grafik 2.32 de gösterilmiģtir ,7 15,1 15,2 13,8 13,0 12,9 Afyonkarahisar Kütahya Manisa UĢak TR33 Bölgesi Türkiye *YeĢil kartlı oranı, yeģil kart sahibi sayısının nüfusa oranı olarak hesaplanmıģtır. *Afyonkarahisar için yeģil kartlı oranı, Nisan 2010 itibarıyla yeģil kart sahibi olanlar dikkate alınarak hesaplanmıģtır. Grafik 2.32: 2009 Yılı İtibarıyla Türkiye ve TR33 Bölgesi ndeki Yeşil Kartlı Oranları* (Binde) Kaynak: 1-) Afyonkarahisar Ġl Sağlık Müdürlüğü 2-) Kütahya Ġl Sağlık Müdürlüğü 3-) Manisa Ġl Sağlık Müdürlüğü 4-) UĢak Ġl Sağlık Müdürlüğü 5-) Sağlık Bakanlığı YeĢil Kart Bilgi Sistemi TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 2: SOSYAL YAPI Sayfa 104 / 409

106 TR33 Bölgesi nde yeģil kart uygulamasından faydalananların nüfusa oranına bakıldığında %15,2 gibi bir oranla Türkiye ortalamasının üzerinde gerçekleģtiği görülmektedir. Bunun yanında, Bölge de yeģil kart uygulamasından en yoğun olarak faydalanılan ilin Afyonkarahisar olduğu gözükmektedir. Tablo 2.66: 2009 Yılı İtibarıyla Türkiye ve TR33 Bölgesi nde Bulunan Yeşil Kartlı Sayısı TR33 Afyonkarahisar Kütahya Manisa Uşak Türkiye* Bölgesi TR33 / Türkiye (%) Sayı ,76 *Türkiye için yeģil kartlı sayısı tarihi itibarıyla yeģil kart sahibi kiģi sayısıdır. Kaynak: 1-)Afyonkarahisar Ġl Sağlık Müdürlüğü 2-) Kütahya Ġl Sağlık Müdürlüğü 3-) Manisa Ġl Sağlık Müdürlüğü 4-) UĢak Ġl Sağlık Müdürlüğü 5-) Sağlık Bakanlığı, Sağlık Ġstatistikleri Yıllığı, 2008 YeĢil kart uygulamasının nispeten geri kalmıģ illerde daha yoğun olduğu da söylenebilir. ġanlıurfa da yeģil kartlı oranının 2009 yılında %39,6 ve Diyarbakır da %44,7 olduğu dikkate alındığında bu durum daha net görülecektir yılında TR33 Bölgesi nde bebek ölüm hızı ortalama %1,25 civarında gerçekleģmiģtir. Bunun yanında Bölge içinde en düģük bebek ölüm hızı %1,07 ile Manisa da iken en yüksek %1.32 ile Afyonkarahisar dadır. Türkiye ortalaması ile karģılaģtırıldığında ise Bölge nin iyi bir konumda olduğu söylenebilir. Türkiye de 2008 yılında bebek ölüm hızı %1,7 civarında gerçekleģmiģtir. GeliĢmiĢ ülkelerle kıyaslandığında ise durumun iç açıcı olmadığı ifade edilebilir. Fransa da bebek ölüm hızı 2008 yılı için %0,33, Almanya da %0,37, Ġngiltere de %0,47 dir (World Development Indicators, 2008) ,23 13,08 13,1 12,55 10,79 Afyonkarahisar Kütahya Manisa UĢak TR33 Bölgesi Türkiye *Türkiye için bebek ölüm hızı 2008 yılı verisidir. Grafik 2.33: 2009 Yılı Türkiye ve TR33 Bölgesi nde Bebek Ölüm Hızı (Binde) Kaynak: 1-) Afyonkarahisar Ġl Sağlık Müdürlüğü 2-) Kütahya Ġl Sağlık Müdürlüğü 3-) Manisa Ġl Sağlık Müdürlüğü 4-) UĢak Ġl Sağlık Müdürlüğü 5-) Sağlık Bakanlığı, Sağlık Ġstatistikleri Yıllığı, 2008 Uzman hekim baģına düģen nüfus ve pratisyen hekim baģına düģen nüfus açısından değerlendirildiğinde Bölge de en iyi durumda olan ilin uzman hekim baģına kiģi ve pratisyen hekim baģına kiģi ile Kütahya olduğu görülmektedir. Bunun yanında Afyonkarahisar uzman hekim ve pratisyen hekim baģına en fazla nüfusun düģtüğü ildir yılında Türkiye de uzman hekim ve pratisyen hekim baģına düģen nüfus ile karģılaģtırıldığında ise uzman hekim baģına düģen nüfus açısından TR33 Bölgesi nin geride kaldığı, pratisyen hekim baģına düģen nüfus açısından ise Türkiye ortalamasıyla benzerlik gösterdiği görülmektedir. GeliĢmiĢ ülkelerden Almanya da 2007 yılında hekim baģına 287 kiģi düģerken, Fransa da 267 kiģi düģmektedir (World Development Indicators, 2008). TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 2: SOSYAL YAPI Sayfa 105 / 409

107 Uzman Hekim BaĢına DüĢen Nüfus Pratisyen Hekim BaĢına DüĢen Nüfus 0 *Türkiye için uzman hekim ve pratisyen hekim baģına nüfus verileri Sağlık Bakanlığı Sağlık Ġstatistikleri 2008 yıllığından derlenen uzman hekim ve pratisyen hekim sayısının 2008 yılı nüfusuna oranı olarak hesaplanmıģtır. Grafik 2.34: 2009 Yılı İtibarıyla Türkiye ve TR33 Bölgesi nde Uzman ve Pratisyen Hekim Başına Düşen Nüfus Kaynak: 1-) Afyonkarahisar Ġl Sağlık Müdürlüğü 2-) Kütahya Ġl Sağlık Müdürlüğü 3-) Manisa Ġl Sağlık Müdürlüğü 4-) UĢak Ġl Sağlık Müdürlüğü 5-) Sağlık Bakanlığı, Sağlık Ġstatistikleri Yıllığı, 2008 TR33 Bölgesi illeri için hemģire baģına düģen nüfusa bakıldığında sadece UĢak ın Türkiye ortalamasından iyi durumda olduğu görülmektedir. Bunun yanında Afyonkarahisar, Kütahya ve Manisa illeri hemģire baģına nüfus açısından Türkiye ortalamasının altında kalmaktadır. Ebe baģına düģen nüfus açısından değerlendirildiğinde ise UĢak ilinin yine Bölge nin en iyi durumda olan ili olduğu, bunun yanında Bölge nin tüm illerinin ebe baģına düģen nüfus açısından Türkiye ortalamasından daha iyi durumda oldukları görülmektedir. Sağlık memuru baģına düģen nüfus açısından ise Manisa ve Kütahya Bölge nin en iyi durumda olan illeri konumundayken, Afyonkarahisar ve UĢak illeri sağlık memuru baģına düģen nüfus açısından Bölge nin en kötü illeridir. Ayrıca Manisa hariç diğer TR33 Bölgesi illerinde sağlık memuru baģına düģen nüfus Türkiye ortalamasından daha yüksektir HemĢire Ebe Sağlık Memuru 0 Afyonkarahisar Kütahya Manisa* UĢak Türkiye *Manisa için veriler, Sağlık Bakanlığı ve özel sektörde çalıģan toplam personel üzerinden hesaplanmıģtır. **Türkiye için veriler 2008 yılına aittir. Grafik 2.35: 2009 Yılı İtibarıyla Türkiye ve TR33 Bölgesi nde Hemşire, Ebe ve Sağlık Memuru Başına Düşen Nüfus Kaynak: 1-) Afyonkarahisar Ġl Sağlık Müdürlüğü 2-) Kütahya Ġl Sağlık Müdürlüğü 3-) Manisa Ġl Sağlık Müdürlüğü 4-) UĢak Ġl Sağlık Müdürlüğü TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 2: SOSYAL YAPI Sayfa 106 / 409

108 Sağlık ocağı baģına düģen nüfus açısından TR33 Bölgesi hem Türkiye ortalaması, hem de Ġzmir ve Ġstanbul gibi büyük Ģehirlerin ortalamasından iyi durumdadır. Bölge illerinin tamamı bu ortalamaların altında kalırken, Manisa da aile sağlığı merkezi baģına düģen nüfus diğer illere kıyasla yüksek görülmektedir *Manisa, 2008 yılında aile hekimliği uygulamasının pilot Ģehirlerinden biri konumunda olması dolayısıyla Manisa için söz konusu değer aile sağlığı merkezi baģına düģen nüfus olarak yorumlanmıģtır. Grafik 2.36: 2008 Yılı İtibarıyla Türkiye, TR33 Bölgesi İlleri, İstanbul ve İzmir de Sağlık Ocağı Başına Düşen Nüfus Kaynak: Sağlık Bakanlığı, Sağlık Ġstatistikleri Yıllığı, 2008 Türkiye de sağlık alanında yaģanan geliģmelerden bir tanesi de yataklı tedavi kurumlarında nitelikli oda uygulaması çalıģmalarıdır. Bölge illerinden derlenen verilere göre, Sandıklı da 47, Bolvadin de 46, Merkez ilçede 27, SinanpaĢa da 10, Emirdağ da 8, Dinar da 4, BaĢmakçı da 2 ve Bayat ta 1 adet olmak üzere 2009 yılı itibarıyla Afyonkarahisar ili genelinde toplam 145 nitelikli oda bulunmaktadır. Kütahya Merkez ilçede 245, Simav da 14, Gediz de 7, TavĢanlı da 5, Emet te 4 ve Çavdarhisar da 2 adet olmak üzere il genelinde toplam 277 nitelikli oda bulunmaktadır. Salihli de 132, Merkez ilçede 90, Akhisar da 41, Sarıgöl de 24, Turgutlu da 19, Kula da 15, AlaĢehir ve Demirci de 2 Ģer adet olmak üzere Manisa genelinde toplam 329 nitelikli oda mevcuttur. UĢak ili ile ilgili nitelikli oda verileri temin edilememiģtir Dezavantajlı Gruplar Kadınlar Pek çok geliģmekte olan ülkede olduğu gibi Türkiye de de kadınlar sosyal alanda erkekler kadar aktif rol alamamaktadır. Ġlköğretimde okullaģma oranı açısından değerlendirildiğinde kadınlar ve erkekler arasında hem Türkiye de hem de TR33 Bölgesi nde çok fark olmadığı görülmektedir. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 2: SOSYAL YAPI Sayfa 107 / 409

109 ,0 94,8 97,3 97,3 97,9 97,5 97,4 97,1 99,0 98,2 99,3 99,2 97,0 96,0 Ġlköğretimde OkullaĢma Oranı (Erkek) Ġlköğretimde OkullaĢma Oranı (Kadın) Grafik 2.37: 2009 Yılı İtibarıyla Türkiye, TR33 Bölgesi İlleri, İstanbul ve İzmir de Cinsiyet Bazında İlköğretimde Net Okullaşma Oranları (%) Kaynak: TÜĠK Ortaöğretim açısından değerlendirildiğinde ise okullaģma oranı hem erkekler hem de kadınlar açısından azalmaktadır. Ayrıca Grafik 2.38 den de görüleceği gibi Türkiye açısından ortaöğretimde net okullaģma oranı kadınlarda daha düģük seyretmektedir. Bu durum TR33 Bölgesi nde Afyonkarahisar ve Kütahya için de geçerlidir. Bunun yanında Manisa da kadın ve erkek arasındaki fark çok daha az iken UĢak ta kadınlar ortaöğretimde okullaģma oranı açısından erkeklerden daha iyi durumdadır ,9 50,1 78,0 60,5 62,1 61,1 70,6 64,6 62,2 63,5 70,1 66,3 60,6 56,3 Ortaöğretimde OkullaĢma Oranı (Erkek) Ortaöğretimde OkullaĢma Oranı (Kadın) Grafik 2.38: 2009 Yılı İtibarıyla Türkiye, TR33 Bölgesi İlleri, İstanbul ve İzmir de Cinsiyet Bazında Ortaöğretimde Net Okullaşma Oranları (%) Kaynak: TÜĠK TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 2: SOSYAL YAPI Sayfa 108 / 409

110 Okuryazarlık açısından değerlendirildiğinde ise kadınların hem Türkiye açısından hem de TR33 Bölgesi açısından erkeklere kıyasla daha geride olduğu görülmektedir. GeliĢmiĢ kentlerde de durum farklı değilken Ġstanbul ve Ġzmir gibi büyük Ģehirlerde kadınlarda okullaģma oranı TR33 Bölgesi ne kıyasla daha yüksektir ,61 96,73 96,85 97,09 97,03 98,59 98,2 97,03 93,26 92,46 87,38 87,58 87,78 86,57 87,51 87,88 Erkek Kadın Grafik 2.39: 2009 Yılı İtibarıyla Türkiye, TR33 Bölgesi İlleri, İstanbul ve İzmir de Cinsiyet Bazında Okuryazar Oranı (%) Kaynak: TÜĠK Lise veya dengi okul mezunu erkekler ve kadınlar açısından bir karģılaģtırma yapıldığında Türkiye de kadınlardan çok daha fazla lise veya dengi okul mezunu erkek olduğu görülebilir. Erkekler ve kadınlar arasındaki bu dengesizlik Ġstanbul ve Ġzmir gibi geliģmiģ kentlerde daha az hissedilir boyuttadır. Bu durum Grafik 2.40 tan görülebilir. Bunun yanında TR33 Bölgesi nde lise ve dengi okul mezunu erkeklerin ve kadınların oranı Türkiye ortalamasının altındayken, erkek ve kadınlar arasındaki fark belirgin düzeylerdedir. Bölge içerisinde ise lise veya dengi okul mezunu kadın oranı en düģük il Kütahya dır. Kütahya, aynı zamanda lise ve dengi okul mezunu erkek oranının da en fazla olduğu il olarak dikkat çekmektedir ,83 23,98 12,24 12,17 18,31 13,17 20,39 20,27 14,58 12,92 25,5 24,98 21,76 21,12 23,99 17, Eğitim Durumuna Göre Nüfus (15 YaĢ ve Üzeri) : Lise veya Dengi Okul Mezunu Oranı (%) / Erkek Eğitim Durumuna Göre Nüfus (15 YaĢ ve Üzeri) : Lise veya Dengi Okul Mezunu Oranı (%) / Kadın Grafik 2.40: 2009 Yılı İtibarıyla Türkiye, TR33 Bölgesi İlleri, İstanbul ve İzmir de Cinsiyet Bazında Lise ve Dengi Okul Mezunu Oranı (%) Kaynak: TÜĠK TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 2: SOSYAL YAPI Sayfa 109 / 409

111 Yüksekokul mezunu olma açısından kadınlar ve erkekler arasındaki dengesizlik yine dikkate değerdir. TR33 Bölgesi nde erkeklerin bir fakülte veya yüksekokul bitirme oranı, Türkiye ortalamasının gerisinde kalmaktayken, kadınlar açısından da durum farklı değildir. GeliĢmiĢ iki Ģehir, Ġstanbul ve Ġzmir de ise hem kadınlar ve erkekler arasındaki yüksekokul veya fakülte bitirme oranı farkı daha azdır, hem de her iki Ģehir kadınlar ve erkekler açısından fakülte veya yüksekokul bitirme oranında TR33 Bölge ortalamasının üzerinde seyretmektedir ,8 8,6 4,4 4,5 7,8 5,0 9,0 5,7 12,6 11,7 10,2 9,6 10,2 8,1 7,0 4,8 Eğitim Durumuna Göre Nüfus (15 YaĢ ve Üzeri) : Yüksekokul veya Fakülte Mezunu Oranı (%) / Erkek Eğitim Durumuna Göre Nüfus (15 YaĢ ve Üzeri) : Yüksekokul veya Fakülte Mezunu Oranı (%) / Kadın 0 Grafik 2.41: 2009 Yılı Türkiye, TR33 Bölgesi İlleri, İstanbul ve İzmir de Cinsiyet Bazında Yüksekokul ve Fakülte Mezunu Oranı (%) Kaynak: TÜĠK Kadınlar ve erkekler arasındaki fark, iģgücüne katılım oranı açısından değerlendirilecek olursa kadınların hem Türkiye genelinde hem de TR33 Bölgesi nde erkeklere kıyasla bir hayli geride oldukları görülmektedir. Bu durum geliģmiģ kentlerde de değiģmemektedir ,2 70,9 67,5 70, ,4 22,6 27,2 26 YaĢ Gruplarına Göre ĠĢgücüne Katılma Oranı [15 YaĢ ve Üzeri-%] : Toplam / Erkek YaĢ Gruplarına Göre ĠĢgücüne Katılma Oranı [15 YaĢ ve Üzeri-%] : Toplam / Kadın 10 0 TR33 Bölgesi Ġstanbul Ġzmir Türkiye Grafik 2.42: 2009 Yılı İtibarıyla Türkiye, TR33 Bölgesi, İstanbul ve İzmir de Cinsiyet Bazında İşgücüne Katılım Oranı (%) Kaynak: TÜĠK TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 2: SOSYAL YAPI Sayfa 110 / 409

112 Ġzmir de 2008 yılında tarım dıģı istihdam oranı erkeklerde %92,8 ve kadınlarda %88,2 iken bu oranlar TR33 Bölgesi nde sırasıyla %70,3 ve %35 olarak gerçekleģmiģtir. Buna göre, TR33 Bölgesi nde kadınların %35 i tarım dıģı sektörlerde istihdam edilirken, Ġzmir de kadınların %82 si tarım dıģı sektörlerde kendilerine iģ imkanı bulabilmektedir. Bunun yanında tarımsal istihdam oranına bakıldığında Ġzmir de kadınların %11,8 i tarımda çalıģırken, TR33 Bölgesi nde %65,4 ü tarımda çalıģmaktadır ,8 88, ,3 65,4 50 Erkek ,7 Kadın ,2 11,8 0 Tarım DıĢı Ġstihdam Oranı TR33 Bölgesi Tarım DıĢı Ġstihdam Oranı Ġzmir Tarımsal Ġstihdam Oranı TR33 Bölgesi Tarımsal Ġstihdam Oranı Ġzmir Grafik 2.43: 2008 Yılı İtibarıyla TR33 Bölgesi ve İzmir de Cinsiyet Bazında Tarım ve Tarım Dışı İstihdam Oranı (%) Kaynak: TÜĠK Kadının toplumsal hayattaki rolünü etkileyen bir baģka faktör de kadına yönelik Ģiddet olarak göze çarpmaktadır. Kadının Statüsü Genel Müdürlüğü tarafından yürütülen Türkiye de kadına yönelik Ģiddet araģtırması sonuçlarına göre, kentlerde yaģayan kadınların %40,3 ü yaģamlarının herhangi bir döneminde eģlerinden fiziksel veya cinsel Ģiddet görmüģtür. Aynı çalıģma kırsalda yaģayan kadınlarda bu oranın %46,6 olduğunu ortaya koymaktadır. Ege Bölgesi nde ise bu oranın %34,7 dolayında gerçekleģtiği görülmektedir ( Türkiye de kadına yönelik Ģiddet araģtırması kadınların eğitim düzeyinin arttıkça Ģiddet oranının da azaldığını gözler önüne sermektedir. Buna göre, ilkokulu bitirmemiģ kadınların %55 i Ģiddete maruz kalırken, ilköğretim birinci kademeyi bitiren kadınların %42 si, ikinci kademeyi bitirenlerin %34 ü, lise ve üzeri okul bitiren kadınların ise %25 i Ģiddete maruz kalmaktadır. Aynı çalıģma 15 yaģ altı kız çocuklarına yönelik istismar oranının kentlerde %7,9, kırsalda ise %5,3 düzeyinde gerçekleģtiğini ortaya koymaktadır. Bu oran Ege Bölgesi için %6,1 olarak gerçekleģmiģtir Özürlüler Türkiye Bilimsel ve Teknolojik AraĢtırma Kurumu (TÜBĠTAK) tarafından 2002 yılında yapılan Türkiye Özürlüler AraĢtırması nda özürlülerin durumu sosyal felaket kavramıyla ifade edilmektedir (TÜBĠTAK, Türkiye Özürlüler AraĢtırması, sayfa 15). Bu çalıģmaya göre, özürlülerin eğitim durumu çok düģük ve fakirlik bu grup içerisinde çok yaygındır. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 2: SOSYAL YAPI Sayfa 111 / 409

113 2000 yılında Türkiye de okuma yazma bilmeyen erkek oranı %6,4, kadın oranı %19,6 dır yılına gelindiğinde ise okuma yazma bilmeyen oranı erkeklerde %2,97, kadınlarda %12,12 olarak gerçekleģmiģtir. Özürlüler açısından değerlendirildiğinde ise erkeklerde okuma yazma bilmeyenlerin oranı 2002 yılında %28 iken kadınlarda bu oran %48 civarındadır. Bölgeler açısından değerlendirildiğinde Ege Bölgesi için 2000 yılı verilerine göre, 6 yaģ üstü nüfusun okuma yazma bilme oranı %89,8 iken Güneydoğu Anadolu Bölgesi nde bu oran %73,3 dür. Özürlüler arasında ise 2002 yılında bu oran Ege Bölgesi nde %33 iken Güneydoğu Anadolu Bölgesi nde %52 düzeyinde gerçekleģmiģtir. Grafik 2.44 ve Grafik 2.45, TÜBĠTAK ın ifade ettiği sosyal felaketin bir boyutunu ortaya koyması açısından önem arz etmektedir ,44 48, , ,58 28, Türkiye Kent Kır Erkek Kadın Grafik 2.44: 2002 Yılı İtibarıyla Türkiye de Okuma Yazma Bilmeyen Özürlü Oranı (%) Kaynak: TÜĠK ,33 52, ,62 33,15 41,69 29,89 39, Marmara Ege Akdeniz Ġç Anadolu Karadeniz Doğu Anadolu Güneydoğu Anadolu Grafik 2.45: 2002 Yılı İtibarıyla Bölgeler Bazında Okuma Yazma Bilmeyen Özürlü Oranı (%) Kaynak: TÜĠK TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 2: SOSYAL YAPI Sayfa 112 / 409

114 ĠĢgücüne katılım oranı açısından değerlendirildiğinde, 2002 yılı itibarıyla özürlüler arasında iģgücüne katılım oranı Türkiye için %21 düzeyindeyken, erkeklerde bu oran %32 ve kadınlarda ise %6,71 gibi çok düģük bir düzeyde gerçekleģmiģtir. Toplam iģgücüne katılım oranı 2009 yılı TÜĠK verilerine göre, Türkiye genelinde %47,9 olarak gerçekleģmiģtir. Türkiye de erkekler için iģgücüne katılım oranı %70,5 iken kadınlarda bu oran %26 seviyesindedir. Bölgeler açısından özürlülerin iģgücüne katılım oranı değerlendirildiğinde ise durum değiģmemektedir yılı itibarıyla Ege Bölgesi nde özürlülerin iģgücüne katılım oranı %24 civarında iken Karadeniz Bölgesi nde %17 gibi bir oranla bölgeler arasındaki en düģük iģgücüne katılım oranı gerçekleģmiģtir yılı TÜĠK verilerine göre, TR33 Bölgesi nde iģgücüne katılım oranı erkeklerde %69,2 iken kadınlarda %23,4 düzeyindedir , ,71 25, , , Türkiye Kent Kır Erkek Kadın Grafik 2.46: 2002 Yılı İtibarıyla Türkiye de Özürlülerin İşgücüne Katılım Oranı (%) Kaynak: TÜĠK ,75 24,50 20,03 22,51 17,38 19,58 19, Marmara Ege Akdeniz Ġç Anadolu Karadeniz Doğu Anadolu Güneydoğu Anadolu Grafik 2.47: 2002 Yılı İtibarıyla Bölgeler Bazında Özürlülerin İşgücüne Katılım Oranı (%) Kaynak: TÜĠK TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 2: SOSYAL YAPI Sayfa 113 / 409

115 TR33 Bölgesi için ĠġKUR Ġl Müdürlüklerinden alınan veriler doğrultusunda iller bazında bir değerlendirme yapılacak olursa aģağıdaki sonuçlara ulaģılmaktadır. Afyonkarahisar Ġl Müdürlüğü verilerine göre, 2009 yılı itibarıyla ĠġKUR a 679 engelli kayıtlıdır. Bunların 138 i istihdam edilmiģtir. Buna göre, Afyonkarahisar da ĠġKUR a kayıtlı engellilerin %20,3 ü istihdam edilebilmiģtir. Ġstihdam edilen lise mezunu engellilerin toplam kayıtlı engellilere oranı %0,9 iken ilköğretim mezunu engellilerin oranı %19,4 dür. Kütahya ilinde ĠġKUR a kayıtlı 890 engelli vardır. Bunların %22 si istihdam edilmiģtir. Ġstihdam edilenlerin %14 ü ilköğretim mezunu iken %8 i lise mezunudur. Manisa ilinde engellilere yönelik verilere ulaģılamamıģtır. UĢak Ġl Müdürlüğü verilerine göre, 2009 yılı Aralık ayı sonu itibarıyla ĠġKUR a 678 engelli kayıtlı olup bunların %14,01 i istihdam edilmiģtir. Ġstihdam edilen engellilerin içinde sadece okuma ve yazma bilenlerin oranının %5, ilköğretim mezunu oranının %60 ve lise mezunu oranının %35 olduğu tahmin edilmektedir Kırsalda Yaşayanlar Kırsalda yaģayan insanlar ve Ģehirlerde yaģayan insanlar ihtiyaçlarını karģılayabilme kolaylığı açısından eģit Ģartlarda değillerdir. Özellikle geliģmekte olan ülkelerde kır ve kent arasındaki yaģam kalitesi farklılıkları gözle görülür düzeylere ulaģmaktadır. TÜĠK in Yoksulluk AraĢtırmasına göre, 2008 yılında kırsalda yaģayanlar içerisinde yoksul fert oranı %34 civarında iken Ģehirlerde bu oran %9 civarındadır. Yine aynı araģtırmaya göre yoksul hane oranı kırsalda %29 lar civarındayken, kentlerde %6 civarındadır. Benzer bir araģtırma iller ve bölgeler düzeyinde olmadığından dolayı bölgesel düzeyde yoksulluk verilerine ulaģılamamıģtır ,83 34, ,8 9,38 Kırsal Kent 0 Yoksul Hanehalkı Oranı (%) Yoksul Fert Oranı (%) Grafik 2.48: 2008 Yılı İtibarıyla Türkiye de Yoksul Hane Halkı ve Yoksul Fert Oranı (%) Kaynak: TÜĠK, Türkiye Yoksulluk AraĢtırması, 2008 Türkiye Yoksulluk AraĢtırması verilerine göre, Türkiye de kırsalda yaģayanların %1,41 i gıda yoksulluğu içinde yaģarken, %1,32 si günlük 2,15 USD nin altında, %18,3 ü ise günlük 4,3 USD nin altında gelir elde etmektedir. ġehirlerde yaģayanlar açısından değerlendirildiğinde ise kırsalda yaģayanlara göre çok daha iyi gelir seviyelerinde oldukları Grafik 2.49 da görülmektedir. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 2: SOSYAL YAPI Sayfa 114 / 409

116 ,41 1,32 0,23 0,17 Gıda Yoksulluğu Oranı Günlük 2,15 $'ın Altındakilerin Oranı 18,30 2,77 Günlük 4,3 $'ın Altındakilerin Oranı Kırsal Kent Grafik 2.49: 2008 Yılı İtibarıyla Türkiye de Gıda Yoksulluğu, Günlük 2,15 USD ve 4,3 USD Gelirin Altında Yaşayanların Oranı (%) Kaynak: TÜĠK, Türkiye Yoksulluk AraĢtırması, 2008 Eğitim düzeyi açısından incelendiğinde kırsal kesimde yaģayan kadınlarda ileri eğitim düzeylerinde ciddi düģüģler göze çarpmaktadır. Benzer durum Grafik 2.51 de görüldüğü üzere erkekler içinde geçerli olup kırsalda yaģayan erkeklerin eğitim düzeylerinde temel eğitim ve öğretimden sonra ciddi bir düģme görülmektedir. Grafik 2.50 ve Grafik 2.51 incelendiğinde TR33 Bölgesi nde kırsalda yaģayan erkek ve kadınların büyük çoğunluğunun ilkokul eğitimi almıģ kiģiler olduğu görülmektedir. Bunun yanında Ģehirlerde yaģayanların ise lise ve Yüksekokul eğitimi alma açısından kırsalda yaģayanlara kıyasla çok daha ileride oldukları söylenebilir. Bu durumun temel sebebi, kırsalda yaģayan insanlar için kas gücünün en temel emek girdisi olarak görülmesi, çocuklarını okula göndermeleri halinde bu kas gücünden mahrum kalacak olmaları gösterilebilir. Ayrıca TÜĠK istatistiklerine göre, yoksul fert oranı yaklaģık %34 olarak gösterilen kırsal kesimin eğitim masraflarını altından kalkılamayacak bir gider kalemi olarak görmeleri de bunun bir sebebi olarak ifade edilebilir ,3 40, ,2 Okuma Yazma Bilmeyen 16,0 15,9 17,7 Okuma Yazma Ġlkokul Mezunu Bilen Fakat Bir Okul Bitirmeyen 9,4 11,1 Ġlköğretim Mezunu 2,8 1,0 Ortaokul veya Dengi Okul Mezunu 14,0 3,4 Lise veya Dengi Okul Mezunu 5,6 0,7 Yüksekokul veya Fakülte Mezunu Ġl/Ġlçe Kadın Oranı Belde/Köy Kadın Oranı Grafik 2.50: 2009 Yılı İtibarıyla TR33 Bölgesi nde Yaşayan Kadınların İkamet Yerleri Bazında Eğitim Düzeyi Kaynak: TÜĠK TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 2: SOSYAL YAPI Sayfa 115 / 409

117 , , ,7 4,2 14,8 17,1 Okuma Yazma Okuma Yazma Bilmeyen Bilen Fakat Bir Okul Bitirmeyen Ġlkokul Mezunu 10,7 11,5 Ġlköğretim Mezunu 5,4 3,9 Ortaokul veya Dengi Okul Mezunu 19,3 8,2 Lise veya Dengi Okul Mezunu 8,6 1,8 Yüksekokul veya Fakülte Mezunu Ġl/Ġlçe Erkek Oranı Belde/Köy Erkek Oranı Grafik 2.51: 2009 Yılı İtibarıyla TR33 Bölgesi nde Yaşayan Erkeklerin İkamet Yerleri Bazında Eğitim Düzeyleri Kaynak: TÜĠK 2.8. Dernekler Dernekler Dairesi BaĢkanlığı verilerine göre, 2010 yılında Türkiye de faal dernek içerisinden u Afyonkarahisar da, si Kütahya da, u Manisa da ve 519 u UĢak ta bulunmaktadır. Derneklerin üye sayıları hakkında herhangi bir bilgiye ulaģılamamıģtır. Ancak dernek baģına düģen nüfus sayısına bakmak gerekirse, dernek baģına Afyonkarahisar da 638, Kütahya da 562, Manisa da 987 ve UĢak ta 647 kiģi düģmektedir. Aynı verilere göre, Türkiye deki derneklerin %10 unu hemģehri dernekleri oluģturmaktadır. Bu derneklerin yarısından fazlası Marmara Bölgesi nde bulunmakta olup Ġstanbul, Bursa ve Kocaeli de yoğunlaģmıģlardır. Bunun yanında faal dernekler içerisinde dini hizmetlerin gerçekleģtirilmesi (cami, kuran kursu, kilise, havra vb.) amacıyla kurulan dernekler ilk sırada yer almaktadır. Ancak son yıllarda kurulan dernekler içerisinde bu amacı taģıyan derneklerin sayısında azalma görülmektedir (ĠçiĢleri Bakanlığı Dernekler Dairesi BaĢkanlığı). Aynı verilere göre, Türkiye de bilgisayar sahibi olan derneklerin %42,14 ü Marmara Bölgesi nde, %18,42 si Ġç Anadolu Bölgesi nde ve %13,08 i Ege Bölgesi nde bulunmaktadır. Tablo 2.67: 2010 Yılı Türkiye ve TR33 Bölgesi ndeki Faal Dernek Sayıları Faal Dernek Sayısı Toplam Dernekler (Adet) İçindeki Payı (%) Dernek Başına Düşen Nüfus Sayısı Afyonkarahisar ,3 638 Kütahya ,2 562 Manisa ,6 987 UĢak 519 0,6 647 TR33 Bölgesi ,7 738 Türkiye ,0 850 *Nüfus verileri 2009 yılı için TÜĠK ten alınmıģtır. Kaynak: ĠçiĢleri Bakanlığı Dernekler Dairesi BaĢkanlığı TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 2: SOSYAL YAPI Sayfa 116 / 409

118 2.9. Avrupa Birliği (AB) Mali Destek Programları Kapsamında TR33 Bölgesi AB-Türkiye Mali ĠĢbirliği kapsamında yürütülen bölgesel kalkınma programlarında belirlenen öncelik alanlarında hibe programı uygulamasıyla projeler desteklenmektedir. Bu çerçevede programların öncelik alanlarında belirlenecek Ģartlara uygun olarak hazırlanan projelerden yarıģma ortamında seçilecek baģarılı projeler hibeden yararlandırılmaktadır. Hibe programlarının hazırlık ve uygulamaları Avrupa Birliği Genel Sekreterliği (ABGS) koordinasyonu ve yönetiminde olup Devlet Planlama TeĢkilatı MüsteĢarlığı (DPT) de planlama aģamasında katılımcı olmakta, ihale aģaması ise Merkezi Finans ve Ġhale Birimi (MFĠB) tarafından yürütülmektedir. TR33 Bölgesi illeri arasında Afyonkarahisar bu hibe programlarından bugüne kadar yararlanmamıģtır. BaĢta Manisa olmak üzere Kütahya ve UĢak ta bu kapsamda çeģitli projeler uygulanmıģtır. Projeler belediyeler, çeģitli sendikalar, dernekler, vakıflar, odalar ve üniversiteler tarafından yürütülmüģtür. AB-Türkiye Mali ĠĢbirliği kapsamında, TR33 Bölgesi nde toplam 21 proje Euro tutarında hibe almıģ olup bu rakamlar Türkiye de yürütülen projelerin %0,9 una ve alınan hibe miktarının ise %0,7 sine denk gelmektedir. Tablo 2.68: AB-Türkiye Mali İşbirliği Kapsamında TR33 Bölgesi nde Yürütülen Proje Sayısı ve Hibe Miktarı Proje Sayısı Hibe Miktarı (Euro) Kütahya Manisa UĢak TR33 Bölgesi Türkiye Kaynak: MFĠB, Haziran 2010 AB-Türkiye Mali ĠĢbirliği kapsamında, TR33 Bölgesi nde yürütülen projelerin %52 si sivil toplum kuruluģları (STK), %38 i belediyeler ve %10 u üniversiteler tarafından yürütülmüģtür. 10% 38% Belediye 52% STK Üniversite Grafik 2.52: AB-Türkiye Mali İşbirliği Kapsamında TR33 Bölgesi nde Yürütülen Projelerin Yürütücü Bazında Dağılımı (%) Kaynak: MFĠB, 2010 Avrupa Birliği Eğitim ve Gençlik Programları kapsamında 1 Ocak 2007 tarihi ile 2013 yılı sonuna kadar sürecek yedi yıllık bir dönemi kapsayan Hayat Boyu Öğrenme (LLP) ve Gençlik Programları AB üyesi ülkeler, Avrupa Serbest Ticaret Birliği (EFTA) ülkeleri (Norveç, Ġzlanda ve LihtenĢtayn) ve aday ülkelerin katılımıyla gerçekleģmektedir. Aday ülke olarak Türkiye, Avrupa Birliği Eğitim ve Gençlik Programlarına tam üye olarak 1 Nisan 2004 tarihinden itibaren katılmıģtır. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 2: SOSYAL YAPI Sayfa 117 / 409

119 Genel ve mesleki eğitimin yanında eğitimle ilgili tüm alt program ve faaliyetleri bütüncül bir yaklaģımla tek bir programda toplayan LLP nin amacı hayat boyu öğrenme yoluyla Topluluğu ileri bir bilgi toplumu haline getirmek, daha çok ve daha iyi iģ imkanı yaratmak, sosyal bütünlüğü geliģtirmek; çevrenin gelecek kuģaklar için daha iyi korunmasını sağlamak; özellikle de dünyada bir kalite referansına dönüģmelerini temin etmek amacıyla Topluluk içindeki eğitim ve öğretim sistemleri arasında karģılıklı değiģim, iģbirliği ve hareketliliği güçlendirmektir (Avrupa Parlamentosu ve Avrupa Konseyi'nin LLP'yi yasalaģtıran 15 Kasım 2006 ve 1720/2006/EC sayılı Kararı). Bu program, ilk ve orta öğrenimdeki öğrenciler, yetiģkinler, mesleki eğitim stajyerleri, üniversite öğrencileri, temel beceri ihtiyacı duyan insanlar, eğitim profesyonellerine kadar herkes için eğitim ve öğretimde geliģme imkanları ve karģılıksız mali katkı sağlamaktadır (BaĢbakanlık Devlet Planlama TeĢkilatı Avrupa Birliği Eğitim ve Gençlik Programları Merkezi BaĢkanlığı). Tablo 2.69 programlara iliģkin yalnızca temel bilgi verme amacını taģımaktadır. Tablo 2.69: Hayat Boyu Öğrenme Programı (LLP) Program Konu Comenius Okul Eğitimi Erasmus Yüksek Öğretim Leonardo Da Vinci Mesleki Eğitim Grundtvig YetiĢkin Eğitimi Kaynak: Avrupa Birliği Eğitim ve Gençlik Programları Merkezi BaĢkanlığı, TR33 Bölgesi nde yılları arasında Hayat Boyu Öğrenme Programı kapsamında yapılan ve kabul edilen proje baģvuru sayısı ile bu projeler için tahsis edilen hibe miktarı Tablo 2.70 te yer almaktadır. Tablo 2.70: Yılları Arası LLP Kapsamında TR33 Bölgesi nde Yapılan Proje Başvuru Sayısı ve Kabul Edilen Projeler ile Bu Projelere Tahsis Edilen Hibe Miktarları TR33 Yıllar Başvuru Durumu Afyonkarahisar Kütahya Manisa Uşak Bölgesi BaĢvuru Sayısı* Kabul Edilen Proje Sayısı Hibe Miktarı (Euro) BaĢvuru Sayısı Kabul Edilen Proje Sayısı Hibe Miktarı (Euro) BaĢvuru Sayısı Kabul Edilen Proje Sayısı Hibe Miktarı (Euro) BaĢvuru Sayısı Kabul Edilen Proje Sayısı Hibe Miktarı (Euro) BaĢvuru Sayısı Kabul Edilen Proje Sayısı Hibe Miktarı (Euro) BaĢvuru Sayısı Kabul Edilen Proje Sayısı Hibe Miktarı (Euro) Başvuru Sayısı Toplam Kabul Edilen Proje Sayısı Hibe Miktarı (Euro) *2004 BaĢvuru Sayısı na iliģkin bilgiler bulunmamaktadır. Kaynak: Avrupa Birliği Eğitim ve Gençlik Programları Merkezi BaĢkanlığı, TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 2: SOSYAL YAPI Sayfa 118 / 409

120 yılları arasında LLP kapsamında TR33 Bölgesi içerisinde Manisa ili en çok projesi kabul edilen ve en çok hibeyi alan ildir. Manisa yı ise Afyonkarahisar ve Kütahya illeri takip etmektedir. Hibelerin Dağılımı Projelerin Dağılımı UĢak 18% Afyon 27% UĢak 21% Afyon 23% Manisa 35% Kütahya 20% Manisa 33% Kütahya 23% Grafik 2.53: TR33 Bölgesi nde LLP Kapsamında Kabul Edilen Projelerin ve Alınan Hibelerin İller Bazında Dağılımı (%) Kaynak: Avrupa Birliği Eğitim ve Gençlik Programları Merkezi BaĢkanlığı Gençlik Programı kapsamında, gençler yurtiçinde ve yurtdıģında çeģitli etkinliklere katılabilmekte, uluslararası ve yerel projeler üretebilmektedirler. STK lar, kamu kuruluģları ve sıradan gruplar proje baģvurusu yapabilmektedir. Projelere katılabilmek için dil Ģartı aranmamakta, yabancı dil bilmeyen gençler de bu projelerden faydalanabilmektedir. Gençlik Programı altındaki programlara eylem denmekte olup bu kapsamdaki eylemler ve bu eylemler için kabul edilen yaģ grupları Tablo 2.71 de yer almaktadır. Gençlik Programı kapsamında baģvurular yıl içerisinde 5 farklı dönemde kabul edilmekte olup bu dönemler 1 ġubat, 1 Nisan, 1 Haziran, 1 Eylül ve 1 Kasım dır. Tablo 2.71: Gençlik Programı Kapsamındaki Eylemler ve Yararlanabilecek Gruplar Eylem Grubu Yaş Grubu Eylem 1.1 Gençlik DeğiĢimleri Eylem 1.2 Gençlik GiriĢimleri Eylem 1.3 Gençlik Demokrasi Projeleri Eylem 2 Avrupa Gönüllü Hizmeti Eylem 3.1 AB KomĢu Ülkeleriyle ĠĢbirliği Eylem 4.3 Gençlik ÇalıĢanları ve Gençlik KuruluĢları Ġçin Eğitim ve Ağ Kurma Sınırsız Eylem 5.1 Gençler ve Gençlik Politikalarından Sorumlu Olanlar Ġçin Toplantılar Kaynak: Avrupa Birliği Eğitim ve Gençlik Programları Merkezi BaĢkanlığı, TR33 Bölgesi nde yılları arasında Gençlik Programı kapsamında yapılan ve kabul edilen proje baģvuru sayısı ile bu projeler için tahsis edilen hibe miktarı Tablo 2.72 de yer almaktadır. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 2: SOSYAL YAPI Sayfa 119 / 409

121 Tablo 2.72: Yılları Arası Gençlik Programı Kapsamında TR33 Bölgesi nde Yapılan Proje Başvuru Sayısı ve Kabul Edilen Projeler ile Bu Projelere Tahsis Edilen Hibe Miktarları Yıllar Başvuru Durumu Afyonkarahisar Kütahya Manisa Uşak TR33 Bölgesi BaĢvuru Sayısı Kabul Edilen Proje Sayısı Hibe Miktarı (Euro) BaĢvuru Sayısı Kabul Edilen Proje Sayısı Hibe Miktarı (Euro) BaĢvuru Sayısı Kabul Edilen Proje Sayısı Hibe Miktarı (Euro) BaĢvuru Sayısı Kabul Edilen Proje Sayısı Hibe Miktarı (Euro) BaĢvuru Sayısı Kabul Edilen Proje Sayısı Hibe Miktarı (Euro) BaĢvuru Sayısı Kabul Edilen Proje Sayısı Hibe Miktarı (Euro) Başvuru Sayısı Toplam Kabul Edilen Proje Sayısı Hibe Miktarı (Euro) Kaynak: Avrupa Birliği Eğitim ve Gençlik Programları Merkezi BaĢkanlığı, yılları arasında Gençlik Programı kapsamında TR33 Bölgesi içerisinde Manisa ili en çok projesi kabul edilen ve en çok hibeyi alan ildir. Manisa yı ise alınan hibeler bazında sırasıyla Kütahya ve Afyonkarahisar illeri takip ederken, kabul edilen baģvuru sayısı bazında Afyonkarahisar ve UĢak illeri takip etmektedir. UĢak ise her iki kategoride de son sırada yer almaktadır. Hibelerin Dağılımı Projelerin Dağılımı UĢak 15% Afyon 17% UĢak 18% Afyon 22% Manisa 48% Kütahya 20% Manisa 39% Kütahya 21% Grafik 2.54: TR33 Bölgesi nde Gençlik Programı Kapsamında Kabul Edilen Projelerin ve Alınan Hibelerin İller Bazında Dağılımı (%) Kaynak: Avrupa Birliği Eğitim ve Gençlik Programları Merkezi BaĢkanlığı TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 2: SOSYAL YAPI Sayfa 120 / 409

122 Yerel kalkınma; yerel yöneticiler, iģletmeler, sosyo-ekonomik kuruluģlar (kooperatifler, dernekler, vakıflar, vb.), sosyal taraflar gibi yerel aktörler ve farklı kurumsal düzeyler arasında daha iyi koordinasyon yoluyla, enerji ve kaynakların birleģtirilmesiyle gerçekleģtirilebilir. Yerel ve bölgesel oluģumlar aynı zamanda yerel kalkınma ve iģsizliğe karģı mücadelede önemli rol oynarlar. AB-Türkiye Mali ĠĢbirliği kapsamında yürütülen bölgesel kalkınma programlarından, eğitim ve gençlik programlarından ve Türkiye nin taraf olduğu diğer programlardan yararlanmak için geliģtirilen proje fikirleri hem bölgesel kalkınmayı sağlayacak hem de Bölge ye yenilikçi yaklaģımlarla bakılmasını sağlayacaktır. Bu doğrultuda TR33 Bölgesi ndeki yerel aktörlerin Bölge nin sorunlarına çözüm getirecek projeler ortaya koyması Bölge nin kalkınmasında önemli bir rol oynayacaktır. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 2: SOSYAL YAPI Sayfa 121 / 409

123 BÖLÜM 3: EKONOMİ VE TİCARET 3.1. Dünya ve Türkiye de Ekonomi ve Ticaret Giriş TR33 Bölgesi ne iliģkin genel iktisadi bilgiler kapsamında üretim, iģgücü, dıģ ticaret, yatırım, finans ve rekabet konuları incelenmektedir yılı Türkiye Ġlerleme Raporu`na göre, küresel krizin Türkiye üzerindeki etkileri giderek belirginleģmiģtir. Ancak, 2009 yılı ortası itibarıyla neredeyse tüm ekonomik göstergeler, ekonomik daralmanın 2009 yılının ilk çeyreğinde dip seviyesini gördüğünü göstermektedir yılında %4,7 olarak gerçekleģen ekonomik büyüme, 2008 yılında %0,9 a gerilemiģtir. Bu daralma özellikle 2008 yılının son çeyreği ve 2009 yılının ilk çeyreğinde belirginlik kazanmıģ ve Gayri Safi Yurtiçi Hasıla (GSYH) bu dönemlerde, bir önceki yılın aynı dönemlerine kıyasla, sırasıyla %6,5 ve %14,3 küçülmüģtür. Küçülme, 2009 yılının ikinci çeyreğinde keskin bir biçimde yavaģlayarak bir önceki yılın aynı dönemine kıyasla %7 ye inmiģ ve neticede ekonomi 2009 yılının ilk yarısına kadar olan bir yıllık dönemde %10,6 daralmıģtır. Kriz, ekonominin hemen hemen bütün sektörlerini olumsuz etkilemiģtir. Sanayi özellikle, otomotiv ve elektrikli aletler dâhil olmak üzere, iç talepteki ve esas olarak dıģ talepteki büyük düģüģe bağlı olarak olumsuz yönde etkilenmiģtir. Sanayi üretimindeki düģme eğilimi Mart 2009 itibarıyla azalmaya baģlamıģtır. Tüketicideki ve iģ dünyasındaki güvenin yanısıra sanayideki kapasite kullanımı, ilk çeyreğin sonundan itibaren olumlu sinyaller vermeye baģlamıģtır. Talep bakımından, özel tüketim ve bilhassa özel yatırım krizden ciddi anlamda etkilenmiģtir yılında, özel tüketim bir önceki yılın aynı dönemine oranla sadece %0,3 artarken, özel yatırım %4 oranında düģmüģtür yılının ilk yarısında, yatırımlardaki yavaģlama ciddi biçimde artmıģ ve özel yatırımlar %32,5 oranında azalmıģtır de %1,9 olan kamu kesimi tüketimi, mali teģvik paketleri ile desteklenmiģ ve 2009`un ilk yarısında %2,7 ye yükselmiģtir. Özel tüketim, mali geniģlemeye karģılık vermeye baģlamıģ, 2009 yılının ilk çeyreğindeki %10,2 lik düģüģle karģılaģtırıldığında, 2009 yılının ikinci çeyreğinde güçlü Ģekilde toparlanarak bir önceki yılın aynı dönemine kıyasla sadece %1,2 oranında düģüģ göstermiģtir yılında %2,3 oranında artıģ gösteren ihracat, 2009 yılının ilk yarısında %10,6 oranında azalmıģtır. Ġthalatta ise daha fazla düģüģ kaydedilmiģ olup 2008 yılındaki düģüģ %3,8 iken 2009 yılının ilk yarısında, bir önceki yılın aynı dönemine kıyasla %25,9 dur. Hisse senetleri keskin biçimde değer kaybetmiģ, 2009 yılının ilk yarısının sonuna kadar olan bir yıllık dönemde %5 oranında düģüģ göstermiģtir. Sonuç olarak, küresel ekonomik krizin ortaya çıkmasını takiben, iç talepteki ve esas olarak dıģ talepteki Ģiddetli düģüģün bir sonucu olarak, Türkiye ekonomisi, özellikle 2009 yılının ilk yarısında keskin bir biçimde daralmıģtır (Avrupa Komisyonu, 2009 Yılı Türkiye Ġlerleme Raporu, ). Buna karģılık, iyi bir ihracat performansı ile 2009 un ikinci çeyreğinde ekonomide yeniden bir sıçrama yaģanmıģtır. GSYH nin 2010`da %6,8, 2011 de ise %4,5 büyüyeceği tahmin edilmektedir. Ancak iģ alanları yaratma, hızlı büyüyen iģgücünü karģılayabilecek kadar güçlü olmayacak ve iģsizlik daha da artacaktır. Bununla birlikte ihtiyatlı makroekonomik yönetim, yurtiçi ve uluslararası güvenin geliģmesine katkıda bulunmuģtur. Mali saydamlıkta süregelen ilerlemenin bu güven eğilimini desteklemesi beklenmektedir. Rekabetçiliği korumada ve sürdürülebilir istihdamın büyümesini teģvik etmede iģgücü pazarı reformlarına gerek duyulmaktadır [Ekonomik ĠĢbirliği ve Kalkınma Örgütü (OECD), Turkey- Economic Outlook 87 Country Summary]. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 3: EKONOMİ VE TİCARET Sayfa 122 / 409

124 Üretim DPT`nin Nisan 2010`da yayınlanan Ekonomik GeliĢmeler raporuna göre, GSYH`de belirlenen değiģimler aģağıda açıklanmaktadır yılının dördüncü çeyreğinde GSYH, piyasa beklentilerinin yaklaģık 2 puan üzerinde %6 oranında artmıģtır. Böylece üst üste dört çeyrek ekonomideki daralmanın ardından büyümeye geçilerek resesyondan çıkılmıģtır yılında ekonomide daralma %4,7 olarak gerçekleģmiģtir. Piyasaların beklentisinde (CNBC-e anketi) ise son çeyrek büyümesi %4, yıllık daralma ise %5,4 seviyesinde idi yılı GSYH deki daralma tahminleri, IMF nin %6,5, Dünya Bankası nın %5,8 ve OECD nin ise %6,5 idi. Yılın dördüncü çeyreğinde ekonomik aktivitedeki canlanma özellikle sanayi sektöründen kaynaklanmıģtır. Hizmetler sektöründe beģ çeyrek sonrası pozitif büyümeye geçilmiģtir. Tarım sektöründe beklentiler doğrultusunda üretim artıģı GSYH büyümesine katkıda bulunmuģtur. Bu geliģmelerin sonucunda sanayi sektöründe katma değer 2009 yılında %6,9 oranında azalma gerçekleģtirmiģtir. Hizmetler sektöründe katma değer beģ çeyrek sonra artıģa geçmiģtir. Bu geliģmede, özellikle ticaret sektöründe %10,3 ve mali aracı kuruluģlarda %8,1 oranındaki katma değer artıģları etkili olmuģtur. Bu iki sektörün son çeyrekte GSYH artıģ hızına katkısı toplamda %2,2 puan olmuģtur. ĠnĢaat sektöründeki daralma devam etmektedir. Katma değer, son çeyrekte otel ve lokantalarda %5,5, ulaģtırma sektöründe %3,6 oranında artıģ göstermiģtir. Bunun sonucunda katma değer, hizmetler sektöründe 2009 yılının dördüncü çeyreğinde %4,5 oranında artıģ kaydetmiģtir yılında hizmetler sektöründe daralma %5 seviyesinde gerçekleģmiģtir yılında %4,7 oranında daralan GSYH ye sektörel katkılar, tarımdan 0,3 puan, sanayiden -1,8 puan ve hizmetler sektöründen ise -3,2 puan olarak hesaplanmıģtır. DPT`nin Dokuzuncu Kalkınma Planı çerçevesinde hazırlanmıģ olan Vergi Özel Ġhtisas Komisyonu Raporu (2007) ye göre vergi konusu ile ilgili genel veriler aģağıdaki gibidir: Vergi yükü, OECD ülkelerinde istikrarlı bir artıģ göstermektedir. OECD toplamında 1975 yılında milli hasılanın %30,3 olan vergi yükü, 2003 yılına gelindiğinde %36,3 e kadar yükselmiģtir. Bu artıģ en belirgin olarak Avrupa da hissedilmektedir. Vergi yükü, OECD üyesi Avrupa ülkelerinde 1975 yılında %32,1 iken 2003 yılına gelindiğinde %38,9 a; AB-15 ülkelerinde aynı dönemler itibarıyla %33,1 den %40,5 e yükselmiģtir. GeliĢmiĢ ülkelerde vergi yükü artıģının temel nedeni refah devletinin finansmanı olurken geliģmekte olan ülkelerde kronik kamu açıkları vergi yükünün artmasına yol açmıģtır. Tablo 3.1: 2003 Yılı İtibarıyla OECD Ülkelerinde Vergi Yükü Sosyal Güvenlik Dahil (%) Sosyal Güvenlik Hariç (%) OECD Ortalaması 36,3 26,8 OECD Avrupa 38,9 27,7 OECD Amerika 26,1 21,1 AB-15 40,5 28,9 Türkiye 32,8 25,9 Kaynak: DPT, Vergi Özel Ġhtisas Komisyonu Raporu, 2007 Vergi yükünün dağılımına bakıldığında, bölgesel farklılıklar göze çarpmaktadır. Gelir vergisinin milli hâsıla içerisindeki payı tüm bölgelerde artarken, kurumlar vergisinin, Amerika BirleĢik Devletleri (ABD) nin etkisiyle OECD-Amerika Bölgesi nde gerek toplam vergi gelirleri içerisindeki payı gerekse milli hasılaya oranı azalıģ kaydetmiģtir. Ancak, vergi TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 3: EKONOMİ VE TİCARET Sayfa 123 / 409

125 yükündeki artıģın esas kaynağını, tüm bölgeler genelinde, sosyal güvenlik sistemi oluģturmaktadır. OECD genelinde milli hasılanın; 1965 yılında %4,7 sine; 1975 yılında %6,8 ine tekabül eden sosyal güvenlik prim yükü 2003 yılına gelindiğinde %9,5 seviyesine yükselmiģtir. Vergi yükündeki artıģın bir kısmı mal ve hizmetler üzerinden alınan vergiler ile açıklanmaktadır yılında mal ve hizmetler üzerinden alınan vergiler milli hasılanın %9,6 sı seviyesinde iken 2003 yılında bu oran Avrupa nın katkısıyla %11,5 e yükselmiģtir. Emlâk vergileri ise milli hasılaya oran olarak OECD-Amerika Bölgesi nde azalırken AB-15 Bölgesi nde bir miktar artıģ göstermiģtir. Tablo 3.2: 2003 Yılı İtibarıyla OECD Ülkelerinde Vergi Gelirinin Dağılımı (%) OECD OECD Avrupa OECD Amerika AB-15 Türkiye Gelir Üzerinden Alınan Vergiler 35,3 33,1 39,9 34,2 23,7 Sosyal Güvenlik Primleri 26,1 28,9 19,6 28,8 20,8 Tüketim Vergileri 32,9 33,1 32,5 31,4 52,4 Servet Vergileri 5,6 4,7 7,9 5,2 3,2 Kaynak: DPT, Vergi Özel Ġhtisas Komisyonu Raporu, İşgücü 1980 ve 2004 yılları arasında, Türkiye de çalıģma yaģındaki nüfus 23 milyon artmıģtır; ancak bu dönem süresince sadece 6 milyon iģ yaratılmıģtır. Bunun sonucu olarak, Türkiye deki istihdam oranı dünyadaki en düģük istihdam düzeyleri arasındadır. Birçok ülkede istihdam oranları %50 nin üzerinde olup AB-15 ülkelerinde bu oran ortalama %65 tir. Kadınlar arasındaki düģük istihdam düzeyi, Türkiye ile AB arasındaki istihdam oranı farklarının büyük kısmını açıklamaktadır. AB-15 ile karģılaģtırıldığında, en elveriģli çalıģma yaģındaki Türk kadınlarının istihdam oranı yarıdan azdır. Buna ek olarak, 55 yaģ üstü Türk kadınlarının ve erkeklerinin sadece üçte biri iģgücüne dâhildir. Türkiye deki iģ açığı, ülkenin AB ye katılım yolunda ilerlediği bu dönemde bir zorluk olarak ortaya çıkmaktadır (Dünya Bankası, 2006 yılı Türkiye ĠĢgücü Piyasası Raporu, ). 2008`in ortalarında yaklaģık %9,5 olan iģsizlik oranı, ekonomik yavaģlama nedeniyle, keskin biçimde yükselerek 2009`un ortalarına gelindiğinde %13`e ulaģmıģtır. ĠĢsizlik, genç nüfusta çok daha yüksektir (15-24 yaģ arası yaklaģık %24 civarındadır). ĠĢ arayanların yarıdan fazlasını uzun dönemli iģsizler oluģturmaktadır. Ġstihdam oranı yaklaģık %1 azalarak Haziran 2009 itibarıyla yaklaģık %42,5 olarak gerçekleģmiģtir. Kadın istihdamı da 2008 yılında artmaya baģlamıģ, ancak Haziran 2009 itibarıyla toplam çalıģan nüfusun %24`ünün altında bir oranla oldukça düģük kalmıģtır. Tarım sektörünün özelliği çok sayıda ücretsiz aile iģçisi bulunmasıdır. Bu durum, istatistiksel olarak daha az bir iģsizlik oranına neden olmakta, ancak bu sektörde ve genel olarak ekonomide eksik istihdamın büyüklüğüne iģaret etmektedir. ÇalıĢan nüfusun sayısı her yıl yaklaģık artmakta ve bu durum, bilhassa mevcut kriz çerçevesinde iģgücü piyasasının hazmetme kapasitesi için önemli güçlükler anlamına gelmektedir. Son dönemdeki giriģimlere rağmen, kısmen iģgücü piyasasının esnek olmayıģı ve mesleki nitelikler bakımından iģgücü talebi ve arzı arasındaki uyumsuzluk nedeniyle, ilave istihdam yaratılmasında hala güçlüklerle karģılaģılmaktadır. Sonuç olarak, iģgücü piyasası koģulları giderek daha zorlu bir duruma gelmiģ ve iģsizlik oranı ekonomik faaliyetlerdeki daralmayla birlikte ciddi biçimde yükselmiģtir (Avrupa Komisyonu, 2009 Yılı Türkiye Ġlerleme Raporu, ). TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 3: EKONOMİ VE TİCARET Sayfa 124 / 409

126 Dış Ticaret ABD konut piyasası kaynaklı ortaya çıkan ve hızlı bir Ģekilde diğer ülkelere yayılan finansal krizin ekonomik bir nitelik kazanmasıyla baģlayan küresel çapta daralma, 2009 yılında daha da derinleģerek Türkiye nin dıģ ticaretini olumsuz etkilemiģtir. Bu geliģmelerin bir sonucu olarak, ihracat 2008 yılına göre %22,6 oranında azalarak 2009 yılında 102,1 milyar USD ye gerilemiģtir yılının ilk iki ayında ise ihracat önceki yılın aynı dönemine göre 0,8 puan azalmıģtır. Söz konusu dönemde iģlenmemiģ altın ihracatında 2009 yılında yaģanan olağandıģı artıģların yaģanmaması, 2010 yılının aynı döneminde ihracatın yaklaģık aynı kalmasına neden olmuģtur. ĠĢlenmemiĢ altın ihracatının yer aldığı 71. fasıl hariç ihracatın Ocak-ġubat dönemi geliģimine bakıldığında; %15,6 oranında bir artıģ olduğu görülmektedir yılında %72,5 olan ihracatın ithalatı karģılama oranı 2009 yılının ilk iki ayında %69,9 düzeyinde gerçekleģerek büyüme sürecinin olduğu dönemler seviyesine inmiģtir. Bu geliģmelerin bir sonucu olarak, dıģ ticaret açığı Ocak-ġubat döneminde %103,5 oranında artarak 6,8 milyar USD olmuģtur (DPT, Ekonomik GeliĢmeler, Nisan 2010). Dünya Ticaret Örgütü (WTO)`nun Dünya Ticaret Raporu (2009)`a göre, 2008 döneminde toplam ihracat değeri 16 trilyon 127 milyar USD olarak gerçekleģmiģ ve yıllık değiģim oranı %15 olarak bulunmuģtur. Aynı dönemde Türkiye öncü ihracatçı ülkeler olan ilk 30 arasında yer alamamıģtır dönemi için toplam ithalat değeri ise 16 trilyon 415 milyar USD olarak ve yıllık değiģimi ise ihracattaki gibi yine %15 olarak gerçekleģmiģtir. Türkiye nin 2008 yılı ithalatı yıllık %19 artmıģ ve 202 milyar USD olarak gerçekleģmiģtir. Buna göre, Türkiye nin dünya ithalatındaki payı %1,2 dir. (WTO, World Trade Report, 2009) Yatırım BirleĢmiĢ Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansı (UNCTAD)`ın verilerine göre, dünya genelinde Uluslararası Doğrudan Yatırımlar (UDY), 2007 rakamlarıyla tarihteki en yüksek noktası olan 1 trilyon 979 milyar USD ye ulaģmasının ardından, 2008 yılında global krizin etkileriyle %14 lük bir düģüģ yaģamıģ ve 1,7 trilyon USD de kalmıģtır yılı kesinleģmiģ verilerine göre en fazla UDY çeken ilk 5 ülke sırasıyla ABD, Fransa, Çin, Ġngiltere ve Rusya olmuģtur. Türkiye çektiği 18 milyar USD lik UDY ile en çok yatırım çeken ülkeler arasında 20. sırada yer almıģtır. Türkiye, geliģmekte olan ülkeler arasındaki sıralamada ise 2007 yılında olduğu gibi 2008 de de 9. sırada yer almıģtır. Böylece Türkiye, dünya sıralamasında 2007 verileriyle 25. sırada iken 2008 yılında 20. sıraya yükselmiģ; geliģmekte olan ülkeler sıralamasında ise 9. sıradaki yerini korumuģtur. Türkiye, 2008 yılında dünya sıralamasında yükselmesine rağmen UDY giriģleri 2007 yılında ulaģılan 22 milyar USD lik rekor seviyeden %18 oranında gerilemiģtir. Krizin etkilerinin yıl sonunda derinleģmesi nedeniyle bu düģüģ sınırlı kalırken global trende paralel olarak 2009 yılında UDY giriģlerinin daha keskin bir düģüģ ile 10 milyar USD nin de altında kalması beklenmektedir. Nitekim 2009 yılının ilk 7 ayı itibarıyla UDY giriģleri ancak 4,9 milyar USD ye ulaģabilmiģtir. Bu rakam, 2008 yılının aynı dönemine oranla %58 düģüģ anlamına gelmektedir [Uluslararası Yatırımcılar Derneği (YASED), UNCTAD 2009 Dünya Raporu, ]. Türkiye`de 2009 yılında teģvik belgesine bağlanan yatırım tutarı, 2008 yılına göre %30 azalarak ,2 milyon TL den milyon TL ye gerilemiģtir. TeĢvik belgesine bağlanan yatırımlarda tüketici fiyatları endeksine göre reel olarak %34,3 düģüģ olmuģtur yılında toplam adet teģvik belgeli yatırım ile kiģiye istihdam sağlanması amaçlanmıģtır. Bunların sının imalat sanayi, inin hizmetler, ünün madencilik ve inin enerji sektöründe istihdam edilmesi hedeflenmiģtir (TOBB, 2009 Ekonomik Rapor 65. Genel Kurul, Ankara). TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 3: EKONOMİ VE TİCARET Sayfa 125 / 409

127 Bölgeler yeni teģvik sisteminde sosyo-ekonomik geliģme düzeyleri dikkate alınarak dört gruba ayrılmıģtır yılında verilen toplam milyon TL tutarındaki yatırım teģvik belgeleri içinde ilk sırayı 8.791,3 milyon TL ile (%44,2) 1. Bölge alırken onu, 5.512,4 milyon TL ile (%27,7) 3. Bölge, 2.884,9 milyon TL ile (%14,5) 2. Bölge ve 2.689,5 TL ile (%13,5) 4. Bölge izlemiģtir (TOBB, 2009 Ekonomik Rapor 65. Genel Kurul, Ankara) Finans DPT nin Nisan 2010`da yayınlanan Ekonomik GeliĢmeler Raporu na göre, 2009 ve 2010 dönemlerinde mevduat ve kredilere iliģkin genel durum aģağıda verilmektedir yılı Mart ayı itibarıyla toplam mevduat (bankalar arası hariç) 2009 yılı sonuna göre %3,2 oranında artmıģtır. Bu dönemde Türk Parası (TP) mevduatlar %4,9 oranında artıģ gösterirken, yabancı para (YP) mevduatların USD cinsinden değeri %3,3 oranında gerilemiģtir. Böylece, YP mevduatların toplam mevduat içindeki payı da %32,4 ten %31,1 e inmiģtir. Bir önceki ayla karģılaģtırıldığında ise TL mevduatların %1,3; YP mevduatların %0,3 oranında yükseldiği görülmektedir. Global ekonomiye iliģkin beklentilerdeki iyileģmeyle birlikte 2009 yılının son çeyreğinden itibaren toparlanma görülen kredilerdeki artıģ eğilimi 2010 yılının ilk çeyreğinde de devam etmiģtir. Nitekim 2010 yılı Mart ayı itibarıyla toplam krediler 2009 yılı sonuna göre %7,2 oranında yükselmiģtir. Bu dönemde özellikle yurtiçi YP krediler %23,1 ile önemli oranda artıģ göstermiģtir. Aynı dönemde bankaların aracılık fonksiyonlarının bir göstergesi olan kredilerin mevduatlara oranı %65,8 den %68,6 ya yükselmiģtir. Yurtiçi kredilerin türleri itibarıyla geliģimine bakıldığında, 2010 yılının ilk çeyreğinde en yüksek artıģın ticari kredilerde gerçekleģtiği görülmektedir yılı Mart ayı itibarıyla 2009 yılı sonuna göre ticari kredilerde %10,4, tüketici kredilerinde %5,7, kredi kartlarında %0,3, ihtisas kredilerinde ise %2,1 oranında artıģ olmuģtur. Bu dönemde ticari kredilerin toplam krediler içindeki payı artarken, diğer kredi türlerinin payı gerilemiģtir Rekabet Dünya Ekonomik Forumu (WEF)`in 2009`da hazırlamıģ olduğu Küresel Rekabet Edebilirlik Raporu`nda ülkeler kalkınma düzeylerine göre; Düzey 1, Düzey 1 den Düzey 2 ye GeçiĢ, Düzey 2, Düzey 2 den Düzey 3 e GeçiĢ ve Düzey 3 olmak üzere 5 adet sınıflandırma yapılmıģtır. Söz konusu kalkınma düzeylerine göre yapılan sınıflandırma GSYH miktarları temel alınarak belirlenmiģtir. Tablo 3.3: Kalkınma Düzeylerinin Belirlenmesinde Gelir Sınırları Kalkınma Düzeyi Kişi Başına üşen GSYH (USD) Düzey1 <2.000 Düzey 1`den Düzey 2`ye GeçiĢ Düzey Düzey 2`den Düzey 3`e GeçiĢ Düzey 3 > Kaynak: WEF, The Global Competitiveness Report Kalkınma düzeylerine göre Türkiye, Düzey 2 den Düzey 3 e GeçiĢ aģamasında yer almaktadır. Türkiye ile karģılaģtırması yapılan ve aģağıda yer alan global rekabet edebilirlik endeksinde verileri bulunan ülkelerden Meksika da Düzey 2 den Düzey 3 e GeçiĢ aģamasında bulunurken Brezilya Düzey 2 de, Fransa ve Almanya ise Düzey 3 te yer almaktadır. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 3: EKONOMİ VE TİCARET Sayfa 126 / 409

128 Tablo 3.4: Global Rekabet Edebilirlik Endeksi Ülkeler Genel Endeks (134 Ülke) Genel Endeks (133 Ülke) Temel Gereksinimler Etkinlik Arttıranlar İnovasyon Unsurları S S P S P S P S P Almanya 7 7 5,37 8 5, ,12 5 5,47 Brezilya , , , ,08 Fransa , ,6 16 5, ,9 Meksika , , , ,57 Türkiye , , , ,7 * S: Sıra, P: Puan Kaynak: WEF, The Global Competitiveness Report WEF in yaptığı Global Rekabet Edebilirlik çalıģmasında, global rekabet genel endeksi; temel gereksinimler, etkinlik arttıranlar ve inovasyon unsurları olmak üzere 3 alt endeksten oluģmaktadır. Temel gereksinimler; kurumlar, altyapı, makroekonomik denge, sağlık ve temel eğitim baģlıklarını içermektedir. Etkinlik arttıranlar; yüksek öğrenim ve eğitim, mal piyasası etkinliği, iģgücü pazarı etkinliği, finansal pazar kapsamı, teknolojik hazırlılık ve pazar büyüklüğü baģlıklarından oluģmaktadır. Ġnovasyon unsurları olarak da; iģ alanında çok yönlülük ile inovasyon baģlıklarına yer verilmektedir. Söz konusu baģlıklar itibarıyla oluģturulan alt endekslere ve bu endekslerin oluģturduğu genel endeks değerlerine bakıldığında; genel endeks açısından Türkiye ve Brezilya`nın döneminden dönemine geçiģte kalkınma açısından ilerleme kaydettikleri ve daha üst sıralara hareket ettikleri görülmektedir. Alt endekslerden temel gereksinimler açısından Türkiye 133 ülke içerisinde 69. sırada yer alırken, etkinlik arttırıcılarda 54. sırada, inovasyon unsurlarında ise 58. sırada yer almaktadır. Genel endeks açısından bakıldığında döneminden dönemine geçiģte Türkiye istikrarlı bir performans sergileyerek 2 sıra yükselmiģ ve 61. sıraya yerleģmiģtir. Türkiye, güçlü rekabet yapısı ve çok yönlü iģ uygulamaları ile karakterize edilen geniģ pazar olanaklarından yararlanmaya devam etmektedir. Diğer ülkelerle karģılaģtırıldığında Türkiye, makroekonomik istikrarlılığı sağlamada ilerleme kaydetmiģtir. Ancak, bu ilerleme Türkiye`nin mali ve parasal politikalarındaki ilerlemelerden çok, diğer ülkelerin bu konudaki güçsüzlüğünden kaynaklanmaktadır. Diğer yandan, altyapı kalitesinin artırılması, daha iyi temel eğitim ve sağlık hizmetleri doğrultusunda insan kaynaklarının geliģtirilmesi, iģgücü piyasasındaki etkinliğin artırılması, kamu kuruluģlarının Ģeffaflığının ve etkinliğinin güçlendirilmesi gibi temel konularda da çaba gösterilmesi gerekmektedir (WEF, 2009:27) TR33 Bölgesi Genel İktisadi Görünüm Üretim TR33 Bölgesi nde gerçekleģtirilen üretim faaliyetleri, sektörlere göre bölgesel payların belirlenmesine olanak veren Gayri Safi Katma Değer (GSKD) ler ile Bölge den elde edilen gelir vergisi, gayrimenkul sermaye iradı (GMSĠ) gelir vergisi ve kurumlar vergisi açısından vergi gelirleri itibarıyla ele alınmaktadır. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 3: EKONOMİ VE TİCARET Sayfa 127 / 409

129 Sektörlere Göre Bölgesel Paylar Ege Bölgesi`nde yer alan Düzey 2 bölgelerinin 2006 yılında Türkiye deki tarım, sanayi ve hizmet sektörleri ile gayrisafi katma değerden aldıkları paylar ve sıralamadaki yerleri Tablo 3.5 te yer almaktadır. Tablo 3.5: 2006 Yılı İtibarıyla Ege Bölgesi nde Bulunan Düzey 2 Bölgelerinin Sektörler Bazında Türkiye deki Payları (%) Sektörler TR33 Bölgesi / TR32 Bölgesi / TR31 Bölgesi / Türkiye (%) Türkiye (%) Türkiye (%) Tarım 7,5 7,1 3,9 Sanayi 4,2 3,3 6,8 Hizmetler 2,7 3,5 7,0 Gayrisafi Katma Değer 3,6 3,8 6,6 Sıra Kaynak: TÜĠK, Bölgesel Gayrisafi Katma Değer, Ocak yılında GSKD ler açısından bölgesel paylar sıralaması; TR31 Bölgesi (Ġzmir) için 3, TR32 Bölgesi (Aydın, Denizli, Muğla) için 8, TR33 Bölgesi (Afyonkarahisar, Kütahya, Manisa, UĢak) için 9 Ģeklindedir. Buna göre, 2006 döneminde TR31 Bölgesi ni temsil eden Ġzmir`in GSKD açısından bir sıra gerilediği, diğer Düzey 2 bölgelerinin aynı sırada kaldığı söylenebilir. Bununla birlikte Tablo 3.5 incelendiğinde, TR33 Bölgesi diğer bölgelere kıyasla tarım sektöründeki %7,5`lik payı ile daha fazla pay sahibi iken hizmetler sektörü açısından Ege Bölgesi`ndeki diğer Düzey 2 bölgelerine kıyasla daha az paya sahiptir. Bölge nin sanayi sektöründeki payı ise diğer iki bölge paylarının ortasında bulunmaktadır. Genel olarak TR33 Bölgesi nin GSKD si %3,6 olarak gerçekleģerek, Ege Bölgesi`nde yer alan diğer Düzey 2 bölgelerinin gerisinde kalmıģtır. Buna göre, GSKD sıralamasında TR33 Bölgesi 9. sırada yer almaktadır ve bu açıdan Türkiye`deki diğer 25 Düzey 2 bölgesi göz önüne alındığında sıralamada iyi bir yerde olduğu söylenebilir. Bununla birlikte sektörlerin TR33 Bölgesi içerisindeki paylarına bakılarak sektörler arası karģılaģtırmalar yapılabilir. TR33 Bölgesi sektörel paylara bakıldığında, en fazla katma değer sağlayan sektörün %47 ile hizmetler sektörüne ait olduğu görülmekte ve bunu sırasıyla %33 ile sanayi sektörü ve %20 ile tarım sektörü izlemektedir. 47% 33% 20% Tarım Sanayi Hizmetler Grafik 3.1: 2009 Yili İtibarıyla TR33 Bölgesi nde Sektörlerin Yarattıkları Katma Değer Açısından Dağılımı (%) Kaynak: TÜĠK, Bölgesel Göstergeler TR , sayfa 86`daki verilerden üretilmiģtir. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 3: EKONOMİ VE TİCARET Sayfa 128 / 409

130 Türkiye`nin kiģi baģına düģen katma değeri 2006 dönemi için USD olarak hesaplanmıģtır. Türkiye ortalaması ile karģılaģtırıldığında Ege Bölgesi`ndeki Düzey 2 bölgelerinden TR31 Bölgesi`ne ve TR32 Bölgesi`ne ait kiģi baģına düģen GSKD lerin yüksek olduğu, TR33 Bölgesi`ne ait GSKD nin ise USD olarak nispeten düģük gerçekleģtiği görülmektedir. KiĢi baģına düģen GSKD sıralamaları açısından ise TR33 Bölgesi Ege Bölgesi nde yer alan diğer Düzey 2 bölgelerinden daha geride olup 11. sırada yer almakta ve diğer 25 Düzey 2 bölgesi göz önüne alındığında orta düzeyde bir yerde olduğu söylenebilir. Tablo 3.6: 2006 Yılı İtibarıyla Ege Bölgesi nde Bulunan Düzey 2 Bölgelerinin Kişi Başına GSKD leri TR33 Bölgesi TR32 Bölgesi TR31 Bölgesi Türkiye KiĢi BaĢı GSKD (USD) Türkiye deki Sırası Kaynak: TÜĠK, Bölgesel Göstergeler TR , sayfa Vergi Gelirleri TR33 Bölgesi ne ait vergi gelirleri ile ilgili bilgiler Maliye Bakanlığı`ndan alınan verilere göre, 2008 Vergilendirme Dönemini kapsamakta ve Gelir Vergisi, GMSĠ ye ĠliĢkin Gelir Vergisi ile Kurumlar Vergisini içermektedir döneminde TR33 Bölgesi illeri ve Ege Bölgesi`ndeki Düzey 2 bölgelerine iliģkin gelir vergisinin toplam gelir vergisi içindeki oranına bakıldığında, Manisa %1,39`luk oranıyla ve TR31 Bölgesi %6,8`lik oranıyla en fazla paya sahiptirler. UĢak ili ise %0,26`lık oranı ile TR33 Bölgesi illeri arasında son sırada yer almaktadır. TR33 Bölgesi de %2,5`lik oranı ile Ege Bölgesi Düzey 2 bölgeleri arasında son sırada yer almaktadır. Toplam ödenecek vergi içindeki oranlar itibarıyla de Manisa ve TR31 Bölgesi ilk sırada yer almakta olup UĢak ve TR33 Bölgesi son sırada yer almaktadır. Tablo 3.7: Türkiye, Ege Bölgesi Düzey 2 Bölgeleri ve TR33 Bölgesi İllerine Ait 2008 Yılı Vergilendirme Dönemi Gelir Vergisi Beyanlarına İlişkin Bilgiler (TL) Toplam Tahakkuk Eden Toplam Gelir Ödenecek Ödenecek Vergi Gelir Vergisi Vergisi İçindeki Gelir Vergisi İçindeki Oranı Toplamı Oranı (%) Toplamı (%) Afyonkarahisar , ,60 Kütahya , ,41 Manisa , ,93 UĢak , ,29 TR33 Bölgesi , ,20 TR32 Bölgesi , ,00 TR31 Bölgesi , ,00 Ege Bölgesi , ,00 Türkiye , ,00 Kaynak: Maliye Bakanlığı Gelir Ġdaresi BaĢkanlığı, Strateji GeliĢtirme Daire BaĢkanlığı, Faaliyet Raporu 2009, Ankara, 2010 Ege Bölgesi`ndeki Düzey 2 bölgelerinin Bölge içindeki toplam gelir vergisi itibarıyla oranları incelendiğinde, TR31`in %51 oranı ile ilk sırada yer aldığı, bunu %30 luk oran ile TR32 Bölgesi nin ve %19`luk oran ile TR33 Bölgesi nin takip ettiği görülmektedir. Buna göre, TR33 Bölgesi, Ege Bölgesi`ne %19 oranında gelir vergisi katkısı sağlamaktadır. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 3: EKONOMİ VE TİCARET Sayfa 129 / 409

131 30% TR31 Bölgesi 19% TR32 Bölgesi TR33 Bölgesi 51% Grafik 3.2: Ege Bölgesi nde Bulunan Düzey 2 Bölgelerinin Ege Bölgesi Toplam Gelir Vergisi İçindeki Oranı (%) Kaynak: Maliye Bakanlığı Gelir Ġdaresi BaĢkanlığı`ndan elde edilen verilerden türetilmiģtir döneminde TR33 Bölgesi illeri ve Ege Bölgesi`ndeki Düzey 2 bölgelerine iliģkin GMSĠ gelir vergisinin toplam gelir vergisi içindeki oranına bakıldığında, Manisa %0,7`lik oranıyla ve TR31 Bölgesi %8,17`lik oranıyla en fazla paya sahiptirler. UĢak ili ise %0,11`lik oranı ile TR33 Bölgesi illeri arasında son sırada yer almaktadır. TR33 Bölgesi de %1,2`lik oranı ile Ege Bölgesi Düzey 2 bölgeleri arasında son sırada yer almaktadır. Toplam ödenecek vergi içindeki oranlar itibarıyla de GMSĠ gelir vergisi açısından Manisa ve TR31 Bölgesi ilk sırada yer almakta olup UĢak ve TR33 Bölgesi son sırada yer almaktadır. Tablo 3.8: Türkiye, Ege Bölgesi Düzey 2 Bölgeleri ve TR33 Bölgesi İllerine Ait 2008 Yılı Vergilendirme Dönemi GMSİ Gelir Vergisi Beyanlarına İlişkin Bilgiler (TL) Tahakkuk Eden GMSİ Gelir Vergisi Toplamı Tahakkuk Eden Toplam GMSİ Gelir Vergisi İçindeki Oranı (%) Ödenecek GMSİ Gelir Vergisi Toplamı Ödenecek Toplam GMSİ Gelir Vergisi İçindeki Oranı (%) Afyonkarahisar , ,25 Kütahya , ,29 Manisa , ,88 UĢak , ,16 TR33 Bölgesi , ,60 TR32 Bölgesi , ,40 TR31 Bölgesi , ,67 Ege Bölgesi , ,00 Türkiye , ,00 Kaynak: Maliye Bakanlığı Gelir Ġdaresi BaĢkanlığı, Strateji GeliĢtirme Daire BaĢkanlığı, Faaliyet Raporu 2009, Ankara 2010 Ege Bölgesi`ndeki Düzey 2 bölgelerinin Bölge içindeki toplam GMSĠ gelir vergisi itibarıyla oranları incelendiğinde, TR31 Bölgesi`nin %66 lık oran ile ilk sırada yer aldığı, bunu %24`lük oran ile TR32 Bölgesi nin ve %10`luk oran ile TR33 Bölgesi nin takip ettiği görülmektedir. Buna göre, TR33 Bölgesi, Ege Bölgesi`ne GMSĠ gelir vergisi açısından %10 oranında katkı sağlamaktadır. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 3: EKONOMİ VE TİCARET Sayfa 130 / 409

132 10% 24% TR31 Bölgesi TR32 Bölgesi 66% TR33 Bölgesi Grafik 3.3: 2008 Yılı Vergilendirme Dönemi İtibarıyla Ege Bölgesi nde Bulunan Düzey 2 Bölgelerinin Ege Bölgesi nde Tahakkuk Eden Toplam GMSİ Gelir Vergisi İçindeki Oranı (%) Kaynak: Maliye Bakanlığı Gelir Ġdaresi BaĢkanlığı`ndan elde edilen verilerden türetilmiģtir döneminde TR33 Bölgesi illeri ve Ege Bölgesi`ndeki Düzey 2 bölgelerine iliģkin kurumlar vergisinin toplam kurumlar vergisi içindeki oranına bakıldığında, Manisa %0,75`lik oranıyla ve TR31 Bölgesi %4,75`lik oranıyla en fazla paya sahiptirler. UĢak ili ise %0,06`lık oranı ile TR33 Bölgesi illeri arasında son sırada yer almaktadır. TR33 Bölgesi de %1,16`lık oranı ile Ege Bölgesi Düzey 2 bölgeleri arasında son sırada yer almaktadır. Toplam ödenecek vergi içindeki oranlar itibarıyla de kurumlar vergisi açısından Manisa ve TR31 Bölgesi ilk sırada yer almakta olup UĢak ve TR33 Bölgesi son sırada bulunmaktadır. Tablo 3.9: Türkiye, Ege Bölgesi Düzey 2 Bölgeleri ve TR33 Bölgesi İllerine Ait 2008 Yılı Vergilendirme Dönemi Kurumlar Vergisi Beyanlarına İlişkin Bilgiler (TL) Tahakkuk Ödenecek Tahakkuk Eden Eden Ödenecek Toplam Toplam Kurumlar Kurumlar Kurumlar Kurumlar Vergisi İçindeki Vergisi Vergisi Toplamı Vergisi İçindeki Oranı (%) Toplamı Oranı (%) Afyonkarahisar , ,40 Kütahya , ,18 Manisa , ,63 UĢak , ,10 TR33 Bölgesi , ,30 TR32 Bölgesi , ,90 TR31 Bölgesi , ,74 Ege Bölgesi , ,00 Türkiye , ,00 Kaynak: Maliye Bakanlığı Gelir Ġdaresi BaĢkanlığı, Strateji GeliĢtirme Daire BaĢkanlığı, Faaliyet Raporu 2009, Ankara 2010 Ege Bölgesi`ndeki Düzey 2 bölgelerinin Bölge içindeki toplam kurumlar vergisi itibarıyla oranları incelendiğinde, TR31 Bölgesi`nin %67 oranı ile ilk sırada yer aldığı, bunu %17`lik oran ile TR32 Bölgesi nin ve %16`lık oran ile TR33 Bölgesi nin takip ettiği görülmektedir. Buna göre, TR33 Bölgesi Ege Bölgesi`ne %16 oranında kurumlar vergisi kapsamında katkı sağlamaktadır. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 3: EKONOMİ VE TİCARET Sayfa 131 / 409

133 17% TR31 Bölgesi 16% TR32 Bölgesi TR33 Bölgesi 67% Grafik 3.4: 2008 Yılı Vergilendirme Dönemi İtibarıyla Ege Bölgesi nde Bulunan Düzey 2 Bölgelerinin Ege Bölgesi nde Tahakkuk Eden Toplam Kurumlar Vergisi İçindeki Oranı (%) Kaynak: Maliye Bakanlığı Gelir Ġdaresi BaĢkanlığı`ndan elde edilen verilerden türetilmiģtir. Genel olarak vergi gelirleri açısından TR33 Bölgesi illeri incelendiğinde, Manisa`nın hem Bölge ye hem ülkeye en fazla katkı sağlayan il olarak öne çıktığı görülmektedir. UĢak ili ise vergi gelirleri açısından en az paya sahip il olmaktadır. Bununla birlikte, TR33 Bölgesi de Ege Bölgesi ndeki diğer Düzey 2 bölgelerine kıyasla hem Ege Bölgesi ne hem ülke bütününe en az katkıda bulunan bölge olmaktadır. Bunun temelinde yatırımların ya da yaratılan katma değerin azlığı bulunabilir vergilendirme dönemi için Türkiye genelinde kurumlar vergisine göre yapılan ilk 100 sıralamada TR33 Bölgesi nde yer alan Manisa ve Kütahya illerinden iģletmeler yer almaktadır. Manisa`da linyit kömürü çıkarma faaliyetinde bulunan bir iģletme 64. sıradayken, elektrik üretiminde bulunan bir diğer iģletme de 89. sırada bulunmaktadır. Kütahya`dan ise linyit madenciliği alanında faaliyet gösteren bir iģletme 73. sıradadır ( İş Gücü TR33 Bölgesi iģgücü verileri Sosyal Yapı bölümünde 2.4. Ġstihdam konusunda yer almaktadır Dış Ticaret TR33 Bölgesi ne iliģkin dıģ ticaret verileri çerçevesinde; kiģi baģına düģen ihracat ve ithalat, ekonomik faaliyetlere göre ihracat ve ithalat rakamları ile genel değerlendirme açısından sektörlere göre bölgesel paylara yer verilmektedir Kişi Başına Düşen İhracat ve İthalat TR33 Bölgesi ni oluģturan illere ve bir bütün olarak Bölge ye ait kiģi baģına ihracat ve ithalat rakamları 2008 dönemi için Ege Bölgesi ve bu bölgede yer alan Düzey 2 bölgeleri ile karģılaģtırmalı olarak Tablo 3.10 da verilmektedir. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 3: EKONOMİ VE TİCARET Sayfa 132 / 409

134 Tarım ve Ormancılık Balıkçılık Madencilik ve Taşocakçılığı İmalat Sanayi Toptan ve Perakende Ticaret Elektrik-Su- Gaz, Gayrimenkul Kiralama ve Diğer Toplam TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Tablo 3.10: 2008 Yılı İtibarıyla Türkiye, Ege Bölgesi Düzey 2 Bölgeleri ve TR33 Bölgesi İllerinde Kişi Başına Düşen İhracat ve İthalat (USD) Kişi Başına Düşen İhracat (USD) Kişi Başına Düşen İthalat (USD) Afyonkarahisar Kütahya Manisa UĢak TR33 Bölgesi TR32 Bölgesi TR31 Bölgesi Ege Bölgesi Türkiye Kaynak: TÜĠK, TR33 Bölgesi nde yer alan iller bazında kiģi baģına ihracat rakamları incelendiğinde en yüksek değere Manisa`nın sahip olduğu, en düģük değere ise Kütahya`nın sahip olduğu görülmektedir. Diğer Düzey 2 bölgeleri ile kıyaslandığında ise TR33 Bölgesi nin kiģi baģına düģen en az ihracat değerine sahip olduğu söylenebilir. TR33 Bölgesi nde yer alan iller bazında kiģi baģına ithalat rakamları incelendiğinde en yüksek değere ihracat sıralamasına benzer Ģekilde Manisa`nın sahip olduğu, ancak en düģük değer açısından ise ihracat rakamından farklı olarak Afyonkarahisar`ın sahip olduğu görülmektedir. Diğer Düzey 2 bölgeleri ile kıyaslandığında ise TR33 Bölgesi nin kiģi baģına düģen en az ithalat değerine sahip olduğu söylenebilir Ekonomik Faaliyetlere Göre İhracat ve İthalat Ege Bölgesi ni oluģturan Düzey 2 bölgeleri ile TR33 Bölgesi illerine ait 2008 yılı ihracat rakamları ekonomik faaliyetler bazında Tablo 3.11 de verilmektedir. Tablo 3.11: 2008 Yılı İtibarıyla Türkiye, Ege Bölgesi Düzey 2 Bölgeleri ve TR33 Bölgesi İllerinde Ekonomik Faaliyetlere Göre İhracat Değerleri (1.000 USD) Afyonkarahisar Kütahya Manisa UĢak TR33 Bölgesi TR32 Bölgesi TR31 Bölgesi Ege Bölgesi Türkiye Kaynak: TÜĠK, Bölge illerinin toplam ihracat rakamlarına bakıldığında en düģükten en yükseğe sırasıyla Kütahya, UĢak, Afyonkarahisar ve Manisa illeri Ģeklindedir yılında TR33 Bölgesi nin toplam ihracatı, Türkiye ihracatının %1,13 üdür. TR33 Bölgesi, diğer Düzey 2 bölgeleri ile kıyaslandığında, tarım ve ormancılık ile imalat sektörleri ihracatının daha düģük gerçekleģtiği; madencilik ve taģocakçılığı ile toptan ve perakende ticarette ise orta düzeyde yer aldığı görülmektedir. Toplam ihracat rakamları TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 3: EKONOMİ VE TİCARET Sayfa 133 / 409

135 açısından ise TR33 Bölgesi sıralamada en sonda yer almaktadır. Ayrıca balıkçılık, elektrik, gaz, su, gayrimenkul kiralama ve iģ faaliyetleri ile diğer sosyal, toplumsal ve kiģisel hizmet faaliyetleri sektörlerinde Bölge illerinin ve dolayısıyla Bölge nin ihracatı bulunmamaktadır. Buna göre, TR33 Bölgesi nin sektörel çeģitliliğinin artırılması hem ticaret hayatını geliģtirebilir, hem de ihracat rakamlarını yükseltebilir. TR33 Bölgesi nin sektörel ihracat rakamlarının 2005 yılından itibaren 4 yılı kapsayan trend analizi Tablo 3.12 de verilmektedir. Tablo 3.12: TR33 Bölgesi İhracat Rakamlarının Sektörler Bazında Yıllara Göre Değişimi (%) Tarım ve Ormancılık Balıkçılık Madencilik ve TaĢocakçılığı Ġmalat Elektrik, Gaz, Su Toptan ve Perakende Ticaret Gayrimenkul Kiralama ve ĠĢ Faaliyetleri Diğer Sosyal Toplumsal ve KiĢisel Hizmet Faaliyetleri Kaynak: TÜĠK, Bölgesel Göstergeler 2009`dan elde edilen verilerden türetilmiģtir. TR33 Bölgesi ne ait sektörel ihracat rakamlarının trend analizi incelendiğinde, tarım ve ormancılık sektörü ihracatının 2005 yılında bir önceki yıla göre ciddi oranda azalmasıyla birlikte, 2006 ve 2007 yıllarında önemli oranda artıģ gösterdiği, 2008`de ise artıģ oranının bir önceki yıla göre düģtüğü görülmektedir. Madencilik ve taģocakçılığı sektörü ihracatının 2005 ve 2006 yıllarında önceki yıllara göre hafif düģtüğü, 2007 yılında 2006 yılına göre ciddi oranda düģüģ gösterdiği ve 2008 yılında ise bir önceki yıla göre oldukça yüksek bir oranda artıģ kaydettiği görülmektedir. Ġmalat sektörünün ihracat rakamlarına bakıldığında 2008 yılına kadar arttığı, 2008 yılında ise artıģ oranının bir önceki yıla göre düģtüğü görülmektedir. Toptan ve perakende ticaret sektörünün ihracatı ise 2006 yılında bir önceki yıla göre oldukça yüksek bir oranda artıģ göstermesine rağmen 2007 ve 2008 yıllarındaki artıģ oranları düģük düzeylerde gerçekleģmiģtir. Diğer sosyal, toplumsal ve kiģisel hizmet faaliyetleri sektöründe ise 2006 yılında yapılan ihracatın 2007`de aynı düzeyde sürdürülmemesi nedeniyle 2007 yılındaki değiģim oranı %100`lük bir azalma ile sonuçlanmıģtır. Ayrıca yılları arasında sektörlerin bütünü itibarıyla ihracat değiģimleri incelendiğinde, tarım ve ormancılık sektörünün en fazla değiģim gösteren sektör olduğu görülmektedir. Ġhracat değerlerinin yılları arasındaki yüzdesel değiģimi Ege Bölgesi ni oluģturan Düzey 2 bölgeleri itibarıyla Grafik 3.5 te verilmektedir. Grafik 3.5 ten görüleceği üzere, TR33 Bölgesi nin ihracatı yılları arasında 2007 yılına kadar artmıģ, en fazla artıģ 2007 yılında gerçekleģmiģ, 2008 yılında ise ihracatın artıģ eğiliminde bir azalma olmuģtur. Ege Bölgesi`nde yer alan diğer Düzey 2 bölgeleriyle karģılaģtırıldığında ihracatın değiģim oranı farklılık göstermekle birlikte, TR33 Bölgesi ile TR32 Bölgesi nin ihracat rakamlarının yıllar itibarıyla dengeli bir değiģim göstermediği, TR31 Bölgesi nin ihracatının ise yıllar itibarıyla düzenli artıģ gösterdiği söylenebilir. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 3: EKONOMİ VE TİCARET Sayfa 134 / 409

136 Tarım ve Ormancılık Balıkçılık Madencilik ve Taşocakçılığı İmalat Toptan ve Perakende Ticaret Elektrik-Su- Gaz, Gayrimenkul Kiralama ve Diğer Toplam TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU 30% 25% 20% 15% 10% TR33 Bölgesi TR32 Bölgesi TR31 Bölgesi 5% 0% Grafik 3.5: Ege Bölgesi nde Bulunan Düzey 2 Bölgeleri Toplam İhracat Değerlerinin Yıllara Göre Değişimi (%) Kaynak: TÜĠK, Bölgesel Göstergeler 2009`dan elde edilen verilerden türetilmiģtir. Ege Bölgesi ni oluģturan Düzey 2 bölgeleri ile TR33 Bölgesi illerine ait 2008 yılı ithalat rakamları ekonomik faaliyetler bazında Tablo 3.13 te verilmektedir. Tablo 3.13: 2008 Yılı İtibarıyla Türkiye, Ege Bölgesi Düzey 2 Bölgeleri ve TR33 Bölgesi İllerinde Ekonomik Faaliyetlere Göre İthalat Değerleri (1.000 USD) Afyonkarahisar Kütahya Manisa UĢak TR33 Bölgesi TR32 Bölgesi TR31 Bölgesi Ege Bölgesi Türkiye Kaynak: TÜĠK, Bölge illerinin toplam ithalat rakamlarına bakıldığında en düģükten en yükseğe sırasıyla Afyonkarahisar, UĢak, Kütahya ve Manisa illeri Ģeklindedir yılı TR33 Bölgesi nin toplam ithalatı Türkiye ithalatının %0,5 idir. TR33 Bölgesi diğer Düzey 2 bölgeleri ile kıyaslandığında, tarım ve ormancılık, imalat, toptan ve perakende ticaret, gayrimenkul kiralama ve iģ faaliyetleri sektörlerinin ithalatının daha düģük gerçekleģtiği; madencilik ve taģocakçılığı ithalatının ise orta düzeyde yer aldığı görülmektedir. Toplam ithalat rakamları açısından ise TR33 Bölgesi sıralamada en sonda yer TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 3: EKONOMİ VE TİCARET Sayfa 135 / 409

137 almaktadır. Ayrıca balıkçılık, elektrik, gaz ve su ile diğer sosyal, toplumsal ve kiģisel hizmet faaliyetleri sektörlerinde Bölge illerinin ve dolayısıyla Bölge nin ithalatı bulunmamaktadır. TR33 Bölgesi nin sektörel ithalat rakamlarının 2005 yılından itibaren 4 yılı kapsayan trend analizi Tablo 3.14 te verilmektedir. Tablo 3.14: TR33 Bölgesi İthalat Rakamlarının Sektörler Bazında Yıllara Göre Değişimi (%) Tarım ve Ormancılık Balıkçılık Madencilik ve TaĢocakçılığı Ġmalat Elektrik, Gaz, Su Toptan ve Perakende Ticaret Gayrimenkul Kiralama ve ĠĢ Faaliyetleri Diğer Sosyal Toplumsal ve KiĢisel Hizmet Faaliyetleri Kaynak: TÜĠK, Bölgesel Göstergeler 2009`dan elde edilen verilerden türetilmiģtir. TR33 Bölgesi ne ait sektörel ithalat rakamlarının trend analizi incelendiğinde, tarım ve ormancılık sektörünün ithalatının 2007 yılına kadar düģme eğiliminin azaldığı ve 2007`de çok ciddi biçimde artıģ gösterdiği, 2008`de artıģ oranının düģtüğü görülmektedir. Ayrıca 2007 yılında tarım ve ormancılık sektörünün ithalatı bir önceki yıla göre %94 gibi oldukça yüksek oranda artıģ göstermiģtir. Madencilik ve taģocakçılığı sektörünün ithalatı yıllar itibarıyla farklı oranlarda artıģ göstermiģ, ancak 2008 yılında bir önceki yıla göre çok düģük bir oranda azalmıģtır. Ġmalat sektörünün ithalat rakamlarına bakıldığında 2007 yılına kadar düzenli olarak arttığı, 2008 yılında ise artıģ oranının azaldığı görülmektedir. Toptan ve perakende ticaret sektörünün ithalatı ise 2005 yılında %126 gibi bir oranla oldukça artmıģ, 2006 yılında bir önceki yıla göre %64 azalmıģ, 2007 yılında ise 2006 yılına göre %575 artarak ithalatta en fazla artıģ gösteren sektör olmuģtur. Gayrimenkul kiralama ve iģ faaliyetleri sektörünün ithalat rakamlarına bakıldığında ise 2006`da gerçekleģen ithalatın 2007`de aynı düzeyde gerçekleģtirilememesi nedeniyle düģüģ görülmekte ve 2008 yılında da düģme eğilimi devam etmektedir. Diğer sosyal, toplumsal ve kiģisel hizmet faaliyetleri sektöründe ise 2005 yılında yapılan ithalatın 2006`da sürdürülememesi nedeniyle 2006 yılındaki değiģim oranı negatif gerçekleģmiģ ve izleyen yıllarda da ithalatı düģmeye devam etmiģtir. Ayrıca yılları arasında sektörlerin bütünü itibarıyla ithalat değiģimleri incelendiğinde, toptan ve perakende sektöründeki ithalatın en fazla değiģim gösteren sektör olduğu görülmektedir. Ġthalat değerlerinin yılları arasındaki yüzdesel değiģimi Ege Bölgesi ni oluģturan Düzey 2 bölgeleri itibarıyla Grafik 3.6 da verilmektedir yılları arasında TR33 Bölgesi nin ithalatı 2007 yılına kadar artmıģ ve en fazla 2007 yılında artıģ göstermiģtir yılında ise ithalatın artıģ eğiliminde bir azalma görülmektedir. Ege Bölgesi`nde yer alan diğer Düzey 2 bölgeleriyle karģılaģtırıldığında ithalatın değiģim oranı farklılık göstermekle birlikte, TR33 Bölgesi ile TR32 Bölgesi nin ithalat rakamlarının yıllar itibarıyla dengeli bir değiģim göstermediği, TR31 Bölgesi nin ithalatının ise yıllar itibarıyla yaklaģık olarak aynı oranlarda artıģ gösterdiği söylenebilir. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 3: EKONOMİ VE TİCARET Sayfa 136 / 409

138 50% 45% 40% 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% TR33 Bölgesi TR32 Bölgesi TR31 Bölgesi Grafik 3.6: Ege Bölgesi nde Bulunan Düzey 2 Bölgeleri Toplam İthalat Değerlerinin Yıllara Göre Değişimi (%) Kaynak: TÜĠK, Bölgesel Göstergeler TR ; TÜĠK, Bölgesel Göstergeler TR ; TÜĠK, Bölgesel Göstergeler TR `dan elde edilen verilerden türetilmiģtir Yatırım TR33 Bölgesi ndeki yatırım durumu, yabancı sermayeli iģletmeler ile yatırım teģvikleri kapsamında değerlendirilmektedir Bölge de Faaliyette Bulunan Yabancı Sermayeli İşletmeler 2009 yılı verilerine göre, Türkiye`de yer alan toplam yabancı sermayeli iģletmenin tanesi Ege Bölgesi nde bulunmaktadır. Buna göre, Ege Bölgesi`nde faaliyette bulunan yabancı sermayeli iģletmeler Türkiye`de faaliyet gösteren yabancı sermayeli iģletmelerin %14`ünü oluģturmaktadır. Ayrıca, TR33 Bölgesi nde faaliyet gösteren yabancı sermayeli iģletmelerin sayısı Tablo 3.15 te sunulmaktadır. Tablo 3.15: 2009 Yılı İtibarıyla Türkiye, Ege Bölgesi ve TR33 Bölgesi nde Faaliyet Gösteren Yabancı Sermayeli İşletme Sayısı Afyonkarahisar Kütahya Manisa Uşak TR33 Ege Bölgesi Bölgesi Türkiye Yabancı Sermayeli ĠĢletme Sayısı Kaynak: Hazine MüsteĢarlığı, Tarihi Ġtibarıyla Türkiye`de Faaliyette Bulunan Yabancı Sermayeli Firmalar Buna göre, yabancı sermayeli iģletme sayısı açısından TR33 Bölgesi, Ege Bölgesi`nin %4`ünü, Türkiye`nin %0,6`sını oluģturmaktadır. Türkiye`de 26 adet Düzey 2 bölgesi olduğu göz önüne alındığında, TR33 Bölgesi nin yabancı sermayeli iģletme açısından çok düģük bir orana sahip olduğu söylenebilir. Ege Bölgesi`nde faaliyette bulunan yabancı sermayeli iģletmelerin il bazında dağılımı Grafik 3.7 de yer almaktadır. Buna göre, Ege Bölgesi`nde yer alan illerde faaliyette bulunan yabancı sermayeli iģletmelerin oranı en yüksekten en düģüğe doğru; Ġzmir %41, Muğla %40, Aydın %13, Denizli %2, Manisa %2, Afyonkarahisar %1, Kütahya %0,6, UĢak %0,4 Ģeklinde sıralanmaktadır. Buna göre, ekonomik geliģmiģlik ve kıyı kenti olmaları açısından Ġzmir, TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 3: EKONOMİ VE TİCARET Sayfa 137 / 409

139 Muğla ve Aydın ilk sıralarda yer almaktadır. Ekonomik geliģmiģliğin yanısıra liman kentlere yakınlığı nedeniyle de yabancı sermayeli iģletme sayısı açısından Manisa ili, TR33 Bölgesi nde yer alan diğer illerden önde yer almaktadır. Manisa ilini sırasıyla Afyonkarahisar, Kütahya ve UĢak takip etmekte ve yabancı sermayeli iģletmelerin bu illerde de sayılarının artması için yatırım ortamının incelenmesi, gerekirse iyileģtirilmesi gerekmektedir. 45% 40% 35% 30% 25% 20% 40,0% 41,0% 15% 13,0% 10% 5% 0% 1,0% 2,0% 0,6% 0,4% 2,0% Afyonkarahisar Manisa Kütahya UĢak Denizli Aydın Muğla Ġzmir Grafik 3.7: 2009 Yılı İtibarıyla Ege Bölgesi nde Faaliyette Bulunan Yabancı Sermayeli İşletmelerin İl Bazında Dağılımı (%) Kaynak: Hazine MüsteĢarlığı, Tarihi Ġtibarıyla Türkiye`de Faaliyette Bulunan Yabancı Sermayeli Firmalar raporunun verileri kullanılarak türetilmiģtir. Ege Bölgesi`nde yer alan Düzey 2 bölgelerinin, Ege Bölgesi nde faaliyette bulunan yabancı sermayeli iģletmelerin toplamı içerisindeki payları Grafik 3.8 de yer almaktadır. Ege Bölgesi`nde yer alan Düzey 2 bölgeleri açısından yabancı sermayeli iģletmelerin dağılımı incelendiğinde, %55`inin TR32 Bölgesi nde, %41`inin TR31 Bölgesi`nde ve sadece %4`ünün TR33 Bölgesi nde yer aldığı görülmektedir. Yukarıda belirtilen görüģe paralel biçimde TR33 Bölgesi nin yabancı sermayeyi çekme açısından bir bütün olarak incelenmesi ve gerekli değiģikliklerin yapılması önerilebilir. 4% 41% TR31 Bölgesi TR32 Bölgesi TR33 Bölgesi 55% Grafik 3.8: 2009 Yılı İtibarıyla Ege Bölgesi nde Faaliyette Bulunan Yabancı Sermayeli İşletmelerin Ege Bölgesi nde Bulunan Düzey 2 Bölgeleri Bazında Dağılımı (%) Kaynak: Hazine MüsteĢarlığı, Tarihi Ġtibarıyla Türkiye`de Faaliyette Bulunan Yabancı Sermayeli Firmalar Raporu nun verileri kullanılarak türetilmiģtir. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 3: EKONOMİ VE TİCARET Sayfa 138 / 409

140 İzmir Denizli Muğla Uşak Aydın Kütahya Manisa Ege Bölgesi* Türkiye TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Buna ek olarak 2008 yılında TR33 Bölgesi illeri ile Ege Bölgesi ndeki diğer illere yapılan UDY giriģleri de incelenebilir. Tablo 3.16: 2008 Dönemi-Ege Bölgesi İllerine Gelen UDY Girişleri (Milyon USD) UDY (Milyon USD) 226,3 22,0 18,7 11,4 4,2 3,5 3,0 289, ,0** Oran (%) 1,54 0,15 0,13 0,08 0,03 0,02 0,02 2,00 100,00 *Tablo verilerinden türetilmiģtir. **Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası (TCMB)`nin yeniden yatırımda kullanılan kazançlar için yaptığı tahmin hariç tutulmuģtur. Kaynak: Hazine MüsteĢarlığı, Yabancı Sermaye Genel Müd., UDY 2008 Yılı Raporu, Haziran 2009, sayfa döneminde Ege Bölgesi UDY giriģlerinde Türkiye toplamının %2`sini oluģturmaktadır. Ege Bölgesi`nde yer alan iller kapsamında Ġzmir %1,54`lük payla 2008 döneminde en fazla UDY çeken il olmuģtur. Ġzmir i sırasıyla Denizli, Muğla, UĢak, Aydın, Kütahya ve Manisa illeri takip etmektedir. TR33 Bölgesi açısından bakıldığında Afyonkarahisar dıģında diğer 3 ilde 2008 yılında UDY yapıldığı görülmektedir. Bu iller içerisinde UDY giriģlerinde UĢak %0,08`lik payla ilk sırada yer almakta olup Ege Bölgesi içinde 4. sıraya sahiptir yılları arasında uluslararası sermayeli Ģirketlerin teģvik belgeli yatırım projelerinin il bazında dağılımlarına bakıldığında TR33 Bölgesi nden sadece Manisa ilinin yer aldığı ve Türkiye genelinde Ġzmir den sonra 8. sırada olduğu görülmektedir. Manisa ili döneminde uluslararası sermayeli Ģirketlerin teģvik belgeli 50 adet yatırım projesine ve toplam 651,5 milyon USD lik yatırım tutarına ev sahipliği yapmıģtır dönemi için Manisa`nın sahip olduğu uluslararası sermayeli Ģirketlerin teģvik belgeli yatırım projesi sayısı 6 olup yatırım tutarı 30,1 milyon USD dir Yatırım Teşvikleri Yatırımlarda Devlet Yardımları Hakkındaki 2009/15199 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı tarihinde yürürlüğe girmiģtir. Söz konusu teģvik sisteminin amacı; tasarrufları katma değeri yüksek yatırımlara yönlendirmek, üretimi ve istihdamı artırmak, yatırım eğiliminin devamlılığını ve sürdürülebilir kalkınmayı sağlamak, uluslararası rekabet gücünü artıracak teknoloji ve AraĢtırma-GeliĢtirme (Ar-Ge) içeriği yüksek büyük ölçekli yatırımları özendirmek, doğrudan yabancı yatırımları artırmak, bölgesel geliģmiģlik farklarını gidermek, çevre korumaya yönelik yatırımlar ile Ar-Ge faaliyetlerini desteklemektir. Bu teģvik sistemi, Büyük Proje Yatırımları, Bölgesel ve Sektörel TeĢvik Sistemi ve Genel TeĢvik Sistemi olmak üzere 3 gruba ayrılmaktadır. Söz konusu teģvikler kısaca Ģu Ģekilde açıklanmaktadır (Maliye Bakanlığı, Yıllık Ekonomik Rapor 2009: 78-79): - Büyük Proje Yatırımlarına Yönelik TeĢvikler ile ileri teknoloji ve sermaye gerektiren Ar-Ge ve teknoloji kapasitesini artıran 12 sektör bütün bölgelerde desteklenecektir. - Bölgesel TeĢvik Sistemi ile 81 ilin tamamı sosyo-ekonomik geliģmiģlik düzeyleri dikkate alınarak dört bölgeye ayrılmıģ ve bölgesel geliģmiģlik farklılıklarının azaltılması ve sektörel kümelenmeyi öne çıkararak uygun bir yatırım ortamı oluģturulması hedeflenmiģtir. - Genel TeĢvik Sistemi ile büyük yatırım ve bölgesel teģviklerden yararlanamayan yatırımların, mevcut sistemdeki kısıtlama ve asgari limitler güncellenerek Gümrük TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 3: EKONOMİ VE TİCARET Sayfa 139 / 409

141 Vergisi Muafiyeti ve Katma Değer Vergisi (KDV) istisnası ile desteklenmesine devam edilecektir. Bölgesel ve sektörel bazda desteklenecek yatırım konuları, Bakanlar Kurulu Kararı ile belirlenen Ġstatistiki Bölge Birimleri Sınıflandırması esas alınarak tespit edilmiģ olup 26 alt bölge Sosyo-Ekonomik GeliĢmiĢlik Endeksi kullanılmak suretiyle gruplandırılarak teģvikler açısından 4 bölge oluģturulmuģtur. Buna göre, TR33 Bölgesi, 3. derece geliģmiģ Düzey 2 bölgeleri kapsamında değerlendirilmektedir yılının Temmuz ayından Aralık sonuna kadar düzenlenen teģvik belgesinin %31`ini oluģturan 467 adedi üçüncü bölgede yapılacak yatırımlar için düzenlenmiģ ve öngörülen sabit yatırım tutarı olan 22,5 milyar TL`nin %26`sının üçüncü bölgede yapılması öngörülmektedir (Ali Babacan, Hazine MüsteĢarlığı, Yeni TeĢvik Sisteminin 2009 Yılı Sonu Ġtibarıyla Uygulama Sonuçları, 2010) yılında verilen yatırım teģvik belgelerinin TR33 Bölgesi illerine ve Ege Bölgesi Düzey 2 bölgelerine göre dağılımı Tablo 3.17 de verilmektedir. Tablo 3.17: 2009 Yılında Türkiye, Ege Bölgesi Düzey 2 Bölgeleri ve TR33 Bölgesi İllerinde Verilen Yatırım Teşvik Belgeleri Hakkında Bilgiler İstihdam Edilen Kişi Başına Belge Sayısı Sabit Yatırım İstihdam Düşen Sabit Yatırım Tutarı (Adet) (1.000 TL) (Kişi) (1.000 TL) Afyonkarahisar Kütahya Manisa UĢak TR33 Bölgesi TR32 Bölgesi TR31 Bölgesi Ege Bölgesi Türkiye Kaynak: Hazine MüsteĢarlığı, TR33 Bölgesi illerine 2009 yılında verilen 137 yatırım teģvik belgesinin iller itibarıyla sabit yatırımlarına bakıldığında, en fazla yatırım miktarından en aza doğru sıralamanın Manisa, Kütahya, Afyonkarahisar ve UĢak Ģeklinde olduğu görülmektedir. Belge sayısı açısından ise en fazla yatırım teģvik belgesi alan il Manisa, en az yatırım teģvik belgesi alan iller ise Kütahya ve UĢak tır. Yapılan yatırım ile en fazla istihdam edilen kiģi sayısı yine Manisa ilinde yer almakta olup en az kiģi sayısı UĢak`tadır. Benzer Ģekilde istihdam edilen kiģi baģına düģen sabit yatırım miktarları açısından ilk sırda Manisa, son sırada UĢak bulunmaktadır. Ege Bölgesi Düzey 2 bölgeleri itibarıyla istihdam edilen kiģi baģına düģen sabit yatırım miktarı açısından sıralama yapılırsa TR33 Bölgesi ilk sırada yer almakta ve genel toplama kıyasla istihdam edilen kiģi baģına daha fazla yatırım miktarı sağlamıģ olmaktadır. Yatırım teģvik belgelerindeki yatırım tutarlarının TR33 Bölgesi içindeki dağılımı açısından Manisa %68 oranı ile ilk sırada yer almakta ve bunun %17 ile Kütahya, %11 ile Afyonkarahisar, %4 ile UĢak illeri takip etmektedir (Ali Babacan, Hazine MüsteĢarlığı, Yeni TeĢvik Sisteminin 2009 Yılı Sonu Ġtibarıyla Uygulama Sonuçları:2010). Düzenlenen teģvik belgelerinin yatırımcının niyet ve hazırlığını gösterdiği göz önüne alınırsa, Manisa`daki yatırımcıların daha istekli olduğu ve yatırım hazırlıklarına baģladıkları ya da Manisa`ya karģı dıģarıdan gelen (yerli ya da yabancı) yatırımcıların daha fazla yatırım yapma eğiliminde oldukları görülmektedir. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 3: EKONOMİ VE TİCARET Sayfa 140 / 409

142 4% 11% 17% Afyonkarahisar Kütahya Manisa UĢak 68% Grafik 3.9: 2009 Yılında TR33 Bölgesi nde Verilen Yatırım Teşvik Belgelerindeki Yatırım Tutarının İller Bazında Dağılımı (%) Kaynak: Hazine MüsteĢarlığı, TeĢvik belgelerinin yatırım tutarlarına göre Ege Bölgesi Düzey 2 bölgelerindeki dağılımında %56`lık yatırım tutarı oranı ile TR33 Bölgesi ilk sırada yer almakta olup onu %23 ile TR32 Bölgesi ve %21 ile TR31 Bölgesi takip etmektedir. 21% TR31 Bölgesi 56% 23% TR32 Bölgesi TR33 Bölgesi Grafik 3.10: 2009 Yılında Ege Bölgesi nde Verilen Yatırım Teşvik Belgelerindeki Yatırım Tutarının Ege Bölgesi nde Bulunan Düzey 2 Bölgeleri Bazında Dağılımı (%) Kaynak: Hazine MüsteĢarlığı`ndan elde edilen verilerden türetilmiģtir yılında TR33 Bölgesi illerine verilen KOBĠ yatırım teģvik belgelerinin iller itibarıyla sabit yatırımlarına bakıldığında, en fazla yatırım miktarından en aza doğru sıralamanın Manisa, Afyonkarahisar, UĢak Ģeklinde olduğu, Kütahya`da ise söz konusu dönemde herhangi bir KOBĠ yatırım teģvik belgesinin düzenlenmediği görülmektedir. En fazla KOBĠ teģvik belgesi alan il ise yatırım tutarı ile paralel biçimde Manisa, en az yatırım teģvik belgesi alan il UĢak tır. Yapılan yatırım ile en fazla istihdam edilen kiģi sayısı yine Manisa ilinde yer almakta olup en az kiģi sayısı Afyonkarahisar`dadır. Benzer Ģekilde istihdam edilen kiģi baģına düģen sabit yatırım miktarı açısından ilk sırada Afyonkarahisar, son sırada UĢak bulunmaktadır. Ege Bölgesi Düzey 2 bölgeleri itibarıyla istihdam edilen kiģi baģına düģen sabit yatırım miktarı açısından sıralama yapılırsa TR33 Bölgesi, TR31 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 3: EKONOMİ VE TİCARET Sayfa 141 / 409

143 Bölgesi nden sonra 2. sırada yer almakta ve genel toplama kıyasla istihdam edilen kiģi baģına nispeten fazla yatırım miktarı sağlamıģ bulunmaktadır. Tablo 3.18: 2009 Yılında Türkiye, Ege Bölgesi Düzey 2 Bölgeleri ve TR33 Bölgesi İllerinde Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletmelere (KOBİ ler) Verilen Yatırım Teşvik Belgeleri Hakkında Bilgiler Belge Sayısı (Adet) Sabit Yatırım (TL) İthal Edilecek Makine ve Teçhizat Tutarı (1.000 USD) İstihdam (Kişi) İstihdam Edilen Kişi Başına Düşen Sabit Yatırım Tutarı (TL) Afyonkarahisar Manisa UĢak TR33 Bölgesi TR32 Bölgesi TR31 Bölgesi Ege Bölgesi Türkiye Kaynak: Hazine MüsteĢarlığı, dönemine ait KOBĠ teģvik belgelerinin yatırım tutarlarına göre, TR33 Bölgesi nde yer alan iller bazında dağılımında ilk sırada %68 ile Manisa bulunmaktadır. Ardından sırasıyla %17 ile Afyonkarahisar ve %15 ile UĢak gelmektedir. Söz konusu dönemde KOBĠ teģvik belgesi talebi olmadığından Ģekilde Kütahya`nın payı bulunmamaktadır. 17% 68% Manisa Afyonkarahisar UĢak 15% Grafik 3.11: 2009 Yılında TR33 Bölgesi nde KOBİ Teşvik Belgelerine Verilen Yatırım Tutarlarının TR33 Bölgesi İlleri Bazında Dağılımı (%) Kaynak: Hazine MüsteĢarlığı`ndan elde edilen verilerden türetilmiģtir dönemine ait KOBĠ teģvik belgelerine verilen yatırım tutarlarının Ege Bölgesi`nde yer alan Düzey 2 bölgeleri arasındaki dağılımına bakıldığında, %43 ile TR31 Bölgesi nin ilk sırada yer aldığı, bunu %32 ile TR32 Bölgesi ve %25 ile TR33 Bölgesi nin izlediği görülmektedir. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 3: EKONOMİ VE TİCARET Sayfa 142 / 409

144 25% 43% TR31 Bölgesi TR32 Bölgesi TR33 Bölgesi 32% Grafik 3.12: 2009 Yılında Ege Bölgesi nde KOBİ Teşvik Belgelerine Verilen Yatırım Tutarının Ege Bölgesi nde Bulunan Düzey 2 Bölgeleri Bazında Dağılımı (%) Kaynak: Hazine MüsteĢarlığı`ndan elde edilen verilerden türetilmiģtir Finans TR33 Bölgesi`nin finans durumu mevduat ve kredi dağılımına göre incelenmektedir Mevduat Dağılımı 2009 yılında Ege Bölgesi ve illerinin sahip olduğu mevduatlara iliģkin veriler aģağıdaki tablolarda verilmektedir. Tablo 3.19: 2009 Yılında Türkiye, Ege Bölgesi ve İllerinde Bulunan Mevduatın TP ve YP Bazında Dağılımı (%) ile Yılları Arasında Mevduattaki USD Bazında Değişim (%) 2009 Yılı Dağılım (%) Yılları Arası Değişim (%) TP YP Toplam TP YP Toplam Afyonkarahisar 0,2 0,1 0,4 436,9 92,0 223,4 Kütahya 0,2 0,1 0,2 426,7 75,6 219,6 Manisa 0,5 0,1 0,6 466,3 66,1 301,4 UĢak 0,2 0,1 0,3 569,8 107,2 258,7 Aydın 0,6 0,2 0,8 484,1 121,0 318,9 Denizli 0,6 0,2 0,9 493,0 91,3 269,7 Ġzmir 4,4 1,3 5,7 474,6 88,7 288,7 Muğla 0,8 0,3 1,1 583,5 159,2 387,5 Ege Bölgesi 7,6 2,5 10,1 486,7 96,6 293,1 Türkiye 67,9 32,1 100,0 498,7 127,1 292,6 Kaynak: Türkiye Bankalar Birliği, Türkiye`de Bankacılık Sistemi Ġllere ve Bölgelere Göre Mevduat ve Kredi Dağılımı 2009, Haziran 2010 Ege Bölgesi 2009 döneminde Türkiye mevduat toplamının %10,1 ine sahip olup Ege Bölgesi ndeki mevduat toplamı dönemleri arasında ise %293,1 artıģ göstermiģtir. Ege Bölgesi illerindeki toplam mevduatın dağılımına bakıldığında, ilk sırada Ġzmir, en sonda ise Kütahya nın yer aldığı görülmektedir. TR33 Bölgesi illerindeki toplam mevduatın yüzdelik dağılımı açısından en düģükten en yükseğe doğru bir sıralama yapılırsa; Kütahya, UĢak, Afyonkarahisar ve Manisa Ģeklinde olmaktadır dönemleri arasında mevduattaki toplam değiģim açısından ise ilk sırada Muğla, en son sırada yine Kütahya yer almaktadır. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 3: EKONOMİ VE TİCARET Sayfa 143 / 409

145 Tasarruf Mevduatı Resmi Kuruluşlar Mevduatı Ticari Kuruluşlar Mevduatı Bankalar Arası Mevduat Döviz Tevdiat Hesabı Diğer Kuruluşlar Mevduatı Kıymetli Madenler Depo Hesapları Toplam TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Mevduattaki toplam değiģime göre TR33 Bölgesi illeri en düģükten itibaren sıralandığında ise; Kütahya, Afyonkarahisar, UĢak ve Manisa Ģeklinde bir sıralama ortaya çıkmaktadır. Buna göre, mevduat kapasitesi bakımından en zayıf il Kütahya olmakta ve bu da finans sektörü ile hane halkları arasındaki iliģkinin zayıflığına ya da tasarruf kapasitesinin azlığına iģaret etmektedir dönemi mevduat türlerinin Ege Bölgesi ve her il içindeki dağılımına bakıldığında, mevduatların en fazla tasarruf mevduatında, en az ise kıymetli madenler depo hesaplarında yer aldığı ve bu durumun Türkiye toplamı ile paralellik gösterdiği görülmektedir. Bankalar arası mevduat ise Bölge de iģlem görmemiģtir. Ġllerin bütünü incelendiğinde, kendi içinde en fazla tasarruf mevduatı oranına sahip olan ilin Manisa, en fazla resmi kuruluģlar mevduatı oranına sahip olan ilin Kütahya, en fazla ticari kuruluģlar mevduatı oranına sahip olan ilin Ġzmir, en fazla döviz tevdiat hesabı oranına sahip olan ilin UĢak, en fazla diğer kuruluģlar mevduatı oranına sahip olan ilin Manisa ve en fazla kıymetli madenler depo hesapları oranına sahip olan ilin ise Kütahya olduğu görülmektedir. Ancak, Tablo 3.20 de yer alan verilerin illerin sahip olduğu mevduatın kendi içindeki dağılımlarını ortaya koyması nedeniyle, iller arası tam bir karģılaģtırma yapılamamaktadır. Bununla birlikte illerde mevduat türlerinin dağılımının Türkiye toplamına benzer Ģekilde gerçekleģtiği görülmektedir. Tablo 3.20: 2009 Yılı İtibarıyla Türkiye, Ege Bölgesi ve İllerinde Bulunan Mevduatın Türlerine Göre Dağılımı (%) Afyonkarahisar 50,1 4,6 6,9 0,0 36,7 1,4 0,3 100 Kütahya 49,4 5,5 9,8 0,0 32,4 2,2 0,6 100 Manisa 68,6 3,5 8,4 0,0 17,1 2,3 0,1 100 UĢak 52,6 2,5 5,2 0,0 38,9 0,7 0,2 100 Aydın 68,0 1,4 5,3 0,0 24,0 1,1 0,2 100 Denizli 60,2 1,7 7,9 0,0 28,7 1,2 0,2 100 Ġzmir 62,2 2,2 11,2 0,0 23,4 0,9 0,2 100 Muğla 66,1 1,7 6,2 0,0 24,6 1,2 0,2 100 Ege Bölgesi 62,3 2,3 9,3 0,0 24,8 1,1 0,2 100 Türkiye 39,6 4,2 16,1 3,4 32,1 4,5 0,2 100 Kaynak: Türkiye Bankalar Birliği, Türkiye de Bankacılık Sistemi Ġllere ve Bölgelere Göre Mevduat ve Kredi Dağılımı 2009, Haziran döneminde Ege Bölgesi ve illerindeki mevduat türlerinin Türkiye toplamına göre dağılımına bakıldığında, Ege Bölgesi ndeki mevduat Türkiye deki toplam mevduatın %10,1`ini oluģturmaktadır. Ġller bazında incelendiğinde ise Ġzmir`in her mevduat türünde yüzdesel olarak toplam mevduata daha fazla katkıda bulunduğu görülmektedir. Toplam değerler itibarıyla ise mevduat açısından en düģük orana Kütahya ili sahiptir. Bununla birlikte TR33 Bölgesi illerindeki mevduat türlerinin yüzdelik dağılımına göre, tasarruf mevduatında, resmi kuruluģlar mevduatında, ticari kuruluģlar mevduatında ve diğer TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 3: EKONOMİ VE TİCARET Sayfa 144 / 409

146 Tasarruf Mevduatı Resmi Kuruluşlar Mevduatı Ticari Kuruluşlar Mevduatı Bankalar Arası Mevduat Döviz Tevdiat Hesabı Diğer Kuruluşlar Mevduatı Kıymetli Madenler Depo Hesapları Toplam / Türkiye TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU kuruluģlar mevduatında en fazla paya Manisa; döviz tevdiat hesabında en fazla paya Afyonkarahisar ve UĢak; kıymetli madenler depo hesaplarında ise en fazla paya Kütahya sahiptir. Ancak genel olarak mevduatta toplam değerler açısından TR33 Bölgesi illeri, Ege Bölgesi nde yer alan diğer illerin gerisinde kalmaktadır. Tablo 3.21: 2009 Yılı İtibarıyla Ege Bölgesi ve İllerinde Bulunan Mevduat Türlerinin Türkiye deki Toplam Mevduat Türlerine Oranı (%) Afyonkarahisar 0,5 0,4 0,2 0,0 0,4 0,1 0,5 0,4 Kütahya 0,3 0,3 0,1 0,0 0,2 0,1 0,6 0,2 Manisa 1,1 0,5 0,3 0,0 0,3 0,3 0,5 0,6 UĢak 0,4 0,2 0,1 0,0 0,4 0,1 0,3 0,3 Aydın 1,4 0,3 0,3 0,0 0,6 0,2 0,7 0,8 Denizli 1,3 0,4 0,4 0,0 0,8 0,2 0,8 0,9 Ġzmir 9,0 3,0 4,0 0,0 4,2 1,1 4,9 5,7 Muğla 1,9 0,4 0,4 0,0 0,9 0,3 1,1 1,1 Ege Bölgesi 15,8 5,5 5,8 0,0 7,8 2,5 9,5 10,1 Türkiye Kaynak: Türkiye Bankalar Birliği, Türkiye`de Bankacılık Sistemi Ġllere ve Bölgelere Göre Mevduat ve Kredi Dağılımı 2009, Haziran Kredi Dağılımı 2009 yılı itibarıyla Ege Bölgesi ve illerinde verilen kredilerin dağılımlarına iliģkin veriler aģağıdaki tablolarda verilmektedir. Tablo 3.22: 2009 Yılı İtibarıyla Türkiye, Ege Bölgesi ve İllerinde Bulunan Kredilerin Türlerine Göre Dağılımı (%) ile Yılları Arasında Kredilerdeki USD Bazında Değişim (%) 2009 Yılı Dağılım (%) Yılları Arası Değişim (%) İhtisas Kredileri İhtisas Dışı Krediler Toplam İhtisas Kredileri İhtisas Dışı Krediler Toplam Afyonkarahisar 0,1 0,3 0, Kütahya 0,0 0,2 0, Manisa 0,2 0,7 0, UĢak 0,0 0,2 0, Aydın 0,1 0,7 0, Denizli 0,1 0,8 0, Ġzmir 0,4 4,6 5, Muğla 0,1 0,8 0, Ege Bölgesi 1,1 8,3 9, Türkiye 6,8 93,2 100, Kaynak: Türkiye Bankalar Birliği, Türkiye`de Bankacılık Sistemi Ġllere ve Bölgelere Göre Mevduat ve Kredi Dağılımı 2009, Haziran 2010 Ege Bölgesi kredi tutarı, 2009 döneminde Türkiye deki toplam kredilerin %9,4 ünü oluģturmakta olup dönemleri arasında ise %1.093,8 artıģ göstermiģtir. Kredilerin iller bazında toplam dağılımına bakıldığında ilk sırada Ġzmir, en sonda ise UĢak ilinin yer aldığı görülmektedir. TR33 Bölgesi illerindeki toplam yüzdelik dağılım açısından en düģükten en yükseğe doğru sıralama yapılırsa UĢak, Kütahya Afyonkarahisar ve Manisa Ģeklinde olmaktadır. Ayrıca TR33 Bölgesi nde hem ihtisas kredilerinde hem de ihtisas dıģı kredilerde TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 3: EKONOMİ VE TİCARET Sayfa 145 / 409

147 en fazla artıģ gösteren il Manisa dır dönemleri arasındaki toplam yüzdelik değiģim açısından ilk sırada Kütahya, en son sırada ise Denizli yer almaktadır. Toplam yüzdelik değiģime göre TR33 Bölgesi illeri en düģükten itibaren sıralandığında ise; Afyonkarahisar, UĢak, Manisa ve Kütahya Ģeklinde bir sıralama ortaya çıkmaktadır. Buna göre, kullanılan krediler açısından en az değiģim gösteren il Afyonkarahisar olmakta ve bu da diğer illere kıyasla yıllar içerisinde finansal talepte çok büyük bir değiģikliğin olmadığını göstermektedir dönemi kredi türlerinin Ege Bölgesi ve her il içindeki dağılımına bakıldığında, Ege Bölgesi ndeki ihtisas kredilerinde en fazla tarımın, en az turizmin yer aldığı; ihtisas dıģı kredilerin ise Türkiye deki toplam eğilime benzer Ģekilde ihtisas kredilerinin oldukça üzerinde paya sahip olduğu görülmektedir. Ayrıca yine Türkiye deki eğilime paralel Ģekilde, ihtisas kredilerinden gayrimenkul ve denizcilikle ilgili krediler Bölge de kullanılmamıģtır. Ġllerin bütünü incelendiğinde, ihtisas kredilerinde bütün illerin kendi içinde en fazla kredi payının tarıma ait olduğu ve iller içerisinde Manisa nın en fazla tarım kredisi oranına sahip olduğu görülmektedir. Afyonkarahisar ili mesleki krediler açısından diğer illere nazaran kendi içinde daha fazla paya sahip olurken turizm kredileri açısından Muğla ili diğer illere göre kendi içinde en fazla paya sahip olmaktadır. Ancak, Tablo 3.23 te yer alan verilerin illerde kullanılan kredilerin kendi içindeki dağılımlarını ortaya koyması nedeniyle iller arası karģılaģtırmaya dayalı yorum yapılması uygun olmamaktadır. Bununla birlikte illerdeki kredi türlerinin dağılımının Türkiye toplamı ile paralellik gösterdiği söylenebilir. Tablo 3.23: 2009 Yılı İtibarıyla Türkiye, Ege Bölgesi ve İllerinde Bulunan Kredilerin Türlerine Göre Dağılımı (%) İhtisas Kredileri Tarım Gayrimenkul Mesleki Denizcilik Turizm Diğer İhtisas Dışı Krediler Toplam Afyonkarahisar 12,8 0,0 4,4 0,0 0,0 3,8 78,9 100 Kütahya 8,0 0,0 1,7 0,0 0,0 1,9 88,4 100 Manisa 14,5 0,0 1,8 0,0 0,1 4,3 79,4 100 UĢak 11,7 0,0 3,1 0,0 0,0 2,2 83,0 100 Aydın 12,3 0,0 1,7 0,0 0,3 2,5 83,2 100 Denizli 6,9 0,0 2,2 0,0 0,0 2,1 88,9 100 Ġzmir 5,4 0,0 1,0 0,0 0,1 1,7 91,7 100 Muğla 6,5 0,0 2,6 0,0 0,6 1,5 88,7 100 Ege Bölgesi 7,7 0,0 1,6 0,0 0,2 2,1 88,4 100 Türkiye 3,0 0,0 1,2 0,0 0,1 2,6 93,2 100 Kaynak: Türkiye Bankalar Birliği, Türkiye`de Bankacılık Sistemi Ġllere ve Bölgelere Göre Mevduat ve Kredi Dağılımı 2009, Haziran döneminde Ege Bölgesi ve illerindeki kredi türlerinin Türkiye toplamına göre dağılımına bakıldığında, Ege Bölgesi`ndeki krediler Türkiye deki toplam kredi miktarının %9,4 ünü oluģturmaktadır. Ġller incelendiğinde ise Ġzmir`in her kredi türünde yüzdelik olarak toplam kredi miktarına daha fazla katkıda bulunduğu ve coğrafi konumu itibarıyla denizcilikle ilgili kredi türünü kullanan tek il olduğu görülmektedir. Toplam değerler itibarıyla ise krediler açısından en az orana UĢak ili sahiptir. Bununla birlikte TR33 Bölgesi illerindeki ihtisas kredileri türlerinin yüzdelik dağılımına göre, tarım, turizm ve diğer kredilerde en fazla paya Manisa; mesleki kredilerde en fazla paya ise Afyonkarahisar sahiptir. Ġhtisas dıģı krediler açısından TR33 Bölgesi illeri arasında yine Manisa ili en fazla katkıyı sağlayarak öne çıkmaktadır. Ancak genel olarak kredilerde toplam değerler açısından Manisa dıģındaki TR33 Bölge illeri, Ege Bölgesi`nde yer alan diğer illerin gerisinde kalmaktadır. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 3: EKONOMİ VE TİCARET Sayfa 146 / 409

148 Afyonkarahisar Kütahya Manisa Uşak Aydın Denizli İzmir Muğla Ege Türkiye TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Tablo 3.24: 2009 Yılı İtibarıyla Ege Bölgesi ve İllerinde Bulunan Kredi Türlerinin Türkiye deki Toplam Kredi Türlerine Oranı (%) İhtisas Kredileri Toplam İhtisas Dışı / Tarım Gayrimenkul Mesleki Denizcilik Turizm Diğer Krediler Türkiye Afyonkarahisar 1,7 0,0 1,5 0,0 0,0 0,6 0,3 0,4 Kütahya 0,7 0,0 0,4 0,0 0,0 0,2 0,3 0,3 Manisa 4,4 0,0 1,4 0,0 1,3 1,5 0,8 0,9 UĢak 0,8 0,0 0,6 0,0 0,0 0,2 0,2 0,2 Aydın 3,4 0,0 1,2 0,0 3,6 0,8 0,8 0,8 Denizli 2,0 0,0 1,6 0,0 0,0 0,7 0,8 0,9 Ġzmir 8,9 0,0 4,4 26,4 11,6 3,2 4,9 5,0 Muğla 2,0 0,0 2,0 0,0 9,0 0,6 0,9 0,9 Ege Bölgesi 23,9 0,0 13,1 26,4 25,5 7,8 9,0 9,4 Türkiye 100 0, Kaynak: Türkiye Bankalar Birliği, Türkiye`de Bankacılık Sistemi Ġllere ve Bölgelere Göre Mevduat ve Kredi Dağılımı 2009, Haziran Kredi/Mevduat Oranı 2009 döneminde Ege Bölgesi ve illerinde gerçekleģen kredi/mevduat oranı Tablo 3.25 te sunulmaktadır. Tablo 3.25: 2009 Yılı İtibarıyla Türkiye, Ege Bölgesi ve İllerinin Kredi/Mevduat Oranları (%) Kredi / Mevduat (%) 83,0 91,3 108,6 48,3 76,9 75,5 65,7 61,5 70,3 74,8 Kaynak: Türkiye Bankalar Birliği, Türkiye`de Bankacılık Sistemi Ġllere ve Bölgelere Göre Mevduat ve Kredi Dağılımı 2009, Haziran 2010 Kredi/mevduat oranına bakıldığında Ege Bölgesi`ne ait oranın Türkiye oranına yakın gerçekleģtiği görülmektedir. Kredi-mevduat oranı Afyonkarahisar, Aydın, Denizli, Kütahya ve Manisa illerinde Türkiye oranının üzerinde gerçekleģirken; Ġzmir, Muğla ve UĢak illerinde Türkiye oranının altında gerçekleģmiģtir. TR33 Bölge illeri arasında mevduatın krediye dönüģme oranı açısından sıralama yapılırsa baģtan sona doğru; Manisa, Kütahya, Afyonkarahisar ve UĢak yer almaktadır. Buna göre 2009 döneminde Manisa`da bankalar topladıkları her 100 liranın 108 lirasını kredi olarak kullandırmıģ; Kütahya`da toplanan her 100 liranın 91 lirası kredi olarak; Afyonkarahisar`da toplanan her 100 liranın 83 lirası kredi olarak; UĢak`ta ise her 100 liranın 48 lirası kredi olarak kullandırılmıģtır. Buna göre tasarrufların yatırıma dönüģme oranı en yüksek Manisa`da, en düģük UĢak`ta gerçekleģmiģtir Rekabet TR33 Bölgesi nin rekabet gücü, Edam ve Deloitte`nin ortaklaģa gerçekleģtirdiği Türkiye için Bir Rekabet Endeksi çalıģması kapsamında ele alınmaktadır. Bu çalıģmada 81 il için rekabet endeksi hesaplanmıģtır. Rekabet endeksi, 6 adet alt endeksten oluģmakta ve bu endeksler bölgesel kalkınmanın bir boyutunu ölçmektedir. Söz konusu alt endeksler; ekonomik canlılık ve etkinlik, emek piyasası, yaratıcılık, insan sermayesi, sosyal sermaye ve fiziki altyapı olarak sıralanmaktadır. Bu değiģkenler itibarıyla, TR33 Bölgesi nde yer alan iller TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 3: EKONOMİ VE TİCARET Sayfa 147 / 409

149 Afyonkarahisar Kütahya Manisa Uşak Aydın Denizli Muğla İzmir TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU ile Ege Bölgesi`nde bulunan diğer illere iliģkin endeks değerleri ve sıraları Tablo 3.26 da verilmektedir. Tablo 3.26: Ege Bölgesi İllerinin Rekabete İlişkin Endeks Değerleri ve Sıraları Rekabet Endeksi Ekonomik Etkinlik ve Canlılık Endeksi Emek Piyasası Endeksi Ġnsan Sermayesi Endeksi Yaratıcı Sermaye Endeksi Sosyal Sermaye Endeksi Endeks Değeri 47,0 54,6 59,1 56,8 60,3 64,4 74,1 87,3 Sıra Endeks Değeri 33,9 39,6 59,3 34,5 55,7 50,5 67,6 87,2 Sıra Endeks Değeri 51,4 57,5 66,8 65,9 67,8 74, ,9 Sıra Endeks Değeri ,3 82,1 80,3 84,5 87,7 97,6 96,4 Sıra Endeks Değeri 15,1 19, ,1 18,6 21,9 31,9 Sıra Endeks Değeri 41,8 47,8 53,9 57, ,5 90,8 89,6 Sıra Fiziki Altyapı Endeksi Endeks Değeri 44,2 56,1 56,9 64,3 61,2 67,6 66,2 96,7 Sıra Kaynak: Edam ve Deloitte, Türkiye Ġçin Bir Rekabet Endeksi, ġubat 2009 Rekabete iliģkin endeks değerleri incelendiğinde, Ġzmir ilinin insan sermayesi ile sosyal sermaye endeksleri dıģında diğer tüm rekabet alt endekslerinde ve rekabet endekslerinde en iyi değerlere sahip olarak Ege Bölgesi içinde ilk sırada yer aldığı görülmektedir. Söz konusu insan sermayesi ile sosyal sermaye endekslerinde ise bölge içinde en iyi değerlere ve sıralamaya Muğla sahiptir. Endeks değerleri ve sıralamaları açısından en son sırada ise insan sermayesi endeksi ile yaratıcı sermaye endeksi dıģında kalan diğer endekslerde Afyonkarahisar ili yer almaktadır. TR33 Bölgesi nde bulunan iller itibarıyla rekabet endeksine bakıldığında, Manisa`nın en iyi değere ve sıraya sahip olduğu görülmektedir. Benzer Ģekilde, Manisa ili ekonomik etkinlik ve canlılık ile emek piyasası alt endekslerinde de en iyi sıralamaya sahiptir. Ġnsan sermayesi ve yaratıcı sermaye alt endekslerinde ise Kütahya ili en iyi değerlere sahip olarak en üst sırada yer almaktadır. Sosyal sermaye ve fiziki altyapı alt endekslerinde ise TR33 Bölgesi içerisinde en iyi değerlere ve sıralamaya ise UĢak ili sahiptir Ticaret ve Sanayi Odaları Sanayi ve Ticaret Bakanlığı Strateji GeliĢtirme BaĢkanlığı`nın Nisan 2010`da yayınlamıģ olduğu 2009 yılı faaliyet raporuna göre ticaret ve sanayi odaları ile ilgili bilgiler Tablo 3.27 de yer almaktadır. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 3: EKONOMİ VE TİCARET Sayfa 148 / 409

150 Afyonkarahisar Kütahya Manisa Uşak TR33 Bölgesi TR32 Bölgesi TR31 Bölgesi Ege Bölgesi Türkiye TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Tablo 3.27: 2009 Yılı İtibarıyla Ticaret ve/veya Sanayi Odaları ve Ticaret Borsası Üye Sayıları Ticaret ve Sanayi Odası Ticaret Odası Sanayi Odası Deniz Ticaret Odası Ticaret Borsası Toplam Sayı Kaynak: Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, Strateji GeliĢtirme BaĢkanlığı, 2009 Yılı Faaliyet Raporu Bakanlığın gözetim ve denetiminde faaliyetlerini yürüten ticaret sicili memurlukları, ticaret ve sanayi odaları veya ticaret odaları bünyesinde kurulmakta olup bugün itibarıyla 238 adet ticaret sicili memurluğu bulunmaktadır yılı itibarıyla Türkiye de adet anonim Ģirket, adet limited Ģirket olmak üzere toplam adet sermaye Ģirketi faaliyet göstermektedir adet yabancı uyruklu Ģirkete Ģube açılıģı izni verilmiģ olup halen 893 adet Ģube faaliyet göstermektedir. Tüm Türkiye çapında yayılmıģ olan oda ve borsalara, çeģitli büyüklüklerde ve bütün sektörlerden 1 milyon 200 binin üzerinde firma kayıtlı bulunmaktadır. TOBB ile 181 ticaret ve sanayi odası, 113 ticaret borsası, 57 ticaret odası, 12 sanayi odası, 2 deniz ticaret odası olmak üzere toplam 365 adet oda ve borsa, 238 ticaret sicili memurluğu ve 195 toptancı hal müdürlüğü Sanayi ve Ticaret Bakanlığı tarafından denetlenmektedir İş Demografileri TR33 Bölgesi nde yer alan iller bazında ve Ege Bölgesi`ndeki Düzey 2 bölgelerinde 2009 yılında kurulan ve kapanan ticaret unvanlı iģyeri sayıları ile Ģirket ve kooperatiflere iliģkin veriler aģağıdaki tablolarda sunulmaktadır. Tablo 3.28: 2009 Yılında Türkiye, Ege Bölgesi Düzey 2 Bölgeleri ve TR33 Bölgesi İllerinde Kurulan ve Kapanan Ticaret Unvanlı İşyeri Sayısı Kurulan Kapanan Fark* Not: Re'sen kapanan iģyerini de kapsar. *TüretilmiĢtir. Kaynak: TÜĠK, yılında kurulan ticaret unvanlı iģyerleri sayıları açısından TR33 Bölgesi illeri sıralandığında, büyükten küçüğe doğru Manisa, Afyonkarahisar, Kütahya ve UĢak illeri yer almaktadır. Kapanan ticaret unvanlı iģyerleri sayıları açısından ise en azdan itibaren UĢak, Afyonkarahisar, Kütahya ve Manisa Ģeklinde sıralanmaktadır. Kurulan ve kapanan ticaret unvanlı iģyerleri sayılarının farklarına bakıldığında, Kütahya`da 2009 yılında kapanan iģyerinin açılan iģyerinden fazla olduğu görülmektedir ve buna göre Kütahya da geçmiģ dönemde kurulan iģletmelerin de kapandığı sonucuna ulaģılabilir. Afyonkarahisar ili ise en fazla olumlu farka sahip olan ve dolayısıyla faaliyetlerini sürdüren iģletme sayısının fazla olduğu il olarak öne çıkmaktadır. Ancak TR33 Bölgesi, TR32 Bölgesi ile karģılaģtırıldığında kurulan ve kapanan iģyerleri farkının az olduğu ve dolayısıyla ticari yaģamın nispeten durgun olduğu belirtilebilir. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 3: EKONOMİ VE TİCARET Sayfa 149 / 409

151 Afyonkarahisar Kütahya Manisa Uşak TR33 Bölgesi TR32 Bölgesi TR31 Bölgesi Ege Bölgesi Türkiye TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Tablo 3.29: 2009 Yılında Türkiye, Ege Bölgesi Düzey 2 Bölgeleri ve TR33 Bölgesi İllerinde Kurulan ve Kapanan Şirket ve Kooperatif Sayısı Kurulan Kapanan Fark Kaynak: TÜĠK, yılında kurulan Ģirket ve kooperatiflerin sayıları açısından TR33 Bölgesi illeri sıralandığında, büyükten küçüğe doğru Manisa, Afyonkarahisar, Kütahya ve UĢak illeri yer almaktadır. Kapanan Ģirket ve kooperatiflerin sayıları açısından ise en azdan itibaren Kütahya, Afyonkarahisar, UĢak ve Manisa Ģeklinde sıralanmaktadır. Kurulan ve kapanan Ģirket ve kooperatif sayılarının farklarına bakıldığında Manisa ili, en fazla olumlu farka sahip olan ildir TR33 Bölgesi`nde Ticaret ve Sanayi Odalarına Kayıtlı İşletmeler ve Öne Çıkan Sektörler TR33 Bölgesi nde faaliyette bulunan ve il merkezlerindeki ticaret ve sanayi odalarına kayıtlı iģletmelerin illere göre dağılımı ve Bölge den aldığı paylar Tablo 3.30 da yer almaktadır. Tablo 3.30: TR33 Bölgesi nde Bulunan Ticaret ve Sanayi Odalarına Kayıtlı İşletme Sayısı Afyonkarahisar Kütahya Manisa Uşak TR33 Bölgesi ĠĢletme Sayısı Oran (%) Kaynak: TR33 Bölgesi Ġlleri Ticaret ve Sanayi Odaları TR33 Bölgesi nde yer alan illerin merkezlerindeki ticaret ve sanayi odalarına kayıtlı üye sayıları bakımından en azdan en fazlaya doğru sıralamaları Kütahya, UĢak, Afyonkarahisar ve Manisa Ģeklindedir. Bölgede toplam kayıtlı iģletme bulunmakta olup bu iģletmelerin %18`i Kütahya`da, %24`ü UĢak`ta, %27`si Afyonkarahisar`da ve %31`i Manisa`da faaliyette bulunmaktadır. Ayrıca, her ilde yer alan ticaret ve sanayi odalarının üye listeleri incelendiğinde, çok çeģitli sektörlerde faaliyette bulunan iģletmeler göze çarpmaktadır. Ancak bu sektörel ayrımların illere göre oldukça farklılık göstermesi nedeniyle tamamına iliģkin verilerin sunulması uzun bir liste oluģturacağından, her ticaret ve sanayi odasına kayıtlı üye iģletme sayılarının sektörlere göre dağılımında ilk 5`te yer alan sektörler göz önünde bulundurulmuģtur. Buna göre, üye iģletme sayısına göre ilk beģte yer alan sektörlerin iģletme sayıları ve il toplamına göre yüzdeleri Tablo 3.31 de yer almaktadır. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 3: EKONOMİ VE TİCARET Sayfa 150 / 409

152 Kütahya Manisa Uşak Afyonkarahisar TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Tablo 3.31: TR33 Bölgesi Ticaret ve Sanayi Odalarında En Çok Üyesi Bulunan İlk 5 Sektöre Kayıtlı İşletme Sayısı ve Toplam İşletme Sayısı İçindeki Oranı (%) İl Adı Sektör Üye Sayısı Oran (%) Müteahhitlik ve Mühendislik Hizmetleri 285 9,40 Otomotiv, UlaĢım Araçları ve Akaryakıt Ġmalatı ve Satıcıları 224 7,39 Toptan ve Perakende Gıda Ġmalat ve Satıcıları 203 6,70 Mermer, Doğal TaĢ Fabrikaları 195 6,43 Finansal Hizmetler 181 5,97 Toplam ,00 ĠnĢaat ,54 Gıda SatıĢ Restorant 253 9,49 Gıda Ġmalatı Tarım Hayvancılık Süt ve Ürünleri 250 9,37 Ġplik ve KumaĢ 249 9,34 ĠnĢaat Malzemeleri Ġmalatı ve Malzeme SatıĢı 227 8,51 Toplam ,00 ĠnĢaat ve Tesisat Yapım ĠĢleri ,48 Gıda Maddeleri Ticareti 330 9,36 ĠnĢaat Malzemeleri Ticareti 195 5,53 Kalıp Ġmalatı ve Metallerin ĠĢlenmesi 174 4,93 Yolcu ve Yük TaĢımacılık Hizmetleri 158 4,48 Toplam ,00 Otomotiv, UlaĢtırma ve Akaryakıt ,84 Gıda Ticareti ,46 Mühendislik ve Teknik Hizmetler 183 8,74 Finans, Sigorta, Emlak ve Kuyumculuk 169 8,07 Yapı ve YaĢam 153 7,30 Toplam ,00 Kaynak: TR33 Bölgesi Ġlleri Ticaret ve Sanayi Odaları TR33 Bölgesi illerinde ticaret ve sanayi odalarına kayıtlı olan üye sayıları bakımından öne çıkan ilk 5 sektör incelendiğinde hepsinde ortak olan meslek grupları olarak; inģaatmüteahhitlik-mühendislik, gıda, otomotiv-ulaģtırma ve taģımacılık sektörleri sayılabilir. Buna ek olarak ilk 5`te yer alan sektörlerden her ilin kendine özgü sektörleri ise Afyonkarahisar için mermer, doğal taģ fabrikaları ile finansal hizmetler; Kütahya için finans, sigorta, emlak ve kuyumculuk ile yapı ve yaģam; Manisa için kalıp imalatı ve metallerin iģlenmesi; UĢak için iplik ve kumaģ grupları olarak görülmektedir. Buna ek olarak, 2006 yılında illerde öne çıkan ekonomik faaliyetleri konu alan Ġllerde Öne Çıkan Sanayi Sektörleri çalıģması DPT tarafından yayınlanmıģtır. Buna göre, TR33 Bölgesi ni oluģturan illerde öne çıkan ilk 3 sektör (Manisa için 4 sektör belirlenmiģtir) ve bu sektörlerin kendi içindeki öne çıkan alt sektörleri Grafik 3.32 de verilmektedir. Söz konusu çalıģmada her il ile ilgili genel değerlendirmeler aģağıda verilmiģtir (DPT, 2006:27, 347, 363, 515). Genel Sanayi ve ĠĢyerleri Sayımı`na (2002) göre, Afyonkarahisar ilinde gıda, ağaç, metalik olmayan mineral ürünleri ve fabrikasyon metal ürünleri dıģındaki sektörlerin iģyeri ve istihdam oranları açısından Türkiye ortalamasının altında olduğu görülmektedir. Bu da sanayinin ne kadar küçük ve sınırlı olduğunun bir göstergesidir. Genel itibarıyla Kütahya ilinin sanayisi madencilik ve geleneksel bir yapı ihtiva eden metalik olmayan mineral ürünleri imalatından oluģmaktadır. Ġmalat sanayinin katma değeri yüksek sektörlere doğru çeģitlilik göstermemesi, mevcut sektörlerin verimliliklerinin düģük TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 3: EKONOMİ VE TİCARET Sayfa 151 / 409

153 Uşak Manisa Kütahya Afyonkarahisar TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU olması, yabancı sermaye yatırımlarının olmaması ve tamamlanan teģvik yatırımlarının çok az olması, il sanayisinin istenen düzeyde büyümemesine neden olmuģtur. Manisa ilinde özellikle katma değeri yüksek ve aynı zamanda büyük oranda istihdam yaratan makine ve teçhizat ile radyo, televizyon, haberleģme teçhizatı ve cihazları imalatlarında büyük ölçekli yatırımların olması, ilin bir sanayi kenti olma yolunda hızlı adımlarla ilerlediğini göstermektedir döneminde Türkiye ortalaması üzerinde bir büyüme oranına sahip olan UĢak ilinde, tekstil sektörünün ilin geliģimindeki lokomotif güç olduğu görülmektedir. Tablo 3.32: TR33 Bölgesi İllerinde Öne Çıkan Ana Sektörler ve Alt Sektörler İller Ana Sektör Alt Sektör Metalik olmayan diğer mineral ürünlerin imalatı Süsleme yapı taģının kesilmesi, Ģekil verilmesi ve kullanılabilir hale getirilmesi Gıda ürünleri ve içecek imalatı sektörü ÖğütülmüĢ tahıl ürünlerinin dıģında, Ģeker imalatı, kakao, çikolata, Ģekerleme imalatı, çiftlik hayvanları için hazır yem imalatı, rafine sıvı ve katı yağların imalatı Plastik ve kauçuk ürünleri imalatı sektörü Metalik olmayan diğer mineral ürünlerin imalatı Madencilik ve taģocakçılığı Ağaç ve ağaç mantarı ürünleri (mobilya hariç) imalatı; saz, saman ve benzeri malzemelerden, örülerek yapılan eģyaların imalatı BaĢka yerde sınıflandırılmamıģ makine ve teçhizat imalatı Gıda ürünleri ve içecek imalatı Radyo, televizyon, haberleģme teçhizatı ve cihazları imalatı Bitkisel üretim Tekstil ürünleri imalatı Plastik inģaat malzemeleri imalatı, plastik ambalaj malzemeleri imalatı Seramik ev ve süs eģyası imalatı TaĢkömürü madenciliği ve briketlenmesi ĠnĢaat kerestesi ve doğrama imalatı, ağacın hızarlanması, planyalanması ve emprenye edilmesi Elektrikli ev aletleri imalatı Unlu mamülleri ve öğütülmüģ tahıl ürünlerini içeren imalatlar dıģında, baģka yerde sınıflandırılmamıģ sebze ve meyvelerin iģlenmesi ve saklanması, kümes hayvanları etleri imalatı ve saklanması, balık ve balık ürünleri iģlenmesi ve saklanması Televizyon ve radyo alıcıları, ses ve görüntü kaydeden veya çoğaltan teçhizat ve bunlarla ilgili araçların imalatı ( yılları arasında ilin toplam ihracatının %25`ini oluģturduğu için dahil edilmiģtir) Pamuklu dokuma, giyim eģyası dıģındaki hazır tekstil ürünleri imalatı, doğal ve sentetik pamuk elyafın hazırlanması ve eğrilmesi Seramik kiremit ve kaldırım taģı Metalik olmayan diğer mineral ürünlerin imalatı Derinin tabaklanması ve iģlenmesi; bavul, el çantası, saraçlık, koģum takımı ve ayakkabı Derinin tabaklanması ve iģlenmesi imalatı Kaynak: Ġllerde Öne Çıkan Sanayi Sektörleri, DPT Bölgesel GeliĢme ve Yapısal Uyum Genel Müdürlüğü, Ankara, Ağustos 2006`dan derlenmiģtir TR33 Bölgesi nde Faaliyette Bulunan İşletmelerden 500 Büyük Sanayi Kuruluşu Listesine Girenler Ġstanbul Sanayi Odası (ĠSO)`nun 22 Temmuz 2009`da açıkladığı Türkiye`nin 500 Büyük Sanayi KuruluĢu raporuna göre, 2008 yılı içinde Ege Bölgesi`nde faaliyet gösteren iģletmelerin 55`i listede yer almaktadır. Daha önceki listede yer alan TukaĢ Gıda, Denizli Basma ve Boya Sanayi, Ozanteks Tekstil Sanayi, Çimbeton ve Batısöke Söke Çimento Sanayi iģletmeleri 2008 yılında ilk 500`e girememiģtir listesinde bulunmayıp 2008`de listeye giren iģletmeler ise; Cer Çelik, Ege Gübre Sanayi, Alcan Packing Ġzmir Gravür Baskılı Karton Sanayi ve Küçüker Tekstil Sanayi olmuģtur ( TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 3: EKONOMİ VE TİCARET Sayfa 152 / 409

154 1-100 Arasındaki İşletme Sayısı Arasındaki İşletme Sayısı Arasındaki İşletme Sayısı Arasındaki İşletme Sayısı Arasındaki İşletme Sayısı Toplam TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Ege Bölgesi ndeki illerde ve TR33 Bölgesi nde bulunan iģletmelerin 500 Büyük Sanayi KuruluĢu listesindeki yerlerine ait veriler Tablo 3.33 te verilmektedir. Tablo 3.33: Ege Bölgesi İllerinde Bulunan İşletmelerden 2008 Yılı 500 Büyük Sanayi Kuruluşu Listesine Giren İşletme Sayısı Afyonkarahisar Kütahya Manisa UĢak Aydın Denizli Ġzmir Muğla TR33 Bölgesi Ege Bölgesi Kaynak: ĠSO, Tablo 3.33 te TR33 Bölgesi ni oluģturan iller incelendiğinde, ilk 500 listesinde Afyonkarahisar ve UĢak illerinde faaliyet gösteren iģletmelerin yer almadığı görülmektedir. Buna karģın, Kütahya`da faaliyet gösteren 2 iģletme listede sıralaması içerisinde yer almaktadır. Manisa ili ise TR33 Bölgesi nde yer alan iller içerisinde listede en fazla iģletme sayısına sahiptir. Buna göre, Manisa ilinde faaliyet gösteren ve ilk 500 Sanayi KuruluĢu içinde yer alan 9 iģletme listede her 100 sıralamaya dağılmıģ durumdadır. 20% TR31 Bölgesi TR32 Bölgesi 20% 60% TR33 Bölgesi Grafik 3.13: Ege Bölgesi nde Bulunan İşletmelerden 2008 Yılı 500 Büyük Sanayi Kuruluşu Listesinde Yer Alanların Ege Bölgesi Düzey 2 Bölgeleri Bazında Dağılımı (%) Kaynak: ĠSO, Ege Bölgesi ni oluģturan Düzey 2 bölgeleri itibarıyla 500 büyük sanayi kuruluģu listesi incelendiğinde, Ege Bölgesi nin %60`lık kısmında Ġzmir`deki iģletmeler yer almaktadır. TR32 Bölgesi ne benzer Ģekilde TR33 Bölgesi toplam 11 iģletme ile listede temsil edilmekte olup Ege Bölgesi`nde yer alan ilk 500 sanayi kuruluģunun %20`sini oluģturmaktadır. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 3: EKONOMİ VE TİCARET Sayfa 153 / 409

155 Ticaret Borsaları TR33 Bölgesi nde yer alan ticaret borsaları ile Ege Bölgesi`ndeki diğer illerin ticaret borsalarının iģlem hacimleri 2007 ve 2008 dönemi değiģim değerleri ile Türkiye geneline oranı Tablo 3.34 te verilmektedir. Tablo 3.34: Ege Bölgesi İlleri Ticaret Borsalarının İşlem Hacimlerindeki Değişim (%) ve İşlem Hacimlerinin Türkiye Geneline Oranı (%) İl Adı Yıllar Değişim (%) Türkiye Geneline Oranı (%) Afyonkarahisar ,89 1, ,70 1,69 Kütahya* ,28 0, ,95 0,31 Manisa ,83 1, ,00 1,67 UĢak ,28 0, ,17 0,25 Aydın ,75 1, ,92 1,16 Denizli ,41 0, ,04 0,74 Muğla ,32 0, ,15 0,25 Ġzmir ,28 5, ,94 5,89 *Kütahya Ticaret Borsası ile ilgili 2007 yılı verisine ulaģılamamıģtır. Kaynak: TOBB, ve 2008 yılları karģılaģtırıldığında Afyonkarahisar, Manisa, Aydın, Denizli ve Muğla illerinin ticaret borsalarının iģlem hacmindeki artıģ oranlarında azalma meydana gelmiģ, hatta Aydın ve Muğla illerinin ticaret borsalarındaki 2008 yılı iģlem hacimleri 2007 yılına göre düģüģ göstermiģtir. Buna göre söz konusu illerin ticaret borsalarında iģleme tabi tutulan ürünlerin hem arzı hem de talebinin değiģim hızı azalmıģtır. Bu açıdan üretim hacimlerinin nisbi olarak düģtüğü söylenebilir. Kütahya, UĢak ve Ġzmir illerinin ise ticaret borsalarının 2008 yılı iģlem hacimleri 2007 yılına göre artıģ göstermiģtir. Buna göre, belirtilen illerin ticaret borsalarında iģleme tabi tutulan ürünlerin hem arzı hem de talebinin değiģim hızı artıģ göstermiģ ve dolayısıyla ilgili ürünler açısından üretim hacmi nisbi olarak artmıģtır. TR33 Bölgesi nde yer alan illerin ticaret borsalarının dönemleri arasında gerçekleģen trendleri Tablo 3.35 ve Grafik 3.14 te yer almaktadır. Tablo 3.35: TR33 Bölgesi ne Bulunan Ticaret Borsalarında Gerçekleşen İşlem Hacimlerinin Yıllar İtibarıyla Değişimi (%) Yıllar Afyonkarahisar Kütahya Manisa Uşak , , Kaynak: TOBB, TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 3: EKONOMİ VE TİCARET Sayfa 154 / 409

156 250% 200% 150% % 50% % Afyonkarahisar T.B. Kütahya T.B. Manisa T.B. UĢak T.B. -50% Grafik 3.14: TR33 Bölgesi ne Bulunan Ticaret Borsalarında Gerçekleşen İşlem Hacimlerinin Yıllar İtibarıyla Değişim Grafiği (%) Kaynak: TOBB, Afyonkarahisar Ticaret Borsası`nın iģlem hacmi yılları arasında artmıģ, ancak 2007 ve 2008 yıllarında artıģ hızı azalmıģtır. Kütahya Ticaret Borsası`nın iģlem hacimleri yıllar itibarıyla oldukça değiģmiģ ve 2006 yılında bir önceki yıla göre düģüģ göstermiģtir. Kütahya Ticaret Borsası ile ilgili 2007 yılı verisine ulaģılamamıģ, 2008 yılı iģlem hacminde ise bir miktar artıģ olmuģtur. Manisa Ticaret Borsası ise 2005`teki iģlem hacmi artıģını 2006`da gerçekleģtirememiģ ve düģen iģlem hacmi negatif ve sıfıra yakın gerçekleģmiģtir yılında ise Manisa Ticaret Borsası iģlem hacminin pozitif düzeyde en fazla değiģim geçirdiği yıl olmuģ, ancak 2008`de iģlem hacminin artıģ oranı azalmıģtır. UĢak Ticaret Borsası`nın iģlem hacimlerinin değiģimlerine bakıldığında, 2005 ve 2006 yıllarında yaklaģık olarak aynı düzeylerde artıģ eğiliminde olduğu görülmektedir yılında ise UĢak Ticaret Borsası`nın iģlem hacmi sıfıra yakın düzeyde artıģ göstermiģ ve 2008 yılında artıģ eğilimini devam ettirmiģtir. TOBB`tan edinilen bilgilere göre 2008 yılında toplam iģlem hacmine göre belirlenen ilk 20 borsa içerisinde Bölge illerinden Afyonkarahisar ile Manisa ticaret borsaları listede yer almaktadır. Afyonkarahisar Ticaret Borsası ,32 TL iģlem hacmi ve Türkiye genelindeki %1,69 pay ile 14. sırada yer alırken Manisa Ticaret Borsası ,70 TL ve Türkiye genelindeki %1,67 pay ile 16. sırada yer almaktadır Atık Borsası Ticaret borsalarının yanısıra Türkiye`de 1998 yılı itibarıyla bölgesel olarak uygulamaya baģlanan atık borsaları da yer almaktadır. ÇeĢitli sanayi odaları vasıtası ile sanayi kuruluģlarının AB çevre koruma politikalarına entegre olmasına yarar sağlamak için baģlangıçta kar amacı güdülmeden kurulmuģtur. Kurulan atık borsası ticaret yapmanın ötesinde, atığını satmak isteyen kurumla almak isteyen kurumun bir araya getirilmesine yönelik hizmet vermektedir. Temel amaç, sanayi iģletmelerinin üretim prosesinde ortaya çıkan atıkları, bir baģka sanayi sektöründe kullanılmasını sağlayacak sistemin geliģtirilmesine TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 3: EKONOMİ VE TİCARET Sayfa 155 / 409

157 önderlik etmektir. Türkiye de, 1998 yılında iģlem yapmaya baģlayan atık borsası, ilk kez Kocaeli Sanayi Odası tarafından faaliyete geçirilmiģtir. GeliĢen süreç içerisinde TOBB un da devreye girmesi ile atık geri dönüģüm borsası, 48 ticaret ve sanayi odasının üyeliğinde faaliyetine devam etmektedir (Ayhan Orhan, 2009, fullpapers/ Orhan_econanadolu2009.pdf). Kısacası atık borsası, iģletmelerde üretim sonucu ortaya çıkan atıkların geri kazanılmasını ve daha fazla ikincil hammadde olarak değerlendirilmesini; nihai bertaraf edilecek atıkların miktarını azaltarak, daha pahalı bertaraf giderlerinden tasarruf edilmesini sağlayan bir aracılık sistemidir. Söz konusu sisteme TR33 Bölgesi ndeki il merkezlerinde faaliyette bulunan Afyonkarahisar T.S.O., Kütahya T.S.O., Manisa T.S.O ile UĢak T.S.O. kayıtlı durumdadır. Ancak, yapılan iģlemler incelendiğinde 2007 yılında sadece UĢak ilinden cam arzı ile 2008 yılında yine UĢak ilinden tekstil talebi iģlemleri olduğu görülmektedir ( Dolayısıyla hem UĢak ilinde hem de TR33 Bölgesi ndeki diğer illerde yer alan sanayici ve iģ adamlarının atık borsası konusunda bilinçlendirilerek, söz konusu illerin ticaret ve sanayi odalarının atık borsası iģlemlerinde etkinliklerinin arttırılması uygun olabilir. Bununla birlikte, Kyoto Protokolü nün imzalanması ile birlikte Türkiye`de Karbon Borsası`nın oluģturulması söz konusu olabilir. Kyoto Protokolü çeģitli mekanizmaları devreye sokarak 2012 yılına kadar sera gazları salımında indirimler yapmayı öngörmektedir. Söz konusu mekanizmalardan biri de emisyon ticareti olarak adlandırılan karbon borsası olmaktadır ( AB'nin 2012 yılına kadar 1990 yılındaki emisyonlarını %8 azaltması için her üye ülkenin üzerine düģen yükümlülükleri yerine getirmesi gerekmektedir. Belirlenen sınırlamalarla bağlantılı olarak ülkelerin salabileceği miktarlar da belirlenmiģ olmaktadır. ĠĢlemlerin kolaylaģtırılması için tüm sera gazları CO 2 cinsinden hesaplanmakta ve karbon dioksit eģdeğeri olarak adlandırılmaktadır. Daha sonra her ülke, emisyon ticaretine dahil olan firmalarını ve onların kotalarını belirlemektedir. Bu kota normal koģullar altında atmosfere salınacak sera gazlarından daha düģük bir rakam olarak belirlenmektedir. Firmalar bu sınırı aģmamak için ya teknolojilerini ya da üretim yöntemlerini değiģtirmek zorunda kalmaktadırlar. Bir diğer seçenek ise kotalarının üstünde kalan her birim karbonu pazardan satın almaktır. Kirleten öder ilkesini esas alan bu yöntem sonucu firmalar kendilerine ayrılan kotaları aģmamak için kotaların altında kalan diğer firmaların borsaya sunduğu hisseleri alarak hesaplarını düzeltmektedirler. Eğer bu yapılmazsa ceza olarak 2008'e kadar ton baģına 40 Euro ödenmek zorundadır ve 2008'den sonra bu rakam 100 Euro'ya çıkmıģtır ( Buna göre, yakın zamanda atık borsasının yanısıra ticaret ve sanayi odalarının karbon borsasına da entegre olmaları ve etkin bir Ģekilde faaliyetlerini yürütmek için gereken önlemleri almaları önem kazanabilir Ticaret Becerisi ve Üretim Potansiyeli Uluslararası Rekabet AraĢtırmaları Kurumu (URAK)`ın hazırladığı dönemi Ġllerarası Rekabetçilik Endeksi araģtırmasında, 81 il ve bu illerin oluģturduğu Düzey 2 bölgelerine iliģkin endeks değerleri; beģeri sermaye ve yaģam kalitesi, markalaģma becerisi ve yenilikçilik, ticaret becerisi ve üretim potansiyeli, eriģilebilirlik olmak üzere 4 ana değiģken üzerine kurulmuģtur. Söz konusu değiģkenlerden ticaret becerisi ve üretim potansiyeli alt değiģkeni ile genel endeks sıralaması Ege Bölgesi`nde bulunan iller itibarıyla Tablo 3.36 da verilmektedir. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 3: EKONOMİ VE TİCARET Sayfa 156 / 409

158 Tablo 3.36: Ege Bölgesi İllerinin Ticaret Becerisi ve Üretim Potansiyeli Endeksine ve Genel Endekse Göre Sıraları Afyonkarahisar Kütahya Manisa Uşak Aydın Denizli Muğla İzmir Ticaret Becerisi ve Üretim Potansiyeli Endeks Sırası Genel Endeks Sırası Kaynak: URAK, Ġllerarası Rekabetçilik Endeksi , Deloitte Buna göre, Ege Bölgesi illeri kendi içerisinde değerlendirildiğinde, TR33 Bölgesi`nde yer alan Manisa ili ticaret becerisi ve üretim potansiyeli endeks sıralamasında Denizli`den sonra 3. sırada yer almaktadır. Ancak, genel endeks sıralamaları incelendiğinde, TR33 Bölgesi ndeki illerin Ege Bölgesi`nde yer alan diğer Düzey 2 bölgelerinin illerine kıyasla daha gerilerde yer aldığı görülmektedir. Bu kapsamda TR33 Bölgesi nin rekabetçilik alt endeksleri incelenerek, rekabetçilik düzeyinin geliģtirilmesi önerilebilir. Bununla birlikte söz konusu çalıģmada araģtırma sonuçları ayrıntılı olarak aģağıdaki gibi açıklanmaktadır (URAK, ): Afyonkarahisar: Ticaret Becerisi ve Üretim Potansiyeli Endeksi nde Afyonkarahisar ın 5 sıra gerileyerek 50. sırada yer aldığı tespit edilmiģtir. Bu gerilemenin nedenleri olarak: Ġlde Tahakkuk Eden Vergi Miktarı bakımından 3 sıra düģerek 35. olması, Ġlin Ġhracat Hacmi bakımından gerçekleģtirilen sıralamada 28. sıradan 30. sıraya gerilemesi, Sanayi Elektrik Tüketim Miktarı nda 3 sıra gerileyerek 37. olarak tespit edilmiģ olması ve Ġldeki Toplam Kamu Yatırımları (Enerji-UlaĢtırma-HaberleĢme Hariç) bakımından sıralamada 28. sıradan 36. sıraya inmiģ olması gösterilebilir. Kütahya: Ticaret Becerisi ve Üretim Potansiyeli Endeksi nin alt değiģkenleri incelendiğinde; Kullanılan Kredi Miktarı na iliģkin sıralamada 1 sıra artıģ göstererek 35. olduğu, Ġlin Ġhracat Hacmi nin 40. sıradan 38. sıraya yükseldiği, Sanayi Elektrik Tüketim Miktarı nda 1 sıra ilerleyerek 28. olduğu ve Açılan ġirket Sayısındaki DeğiĢim e göre 3 sıra yükselerek 25. olduğu tespit edilmiģtir. Ticaret Becerisi ve Üretim Potansiyeli Endeksi ne iliģkin sıralamada geçtiğimiz yıl 65. olan Kütahya, alt değiģkenlerde görülen geliģmelere paralel olarak bu yıl 4 sıra geliģim göstererek 61. sırada yer almıģtır. Manisa: Ticaret Becerisi ve Üretim Potansiyeli Endeksi nin alt değiģkenleri incelendiğinde; Ġlin Ġhracat Hacmi nin 14. sıradan 13. sıraya yükseldiği, Sanayi Elektrik Tüketim Miktarı nda değiģme olmayıp, 17. sırada yer almaya devam ettiği, Yatırım TeĢvik Belgesi Verilen Sabit Yatırım Miktarı na iliģkin sıralamada 21 sıra geliģim göstererek 8. sırada yer aldığı tespit edilmiģtir. Açılan ġirket Sayısındaki DeğiĢim e göre Manisa nın 11 sıra yükselerek 55. olduğu saptanmıģtır. UĢak: Ticaret Becerisi ve Üretim Potansiyeli Endeksi nin alt değiģkenleri incelendiğinde; Kullanılan Kredi Miktarı na iliģkin sıralamada 1 sıra gerileyerek 40. olduğu, Ġlin Ġhracat Hacmi ne göre sıralamada 3 sıra gerileyerek 37. sırada yer aldığı ve Açılan ġirket Sayısındaki DeğiĢim e göre sıralamada 27. sıradan 46. sıraya gerilemiģ olduğu tespit edilmiģtir. Bölge içerisinde yer alan diğer illere göre sanayi bakımından daha geliģmiģ konumda bulunan Manisa, Ticaret Becerisi ve Üretim Potansiyeli Alt Endeksi verilerinde 22. sırada olup bu alanda rekabet gücü en yüksek olan il konumundadır. MarkalaĢma Becerisi ve Yenilikçilik Alt Endeksi nde ise Manisa ve Kütahya illeri ön plana çıkmaktadır. Bu alt endeks verilerine göre, Manisa 15. ve Kütahya 18. sırada yer alarak TR33 Bölgesi nin MarkalaĢma Becerisi en geliģmiģ illeri olmuģlardır. Ticaret Becerisi ve Üretim Potansiyeli Alt Endeksi nde 61. sırada bulunan Kütahya nın, MarkalaĢma Becerisi ve Yenilikçilik Alt Endeksi nde 18. sırada yer TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 3: EKONOMİ VE TİCARET Sayfa 157 / 409

159 alıyor olması, ilde ortaya çıkan inovasyonların ticari sonuç almaya yeterince yönlendirilmediğini ortaya koymaktadır. Rekabetçilik endeksinde Afyonkarahisar geçen yıla göre dört basamak yükselmiģ, Kütahya bir basamak düģmüģ, Manisa altı basamak düģmüģ ve UĢak bir sıra yükselmiģtir. Ġllerarası Rekabetçilik Endeksi ne iliģkin sonuçlar, TR33 Bölgesi nde bulunan illerin rekabetçilik güçlerinin orta düzeyde olduğunu göstermektedir. Endeks sonuçlarına göre, TR33 Bölgesi ndeki Manisa rekabet gücü en yüksek 31. il konumunda olup onun iki sıra gerisinde UĢak yer almaktadır. Ġllerarası Rekabetçilik Endeksi sonuçları ıģığında, TR33 Bölgesi nde yer alan dört ilden daha batıda yer alan Manisa ve UĢak'ın rekabetçilik güçlerinin Bölge içerisindeki diğer illere göre göreceli olarak daha yüksek olduğu tespit edilmiģtir. Yerel karar vericilerin gelecekte projeler hazırlarken bu gerçeği göz önünde bulundurmalarında fayda bulunmaktadır. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 3: EKONOMİ VE TİCARET Sayfa 158 / 409

160 4.1. Giriş BÖLÜM 4: SANAYİ VE AR&GE Ġktisadi geliģim ve kalkınma alanında en önemli itici gücün sanayi geliģimi olduğunu söylemek mümkündür. Avrupa da 18. yüzyılda yaģanan sanayi devrimi, ülke ekonomilerini, buna bağlı olarak da küresel ekonomiyi geniģletmiģ, imalat ve katma değer yaratma kapasitesini güçlendirmiģtir. Özellikle dönemin buluģları ve giriģimleri, sanayinin kurulmasında ve geliģiminde öncü olmuģ, ortaya çıkan yeni teknolojiler iktisadi ve sosyal hayatı dönüģtürücü ve kolaylaģtırıcı bir etki yaratmıģtır. Bu geliģim, özellikle uzun vadede belli ulusların gelir düzeyini yükseltmiģ, kalkınmayı kolaylaģtırmıģ ve insanların yaģam kalitesini artırmıģtır. Türkiye Cumhuriyeti de kuruluģundan itibaren iktisadi geliģimini sağlamak maksadıyla sanayileģme, sanayisi geliģmiģ ülkeleri yakalama ve bu ülkelerle rekabet edebilme vizyonu taģımıģtır yılında toplanan Ġzmir Ġktisat Kongresi, 1927 yılında çıkarılan TeĢvik-i Sanayi Kanunu bu vizyonun somut göstergeleridir lu yıllarla birlikte devletin özel teģebbüsün önünü açması ve sermaye eksikliğini telafi etmesi yönünde ekonomik yönetim metotları benimsenmiģtir lı yıllarda Devlet Planlama TeĢkilatı nın da kurulması ile Planlı Ekonomi Dönemi ne giren Türkiye, Kalkınma Planları ile sanayi geliģimine önem ve öncelik vermeye devam etmiģtir li yıllar itibarıyla ihracata dayalı, dıģ pazar ve piyasalarla daha fazla bütünleģme sağlayan bir ekonomik model benimsenmiģ, iktisadi geliģim yeni bir ivme kazanmıģtır. Yirmibirinci yüzyılın baģları itibarıyla Türkiye sanayide önemli bir üretim düzeyini yakalamıģtır. Türkiye 2010 yılı itibarıyla GSYH sıralamasında dünyanın 16., Avrupa nın ise 6. büyük ekonomisi olarak değerlendirilmektedir. Önemli oranlarda eğitimli iģgücüne sahip olan Türkiye, halen yüksek bir sanayi geliģim potansiyeli taģımaktadır. Türkiye nin sanayileģmiģlik düzeyine paralel Ģekilde, TR33 Bölgesi dâhilindeki illerde de tarih boyunca önemli sanayi yapılanmaları oluģmuģ, geliģmiģ ve çeģitlik göstermiģtir. Köklü bir giriģimcilik geleneği gözlenen UĢak ilinde Türkiye nin ilk Ģeker fabrikası özel bir müteģebbis tarafından 1926 yılında kurulmuģtur. Osmanlı Dönemi nin sonlarında ve Cumhuriyet in ilk yıllarında gerçekleģtirilen sanayi sayımlarında UĢak ilinde göreceli bir sanayi yoğunlaģması görülmektedir. Özellikle iplik fabrikaları ve imalathaneleri tekstil sektöründeki bugünkü rekabet gücünün temellerini oluģturmuģtur. Kütahya ilinde yılları arasında gerek Kamu Ġktisadi TeĢekkülleri (KĠT) olarak gerekse özel müteģebbislerce kurulan Kütahya TÜGSAġ (Azot) Fabrikası, ġeker Fabrikası, Manyezit ĠĢletmesi, Etibor ile Tunçbilek ve Seyitömer Linyit Termik Santralleri, kente belli düzeyde sanayi kimliği kazandırmıģtır. Bunların yanında seramik sanayisi kentin kendisiyle özdeģleģerek önemli bir marka değeri yaratmıģtır. Afyonkarahisar ili sınırları içerisinde çıkarılan mermer bu ilde önemli bir sanayi altyapısının oluģmasını sağlamıģtır. Türkiye nin önde gelen sanayi Ģehirlerinden olan Manisa ili beyaz eģya ve elektronik sektörü gibi teknoloji odaklı sektörlerde küresel rekabette güçlü konuma gelmiģtir. TR33 Bölgesi hâlihazırda önemli bir sanayi yapılanması barındıran, sanayisi çeģitlilik arz eden bir bölge durumundadır. Zengin yer altı kaynakları, coğrafi konumu sahip olduğu önemli sanayi potansiyeline katkıda bulunmaktadır. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 4: SANAYİ VE AR&GE Sayfa 159 / 409

161 4.2. TR33 Bölgesi nde Sanayi Sanayinin bölgesel GSKD içerisindeki payı Grafik 4.1 de gösterilmiģtir yılına ait mevcut bölgesel verilere göre sanayi, TR33 Bölgesi toplam bölgesel GSKD nin %32,8 ini oluģtururken, tarım %19,7, hizmetler sektörü ise %47,5 gibi bir paya sahiptir. Söz konusu oranlar, çevredeki Düzey 2 bölgeleri ve Türkiye ile kıyaslandığında, sanayinin TR33 Bölgesi GSKD içerisindeki payının TR41 Bölgesi hariç, söz konusu diğer bölgelere ve Türkiye ortalamasına kıyasla daha yüksek olduğu görülmektedir. Türkiye toplam GSKD si içerisinde sanayinin oranı %28,2 dir. Tarım ve hizmetlerin oranı ise sırasıyla %9,4 ve %62,4 tür. Görüldüğü gibi TR33 Bölgesi GSKD si içerisinde tarımın ağırlığı Türkiye ortalamasından ve çevredeki Düzey 2 bölgelerinin oranlarından fazladır. Buna karģın, hizmetlerin TR33 Bölgesi GSKD sinden aldığı pay, çevredeki Düzey 2 bölgeleri ve Türkiye ortalamasına kıyasla daha düģük orandadır TR31 Bölgesi TR32 Bölgesi TR33 Bölgesi TR41 Bölgesi 10 Türkiye 0 Tarım Sanayi Hizmetler Grafik 4.1: 2006 Yılı İtibarıyla Bölgesel GSKD nin İktisadi Faaliyet Kollarına Göre Dağılımı (%) Kaynak: TÜĠK, TR33 Bölgesel Göstergeler, 2009 Türkiye Elektrik Dağıtım A.ġ. (TEDAġ) tarafından yayınlanan elektrik tüketim değerlerinin iktisadi faaliyet kollarına dağılımı Enerji ve Maden Bölümü Tablo 5.4 te sunulmuģtur. Söz konusu verilere göre, 2009 yılında TR33 Bölgesi nin Türkiye toplam elektrik tüketiminin %3,4 ünü gerçekleģtirdiği görülmektedir. Türkiye genelinde sanayide kullanılan elektrik toplam tüketimin %44,9 unu teģkil ederken, TR33 Bölgesi nde sanayinin tüketim oranı %43,6 olup ülke ortalamasına çok yakındır. Afyonkarahisar ve Manisa illerinde sanayi sektöründeki göreceli olarak düģük elektrik tüketimine karģın, UĢak ilindeki %62 lik yüksek tüketim oranı dikkat çekmektedir. TR33 Bölgesi nde diğer elektrik tüketim alanlarına bakıldığında ticaret alanında %10,7 ile Türkiye geneli oranı olan %15,9 dan göreceli olarak düģük bir rakamla karģılaģılmaktadır. Buna karģın, tarımsal sulama alanında Türkiye oranı olan %2,3 den yukarıda %5,9 luk bir tüketim oranı gözlenmektedir. Tarımsal sulamaya bağlı elektrik tüketimi iller bazında incelendiğinde Afyonkarahisar ve Manisa illerindeki sırasıyla %9,1 ve %8,3 oranları dikkat çekmektedir. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 4: SANAYİ VE AR&GE Sayfa 160 / 409

162 Afyonkarahisar Kütahya Manisa Uşak TR33 Bölgesi Türkiye Bölge İçi Oran (%) TR33 Bölgesi / Türkiye (%) TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU İmalat ve Girişim Kapasitesi Tablo 4.1 de özetlenen 2008 yılı TÜĠK ĠĢ Ġstatistiklerine göre, imalata dayalı giriģim sayısı TR33 Bölgesi içerisinde gerçekleģen giriģim sayısının %12,26 sına tekabül etmektedir. Buna karģın, ticarete dayalı giriģim sayısı %44,40 düzeyindedir. Ġmalata dayalı giriģim sayısında TR33 Bölgesi, Türkiye toplamının %3,7 sini oluģturmaktadır. Söz konusu veri iller bazında incelendiğinde, imalata dayalı giriģim sayılarının illerin nüfuslarıyla doğru orantılı bir sıralama gösterdikleri görülmektedir. Buna göre, Manisa da mevcut imalata dayalı giriģim rakamı ile TR33 Bölgesi toplamının yaklaģık yarısını oluģturmaktadır. Tablo 4.1: 2008 Yılı Türkiye ve TR33 Bölgesi İş Kayıtlarına Göre Girişim Sayıları Sektör Madencilik & TaĢocakçılığı * * ,26 5,57 Ġmalat Sanayi ,26 3,70 Elektrik, Gaz, Buhar 7 * * * ,01 1,27 ve Sıcak Su Üretimi ve Dağıtımı ĠnĢaat ,41 2,64 Toptan ve Perakende Ticaret ,40 4,30 Oteller ve Lokantalar ,69 5,05 UlaĢtırma, Depolama ve HaberleĢme ,39 3,64 Gayrimenkul, ,42 2,63 Kiralama ve ĠĢ Faaliyetleri Eğitim 79 * ,34 3,46 Sağlık ĠĢleri ve Sosyal Hizmetler ,11 3,08 Diğer Sosyal, ,70 3,77 Toplumsal ve KiĢisel hizmet Faaliyetleri Toplam ,00 * TÜĠK gizlilik ilkesi gereği açıklanmamıģtır. Kaynak: TÜĠK, Bölgesel Göstergeler, 2009 Tablo 4.2 de ise imalata dayalı giriģim istatistiklerinin 2007 yılı itibarıyla Bölge içerisinde imalat sanayinin alt dallarına göre dağılımı özetlenmiģtir. Söz konusu istatistik yukarıda da belirtildiği üzere 2007 yılına ait olup TR33 Bölgesi ndeki toplam adet imalata dayalı giriģimin imalatın alt dallarına dağılımını göstermektedir. Buna göre, Bölge de yoğunluk sergileyen sektörlerin baģında %17,44 ile metal ürünleri imalatı sektörü gelmektedir. Bunu %15,79 luk oranı ile ağaç ve ağaç ürünleri imalatı takip etmektedir. Giyim ve gıda sektörleri ise %11 lik oran Bölge deki diğer önemli faaliyet kollarıdır. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 4: SANAYİ VE AR&GE Sayfa 161 / 409

163 Tablo 4.2: 2007 Yılı TR33 Bölgesi İmalat Sanayi Sektöründeki Girişim Sayılarının Alt Dallara Göre Dağılımı İmalat Sanayi Sektörü Alt Dalları Girişim Sayısı Oran (%) Ağaç ve Ağaç Mantarı Ürünleri Ġmalatı (Mobilya Hariç); ,79 Saz, Saman ve Benzeri Malzemelerden Örülerek Yapılan EĢyaların Ġmalatı Ana Metal Sanayi 36 0,29 Basım ve Yayım; Plak, Kaset ve Benzeri Kayıtlı Medyanın 284 2,28 Çoğaltılması BaĢka Yerde SınıflandırılmamıĢ Elektrikli Makine ve 149 1,20 Cihazların Ġmalatı BaĢka Yerde SınıflandırılmamıĢ Makine ve Teçhizat Ġmalatı 685 5,50 Derinin Tabaklanması ve ĠĢlenmesi; Bavul, El Çantası, 347 2,78 Saraçlık, KoĢum Takımı ve Ayakkabı Ġmalatı Diğer UlaĢım Araçlarının Ġmalatı 6 0,05 Gıda Ürünleri ve Ġçecek Ġmalatı ,04 Giyim EĢyası Ġmalatı; Kürkün ĠĢlenmesi ve Boyanması ,88 Kağıt Hamuru, Kağıt ve Kağıt Ürünleri Ġmalatı 21 0,17 Kimyasal Madde ve Ürünlerin Ġmalatı 142 1,14 Kok Kömürü, Rafine EdilmiĢ Petrol Ürünleri ve Nükleer 7 0,06 Yakıt Ġmalatı Makine ve Teçhizatı Hariç; Fabrikasyon Metal Ürünleri ,44 Ġmalatı Metalik Olmayan Diğer Mineral Ürünlerin Ġmalatı ,38 Mobilya Ġmalatı; BaĢka Yerde SınıflandırılmamıĢ Diğer 648 5,20 Ġmalatlar Motorlu Kara TaĢıtı, Römork ve Yarı Römork Ġmalatı 148 1,19 Plastik ve Kauçuk Ürünleri Ġmalatı 617 4,95 Radyo, Televizyon, HaberleĢme Teçhizatı ve Cihazları 10 0,08 Ġmalatı Tekstil Ürünleri Ġmalatı ,58 Tıbbi Aletler; Hassas ve Optik Aletler ile Saat Ġmalatı 1 0,01 Tütün Ürünleri Ġmalatı 1 0,01 Toplam ,00 Kaynak: TÜĠK, ĠĢ Ġstatistikleri, 2007 Tablo 4.3 te TR33 Bölgesi ndeki çalıģan sayıları ve yaratılan ciroların iktisadi faaliyet kolları bazında dağılımı ile Tablo 4.4 te ise imalat sanayi alt sektörlerinin yarattığı istihdam ve elde ettikleri cirolara iliģkin bilgiler sunulmuģtur. TR33 Bölgesi ne bakıldığında imalat sanayi, 100 bin çalıģanla, toplam istihdamın %32 sini, yaklaģık 13,5 milyar TL ciro ile de elde edilen toplam cironun ise %38,61 ini karģılamaktadır. Bölge deki diğer önemli sektör olan toptan ve perakende ticaret ise 103 bin kiģi istihdam etmekte ve 14,5 milyar TL ciro yaratmaktadır. Ġmalat sanayinin alt sektörleri çalıģan sayılarına ve cirolarına göre incelendiğinde, kiģilik istihdam yaratan metalik olmayan mineral ürünler imalatının %21,33 lük oran ile en fazla istihdam sağlayan sektör olduğu görülmektedir. Bunu %16,98 lik oranı ile gıda ve yaklaģık %10 luk oranlar ile tekstil ve makine imalatı sektörleri takip etmektedir. Buna göre, TR33 Bölgesi nde imalata dayalı istihdamın bu dört sektörde yoğunlaģtığı görülmektedir. TR33 Bölgesi ndeki istihdamda ikinci sırayı alan gıda sektörü, en yüksek ciroyu yaratan sektördür. Gıda sektöründe yaratılan 2,6 milyar TL lik ciro, Bölge deki toplam cironun %19,58 ine karģılık gelmektedir. Gıda sektörünü 2,2 milyar TL lik ciro ve %16,96 lık pay ile makine imalatı takip etmektedir. Metalik olmayan mineral ürünler imalatında yaratılan ciro toplam cironun %11,5 ini, metal ürünleri imalatında yaratılan ciro %5,97 sini ve tekstil sektöründe yaratılan ciro ise %4,65 ini oluģturmaktadır. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 4: SANAYİ VE AR&GE Sayfa 162 / 409

164 Tablo 4.3: 2007 Yılı TR33 Bölgesi İktisadi Faaliyet Kollarına Göre Çalışan Sayıları ve Cirolar Sektör Çalışan Sayısı Oran (%) Ciro (TL) Oran (%) Diğer Sosyal, Toplumsal ve KiĢisel Hizmet Faaliyetleri , ,15 Eğitim , ,23 Elektrik, Gaz, Buhar, Sıcak Su Üretim ve Dağıtım , ,49 Gayrimenkul, Kiralama ve ĠĢ Faaliyetleri , ,67 Ġmalat , ,61 ĠnĢaat , ,63 Madencilik & TaĢocakçılığı , ,28 Oteller ve Lokantalar , ,80 Sağlık ĠĢleri ve Sosyal Hizmetler , ,31 Toptan ve Perakende Ticaret; Motorlu TaĢıt, Motosiklet, KiĢisel ve Ev EĢyalarının Onarımı , ,58 UlaĢtırma, Depolama ve HaberleĢme , ,26 Toplam , ,00 Kaynak: TÜĠK, ĠĢ Ġstatistikleri, 2007 Tablo 4.4: 2007 Yılı TR33 Bölgesi İmalat Kolu İçerisinde Çalışan Sayıları ve Cirolar İmalat Sanayi Sektörü Alt Dalları Çalışan Oran Oran Ciro (TL) Sayısı (%) (%) Ağaç ve Ağaç Mantarı Ürünleri Ġmalatı (Mobilya Hariç); , ,83 Saz, Saman ve Benzeri Malzemelerden, Örülerek Yapılan EĢyaların Ġmalatı Ana Metal Sanayi , ,77 Basım ve Yayım; Plak, Kaset ve Benzeri Kayıtlı Medyanın , ,24 Çoğaltılması BaĢka Yerde SınıflandırılmamıĢ Elektrikli Makine ve , ,71 Cihazların Ġmalatı BaĢka Yerde SınıflandırılmamıĢ Makine ve Teçhizat Ġmalatı , ,96 Derinin Tabaklanması ve ĠĢlenmesi; Bavul, El Çantası, , ,98 Saraçlık, KoĢum Takımı ve Ayakkabı Ġmalatı Gıda Ürünleri ve Ġçecek Ġmalatı , ,58 Giyim EĢyası Ġmalatı; Kürkün IĢlenmesi ve Boyanması , ,34 Kağıt Hamuru, Kağıt ve Kağıt Ürünleri Ġmalatı 601 0, ,64 Kimyasal Madde ve Ürünlerin Ġmalatı , ,54 Kok Kömürü, Rafine EdilmiĢ Petrol Ürünleri ve Nükleer 94 0,09 * - Yakıt Ġmalatı Makine ve Teçhizatı Hariç; Fabrikasyon Metal Ürünleri , ,97 Ġmalatı Metalik Olmayan Diğer Mineral Ürünlerin Ġmalatı , ,54 Mobilya Ġmalatı; BaĢka Yerde SınıflandırılmamıĢ Diğer , ,81 Ġmalatlar Motorlu Kara TaĢıtı, Römork ve Yarı Römork Ġmalatı , ,16 Plastik ve Kauçuk Ürünleri Ġmalatı , ,29 Radyo, Televizyon, HaberleĢme Teçhizatı ve Cihazları ,94 * - Ġmalatı Tekstil Ürünleri Ġmalatı , ,65 Toplam , ,00 * TÜĠK gizlilik ilkesi gereği açıklanmamıģtır. Kaynak: TÜĠK, ĠĢ Ġstatistikleri, 2007 BaĢta mineral ürünler, makine, gıda ve tekstil gibi öne çıkan sektörler olmak üzere, Bölge deki tüm imalat sanayine bağlı giriģimler ve bunların Türkiye ortalamaları ile karģılaģtırmaları aģağıda sektörler bazında incelenmektedir Gıda 2007 yılı TÜĠK Yıllık Sanayi ve Hizmet Ġstatistikleri verilerine göre, gıda sektörünün Türkiye toplam giriģim sayıları içindeki ağırlığı %10,62 olup TR33 Bölgesi %11,04 lük bir TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 4: SANAYİ VE AR&GE Sayfa 163 / 409

165 oranla Türkiye oranına koģutluk sergilemektedir. Ancak çalıģan sayısı ve ciro verilerine bakıldığında, gıda sektörünün TR33 Bölgesi içerisinde Türkiye deki duruma kıyasla daha baskın bir nitelik kazandığı görülmektedir. Bölge içi giriģimcilerin elde ettikleri cironun yaklaģık %20 lik bölümünü tek baģına gıda imalatı sektörü oluģtururken, bu oran Türkiye geneli için %13,27 de kalmaktadır. Tablo 4.5: 2007 Yılı Türkiye ve TR33 Bölgesi Gıda İmalatı Sektörünün İmalat Sanayi İçerisindeki Ağırlığı Sayı Oran (%) Çalışan Sayısı Oran (%) Ciro (TL) Oran (%) TR33 Bölgesi , , ,58 Türkiye , , ,27 Kaynak: TÜĠK, ĠĢ Ġstatistikleri, Tekstil ve Giyim Eşyası Tablo 4.6 da, Avrupa Birliği Ekonomik Faaliyetlerin Ġstatistiki Sınıflaması (NACE) ye göre ayrı unsurlar olan tekstil ve giyim eģyası imalatına iliģkin veriler birleģtirilerek verilmiģtir. Buna göre, TR33 Bölgesi nde tekstil ve giyim eģyası sektörlerindeki giriģim sayısı toplam imalat sanayindeki giriģim sayısının %21,45 ini teģkil ederken, bu oran Türkiye oranı olan %24,23 ün biraz altında kalmaktadır. Söz konusu sektörler TR33 Bölgesi nde çalıģanla istihdamın %14,4 ünü karģılarken, Türkiye oranı olan %29,3 ün büyük ölçüde gerisinde kalmıģtır. Benzer Ģekilde tekstil ve giyimden elde edilen cirolar açısından TR33 Bölgesi ve Türkiye oranı arasında önemli bir farklılık görülmektedir. Tablo 4.6: 2007 Yılı Türkiye ve TR33 Bölgesi Tekstil ve Giyim Eşyası İmalatı Sektörünün İmalat Sanayi İçerisindeki Ağırlığı Sayı Oran (%) Çalışan Sayısı Oran (%) Ciro (TL) Oran (%) TR33 Bölgesi , , ,99 Türkiye , , ,23 Kaynak: TÜĠK, ĠĢ Ġstatistikleri, Deri Sanayi 2007 yılı TÜĠK verilerine göre, deri sektöründe TR33 Bölgesi nde 347 adet giriģim mevcuttur. Tablo 4.7 de görülebileceği üzere, giriģim sayısı, istihdam ve ciro değiģkenlerine göre deri sektörünün Bölge içerisindeki payı sektörün Türkiye deki ağırlıkları ile paralellik arz etmektedir. Tablo 4.7: 2007 Yılı Türkiye ve TR33 Bölgesi Deri Sektörünün İmalat Sanayi İçerisindeki Ağırlığı Sayı Oran (%) Çalışan Sayısı Oran (%) Ciro (TL) Oran (%) TR33 Bölgesi 347 2, , ,98 Türkiye , , ,89 Kaynak: TÜĠK, ĠĢ Ġstatistikleri, 2007 UĢak Karma Organize Sanayi Bölgesi (OSB) deki iģletmelerin büyük bir bölümü deri sektöründe faaliyet göstermektedir. UĢak Karma OSB de faaliyet gösteren firmaların iģ kolları ve istihdam verileri Tablo 4.8 de sunulmuģtur. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 4: SANAYİ VE AR&GE Sayfa 164 / 409

166 Tablo 4.8: Uşak Karma OSB Bilgileri Faaliyet Konusu Firma Sayısı İstihdam Deri Kimyasalları Deri Ürünleri Deri Ürünleri (Depo) 5 59 Deri Ürünleri (Etleme) 4 38 Deri Ürünleri (Yün Yıkama) 5 36 Geri Kazanım Tekstil Diğer Toplam Kaynak: UĢak Karma OSB Müdürlüğü Ağaç Ürünleri Ağaç ürünleri imalatı, mobilya hariç olmak üzere kereste, tahta plaka, kontrplak, yonga levha, sunta, vb. imalatını kapsamaktadır. Bölge deki orman ve uygun bitki örtüsü de göze alındığında önemli potansiyel taģıyan bu sektöre iliģkin veriler Tablo 4.9 da özetlenmiģtir. TR33 Bölgesi nde ağaç ürünleri imalatında giriģim olup Bölge deki toplam giriģim sayısının %15,79 una karģılık gelmektedir. Bu oran, sektörün Türkiye genelinde sahip olduğu oran olan %8,51 in oldukça üzerindedir. GiriĢim sayısındaki yoğunlaģma bakımından böyle bir fark olmasına rağmen, çalıģan sayısı ve cirolara iliģkin oranlara bakıldığında TR33 Bölgesi ve Türkiye geneli arasında önemli bir fark olmadığı görülmektedir. Tablo 4.9: 2007 Yılı Türkiye ve TR33 Bölgesi Ağaç Ürünleri Sektörünün İmalat Sanayi İçerisindeki Ağırlığı Sayı Oran (%) Çalışan Sayısı Oran (%) Ciro (TL) Oran (%) TR33 Bölgesi , , ,83 Türkiye , , ,51 Kaynak: TÜĠK, ĠĢ Ġstatistikleri, Plastik ve Kauçuk Ürünler Tablo 4.10 da görüldüğü üzere, TR33 Bölgesi için önem arz eden bir diğer sektör olan plastik ve kauçuk ürünleri imalatında Bölge ve Türkiye oranları arasında paralellik söz konusudur. ĠĢletme ve çalıģan sayıları ile birlikte ciroların toplam imalat içerisinde aldığı paylar %4 seviyesindedir. Tablo 4.10: 2007 Yılı Türkiye ve TR33 Bölgesi Plastik ve Kauçuk Ürünleri Sektörünün İmalat Sanayi İçerisindeki Ağırlığı Sayı Oran (%) Çalışan Sayısı Oran (%) Ciro (TL) Oran (%) TR33 Bölgesi 617 4, , ,29 Türkiye , , ,54 Kaynak: TÜĠK, ĠĢ Ġstatistikleri, Metalik Olmayan Mineral Ürünler TR33 Bölgesi nde metalik olmayan mineral ürünler imalatı, imalat sanayi içerisinde en fazla istihdamı sağlayan sektördür. Tablo 4.11 de görüldüğü üzere, bu sektörün istihdam açısından Türkiye imalat sanayi içerisinde taģıdığı ağırlık yalnızca %6,38 iken TR33 içerisindeki ağırlığı %21,33 olarak gerçekleģmiģtir. ĠĢletme sayısı ve cirolara bakıldığında, TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 4: SANAYİ VE AR&GE Sayfa 165 / 409

167 istihdam oranlarındaki fark kadar olmasa da, sektörün TR33 Bölgesi imalat sanayi içerisindeki ağırlığı, Türkiye genelindeki ağırlığından daha fazladır. Tablo 4.11: 2007 Yılı Türkiye ve TR33 Bölgesi Metalik Olmayan Mineral Ürünler Sektörünün İmalat Sanayi İçerisindeki Ağırlığı Sayı Oran (%) Çalışan Sayısı Oran (%) Ciro (TL) Oran (%) TR33 Bölgesi , , ,54 Türkiye , , ,84 Kaynak: TÜĠK, ĠĢ Ġstatistikleri, Metal ve Metal Ürünleri NACE sınıflandırmasında ayrı ayrı ele alınan metal sanayi ve metal ürünleri sanayisine iliģkin veriler birleģtirilerek Tablo 4.12 de sunulmuģtur. Söz konusu sektördeki iģletme sayısı TR33 Bölgesi ndeki imalat sanayinde faaliyet gösteren toplam iģletme sayısının %17,73 ünü oluģturmakta olup sektörün Türkiye genelindeki oranından bir miktar yüksektir. Buna karģın, çalıģan sayısı ve özellikle ciro bakımından TR33 Bölgesi iģletmelerinin imalat sanayi içindeki oranı, sektörün Türkiye genelindeki oranlarından önemli ölçüde düģüktür. Sektör, Türkiye genelinde imalat sanayinden elde edilen cironun %15,88 ini sağlarken, TR33 Bölgesi nde sadece %8,75 ini sağlamıģtır. Tablo 4.12: 2007 Yılı Türkiye ve TR33 Bölgesi Metal Sanayi ve Metal Ürünleri Sektörünün İmalat Sanayi İçerisindeki Ağırlığı Sayı Oran (%) Çalışan Sayısı Oran (%) Ciro (TL) Oran (%) TR33 Bölgesi , , ,75 Türkiye , , ,88 Kaynak: TÜĠK, ĠĢ Ġstatistikleri, Makine, Elektrikli Makine ve Cihazlar Gıda, tekstil, deri vb. alanındaki makineler ile beyaz eģya sektörünü kapsayan ve NACE sınıflandırmasında ayrı ayrı incelenen makine ile elektrikli makine ve cihazlar sektörlerine iliģkin veriler Tablo 4.13 de bütünleģtirilerek verilmiģtir. Tablo 4.13 incelendiğinde söz konusu sektör bünyesinde TR33 Bölgesi nde kurulu iģletme sayısının Bölge içerisindeki oranının, Türkiye oranının bir miktar altında olduğu görülmektedir. Buna karģın, çalıģan sayılarının oranlarına bakıldığında TR33 Bölgesi oranının Türkiye oranının bir miktar üstünde olduğu anlaģılmaktadır. Ciro rakamlarına açısından ise TR33 Bölgesi oranı, Türkiye oranının çok üzerindedir. Makine, elektrikli makine ve cihazlar sektörü TR33 Bölgesi imalat sanayinin elde ettiği cironun %18,66 gibi önemli bir kısmını oluģturmaktadır. Tablo 4.13: 2007 Yılı Türkiye ve TR33 Bölgesi Makine, Elektrikli Makine ve Cihazlar Sektörünün İmalat Sanayi İçerisindeki Ağırlığı Sayı Oran (%) Çalışan Sayısı Oran (%) Ciro (TL) Oran (%) TR33 Bölgesi 834 6, , ,66 Türkiye , , ,74 Kaynak: TÜĠK, ĠĢ Ġstatistikleri, Mobilya Mobilya sektörüne iliģkin olarak TR33 Bölgesi nde özellikle hammadde anlamında bir potansiyel olmasına karģın, Tablo 4.14 te verilen rakamlar sektörün yeterince güçlü bir performans göstermediğine iģaret etmektedir. Sektörün iģletme sayısı, çalıģan sayısı ve TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 4: SANAYİ VE AR&GE Sayfa 166 / 409

168 ciroya iliģkin TR33 Bölgesi ne ait oranları, Türkiye oranlarının altında kalmaktadır. Sektördeki giriģimci sayısı Türkiye imalat sanayinin %12,11 ini teģkil ederken, bu oran TR33 Bölgesi nde yalnızca %5,20 de kalmaktadır. Benzer Ģekilde istihdam ve ciro oranları TR33 Bölgesi nde, Türkiye genelinde olduğundan daha düģük düzeylerde gerçekleģmiģtir. Tablo 4.14: 2007 Yılı Türkiye ve TR33 Bölgesi Mobilya Sektörünün İmalat Sanayi İçerisindeki Ağırlığı Sayı Oran (%) Çalışan Sayısı Oran (%) Ciro (TL) Oran (%) TR33 Bölgesi 648 5, , ,81 Türkiye , , ,35 Kaynak: TÜĠK, ĠĢ Ġstatistikleri, Motorlu Kara Taşıtları Motorlu kara taģıtları sektörü katma değeri yüksek, stratejik bir sektör olarak son yıllarda Türkiye de önemli geliģme kaydetmiģtir. Otomotiv alanında kurulan üretim üsleri ve buna bağlı olarak geliģen ve çeģitlenen yan sanayi yapılanmaları önemli ekonomik getiri sağlayan giriģimler olarak ön plana çıkmaktadır. TR33 Bölgesi de çeģitli düzeylerde otomotiv yan sanayi yapılanmalarını barındırmaktadır. Tablo 4.15 te sunulan TÜĠK verilerine göre, Bölge de 148 adet iģletme mevcuttur. Motorlu kara taģıtlarındaki giriģimci sayısı Bölge içerisinde %1,19 luk bir orana karģılık gelmektedir ki, bu da Türkiye oranı olan %1,36 ya çok yakındır. Söz konusu sektörün TR33 Bölgesi nde yarattığı istihdamın toplam imalat sanayi istihdamının %1,93 ünü karģıladığı, bu rakamın ise Türkiye oranı olan %4,80 nin bir miktar altında kaldığı görülmektedir. Ciro açısından ise TR33 Bölgesi ve Türkiye oranları arasındaki fark daha da fazladır. Tablo 4.15: 2007 Yılı Türkiye ve TR33 Bölgesi Motorlu Kara Taşıtı Sektörünün İmalat Sanayi İçerisindeki Ağırlığı Sayı Oran (%) Çalışan Sayısı Oran (%) Ciro (TL) Oran (%) TR33 Bölgesi 148 1, , ,16 Türkiye , , ,57 Kaynak: TÜĠK, ĠĢ Ġstatistikleri, Sanayi Sicil Belgeli İşletmeler Sanayi ve Ticaret Bakanlığı na bağlı Ġl Müdürlükleri 6948 sayılı Sanayi Sicil Kanunu çerçevesinde sanayi sicil belgesi alan iģletmelerin kayıtlarını tutmaktadır. Söz konusu kayıtlar imalat gerçekleģtiren iģletmelerin sektörleri ve yapıları hakkında bilgi vermesi açısından önem arz etmektedir. TR33 Bölgesi nde bulunan illerdeki sanayi ve ticaret il müdürlüklerinden alınan bilgilere göre; 2009 yılı itibarıyla TR33 Bölgesi nde sanayi sicil belgeli toplam adet iģletme yer almakta olup bu iģletmelerde kiģi istihdam edilmektedir. ĠĢletme sayısı açısından bakıldığında iģletmenin %39 u UĢak, %28 i Manisa, %20 si Afyonkarahisar da ve %13 ü Kütahya da bulunmaktadır. Sanayi sicil belgeli iģletmelerde istihdam edilen kiģinin %53 gibi bir oranla yarısından fazlası Manisa ilindeki iģletmelerde istihdam edilirken, Manisa yı %20 ile Kütahya, %14 ile UĢak ve %13 ile Afyonkarahisar illeri izlemektedir. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 4: SANAYİ VE AR&GE Sayfa 167 / 409

169 Afyonkarahisar Tablo 4.16 da Afyonkarahisar ili sanayi sicil belgeli iģletmelerin sektörlere göre dağılımı sunulmuģtur. Buna göre Afyonkarahisar da 685 iģletmenin çalıģanla faaliyet gösterdiği görülmektir. Sektörler incelendiğinde iģletme sayıları bakımından madencilik ve taģocakçılığı ile gıda ve içecek imalatı ön plana çıkmaktadır. Söz konusu sektörlerin ağırlıkları istihdama da yansımıģ olup toplam istihdamın yarısından fazlasının bu iki sektörde gerçekleģtiği görülmektedir. Tablo 4.16: 2009 Yılı Afyonkarahisar İli Sanayi Sicil Belgeli İşletmeler ve Çalışan Sayılarının Sektörel Dağılımı Sektör İşletme Sayısı Çalışan Sayısı Ağaç Ürünleri Ġmalatı Ana Metal Sanayi 3 41 Bavul, Ayakkabı Ġmalatı Diğer Madencilik ve TaĢocakçılığı Diğer UlaĢım Araçları Elektrikli Makine Fabrikasyon Metal Ürünleri Gıda Ürünleri ve Ġçecek Ġmalatı Giyim EĢyası Ġmalatı Kimyasal Madde ve Ürünler Makine ve Teçhizat Metal Olmayan Diğer Mineral Ürünler Mobilya Ġmalatı Motorlu Kara TaĢıtı ve Römork 2 69 Plastik ve Kauçuk Ġmalatı Tekstil Ġmalatı Diğer Toplam Kaynak: Afyonkarahisar Sanayi ve Ticaret Ġl Müdürlüğü Tablo 4.17 de ise söz konusu iģletmelerin ilçelere dağılımları verilmiģtir. 685 iģletmenin 296 sının merkezde olduğu, 221 inin de mermer imalat merkezi olan ve Afyonkarahisar ili merkezine çok yakın mesafede bulunan Ġscehisar ilçesinde yer aldığı görülmektedir. Bunun yanında Dazkırı, Bolvadin, Dinar ve Sandıklı ilçeleri istihdam açısından ön plana çıkan diğer ilçelerdir. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 4: SANAYİ VE AR&GE Sayfa 168 / 409

170 Tablo 4.17: 2009 Yılı Afyonkarahisar İli Sanayi Sicil Belgeli İşletmeler ve Çalışan Sayılarının İlçelere Dağılımı İlçe İşletme Sayısı Çalışan Sayısı Merkez BaĢmakçı 4 57 Bayat 1 3 Bolvadin Çay Çobanlar 4 47 Dazkırı Dinar Emirdağ Evciler 1 44 Hocalar 1 3 Ġhsaniye 6 95 Ġscehisar Kızılören 1 20 Sandıklı SinanpaĢa ġuhut 3 36 Sultandağı Toplam Kaynak: Afyonkarahisar Sanayi ve Ticaret Ġl Müdürlüğü Kütahya Tablo 4.18 de özetlenen 2009 yılına ait veriler incelendiğinde Kütahya ili genelinde kayıtlı toplam 455 sanayi sicil belgeli iģletme olduğu görülmektedir. Sektörel dağılımlara bakıldığında yoğunluğun gıda sektörü ve metalik olmayan diğer minerallerde gerçekleģtiği görülmektedir. Bu sektörlerden daha düģük yoğunlukta olmakla birlikte tekstil, ağaç, maden, lastik&plastik ve makine sektörleri Bölge deki diğer önemli sektörlerdir. Ġstihdam açısından bakıldığına en fazla istihdamın kiģi ile metalik olmayan diğer mineraller sektöründe gerçekleģtiği gözlenirken, maden sektörünün kiģilik istihdam ile ikinci sırada yer aldığı görülmektedir. Madene dayalı istihdamın yaklaģık yarısı ise TavĢanlı ilçesinde gerçekleģmiģtir. Ġstihdam açısından diğer önemli sektörler ise gıda, tekstil ve cam sektörüdür. Tablo 4.18: 2009 Yılı Kütahya İli Sanayi Sicil Belgeli İşletmeler ve Çalışan Sayılarının Sektörel Dağılımı Sektör İşletme Sayısı Çalışan Sayısı Ağaç Cam Gıda Kağıt Kimya Lastik & Plastik Maden Makine Metal EĢya Metalik Olmayan Diğer Mineraller Mobilya 5 62 Tarım Makineleri 4 34 Tekstil Diğer Toplam Kaynak: Kütahya Sanayi ve Ticaret Ġl Müdürlüğü TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 4: SANAYİ VE AR&GE Sayfa 169 / 409

171 Tablo 4.19 da söz konusu iģletmelerin verilerine ilçeler bazında yer verilmiģtir. Buna göre Kütahya ilindeki 455 adet sanayi sicil belgeli iģletmenin yarısı Merkez ilçede yer almaktadır. Merkez ilçeyi Simav, TavĢanlı ve Gediz ilçeleri takip etmektedir. 455 adet sanayi sicil belgeli iģletmenin Kütahya da yaratmıģ olduğu kiģilik istihdamın %62 si olan kiģi Merkez ilçede istihdam edilmiģtir. Merkez ilçeyi ise kiģilik istihdam ile TavĢanlı ilçesi, kiģilik istihdam ile Gediz ilçesi ve kiģilik istihdam ile Simav ilçesi takip etmektedir. Tablo 4.19 da yer almamasına rağmen sektörlerin iģletme sayıları açısından ilçeler bazında yoğunlaģmasına bakmak gerekirse gıda sektöründeki iģletmelerin Merkez ilçe, TavĢanlı, Simav ve Gediz de; tekstildeki iģletmelerin Merkez ilçe ve Simav da; ağaç iģlerindeki iģletmelerin Simav da; maden sektöründeki iģletmelerin Merkez ilçe, TavĢanlı ve Gediz de; diğer sektörlerdeki iģletmelerin ise genel olarak Merkez ilçede yoğunlaģtığı görülmektedir. Tablo 4.19: 2009 Yılı Kütahya İli Sanayi Sicil Belgeli İşletmeler ve Çalışan Sayılarının İlçelere Dağılımı İlçe İşletme Sayısı Çalışan Sayısı Merkez AltıntaĢ Aslanapa 2 23 Çavdarhisar 1 4 Domaniç Dumlupınar 0 0 Emet Gediz Hisarcık Pazarlar ġaphane Simav TavĢanlı Toplam Kaynak: Kütahya Sanayi ve Ticaret Ġl Müdürlüğü Manisa Tablo 4.20 de sunulan verilerden görüldüğü üzere Manisa ilinde 960 adet sanayi iģletmesi faaliyet göstermektedir. Sektörel ağırlıklara bakıldığında gıda, inģaat ve toprağa dayalı sanayi ile birlikte metal eģya ve makine sektörlerinin iģletme sayısı bakımından önde gelen sektörler olduğu görülmektedir. Özellikle gıda sektörü %34 lük pay ile toplam iģletme sayısının üçte birini oluģturmaktadır. Manisa ilinde yer alan 960 adet sanayi iģletmesinde 2009 yılı itibarıyla kiģi istihdam edilmekte olup toplam istihdamın %23 ü diğer olarak sınıflandırılan kısımda iken %21 i elektronik, %18 i gıda ve %11 i ise inģaat ve toprağa dayalı sanayi grubundadır. Tablo 4.21 de söz konusu iģletmelerin verilerine ilçeler bazında yer verilmiģtir. Buna göre Manisa ilindeki 960 adet sanayi sicil belgeli iģletmenin üçte biri olan 317 adet iģletme Merkez ilçede yer almaktadır. Merkez ilçeyi Akhisar, Turgutlu ve Salihli ilçeleri takip etmektedir. AlaĢehir, Saruhanlı, Soma ve Kula ilçelerinde de önemli sanayi oluģumları görülmektedir. Ġstihdamın ilçelere dağılımına bakıldığında ise kiģilik istihdamın yaklaģık yarısının Merkez ilçede istihdam edildiği görülmektedir. Merkez ilçedeki toplam kiģilik istihdamın %44 ünün elektronik sektöründe yoğunlaģmıģ olması, bu sektörün Merkez ilçe için önemine iģaret etmektedir. Ġkinci sırayı ise iģletme sayısı açısından %3 gibi düģük bir TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 4: SANAYİ VE AR&GE Sayfa 170 / 409

172 orana sahip olmasına rağmen, istihdamdaki %20 lik oran ile Soma ilçesi almaktadır. Soma ilçesindeki istihdamın yüksekliğinin sebebi ise ilçede bulunan Ege Linyitleri ĠĢletmesi Müessesesi Müdürlüğü (ELĠ) ile Soma Elektrik Üretim ve Ticaret A.ġ. Genel Müdürlüğü (SEÜAġ) tır. Tablo 4.20: 2009 Yılı Manisa İli Sanayi Sicil Belgeli İşletmeler ve Çalışan Sayılarının Sektörel Dağılımı Sektör İşletme Sayısı Çalışan Sayısı Ağaç Ürünleri Ambalaj Çırçır Deri Dokuma-Tekstil Elektronik Gıda ĠnĢaat-Toprak Kimya Metal EĢya-Makine Otomotiv Plastik Yem Zirai Alet Diğer Toplam Kaynak: Manisa Sanayi ve Ticaret Ġl Müdürlüğü Sektörlerin iģletme sayıları açısından ilçeler bazında yoğunlaģmasına bakmak gerekirse, teknolojik boyutu ve yarattığı katma değer ile Manisa ve ülke ekonomisi için stratejik öneme sahip elektronik sektöründe 33 iģletme faaliyet göstermekte olup bunun 29 tanesi Merkez ilçededir. Diğer sektörler açısından ise ambalaj sektöründeki iģletmeler Merkez ilçede; çırçır sektöründeki iģletmeler Saruhanlı da; deri sektöründeki iģletmeler Merkez ilçe ve Kula da; dokuma sektöründeki iģletmeler Demirci de; gıda sektöründeki iģletmeler Akhisar, Merkez ilçe, AlaĢehir, Turgutlu, Salihli ve Saruhanlı da; inģaat ve toprağa dayalı sanayideki iģletmeler Turgutlu, Salihli, Merkez ilçe ve Akhisar da; diğer sektörlerdeki iģletmeler ise genel olarak Merkez ilçede yoğunlaģmıģtır. Tablo 4.21: 2009 Yılı Manisa İli Sanayi Sicil Belgeli İşletmeler ve Çalışan Sayılarının İlçelere Dağılımı İlçe İşletme Sayısı Çalışan Sayısı Merkez Ahmetli Akhisar AlaĢehir Demirci Gölmarmara Gördes Kırkağaç KöprübaĢı 2 8 Kula Salihli Sarıgöl 6 44 Saruhanlı Selendi 1 5 Soma Turgutlu Toplam Kaynak: Manisa Sanayi ve Ticaret Ġl Müdürlüğü TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 4: SANAYİ VE AR&GE Sayfa 171 / 409

173 Uşak UĢak ilinde toplam adet sanayi sicil belgeli iģletme mevcuttur. Söz konusu iģletmelerin ve bu iģletmelerdeki çalıģan sayılarının sektörel bazda dağılımları Tablo 4.22 de verilmiģtir. UĢak ilinde yer alan adet sanayi sicil belgeli iģletmenin %53 ü gıda sektöründe faaliyet göstermekte olup gıda sektörünü %25 ile tekstil, %12 ile dericilik ve %8 ile mobilya sektörleri takip etmektedir. Ġstihdam açısından bakıldığında UĢak ilindeki sanayi sicil belgeli adet iģletmede istihdam edilen kiģinin %35 inin tekstilde, %23 ünün gıdada, %18 inin seramikte, %16 sının dericilikte, %5 inin mobilyada ve %3 ünün madencilikte istihdam edildiği görülmektedir. Tablo 4.22: 2009 Yılı Uşak İli Sanayi Sicil Belgeli İşletmeler ve Çalışan Sayılarının Sektörel Dağılımı Sektör İşletme Sayısı Çalışan Sayısı Dericilik Gıda Madencilik Mobilya Seramik Tekstil Toplam Kaynak: UĢak Sanayi ve Ticaret Ġl Müdürlüğü Tablo 4.23 te ise söz konusu verilerin ilçelerdeki dağılımı gösterilmektedir. Toplam iģletmenin %87 sinin Merkez ilçede yer alıyor olması, sanayi anlamında Merkez ilçenin diğer ilçelere göre taģıdığı önemi ortaya koymaktadır. Ġstihdamın ilçelere dağılımına bakıldığında yine Merkez ilçenin %87 ile ön plana çıktığı, onu ise %6 ile Banaz ilçesinin izlediği görülmektedir. Sektörlerin iģletme sayıları açısından ilçeler bazında yoğunlaģmasına bakmak gerekirse, Merkez ilçe dıģındaki ilçelerde gıda sanayi haricinde sınırlı düzeyde sanayi yapılanması görülmektedir. Tekstil, dericilik ve mobilya sektörlerinin tamamına yakını Merkez ilçede toplanmıģtır. Gıda sanayindeki iģletmelerin %79 u Merkez ilçede yer alırken, Merkez ilçeyi %7 ile EĢme ve %5 ile Ulubey ilçeleri izlemektedir. Seramik sektöründe faaliyet gösteren 27 adet iģletmenin %81 i Merkez ilçede faaliyet gösterirken, kalan %19 u Banaz ilçesindedir. Madencilik sektöründeki 5 iģletmenin 3 tanesi Merkez ilçede bulunurken, diğer 3 tanesi ise Banaz, EĢme ve Ulubey ilçelerindedir. Banaz ilçesinde seramiğe dayalı istihdam sanayi iģletmelerindeki istihdamın hemen hemen tamamını oluģturmaktadır. EĢme de tekstil ve gıda sektörüne dayalı istihdam, Karahallı da tekstile dayalı istihdam ve Sivaslı da gıdaya dayalı istihdam ön plana çıkarken, Ulubey de kurulu 1 adet maden iģletmesi 468 kiģilik çalıģanı ile ilçedeki istihdamın %88 ini oluģturmaktadır. Tablo 4.23: 2009 Yılı Uşak İli Sanayi Sicil Belgeli İşletmeler ve Çalışan Sayılarının İlçelere Dağılımı İlçe İşletme Sayısı Çalışan Sayısı Merkez Banaz EĢme Karahallı Sivaslı Ulubey Toplam Kaynak: UĢak Sanayi ve Ticaret Ġl Müdürlüğü TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 4: SANAYİ VE AR&GE Sayfa 172 / 409

174 Ticaret ve Sanayi Odaları Afyonkarahisar Ticaret ve Sanayi Odası (ATSO) ya kayıtlı üye iģletmelerin sayısı ve faaliyet kollarına dağılımları Tablo 4.24 te verilmiģtir. Buna göre, 723 kayıtlı firmanın %25 i olan 182 firma plaka doğal taģ imali sektöründe faaliyet göstermektedir. Yine doğal taģ ve mermer sektörleri ile ilgili olarak blok istihracı ve plaka sektöründeki 57 firma ile doğal taģtan dekoratif ürün imali sektöründe yer alan 54 firma bu sektördeki yoğunlaģmayı göstermektedir. Doğal taģ ve mermer sektörlerinin yanında yem, yumurta, un, yağ, süt ürünleri, Ģeker, et ve et ürünleri, sucuk gibi gıda sektörüne iliģkin faaliyet alanlarında ikinci bir yoğunlaģmayı tespit etmek mümkündür. Tablo 4.24: 2010 Yılı İtibarıyla ATSO Üyesi İşletmelerin Sektörel Dağılımı Sektör Firma Sayısı Oran (%) Bant, Konveyör Bant,Bezi ve Branda 3 0,41 Blok Ġstihracı ve Plaka 57 7,88 Cam Ür. PVC Alüminyum Doğrama Ġmali 6 0,83 Cam veya Pet ġiģe Dolumu-ġiĢirme 4 0,55 Çimento ve Çimento Hammaddeleri Ġmali 2 0,28 Doğal TaĢ Makineleri Ġmali (Ocak-Fabrika) Ġmali 12 1,66 Doğal TaĢın Parçalanması; Kum, Asfalt, Mozaik ve Asfalt Ġmali 16 2,21 Doğal TaĢtan Dekoratif Ürün Ġmali 54 7,47 Gıda Ürünleri Paketleme-Kavurma 8 1,11 Ham-Rafine Yağ Ġmali 8 1,11 Hazır Beton ve Mamulleri Ġmali 9 1,24 Karkas Et ve Et Ürünleri Ġmali 22 3,04 Kereste Ġmali 24 3,32 Kristal ġeker Ġmali 1 0,14 Plaka Doğal TaĢ Ġmali ,17 PVC-GaloĢ-Ayakkabı Ġmali 9 1,24 ġekerli Ürünler Ġmali 36 4,98 Sucuk Ġmali 22 3,04 Süt Ürünleri Ġmali 16 2,21 Tekstil Ürünleri 9 1,24 Tuğla Ġmali 22 3,04 Un Ġmali 27 3,73 Yem-Yumurta Ġmali 35 4,84 Diğer ,23 Toplam ,00 Kaynak: ATSO Kütahya Ticaret ve Sanayi Odası (KÜTSO) ya kayıtlı iģletmeler ve bu iģletmelerin faaliyet alanlarına göre dağılımları Tablo 4.25 te yer almaktadır. KÜTSO ya kayıtlı toplam iģletme mevcuttur. Üyelere iliģkin veriler ticaret ve hizmet sektörlerini de içermektedir. Kütahya ilinin marka sektörü niteliğinde olan seramik-porselen sektöründe kayıtlı 50 adet iģletme bulunmaktadır. Mobilya, deri ve tekstil sektöründeki 157 iģletme toplam sayının %7,7 sini oluģturmaktadır. Tarım, hayvancılık ve gıda imalatı sektöründeki iģletme sayısının oranı ise %6,6 dır. Manisa Ticaret ve Sanayi Odası (MTSO) ya kayıtlı iģletmelere iliģkin veriler Tablo 4.26 da verilmiģtir. MTSO ya kayıtlı toplam adet iģletme mevcuttur. Elektrik ve elektronik ürün imalatında 96, makine imalatında 150 firma faaliyette gözükmektedir. Motorlu taģıtlar ve yedek parça sektöründe ise 178 iģletmenin varlığı dikkat çekmektedir. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 4: SANAYİ VE AR&GE Sayfa 173 / 409

175 Tablo 4.25: 2010 Yılı İtibarıyla KÜTSO Üyesi İşletmelerin Sektörel Dağılımı Sektör Firma Sayısı Oran (%) Çini, El Sanatları, Yöresel Sanat Faaliyetleri Sektörü 72 3,53 Dayanıklı Tüketim Malları Ġle Metal ve Makine Üretim Sektörü 115 5,64 Doğal Kaynaklar ve Enerji Sektörü 86 4,22 Finans Sigorta Emlak ve Kuyumculuk Sektörü 158 7,75 Gıda Ticareti Sektörü ,06 Hizmet Sektörü 108 5,29 ĠletiĢim ve Bilgi Sektörü 103 5,05 ĠnĢaat Malzemeleri ve Tesisatı Sektörü 103 5,05 Mobilya Deri ve Tekstil Sektörü 157 7,70 Mühendislik ve Teknik Hizmetler Sektörü 166 8,14 Otomotiv, UlaĢtırma ve Akaryakıt Sektörü ,45 Sağlık ve Eğitim Hizmetleri Sektörü 97 4,75 Seramik-Porselen Sektörü 50 2,45 Tarım Hayvancılık ve Gıda Ġmalatı Sektörü 135 6,62 Toprak ve Ağaç Sanayi Sektörü 42 2,06 Yapı ve YaĢam Sektörü 148 7,25 Toplam ,00 Kaynak: KÜTSO Tablo 4.26: 2010 Yılı İtibarıyla MTSO Üyesi İşletmelerin Sektörel Dağılımı Sektör Firma Sayısı Oran (%) Akaryakıt ve Madeni Yağlar 142 2,05 Deri ĠĢlenmesi 187 2,70 Elektrik ve Elektronik Ürünlerin Ġmalatı 96 1,38 Elektronik ve Telekomünikasyon Cihazları 320 4,61 Et ve Süt Ürünleri 149 2,15 Ev tekstili ticareti 93 1,34 Finans Kurumları 251 3,62 Fırınlar ve Unlu Mamuller Ġmalatçıları 203 2,93 Gazete, Kırtasiye Ürünleri 160 2,31 Gıda Maddeleri Ticareti 688 9,92 Giyim EĢyaları Ġmalatı 175 2,52 Giyim EĢyaları Ticareti 222 3,20 ĠnĢaat Malzemeleri Ticareti 407 5,87 ĠnĢaat ve Tesisat Yapım ĠĢleri ,13 Ġnsan Kaynakları Hizmetleri 140 2,02 Ġnsan Sağlığı 91 1,31 Kalıp Ġmalatı ve Metallerin ĠĢlenmesi 257 3,71 Makine Ġmalatı 150 2,16 Mimarlık, mühendislik hizmetleri 160 2,31 Mobilya Ġmalatı ve SatıĢı 116 1,67 Motorlu TaĢıtlar ve Yedek Parçalar 178 2,57 Mücevher Perakende Ticareti 117 1,69 Özel Eğitim 114 1,64 Pamuk Çırçır Fabrikaları 152 2,19 Plastik Ürünler Ġmalatı 167 2,41 Restoran vb ,71 Sebze ve Meyve Ġçeren Gıdaların Ġmalatı 106 1,53 Sıvı ve Katı Yakıtlar 121 1,74 Tarım Ürünleri Toptan Ticareti 180 2,60 Tıbbi Ürünler ticareti 98 1,41 Yapı Koop ,47 Yolcu ve yük taģımacılık hizmetleri 287 4,14 Toplam ,00 Kaynak: MTSO TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 4: SANAYİ VE AR&GE Sayfa 174 / 409

176 UĢak Ticaret ve Sanayi Odası (UTSO) verileri Tablo 4.27 de incelenmiģtir. Ġplik ve kumaģ, battaniye imalat, pamuklu dokuma ve terbiye, konfeksiyon, deri imalatı faaliyet kolları ildeki tekstil ve deri üzerindeki yoğunlaģmayı belli ölçüde yansıtmaktadır. Söz konusu sektörler hariç tutulduğunda imalat, satıģ ve hizmet alanlarında göreceli olarak eģit bir dağılım gerçekleģtiği değerlendirmesinde bulunmak mümkündür. Tablo 4.27: 2010 Yılı İtibarıyla UTSO Üyesi İşletmelerin Sektörel Dağılımı Sektör Firma Sayısı Oran (%) Battaniye Ġmalat ve SatıĢ 100 2,51 Bilgisayar, Basın Yayın ĠletiĢim Hizmetleri 238 5,97 Dayanıklı Tüketim Malları 138 3,46 Deri Ġmalatı Yan Sanayi ve Tedarikçileri 190 4,77 Finans 152 3,81 Gıda Ġmalatı, Tarım, Hayvancılık, Süt ve Süt Ürünleri 269 6,75 Gıda SatıĢ Restoran 291 7,30 ĠnĢaat 262 6,57 ĠnĢaat Malzeme Ġmalatı ve SatıĢ 241 6,17 Ġplik ve KumaĢ 269 6,75 Konfeksiyon 94 2,36 Makine Ġmalatçıları 85 2,13 Otomotiv, Petrol Ürünleri ve Kimyasal Ürünler 220 5,52 Pamuklu Dokuma ve Terbiye 98 2,46 Sağlık 84 2,11 TaĢımacılık 173 4,34 Diğer ,00 Toplam ,00 Kaynak: UTSO Organize Sanayi Bölgeleri Sanayinin OSB dâhilinde geliģimi, etkin bir sanayi yapılanması elde edilmesi, kentsel ve çevresel sorunların azaltılması açısından fayda sağlamaktadır. KuruluĢ, yapım ve iģletim esasları 4562 sayılı Organize Sanayi Bölgesi Kanunu nda düzenlenen OSB ler, yatırıma uygun arsa tahsisi, temel altyapı ihtiyaçlarının tek elden sağlanması, bürokratik hususlarda yatırımcıya destek verilmesi gibi temel hizmetleri sunmak suretiyle sanayinin düzenli Ģekilde geliģimine katkı sağlamakta, yerli ve yabancı yatırımların gerçekleģmesine ön ayak olmaktadır. Sanayinin yapılanmasını ve geliģimini düzenlemesi, OSB leri kentleģme ve bölgesel kalkınmanın önemli bir unsuru haline getirmektedir. Türkiye de ilk OSB nin kuruluģu, planlı ekonomi döneminin baģladığı 1960 lı yıllara rastlamakta olup 1962 yılında Bursa da kurulmuģtur. Bu tarihten itibaren OSB sayısı, özellikle 1980 sonrası sanayinin geliģmesine paralel Ģekilde artmıģtır. Sanayi ve Ticaret Bakanlığı verilerine göre 2009 yılı sonu itibarıyla Türkiye genelinde yasal iģ ve iģlemlerini tamamlayarak aktif hale gelen OSB sayısı 131 olup 2010 yılı yatırım programında 83 OSB kurulması planlanmıģtır. Buna göre toplam OSB sayısı 214 olmaktadır (Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, ). OSB Üst KuruluĢu (OSBÜK) ise tüzel kiģilik kazanmıģ tüm OSB leri göz önüne alarak toplam OSB sayısını 263 olarak belirlemiģtir (OSBÜK, ). TR33 Bölgesi nde 22 adet OSB bulunmakla birlikte bunlardan 10 tanesi aktif haldedir. TR33 Bölgesi nde kurulu OSB ler Tablo 4.28 de yer almaktadır. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 4: SANAYİ VE AR&GE Sayfa 175 / 409

177 Tablo 4.28: 2010 Yılı TR33 Bölgesi nde Kurulu Aktif ve Aktif olmayan OSB Listesi Aktif OSB ler Aktif Olmayan OSB ler Sıra İl OSB Sıra İl OSB 1 Afyonkarahisar Afyonkarahisar 1 Afyonkarahisar Bolvadin 2 Afyonkarahisar Ġscehisar Mermer 2 Afyonkarahisar Dinar 3 Kütahya Kütahya 3 Afyonkarahisar Dazkırı Dokuma ve Konfeksiyon 4 Kütahya Gediz 4 Afyonkarahisar Emirdağ 5 Manisa Manisa 5 Afyonkarahisar Merkez II 6 Manisa Akhisar 6 Afyonkarahisar Sandıklı 7 Manisa Salihli 7 Afyonkarahisar ġuhut 8 Manisa Turgutlu 8 Kütahya Merkez II 9 UĢak UĢak 9 Kütahya Simav 10 UĢak Karma (Deri) 10 Kütahya TavĢanlı 11 Manisa Kula-Deri 12 UĢak Karahallı Kaynak: Afyonkarahisar, Kütahya, Manisa, UĢak Sanayi ve Ticaret Ġl Müdürlükleri, 2010 Tablo 4.29 da ise TR33 Bölgesi nde aktif olan OSB lere iliģkin temel veriler özetlenmiģtir. OSB lerdeki mevcut iģletme sayıları incelendiğinde UĢak ilinin faaliyette olan 336 adet iģletme ile nüfus verilerine ters orantılı bir Ģekilde TR33 Bölgesi ndeki en fazla iģletmeye sahip olduğu görülmektedir. Bunu faaliyetteki 294 adet iģletme ile Afyonkarahisar izlemektedir. Manisa ili OSB lerinde ise toplamda 316 adet iģletme gözükürken, bunun sadece 198 tanesi faaliyette bulunmaktadır. Kütahya ilindeki OSB lerde faaliyette olan iģletme sayısı ise sadece 67 dir. Tahsise hazır parsel sayılarına bakıldığında, en az sayıda parselin Kütahya da olduğu, Kütahya Merkez de ise tahsise hazır parsel bulunmadığı görülmektedir. En fazla tahsise hazır parselin ise Manisa Akhisar OSB de ve toplamda Manisa ilinde olduğu görülmektedir. Ġstihdam verilerine bakıldığında ise 2010 yılı itibarıyla TR33 Bölgesi ndeki OSB lerde kiģinin istihdam edildiği, Manisa daki OSB lerin %59,42 lik oran ile bu istihdamın yarısından fazlasını oluģturduğu, onu %22,03 ile UĢak ilindeki OSB lerin, %11,45 ile Afyonkarahisar ilindeki OSB lerin ve %7,10 ile Kütahya ilindeki OSB lerin takip ettiği görülmektedir. Tablo 4.29: 2010 Yılı TR33 Bölgesi Aktif OSB Bilgileri Toplam İşletme Faaliyetteki İşletme Toplam Parsel Tahsise Hazır Parsel Faaliyetteki Parsel Toplam İstihdam Sayısı Sayısı Afyonkarahisar Ġscehisar * Afyonkarahisar Toplamı Kütahya Gediz Kütahya Toplamı Manisa Akhisar Salihli Turgutlu Manisa Toplamı UĢak UĢak Karma (Deri) Uşak Toplamı TR33 Bölgesi Toplamı *Ġlgili veriye ulaģılamamıģtır. Kaynak: 1-) Afyonkarahisar, Kütahya, Manisa, UĢak Sanayi ve Ticaret Ġl Müdürlükleri 2-) OSBÜK TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 4: SANAYİ VE AR&GE Sayfa 176 / 409

178 Söz konusu OSB lerin enerji ve su tüketim miktarları Tablo 4.30 da yer almaktadır. Elektrik, doğalgaz ve su tüketimlerinde Manisa OSB nin önemli bir farkla en büyük tüketici olduğu görülmektedir. Manisa yı UĢak taki iki OSB nin izlediği, ardından da sırasıyla Afyonkarahisar ve Kütahya OSB lerinin en büyük tüketiciler olduğu görülmektedir. UĢak Karma OSB deki göreceli yüksek su tüketimi dikkat çekmektedir. Tablo 4.30: 2010 Yılı TR33 Bölgesi Aktif OSB lerin Enerji ve Su Tüketim Bilgileri Elektrik Doğalgaz Su Elektrik Doğalgaz Şebeke Su Tüketimi Tüketimi Tüketimi Birim Fiyatı Birim Birim Fiyatı (KWh) (cm 3 ) (m 3 ) (KWh) Fiyatı (TL/m 3 ) Afyonkarahisar ,2000 0,6240 TL/cm 3 5,00 Kütahya ,2030 0,0473 TL/KWh 0,40 Gediz ,1531 0,0483 TL/KWh 0,50 Manisa ,1386-0,50 Akhisar ,2108 0,0449 TL/KWh 1,00 Salihli ,1674-0,30 Turgutlu ĠnĢaat 0,0445 0,2066 halinde TL/KWh - UĢak ,1630 0,5030 TL/cm 3 0,49 UĢak Karma 0,5900 DeğiĢik ,1484 (Deri) TL/cm 3 tarifeler Kaynak: 1-) Afyonkarahisar, Kütahya, Manisa, UĢak Sanayi ve Ticaret Ġl Müdürlükler 2-) OSBÜK Tablo 4.31 ile Tablo 4.35 arasındaki tablolarda dört il merkezindeki OSB lerin sektörel bazda iģletme ve çalıģan sayıları OSB müdürlüklerinin kendi verileri baz alınarak verilmiģtir. OSB müdürlüklerinin kendi verileri, Sanayi ve Ticaret Ġl Müdürlüklerinin OSB lere iliģkin verileriyle (Tablo 4.29) örtüģmese de, bu verilere yakınlık ve paralellik göstermektedir. Tablo 4.31 de Afyonkarahisar OSB ye iliģkin veriler görülmektedir. Buna göre, Afyonkarahisar OSB de toplam 246 adet iģletme ve çalıģan mevcuttur. Gıda ve mermer sanayileri gerek iģletme sayısı gerekse istihdam anlamında Afyonkarahisar ilinin lokomotif sektörleri olarak ön plana çıkmaktadır. Afyonkarahisar OSB deki 5 adet tekstil iģletmesinin toplam istihdamın %15,32 sini oluģturması, bu sanayinin istihdama olan katkısını gözler önüne sermektedir. Afyonkarahisar OSB de makine, ambalaj, kimya ve plastik sanayileri de önemli diğer sektörlerdir. Tablo 4.31: 2010 Yılı Afyonkarahisar OSB Sektörel Bazda İşletme ve Çalışan Sayıları Sektör İşletme Sayısı Oran (%) Çalışan Sayısı Oran (%) Ambalaj Sanayi 15 6, ,50 Elektrik Sanayi 5 2, ,63 Geri DönüĢüm 3 1, ,67 Gıda Sanayi 91 36, ,73 Kimya Sanayi 10 4, ,25 Makine Sanayi 20 8, ,15 Mermer Sanayi 57 23, ,62 Metal Sanayi 5 2, ,00 Mineral Ürünler Sanayi 4 1, ,47 Mobilya Sanayi 7 2, ,08 Plastik ve Lastik Sanayi 8 3, ,91 Tekstil Sanayi 5 2, ,32 Diğer 16 6, ,68 Toplam , ,00 Kaynak: Afyonkarahisar OSB Müdürlüğü TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 4: SANAYİ VE AR&GE Sayfa 177 / 409

179 Tablo 4.32 ye göre Kütahya OSB de 56 adet iģletme toplam çalıģanla faaliyet göstermektedir. Maden ve kimya sanayi ile birlikte mineral ürünler sanayi iģletme yoğunluğu bakımından önde gelmektedir. Bunları tekstil, gıda, motorlu kara taģıtı ve mermer sanayi izlemektedir. En yüksek istihdamın ise toplam istihdamın %32,22 sine tekabül edecek Ģekilde otomotiv sektöründe gerçekleģmesi dikkat çekicidir. Yine mineral ürünler sanayi ile tekstil sanayindeki istihdamın toplam istihdam içinde önemli paya sahip oldukları görülmektedir. Tablo 4.32: 2010 Yılı Kütahya OSB Sektörel Bazda İşletme ve Çalışan Sayıları Sektör İşletme Sayısı Oran (%) Çalışan Sayısı Oran (%) Ağaç Ürünleri Sanayi 1 1, ,81 Gıda Sanayi 7 12, ,42 Maden ve Kimya Sanayi 15 26, ,08 Makine Sanayi 3 5, ,10 Mermer Sanayi 4 7, ,20 Metal Sanayi 2 3, ,07 Mineral Ürünler Sanayi 10 17, ,20 Motorlu Kara TaĢıtı Sanayi 4 7, ,22 Plastik Sanayi 3 5, ,23 Tekstil Sanayi 7 12, ,67 Toplam , ,00 Kaynak: Kütahya OSB Müdürlüğü Tablo 4.33: 2010 Yılı Manisa OSB Sektörel Bazda İşletme ve Çalışan Sayıları Sektör İşletme Sayısı Oran (%) Çalışan Sayısı Oran (%) Ağaç Ürünleri (Orman) Sanayi 5 2, ,55 Ambalaj 5 2, ,25 Basım Sanayi 2 1, ,44 Beyaz EĢya Sanayi 5 2, ,66 Beyaz EĢya Yan Sanayi 18 9, ,66 ÇeĢitli Ġmalat Sanayi 4 2, ,03 Demir DıĢı Metaller Sanayi 29 15, ,39 Demir ve Çelik Sanayi 10 5, ,70 Dokuma ve Giyim Sanayi 9 4, ,70 Elektrikli makine Sanayi 5 2, ,66 Elektronik Sanayi 15 8, ,21 Gıda Sanayi 8 4, ,46 Isıtma Cihazları Sanayi 3 1, ,36 Kağıt Ambalaj Sanayi 5 2, ,07 Kalıp Sanayi 9 4, ,90 Kimya Sanayi 3 1, ,91 Madeni EĢya Sanayi 11 6, ,99 Mineral Ürünler Sanayi 4 2, ,88 Otomotiv Yan Sanayi 12 6, ,04 Plastik Sanayi 14 7, ,08 Tütün ve Tütün Mamulleri Sanayi 1 0, ,52 Diğer 5 2, ,55 Toplam , ,00 Kaynak: Manisa OSB Müdürlüğü TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 4: SANAYİ VE AR&GE Sayfa 178 / 409

180 Manisa OSB ye iliģkin iģletme sayısı ve çalıģan verileri Tablo 4.33 te listelenmiģtir. Manisa sanayisinin teknolojik yüzü olan elektronik, beyaz eģya, beyaz eģya yan sanayi ve elektrikli makine gibi sektörler ön plana çıkmaktadır. Elektronik ve beyaz eģyanın istihdama yaptığı katkı ise ilin sanayi ve çalıģan profilini belirleyici boyuttadır. Bu iki sektördeki toplam 20 iģletme çalıģanla OSB deki toplam istihdamın %51 ini oluģturmaktadır. Otomotiv yan sanayi, demir ve çelik, demir dıģı metaller, plastik gibi ön plana çıkan sektörler ile birlikte Manisa OSB deki yapılanma önemli bir sanayi alt yapısı ve çeģitliliğine iģaret etmektedir. Hem metal sanayi hem de otomotiv sanayinin ayrı ayrı sağladığı kiģilik ve toplamdaki kiģilik istihdam da yine kayda değer bir rakam olarak göze çarpmaktadır. UĢak OSB deki iģletme sayısı ve çalıģan verileri Tablo 4.34 te özetlenmiģtir. Toplam 183 iģletmenin büyük bölümünün iplik, battaniye, dokuma, Ģifanoz, boyahane gibi birbiriyle ilintili ve tamamlayıcı iģletmelerden oluģtuğu görülmektedir. Ġplik alanındaki 50 iģletme, toplam iģletme sayısının %27,3 ünü, bu iģletmelerde çalıģan kiģi de toplam çalıģanların %28,9 unu oluģturmaktadır. Tekstil ile iliģkili söz konusu sektörler haricinde seramik ve kimya sanayinin varlığı görülmektedir. Özellikle mevcut 6 seramik iģletmesinin kiģi ile istihdama %14,67 oranında yaptığı katkı ön plana çıkmaktadır. Tablo 4.34: 2010 Yılı Uşak OSB Sektörel Bazda İşletme ve Çalışan Sayıları Sektör İşletme Sayısı Oran (%) Çalışan Sayısı Oran (%) Battaniye 15 8, ,21 Boyahane 20 10, ,57 Dokuma 12 6, ,70 Gıda 6 3, ,17 Halı 2 1, ,65 Ġplik 50 27, ,91 Keçe Ġmalatı 5 2, ,53 Kimya 7 3, ,41 Konfeksiyon 2 1, ,78 Makine 11 6, ,86 Mobilya 3 1, ,60 Seramik 6 3, ,67 ġifanoz 9 4, ,61 Tıbbi Malz. 2 1, ,52 Yün 6 3, ,86 Diğer 27 14, ,96 Toplam , ,00 Kaynak: UĢak OSB Müdürlüğü UĢak Karma OSB verileri ise Tablo 4.35 te verilmiģtir. Deri sanayinin toplam iģletmelerin %73 ünü oluģturduğu, toplam istihdamın da %55 inin bu sektör tarafından yaratıldığı görülmektedir. UĢak taki her iki OSB için de gerekli bir sektör olan geri dönüģüm alanında 4 iģletmenin mevcudiyeti de dikkat çekicidir. Tablo 4.35: 2010 Yılı Uşak Karma OSB Sektörel Bazda İşletme ve Çalışan Sayıları Sektör İşletme Sayısı Oran (%) Çalışan Sayısı Oran (%) Deri Sanayi , ,87 Geri DönüĢüm 4 2, ,10 Tekstil Sanayi 26 16, ,73 Diğer 11 7, ,31 Toplam , ,00 Kaynak: UĢak Karma OSB Müdürlüğü TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 4: SANAYİ VE AR&GE Sayfa 179 / 409

181 Küçük Sanayi Siteleri (KSS) KSS ler küçük ölçekteki imalathane ve diğer iģletmelere, düzenli, altyapısı tamamlanmıģ ve belli sağlık standartlarını sağlayan mekânlarda, bir arada kurulma ve faaliyet gösterme imkânını sağlayan yapılanmalardır. Sanayi ve Ticaret Bakanlığı tarafından sağlanan kredi olanakları çerçevesinde KSS ler, küçük iģletmelere alt yapısı ucuz, faaliyetlerine uygun büyüklükte mekân yaratmakla birlikte, iģyerlerine yeni teknoloji giriģini kolaylaģtırma, ortak hareket etme, çevresel faktörlerin maliyetinin paylaģımı, verimlilik ve kar artıģının sağlanması yollarıyla bölgesel kalkınmaya katkı sağlamaktadır (Mehmet Cansız, DPT, Türkiye de Organize Sanayi Bölgeleri Politikaları ve Uygulamaları, 2008). Sanayi ve Ticaret Bakanlığı verilerine göre 2009 yılı sonu itibarıyla Türkiye genelinde 483 KSS faaliyette olup 2010 yılı Yatırım Programında 48 KSS kurulması planlanmaktadır (Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, EriĢim: ). Afyonkarahisar da 9, Kütahya da 15, Manisa da 16 ve UĢak ta 3 olmak üzere, TR33 Bölgesi nde toplam 43 aktif KSS mevcuttur. TR33 Bölgesi nde yer alan KSS ler aģağıda listelenmiģtir. Tablo 4.36: Afyonkarahisar İli KSS Bilgileri Toplam Dolu İşyeri Adı Alanı (m 2 Sayısı ) Boş İşyeri Sayısı Toplam İşyeri Sayısı Doluluk Oranı (%) Mevcut İstihdam Afyon 1 Nolu KSS Afyon 2 Nolu KSS Bolvadin KSS Çaysan KSS Dazkırı KSS Dinar KSS Ġscehisar KSS * ġuhut KSS Anıtkaya KSS Toplam *Ġlgili veriye ulaģılamamıģtır. Kaynak: Afyonkarahisar Sanayi ve Ticaret Ġl Müdürlüğü TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 4: SANAYİ VE AR&GE Sayfa 180 / 409

182 Tablo 4.37: Kütahya İli KSS Bilgileri Adı Toplam Alanı (m 2 ) Dolu İşyeri Sayısı Boş İşyeri Sayısı Toplam İşyeri Sayısı Doluluk Oranı (%) Mevcut İstihdam Kütahya Merkez (1.Bölüm) KSS Kütahya Merkez (2.Bölüm) KSS Kütahya Merkez Birlik KSS Gediz (1.Bölüm) KSS Gediz (2.Bölüm) KSS TavĢanlı 1. KSS TavĢanlı 2. KSS Fatih KSS Ahi KSS Kereste Ġmalatı KSS Simav KSS Emet KSS Aslanapa KSS TavĢanlı Marangozlar Mobilyacılar Keresteciler KSS Kütahya Çini ve Seramik Ġmalatçıları KSS Toplam Kaynak: Kütahya Sanayi ve Ticaret Ġl Müdürlüğü Tablo 4.38: Manisa İli KSS Bilgileri Adı Toplam Alanı (m 2 ) Dolu İşyeri Sayısı Boş İşyeri Sayısı Toplam İşyeri Sayısı Doluluk Oranı (%) Mevcut İstihdam Kenan Evren KSS Deri Sanayicileri KSS Ahmetli KSS Madeni Sanatkarlar. KSS Marangoz ve Mobil.KSS AlaĢehir KSS Demirci KSS I. Kısım Demirci KSS II. Kısım Kırkağaç KSS KöprübaĢı KSS Kula KSS Salihli KSS I. ve II. Kısım Sarıgöl KSS Soma KSS Turgutlu KSS I. Kısım Turgutlu KSS II. Kısım Toplam Kaynak: Manisa Sanayi ve Ticaret Ġl Müdürlüğü TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 4: SANAYİ VE AR&GE Sayfa 181 / 409

183 Tablo 4.39: Uşak İli KSS Bilgileri Toplam Adı Alanı (m 2 ) Dolu İşyeri Sayısı Boş İşyeri Sayısı Toplam İşyeri Sayısı Doluluk Oranı (%) Mevcut İstihdam Banaz KSS Bir Eylül KSS Sivaslı KSS Toplam Kaynak: UĢak Sanayi ve Ticaret Ġl Müdürlüğü Küçük ve Orta Ölçekteki İşletmeleri Geliştime ve Destekleme İdaresi Başkanlığı (KOSGEB) Veri Tabanına Kayıtlı KOBİ ler Afyonkarahisar ilindeki KOBĠ etkinliğine iģaret eden ve KOSGEB veri tabanında yer alan iģletmelerin ilçelere göre dağılımını gösteren Tablo 4.40 a göre, Afyonkarahisar da KOSGEB e kayıtlı KOBĠ mevcuttur. Söz konusu KOBĠ lerin %53,94 ü Merkez ilçede toplanmıģtır. Merkez ilçe haricinde 100 ve üzerinde KOBĠ nin faaliyet gösterdiği ilçeler ise Bolvadin, Ġscehisar, Sandıklı, Dinar ve Emirdağ ilçeleridir. Tablo 4.40: 2010 Yılı Afyonkarahisar İlinde Faaliyet Gösteren KOSGEB e Kayıtlı İşletmeler İlçe Kayıtlı Firma Oran (%) Merkez ,94 BaĢmakçı 31 1,39 Bayat 15 0,67 Bolvadin 169 7,57 Çay 60 2,69 Çobanlar 19 0,85 Dazkırı 18 0,81 Dinar 134 6,00 Emirdağ 127 5,69 Evciler 7 0,31 Hocalar 18 0,81 Ġhsaniye 26 1,16 Ġscehisar 154 6,90 Sandıklı 134 6,00 Sincanlı 39 1,75 ġuhut 51 2,28 Sultandağı 26 1,16 Toplam ,00 Kaynak: KOSGEB EskiĢehir Hizmet Merkezi Müdürlüğü Kütahya ili içerisinde KOSGEB e kayıtlı firmaların ilçeler bazında dağılımı Tablo 4.41 de verilmiģtir. Toplam iģletmenin %45,95 inin Merkez ilçede faaliyet gösterdiği görülmektedir. Merkez ilçeyi ise 368 iģletme ile TavĢanlı, 187 iģletme ile Simav ve 178 iģletme ile Gediz ilçeleri takip etmektedir. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 4: SANAYİ VE AR&GE Sayfa 182 / 409

184 Tablo 4.41: 2010 Yılı Kütahya İlinde Faaliyet Gösteren KOSGEB e Kayıtlı İşletmeler İlçe Kayıtlı Firma Oran (%) Merkez ,95 AltıntaĢ 36 2,07 Aslanapa 12 0,69 Çavdarhisar 4 0,23 Domaniç 14 0,81 Dumlupınar 2 0,12 Emet 31 1,78 Gediz ,24 Hisarcık 97 5,58 Pazarlar 4 0,23 Simav ,75 ġaphane 7 0,40 TavĢanlı ,16 Toplam ,00 Kaynak: KOSGEB Kütahya Hizmet Merkezi Müdürlüğü Manisa ili sınırları içerisinde KOSGEB e kayıtlı firmanın %28,27 si Merkez ilçede faaliyet göstermektedir. Bu da TR33 Bölgesi ndeki diğer illere kıyasla Merkez ilçede yoğunlaģmanın daha düģük olduğunu göstermektedir. Tablo 4.42 incelendiğinde, Salihli ve Akhisar da önemli sayıda KOBĠ faaliyeti görülmekle birlikte Turgutlu, Kulu, Soma, AlaĢehir ve Demirci ilçelerinde de önemli miktarda KOBĠ iģletmesinin bulunduğu görülmektedir. Tablo 4.42: 2010 Yılı Manisa İlinde Faaliyet Gösteren KOSGEB e Kayıtlı İşletmeler İlçe Kayıtlı Firma Oran (%) Merkez ,27 Ahmetli 72 1,45 Akhisar ,40 AlaĢehir 275 5,54 Demirci 213 4,29 Gölmarmara 21 0,42 Gördes 84 1,69 Kırkağaç 62 1,25 KöprübaĢı 28 0,56 Kula 368 7,41 Salihli ,20 Sarıgöl 39 0,79 Saruhanlı 128 2,58 Selendi 116 2,34 Soma 362 7,29 Turgutlu 474 9,54 Toplam ,00 Kaynak: KOSGEB Manisa Hizmet Merkezi Müdürlüğü Tablo 4.43 te sunulan UĢak ilinde faaliyet gösteren KOSGEB e kayıtlı KOBĠ lere iliģkin veriler incelendiğinde Merkez ilçede %70,48 lik bir yoğunlaģma görülmektedir ki, bu da TR33 Bölgesi illeri içerisinde Merkez ilçedeki en fazla yoğunlaģmaya iģaret etmektedir. KOBĠ sayıları bakımından Merkez ilçeden sonra sırasıyla Banaz, EĢme, Sivaslı, Karahallı ve Ulubey ilçeleri gelmektedir. Tablo 4.43: 2010 Yılı Uşak İlinde Faaliyet Gösteren KOSGEB e Kayıtlı İşletmeler İlçe Kayıtlı Firma Oran (%) Merkez ,48 Banaz ,91 EĢme 179 7,73 Karahallı 70 3,02 Sivaslı 110 4,75 Ulubey 49 2,11 Toplam ,00 Kaynak: KOSGEB Denizli Hizmet Merkezi Müdürlüğü TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 4: SANAYİ VE AR&GE Sayfa 183 / 409

185 İhracat Performansı TÜĠK tarafından yayınlanan yıllık ihracat ve ithalat rakamları Mevcut Durum Raporunun Ekonomi ve Ticaret baģlıklı bölümünde sunulmuģtur. Bu bölümde ise Türkiye Ġhracatçılar Meclisi (TĠM) in yayınladığı ihracat rakamları değerlendirilerek, sanayinin ihracat içerisindeki ağırlığı ve genel olarak illerin ihraç potansiyeli gözden geçirilecektir. Tablo 4.44: Yıllar İtibarıyla Afyonkarahisar İli Faaliyet Kollarına Göre İhracat Faaliyet Kolu 2007 Yılı 2008 Yılı 2009 Yılı Tutar (USD) Oran (%) Tutar (USD) Oran (%) Tutar (USD) Oran (%) I. Tarım , , ,23 A. Bitkisel Ürünler , , ,44 Tahıl, Bakliyat, Yağlı Tohumlar ve Mamulleri , , ,77 YaĢ Meyve ve Sebze , , ,01 Meyve Sebze Mamulleri , , ,23 Kuru Meyve ve Mamulleri , , ,43 Fındık ve Mamulleri 800 0, , ,00 Zeytin ve Zeytinyağı , ,01 0 0,00 Tütün 0 0,00 0 0,00 0 0,00 Kesme Çiçek 344 0, , ,00 B. Hayvansal Ürünler , , ,33 Su Ürünleri ve Hayvansal Mamuller C. Ağaç ve Orman Ürünleri Ağaç Mamulleri ve Orman Ürünleri , , , , , , , , ,46 II. Sanayi , , ,72 A. Tarıma Dayalı ĠĢlenmiĢ Ürünler , , ,17 Tekstil ve Hammaddeleri , , ,07 Deri ve Deri Mamulleri , , ,09 Halı , , ,01 B. Kimyevi Maddeler ve Mamülleri Kimyevi Maddeler ve Mamulleri , , , , , ,18 C. Sanayi Mamulleri , , ,37 Hazırgiyim ve Konfeksiyon TaĢıt Araçları ve Yan Sanayi Elektrik- Elektronik,Makine ve BiliĢim , , , , , , , , ,19 Makine ve Aksamları , , ,06 Demir ve Demir DıĢı Metaller , , ,16 Demir Çelik Ürünleri , , ,65 Çimento ve Toprak Ürünleri , , ,87 III. Madencilik , , ,04 Madencilik Ürünleri , , ,04 Toplam , , ,00 Kaynak: TĠM TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 4: SANAYİ VE AR&GE Sayfa 184 / 409

186 Afyonkarahisar ili ihracat verileri Tablo 4.44 te sunulmuģtur yılında 235 milyon USD seviyesine kadar çıkan ihracat, küresel kriz sonrasında 2009 yılı itibarıyla 200 milyon USD seviyesinde kalmıģtır. 200 milyon USD lik ihracatın %58 ini madencilik teģkil ederken, %28 ini tarım ve %14 ünü ise sanayi teģkil etmiģtir. Madene dayalı ihracatın değeri 2009 yılı için 116 milyon USD dir. Sanayi ihracatı içerisinde ise her biri ayrı ayrı 8,3 milyon USD lik ihracat rakamlarıyla kimyevi maddeler ve mamulleri ihracatı ile demir ve demir dıģı metaller ihracatı ön plana çıkmıģtır. Makine ihracatı 4,1 milyon USD düzeyinde gerçekleģmiģtir. Tablo 4.45: Yıllar İtibarıyla Kütahya İli Faaliyet Kollarına Göre İhracat Faaliyet Kolu 2007 Yılı 2008 Yılı 2009 Yılı Tutar (USD) Oran (%) Tutar (USD) Oran (%) Tutar (USD) I. Tarım , , ,00 A. Bitkisel Ürünler , , ,47 Tahıl, Bakliyat, Yağlı Tohumlar ve Mamulleri Oran (%) 0 0, , ,26 YaĢ Meyve ve Sebze 0 0, ,00 0 0,00 Meyve Sebze Mamulleri , , ,15 Kuru Meyve ve Mamulleri , , ,06 B. Hayvansal Ürünler 0 0,00 0 0, ,12 Su Ürünleri ve Hayvansal Mamuller C. Ağaç ve Orman Ürünleri Ağaç Mamulleri ve Orman Ürünleri 0 0,00 0 0, , , , , , , ,41 II. Sanayi , , ,01 A. Tarıma Dayalı ĠĢlenmiĢ Ürünler , , ,19 Tekstil ve Hammaddeleri , , ,17 Deri ve Deri Mamulleri 278 0, , ,00 Halı , , ,02 B. Kimyevi Maddeler ve Mamulleri Kimyevi Maddeler ve Mamulleri , , , , , ,29 C. Sanayi Mamulleri , , ,52 Hazır Giyim ve Konfeksiyon TaĢıt Araçları ve Yan Sanayi Elektrik-Elektronik, Makine ve BiliĢim 382 0, , , ,00 0 0, , , , ,00 Makine ve Aksamları , , ,10 Demir ve Demir DıĢı Metaller , , ,53 Demir Çelik Ürünleri , , ,69 Çimento ve Toprak Ürünleri Değerli Maden ve Mücevherat , , , ,00 0 0,00 0 0,00 Diğer Sanayi Ürünleri 0 0, , ,00 III. Madencilik , , ,00 Toplam İhracat (USD) , , ,00 Kaynak: TĠM TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 4: SANAYİ VE AR&GE Sayfa 185 / 409

187 TĠM verilerine göre Kütahya ili ihracatı Tablo 4.45 te görüldüğü üzere 2009 yılı için 132,6 milyon USD olarak gerçekleģmiģtir. Söz konusu ihracatın %86 sı sanayi sektörü tarafından karģılanmıģtır. Madenciliğin payı %13 seviyesinde gerçekleģirken, 1,3 milyon USD lik tarım ihracatının toplam ihracata oranı sadece %1 olmuģtur. 114 milyon USD lik sanayi ihracatının 107,9 milyon USD lik kısmını, baģka bir ifadeyle ilin toplam ihracatının %81,4 ünü seramik sektörünü de kapsayan çimento ve toprak ürünleri sektörü oluģturmuģtur. Bu da Kütahya ihracatının sadece bir sektörde yoğunlaģtığını göstermektedir. 17 milyon USD lik madencilik ihracatının yanında, 1 milyon USD rakamının üzerine yalnızca 3 milyon USD lik ihracat gerçekleģtiren kimyevi maddeler sektörü ve 1 milyon USD lik ihracat gerçekleģtiren hazır giyim ve konfeksiyon sektörleri geçebilmiģtir. Tablo 4.46: Yıllar İtibarıyla Manisa İli Faaliyet Kollarına Göre İhracat 2007 Yılı 2008 Yılı 2009 Yılı Faaliyet Kolu Tutar (USD) Oran (%) Tutar (USD) Oran (%) Tutar (USD) I. Tarım , , ,42 Oran (%) A. Bitkisel Ürünler , , ,05 Tahıl, Bakliyat, Yağlı Tohumlar ve Mamulleri , , ,41 YaĢ Meyve ve Sebze , , ,14 Meyve Sebze Mamulleri , , ,32 Kuru Meyve ve Mamulleri , , ,53 Fındık ve Mamulleri , , ,01 Zeytin ve Zeytinyağı , , ,59 Kesme Çiçek , , ,05 B. Hayvansal Ürünler , , ,22 Su Ürünleri ve Hayvansal Mamuller , , ,22 C. Ağaç ve Orman Ürünleri , , ,14 Ağaç Mamulleri ve Orman Ürünleri , , ,14 II. Sanayi , , ,41 A.Tarıma Dayalı ĠĢlenmiĢ Ürünler , , ,46 Tekstil ve Hammaddeleri , , ,27 Deri ve Deri Mamulleri , , ,14 Halı , , ,05 B. Kimyevi Maddeler ve Mamulleri , , ,81 Kimyevi Maddeler ve Mamulleri , , ,81 C. Sanayi Mamulleri , , ,14 Hazır Giyim ve Konfeksiyon , , ,12 TaĢıt Araçları ve Yan Sanayi , , ,99 Elektrik-Elektronik, Makine ve BiliĢim , , ,49 Makine ve Aksamları , , ,57 Demir ve Demir DıĢı Metaller , , ,20 Demir Çelik Ürünleri , , ,32 Çimento ve Toprak Ürünleri , , ,44 Değerli Maden ve Mücevherat , , ,01 Diğer Sanayi Ürünleri , , ,00 III. Madencilik , , ,18 Madencilik Ürünleri , , ,18 Toplam İhracat (USD) Kaynak: TĠM TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 4: SANAYİ VE AR&GE Sayfa 186 / 409

188 TR33 Bölgesi içerisinde Manisa ilindeki geliģmiģ ve teknoloji odaklı sanayi yapısı ihracat verilerine de yansımakta ve Bölge nin diğer illerinden farklılık göstermektedir. Diğer üç ilde toplam ihracat 200 milyon USD ve altında yer alırken, Manisa ilinde 2009 yılı ihracatı 3,1 milyar USD düzeyinde gerçekleģmiģtir. Söz konusu ihracatın %88,4 üne tekabül eden 2,7 milyar USD si sanayi alanından gelmektedir. Sanayiye dayalı ihracatın 2,2 milyar USD sini, baģka bir ifadeyle toplam ihracatın %70 ini televizyon ve beyaz eģya gibi ürünleri içine alan elektrik, elektronik, makine ve biliģim sektörü karģılamaktadır. 100 milyon USD nin üzerinde ihracat yapan iki sektör 267 milyon USD ile makine ve 124 milyon USD ile taģıt araçları ve yan sanayi sektörleridir. Manisa ili tarım ihracatı 356,8 milyon USD gibi toplam ihracatın %11,4 ünü oluģturacak Ģekilde önemli bir düzeyde gerçekleģirken, maden ihracatı toplam ihracatın sadece %0,18 ini oluģturmaktadır. Tablo 4.47: Yıllar İtibarıyla Uşak İli Faaliyet Kollarına Göre İhracat Faaliyet Kolu 2007 Yılı 2008 Yılı 2009 Yılı Tutar (USD) Oran (%) Tutar (USD) Oran (%) Tutar (USD) I.Tarım , , ,79 A. Bitkisel Ürünler , , ,48 Tahıl, Bakliyat,Yağlı Tohumlar ve Mamulleri Oran (%) , , ,05 YaĢ Meyve ve Sebze , , ,01 Meyve Sebze Mamulleri , , ,91 Kuru Meyve ve Mamulleri , , ,14 Kesme Çiçek , , ,37 B. Hayvansal Ürünler 0 0,00 0 0, ,00 Su Ürünleri ve Hayvansal Mamuller 0 0,00 0 0, ,00 C. Ağaç ve Orman Ürünleri , , ,32 Ağaç Mamulleri ve Orman Ürünleri , , ,32 II. Sanayi , , ,87 A. Tarıma Dayalı ĠĢlenmiĢ Ürünler , , ,18 Tekstil ve Hammaddeleri , , ,70 Deri ve Deri Mamulleri , , ,25 Halı , , ,23 B. Kimyevi Maddeler ve Mamulleri , , ,93 Kimyevi Maddeler ve Mamulleri , , ,93 C. Sanayi Mamulleri , , ,75 Hazır Giyim ve Konfeksiyon , , ,89 TaĢıt Araçları ve Yan Sanayi , , ,01 Elektrik-Elektronik, Makine ve BiliĢim , , ,04 Makine ve Aksamları , , ,82 Demir ve Demir DıĢı Metaller , , ,46 Demir Çelik Ürünleri , , ,14 Çimento ve Toprak Ürünleri , , ,40 Diğer Sanayi Ürünleri 0 0,00 0 0, ,00 III. Madencilik , , ,34 Madencilik Ürünleri , , ,34 Toplam İhracat (USD) Kaynak: TĠM TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 4: SANAYİ VE AR&GE Sayfa 187 / 409

189 UĢak ili 2009 yılı ihracatı 92 milyon USD olarak gerçekleģmiģtir. Küresel kriz öncesi ihracat rakamının 108 milyon USD seviyesinde olduğu görülmektedir. Toplam ihracatın %67 sine karģılık gelen 62,6 milyon USD lik ihracatın tekstil ve hammaddeleri ile hazır giyim ve konfeksiyon sektörlerinden geldiği görülmektedir. Deri ve deri mamulleri sektöründe 3 milyon USD lik bir ihracat görülmektedir. Bunların dıģında 17 milyon USD lik çimento ve toprak ürünleri ihracatı il için önemli bir ihracat alanını oluģturmuģtur. Sanayinin toplam ihracata oranı %93,8 seviyesindedir Araştırma-Geliştirme (Ar-Ge) & İnovasyon Ar-Ge Oluşumları Ar-Ge faaliyetleri kapsamında ortaya çıkan değiģik oluģumlar aģağıda sıralanmıģtır. 1.) ĠĢ GeliĢtirme Merkezleri (ĠġGEM) 2.) Teknoloji GeliĢtirme Merkezleri (TEKMER) 3.) Teknoloji GeliĢtirme Bölgeleri (TEKNOPARK) 4.) Yenilik Aktarma Merkezleri (IRC) TÜBĠTAK Türkiye de Ar-Ge ve diğer bilimsel araģtırma ve faaliyetlerinin geliģimi için öncü kurum niteliğindedir. TÜBĠTAK ayrıca Türkiye de Avrupa Komisyonu tarafından bilimsel baģlıklar altında açılan çerçeve programlarının uygulanmasından sorumlu kurumdur. AB nin bilimsel altyapının geliģtirilmesi açısından ortaya koymuģ olduğu bir diğer oluģum IRC Ağı olmuģtur (Prof. Dr. Fazilet Vardar SUKAN, Uluslararası Teknoloji Birliği, Bu ağ içerisinde günümüzde 33 ülkeden toplam 72 adet IRC bulunmaktadır yılının Nisan ayında Türkiye söz konusu ağa katılmıģtır. Hâlihazırda Türkiye de 2 adet IRC bulunmaktadır. Merkez ofisi, Ege Üniversitesi Bilim Teknoloji Uygulama ve AraĢtırma Merkezi bünyesinde bulunan IRC-EGE, Ġzmir, Manisa, Muğla, Balıkesir, Denizli, Antalya, Mersin, Burdur, Isparta, Aydın, UĢak, Afyonkarahisar, Kütahya ve Çanakkale illerine; IRC-Anatolia ise Ankara merkezli olarak Ġç Anadolu ve Adana Bölgesi ne hizmet vermektedir. Söz konusu merkezlerin faaliyetleri arasında teknolojik denetim, proje pazarı bulma ve ortak arama yer almaktadır. Ar-Ge ye faaliyetleri kapsamındaki diğer bir oluģum üniversite-sanayi iģbirliğine yönelik olarak kurulan ticari Ģirketler olmuģtur. Bu Ģirketlerin çoğu o üniversitede çalıģan öğretim üyelerinin görev aldığı ve sanayi ile iģbirliği içerisindeki kurumlardır Teknoloji Geliştirme Bölgeleri Günümüzde teknoloji geliģtirme bölgeleri olarak bilinen ve teknokent, teknopark gibi değiģik isimler alabilen oluģumların geçmiģi, 1950'li yıllarda ABD'de sanayi yoğun bölgelerde üniversite-sanayi iģbirliğini geliģtirmek amacıyla üniversitelerin çevresinde kurulan Science Park tipi merkezlere kadar dayandırılabilir (Y. Kimya Müh. Tezer Oktay, Makine Mühendisleri Odası, Avrupa ülkelerinde ise 1980'li yılların baģlarında görülen hızlı teknolojik geliģimin bir sonucu olarak bu tür merkezler kurulmaya baģlamıģtır. Türkiye de ise teknopark kavramı 1990 ların ortasında geliģmeye baģlamıģtır. Teknoparklar, 4691 sayılı Teknoloji GeliĢtirme Bölgeleri Kanunu ile düzenlenirler. Türkiye de Nisan 2010 tarihi itibarıyla 38 adet teknopark bulunmaktadır. Teknoparkların yıllara göre sayısı Grafik 4.2 de görülmektedir. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 4: SANAYİ VE AR&GE Sayfa 188 / 409

190 Ar-Ge İnsan Kaynağı TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Grafik 4.2: Yıllar İtibarıyla Türkiye de Teknoloji Geliştirme Bölgeleri Sayısı Kaynak: Sanayi ve Ticaret Bakanlığı TR33 Bölgesi nde hâlihazırda aktif teknoloji geliģtirme bölgesi bulunmamaktadır. TR33 Bölgesi nde yalnızca Kütahya da tarih ve sayılı Resmi Gazete ilanı ile tüzel kiģilik kazanmıģ olan Kütahya Dumlupınar Tasarım Teknoloji GeliĢtirme Bölgesi bulunmakta olup bu merkez henüz faaliyette değildir. Altyapı çalıģmaları devam etmekte olan, teknoloji geliģtirme bölgesinin kurucu Ģirketine Dumlupınar Üniversitesi, DPÜ Vakfı, Kütahya, Gediz, Simav, TavĢanlı Ticaret ve Sanayi Odaları, 1. ve 2. OSB ile TavĢanlı OSB nin kurucu ortak olması kararlaģtırılmıģtır Ar-Ge Göstergeleri Türkiye de çalıģan kiģi baģına düģen araģtırmacı sayısı Grafik 4.3 de verilmiģtir. Ar-Ge ve araģtırmacı sayısındaki artıģta 2002 yılından sonra yeni bir ivme yaģandığı görülmektedir yılı itibarıyla çalıģan kiģi baģına düģen tam zaman eģdeğer (TZE) Ar-Ge personel sayısı 31,7 ye, araģtırmacı sayısı da 24,9 a ulaģmıģtır TZE Ar-Ge Personeli 10,50 11,00 12,50 12,90 13,60 18,10 20,40 24,50 26,70 30,60 31,70 TZE AraĢtırmacı 8,70 9,10 10,70 10,60 11,30 15,40 17,30 19,50 20,90 24,00 24,90 Grafik 4.3: Yıllar İtibarıyla Türkiye de Çalışan Kişi Başına Düşen Ar-Ge İnsan Kaynağı Kaynak: TÜBĠTAK Tablo 4.48 de ise TÜBĠTAK ın üniversitelere verdiği Ar-Ge destek miktarlarının yıllara göre değiģimi verilmiģtir yılı içerisinde projenin yürürlükte olduğu TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 4: SANAYİ VE AR&GE Sayfa 189 / 409

191 görülmektedir. Proje baģına ortalama yıllık harcamanın TL, toplam yıllık harcamanın ise 135,7 milyon TL olduğu belirtilmektedir. Tablo 4.48: TÜBİTAK Tarafından Üniversitelere Verilen Ar-Ge Destek Miktarları Yürürlükteki Ortalama Yürürlükte Yıllık Projelerin Proje Sonuçlanan Yıl Olan Proje Harcama Destek Bütçeleri Bütçesi Proje Sayısı Sayısı (TL)* (TL)* (TL)** Proje Başına Ortalama Yıllık Harcama (TL)** ,2 16, ,8 6, ,9 18, ,0 8, ,1 23, ,5 9, ,1 27, ,8 8, ,6 30, ,8 10, ,5 78, ,2 34, ,3 108, ,1 51, ,5 147, ,2 44, ,5 155, ,2 50, ,7 153, ,7 50,1 * Milyon TL ** Bin TL Kaynak: TÜBĠTAK TR33 Bölgesi nde bulunan üniversitelerce TÜBĠTAK a önerilen ve desteklenen projelere iliģkin yapılan harcamalar Tablo 4.49 da görülmektedir yılında TR33 Bölgesi nde bulunan üniversiteler tarafından TÜBĠTAK a 86 proje önerilmiģ, 18 i kabul edilmiģ ve TL harcama yapılmıģtır yılında ise Bölge üniversiteleri tarafından 131 proje önerilmesine rağmen, bunların 13 ü TL ile desteklenmiģtir. TR33 Bölgesi nde bulunan üniversiteler arasında 2007 yılında en çok desteklenen proje sayısı ve harcaması Afyon Kocatepe Üniversitesi ne ait olup desteklenen proje sayısı 8 ve harcama tutarı da TL dir yılı içerisinde ise desteklenen en çok proje sayısı Celal Bayar Üniversitesi ne ait olup desteklenen 6 proje için TL harcama yapılmıģtır yılında Celal Bayar Üniversitesi ni sırasıyla Afyon Kocatepe, Dumlupınar ve UĢak Üniversiteleri takip etmektedir. Bu sıralamada UĢak Üniversitesi nin göreceli olarak genç bir üniversite olduğunu göz önünde bulundurmak gerekmektedir. Tablo 4.49: TR33 Bölgesi Üniversiteleri Tarafından TÜBİTAK a Sunulan Projeler TR33 Bölgesi Üniversiteleri Afyon Kocatepe Üniversitesi Celal Bayar Üniversitesi Dumlupınar Üniversitesi Önerilen Proje (Adet) Desteklenen Proje (Adet) Harcama (TL) Önerilen Proje (Adet) Desteklenen Proje (Adet) Harcama (TL) UĢak Üniversitesi Toplam Kaynak: TÜBĠTAK İnovasyon Göstergeleri Avrupa Komisyonu, ülkelerin inovasyona yönelik performanslarını European Innovation Scoreboard isimli bir çalıģma ile değerlendirmekte ve yayınlamaktadır yılı raporuna göre Türkiye, AB inovasyon değerlendirme figürlerinde AB ortalamasının gerisindedir. Fakat geliģme oranı AB nin üç katıdır. Temel inovasyon göstergeleri olarak da bir ülkedeki endüstriyel tasarım, patent ve marka tescilleri alınmaktadır. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 4: SANAYİ VE AR&GE Sayfa 190 / 409

192 Türkiye de yılları arasında gerçekleģen endüstriyel tasarım tescilleri Tablo 4.50 de özetlenmiģtir. Türkiye deki toplam endüstriyel tasarım tescil sayısı yıllara göre artan bir trend izleyerek 2009 yılında olarak gerçekleģmiģtir. Bunun yalnızca 128 tanesi TR33 Bölgesi nde gerçekleģirken, Kütahya nın 60 tescille en fazla tescili gerçekleģtiren il olduğu görülmektedir. Kütahya yı Manisa 43 tescille takip etmektedir. Tablo 4.50: Türkiye ve TR33 Bölgesi nde Endüstriyel Tasarım Tescillerinin Yıllara Göre Dağılımı Afyonkarahisar Kütahya Manisa UĢak TR33 Bölgesi Türkiye TR33 Bölgesi / Türkiye 2,86 1,97 1,63 1,49 2,13 3,14 2,21 2,19 2,49 2,38 (%) Kaynak: Türk Patent Enstitüsü (TPE) Tablo 4.51 de ise marka tescillerine iliģkin veriler sunulmuģtur yılı içerisinde marka tescili gerçekleģmiģ olup bunlardan 607 si TR33 Bölgesi menģelidir. Marka tescil sayılarında 291 marka ile Manisa ili 2009 yılında TR33 Bölgesi içinde en fazla marka yaratan il olarak göze çarpmaktadır yılında Afyonkarahisar ve Kütahya illerindeki marka tescil sayıları birbirlerine yakın seviyelerdedir. Tablo 4.51: Türkiye ve TR33 Bölgesi nde Marka Tescillerinin Yıllara Göre Dağılımı Afyonkarahisar Kütahya Manisa UĢak TR33 Bölgesi Türkiye TR33 Bölgesi / Türkiye (%) Kaynak: TPE 3,11 2,05 1,31 1,68 1,44 1,98 2,17 2,03 1,66 1,47 En değerli inovasyon göstergesi olan patent sayıları Tablo 4.52 te verilmiģtir yılı içerisinde Türkiye de tescillenen toplam 456 patentin 23 ü TR33 Bölgesi kaynaklıdır. Bu 23 patentin ise 21 i tek baģına Manisa iline aittir. Afyonkarahisar ve Kütahya dan ise 2009 yılında birer patent tescili söz konusudur. Tablo 4.52: Türkiye ve TR33 Bölgesi nde Patent Tescillerinin Yıllara Göre Dağılımı Afyonkarahisar Kütahya Manisa UĢak TR33 Bölgesi Türkiye TR33 Bölgesi / Türkiye (%) 4,35 5,26 4,11 3,26 4,41 2,13 4,92 1,58 2,08 5,04 Kaynak: TPE TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 4: SANAYİ VE AR&GE Sayfa 191 / 409

193 BÖLÜM 5: ENERJİ VE MADEN 5.1. Enerji Giriş Dünyadaki nüfus artıģı, sanayileģme ve kentleģme, doğal kaynaklara ve enerjiye olan talebi artırırken, bir takım sorunları da beraberinde getirmektedir. Bu sorunların içerisinde en önemlilerinden biri mevcut enerji kaynaklarının verimli kullanılması ve arz güvenliğinin sağlanması iken diğer bir sorun da artan tüketimi karģılayacak alternatif kaynakların bulunması ve insanlığın kullanımına sunulmasıdır Birincil Enerji Kaynak Üretimi ve Tüketimi 2008 yılı sonu itibarıyla dünyadaki toplam ve kiģi baģı birincil enerji kaynak tüketimi sırasıyla ,9 milyon ton eģdeğeri petrol (MTEP) ve 1,68 ton eģdeğeri petrol (TEP) olarak gerçekleģmiģtir [British Petroleum (BP) Statistical Review of World Energy, Haziran 2009, sayfa 40]. Enerji tüketiminde en yüksek pay %34,8 le petrol, %29,2 ile kömür, %24,1 ile doğal gaza aittir. Tablo 5.1: 2008 Yılı Sonu İtibarıyla Dünya Genelinde ve Önemli Topluluklar Tarafından Üretilen ve Tüketilen Enerji Değerleri (MTEP) Üretim Petrol Doğal Gaz Kömür Nükleer Hidroelektrik Toplam Dünya 3.928, , ,9 619,7 717, ,9 AB 105,9 171,3 171,5 212,7 70,6 732,0 OECD 864, , ,5 515,7 288, ,5 Tüketim Dünya 3.927, , ,7 619,7 717, ,9 AB 702,6 441,1 301,2 212,7 70, ,2 OECD 2.179, , ,6 515,7 288, ,5 Kaynak: BP Statistical Review of World Energy, Haziran 2009 Yapılan projeksiyon çalıģmalarına göre, 2030 yılında dünya enerji talebinin 2007 yılına göre %40 daha fazla olacağı tahmin edilmektedir. Bu artıģın, özellikle Çin ve Hindistan gibi ekonomik büyüme oranları yüksek ve hızlı nüfus artıģına sahip ülkelerden kaynaklanacağı öngörülmektedir yılında en büyük enerji tüketicilerinin sırasıyla Çin, ABD, AB ve Hindistan olması beklenmektedir. Enerjideki bu talep artıģının sürdürülebilir koģullarda karģılanabilmesi için 2008 değerleriyle yaklaģık 25,6 trilyon USD yatırıma ihtiyaç duyulduğu hesaplanmaktadır [Elektrik Üretim A.ġ. (EÜAġ), Elektrik Üretim Sektör Raporu, 2009, sayfa 2]. Projeksiyonlara göre, dünya enerji tüketiminde en hızlı artıģ yıllık %2 ile hidrolik-dıģı yenilenebilir enerji kaynakları ve yıllık %1,9 ile kömürde olacaktır. Yüksek petrol ve doğal gaz fiyatlarının, yenilenebilir enerji kaynakları ve kömüre olan talebi arttıracağı tahmin edilmektedir. Sera gazı emisyonlarını azaltmaya veya sınırlamaya yönelik mevzuatların ya da uluslararası anlaģmaların yürürlüğe girmemesi durumunda, pahalı yakıtların yerine kömürün tercih edileceği tahmin edilmektedir. Yapılan araģtırmalara göre, petrol rezervlerinin 41, doğal gaz rezervlerinin 60 ve kömür rezervlerinin de 122 yıllık ömre sahip olduğu tahmin edilmektedir (EÜAġ, Elektrik Üretim Sektör Raporu, 2009, sayfa 3-4). TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 5: ENERJİ VE MADEN Sayfa 192 / 409

194 2008 yılı sonu itibarıyla Türkiye deki birincil enerji arzı 106 MTEP i aģmıģ olup kiģi baģı tüketim ise 1,4 TEP düzeyinde olmuģtur. Toplam enerji arzının %32 si doğal gazdan, %29,9 u petrolden, %29,5 i kömür ve %8,6 sı hidrolik dahil yenilenebilir enerji kaynaklarından karģılanmıģtır. Türkiye, enerji kaynakları açısından net ithalatçı bir ülke durumunda olup 2009 yılı enerji arzının %74 ü ithalat ile karģılanmıģtır (EÜAġ, Elektrik Üretim Sektör Raporu, sayfa 6) yılı sonu itibarıyla birincil enerji üretimi ise 29 MTEP olarak gerçekleģmiģtir [Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı (ETKB), 2008 Yılı Genel Enerji Dengesi]. Türkiye nin birincil enerji tüketimi 2008 yılındaki 106,5 MTEP ten 2009 yılında 99,4 MTEP e düģerken kiģi baģı enerji tüketimi ise 1,4 TEP ten 1,3 TEP e düģmüģtür [Elektrik Mühendisleri Odası (EMO), Enerji Raporu 2009, sayfa 12]. Tablo 5.2: 2008 Yılı İtibarıyla Türkiye Birincil Enerji Kaynakları Rezerv ve Potansiyelleri Enerji Kaynağı Toplam Potansiyel (Görünür, Muhtemel, Mümkün) TaĢkömürü Linyit Asfaltit Bitümler Ham petrol 1,3 Milyar Ton 8,4 Milyar Ton* 77,5 Milyon Ton 18,5 Milyon Ton 42 Milyon Ton Doğal Gaz 7 Milyar m 3 Hidrolik Jeotermal GüneĢ Rüzgar Biyokütle Nükleer GWh/yıl MW (510 MW elektrik üretimi için uygun) 32,6 MTEP MW 8,6 MTEP 390 Bin ton (Toryum+Tabii uranyum) *Türkiye Kömür ĠĢletmeleri Kurumu (TKĠ) koordinatörlüğünde, teknik olarak Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü (MTA) nın öncülüğünde ve sorumluluğunda, ETĠ Maden, Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı Genel Müdürlüğü (TPAO), EÜAġ, Türkiye TaĢkömürü Kurumu Genel Müdürlüğü (TTK) ve Devlet Su ĠĢleri Genel Müdürlüğü (DSĠ) nin katılımı ile 2005 yılında baģlatılan Linyit Rezervlerimizin GeliĢtirilmesi ve Yeni Sahalarda Linyit Aranması Projesi sonucunda AfĢin-Elbistan Havzası nda ton, Konya Karapınar Havzası nda ton, EskiĢehir Alpu da ton, Trakya havzasında ton, Soma Eynez Havzası nda ton olmak üzere toplam ton rezerv artıģı sağlanmıģ olup 8,3 milyar ton olan toplam linyit rezervimiz 12,3 milyar tona ulaģmıģtır. (Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi, Türkiye Enerji Raporu 2009, Aralık 2009, sayfa 25). Nitekim, MTA nın internet sitesinde 1 ġubat 2010 tarihi itibarıyla güncellemiģ olduğu Türkiye Maden Rezervleri adlı tabloda linyit rezervleri 12 milyar ton olarak belirtilmiģtir ( Kaynak: ETKB, Mavi Kitap, Ankara 2009, sayfa Elektrik Üretimi ve Tüketimi 2007 yılı sonu itibarıyla dünyadaki toplam ve kiģi baģı elektrik tüketimi ise sırasıyla 17,1 trilyon KWh ve KWh olarak gerçekleģmiģtir (TYTDA, Türkiye Enerji Sektörü Raporu, Aralık 2009, sayfa 5). Dünya elektrik üretiminde de enerji piyasasındaki geliģmelere benzer geliģmeler yaģanmaktadır. Uluslararası Enerji Ajansı (IEA) tarafından hazırlanan projeksiyona göre, 2007 yılında 19,8 TWh olan elektrik üretiminin %73,2 lik artıģla 2030 yılında 34,3 TWh ye yükselmesi öngörülmektedir. Bu da tüm dünyadaki elektrik enerjisi kurulu güç kapasitesinin 2030 yılına kadar brüt GW artması demektir. Bu bağlamda, enerji üretimi için yapılması öngörülen 25,6 trilyon USD tutarındaki yatırımın 13,7 trilyon USD nin elektrik sektörüne, 6 trilyon USD nin petrol sektörüne, 5,2 trilyon USD nin doğal gaz sektörüne ve 0,8 trilyon USD nin kömür sektörüne yapılacağı hesaplanmaktadır (EÜAġ, Elektrik Üretim Sektör Raporu, 2009, sayfa 2-3). TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 5: ENERJİ VE MADEN Sayfa 193 / 409

195 2008 yılı sonu itibarıyla Türkiye nin elektrik üretimi kurulu kapasitesi MW olup bu kapasitenin MW ı termik, 364 MW ı rüzgar ve MW ı hidrolik santrallere aittir [Türkiye Elektrik Ġletim A.ġ. (TEĠAġ) APK Dairesi BaĢkanlığı, Türkiye Elektrik Enerjisi 10 Yıllık Üretim Kapasite Projeksiyonu , Haziran 2009, sayfa 16]. Türkiye nin elektrik üretimi kurulu kapasitesi 2009 yılı sonu itibarıyla ,5 MW a ulaģmıģtır. Kurulu kapasitenin yaklaģık %54,2 si MW lık kapasitesiyle bir kamu kuruluģu olan EÜAġ a aittir. Geri kalan kısmın %16,4 ü üretim Ģirketlerine, %13,7 si yapiģlet santrallerine, %8,1 i otoprodüktörlere, %5,5 i yap-iģlet-devret santrallerine, %1,5 i iģletme hakkı devredilen santrallere ve %0,6 sı mobil santrallere aittir. EÜAġ, aynı zamanda 2009 yılı Türkiye elektrik enerjisi üretiminin %46,1 lik kısmını gerçekleģtirmiģtir (EÜAġ, Elektrik Üretim Sektör Raporu, sayfa 9) yılı sonu itibarıyla 194 TWh olan toplam elektrik üretiminin %48,6 sı doğal gazdan, %21,8 si yerli kömürden, %18,5 i hidrolik kaynaklardan, %6,6 sı ithal kömürden, %3,4 ü sıvı yakıtlardan, %0.76 sı rüzgârdan ve %0.34 ü jeotermal ile biyogazdan sağlanmıģtır (EÜAġ, Elektrik Üretim Sektör Raporu, sayfa 7). Türkiye brüt elektrik enerjisi tüketimi 2008 yılında 198,1 milyar KWh olarak gerçekleģirken, 2009 yılında bir önceki yıla göre %2,42 azalarak 193,3 milyar KWh olarak gerçekleģmiģtir (ETKB, TEDAġ verilerine göre Türkiye de kiģi baģına düģen elektrik enerjisi tüketimi 2008 yılında ortalama KWh iken 2009 yılında %4,50 azalarak KWh olarak gerçekleģmiģtir. Yine TEDAġ tan alınan rakamlara göre OECD ülkelerinde kiģi baģı elektrik tüketimi 2006 yılında ortalama KWh iken 2007 yılında KWh dır. TR33 Bölgesi ndeki elektrik dağıtım faaliyetleri Afyonkarahisar, Kütahya ve UĢak illerinde Osmangazi Elektrik Dağıtım A.ġ. tarafından, Manisa da ise Gediz Elektrik Dağıtım A.ġ. tarafından yürütülmektedir. Söz konusu Ģirketlere ait lisans bilgileri Tablo 5.3 te yer almaktadır. Tablo 5.3: TR33 Bölgesi Elektrik Dağıtım Şirketleri ve Lisans Bilgileri Şirket Adı Tesis Yeri Lisans Tarihi Lisans No Lisans Süresi (Yıl) Gediz Elektrik Dağıtım A.ġ. Ġzmir-Manisa ED/874-33/ Osmangazi Elektrik Afyonkarahisar-Bilecik- Dağıtım A.ġ. EskiĢehir-Kütahya-UĢak ED/874-43/ Kaynak: Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu (EPDK), (EriĢim: ) 2009 yılında Türkiye, Ege Bölgesi ve TR33 Bölgesi illerindeki net elektrik tüketiminin kullanım alanlarına iliģkin veriler Tablo 5.4 te verilmektedir. Buna göre, 2009 yılında TR33 Bölgesi illerinde gerçekleģen net elektrik tüketimi MWh dır. Kullanımın sektörel dağılımına bakıldığında, en yüksek tüketimin toplam içerisindeki %43,63 lük pay ile sanayi grubunda gerçekleģtiği, bunu ise %24,66 lık pay ile meskenlerdeki kullanımın izlediği görülmektedir. TR33 Bölgesi elektrik kullanımının sektörel bazda dağılımı, Ege Bölgesi ve Türkiye deki elektrik kullanımı ile paralellik göstermektedir. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 5: ENERJİ VE MADEN Sayfa 194 / 409

196 Tablo 5.4: 2009 Yılında Türkiye, Ege Bölgesi ve TR33 Bölgesi İllerindeki Net Elektrik Tüketiminin Kullanım Alanlarına Göre Dağılımı Tüketim Mesken Ticaret Resmi Sanayi Tarımsal Aydınlatma Toplam (MWh) Daire Sulama Afyonkarahisar , Kütahya , Manisa , UĢak , TR33 Bölgesi , Ege Bölgesi Türkiye Kaynak: TEDAġ, 2009-Türkiye Elektrik Dağıtım ve Tüketim Ġstatistikleri, Ege Bölgesi ve Türkiye ile karģılaģtırmalı olarak verilen TR33 Bölgesi illerindeki kiģi baģı ve toplam elektrik tüketimi ise Tablo 5.5 te gösterilmektedir. TR33 Bölgesi nin elektrik tüketim değerlerine bakıldığı zaman kiģi baģı elektrik tüketiminin Ege Bölgesi ve Türkiye nin altında kaldığı görülmektedir. Ayrıca, TR33 Bölgesi illeri karģılaģtırıldığı zaman kiģi baģı elektrik tüketimi en fazla UĢak ilinde olup bunu sırasıyla Manisa, Kütahya ve Afyonkarahisar illeri takip etmektedir. UĢak ın kiģi baģı elektrik tüketiminin fazla olmasının sebebi diğer illere göre az olan nüfusu ve sanayi sektöründe gerçekleģen yüksek elektrik tüketimidir yılında UĢak ilinde MWh elektrik kullanılmıģ olup bunun %62,04 ü sanayi sektöründe gerçekleģmiģtir yılında TR33 Bölgesi illerinde en yüksek elektrik tüketimi Manisa ilinde gerçekleģmiģ olup MWh ile TR33 Bölgesi tüketiminin %45,37 sine denk gelmektedir. TR33 Bölgesi net elektrik tüketimi, Ege Bölgesi tüketiminin %21,76 sını oluģtururken, Türkiye tüketiminin %3,37 sine teģkil etmektedir. Tablo 5.5: 2009 Yılında Türkiye, Ege Bölgesi ve TR33 Bölgesi İllerinde Kişi Başı ve Toplam Elektrik Tüketimi Tüketim (MWh) Kişi Başı Elektrik Tüketimi Toplam Elektrik Tüketimi TR33 Bölgesi Payı (%) Ege Payı (%) Türkiye Payı (%) Afyonkarahisar 1, ,19% 4,18% 0,65% Kütahya 1, ,01% 4,14% 0,64% Manisa 1, ,37% 9,87% 1,53% UĢak 2, ,42% 3,57% 0,55% TR33 Bölgesi 1, ,00% 21,76% 3,37% Ege Bölgesi 2, ,00% 15,47% Türkiye 2, ,00% Kaynak: 1-) TEDAġ, 2009-Türkiye Elektrik Dağıtım ve Tüketim Ġstatistikleri 2-) TÜĠK, Nüfus Ġstatistikleri ve Projeksiyonlar, yılı sonu itibarıyla Türkiye, Ege Bölgesi ve TR33 Bölgesi illerinin elektrik abone sayıları sektörel bazda Tablo 5.6 da yer almaktadır. Buna göre, TR33 Bölgesi nde abone yer almakta olup TR33 Bölgesi abone sayısı Ege Bölgesi nin %29,28 ine, Türkiye nin ise %4,28 ine tekabül etmektedir. Bölge illeri içerisinde en çok abone ile Manisa ilinde iken sektörel bazda en çok abone ise abone ile mesken grubundadır. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 5: ENERJİ VE MADEN Sayfa 195 / 409

197 Tablo 5.6: 2009 Yılı Sonu İtibarıyla Türkiye, Ege Bölgesi ve TR33 Bölgesi İlleri Sektörel Bazda Elektrik Abone Sayıları Abone Resmi Tarımsal Mesken Ticaret Sanayi Diğer Toplam Merkezi Daire Sulama Afyonkarahisar Kütahya Manisa UĢak TR33 Bölgesi Ege Bölgesi Türkiye Kaynak: TEDAġ, 2009-Türkiye Elektrik Dağıtım ve Tüketim Ġstatistikleri, Istatistiki_Bilgiler.html 2009 yılı sonu itibarıyla TR33 Bölgesi nde yer alan illerdeki elektrik kayıp-kaçak miktar ve oranları il bazında Tablo 5.7 de yer almaktadır. Tablo 5.7 den de görüleceği üzere TR33 Bölgesi nde kayıp-kaçak miktarının en yüksek olduğu il Manisa iken en az olduğu il ise UĢak tır. Bölge illeri içinde kayıp-kaçak oranının en yüksek olduğu il %5,83 ile Afyonkarahisar, en düģük olduğu il ise %4,85 ile Kütahya dır. TR33 Bölgesi ve illerinin 2009 yılı kayıp-kaçak oranları, Türkiye ortalaması (%13,75) ile karģılaģtırıldığında, hem TR33 Bölgesi hem de illerinin kayıp-kaçak oranları, Türkiye kayıp-kaçak oranının bir hayli altındadır. Tablo 5.7: 2009 Yılı TR33 Bölgesi İllerinde Elektrik Kayıp-Kaçak Miktar ve Oranları (%) Afyonkarahisar Kütahya Manisa Uşak TR33 Bölgesi Türkiye Kayıp-Kaçak Miktarı (MWh) Kayıp-Kaçak Oranı* (%) 5,83% 4,85% 5,78% 5,10% 5,50% 13,75% *TEDAġ, 2009-Türkiye Elektrik Dağıtım ve Tüketim Ġstatistikleri verileri kullanılarak elde edilmiģtir. Kaynak: TEDAġ, 2009-Türkiye Elektrik Dağıtım ve Tüketim Ġstatistikleri, Istatistiki_Bilgiler.html Geleneksel Enerji Kaynakları Petrol ve Doğal Gaz Dünya petrol rezervinin 100 milyar tonu (%62) Orta Doğu ülkelerinde, 16,7 milyar tonu (%10) Rusya ve Bağımsız Devletler Topluluğu (BDT) ülkelerinde, 14,9 milyar tonu Afrika'da (%9) bulunmaktadır (ETKB, Türkiye de yaklaģık 300 milyon varil petrol rezervi bulunmakta olup 2008 yılındaki günlük varillik tüketim ile karģılaģtırıldığında rezervlerin çok yetersiz olduğu açıkça ortadadır [Türkiye Yatırım Destek ve Tanıtım Ajansı (TYDTA), Türkiye Enerji Sektörü Raporu, Aralık 2009, sayfa 11]. Türkiye de 2008 yılı sonu itibarıyla petrol ve petrol ürünlerine dayalı termik santrallerimizin kurulu gücü yaklaģık MW olup bu değer toplam kurulu gücümüzün %5,5'ini karģılamaktadır yılında petrole dayalı santrallerden üretilen elektrik enerjisi miktarı GWh'dir (ETKB, Doğal gaz rezervlerinin 73 trilyon metreküpü (%41) Orta Doğu ülkelerinde, 59 trilyon metreküpü (%33) Rusya ve BDT ülkelerinde, 28 trilyon metreküpü (%16) Afrika/Asya Pasifik ülkelerinde bulunmaktadır. Elektrik enerjisi üretiminde doğal gaza dayalı kurulu TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 5: ENERJİ VE MADEN Sayfa 196 / 409

198 gücümüz MW olup bu değer toplam kurulu gücümüzün 32,7'sini karģılamaktadır (ETKB, Türkiye de doğal gaz kullanımı, endüstri, elektrik üretimi ve meskenlerdeki kullanıma bağlı olarak hızla artmaktadır yılında Türkiye de tüketilen 36,8 milyar m 3 doğal gazın %55,5 i elektrik üretiminde, %22,5 i meskenlerde, kalan %22 si ise sanayide kullanılmıģtır (TYDTA, Türkiye Enerji Sektörü Raporu, Aralık 2009, sayfa 12) yılında ise Türkiye doğal gaz tüketimi 35,1 milyar m 3 olarak gerçekleģmiģ ve bunun %52,8 i elektrik üretiminde, %22,2 si meskenlerde ve %25 i ise sanayide kullanılmıģtır (EPDK). TR33 Bölgesi ndeki her ilde doğal gaz altyapısı oluģturulmuģ olup sanayide büyük oranda doğal gaz kullanılmaktadır. Ancak, konut ısıtmasında halen yaygın olarak kömür kullanımı devam etmektedir. Bu durum, TR33 Bölgesi illerinde hava kirliliğine sebep olmaktadır. TR33 Bölgesi nde doğal gaz dağıtımına yetkili EPDK dan lisans almıģ Ģirketler ile ilgili bilgiler Tablo 5.8 de verilmektedir. Tablo 5.8: TR33 Bölgesi nde Doğal Gaz Dağıtımına Yetkili Şirketler Ticaret Unvanı Lisans Türü / Tarih / No Tesis Yeri Afyon Doğal Gaz Dağıtım A.ġ. Çinigaz Doğalgaz Dağıtım A.ġ. Manisa Doğal Gaz Dağıtım A.ġ. UĢak Doğal Gaz Dağıtım A.ġ. Dağıtım Lisansı ( DAG/832-1/132 Dağıtım Lisansı ( DAG/288-6/037) Dağıtımı Lisansı ( DAG/570-15/105) Dağıtım Lisansı ( DAG/475-10/079) Afyonkarahisar Kütahya Manisa UĢak Kaynak: Dağıtım Bölgesi Afyonkarahisar, Bolvadin, Çay ve Dinar Kütahya, Gediz, TavĢanlı, Emet Manisa, Turgutlu ve Akhisar UĢak Lisans Süresi tarihinden itibaren 30 yıl tarihinden itibaren 30 yıl tarihinden itibaren 30 yıl tarihinden itibaren 30 yıl TR33 Bölgesi illerindeki son 3 yıllık doğal gaz kullanım miktarları Tablo 5.9 da verilmektedir. Tablodan da görüleceği üzere Bölge de doğal gaz kullanımının en fazla olduğu il Manisa iken en az kullanımın olduğu il ise Afyonkarahisar dır. Bölge nin doğal gaz kullanım miktarı ise 2009 yılında Türkiye doğal gaz kullanımının yaklaģık %2 sidir. Tablo 5.9: TR33 Bölgesi İlleri Son 3 Yıllık Doğal Gaz Kullanım Miktarları (m 3 ) Afyonkarahisar Kütahya Manisa UĢak TR33 Bölgesi Türkiye Kaynak: EPDK Kömür ve Linyit Dünya kömür rezervi yaklaģık 826 milyar ton olup 70 den fazla ülkede bulunmaktadır. En büyük rezerv miktarları 238 milyar ton ile ABD, 157 milyar ton ile Rusya ve 114 milyar ton ile Çin de bulunmaktadır (TKĠ, Kömür (Linyit) Sektör Raporu 2009, Ankara 2010, sayfa 4). TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 5: ENERJİ VE MADEN Sayfa 197 / 409

199 Bölgesel olarak bakıldığında ise dünya kömür rezervlerinin 297 trilyon tonu (%32) Asya Pasifik ülkelerinde, 254 trilyon tonu (%28) Kuzey Amerika ülkelerinde, 222 trilyon tonu (%24) Rusya ve BDT ülkelerinde bulunmaktadır (ETKB, Dünya kömür üretimi 2008 yılında 6,8 milyar ton olarak gerçekleģirken, kömür tüketimi ise 3,3 milyar TEP olarak gerçekleģmiģtir. Dünya kömür üretimin yaklaģık %70 i elektrik üretimi amacıyla kullanılırken, diğer kullanım alanları ise ısınma, demir-çelik ve çimento sektörleridir (TKĠ, Kömür (Linyit) Sektör Raporu 2009, Ankara 2010, sayfa 5-6). Türkiye nin petrol ve doğal gazdaki ithalata bağımlılığı, kömürde de kendini göstermektedir. TKĠ, Türkiye de tekel konumundadır yılı sonu itibarıyla TKĠ nin üretimi 86,2 milyon ton olarak gerçekleģmiģtir (TYDTA, Türkiye Enerji Sektörü Raporu, Aralık 2009, sayfa 13). Linyit ısıl değeri düģük, barındırdığı kül ve nem miktarı fazla olduğu için genellikle termik santrallerde yakıt olarak kullanılan bir kömür çeģididir. Türkiye nin iģletilebilir linyit rezervi miktarı 3,9 milyar ton düzeyindedir. Türkiye linyit rezervinin %46 sı AfĢin-Elbistan yöresinde iken en önemli taģ kömürü rezervleri ise Zonguldak ve civarındadır (ETKB, TR33 Bölgesi, zengin linyit yataklarına sahip olup bu yataklar Kütahya ve Manisa Ġllerinde yoğunlaģmıģtır. Tablo 5.10 da gösterilen TR33 Bölgesi nin linyit rezervleri, MTA nın 1 ġubat 2010 tarihi itibarıyla güncellemiģ olduğu Türkiye Maden Rezervleri adlı tabloda 12 milyar ton olan Türkiye linyit rezervlerinin %11,5 ine tekabül etmektedir. MTA yetkililerinden alınan bilgiye göre, Afyonkarahisar ilinin Sandıklı ve Dinar ilçeleri arasında önemli linyit sahaları bulunmuģ olup bu sahalarla ilgili beklentiler bir hayli yüksektir. TR33 Bölgesi nin linyit rezervleri, Türkiye nin 12 milyar ton toplam kömür rezervlerinin 2,5 milyar tonuna sahip olan TKĠ ne bağlı Garp Linyitleri ĠĢletmesi Müessesesi Müdürlüğü (GLĠ), Seyitömer Linyitleri ĠĢletmesi Müessesesi Müdürlüğü (SLĠ) ve ELĠ tarafından iģletilmektedir (TKĠ, 2009 Yılı Faaliyet Raporu). Yıllık toplam 50 milyon ton satılabilir linyit üretimi yapılan Türkiye de bu üretimin yaklaģık %7,5 ini GLĠ gerçekleģtirmektedir. GLĠ, Kütahya ili TavĢanlı ve Domaniç ilçe sınırları içerisinde kalan ruhsatı TKĠ ye ait yaklaģık 13,5 bin ha lık alanda açık ocak ve yer altı iģletmeleri olarak faaliyet göstermektedir. Bu alanda, alt ısıl değeri kcal/kg olan yaklaģık %89 u yer altı iģletmeciliği ile alınabilecek toplam 275 milyon ton görünür linyit rezervi bulunmaktadır. GLĠ nin yıllık üretim kapasitesi, yer altı iģletme projeleri toplamı 2,35 milyon ton olmak üzere 6,1 milyon ton düzeyindedir (ortalama 4,2 milyon ton/yıl tüvenan linyit kömürü üretiminin yaklaģık %80'i açık ocaklardan, %20'si ise yer altı iģletmelerinden gerçekleģtirilmektedir). GLĠ, toplam 429 MW (2x32, 1x65, 2x150) gücündeki Tunçbilek Termik Santrallerine yakıt temin etmekte ve halen toplam satıģlarının %57'si oranında piyasanın (sanayi ve ısınma sektörü) talebini karģılamaktadır. Bu rakam TKĠ nin toplam piyasa satıģlarının %30 una denk gelmektedir [(TKĠ, 2009 Yılı Faaliyet Raporu); (GLĠ, 14 Temmuz 2010 tarihinde GLĠ yetkilileri ile yapılan görüģmede, azalan açık ocak üretimine karģı yer altı ocaklardan yapılan üretimi artırmak ve mevcut durumda yaklaģık 1 milyon ton olan kapalı ocak üretimini yıllık 2-2,5 milyon tona çıkarmak için yatırım yapıldığı bilgisi alınmıģtır. Yine GLĠ yetkilileri, istihdam rakamlarının, devletin özelleģtirme politikaları çerçevesinde emekli olan iģçilerin yerine yenisinin alınmaması ve dıģarıdan hizmet alımının artması sonucu bir hayli azaldığını ifade etmiģlerdir. Azalan istihdamı artırmak ve enerjide yerli kaynak kullanımını artırmak için, mevcut termik santrale ilave ünite yapılabileceği ya da yeni termik santral yapılabileceği ifade edilmiģtir. SLĠ, ruhsatı TKĠ ye ait yaklaģık 6,9 bin ha lık toplam alanı kapsayan Seyitömer sahasında üretim çalıģmalarını sürdürmektedir. Bu alanda, alt ısıl değeri kcal/kg olan TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 5: ENERJİ VE MADEN Sayfa 198 / 409

200 toplam 133 milyon ton görünür linyit rezervi bulunmaktadır. Üretimlerin tamamını açık ocak iģletmeciliği yöntemiyle yapmakta olan SLĠ, 4x150 MW gücündeki Seyitömer Termik Santrali ne yakıt temin etmekte ve piyasa (sanayi ve ısınma sektörü) talebini karģılamaktadır. Toplam iģletme kapasitesi 7,7 milyon ton/yıl olan SLĠ, yaklaģık 6,5 milyon ton/yıl tüvenan linyit kömürü üretimi gerçekleģtirmektedir (TKĠ, 2009 Yılı Faaliyet Raporu). TKĠ 2009 Yılı Faaliyet Raporu nda 133 milyon ton olan görünür linyit rezervi, Tablo 5.10 da da görüleceği üzere MTA kaynaklarına göre 199 milyon tondur. Yine 12 Temmuz 2010 tarihinde SLĠ yetkilileri ile yapılan görüģmeden rezerv miktarının yaklaģık 180 milyon ton olduğu bilgisi alınmıģtır. Manisa Soma da yer alan ELĠ, TKĠ nin en büyük iģletmesidir. ĠĢletmenin, alt ısıl değeri kcal/kg arasında olan 633 milyon ton görünür linyit rezervi bulunmaktadır. 24,4 bin ha lık alana yayılan bu rezervin ruhsatları TKĠ ye ait olup %70 i yer altı iģletmeciliği ile alınabilecek durumdadır. ĠĢletmenin yıllık proje üretim kapasitesi 10 milyon ton düzeyindedir MW (2x22, 6x165) gücündeki Soma Termik Santrallerine yakıt temin etmekte ve piyasa talebini karģılamaktadır yılında satıģlarının %34 ü sanayi ve ısınma sektörüne olmuģtur. Bu rakamda TKĠ nin toplam piyasa satıģlarının %47 sine denk gelmektedir (TKĠ, 2009 Yılı Faaliyet Raporu). 30 Temmuz 2010 tarihinde ELĠ yetkilileri ile yapılan görüģmede, ELĠ nin mevcut durum itibarıyla karģı karģıya olduğu sorunlar arasında emekli olan iģçilerin yerine yenisi alınamadığı için oluģan kalifiye eleman eksikliğinin ve taģıyıcı kamyon grubunun eskimiģ olmasının öne çıktığı tespit edilmiģtir. Ayrıca yetkililer son yıllarda SEÜAġ ın linyit alımları azaldığı için üretim verimliliğinin düģtüğünü ifade etmiģlerdir. Müessese bünyesinde üretim verimliliğinden bahsedebilmek için termik santralin yıllık en az 7 milyon ton linyit alması gerektiğini belirtmiģlerdir. TR33 Bölgesi ndeki zengin linyit yatakları TR33 Bölgesi ve Türkiye için önemli termik santrallerin kurulmasına imkân sağlamıģtır. Kütahya Tunçbilek te kurulu gücü 365 MW, yıllık ortalama enerji üretimi GWh olan ve EÜAġ tarafından iģletilen Tunçbilek Termik Santrali, 1956 yılında iģletmeye açılmıģtır. Tunçbilek Termik Santrali nin yıllık kömür tüketim kapasitesi tondur. 14 Temmuz 2010 tarihinde yetkililerle yapılan görüģmede, 1956 yılında kurulan 32*2=64 MW gücündeki 2 adet ünitenin 2003 yılında ekonomik ömrünü tamamladığı için devre dıģı kaldığı, 1965 yılında kurulan 65 MW gücündeki ünitenin bakımda olduğu, 1977 ve 1978 yıllarında kurulan 150*2=300 MW gücündeki diğer 2 ünitenin ise çalıģtığı bilgisi alınmıģtır. Yetkililer, santralin yıllık kömür tüketiminin ise yaklaģık 1.6 milyon ton olduğunu belirtmiģlerdir. Yine istihdam rakamlarında nerdeyse yarı yarıya azalma olmuģtur. Yine Kütahya Seyitömer de her biri 150 MW gücünde olmak üzere toplam kurulu gücü 600 MW olan 4 adet üniteden oluģan, yıllık ortalama enerji üretimi GWh olan ve EÜAġ tarafından iģletilen Seyitömer Termik Santrali, 1973 yılında iģletmeye açılmıģtır. Seyitömer Termik Santrali nin yıllık kömür tüketim kapasitesi tondur. 12 Temmuz 2010 tarihinde yetkililerle yapılan görüģmelerde Seyitömer Termik Santrali ile SLĠ arasında 120 milyon ton linyit alım sözleģmesi olduğu, SLĠ rezervlerinin 200 milyon ton olduğu düģünülürse kalan 80 milyon ton linyiti değerlendirmek amacıyla ilave bir ünite kurulabileceği bilgisi alınmıģtır. Manisa ili Soma ilçesinde kurulu gücü MW, yıllık ortalama enerji üretimi GWh olan ve EÜAġ tarafından iģletilen Soma Termik Santrali, 1981 yılında iģletmeye açılmıģtır. Soma Termik Santrali nin yıllık kömür tüketim kapasitesi ise tondur. 30 Temmuz 2010 tarihinde (SEÜAġ a yapılan ziyarette yetkililer, santralin ÖzelleĢtirme Ġdaresi BaĢkanlığı tarafından 600 MW ilave güç kurulması Ģartıyla özelleģtirme planının olduğunu ancak henüz sonuçlanmadığını belirtmiģlerdir yılında kurulan 2*22=44 MW gücündeki TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 5: ENERJİ VE MADEN Sayfa 199 / 409

201 Manisa Kütahya Afyonkarahisar TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU 2 adet ünitenin bakımda olduğu, santral bünyesinde çevre mevzuatına uygunluk ve teknolojik açıdan sistemin modernizasyonu konularında 21 adet proje olduğu ve bu projelerin maliyetin yaklaģık 800 milyon TL olduğu bilgisi alınmıģtır. Yetkililer, SEÜAġ ın mevcut durum itibarıyla kapasite kullanım oranının %60 olduğunu, santralin verimli çalıģabilmesi için kapasite kullanım oranının %75 ve üzerinde olması gerektiğini belirtmiģlerdir. TR33 Bölgesi linyit rezervlerine iliģkin bilgiler Tablo 5.10 da, TR33 Bölgesi nde geleneksel enerji kaynaklarından elektrik üretmek için EPDK dan lisans almıģ Ģirketlere iliģkin bilgiler ise Tablo 5.11 de yer almaktadır. Tablo 5.10: TR33 Bölgesi nin Linyit Kaynakları Saha Sincanlı Dumlupınar Karacaviran Rezerv (Bin Ton) İşletilebilir Potansiyel Görünür Muhtemel Mümkün Toplam (Bin Ton) (Bin TEP) Toplam Gediz Ayçatı Seyitömer Tunçbilek Tunçbilek Ömerler Tunçbilek Derinsaha TavĢanlı Alabarda Toplam Soma Eynez Soma Evciler Soma Merkez Soma Tarhala Soma IĢıklardere Soma Türkpiyale Soma Çinge Akçaavlu Dualar Gördes Çıtak Soma DeniĢ Soma Kozluören Toplam TR33 Bölgesi Toplamı Kaynak: MTA, Afyonkarahisar Ġli Maden ve Enerji Kaynakları, Kütahya Ġli Maden ve Enerji Kaynakları, Manisa Ġli Maden ve Enerji Kaynakları, UĢak Ġli Maden ve Enerji Kaynakları, TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 5: ENERJİ VE MADEN Sayfa 200 / 409

202 Tablo 5.11: TR33 Bölgesi nde Geleneksel Enerji Kaynaklarından Elektrik Üretmek İçin EPDK dan Lisanslı Şirket Bilgileri Şirket Adı Lisans Türü Tesis Yeri Tesis Türü Kurulu Güç (MWe) Lisans Tarihi-No su Aksa Enerji Üretim A.ġ. Üretim Manisa Termik-Doğal Gaz 115, EÜ/1501-3/1089 MOSB Enerji Elektrik Üretim Üretim MOSB Enerji Kojenerasyon Termik- 84, EÜ/2139- Ltd. ġti. Santralı Kojenerasyon-Doğal 8/1508 Gaz HG Enerji Elektrik Üretimi Üretim Kütahya Ġli, Gediz ilçesi, Doğal Gaz-Termik 52, EÜ/2557- San. ve Tic. A.ġ HG Enerji Santralı 4/1623 Keskinoğlu Tavukçuluk ve Damızlık ĠĢletmeleri San. Tic. A.ġ. Türkiye ġeker Fabrikaları A.ġ. Türkiye ġeker Fabrikaları A.ġ. Baha Esat Tekand Kütahya ġeker Fabrikası A.ġ. Otoprodüktör Manisa Ġli, Akhisar Ġlçesi / Keskinoğlu Otoprodüktör Tesisi Doğal Gaz-Termik- Kojenerasyon 3, EO/2557-5/1624 Otoprodüktör Afyonkarahisar Termik-Diğer 12, EO/162-22/289 Otoprodüktör UĢak Termik-Diğer 3, EO/162-20/287 Otoprodüktör Kütahya Termik 2, EO/164-3/321 Alkim Alkali Kimya A.ġ. Otoprodüktör Afyonkarahisar Termik-Diğer 3, EO/153-4/242 Eti Maden ĠĢletmeleri Genel Otoprodüktör Emet-Kütahya Termik 10, EO/150- Müdürlüğü 13/209 Selkasan Kağıt ve Otoprodüktör Manisa Termik 10, EO/863- Paketleme Malzemeleri 1/669 Ġmalatı San. ve Tic. A.ġ Graniser Granit Seramik Otoprodüktör OSB Akhisar-Manisa Termik 5, EO/321- San. ve Tic. A.ġ. 1/455 SEÜAġ Üretim Soma-Manisa Termik-Kömür 1.034, EÜ/101-29/005 EÜAġ Üretim Seyitömer Termik-Kömür 600, EÜ/101-46/022 EÜAġ Üretim Tunçbilek Termik-Kömür 365, EÜ/101-40/016 Sönmez Elektrik Üretim Üretim UĢak Termik 70, EÜ/498- San. ve Tic. A.ġ. 2/554 Polat Elektrik Üretim ĠnĢaat Üretim Kütahya Ġli, Seyitömer Termik-Kömür 51, EÜ/1866- Ġthalat Ġhracat A.ġ. Beldesi 11/1342 Binatom Elektrik Üretim Üretim Kütahya Ġli, Gediz Ġlçesi, Termik-Doğal Gaz 2, EÜ/2021- A.ġ. Dörtdeğirmen Köyü 4/1433 Kaynak: (EriĢim: ) Lisans Süresi (Yıl) İnşa Halindeki Kapasite (MWe) İşletmedeki Kapasite (MWe) 30 0,00 115, ,00 84, ,38 0, ,50 0, ,00 12, ,00 3, ,00 2, ,00 3, ,00 10, ,30 9, ,00 5, , , ,00 600, ,00 365, ,73 26, ,00 0, ,00 0,00 LGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 5: ENERJİ VE MADEN Sayfa 201 / 409

203 Yenilenebilir Enerji Kaynakları Yenilenebilir enerji; güneģ, su, rüzgar, biyokütle, dalga ve jeotermal ısı gibi yenilenebilir (doğal olarak yenilenen) doğal kaynaklardan elde edilir. Artan enerji ihtiyacının tükenmekte olan fosil yakıt kaynakları ile karģılanamayacağı net olarak ortada olduğu için, dünya alternatif enerji kaynakları kullanımını ön plana çıkarmak durumundadır. Yenilenebilir enerji kaynakları hidrolik ve hidrolik-dıģı yenilenebilir enerji kaynakları olarak iki ayrı grupta değerlendirilebilir. Hidrolik-dıĢı yenilenebilir enerji kaynakları arasında en büyük payın rüzgâr enerjisine ait olacağı, güneģ ve dalga enerjilerinin de 2030 yılında ön plana çıkacağı öngörülmektedir. Dünyada 2007 yılı sonu itibarıyla yenilenebilir enerjiden sağlanan net elektrik üretiminin %70,2 si hidroelektrik enerjiden, %15,7 si biyokütle enerjisinden, %9,8 si rüzgâr enerjisinden, %4,1 i jeotermal enerjiden ve %0,2 si güneģ enerjisinden elde edilmiģtir (U.S. International Energy Administration, International Energy Statistics, ) yılı sonu itibarıyla Türkiye toplam enerji arzının %8,6 sı hidrolik dahil yenilenebilir enerji kaynaklarından sağlanmıģtır. Elektrik piyasasının liberalleģmesi, yenilenebilir enerji kaynakları ile ilgili yasal düzenlemelerin iyileģtirilmesi ve Türkiye nin zengin rüzgâr, güneģ ve jeotermal enerji kaynaklarına sahip olması gibi göstergeler birlikte değerlendirildiğinde Türkiye nin yenilenebilir enerji piyasasında çok büyük bir potansiyele sahip olduğu ortaya çıkmaktadır yılında yürürlüğe giren Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının Elektrik Enerjisi Üretimi Amaçlı Kullanılmasına ĠliĢkin Kanun ile özel sektör tarafından yenilenebilir enerji kaynaklarından elektrik enerjisi üretilmesi imkanı sağlanmıģtır Stratejik Planı na göre ETKB nin yenilenebilir enerji kaynaklarına iliģkin temel hedefi, yenilenebilir enerji kaynaklarının elektrik enerjisi üretimi içerisindeki payının 2023 yılında en az %30 düzeyinde olmasının sağlanmasıdır (ETKB, Stratejik Planı, sayfa 26) Hidrolik Enerji Hidroelektrik santraller (HES) çevre dostu, temiz, yenilenebilir, yüksek verimli, yakıt gideri olmayan, uzun ömürlü, yatırımı geri ödeme süresi kısa, iģletme gideri çok düģük özellikleri ile ön plana çıkmaktadır. Dünya, Avrupa ve Türkiye hidroelektrik potansiyeli Tablo 5.12 de verilmektedir. Buna göre, Türkiye nin teorik hidroelektrik potansiyeli dünya teorik potansiyelinin %1 i, Avrupa teorik potansiyelinin %16 sıdır (DSĠ, Tablo 5.12: Dünya, Avrupa ve Türkiye Hidroelektrik Potansiyeli Bölge Brüt HES Potansiyeli Teknik HES Potansiyeli Ekonomik HES Potansiyeli Dünya Avrupa Türkiye Kaynak: Türkiye de teorik hidroelektrik potansiyel 433 milyar KWh/yıl, teknik olarak değerlendirilebilir potansiyel 216 milyar KWh/yıl, teknik ve ekonomik olarak değerlendirilebilir potansiyel ise 140 milyar KWh/yıl olarak hesaplanmıģtır. ABD teknik hidroelektrik potansiyelinin %86 sıni, Japonya %78 ini, Norveç %68 ini, Kanada %56 sını, Türkiye ise %22 ini geliģtirmiģtir. Hidroelektrik potansiyelin enerjiye dönüģtürülmesi sürecinde DSĠ bu alanda oluģturulan MW kurulu gücün MW ını (%81) gerçekleģtirmiģtir yılı sonu itibarıyla Türkiye de 172 adet HES iģletmede TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 5: ENERJİ VE MADEN Sayfa 202 / 409

204 bulunmaktadır. Bu santraller, MW bir kurulu güce ve toplam ekonomik potansiyelin %35 ine karģılık gelen GWh/yıl ortalama üretim kapasitesine sahiptir. Kurulu gücü MW olan ve toplam ekonomik potansiyelin %14 ü olan GWh/yıl üretim kapasitesine sahip 148 adet HES ise halen inģa halinde bulunmaktadır. Geriye kalan GWh/yıl lık potansiyeli kullanabilmek için ileride Türkiye de adet HES yapılacak ve ilave MW kurulu güçle HES lerin toplam sayısı adete çıkacaktır. Gelecekte yapılacak HES ler ile Türkiye nin toplam ekonomik kurulu gücü olan MW, adet HES ile ülkenin nehirlerindeki tüm ekonomik hidroelektrik enerji potansiyelden faydalanma imkânı verecektir (DSĠ, Tablo 5.13: Türkiye İşletmedeki, İnşa Halindeki ve İnşa Edilecek Olan HES lerin Sayısı, Kurulu Kapasiteleri ve Ortalama Yıllık Üretimleri HES Toplam Kurulu Ortalama Yıllık Oranı Projelerin Durumu Sayısı Kapasite (MW) Üretim (GWh/yıl) (%) ĠĢletmede ĠnĢa Halinde ĠnĢaatına Henüz BaĢlanmayan Toplam Potansiyel Kaynak: yılı sonu itibarıyla Türkiye enerji üretimindeki toplam kurulu kapasitenin %33 ü hidrolik santrallere aittir yılı sonu itibarıyla Türkiye toplam elektrik üretiminin %18,5 i hidrolik kaynaklardan sağlanmıģtır. TR33 Bölgesi nde elektrik üretimi yapan 3 adet HES mevcuttur. Kayaköy HES Kütahya ilinde yer almakta olup toplam kurulu gücü 2,56 MW ve yıllık ortalama enerji üretimi 8 GWh dir (ETKB, Mavi Kitap, Ankara 2009, sayfa 19). Kayaköy HES regülatörünün iģletilmesi EÜAġ tarafından yapılmaktadır. Lisans tarihi olup lisans süresi 10 yıldır. Demirköprü HES Manisa ilinde olup toplam kurulu gücü 69 MW ve yıllık ortalama enerji üretimi ise 193 GWh dir (ETKB, Mavi Kitap, Ankara 2009, sayfa 17). Lisans tarihi olup lisans süresi 10 yıldır. Dinar II HES Afyonkarahisar ilinde olup toplam kurulu gücü 3 MW ve yıllık ortalama enerji üretimi ise 16 GWh dir (DSĠ, sonu itibarıyla TR33 Bölgesi nin hidrolik santrallerinin kurulu gücü 74,56 MW olup ,70 MW olan Türkiye hidrolik kurulu gücünün %0,5 ini oluģturmaktadır (ETKB, Mavi Kitap, Ankara 2009, sayfa 21). Bunun dıģında EPDK dan üretim lisansı almıģ, ancak henüz üretime geçmemiģ 3 adet proje bulunmaktadır. 30 Haziran 2010 tarihi itibarıyla EPDK nın internet sayfasından derlenen bilgilere göre, TR33 Bölgesi nde hidrolik enerjiden elektrik üretmek için alınan üretim lisansları ile ilgili bilgiler Tablo 5.14 de yer almaktadır (Not: Yukarıda Dinar II HES ile ilgili verilen bilgiler DSĠ nin internet sitesinden alınmıģtır. Söz konusu HES ile ilgili EPDK sitesinde 30 Haziran 2010 tarihi itibarıyla veri bulunamamıģtır). TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 5: ENERJİ VE MADEN Sayfa 203 / 409

205 Şirket Adı Lisans Türü Tesis Yeri Tesis Türü Kurulu Güç (MWe) Lisans Tarihi - No su Lisans Süresi (Yıl) İnşa Halindeki Kapasite (Mwe) İşletmedeki Kapasite (Mwe) TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Tablo 5.14: TR33 Bölgesi nde Hidrolik Enerjiden Elektrik Üretmek İçin EPDK dan Lisans Almış Şirket Bilgileri EÜAġ Üretim Kayaköy HES 2,56 EÜAġ Üretim Demirköprü HES 69,00 Eger Elektrik Üretim Ltd. ġti. Ünsa Madencilik Turizm Enerji Seramik Orman Ürünleri Elektrik Üretim San. ve Tic. A.ġ. Üner Enerji Elektrik Üretim San. ve Tic. A.ġ. Üretim Üretim Üretim Kütahya Ġli, Eğer HES Projesi Kütahya Ġli, Kayaboğazı Barajı ve HES Kütahya Ġli, Haymeana I-II HES HES 2,08 HES 1,20 HES 11, EÜ/126-89/ EÜ/126-63/ EÜ/1938-4/ EÜ/2116-5/ EÜ/2343-1/1570 * den itibaren Kaynak: ,00 2, ,00 69, ,08 0, ,20 0,00 49* 11,05 0, Hidrolik-dışı Yenilenebilir Enerji Kaynakları Dünyada hidrolik-dıģı yenilenebilir enerji kaynaklarının kurulu güçteki oranı 2007 yılında %2,5 iken 2030 yılında bu oranın %8,6 ya yükseleceği, hidroliğin ise aynı dönemde %16 dan %14 e düģeceği tahmin edilmektedir. Yenilenebilir enerji kaynaklarının elektrik üretimindeki kullanım payının ise 2007 yılındaki %18 den 2030 yılında %22 ye ulaģacağı düģünülmektedir (EÜAġ, Elektrik Üretim Sektör Raporu, 2009, sayfa 4). Türkiye de hidrolik-dıģı yenilenebilir enerji sektörü ise emekleme aģamasındadır yılı sonu itibarıyla toplam kurulu kapasite içerisinde hidrolik, rüzgâr ve jeotermal enerjilerin payları sırasıyla %33, %0,9 ve %0,1 olarak gerçekleģmiģtir (TYDTA, Çevre Teknolojileri ve Yenilenebilir Enerji Sektörü Raporu, Aralık 2009, sayfa 12). TR33 Bölgesi, özellikle jeotermal ve kısmen de rüzgâr enerjisi bakımından önemli bir potansiyele sahiptir. Mevcut durumda, yenilenebilir enerji kaynaklarının elektrik üretiminde kullanımı çok kısıtlı olmakla birlikte, jeotermal enerjinin konut ısıtılmasında ve seracılıkta kullanımı gittikçe yaygınlaģmaktadır Rüzgâr Enerjisi Rüzgâr enerjisi, hidrolik-dıģı yenilenebilir enerji kaynakları arasındaki en geliģmiģ ve ticari açıdan en elveriģli enerji çeģididir. Dünyada ve Türkiye de rüzgârdan elektrik enerjisi elde edilmesi hızla artmaktadır. Geleneksel güç santrallerinin aksine, rüzgar enerjisi, enerji güvenliği açısından yakıt maliyetlerini ve uzun dönemli yakıt fiyatı risklerini eleyen ve ekonomik, politik ve tedarik riskleri açısından diğer ülkelere bağımlılığı azaltan yerli ve her zaman kullanılabilir bir kaynaktır. Ancak rüzgâr türbinlerinin büyük alan kaplaması, gürültü kirliliği oluģturması ve üretilen elektriğin kalite sorunları gibi bazı dezavantajları bulunmaktadır. Dünya rüzgâr kaynağı 53 TWh/yıl olarak hesaplanmakta olup günümüzde toplam rüzgâr enerjisi kurulu TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 5: ENERJİ VE MADEN Sayfa 204 / 409

206 gücü MW'dir. Bunun üçte biri ise Almanya'da bulunmaktadır (ETKB, Dünyada olduğu gibi Türkiye de de yenilenebilir enerji kaynakları arasında rüzgâr enerjisi ön plana çıkmaktadır yılı itibarıyla 18 MW düzeyinde olan rüzgâr enerjisi kurulu kapasitesi 2008 yılı sonunda 364 MW a, 2009 yılı sonunda 753,7 MW a ulaģmıģtır yılı ilk yarısında ise bu rakam 1.029,85 MW a ulaģmıģtır (EÜAġ, Elektrik Üretim Sektör Raporu, 2009, sayfa 7). Türkiye rüzgâr enerjisi potansiyeli ise MW olarak belirlenmiģtir [ETKB, Elektrik ĠĢleri Etüt Ġdaresi Genel Müdürlüğü (EĠE), Türkiye Rüzgâr Enerjisi Potansiyeli Atlası (REPA), 2007, giriģ bölümü]; (ETKB, ETKB Ġle Bağlı ve Ġlgili KuruluĢlarının Amaç ve Faaliyetleri, Ankara 2009, sayfa 9). Türkiye de rüzgâr santrallerinin yoğun olarak kurulduğu iller Marmara Bölgesi nde Balıkesir, Ġstanbul, Çanakkale, Ege Bölgesi nde Ġzmir, Manisa, Aydın, Muğla, Doğu Akdeniz çevresinde Osmaniye ve Hatay dır. REPA da, maliyet etkin bir Ģekilde rüzgâr enerjisi santrali (RES) kurulabilmesi için 50 m. yükseklikte rüzgâr hızının en az 7-7,5 m/s ve kapasite faktörünün %35 veya üzerinde olması gerektiği belirtilmektedir. TR33 Bölgesi illerinin 50 metredeki rüzgâr gücüne göre RES gücü kapasitesi ile ilgili veriler Tablo 5.15 te yer almaktadır. Tablo 5.15: TR33 Bölgesi İllerinin 50 Metredeki Rüzgar Gücüne Göre RES Gücü Kapasiteleri İl Adı Alan (km 2 6,8-7,5 m/s de 7,5 m/s ve Üstü Dâhil ) Kurulu Güç (MW) Kurulu Güç (MW) Afyonkarahisar 172,05 628,56 860,24 Kütahya 38,03 190,16 190,16 Manisa 1.060, , ,32 UĢak 1,86 9,28 9,28 Kaynak: EMO, Enerji Raporu, 2009 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 5: ENERJİ VE MADEN Sayfa 205 / 409

207 ġekil 5.1 de verilen REPA incelendiği zaman, TR33 Bölgesi nde RES kurulmasına en uygun alanların Manisa ili sınırları içerisinde olduğu görülmektedir. Şekil 5.1: Türkiye ve TR33 Bölgesi Enerjisi Potansiyel Atlası Kaynak: TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 5: ENERJİ VE MADEN Sayfa 206 / 409

208 Tablo 5.16 dan da görüleceği üzere, mevcut durumda Manisa ilinin Akhisar, Sayalar ve Soma bölgelerinde iģletmedeki kurulu kapasitesi 94,5 MWe olan 3 adet santral bulunmakta olup TR33 Bölgesi ndeki toplam kurulu güç Türkiye rüzgâr enerjisi toplam kurulu gücünün yaklaģık %12 sini oluģturmaktadır. Tablo 5.16: TR33 Bölgesi nde Kurulu Rüzgar Santralleri İşletme Adı Alize Enerji Elektrik Üretim A.ġ. Soma Enerji A.ġ. Akhisar Rüzgar Enerjisinden Elektrik Üretimi Santralı Ltd. ġti. Doğal Enerji Elektrik Üretim A.ġ. Deniz Elektrik Üretim Ltd. ġti. Bilgin Rüzgar Santrali Elektrik Üretim A.ġ. Lokasyon Toplam Kurulu Güç (MWe) İşletmedeki Kurulu Güç (MWe) Üretime Geçiş Tarihi Kuyucuk-Gelenbe-MANĠSA 25,6 0 - Hamidiye-Bozarmut- TekeliıĢıklar-Tuzladağı- Kozluören-Gökçukur- Sultaniye-Soma-MANĠSA Akhisar Ġlçesi, Geventepe- Bekirler-Hamidiye- Tasaltıtepe-Kıraçkuyusu- Hafıztepe-MANĠSA Rahmanlar-Akkocalı- Gökçealan-Sayalar-MANĠSA Karakurt-Ġlyaslar-Çakaltepe- MANĠSA Kızılören-ġifadağı-Kozluören- GöktaĢ-Hamidiye- Davulludağı-Gökçukur-Soma- Kırkağaç-MANĠSA 140,4 49, ,8 0-34,2 34, ,8 10, Söke Rüzgar Enerjisinden Elektrik Üretim Santralı UġAK Ltd.ġti. Toplam TR33 Bölgesi 398,8 94,5 - Türkiye ,85 - Kaynak: Güneş Enerjisi ġüphesiz ki dünyanın en önemli enerji kaynağı güneģtir. GüneĢin ısınım enerjisi, yer ve atmosfer sistemindeki fiziksel oluģumları etkileyen baslıca enerji kaynağıdır. Dünyadaki madde ve enerji akıģları güneģ enerjisi sayesinde mümkün olabilmektedir. Rüzgâr, deniz dalgası, okyanusta sıcaklık farkı ve biyokütle enerjileri, güneģ enerjisinin değiģim geçirmiģ biçimleridir. Türkiye güneģ enerjisi potansiyeli 380 milyar KWh/yıl olarak hesaplanmıģtır (ETKB, Türkiye nin yıllık ortalama güneģ alma süresi saat (günde 7,50 saat) ve ortalama yıllık güneģ radyasyonu KWh/m 2 (günlük 4,18 KWh/m 2 ) dir yılındaki toplam güneģ enerjisi üretimi TEP tir. Türkiye'nin en fazla güneģ enerjisi alan yerleri güney kısımları olup Güneydoğu Anadolu Bölgesi, Akdeniz Bölgesi ve Güney Ege Bölgesi en baģta gelen bölgeler olarak sıralanabilir. Güney ve batı kısımları ise en yüksek güneģ enerjisi potansiyeline sahiptir. Bu potansiyele rağmen halen Ģebekeye bağlı büyük ölçekli güneģ-pv santrali bulunmamaktadır. GüneĢ pilleri (güneģ-pv) Türkiye de çoğunluğu orman gözetleme kuleleri, Türk Telekom, deniz fenerleri, üniversite ve kurumlar baģta olmak üzere bazı yerlerde küçük güçlerin karģılanmasında ve araģtırma amaçlı, otoyol ve park aydınlatmasında, su pompalama ve su arıtma sistemlerinde küçük güçlerde çatılarda veya binaya entegre olarak kullanılmaktadır. Halen kullanılmakta olan güneģ pili sistemlerinin toplam kapasitesi KW dır (Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi, Türkiye Enerji Raporu 2009, Aralık 2009, sayfa 43). Gerek ilgili kanunlardaki yetersizlikler gerekse ilk yatırım maliyetlerinin çok yüksek olmasından dolayı güneģ enerjisi Türkiye de çok fazla kullanım alanı bulamamıģtır. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 5: ENERJİ VE MADEN Sayfa 207 / 409

209 ġekil 5.2 de görüleceği üzere TR33 Bölgesi nin güneģ enerjisi potansiyeli fazla değildir. TR33 Bölgesi illeri arasında Afyonkarahisar ve UĢak illerinin güneģ enerjisi potansiyeli diğer illere göre daha fazladır. Şekil 5.2: Türkiye ve TR33 Bölgesi Güneş Enerjisi Potansiyel Atlası Kaynak: TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 5: ENERJİ VE MADEN Sayfa 208 / 409

210 Güneşlenme Süresi (saat) Global Radyasyon (KWh/m 2.gün) Güneşlenme Süresi (saat) Global Radyasyon (KWh/m 2.gün) Güneşlenme Süresi (saat) Global Radyasyon (KWh/m 2.gün) Güneşlenme Süresi (saat) Global Radyasyon (KWh/m 2.gün) TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Tablo 5.17 de illerin ortalama güneģlenme süresi ve maruz kaldıkları güneģ radyasyonu miktarları, Türkiye ve Türkiye nin güneģ enerjisi potansiyeli en yüksek ili olan ġanlıurfa ile karģılaģtırılmalı bir Ģekilde gösterilmektedir. Söz konusu değerler ve güneģ enerjisi santrali (güneģ tarlası) kurmak için uygun Ģartlar birlikte değerlendirildiğinde TR33 Bölgesi nin, güneģ enerjisinden elektrik elde edilmesine yönelik kapasitesinin yeterli olmadığı değerlendirilmektedir. Kütahya nın TavĢanlı ilçesinde, Sanayi ve Ticaret Bakanlığınca tahsis edilen m2 lik arazide, AYT Grup ile Alman Stizin ortaklığı tarafından kurulacak fabrikada solar teknolojisi ile güneģ panelleri üretimi yapılacak olup fabrikanın yıllık kapasitesi 280 MW ve yatırım tutarı yaklaģık Euro olacaktır. Fabrikanın, 2010 yılı sonunda üretime geçmesi planlanmaktadır ( Tablo 5.17: Türkiye ve TR33 Bölgesi Güneşlenme Süreleri ile Global Radyasyon Verileri Afyonkarahisar Kütahya Manisa Uşak Ocak 3,91 1,85 3,71 1,77 4,60 1,78 4,00 1,83 ġubat 5,17 2,47 4,78 2,35 5,45 2,20 4,53 2,41 Mart 5,64 4,00 5,50 3,75 6,57 3,77 5,49 3,93 Nisan 7,05 5,10 6,65 4,93 7,62 4,96 7,02 5,09 Mayıs 9,27 6,21 8,91 6,08 9,49 5,94 9,08 6,13 Haziran 10,71 6,63 10,29 6,48 11,32 6,44 11,14 6,58 Temmuz 11,36 6,70 10,77 6,38 11,77 6,29 12,17 6,63 Ağustos 10,73 5,94 10,09 5,72 11,06 5,72 11,52 5,88 Eylül 9,39 4,92 8,90 4,69 9,26 4,63 9,69 4,83 Ekim 6,82 3,53 6,26 3,28 7,11 3,45 7,34 3,51 Kasım 5,12 2,19 4,75 2,04 5,22 2,13 5,27 2,19 Aralık 3,74 1,66 3,51 1,51 3,94 1,57 3,51 1,65 Ortalama 7,41 4,27 7,01 4,08 7,78 4,07 7,56 4,22 TR33 Bölgesi 7,44 saat ve 4,16 KWh/m 2.gün Ortalama ġanlıurfa Ortalama 8,31 saat ve 4,35 KWh/m2.gün Türkiye Ortalama 7,50 saat ve 4,18 KWh/m 2.gün Kaynak: Jeotermal Enerji Jeotermal enerji hem dünyanın bazı yerlerinde yerkabuğunun kilometrelerce altından hem de dünyanın her yerinde jeotermal ısı pompalarının birkaç metre altından dünyanın kendi ısısından elde edilen enerjidir. Bir enerji tesisi kurmak oldukça masraflıdır; ancak iģletme masrafları düģüktür. Nihai olarak bu enerji dünyanın çekirdeğindeki ısıdan elde edilmektedir. Dünyada jeotermal kaynaklardan elektrik üretimi için kurulu güç MWe olup ilk 5 ülke sırasıyla ABD, Filipinler, Endonezya, Meksika ve Ġtalya dır (EPDK, Jeotermal Enerjiye ĠliĢkin Yasal Düzenleme ve Destekler, Saffet Durak, Ankara 2009, sayfa 9). Türkiye nin toplam jeotermal potansiyeli MW olup bu potansiyelin MW ı elektrik üretimine elveriģlidir ve jeotermal alanların %55 i ısıtma alanlarına uygundur (Türkiye Kalkınma Bankası, Enerji Sektörü Raporu, Ağustos 2009, sayfa 31). Türkiye jeotermal kaynakları doğrudan kullanımda MW ile dünyada 5. sıradadır yılı TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 5: ENERJİ VE MADEN Sayfa 209 / 409

211 itibarıyla jeotermal kaynakların dünyada doğrudan kullanımı MW olup ilk 4 ülke sırasıyla ABD, Ġsviçre, Çin ve Ġzlanda dır. Türkiye de elektrik üretimine uygun 15 saha bulunmuģ olup 7 sahada 9 proje ile elektrik üretimi yapılmaktadır yılı sonu itibarıyla Türkiye nin jeotermal enerjisi kurulu gücü 77,2 MW dir (ETKB, Türkiye deki jeotermal kaynakların %66 sı Ege Bölgesi nde yer almaktadır. Afyonkarahisar ilinde 4 adet jeotermal alan bulunmaktadır. Bu alanlar; Ömer-Gecek-Kızık- Uyuz, Gazlıgöl, Heybeli-Çay ve Sandıklı dır. Kütahya ilinde 11 adet jeotermal alan bulunmakta olup bu alanlar Simav-Eynal-Çitgöl-NaĢa, Gediz-Abide, Murat Dağı, Yoncalı, Emet, Yeniceköy, Dereli, Göbel, Ilıca (Harlek), Hisarcık ve ġaphane dir. Manisa ilinde 9 adet jeotermal alanda bulunmakta olup bu alanlar Turgutlu-Urganlı, Salihli-KurĢunlu, AlaĢehir- Horzum Sazdere, KöprübaĢı-Saraycık, Kula-Emir-ġehitli, Demirci-Eskihisar, AlaĢehir-Sarıkız, Soma-MenteĢe ve Sarıgöl dür. UĢak ilinde ise 6 adet jeotermal alan bulunmakta olup bu alanlar Emirfakı-Akbulak, Hamamboğazı, Kızılcaören-Ilıca, Aksaz, Hasköy ve Örencik tir. TR33 Bölgesi nde bulunan jeotermal kaynaklar baģlıca konut ısıtılmasında, seracılıkta, termal turizmde kullanılmaktadır. Tablo 5.18 de görüldüğü üzere jeotermal kaynakların konut ısıtılmasında kullanımında öne çıkan TR33 Bölgesi illeri sırasıyla Afyonkarahisar, Kütahya ve Manisa dır. Tablo 5.18: TR33 Bölgesi nde Jeotermal Kaynak İle Konut Isıtması Isıtılan Konut Devreye Sıcaklık Lokasyon Sayısı Alma Tarihi ( 0 C) Afyonkarahisar Merkez Yatırımcı Ġl Özel Ġdaresi Ağırlıklı Belediye A.ġ. Afyonkarahisar Sandıklı Belediye Ağırlıklı A.ġ. Kütahya Simav Belediye Manisa Salihli Belediye Kaynak: EPDK, Jeotermal Enerjiye ĠliĢkin Yasal Düzenleme ve Destekler, Saffet Durak, Ankara 2009, sayfa 5 Ayrıca, Türkiye Jeotermal Derneği nin Türkiye de Jeotermal baģlıklı çalıģmasında Türkiye de Jeotermal Enerji ile Isıtılabilecek Potansiyel YerleĢim Yerleri arasında TR33 Bölgesi nin potansiyeli Tablo 5.19 da görüldüğü üzeredir. Tablo 5.19: TR33 Bölgesi nde Jeotermal Enerji ile Isıtılabilecek Potansiyel Yerleşim Yerleri Lokasyon Isıtılabilecek Konut Sayısı Afyonkarahisar ve Civarı Kütahya ve Civarı Manisa ve Civarı Toplam Kaynak: ġekil 5.3 te görüldüğü üzere TR33 Bölgesi illerinden Kütahya ve Manisa da jeotermal enerjiden elektrik üretimi için uygun alanlar bulunmaktadır. Ancak, TR33 Bölgesi nde jeotermal kaynakların elektrik üretiminde kullanılmasına yönelik Sanko Jeotermal Elektrik Santrali (JES) firması tarafından Manisa Salihli de baģvuru aģamasındaki 15 MWe kapasiteli tesis ile Zorlu Enerji tarafından Manisa AlaĢehir de baģvuru aģamasındaki 30 MWe kapasiteli tesis dıģında herhangi bir tesis veya proje bulunmamaktadır. Diğer taraftan Manisa Kavaklıdere ve Kütahya Simav da sırasıyla 30 MW (213 0 C çıkıģ sıcaklığı) ve 35 MW (162 0 C çıkıģ sıcaklığı) elektrik üretimine uygun jeotermal kaynak bulunmaktadır (EPDK, TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 5: ENERJİ VE MADEN Sayfa 210 / 409

212 Şekil 5.3: Türkiye ve TR33 Bölgesi Jeotermal Kaynaklar Dağılımı ve Uygulama Haritası Kaynak: MTA, TR33 Bölgesi nin detaylı jeotermal envanteri Tablo 5.20 de yer almakta olup fosil yakıtlardan yenilenebilir enerji kaynaklarına geçiģ sürecinde TR33 Bölgesi nin sahip olduğu bu potansiyelin azami ölçüde kullanılmasının hem ucuz enerji hem de sürdürülebilir bir çevre açısından son derece önemli olduğu değerlendirilmektedir. MTA yetkililerinden alınan bilgiye göre, Kütahya nın ġaphane ilçesinde metre derinliğinde C de jeotermal kaynak bulunduğu ve sondaj çalıģmalarının devam ettiği bilgisi alınmıģtır. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 5: ENERJİ VE MADEN Sayfa 211 / 409

213 Uşak Manisa Kütahya Afyonkarahisar TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Tablo 5.20: TR33 Bölgesi nin Jeotermal Envanteri İl Adı Jeotermal Destinasyon Doğal Çıkış Sondaj Kullanım Alanı Kurulu Tesis Sıcaklık ( 0 C) Debi (lt/sn) Potansiyel (MWt) Sıcaklık ( 0 C) Debi (lt/sn) Potansiyel (MWt) Ömer-Gecek , ,75 Kaplıca, ısıtma, soğuk hava deposu ve endüstriyel ısı Kaplıca, motel, termal havuz, sera ısıtılması, Afyonkarahisar Ģehrinin ısıtılması Kızık-Uyuz ,1 0, Kaplıca, sera ısıtılması Kaplıca Gazlıgöl , ,55 Kaplıca ve kaplıca tesislerinin Kaplıca ısıtılması Heybeli 36,5-50 6,9 0, ,5 70 6,29 Kaplıca, kaplıca tesisi, Heybeli Köyü Kaplıca ve sera ısıtılması Hamamçay Vadisi , , ,56 Kaplıca ve kaplıca tesisi ısıtılması, seracılık ve Sandıklı ilçesinin ısıtılması Kaplıca ve kaplıca tesislerinin ısıtılması Eynal , Kaplıca, kaplıca tesisi ısıtılması, seracılık ve Simav ilçesinin ısıtılması Kaplıca, kaplıca tesisi, sera ve Simav ilçesinin ısıtılması Çitgöl ,3 Kaplıca ve kaplıca tesisi ısıtılması Kaplıca NaĢa 43-63,5 2 0, ,06 Kaplıca ve kaplıca tesisi ısıtılması Kaplıca Gediz , Kaplıca ve kaplıca tesisi ısıtılması Termal tesis ve tesis ısıtılması Çelik, Dübecik ve ,08 Kaplıca ve kaplıca tesisi ısıtılması Kaplıca Yoncalı Emet (YeĢil) ,1 Kaplıca, kaplıca tesisi ve Emet Kaplıca ilçesinin ısıtılması Yeniceköy 41 0, Kaplıca ve kaplıca tesisi ısıtılması Kaplıca Dereli (Günceli) 40,3-41, Kaplıca Kaplıca Ilıca ,38 Termal turizm Termal otel Turgutlu-Urganlı , ,39 Isıtma ve termal turizm Kaplıca Salihli-KurĢunlu 34,5-89 2,42 0, ,24 ġehir ve sera ısıtması ġehir ve sera ısıtması, termal tesis AlaĢehir Kaplıca ve kaplıca tesisi ısıtılması Kaplıca KöprübaĢı ,94 Kaplıca, kaplıca tesisi ve sera Kaplıca Saraycık ısıtılması Kula-Emir , Kaplıca, kaplıca tesisi ve sera ısıtılması - Emirfakı-Akbulak Kaplıca Kaplıca Hamamboğazı , ,55 Kaplıca Kaplıca Aksaz ,06 Kaplıca Kaplıca Örencik ,03 Kaplıca ve kaplıca tesisi ısıtılması Kaplıca Kaynak: 1-) MTA, Ġl Maden ve Enerji Kaynakları Raporları 2-) DPT, Sekizinci 5 Yıllık Kalkınma Planı, Madencilik Özel Ġhtisas Komisyonu Raporu Enerji Hammaddeleri Alt Komisyonu Jeotermal Enerji ÇalıĢma Grubu 33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 5: ENERJİ VE MADEN Sayfa 212 / 409

214 Biyokütle Biyokütle kaynakları; tarım, orman, hayvan, organik Ģehir atıkları vb.'den oluģmaktadır. EĠE den alınan bilgilere göre, 2009 yılı Mart ayı itibarıyla Türkiye nin orman kaynaklı toplam atık miktarı ton (1,5 MTEP) olup kurulabilecek gazlaģtırma tesisinin kapasitesi yaklaģık 600 MW olacaktır. Yine EĠE den alınan bilgilere göre, 2009 yılı Mart ayı itibarıyla Türkiye tarla ve bahçe bitkileri kaynaklı atık miktarı toplamı ton olup kurulabilecek gazlaģtırma tesisinin kapasitesi yaklaģık MW olacaktır yılı Mart ayı itibarıyla Türkiye toplam hayvan varlığı (büyükbaģ, küçükbaģ ve kanatlı hayvan) sayısı adet olup hayvansal kaynaklı toplam atık miktarı ton/yıl ve üretilebilecek toplam biyogaz miktarı m3/yıldır. TR33 Bölgesi hayvan varlığı, atık miktarı ve üretilebilecek gaz miktarı ile ilgili veriler Türkiye verileri ile karģılaģtırmalı olarak il bazında Tablo 5.21 de yer almaktadır. Tablodan da görüleceği üzere Afyonkarahisar ili TR33 Bölgesi nin hayvansal kaynaklı atıklardan üretilebilecek gaz potansiyelinin %39 unu, Manisa ili %32 sini, Kütahya ili %16 sını ve UĢak ili ise %12 sini oluģturmaktadır. TR33 Bölgesi ise bu konuda Türkiye potansiyelinin %7 sine sahiptir. Tablo 5.21: Türkiye ve TR33 Bölgesi İlleri Hayvan Varlığı, Atık Miktarı ve Üretilebilecek Gaz Miktarı Hayvan Sayısı Atık Miktarı (Ton/yıl) Toplam Biyogaz Miktarı (m³/yıl) TR33 Bölgesi Payı (%) Türkiye Payı (%) Afyonkarahisar % 3% Kütahya % 1% Manisa % 2% UĢak % 1% TR33 Bölgesi % 7% Türkiye % Kaynak: EĠE Yenilenebilir Enerji Kaynakları ġubesi 5.2. Maden Maden Sektörüne Küresel ve Yerel Bakış Dünya maden rezervlerinde önemli payları olduğu gibi dünya maden üretiminde de rol oynayan ülkelerin baģında ABD, Çin, Güney Afrika, Kanada, Avustralya ve Rusya gelmektedir. Dünya ticaret rakamları incelendiğinde, çelik, bakır, kurģun ve kalay gibi geleneksel metallerin kullanımı düģerken, ileri seramik malzemeler, plastik ve polimer kökenli malzemeler gibi yüksek teknoloji malzemelerinin kullanımının giderek arttığı görülmektedir [Türkiye Mühendis ve Mimar Odaları Birliği (TMMOB) Maden Mühendisleri Odası, KiĢi baģına düģen maden tüketimi ile yaģam standardı arasında doğrusal bir iliģki bulunmaktadır. KiĢi baģına maden tüketimi fazla olan ülkelerde refah düzeyi daha yüksektir. Mineral Information Institute den alınan verilere göre, 2007 yılında bir yılda kiģi baģına maden tüketimi ABD de 21 ton, Avrupa da 15 ton, Türkiye de ise 5 tondur (Altın Madencileri Derneği, Madencilik Sektörü ve Altın Madenciliği, 2008, sayfa 3). TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 5: ENERJİ VE MADEN Sayfa 213 / 409

215 Türkiye birçok doğal zenginliğe sahip olduğu gibi önemli ve çeģitli maden rezervlerine de sahiptir. Türkiye, dünya kara yüzölçümünün %0,5 ine, dünya nüfusunun ise %1 ine sahiptir. Dünya maden rezervleri içinde Türkiye nin payı, bu oranlardan seçilen birine göre fazlaysa ülke zengin, az ise fakir demektir. Bu yaklaģımla, dünya rezervleri içinde %0,5 ten fazla paya sahip olduğumuz madenler Türkiye için önemli madenler olarak nitelendirilebilir. Bor, feldspat, barit, stronsiyum tuzları, manyezit, diyatomit, fluorit, linyit, trona, volfram, antimuan, civa, altın, gümüģ, çinko, kurģun ve krom dünya rezervleri içinde %0,5 den fazla paya ve dolayısıyla da rekabet gücüne sahip olduğumuz madenlerdir. Petrol, taģ kömürü, doğal gaz, demir, bakır, manganez, nikel, kobalt, molibden, arsenik, uranyum, kükürt, fosfat, vollastonit, mika, talk, süs taģları ise fakir olduğumuz madenlerdir. Dünyada ticareti yapılan 90 çeģit madenden sadece, elmas, platin grubu metaller, kalay, titanyum, zirkon, vanadyum, potas, lityum mineralleri, andaluzit, sillimanit, brom-iyot, güherçile ve korindonun iģletilebilir nitelik ve nicelikte hiçbir kaynağı Türkiye de bugüne kadar saptanamamıģtır (DPT, Dokuzuncu Kalkınma Planı , Madencilik Özel Ġhtisas Komisyonu Raporu, sayfa 22). MTA nın Görünür Maden Rezervleri araģtırma raporuna göre, Türkiye de toprak altında yaklaģık 50 milyar ton civarında, ticarete konu 49 ayrı cins ve özellikte maden bulunmaktadır. Bu yönüyle Türkiye, maden kaynakları açısından 132 ülke arasında üretim itibarıyla 28 inci, çeģitlilikte ise 10 uncu sırada yer almaktadır. Ayrıca dünyada ticareti yapılan 90 çeģit madenden 77 si Türkiye de bulunmaktadır. MTA nın muhtemel rezerv araģtırmalarına göre Türkiye de yer altındaki en yüksek maden rezervi 15,8 milyar tonla dolomit madenine aittir (MTA, Türkiye nin sahip olduğu madenler içerisinde, rezerv ve üretim kapasitesi, yüksek tenörü, rezerv büyüklüğü, iģletme kolaylıkları ile gerek kalite ve çeģitlilik, gerekse de üretim maliyetlerindeki rekabet üstünlükleri açısından dünyada söz sahibi olabileceği en önemli maden, kuģkusuz ton (%24,4-35 B 2 O 3 ) rezervle dünya rezervinin %72 sine sahip olması sebebiyle- bor cevherleridir. Bor rezervleri açısından Türkiye yi %8 pay ile Rusya ve %7 pay ile ABD takip etmektedir. Dünya bor talebinin yaklaģık %37 sinin Eti Maden, %28 inin RT Borax, %35 inin de diğer üreticiler tarafından karģılandığı tahmin edilmektedir (Eti Maden ĠĢletmeleri Genel Müdürlüğü, Bor Sektör Raporu, 2009, sayfa 2). Türkiye de bilinen bor yatakları özellikle Kırka/EskiĢehir, Bigadiç/Balıkesir, Kestelek/Bursa ve Emet/Kütahya da bulunmaktadır. Yaygın olarak bulunan bor mineralleri ise tinkal, kolemanit ve üleksittir. Türkiye, Ģu andaki tüketim dikkate alındığında, tek baģına dünya bor madeni ihtiyacını 500 yıl karģılayabilecek rezervlere sahiptir. 1,2 milyar USD lik dünya bor piyasasında, rezervlerin %72`sine sahip olmasına karģın Türkiye sadece 400 milyon USD pay alabilmektedir. Türkiye`nin, pazardaki zayıflığının nedeni bor iģleyecek tesislerinin yetersiz olması ve dünyada borlu ürünlerin henüz yeterli pazara sahip olmamasıdır. Türkiye`nin bor madenini rafine olarak ihraç etmek için gerekli yatırımları yapması halinde, ihracatı 600 milyon USD ye çıkarması mümkün görünmektedir. Dünya bor kimyasalları ve eģdeğeri ürün kurulu kapasitesi ton/yıl olup Eti Maden in toplam içindeki payı %37 dir (Eti Maden ĠĢletmeleri Genel Müdürlüğü, Stratejik Plan , sayfa 25). Eti Maden in 2008 yılında ton/yıl olan bor kimyasalları ve eģdeğeri ürün kurulu kapasitesi, 2009 yılı sonunda tamamlanan tesislerin tam kapasiteyle çalıģması ile birlikte ton/yıla yükseltilmiģtir. Eti Maden in 2009 yılı yurtdıģı satıģ geliri 436 milyon USD, toplam bor satıģ geliri ise 452 milyon USD olarak gerçekleģmiģtir (Eti Maden ĠĢletmeleri Genel Müdürlüğü, 2009 Yılı Faaliyet Raporu). Dünya kromit rezervleri yaklaģık 7,5 milyar ton olup rezervin yaklaģık %73 ü Güney Afrika da bulunmaktadır. Türkiye yaklaģık 20 milyon ton kromit rezervi ile dünya rezervlerinin %0,3 üne sahip olmasına rağmen, üretim açısından dünyada önemli bir paya TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 5: ENERJİ VE MADEN Sayfa 214 / 409

216 sahip olmuģtur. Bazı yıllarda üretim bakımından ilk sırada yer almıģ, çoğu yıllarda ise 3. ile 6. sıralar arasında yerini korumuģtur. Son zamanlarda öne çıkan önemli madenlerimizden birisi de nükleer enerji elde etmede kullanılan toryum madenidir. Dünyada toplam rezerv miktarı tam olarak tespit edilemeyen ve literatürde farklı rezerv miktarlarının belirtildiği toryum madeni dünyada yaklaģık 1,5 milyon ton civarındadır. Türkiye de ton rezerv bulunmasına karģın ortalama tenörün düģüklüğü (%0,2) ve rezerv yapısının karmaģık olması, toryumun tek baģına ekonomik olarak çıkarılabilirliğini güçleģtirmektedir [(DPT, Dokuzuncu 5 Yıllık Kalkınma Planı, Madencilik Özel Ġhtisas Komisyonu Raporu); (TOBB, Türkiye Madencilik Sektör Raporu, 2007); (Ulusal Bor AraĢtırma Enstitüsü (BOREN), TR33 Bölgesi nin Maden Envanteri Afyonkarahisar İli Maden Envanteri Afyonkarahisar ili maden çeģitliliği ve rezervler bakımından son derece zengin bir ildir. Ġldeki baģlıca madenler mermer, antimuan, demir manganez, kuvarsit, kireçtaģı, kumçakıl, tuğla-kiremit, diyatomit, kalsit ve grafittir. Ayrıca, Merkez ilçede tenör oranı düģük uranyum ve Sandıklı ilçesi yakınlarında önemli bakır yatakları tespit edilmiģtir. Mevcut yer altı kaynaklarından özellikle mermer ve çimento hammaddeleri il ekonomisinde sürükleyici sektörlerin baģındadır. Ġscehisar mermer yataklarının bitme noktasında olduğu, iyi kaliteli diyatomit yataklarının geliģen teknoloji ve arz-talep dengeleri doğrultusunda değerlendirilebileceği ve Sandıklı ilçesi civarında tespit edilen bakır yataklarının büyük bir potansiyele sahip olduğu MTA nın Afyonkarahisar iline iliģkin değerlendirmeleri arasındadır. Afyonkarahisar ili maden envanterine iliģkin bilgiler ġekil 5.4 ve Tablo 5.22 de yer almaktadır Kütahya İli Maden Envanteri Kütahya ili yer altı kaynakları bakımından zengin illerden biri olup aynı zamanda Türkiye için stratejik öneme sahip madenleri de sınırları içerisinde barındırmaktadır. 36 çeģit madene sahip olan Kütahya da öne çıkan madenler bor, manyezit, gümüģ ve linyittir. Türkiye nin, dünya rezervinin büyük bir bölümünü elinde bulundurduğu bor madeninin ton rezervi Kütahya ili sınırları içerisinde, Emet ilçesinde yer almaktadır. Manyezit açısından da oldukça zengin bir il olan Kütahya da, Türkiye manyezit üretiminin büyük bir bölümü yapılmaktadır. Merkez ve TavĢanlı ilçelerinde halen iģletilmekte olan çok sayıda manyezit yatağı vardır. Türkiye de iģletilen tek gümüģ yatağı Kütahya ili GümüĢköy yatağıdır. Kütahya ili zengin linyit potansiyellerine sahip olup bu durum ildeki sanayinin geliģiminde çok önemli rol oynamaktadır. Kütahya daki linyit madeni ve termik santraller önemli bir istihdam kaynağı yaratmaktadır. Özellikle Tunçbilek ve Seyitömer yörelerindeki linyit sahaları en önemli yataklardan olup Seyitömer ve Tunçbilek Termik santrallerinin linyit ihtiyaçları buralardan karģılanmaktadır. Kütahya ili maden envanterine iliģkin bilgiler ġekil 5.5 ve Tablo 5.23 de yer almaktadır Manisa İli Maden Envanteri Jeolojik açıdan karmaģık bir yapıya sahip olan Manisa ili, endüstriyel hammadde kaynakları açısından önemli potansiyellere sahiptir. Manisa ili mermer açısından önemli bir TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 5: ENERJİ VE MADEN Sayfa 215 / 409

217 potansiyele sahip olup Demirci ilçesinde sarı-açık yeģil, yer yer koyu kahve renkli ve tamamen aragonit kristallerinden oluģmuģ Demirci Oniks mermeri, Akhisar da da Ege Kahve olarak tanımlanan koyu kahve-kırmızı renkli mermer oluģumları mevcuttur. Ayrıca Manisa ili titanyum potansiyeli açısından Türkiye nin en önemli bölgesidir. Manisa-Gördes- Kuyumezardere de, Benlieil Ovası nda, Demirci Çayı nda, Gördes Çayı nda ve Salihli ile Turgutlu ovalarında TiO 2 formunda titanyum zenginleģmeleri bulunmaktadır. Kaliteli linyit yataklarına sahip olan Manisa ilinde linyit sahaları ağırlıklı olarak Soma ilçesindedir. Ġlçedeki bazı linyit iģletmeleri ile termik santraller hem ilçenin hem de Manisa ilinin geliģmesine büyük katkı sağlamakta ve önemli bir istihdam kaynağı yaratmaktadır. Manisa ili maden envanterine iliģkin bilgiler ġekil 5.6 ve Tablo 5.24 te yer almaktadır Uşak İli Maden Envanteri UĢak ili özellikle endüstriyel hammaddeler bakımından metalik madenlere göre daha fazla çeģitliliğe sahiptir. Bunlar kaolen, kum-çakıl, mermer ve zımpara-diyasporit olarak sayılabilir. Ancak, ilin en önemli yer altı kaynağı altın madenidir. Türkiye nin Bergama- Ovacık tan sonra iģletilen ikinci altın yatağı UĢak-EĢme-KıĢladağ yatağıdır. Ġlin bir diğer önemli yer altı kaynağı mermerdir. Ġlde 4 farklı çeģitte mermer yatakları bulunmaktadır. Karahallı ilçesi Delihıdırlı mevkiindeki kireçtaģlarının mermer yönünden blok verebilme ve cila alma özelliklerinin iyi nitelikli olduğu tespit edilmiģtir. UĢak Beyazı olarak da bilinen ve beyaz çimentonun ham maddelerinden biri olan beyaz mermer ilin bir diğer önemli mermer rezervidir. UĢak ili maden envanterine iliģkin bilgiler ġekil 5.7 ve Tablo 5.25 te yer almaktadır. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 5: ENERJİ VE MADEN Sayfa 216 / 409

218 Tablo 5.22: Afyonkarahisar İli Maden Envanteri Maden Saha Tenör/Kalite Rezerv Açıklamalar Antimuan(Sb) Bayat-Cevizli %32,49 Sb - GeçmiĢ yıllarda iģletilmiģtir. Demir (Fe) Çay (Sultandede Tepe, %50-56 F 2O ton GÖR+MUH Rezerv Sultan dede zuhurundadır. Çayderesi, Tavasarı Tepe) Bolvadin-Özburun %50 F 2O ton GÖR+MUH Diyatomit (Diy) Sincanlı-SinanpaĢa, Tınaz Tepe Ġyi ton GÖR, Filtrasyona uygundur. ton MUH, ton MÜM Grafit (Grf) Afyonkarahisar-Ġscehisar- %18,40 C ton GÖR+MUH - Kezban Kalsit (Cc) Ġl Merkezi civarı %94-98 CaCO 3 - Zuhur olduğundan rezerve yönelik çalıģma yapılmamıģtır. Kaolen (Kao) Sincanlı-TaĢoluk %20 Al2O ton GÖR TaĢoluk kaolenleri doğal olarak ve zenginleģtirilerek (yüksek demir içerikleri nedeniyle) seramik reçetelerinde ve kağıtta kullanılabilir. KireçtaĢı(Kçt) Çay-Pazarağaç Köyü %94 CaCO 3, %2,25 MgO ton MUH Kum-Çakıl (Kçm) Dazkırı-Dombaydere Elenerek sıvada m 3 MUH kullanılmaktadır. Dazkırı-Kızılköyü Orta m 3 MUH ĠnĢaat malzemesi olarak kullanılmaktadır. Dazkırı-BaĢmakçı Orta m 3 MUH Karayollarında stabilize malzeme Kuvarsit (Qz) ġuhut-taģoluk Sahası %95,75 SiO 2, %1, ton GÖR, Sahada dört adet kuvarsit yatağı mevcuttur. Fe 2O 3, %2-9 Al 2O 3, %0,1 den az TiO ton MUH Manganez (Mn) Emirdağ, Bayramgazi, Bolvadin, Çay ve Ġhsaniye %9-25 Mn ton GÖR+MUH+MÜM Mermer (Mr) Ġscehisar Sertliği 3, yoğunluğu 2, m 3 MÜM Afyon Beyazı, beyaz renkli, ince sarı damarlıdır. g/cm 3 ve porozitesi %0,2 dir. Ġscehisar Sertliği 4, yoğunluğu 2,73 g/cm 3 ve porozitesi m 3 MÜM Afyon Kaplan Postu, açık gri ve grinin değiģik tonlarında, boğumlu, breģik desen yapıları gösterir. %0.2 dir. Tuğla-Kiremit Çay ve Ġhsaniye ilçeleri civarı Ġyi 6-7 milyon ton JEO Uranyum (U) Merkez-Gazlıgöl ve Karaveli Zuhurları DüĢük - Zuhur olduğundan rezerve yönelik çalıģma yapılmamıģtır. Kaynak: MTA, ESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 5: ENERJİ VE MADEN Sayfa 217 / 409

219 Tablo 5.23: Kütahya İli Maden Envanteri Maden Saha Tenör / Kalite Rezerv Açıklama Alunit (Alu) Gediz-ġaphane %19,2 Al2O3, %3,7 K2O, %0,62 Fe2O ton GÖR+MUH+MÜM Yatak iģletilmektedir. Antimuan (Sb) Gediz-Dereköy, Göynük %1,2-2 Sb ton MÜM Simav-Dağardı-Esenbağ, Aydınlar, Çulfakır, Örencik, Çobanlar, Evciler, Sarkatlar, Arıklar, Gerni, Ihlamur, Sünnetçiler Manastır, Maksutlar, Karakıran, Kızılkur, TepebaĢı %0,18-31,77 Sb ton MÜM Bakır-KurĢun- Çinko (Cu-Pb- Zn) Simav-Karakoca Köyü Emet-Eğrigöz zuhurları Merkez-Hacıazizler-Örenköy %5,5 Pb, %3 Zn, %0,3 Cu %4 Pb %5,23 Pb ton ton MUH+MÜM ton MUH+MÜM Domaniç-Sarıçayıryayla %0,168 Cu ton GÖR+MUH Bor (B) Emet %24,4-28,5 B2O3 (kolemanit) ton GÖR+MUH+MÜM Çimento Hammaddeleri TavĢanlı milyon ton MUH (Çmh) Emet-Çatak %33,61 Fe, %5-38 S, %0-0.4As, %2,5-22 SiO ton GÖR+MUH Demir (Fe) Emet-Küreci %35-52 Fe ton GÖR+MUH Emet-Göncek %35-45 Fe ton GÖR+MUH Emet-Karaağlı %45-55 Fe, %4-10 SiO2, %0-2 S ton GÖR+MUH Emet-Güldüren %45-59 Fe ton GÖR+MUH Simav-Kalkan %50-60 Fe2O ton GÖR, ton MUH Yataklardan bir kısmı geçmiģ yıllarda iģletilmiģtir. GeçmiĢ yıllarda ton cevher üretilmiģtir. Eti Maden ĠĢletmeleri Gen. Müd. tarafından iģletilmektedir. S ve As impüriteleri nedeni ile saha iģletilmemektedir. Yüksek SiO2 içermesi nedeni ile saha iģletilmemektedir. S ve SiO2 içeriklerinden dolayı yatak iģletilmemektedir. Diyatomit (Diy) Merkez-Alayunt DüĢük - GeçmiĢ yıllarda iģletilmiģtir. Simav-Azizler, Acemler, Hacıahmetler, Külcü, Feldispat (Fld) Kurtduman, Karacaviran, Söğüt ve Kalkan %7,6-11,98; K2O+Na2O %0,5-1,2 Fe2O ton MUH Simav-Kurumlar %8,19K2O+Na2O, %0,81 Fe2O ton MÜM Florit (F) TavĢanlı-Ovacık %51 CaF ton GÖR+MUH Yatak geçmiģ yıllarda iģletilmiģtir. GümüĢ (Ag) Merkez-GümüĢköy 178 gr/ton Ag ton GÖR Halen iģletilmektedir. Jips (Jips) Gediz (Deresündek Köyü, Kayacık Köyü, Gökler Köyü, Güneyköy) ton MUH GeçmiĢ yıllarda iģletilmiģtir. Kalsit (Cc) Il merkezi %95,00 CaCO3 - Rezerv miktarı bilinmemektedir. Emet-Hisarcık-UlaĢlar, Alangediği; Hisarcık- Kızılçukur, ġekerharmanı, Yarengediği ve %15-26 Al2O3 ve %1'in altında Fe2O ton GÖR+MUH Kaolen (Kao) Hisarcık-Kurtdere Gevrek-Seydiköy-YumruktaĢ %24-42 Al2O3, %0,1-2,5 Fe2O ton GÖR Cevher alünit içeriği nedeniyle seramik sanayinde kullanılamamaktadır, düģük ESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 5: ENERJİ VE MADEN Sayfa 218 / 409

220 Maden Saha Tenör / Kalite Rezerv Açıklama demirli olan kısımları kağıt sanayii hammaddesi olarak kullanılabilir. AltıntaĢ-Allıören, Yüylük, Çamlıtepe %9-38 Al2O3, %0,2-6,39 Fe2O ton GÖR+MUH DüĢük demirli kısımları kağıt sanayinde kullanılmaktadır. Gediz-Akçaalan ve Sazak Köyü %18,63-21,65 Al2O3, %0,47-1,30 Fe2O ton GÖR+MUH Sazak sahasında 3 ayrı zuhurda toplam ton, Akaçaalan sahasında da ton rezerv vardır. Krom (Cr) Il genelinde 100 civarında krom zuhuru CevherleĢmeler masif, bantlı ve saçılmıģ %20-54 Cr2O ton GÖR bulunmaktadır karakterdedir. Kum-Çakıl (Kçm) Kükürt (S) Manganez (Mn) Manyezit (Mag) Simav-Ovabayındır Köyü %72,43 SiO m 3 MUH Simav-Kilisedere %71,49 SiO m 3 MUH Simav-Madra Çayı ve Gökçeler Orta - Rezervi hesaplanmamıģtır. Simav-Pulluca (Semertepe ve Sarıtepe) %20-50 S ton MUH Simav-Karacahisar %2-20 S ton MUH EtrafĢehir (Akoluk) zuhuru %55 Mn ton Merkez-Andız zuhuru %27,72 Mn ton MÜM Emet (Kayı) zuhuru %30 Mn ton MUH TavĢanlı (Aydınlar, BaĢköy, Kayıköy, Ovacık, KurutaĢ, Arifler) zuhurları %45,27 Mn ton GÖR+MUH+MÜM Köseler zuhuru 300 ton MÜM TavĢanlı-BektaĢlar Manyezitlerden açık iģletme yöntemi ile üretim yapılmaktadır. TavĢanlı-Çamlıca ton MUH TavĢanlı-AktaĢ ton MÜM TavĢanlı (Kocakır T., Vayva D.) %45 MgO ton MÜM TavĢanlı (Beyköy) 900 ton TavĢanlı (Alabarda) ton TavĢanlı (KaracakaĢ) %47,08 MgO ton MUH Avdan (Çaydere) %36,95-47,55 MgO, %0,04-0,70 Fe2O ton GÖR, ton MUH, ton MÜM Saka (Suludere) %45 MgO ton GÖR+MUH+MÜM Yatak iģletilmektedir. Ortaocak ve Turanocak TavĢanlı (Elmalı, Fındıcak, GümüĢyeniköy, Talk (Talk) Merkez (Erne), Emet (Çavdarhisar) Kaynak: MTA, %40,14 MgO,%0,5 Fe2O3 içerikli, ateģ kaybı %50 dir ton Ortaocak sahasında ton GÖR+MUH+MÜM, Turanocak sahasında ton GÖR+MUH ve bunların dıģında kalan alanda toplam ton MUH rezerv vardır. Ocakların büyük çoğunluğu iģletilmektedir. GeçmiĢ yıllarda iģletilmiģtir. ESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 5: ENERJİ VE MADEN Sayfa 219 / 409

221 Tablo 5.24: Manisa İli Maden Envanteri Maden Saha Tenör / Kalite Rezerv Açıklama Altın (Au) Salihli-Sart Yatağı 96 mg/m m 3 Yatak geçmiģ yıllarda iģletilmiģtir. Salihli-Bozdağ 1,38 gr/ton ton GÖR+MUH+MÜM Asbest (Asb) Salihli ( Hacıhıdır) GeçmiĢ yıllarda 10 ton üretilmiģtir. Bakır-KurĢun-Çinko (Cu-Pb-Zn) Selendi-Rahmanlar Köyü %7,46 Zn, %0.93 Pb, %0,72 Cu ton MÜM GeçmiĢ yıllarda 2000 ton üretim yapılmıģtır. Civa (Hg) AlaĢehir-Kozluca, Bahçedere %0,25 Hg ton MÜM Yatak geçmiģ yıllarda iģletilmiģtir. Çimento Hammaddeleri (Çmh) Soma Ġyi kalite ton Disten (Dis) Manisa-Demirci-ÜĢümüĢ %5-15 disten ton GÖR Yatak ekonomik değildir. Demirci (Çanakçı, BayramĢah, ton MUH. Ayrıca Feldispat (Fld) Yeniköy, Kürcü, Kurttutan, %7-10,4 K 2O ve % eser-0,05 Fe 2O 3 %4,5-2 K 2O, %5-1,4 Na 2O Kuzuköy, Söğütcük, KırgınĢıhlar, Seramikte kullanılabilir nitelikte içerikli orta/düģük kaliteli Mahmutlar Köyü ve Gördes) ton MUH Fosfat (P) Demirci-Rağıllar, Kale Tepe %25 P 2O 5 Zuhur Kaolen (Kao) Gördes (GüneĢli, Doğanpınar, Kobaklar) zuhurları %11-13 Al 2O 3, %0,8-1,0 Fe 2O 3 Zuhur Akhisar-Gökçeahmet, Dingiller Strabilize malzeme m 3 MUH Kum-Çakıl (Kçm) Akhisar-Gölmarmara-Gördes Stabilize malzeme m 3 MUH Gördes-Samanlık Dere InĢaatlarda kullanılabilir m 3 MUH Kükürt (S) Manisa-Demirci-IriĢler ton ĠĢletme yoktur. Manganez (Mn) Muradiye (Sümbüller, Maltepe), Kula (Papuçlu) zuhurları %40 Mn 180 ton Manyezit (Mag) Saruhanlı-Heybeli %47,7 MgO ton GÖR, ton GÖR+MUH Demirci-Borlu, Saraycık Köyü Sertliği 3, yoğunluğu 2,76 g/cm 3, m 3 Demirci Oniks Mermeri. Sarı-açık yeģil ve yer yer JEO porozitesi %0,265 koyu kahve renklidir Mermer (Mr) Sertliği 3-4, yoğunluğu 2,74 g/cm 3, Akhisar-Efkafteke Köyü porozitesi %0, m 3 JEO Ege Kahve Mermer. Koyu kahve, kırmızı renklidir. AlaĢehir sahası ton MUH Traverten Nikel (Ni) Turgutlu-Çaldağ %1,21 Ni ve %0,048 Co ton GÖR+MUH Lateritik Nikel yatağı AlaĢehir-Belenkaya %4,95 TiO ton titan Titanyum (Ti) Gördes-Kulalar %0,5 TiO ton MÜM Gördes-Salur %1,11 TiO ton MÜM Salihli-Sart-Mersindere Plaser 30 milyon ton JEO Tuğla-Kiremit (TğKi ) Turgutlu Orta ve iyi ton GÖR+MUH Uranyum (U) KöprübaĢı-Kasar %0,05 U 3O ton uranyum GeçmiĢte 1.2 ton üretim yapılmıģtır. Zeolit (Zeo) Gördes-Arkatlı Damları, GüneĢli, Evciler, Fındıcak, Kıranköy, Olduk, %80-90 zeolit ton MÜM KuĢluk, Akdere Zımpara (Zım) Akhisar-Akçaalan Korund+Margarit+Divasporit ton MUH Kaynak: MTA, ESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 5: ENERJİ VE MADEN Sayfa 220 / 409

222 Tablo 5.25: Uşak İli Maden Envanteri Maden Saha Tenör / Kalite Rezerv Açıklama Altın (Au) UĢak-EĢme-KıĢladağ Yatağı Ortalama 1,12 gr/ton Au ton YaklaĢık 148 ton Au GeçmiĢ yıllarda ton cevher Sivaslı-Gökçebel Lif uzunluğu 7 mm ton MUH Asbest (Asb) üretilmiģtir. Sivaslı-PınarbaĢı Lif uzunluğu 11 mm ton MUH Civa (Hg) Banaz-Baltalı, Tozlakgediği %0,25-0,8 Hg ton MÜM Demir (Fe) Merkez-Nadara %46,37-60,30 Fe, %3-21 SiO2 ve %1-5 Al2O ton Banaz-Kızılcaören %21,51 Fe ve %46,77 Fe+Mn ve ton GÖR+MUH Karaçayır %20-28 Al2O3, %2-5 Fe2O ton GÖR+MUH Yatak iģletilmektedir. Kaolen (Kao) Banaz-Hallaçlar Köyü %16-25 Al2O3, %1 Fe2O ton MÜM Yatak iģletilmektedir. Banaz-Alabaköy, Karacahisar, EĢme- Gedikler - Küçük boyutlu yataklar Ulubey-Elmacık Köyü ĠnĢaatlarda sıva agregası olarak kullanılabilir m 3 MUH Banaz-Banaz Köyü-Kurudere m 3 MUH Kum-Çakıl (Kçm) Banaz-Hamamdere Elenerek sıva agregası m 3 MUH Sivaslı-Akdere Stabilize ve inģaat malzemesine uygun m 3 MUH Ulubey-Piren Deresi Orta m 3 MUH EĢme-EĢme Dere ĠnĢaat malzemesine uygun m 3 GÖR Karahallı, Duraklı Köyü Sertliği 4, yoğunluğu 2,75 g/cm 3, porozitesi %0, m 3 JEO YeĢil Mermer Mermer (Mr) Hacı Hüseyinler Köyü Sertliği 3-4, yoğunluğu 2,73 g/cm 3, porozitesi %0, m 3 JEO Sarı Mermer Hacı Hüseyinler Köyü Sertliği 3-4, yoğunluğu 2,74 g/cm 3, porozitesi %0, m 3 JEO Beyaz Mermer Akhisar-Efkafteke Köyü Sertliği 3-4, yoğunluğu 2,74 g/cm 3, porozitesi %0, m 3 JEO Ege Kahve Mermer Uranyum (U) Güre-Fakılı %0,045 U 3O ton uranyum Zımpara (Zım) Ulubey korund, hematit, manyetit, margarit, kuvars, kloritoyit ton MÜM Kaynak: MTA, ESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 5: ENERJİ VE MADEN Sayfa 221 / 409

223 Şekil 5.4: Afyonkarahisar İli Maden Haritası Kaynak: MTA, Şekil 5.5: Kütahya İli Maden Haritası Kaynak: MTA, TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 5: ENERJİ VE MADEN Sayfa 222 / 409

224 Şekil 5.6: Manisa İli Maden Haritası Kaynak: MTA, Şekil 5.7: Uşak İli Maden Haritası Kaynak: MTA, TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 5: ENERJİ VE MADEN Sayfa 223 / 409

225 TR33 Bölgesi nde Öne Çıkan Madenler TR33 Bölgesi nde öne çıkan madenler altın, bor, gümüģ, manyezit, mermer, titanyum ve uranyumdur. Tablo 5.26: TR33 Bölgesi nin Önemli Madenlerinin Envanteri ile Ege Bölgesi ve Türkiye Rezervlerinin Karşılaştırması* TR33 Ege Maden Afyonkarahisar Kütahya Manisa Uşak Türkiye Bölgesi Bölgesi Altın Bor GümüĢ Manyezit Mermer Titanyum Uranyum *Tablodaki değerler yaklaģık değerler olup kaynaklardan alınan verilerin yeniden derlenmesi sonucu oluģturulmuģtur. Birimler Bor, Manyezit ve Mermer için 1.000xton; Altın, GümüĢ, Titanyum ve Uranyum içinse ton dur. Kaynak: 1-) MTA, Ġl Maden ve Enerji Kaynakları Raporları 2-) DPT, Dokuzuncu 5 Yıllık Kalkınma Planı, Madencilik Özel Ġhtisas Komisyonu Raporu 3-) ETĠ Maden, Bor Sektör Raporu, Altın TR33 Bölgesi, altın madeni rezervi bakımından Ege Bölgesi rezervlerinin %70 ine, Türkiye rezervlerinin ise %27 sine sahiptir. TR33 Bölgesi içerisindeki altın madeni rezervlerinin tamamına yakını UĢak ili sınırları içindeki KıĢladağ mevkiinde olup söz konusu rezervler merkezi Kanada'da bulunan Eldorado Gold Madencilik firmasının Türkiye'deki iģtiraki olan Tüprag Metal Madencilik San. ve Tic. A.ġ. tarafından iģletilmektedir. KıĢladağ Altın Madeni, Türkiye nin en büyük altın madeni iģletmesidir. MTA verilerinin aksine, TÜPRAG tarafından sağlanan veriler KıĢladağ mevkiindeki rezervlerin yaklaģık 217,5 ton olduğunu göstermektedir. Resmi olmayan bilgilere göre ise bu rezerv yaklaģık 900 tondur. TÜPRAG tarafından, KıĢladağ Projesi nin, altın eldesi için yığın liçi yöntemi kullanılan düģük tenörlü, büyük rezervli bir açık ocak iģletmesi Ģeklinde geliģtirildiği beyan edilmiģtir. Maden ömrünün senede toplam 10 milyon ton cevher iģleme randımanıyla 15 yıl olduğu tahmin edilmektedir. Maden tam üretim kapasitesinde yılda ortalama ons (yaklaģık 7.5 ton) altın üretilebilmektedir. Ayrıca, MTA nın resmi envanterinde olmasa da, Ġhlâs Madencilik A.ġ. tarafından Manisa Salihli de 20 ton civarı altın madeni rezervi bulunduğu ve sondaj çalıģmalarına baģlandığı literatürdeki bilgiler arasındadır (TUPRAG, Bor TR33 Bölgesi, Türkiye açısından stratejik öneme sahip olan bor madeni rezervi bakımından Ege Bölgesi rezervlerinin %100 üne, Türkiye rezervlerinin ise yaklaģık %50 sine sahiptir. TR33 Bölgesi ndeki en önemli bor rezervlerini kolemanit cevheri (2CaO.3B2O3.5H2O) oluģturmakta olup söz konusu rezervler Kütahya ilinde bulunan Eti Maden ĠĢletmeleri Genel Müdürlüğü ne bağlı 120 bin ton/yıl kapasiteli Emet Bor ĠĢletme Müdürlüğü tarafından iģletilmektedir (BOREN, Nisan 2008). Söz konusu iģletmede genellikle antiseptik, böcek ilacı ve koku gidericilerde kullanılan beyaz kristal renkli, suda çözünen bir inorganik asit olan borik asit üretilmektedir. Bor ürünleri uzay ve hava araçları, nükleer uygulamalar, askeri araçlar, yakıtlar, elektronik ve iletiģim sektörü, tarım, cam sanayi, kimya ve deterjan sektörü, seramik ve TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 5: ENERJİ VE MADEN Sayfa 224 / 409

226 polimerik malzemeler, nanoteknolojiler, otomotiv ve enerji sektörü, metalürji ve inģaat gibi 500 e yakın alanda kullanılmaktadır. Ancak bor tüketiminin %80 e yakını cam, seramik-frit, tarım ve deterjan sektörlerinde gerçekleģmektedir. Dünya sektörel bor tüketiminin dağılımı cam %57, seramik %14, tarım %12, temizlik %5 ve diğer %14 Ģeklindedir. Eti Maden in sektörel bor pazar payı ise cam %29, temizlik %24, seramik %23, diğer %16 ve %8 tarım Ģeklindedir (Eti Maden ĠĢletmeleri Genel Müdürlüğü, 2009 Yılı Faaliyet Raporu). Türkiye de katma değeri yüksek yeni bor ürünlerinin üretimini ve geliģtirilmesini sağlamak için bilimsel çalıģma ve araģtırmalar yapmak üzere tarih ve 4865 sayılı yasa ile BOREN kurulmuģtur (BOREN, Nisan 2008). BOREN yetkililerinden alınan bilgiye göre, Isparta ve Ordu da yaklaģık m uzunluğunda bor katkılı çimentodan imal beton yol yapılmıģ olup mukavemet testi sonucunda dayanıklılığının çok iyi çıktığı tespit edilmiģtir. Ayrıca, Türkiye toplam bor madeni rezervinin yaklaģık %50 sinin TR33 Bölgesi nde olması ve bor madeninin de hidrojen enerjisinin taģınması ve depolanmasında çok önemli bir madde olması sebepleriyle, yenilenebilir enerji kaynaklarından olan hidrojen enerjisinin de uzun vadede TR33 Bölgesi için bir enerji kaynağı olabileceği düģünülmektedir. ABD'den sonra en fazla bor üretimi gerçekleģtiren Türkiye nin satılabilir konsantre ve rafine bor ürünleri üretiminin yaklaģık %8-10'u iç pazarda tüketilmekte olup geriye kalan %90-92'si ise ihraç edilmektedir. Oysa bu durum ABD'de tam tersine olup bor ürünleri üretiminin %60-65'i iç pazarda tüketilmekte, geri kalan ihraç edilmektedir. Bu nedenle Eti Holding A.ġ. dünya bor pazarında hak ettiği yere ulaģabilmesi için katma değeri yüksek rafine bor ürünleri ile ürün yelpazesini artıracak yeni bor ürünlerine yönelik yatırımlara ağırlık verecek faaliyetlerini sürdürmesi gerekmektedir (Türkiye Kalkınma Bankası A.ġ., Sektörel AraĢtırmalar, Bor ve Toryum Madenleri Sektörü, Mart 2004, Ankara, sayfa 60) Gümüş TR33 Bölgesi, gümüģ madeni rezervi bakımından Ege Bölgesi rezervlerinin %98 ine, Türkiye rezervlerinin ise %67 sine sahiptir. Türkiye nin iģletilen tek gümüģ yatağı olan GümüĢköy yatağı Kütahya il sınırları içerisindedir. Bu yatak, 2004 yılına kadar Eti Holding e bağlı Eti GümüĢ A.ġ. tarafından iģletilmiģtir yılında gerçekleģtirilen özelleģtirilme ile Eti GümüĢ A.ġ., Söğütsen Seramik Sanayi ĠnĢaat Madencilik Ġthalat Ġhracat A.ġ. adlı firmaya devredilmiģtir Manyezit TR33 Bölgesi, manyezit madeni rezervi bakımından Ege Bölgesi rezervlerinin %95 ine, Türkiye rezervlerinin ise %10 una sahiptir. Türkiye deki en önemli manyezit üreticisi Kütahya Manyezit ĠĢletmeleri A.ġ. (KÜMAġ) dır. KÜMAġ, 1972 yılında kurulmuģ ve 1976 yılında doğal manyezit cevherinden sinter manyezit üretmeye baģlamıģtır yılında Zeytinoğlu Holding bünyesine devredilen KÜMAġ, Türkiye ve yurtdıģındaki demir-çelik, çimento, kireç, demir dıģı metaller ve cam endüstrisinin refrakter malzeme ihtiyaçlarını karģılamaktadır ( Mermer TR33 Bölgesi, mermer rezervi bakımından Ege Bölgesi rezervlerinin %54 üne, Türkiye rezervlerinin ise %16 sına sahiptir. TR33 Bölgesi ndeki mermer rezervlerinin yaklaģık %73 üne sahip olan Afyonkarahisar ili mermer kalitesi ve çeģitliliği ile de dünya ölçeğinde öneme sahip bir ildir. Türkiye nin en önemli mermer yatakları ve mermer rezervleri bu ilde yer almaktadır. Afyonkarahisar daki mermer yatakları Afyon Beyazı ve Afyon Kaplan Postu TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 5: ENERJİ VE MADEN Sayfa 225 / 409

227 olmak üzere iki ayrı kalitede, özellikle Ġscehisar ilçesinde yoğunlaģmıģtır. MTA yetkililerinden alınan bilgiye göre madencilik alanında Türkiye de en geliģmiģ sektörün mermer sektörü olduğu, sektörün kendi makinasını yapabilir ve hatta ihraç edebilir düzeyde olduğu bilgisi alınmıģtır. Doğal taģ ürünleri ihracatı, madencilik ürünleri ihracatı içerisinde önemli bir paya sahiptir. ġöyle ki; 2009 yılında 2 milyar 445 milyon USD olan madencilik ürünleri ihracatının %50 sini 1 milyar 222 milyon USD ile doğal taģ ürünleri ihracatı oluģturmuģtur (ETKB, Maden ĠĢleri Genel Müdürlüğü, 2009 Yılı Faaliyet Raporu, sayfa 34). Türkiye, 2008 yılında gerçekleģtirdiği 1 milyar 402 milyon USD lik ihracat ile dünya doğal taģ pazarından %7 lik bir pay alarak Çin ve Ġtalya nın ardından üçüncü sırada yer almıģtır Titanyum TR33 Bölgesi, titanyum rezervi açısından Türkiye nin en önemli bölgesi olup Türkiye de bulunan titanyum rezervlerinin tamamı %4,95 TiO 2 primer titanyum cevherine sahip Manisa ili AlaĢehir ilçesindedir. Ayrıca, yine AlaĢehir ilçesinde %4,95 lik ton görünür+muhtemel+mümkün titanyumlu kayaç rezervi MTA tarafından tespit edilmiģ olup bu rezervde bulunan madenin mineral tipi, tane boyu, cevher mineralinin yapı ve dokusu günümüz koģullarında iģlemeye elveriģli olmadığı için değerlendirilememektedir Uranyum TR33 Bölgesi, uranyum madeni rezervi bakımından Ege Bölgesi rezervlerinin %88 ine, Türkiye rezervlerinin ise %37 sine sahiptir. MTA tarafından bugüne kadar yapılan çalıģmalarda ekonomik olabilecek seviyede Türkiye de Manisa-KöprübaĢı, UĢak-Fakılı, Aydın- Demirtepe, Aydın-Küçükçavdar, Yozgat-Sorgun da ton uranyum rezervi tespit edilmiģtir (ETKB, Mavi Kitap, Ankara 2009, sayfa 83) Maden Suyu Türkiye doğal kaynak suyu rezervi açısından dünyanın en zengin üçüncü ülkesi olarak kabul edilmektedir. Türkiye deki maden suyu kaynak sayısı yaklaģık 230 civarında olup bölgesel dağılımları ve debileri Tablo 5.27 de yer almaktadır (Türkiye Kalkınma Bankası, Ġçme ve Maden Suyu Sektörü, ġubat 2005, sayfa 14). Tablo 5.27: Türkiye Maden Suyu Kaynaklarının Bölgesel Dağılımı Bölge Kaynak Sayısı (Adet) Debi (lt/sn) Karadeniz Bölgesi Doğu Anadolu Bölgesi Ġç Anadolu Bölgesi Ege Bölgesi Marmara Bölgesi 7 5 Akdeniz Bölgesi 7 0,2 Güneydoğu Anadolu Bölgesi 7 3 Kaynak: Türkiye Kalkınma Bankası, Ġçme ve Maden Suyu Sektörü, ġubat 2005 TR33 Bölgesi nde maden suyu üretimi gerçekleģtiren firmalarla ilgili bilgiler Tablo 5.28 de yer almaktadır. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 5: ENERJİ VE MADEN Sayfa 226 / 409

228 Tablo 5.28: TR33 Bölgesi nde Maden Suyu Üretimi Gerçekleştiren Firmalar Şirket Marka İli Salihli Belediyesi Kaynak Suları ĠĢletmesi Salihli Manisa Kızılay Maden Suları ĠĢletmesi Kızılay Afyonkarahisar Altınyol Maden Suyu Tic. Ltd. ġti. Sarıkız Manisa Zabınoglu Maden Su San. Tic. Kula Manisa Er-Pa Gıda Ür. San. Yıldız Afyonkarahisar Kaynak: Türkiye Kalkınma Bankası, Ġçme ve Maden Suyu Sektörü, ġubat 2005 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 5: ENERJİ VE MADEN Sayfa 227 / 409

229 BÖLÜM 6: TARIM 6.1. TR33 Bölgesi Genel Arazi Dağılımı Tablo 6.1: TR33 Bölgesi Genel Arazi Dağılımı (ha) Afyonkarahisar Kütahya Manisa Uşak TR33 Bölgesi Yüzölçümü Tarım Alanı Oran (%) 42,1 34,9 38,9 42,5 39,1 Çayır-Mera Oran (%) 20,1 7,5 2,9 4,9 9,2 Orman-Fundalık Oran (%) 21,1 53,0 37,3 39,9 37,5 Diğer Arazi Oran (%) 16,7 4,6 21,0 12,6 14,1 Kaynak: 1-) Ġl Çevre ve Orman Müdürlükleri, ) Ġl Orman Bölge ve ĠĢletme Müdürlükleri, ) Ġl Tarım Müdürlükleri, 2009 TR33 Bölgesi nin toplam yüzölçümü ha olup bunun hektarı tarım alanıdır yılı TÜĠK verilerine göre, tarım alanlarının toplam alan içerisindeki oranı Türkiye de %31 ve Ege Bölgesi nde %32 iken TR33 Bölgesi nde toplam arazinin %39,1 inin tarım arazisi olarak kullanılması TR33 Bölgesi nde arazinin tarıma elveriģli olduğunu göstermektedir. TR33 Bölgesi, Türkiye deki tarım alanları içerisinde %6 lık ve Ege Bölgesi içerisinde de %54 lük bir paya sahiptir. TR33 Bölgesi, Türkiye tarım alanları içindeki %6 lık payı ile Düzey 2 bölgeleri arasında 5. sıradadır yılı TÜĠK verilerine göre, TR33 Bölgesi içerisinde tarım alanları açısından %31 ile Manisa ilk sırada yer alırken, Manisa yı Afyonkarahisar %30, Kütahya %20 ve UĢak %14 ile takip etmektedir. 14% 9% 39% Tarım Alanı Orman Alanı Çayır Mera Diğer Arazi 38% Grafik 6.1: TR33 Bölgesi Genel Arazi Dağılımı (%) Kaynak: Ġl Tarım Müdürlükleri, 2009 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 6 : TARIM Sayfa 228 / 409

230 6.2. TR33 Bölgesi Tarım Alanları Dağılımı 2009 yılı TÜĠK tarım alanları verilerine göre, Türkiye topraklarının yaklaģık %31 i (24,3 milyon ha) tarım yapılabilir özelliktedir. Tarım alanlarının nadas alanları hariç %67,3 ü (16,4 milyon ha) tarla ziraatına ayrılmıģtır. TR33 Bölgesi nde tahıllar ve diğer bitkisel ürünlerin alanı dikkate alındığında, kullanılmayan tarım arazileri ile birlikte toplam tarım alanları içerisinde %84 pay ile Türkiye genelindeki %85 lik ortalamayı yakalamıģtır. Afyonkarahisar, Kütahya ve UĢak illerinin oranı %90 ın üzerinde iken Manisa yaklaģık %59 ile son sıradadır. Çünkü Manisa ilinde diğer illere nazaran sebze ve meyve bahçeleri önemli yer tutmaktadır yılı TÜĠK verilerine göre, Türkiye de sebze bahçeleri alanının toplam tarım alanına oranı %3 iken bu oran Ege Bölgesi nde %5, TR33 Bölgesi nde %4 ve son olarak Manisa da %7 olarak görülmektedir. Meyveler, içecek ve baharat bitkileri alanının toplam tarım alanına oranı Türkiye de %12 iken bu oran TR33 Bölgesi nde %13 olup Manisa da %35 tir. Manisa daki bu oranın Türkiye ortalamasının çok üzerinde olması ilin meyve, içecek ve baharat bitkileri yönünden Bölge için oluģturduğu katma değerin önemini göstermektedir. Tablo 6.2: TR33 Bölgesi ve İllerindeki Tarım Alanlarının Kullanımlarına Göre Dağılımı (da) Tahıllar ve Diğer Bitkisel Ürünlerin Alanı Toplam Tarım Alanı Ekilen Alan Nadas Sebze Bahçeleri Alanı Meyveler, İçecek ve Baharat Bitkileri Alanı Kullanılmayan Tarım Arazisi Afyonkarahisar Kütahya Manisa UĢak TR33 Bölgesi Kaynak: Ġl Tarım Müdürlükleri, % Tahıllar ve Diğer Bitkisel Ürünlerin Alanı 3% Meyveler, Ġçecek ve Baharat Bitkileri Alanı 3% Sebze Bahçeleri Alanı 81% Kullanılmayan Tarım Arazisi Grafik 6.2: TR33 Bölgesi ndeki Tarım Alanlarının Kullanım Dağılımı (%) Kaynak: Ġl Tarım Müdürlükleri, 2009 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 6 : TARIM Sayfa 229 / 409

231 6.3. TR33 Bölgesi Sulanabilen ve Sulanamayan Tarım Alanları DSĠ 2009 yılı verilerine göre, Türkiye deki toplam tarım arazisi 28 milyon ha olup sulamaya uygun tarım arazisi 12,5 milyon ha dır. Ekonomik olarak sulanabilir tarım arazisi 8,5 milyon ha iken halen sulanan tarım arazisinin 4,5 milyon ha sında sulama yapılmaktadır. Türkiye deki sulanabilen tarım arazisinin %8,8 i TR33 Bölgesi nde yer almakta olup bu miktar 462 bin ha dır. Bu çerçevede TR33 Bölgesi nin büyük oranda sulanamayan tarım arazilerinden oluģtuğu gözlenmektedir. UĢak ilinde sulanamayan tarım arazisi oranı bir hayli yüksek olup Afyonkarahisar ve Manisa illerindeki sulanabilen tarım arazileri Bölge ortalamasının üstünde seyretmektedir. BaĢarılı ürün yetiģtiriciliği ve artan nüfusun gıda gereksiniminin karģılanabilmesi için yeterli miktarda ve iyi kalitede sulama suyunun sağlanması, doğru bir Ģekilde kullanılması ve böylelikle birim alandan alınan verimin arttırılması gerekmektedir. Tarımdaki sulama ise ekseriyetle geleneksel sulama yöntemleri ile yapılmaktadır. Ancak kontrollü su uygulamaları, modern sulama yöntemleri ile mümkündür. Bu bakımdan sulama sistemleri geliģtirilmeli ve su kaynağının daha verimli kullanıldığı modern teknolojiler ön plana çıkarılmalıdır. Tablo 6.3: TR33 Bölgesi ve İllerinin Sulanabilen ve Sulanamayan Tarım Alanları Sulanabilen Tarım Alanları Sulanamayan Tarım Alanları Toplam Alan (da) Oran (%) Alan (da) Oran (%) Afyonkarahisar Kütahya Manisa UĢak TR33 Bölgesi Kaynak: Ġl Tarım Müdürlükleri, % Sulanan Tarım Alanları Sulanamayan Tarım Alanları 72% Grafik 6.3: TR33 Bölgesi Sulanabilen ve Sulanamayan Tarım Alanlarının Dağılımı (%) Kaynak: Ġl Tarım Müdürlükleri, 2009 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 6 : TARIM Sayfa 230 / 409

232 6.4. TR33 Bölgesi Tarım İşletmeleri ve Tesisleri Türkiye deki tarımsal iģletmelerin büyük bir bölümü 50 da dan küçük iģletmelerden oluģmaktadır. TR33 Bölgesi nde Türkiye nin pek çok yerinde olduğu gibi tarımsal iģletme arazileri miras yoluyla bölünmek suretiyle rasyonel olarak iģletmeye elveriģli olmayan çok parçalı hale gelmiģtir. Oysa tarımsal iģletmelerin ekonomik olarak faaliyet gösterebilmesi için toprak yapısı, üretim deseni ve ekolojiye bağlı olarak belli bir büyüklükte olması gerekmektedir. Tarımsal iģletmelerin geneline bakıldığında ise iģletme ölçekleri küçük olup optimum tarım alanları yaygın değildir. Tarımsal sermaye mevcut durumda tam anlamıyla yoğun ve etkin kullanılamamaktadır. Küçük iģletmelerin çok büyük bir bölümü de kendi tüketimini karģılamak için üretimde bulunmakta, pazar için üretim yapamamakta ve kendisi için bir birikim gerçekleģtirememektedir. Buna bağlı olarak modern tarım yöntemlerini takip etmekte güçlük yaģamaktadırlar Afyonkarahisar Afyonkarahisar Ġl Tarım Müdürlüğü 2009 yılı Çiftçi Kayıt Sistemi (ÇKS) verilerine göre, adet iģletmenin ortalama iģletme büyüklüğü 63 da dır. Tablo 6.4: Afyonkarahisar İli İşletme Tipine Göre İşletme Sayısı ve İşletmenin Tasarrufunda Bulunan Arazi Büyüklüğü İşletme Büyüklüğü (da) İşletme Sayısı (Adet) Toplam Arazi (da) Toplam Kaynak: Afyonkarahisar Ġl Tarım Müdürlüğü, Kütahya Kütahya Ġl Tarım Müdürlüğü 2009 yılı ÇKS verilerine göre, adet iģletmenin ortalama iģletme büyüklüğü 47 da dır. ĠĢletmelerde büyükbaģ hayvan sayısına bakıldığı zaman iģletme baģına ortalama 3 hayvan, küçükbaģ hayvan sayısı incelendiğinde ise iģletme baģına ortalama 10 hayvan düģmektedir. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 6 : TARIM Sayfa 231 / 409

233 Tablo 6.5: Kütahya İli İşletme Tipine Göre İşletme Sayısı, İşletmenin Tasarrufunda Bulunan Arazi Büyüklüğü ve Hayvan Sayısı İşletme Büyüklüğü (da) İşletme Sayısı (Adet) Toplam Arazi (da) Küçükbaş Hayvan Sayısı (Adet) Büyükbaş Hayvan Sayısı (Adet) Toplam Kaynak: Kütahya Ġl Tarım Müdürlüğü, Manisa Manisa Ġl Tarım Müdürlüğü 2009 yılı ÇKS verilerine göre, adet iģletmenin ortalama iģletme büyüklüğü 20 da dır. Tablo 6.6: Manisa İli İşletme Tipine Göre İşletme Sayısı, İşletmenin Tasarrufunda Bulunan Arazi Büyüklüğü ve Hayvan Sayısı İşletme Büyüklüğü (da) İşletme Sayısı (Adet) Toplam Arazi (da) Toplam Kaynak: Manisa Ġl Tarım Müdürlüğü, Uşak UĢak Ġl Tarım Müdürlüğü 2009 yılı ÇKS verilerine göre adet iģletmenin ortalama iģletme büyüklüğü 69 da dır. ĠĢletmelerde büyükbaģ hayvan sayısına bakıldığı zaman iģletme baģına ortalama 2 hayvan, küçükbaģ hayvan sayısı incelendiğinde ise iģletme baģına ortalama 10 hayvan düģmektedir. Tablo 6.7: Uşak İli İşletme Tipine Göre İşletme Sayısı, İşletmenin Tasarrufunda Bulunan Arazi Büyüklüğü ve Hayvan Sayısı İşletme Büyüklüğü (da) İşletme Sayısı (Adet) Toplam Arazi (da) Küçükbaş Hayvan Sayısı (Adet) Büyükbaş Hayvan Sayısı (Adet) Toplam Kaynak: UĢak Ġl Tarım Müdürlüğü, 2009 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 6 : TARIM Sayfa 232 / 409

234 6.5. TR33 Bölgesi Tarımsal Üretim Değerleri Tablo 6.8: Türkiye, Ege Bölgesi ve TR33 Bölgesi Tarımsal Üretim Değerleri (1.000 TL) Bitkisel Üretim Değeri Canlı Hayvanlar Değeri Hayvansal Ürünler Değeri Afyonkarahisar Kütahya Manisa UĢak TR33 Bölgesi Ege Bölgesi Türkiye Kaynak: TÜĠK, yılı TÜĠK tarımsal üretim değerleri verilerine göre, Türkiye nin bitkisel üretim değerinin %7 si TR33 Bölgesi nde gerçekleģmekte olup bitkisel üretim değeri açısından TR33 Bölgesi Düzey 2 bölgeleri arasında 4. sırada bulunmaktadır. Tarımsal üretimde Bölge içerisinde önemli bir yere sahip olan Manisa ili, iller bazında 6. sırada yer almaktadır. Ege Bölgesi içerisinde de %39 luk oran ile TR33 Bölgesi ilk sırada yer almaktadır Bitkisel Üretim Tarla Ürünleri 2009 yılı TÜĠK verilerine göre, tarla ürünlerinin ekim alanı dikkate alındığında; TR33 Bölgesi nde ekimi yapılan tarla ürünlerinin tüm Türkiye de ekimi yapılan tarla ürünleri içerisindeki oranı %6,7 dir. TR33 Bölgesi nde ekimi yapılan tarla ürünlerinden baklagillerin ekim alanının tüm Türkiye de ekimi yapılan tarla ürünlerinden baklagillerin ekim alanı içindeki oranı %11, endüstriyel bitkilerin %10,1, tahılların %6,5, yağlı tohumların %3,8, yem bitkilerinin %5,4, yumru bitkilerin %7,1 olduğu görülmektedir. Yine 2009 yılı TÜĠK verilerine göre, tarla ürünlerinin üretimi dikkate alındığında; TR33 Bölgesi nde üretilen tarla ürünlerinin tüm Türkiye de üretilen tarla ürünleri içerisindeki oranının %5,9 olduğu anlaģılmaktadır. TR33 Bölgesi nde üretilen tarla ürünlerinden baklagil üretiminin tüm Türkiye de üretilen baklagil üretimi içindeki oranı %9, endüstriyel bitkilerinin %4,8, tahılların %6, yağlı tohumların %1,5, yem bitkilerinin %6,6 ve yumru bitkilerin %7,6 olduğu görülmektedir. Tablo 6.9: Türkiye deki Bitkisel Üretimle İlgili Tarla Alanı, Üretim ve Verim İstatistikleri Grup Adı Ekilen Tarla Alanı (da) Üretim (Ton) Verim (kg/da) Baklagiller Endüstriyel Bitkiler Tahıllar Yağlı Tohumlar Yem Bitkileri Yumru Bitkiler Toplam Kaynak: TÜĠK, Bitkisel Üretim Tarla Ürünleri, 2009 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 6 : TARIM Sayfa 233 / 409

235 Tablo 6.10: TR33 Bölgesi ndeki Bitkisel Üretimle İlgili Tarla Alanı, Üretim ve Verim İstatistikleri Grup Adı Ekilen Tarla Alanı (da) Üretim (Ton) Verim (kg/da) Baklagiller Endüstriyel Bitkiler Tahıllar Yağlı Tohumlar Yem Bitkileri Yumru Bitkiler Toplam Kaynak: TÜĠK, 2009 Türkiye TR33 Bölgesi Tahıllar Yağlı Tohumlar Baklagiller Yem Bitkileri Endüstriyel Bitkiler Yumru Bitkiler Tahıllar Baklagiller Yağlı Tohumlar Endüstriyel Bitkiler Yem Bitkileri Yumru Bitkiler 7% 6% 5% 1% 9% 7% 4% 1% 9% 72% 9% 70% Grafik 6.4: Türkiye ve TR33 Bölgesi nde Tarla Ürünleri Ekilen Alanların Gruplara Göre Dağılımı (%) Kaynak: TÜĠK, 2009 Türkiye TR33 Bölgesi Tahıllar Endüstriyel Bitkiler Yağlı Tohumlar Yem Bitkileri Yumru Bitkiler Baklagiller Tahıllar Endüstriyel Bitkiler Baklagiller Yem Bitkileri Yumru Bitkiler Yağlı Tohumlar 8% 3% 1% 10% 2% 1% 24% 40% 19% 41% 24% 27% Grafik 6.5: Türkiye ve TR33 Bölgesi nde Tarla Ürünleri Üretiminin Gruplara Göre Dağılımı (%) Kaynak: TÜĠK, 2009 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 6 : TARIM Sayfa 234 / 409

236 Grup Bazında Tarla Ürünleri Baklagiller TR33 Bölgesi nde en çok ekimi yapılan baklagillerden nohutun da alanda ekimi yapılmıģ olup ton ürün elde edilmiģtir. Nohutun ardından en çok fasulye (kuru) ekilmiģ olup ekim alanı da ve elde edilen ürün ise tondur. Bunun yanı sıra fiğ (dane) da alanda ekilerek, ton ürün elde edilmiģtir. Verim açısından değerlendirildiğinde baklagillerden en çok verim bakla (yemeklik), bezelye ve fasulyeden (kuru) elde edilmiģ olup baklanın (yemeklik) verimi 163 kg/da, bezelyenin 153 kg/da ve fasulyenin ise (kuru) 152 kg/da olarak hesaplanmıģtır. Türkiye Nohut Mercimek (Kırmızı) Fiğ (Dane) Fasulye (Kuru) Mercimek (YeĢil) Burçak (Dane) Diğer Nohut Fiğ (Dane) Börülce Diğer TR33 Bölgesi Fasulye (Kuru) Mercimek (YeĢil) Mercimek (Kırmızı) 12% 10% 3% 2% 2% 7% 4% 4% 2% 2% 3% 50% 21% 78% *Diğer: - Türkiye için Mürdümük (Dane), Bakla (Yemeklik), Bakla (Hayvan Yemi), Börülce, Bezelye, Buy (Çemen Otu) - TR33 Bölgesi için Bakla (Yemeklik), Burçak (Dane), Mürdümük (Dane), Bezelye, Bakla (Hayvan Yemi) Grafik 6.6: Türkiye ve TR33 Bölgesi nde Baklagil Ekim Alanının Ürün Bazında Dağılımı (%) Kaynak: TÜĠK, 2009 Türkiye TR33 Bölgesi Nohut Fasulye (Kuru) Mercimek (YeĢil) Diğer Mercimek (Kırmızı) Fiğ (Dane) Burçak (Dane) Nohut Fiğ (Dane) Börülce Diğer Fasulye (Kuru) Mercimek (YeĢil) Mercimek (Kırmızı) 15% 11% 2% 2% 3% 45% 9% 5% 3% 2% 2% 3% 76% 22% *Diğer: - Türkiye için Mürdümük (Dane), Bakla (Yemeklik), Bakla (Hayvan Yemi), Börülce, Bezelye, Buy (Çemen Otu) - TR33 Bölgesi için Bakla (Yemeklik), Burçak (Dane), Mürdümük (Dane), Bezelye, Bakla (Hayvan Yemi) Grafik 6.7: Türkiye ve TR33 Bölgesi nde Baklagil Üretiminin Ürün Bazında Dağılımı (%) Kaynak: TÜĠK, 2009 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 6 : TARIM Sayfa 235 / 409

237 Endüstriyel Bitkiler TR33 Bölgesi nde en çok ekimi yapılan endüstriyel bitkilerden tütünün da alanda ekimi yapılmıģ olup ton ürün elde edilmiģtir. Sonrasında en çok haģhaģ (kapsül) ekimi da alanda yapılmıģ ve ton ürün elde edilmiģtir. Bunun yanı sıra Ģekerpancarı da alanda ekilerek, ton ürün elde edilmiģtir. Verim açısından değerlendirildiğinde endüstriyel bitkilerden en çok verim Ģekerpancarı, kırmızı biber (baharatlık) ve pamuk (kütlü) den elde edilmiģ olup Ģekerpancarının verimi kg/da, kırmızı biberin (baharatlık) kg/da ve pamuğun (kütlü) ise 367 kg/da olarak hesaplanmıģtır. Türkiye TR33 Bölgesi Pamuk Tütün Kimyon Kırmızı Biber (Baharatlık) ġekerpancarı HaĢhaĢ (Kapsül) Anason Diğer Tütün ġekerpancarı Diğer HaĢhaĢ (Kapsül) Pamuk 34% 55% 23% 12% 44% 1% 2% 1% 1% 5% 2% 2% 18% *Diğer: - Türkiye için Kekik, Acıbakla, ġerbetçiotu, Kenevir (Lif), Keten (Lif) - TR33 Bölgesi için Kimyon, Anason, Kekik, Acıbakla, Kırmızı Biber (Baharatlık) Grafik 6.8: Türkiye ve TR33 Bölgesi nde Endüstriyel Bitkiler Ekim Alanının Ürün Bazında Dağılımı (%) Kaynak: TÜĠK, 2009 Türkiye TR33 Bölgesi ġekerpancarı Pamuk (Lif) Pamuk (Kütlü) Kırmızı Biber (Baharatlık) ġekerpancarı HaĢhaĢ (Kapsül) Tütün Diğer Diğer 95% 86% 9% 3% 1% 1% 1% 1% 3% *Diğer: - Türkiye için Tütün, HashaĢ (Kapsül), Kimyon, Anason, Kekik, Acıbakla, ġerbetçiotu, Kenevir (Lif), Keten (Lif) - TR33 Bölgesi için Pamuk (Kütlü), Pamuk (Lif), Kekik, Kimyon, Anason, Kırmızı Biber (Baharatlık), Acıbakla Grafik 6.9: Türkiye ve TR33 Bölgesi nde Endüstriyel Bitkiler Üretiminin Ürün Bazında Dağılımı (%) Kaynak: TÜĠK, 2009 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 6 : TARIM Sayfa 236 / 409

238 Tahıllar TR33 Bölgesi nde en çok ekimi yapılan tahıllardan buğdayın da alanda ekimi yapılmıģ olup ton ürün elde edilmiģtir. Buğdayın ardından en çok arpa (diğer) da alanda ekilmiģ ve ton ürün elde edilmiģtir. Bunların yanı sıra mısırın (dane) da alanda ekimi yapılmıģ olup ton ürün elde edilmiģtir. Verim açısından değerlendirildiğinde tahıllardan en çok verim mısır (dane), tritikale (dane) ve darıdan elde edilmiģ olup mısırın (dane) verimi 891 kg/da, tritikale (dane) 333 kg/da ve darının ise 301 kg/da olarak hesaplanmıģtır. Tablo 6.11: Yıllar İtibarıyla Dünyada Tahıl Üretimi (Milyon Ton) Tahıl * Buğday Arpa Mısır Yulaf Çavdar Diğer** Toplam *ġubat 2010 Tahmin **Diğer: Sorgum, Darı, Tritikale ve Karma Tahıl Kaynak: Uluslararası Tahıl Konseyi (IGC) Türkiye Buğday Arpa Mısır (Dane) Diğer TR33 Bölgesi Buğday Arpa Mısır (Dane) Diğer 25% 36% 5% 1% 67% 5% 3% 58% *Diğer: - Türkiye için Çavdar, Çeltik, Yulaf (Dane), Tritikale (Dane), Kaplıca, Darı, Mahlut, Sorgum (Dane), KuĢyem - TR33 Bölgesi için Yulaf (Dane), Tritikale (Dane), Çavdar, Darı Grafik 6.10: Türkiye ve TR33 Bölgesi nde Tahıl Ekim Alanının Ürün Bazında Dağılımı (%) Kaynak: TÜĠK, 2009 Türkiye Buğday Arpa Mısır (Dane) Diğer TR33 Bölgesi Buğday Arpa Mısır (Dane) Diğer 22% 15% 1% 13% 61% 4% 34% 50% *Diğer: - Türkiye için Çeltik, Çavdar, Yulaf (Dane), Tritikale (Dane), Kaplıca, Darı, Mahlut, Sorgum (Dane), KuĢyemi - TR33 Bölgesi için Tritikale (Dane), Yulaf (Dane), Çavdar, Darı Grafik 6.11: Türkiye ve TR33 Bölgesi nde Tahıl Üretiminin Ürün Bazında Dağılımı (%) Kaynak: TÜĠK, 2009 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 6 : TARIM Sayfa 237 / 409

239 EkiliĢ Toplam Ġçindeki Payı (%) EkiliĢ Toplam Ġçindeki Payı (%) Üretim Toplam Ġçindeki Payı (%) Üretim Toplam Ġçindeki Payı (%) TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Buğday IGC nin 2010 yılı öngörülerine göre, dünya buğday ekim alanı; AB, Ukrayna ve Arjantin ile ilgili öngörülerdeki yukarı yönlü revizyonların ardından, 221,8 milyon ha seviyesinde tahmin edilmekle birlikte geçen yılın %0,8 daha gerisindedir yılı üretim öngörüsü ise 659 milyon tondur. Tablo 6.12: Dünya Buğday Ekim Alanları ve Üretimi Ekim Alanı (Milyon ha) 2009 (Tahmin) 2010 (Öngörü) 2009 (Tahmin) Üretim (Milyon Ton) 2010 (Öngörü) 2009 Yılına Göre Değişim (%) (±) 2009 Yılına Göre Değişim (%) (±) AB 25,7 11,0 27,2 12,0 5,8 138,7 21,0 147,9 22,0 6,6 BDT(Kzk. Rus. Ukr.) 52,3 23,0 51,3 23,0-1,9 113,1 17,0 104,2 16,0-7,9 ABD 20,2 9,0 18,0 8,0-10,9 60,3 9,0 54,0 8,0-10,4 Kanada 9,5 4,0 9,2 4,0-3,2 26,5 4,0 25,0 4,0-5,7 Çin 23,6 11,0 23,7 11,0 0,4 114,0 17,0 109,0 17,0-4,4 Avustralya 13,8 6,0 13,5 6,0-2,2 21,7 3,0 23,0 3,0 6,0 Brezilya 2,5 1,0 2,4 1,0-4,0 5,0 1,0 5,2 1,0 4,0 Türkiye 8,6 4,0 8,6 4,0 0,0 18,0 3,0 17,5 3,0-3,0 Diğerleri 67,3 30,0 67,9 31,0 0,9 177,9 26,0 173,2 26,0-2,6 Dünya 223,5 100,0 221,8 100,0-0,8 675,2 100,0 659,0 100,0-2,4 Kaynak: IGC ( ) Tablo 6.13 te görüldüğü üzere döneminde geçen yıla göre AB, ABD, Rusya, Kanada ve Arjantin in buğday üretiminde düģme, Çin, Hindistan, Pakistan, Türkiye, Kazakistan ve Avustralya nın buğday üretiminde ise artıģ olmuģtur. Üretim artıģının olduğu ülkelere bakıldığında Kazakistan da 3 milyon ton, Pakistan da 2,5 milyon ton, Hindistan da 2 milyon ton, Çin de 1,5 milyon ton, Avustralya da 1 milyon ton ve Türkiye de 1 milyon ton artıģ olduğu görülmektedir. IGC verilerine göre, Türkiye nin 2009 yılında buğday üretimi 18 milyon ton iken TÜĠK verilerine göre 20,6 milyon tondur. Tablo 6.13: Önemli Buğday Üreticisi Ülkelerin Üretim Miktarları (Milyon Ton) Ülkeler * AB 113,5 132,6 110,6 146,9 122,7 125,1 119,7 151,2 138,7 Çin 93,8 90,2 86,5 91,9 97,5 108,5 109,3 112,5 114,0 Hindistan 69,7 71,8 65,1 72,1 68,6 69,4 75,8 78,6 80,6 ABD 53,0 43,7 63,8 58,7 57,2 49,2 55,8 68,0 60,3 Rusya 46,9 50,5 34,1 45,4 47,7 44,9 49,4 63,8 61,7 Kanada 20,6 16,2 23,5 25,9 26,8 25,3 20,1 28,6 26,5 Pakistan 19,0 18,2 19,2 19,5 21,7 21,7 23,3 21,5 24,0 Türkiye 19,0 16,8 16,8 18,5 18,0 17,5 15,5 17,0 18,0 Arjantin 15,0 12,3 14,5 16,0 12,6 14,5 16,4 8,4 8,0 Kazakistan 12,0 12,6 11,0 10,0 11,0 12,5 16,5 13,0 16,0 Avustralya 24,3 10,1 26,1 22,0 25,4 10,8 13,6 20,9 21,7 Diğer 94,3 92,6 83,7 101,1 111,7 98,1 93,8 102,2 105,7 Dünya 581,1 567,6 554,9 628,0 620,9 597,5 609,2 685,7 675,2 *ġubat 2010 Tahmini Kaynak: IGC TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 6 : TARIM Sayfa 238 / 409

240 Dünyada buğday üretiminde verim ortalaması 2009 yılında 2,98 ton/ha dır. En yüksek verim ise AB de 5,40 ton/ha ve Çin de 4,73 ton/ha dır. Türkiye de verim ortalaması 2008 yılına göre 0,28 ton/ha yükseliģle, 2009 yılında 2,48 ton/ha olarak gerçekleģmiģtir yılı dünya makarnalık buğday üretiminde ise en büyük üretici 5,4 milyon tonla Kanada dır. IGC verilerine göre, Türkiye de makarnalık buğday üretimi geçen yıldan bu yana 3 milyon tondan 3,1 milyon tona çıkmıģtır yılı TÜĠK verilerine göre ise Türkiye nin makarnalık buğday üretimi 3,7 milyon ton olarak gerçekleģmiģtir. Dünya makarnalık buğday üretiminde 2009 yılında bir önceki yıla göre 2,1 milyon ton artıģ olmuģtur (Kaynak: IGC). Son 20 yılda Türkiye deki buğday ekim alanlarında ve buğday üretiminde önemli bir değiģiklik olmamıģ, ekim alanları 8,1-9,8 milyon ha arasında, üretim ise 16,2-21,5 milyon ton arasında değiģmiģtir. Türkiye de artan nüfusa paralel olarak buğday talebi de artmaktadır. Ekmek, bulgur, makarna, irmik, bisküvi, niģasta ve diğer buğdaya dayalı unlu mamuller tüketimi dikkate alındığında buğday tüketimimiz gıda olarak milyon ton seviyelerindedir. Dolayısıyla; Türkiye de kiģi baģına buğday tüketimi kg seviyesinde olmaktadır. Dünyanın en önemli un ihracatçılarından birisi Türkiye dir. Bu yüzden iç tüketimin yanı sıra, sektördeki en önemli tahıl talebi un fabrikalarından gelmektedir. Ayrıca yem sanayi ve ihracata konu olan beyaz et sektörünün de tahıl talebi olmaktadır Arpa Türkiye de her bölgede üretimi yapılan arpa, tarla ürünleri içerisinde ekim alanı ve üretim miktarı bakımından buğdaydan sonra ikinci sırayı almaktadır. IGC verilerine göre, Türkiye nin 2009 yılında arpa üretimi 6 milyon ton iken TÜĠK verilerine göre 7,3 milyon tondur yılında iklimin olumlu seyretmesi ve bir önceki yıl yaģanan ciddi kuraklığa bağlı olarak arpa verimi 275 kg/ha ya kadar yükselmiģtir. Türkiye de üretilen arpanın büyük bölümü yem sanayinde kullanılırken, bir kısmı doğrudan hayvan yemi ve bir kısmı da bira sanayinde kullanılmaktadır. Dünya arpa üretimi üretim döneminde, bir önceki döneme göre %16,6; dünya arpa verimi ise %20 artıģ göstermiģtir. Tablo 6.14: Dünya ve Önemli Arpa Üreticisi Ülkelerin Arpa Üretim Miktarları (Milyon Ton) Ülkeler * AB 48,0 58,2 55,8 64,1 53,1 56,1 57,4 65,2 61,7 Rusya 18,7 18,7 18,0 17,2 15,8 18,0 15,6 23,1 17,9 Ukrayna 10,4 10,4 6,8 11,1 9,0 11,4 6,0 12,6 11,8 Kanada 7,5 7,5 12,3 13,2 12,5 9,6 11,0 11,8 9,5 Türkiye 7,4 7,2 6,9 7,4 7,6 7,5 6,0 5,6 6,0 Avustralya 3,7 3,9 10,4 7,7 9,6 4,3 5,9 7,7 8,0 ABD 4,9 4,9 6,1 6,1 4,6 3,9 4,6 5,2 5,0 Diğer 34,3 24,1 26,6 27,3 26,8 27,1 26,3 23,6 28,7 Dünya 134,9 134,8 142,9 154,1 139,0 137,9 132,8 154,8 148,6 *ġubat 2010 Tahmini Kaynak: IGC, 2010 Tablo 6.15: Dünya ve Çeşitli Ülkelerde Arpa Verimi (Ton/ha) Ülkeler * AB (27) 4,17 4,16 3,97 4,67 3,97 4,06 4,18 4,47 4,36 Çin 3,76 3,63 3,51 4,10 4,00 3,61 3,35 3,54 3,56 ABD 3,13 2,96 3,17 3,74 3,49 3,29 3,23 3,42 3,43 Türkiye 1,97 2,06 2,00 2,11 2,11 2,08 1,81 2,01** 2,32** Rusya 1,91 1,82 1,71 1,72 1,73 1,81 1,60 2,32 1,93 Dünya 2,54 2,40 2,38 2,63 2,43 2,39 2,31 2,78 2,58 *ġubat 2010 Tahmini **TÜĠK, Kaynak: 1-) ABD Tarım BaĢkanlığı DıĢ Tarım Servisi (USDA FAS), Grain World Markets and Trade 2-) TÜĠK, TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 6 : TARIM Sayfa 239 / 409

241 Mısır Dünyada mısır; tahıllar içerisinde ekim alanı olarak ikinci, üretimde ise ilk sırada yer almaktadır döneminde dünya mısır üretiminin %41 i ABD de, %20 si Çin de yapılmaktadır. IGC verilerine göre, Türkiye nin 2009 yılında mısır üretimi 3,8 milyon ton iken TÜĠK verilerine göre 4,25 milyon tondur. Son yıllarda yem, niģasta, yağ ve tatlandırıcı sektörü ile biyoyakıt üretiminde kullanımı artan mısırın, üretimi de buna paralel olarak artmıģtır. Tablo 6.16: Dünya ve Önemli Üretici Ülkelerin Mısır Üretim Miktarı (Milyon Ton) Ülkeler * ** ABD 241,4 227,8 256,3 299,9 282,3 267,5 331,2 307,1 334,1 Çin 114,1 121,3 115,8 130,3 139,4 151,6 152,3 165,9 154,0 AB 40,5 39,9 32,4 53,7 50,3 55,2 47,3 63,1 56,6 Brezilya 35,5 46,0 42,0 35,0 42,5 51,4 58,7 51,0 50,5 Meksika 20,4 19,3 21,8 22,0 19,3 21,9 24,0 24,2 23,5 Arjantin 14,7 15,0 15,0 20,5 14,4 21,8 22,0 13,1 15,0 Hindistan 13,5 11,1 15,0 14,2 14,7 15,1 19,0 18,5 18,0 Diğer 126,6 125,5 130,1 137,7 134,8 124,4 140,1 148,0 145,7 Dünya 606,7 605,9 628,4 713,3 697,7 708,9 794,5 790,9 797,4 *Tahmini **Öngörü Kaynak: IGC, Önemli Mısır Üreticisi Ülkeler, % 3% 2% 17% Üretim Kayıpları NiĢasta Sanayi Mahalli Tüketim Yem Maddesi Endüstriyel Tüketim 71% Grafik 6.12: Mısır Tüketiminin Sektöre Göre Dağılımı (%) Kaynak: Toprak Mahsülleri Ofisi (TMO), Hububat Sektör Raporu, Yağlı Tohumlar 2009 yılı TÜĠK verilerine göre, TR33 Bölgesi nde en çok ekimi yapılan yağlı tohumlardan haģhaģın (tohum) da alanda ekimi yapılmıģ olup ton ürün elde edilmiģtir. HaĢhaĢın ardından en çok ayçiçeği (yağlık) da alanda ekilmiģ ve ton ürün elde edilmiģtir. Yine ayçiçeğinin (çerezlik) da alanda ekimi yapılmıģ olup ton ürün elde edilmiģtir. Bunun yanı sıra da alanda susam ekimi yapılmıģ ve ton ürün elde edilmiģtir. Verim açısından değerlendirildiğinde yağlı tohumlardan en çok verim kolza (kanola), çiğit ve soyadan elde edilmiģ olup kolzanın (kanola) verimi 325 kg/da, çiğitin 217 kg/da ve soyanın ise 200 kg/da olarak hesaplanmıģtır. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 6 : TARIM Sayfa 240 / 409

242 Türkiye TR33 Bölgesi Ayçiçeği (Yağlık) Ayçiçeği (Çerezlik) Kolza (Kanola) Çiğit HaĢhaĢ (Tohum) Susam HaĢhaĢ (Tohum) Susam Ayçiçeği (Yağlık) Ayçiçeği (Çerezlik) Yerfıstığı Aspir Çiğit Diğer Diğer 36% 21% 6% 4% 50% 14% 44% 3% 2% 2% 2% 1% 1% 4% 10% Grafik 6.13: Türkiye ve TR33 Bölgesi nde Yağlı Tohumlar Ekim Alanının Ürün Bazında Dağılımı (%) Kaynak: TÜĠK, 2009 Türkiye TR33 Bölgesi Çiğit Ayçiçeği (Yağlık) HaĢhaĢ (Tohum) Ayçiçeği (Yağlık) Kolza (Kanola) Ayçiçeği (Çerezlik) Ayçiçeği (Çerezlik) Çiğit Yerfıstığı Diğer Susam Diğer 5% 4% 4% 5% 11% 9% 2% 37% 13% 40% 42% *Diğer: - Türkiye için Susam, Aspir, Kenevir (Tohum), Keten (Tohum), HaĢhaĢ (Tohum), Soya; - TR33 Bölgesi için Aspir, Kolza (Kanola), Yerfıstığı, Soya Grafik 6.14: Türkiye ve TR33 Bölgesi nde Yağlı Tohumlar Üretiminin Ürün Bazında Dağılımı (%) Kaynak: TÜĠK, % Haşhaş Gelincikgiller familyasından bir yıllık otsu bitki olan Latince de Opium denilen Afyon haģhaģ bitkisinin esas anayurdu Anadolu olup M.Ö. 2. yüzyıldan itibaren ekildiğini, üzerinde haģhaģ kabartması bulunan Synnada (ġuhut) kentine ait sikkeden anlaģılmaktadır. Latince özsu anlamına gelen opium, zamanla yazılıģ ve söyleniģte değiģikliğe uğrayarak ofium, afiom, afion ve sonunda afyon olmuģtur. OlgunlaĢmamıĢ haģhaģ kapsüllerinin sütünden morfin, kodein ve papaverin gibi çeģitli alkaloitleri içeren afyon maddesi elde edilir. HaĢhaĢ tohumu ise %44 55 oranında yağ içerdiğinden gıda, boya ve sabun sanayinde kullanılmaktadır. HaĢhaĢ tohumları gri-mavi, sarı, beyaz, çiğ kahve ve pembe renklerde olabilmektedir. Türkiye de en fazla yetiģtirilen haģhaģlar sırasıyla mavi, beyaz ve sarı tohumlu çeģitlerdir. Üretilen haģhaģ tohumlarından bir kısmı üretici ihtiyaçları için ayrılmakta, geri kalan kısmı ise serbest piyasada iģlem görmektedir. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 6 : TARIM Sayfa 241 / 409

243 Dünyada uyuģturucu maddelerinin ekimi, üretimi, ithali ve ihracı, Türkiye nin de imza koyduğu BirleĢmiĢ Milletler (BM) UyuĢturucu Maddelere Dair 1961 TEK SözleĢmesi (Single Convention on Narcotic Drugs) ve tadiline iliģkin 1972 protokolüne göre düzenlenmektedir. Dünyada, BM TeĢkilatı denetiminde yasal ana üreticiler olarak Türkiye, Hindistan, Avustralya, Fransa, Ġspanya, Macaristan ve Çek Cumhuriyeti ile son yıllarda Çin sayılabilir. Türkiye ve Hindistan BM TeĢkilatınca geleneksel haģhaģ üreticisi ülkeler olarak kabul edilmektedir. Tablo 6.17: Ana Üretici Ülkeler Bazında Yasal Haşhaş Üretim Alanları (ha) Yıllar Türkiye Hindistan Avustralya Fransa İspanya Macaristan Toplam * *Türkiye hariç diğer ülkeler tahminidir. Kaynak: TMO, HaĢhaĢ Raporu, % 8% 7% 5% 48% Türkiye Hindistan Fransa Avustralya 10% Ġspanya Macaristan Diğer 14% Grafik 6.15: Ana Üretici Ülkeler Bazında Yasal Haşhaş Ekim Alanı Oranı (%) Kaynak: TMO, HaĢhaĢ Raporu, 2009 Hindistan dünyadaki en büyük yasal afyon sakızı üreten ülke olup diğer yasal üretici ülkelerde ise üretim, çizilmemiģ haģhaģ kapsülü Ģeklindedir. Uluslararası Narkotik Kontrol Kurulu (INCB) tarafından takip edilen yasal morfin stoğu, dünyada yasal olarak üretilen haģhaģ kapsülü ve afyonun içerdiği morfin karģılığı (opiyat) olarak hesaplanmaktadır. Dünyada, haģhaģtan elde edilen tıbbi ve bilimsel amaçlı opiyat tüketimi yılda yaklaģık 300 ton civarındadır. Yıllara göre değiģmekle birlikte yurtiçi opiyat ihtiyaç miktarı ise 2 ton civarında bulunmaktadır. Tablo 6.18: Dünya Opiyat (Morfine Eşdeğer) Hammadde Üretimi (Haşhaş Kapsülü + Afyon) (Ton) Yıllar Türkiye Hindistan Avustralya Fransa İspanya Macaristan Diğer Toplam * *Türkiye hariç diğer ülkeler tahminidir. Kaynak:TMO, HaĢhaĢ Raporu, 2009 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 6 : TARIM Sayfa 242 / 409

244 Türkiye de haģhaģ tarımı, %40 ı taban-sulu arazilerde ve %60 ı ise kıraç susuz arazilerde yapılmakta ve uzun yıllar ortalaması göz önüne alındığında dekara ortalama 50 kg kapsül üretiminin gerçekleģtiği görülmektedir. HaĢhaĢ kapsülünün dekar baģına üretim veriminin ve morfin içeriğinin diğer ülkelere nazaran düģük olmasından dolayı Türkiye haģhaģ ekim alanı bakımından %48 lik bir paya sahip olmasına rağmen morfin üretimi bakımından %18 lik paya sahiptir. Ancak, modern tarım tekniklerinin uygulanmasıyla tabansulu arazilerde üretici Ģartlarında dekar baģına 150 kg haģhaģ kapsülü alınabilmektedir. Türkiye de haģhaģ alımı ve iģlenmesi sadece TMO tarafından yapılmaktadır. Bakanlar Kurulu nca haģhaģ ekimine müsaade edilen yerlerde TMO Genel Müdürlüğü tarafından yapılan planlama çerçevesinde BM TeĢkilatınca Türkiye ye verilen da limit dahilinde harita üzerinde görülebileceği üzere 13 ilde yaklaģık üreticiye haģhaģ ekimi ve çizilmemiģ kapsül üretimi yaptırılmaktadır. Şekil 6.1: Türkiye de Haşhaş Ekimine İzin Verilen İller Haritası Kaynak: TMO, HaĢhaĢ Raporu, 2009 TMO tarafından satın alınan haģhaģ kapsülleri iģlenmek üzere Afyon Alkaloit Fabrikası na (AAF) sevk edilir. Geleneksel haģhaģ ürününü değerlendirmek ve piyasanın yasal alkaloit gereksinimini karģılamak amacıyla 1976 yılında Afyonkarahisar ili Bolvadin ilçesinde temeli atılan AAF 1981 yılında deneme üretimine baģlamıģ, 1986 yılında ise kesin kabulü yapılarak esas üretime geçmiģtir. AAF zamanının en modern tekniklerini içeren teknolojisiyle ve ton/yıl çizilmemiģ haģhaģ kapsülü iģleme kapasitesiyle dünyanın alanındaki en büyük fabrikasıdır. AAF de üretilen morfin ve türevlerinin ihracatından yıllara göre değiģmekle birlikte ortalama 40 milyon USD civarında Türkiye ye döviz girdisi sağlanmaktadır. Bu rakam 2009 yılında USD olarak gerçekleģmiģtir. Ayrıca yine yıllara göre farklılık göstermekle birlikte yılda ton haģhaģ tohumu ihracatı gerçekleģmekte ve 40 milyon USD civarında döviz girdisi sağlanmakta olup 2009 yılında bu rakam USD olarak gerçekleģmiģtir. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 6 : TARIM Sayfa 243 / 409

245 Tablo 6.19: Yıllar İtibarıyla Türkiye deki Haşhaş Ekim Alanı ve Üretici Sayısı İzin Belgesine Göre Ölçüm Sonucuna Göre Yıllar Ekim Alanı (da) Üretici Adedi Ekim Alanı (da) Üretici Adedi Kaynak: TMO, HaĢhaĢ Raporu, 2009 Tablo 6.20: İller Bazında Türkiye de Haşhaş Ekim Alanı, Üretimi ve Verimi Ekilen Alan Ürün Adı (da) Afyonkarahisar Üretim (Ton) Verim (kg/da) HaĢhaĢ (Kapsül) HaĢhaĢ (Tohum) Afyonkarahisar Toplamı Kütahya HaĢhaĢ (Kapsül) HaĢhaĢ (Tohum) Kütahya Toplamı Manisa HaĢhaĢ (Kapsül) HaĢhaĢ (Tohum) Manisa Toplamı UĢak HaĢhaĢ (Kapsül) HaĢhaĢ (Tohum) Uşak Toplamı TR33 Bölgesi HaĢhaĢ (Kapsül) HaĢhaĢ (Tohum) TR33 Bölgesi Toplamı Ege Bölgesi HaĢhaĢ (Kapsül) HaĢhaĢ (Tohum) Ege Bölgesi Toplamı Türkiye HaĢhaĢ (Kapsül) HaĢhaĢ (Tohum) Türkiye Toplamı Kaynak: TÜĠK, 2009 Türkiye de haģhaģ üretimi yapılan 13 ilden 4 ü TR33 Bölgesi nde yer almaktadır. Türkiye de haģhaģ ekimi yapılan alanın %46 sını ve haģhaģ üretiminin %40 ını karģılayan TR33 Bölgesi Düzey 2 bölgeleri arasında hem ekim hem de üretim açısından birinci sıradadır yılı TÜĠK verilerine göre; Afyonkarahisar daki haģhaģ ekim alanı Türkiye deki haģhaģ ekim alanının %22 si, UĢak %10 u, Manisa %9 u ve Kütahya %5 idir. Afyonkarahisar daki haģhaģ ekim alanının TR33 Bölgesi ndeki haģhaģ ekim alanına oranı ise %48,1, UĢak ın %22,4, Manisa nın %19,2 ve Kütahya nın ise %10,3 tür yılı TÜĠK verilerine göre; Afyonkarahisar daki haģhaģ üretiminin Türkiye deki haģhaģ üretimi içindeki payı %26, UĢak ın %5, Manisa nın %4 ve Kütahya nın %4 tür. Afyonkarahisar daki haģhaģ üretiminin TR33 Bölgesi ndeki haģhaģ üretimine oranı %66,4, UĢak ın %12,8, Manisa nın %10,6 ve Kütahya nın %10,3 tür. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 6 : TARIM Sayfa 244 / 409

246 Üretim (Ton) Ekilen Alan (da) TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Grafik 6.16: TR33 Bölgesi, Ege Bölgesi ve Türkiye Bazında Haşhaş Ekim Alanı Dağılımı Kaynak: TÜĠK, Grafik 6.17: TR33 Bölgesi, Ege Bölgesi ve Türkiye Bazında Haşhaş Üretim Miktarı Kaynak: TÜĠK, 2009 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 6 : TARIM Sayfa 245 / 409

247 Yem Bitkileri TR33 Bölgesi nde en çok ekimi yapılan yem bitkilerinden fiğin da alanda ekimi yapılmıģ olup fiğ (yeģil ot) olarak ton ve fiğ (kuru ot) olarak ton ürün elde edilmiģtir. Fiğin ardından en çok mısır (silajlık) ekimi da alanda ekilmiģ ve ton ürün elde edilmiģtir. Bunun yanı sıra yonca da alanda ekilerek yonca (yeģil ot) olarak ton, yonca (kuru ot) olarak ton ve yonca (tohum) olarak 40 ton ürün elde edilmiģtir. Türkiye TR33 Bölgesi Yonca Fiğ Mısır (Silajlık) Korunga Diğer Fiğ Mısır (Silajlık) Yonca Korunga Mısır (Hasıl) Diğer 32% 22% 18% 18% 38% 2% 10% 54% 3% 2% 1% *Diğer: - Türkiye için Burçak, Mısır (Hasıl), Üçgül - TR33 Bölgesi için Burçak, Üçgül Grafik 6.18: Türkiye ve TR33 Bölgesi nde Yem Bitkileri Ekim Alanının Ürün Bazında Dağılımı (%) Kaynak: TÜĠK, 2009 Türkiye Mısır (Silajlık) Yonca (Tohum,Kuru ve YeĢil Ot) Fiğ (Kuru ve YeĢil Ot) Korunga (Tohum, Kuru ve YeĢil Ot ) Mısır (Hasıl) Diğer TR33 Bölgesi Mısır (Silajlık) Yonca (Tohum,Kuru ve YeĢil Ot) Fiğ (Kuru ve YeĢil Ot) Mısır (Hasıl) Korunga (Tohum, Kuru ve YeĢil Ot ) Diğer 28% 20% 54% 1% 5% 1% 11% *Diğer: - Türkiye için Burçak (YeĢil Ot), Burçak (Kuru Ot), Üçgül (Kuru Ot), Üçgül (YeĢil Ot) - TR33 Bölgesi için Üçgül (Kuru Ot), Burçak (Kuru Ot), Burçak (YeĢil Ot), Üçgül (YeĢil Ot) Grafik 6.19: Türkiye ve TR33 Bölgesi nde Yem Bitkileri Üretiminin Ürün Bazında Dağılımı (%) 59% Kaynak: TÜĠK, % 2% 0% 17% TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 6 : TARIM Sayfa 246 / 409

248 Yumru Bitkiler 2009 yılı TÜĠK verilerine göre, TR33 Bölgesi nde en çok ekimi yapılan yumru bitkilerden patatesin da alanda ekimi yapılıģ olup ton ürün elde edilmiģtir. Patatesin ardından en çok soğan (kuru) ekimi da alanda yapılmıģ ve ton ürün elde edilmiģtir. Bunun yanı sıra hayvan pancarı da alanda ekilerek ton ürün elde edilmiģtir. Verim açısından değerlendirildiğinde yumru bitkilerden en çok verim hayvan pancarı, patates ve soğandan (kuru) elde edilmiģ olup hayvan pancarının verimi kg/da, patatesin kg/da ve soğanın (kuru) ise kg/da olarak hesaplanmıģtır. Türkiye TR33 Bölgesi Patates Sarımsak (Kuru) Soğan (Kuru) Hayvan Pancarı Patates Hayvan Pancarı Soğan (Kuru) Sarımsak (Kuru) 4% 1% 7% 2% 28% 15% 67% 76% Grafik 6.20: Türkiye ve TR33 Bölgesi nde Yumru Bitkileri Ekim Alanının Ürün Bazında Dağılımı (%) Kaynak: TÜĠK, 2009 Türkiye TR33 Bölgesi Patates Hayvan Pancarı Soğan (Kuru) Sarımsak (Kuru) Patates Soğan (Kuru) Hayvan Pancarı Sarımsak (Kuru) 2% 1% 8% 1% 29% 12% 68% 79% Grafik 6.21: Türkiye ve TR33 Bölgesi nde Yumru Bitkileri Üretiminin Ürün Bazında Dağılımı (%) Kaynak: TÜĠK, 2009 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 6 : TARIM Sayfa 247 / 409

249 Uşak Manisa Kütahya Afyonkarahisar TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU İl Bazında Tarla Ürünleri Tablo 6.21: TR33 Bölgesi İl Bazında Tarla Ürünleri Ekilen Tarla Alanı, Üretim ve Verim Tablosu Ekilen Tarla Alanı Üretim Verim İl Adı Grup Adı (da) (Ton) (kg/da) Kaynak: TÜĠK, 2009 Baklagiller Endüstriyel Bitkiler Tahıllar Yağlı Tohumlar Yem Bitkileri Yumru Bitkiler Toplam Baklagiller Endüstriyel Bitkiler Tahıllar Yağlı Tohumlar Yem Bitkileri Yumru Bitkiler Toplam Baklagiller Endüstriyel Bitkiler Tahıllar Yağlı Tohumlar Yem Bitkileri Yumru Bitkiler Toplam Baklagiller Endüstriyel Bitkiler Tahıllar Yağlı Tohumlar Yem Bitkileri Yumru Bitkiler Toplam Afyonkarahisar Afyonkarahisar da tarla ürünlerinin ekim alanı ürün bazında baklagil ekimi %3, endüstriyel bitkiler ekimi %6, tahıl ekimi %77, yağlı tohumlar ekimi %5, yem bitkileri ekimi %6, ve yumru bitkiler ekimi %3 tür. Afyonkarahisar da en çok ekimi yapılan baklagiller nohut, fiğ (dane) ve fasulyedir (kuru) yılı TÜĠK verilerine göre, da ekim alanında ton nohut, da alanda ton fiğ dane ve da alanda ton fasulye (kuru) elde edilmiģtir. Verim açısından değerlendirildiğinde en çok verim bakla (yemeklik), bezelye ve fasulyede elde edilmiģ olup baklanın (yemeklik) verimi 600 kg/da, bezelyenin 200 kg/da ve fasulyenin (kuru) ise 141 kg/da olarak hesaplanmıģtır. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 6 : TARIM Sayfa 248 / 409

250 Ekilen Tarla Alanı Üretim Tahıllar Yem Bitkileri Baklagiller Endüstriyel Bitkiler Yağlı Tohumlar Yumru Bitkiler 6% 6% Tahıllar Yem Bitkileri Yağlı Tohumlar 30% Endüstriyel Bitkiler Yumru Bitkiler Baklagiller 5% 3% 3% 19% 77% 31% 18% 1% 1% Grafik 6.22: Afyonkarahisar İli Tarla Ürünlerinin Gruplarına Göre Ekim Alanı ve Üretim Oranı (%) Kaynak: TÜĠK, 2009 Afyonkarahisar da en çok ekimi yapılan endüstriyel bitkiler Ģekerpancarı, haģhaģ (kapsül) ve kimyondur da ekim alanında ton Ģekerpancarı, da alanda ton haģhaģ (kapsül) ve da alanda 521 ton kimyon elde edilmiģtir. Verim açısından değerlendirildiğinde en çok verim Ģekerpancarı, kekik ve haģhaģtan (kapsül) elde edilmiģ olup Ģekerpancarının verimi kg/da, kekiğin 133 kg/da ve haģhaģın (kapsül) ise 76 kg/da olarak hesaplanmıģtır. Afyonkarahisar da en çok ekimi yapılan tahıllar buğday ve arpadır da ekim alanında ton buğday ve da alanda ton arpa elde edilmiģtir. Verim açısından değerlendirildiğinde en çok verim mısır (dane), tritikale (dane) ve arpadan elde edilmiģ olup mısırın (dane) verimi 444 kg/da, tritikalenin (dane) 390 kg/da ve arpanın ise 236 kg/da olarak hesaplanmıģtır. Afyonkarahisar da en çok ekimi yapılan yağlı tohumlar haģhaģ (tohum), ayçiçeği (yağlık) ve ayçiçeği (çerezlik)tir da ekim alanında ton haģhaģ (tohum), da alanda ton ayçiçeği (yağlık) ve da alanda ton ayçiçeği (çerezlik) elde edilmiģtir. Verim açısından değerlendirildiğinde en çok verim kolza (kanola), soya ve ayçiçeğinden (yağlık) elde edilmiģ olup kolzanın (kanola) verimi 325 kg/da, soyanın 200 kg/da ve ayçiçeğinin (yağlık) ise 112 kg/da olarak hesaplanmıģtır. Afyonkarahisar da en çok ekimi yapılan yem bitkileri fiğ, yonca ve mısırdır (silajlık) da ekim alanında ton fiğ (yeģil ot) ile ton fiğ (kuru ot), da alanda ton yonca (yeģil ot), ton yonca (kuru ot) ile 40 ton yonca (tohum) ve da alanda ton mısır (silajlık) elde edilmiģtir. Afyonkarahisar da en çok ekimi yapılan yumru bitkiler patates, hayvan pancarı, soğandır (kuru) da ekim alanında ton patates, da alanda ton hayvan pancarı ve da alanda ton soğan (kuru) elde edilmiģtir. Verim açısından değerlendirildiğinde en çok verim hayvanpancarı, patates ve soğandan elde edilmiģ olup hayvan pancarının verimi kg/da, patatesin kg/da ve soğanın (kuru) ise kg/da olarak hesaplanmıģtır. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 6 : TARIM Sayfa 249 / 409

251 Tablo 6.22: Afyonkarahisar İli Tarla Ürünleri Ekim Alanları ile Ekim Alanlarının İl ve TR33 Bölgesi İçindeki Oranı (%) Grup Adı Ürün Adı Ekilen Tarla İl İçindeki TR33 Bölgesi'ndeki Alanı (da) Payı (%) Payı (%) Nohut ,49 0,50 Fiğ (Dane) ,73 0,24 Fasulye (Kuru) ,43 0,14 Baklagiller Mercimek (YeĢil) ,40 0,13 Burçak (Dane) ,03 0,01 Mercimek (Kırmızı) 36 0,00 0,00 Bezelye 20 0,00 0,00 Bakla (Yemeklik) 5 0,00 0,00 Baklagiller Toplamı ,08 1,04 ġekerpancarı ,26 1,10 HaĢhaĢ (Kapsül) ,85 0,96 Endüstriyel Bitkiler Kimyon ,22 0,07 Anason ,08 0,03 Kekik 30 0,00 0,00 Endüstriyel Bitkiler Toplamı ,42 2,16 Arpa (Diğer) ,09 10,82 Buğday (Diğer) ,74 10,70 Buğday (Durum) ,72 3,28 Tahıllar Arpa (Biralık) ,36 0,80 Çavdar ,22 0,07 Yulaf (Dane) ,18 0,06 Tritikale (Dane) ,12 0,04 Mısır (Dane) ,04 0,02 Tahıllar Toplamı ,48 25,79 HaĢhaĢ (Tohum) ,85 0,96 Ayçiçeği (Yağlık) ,39 0,47 Ayçiçeği (Çerezlik) ,99 0,33 Yağlı Tohumlar Aspir ,14 0,05 Susam ,06 0,02 Kolza (Kanola) 123 0,00 0,00 Soya 10 0,00 0,00 Yağlı Tohumlar Toplamı ,44 1,84 Yonca (YeĢil Ot) Yonca (Kuru Ot) Yonca (Tohum) Korunga (YeĢil Ot) Korunga (Kuru Ot) ,86 0,16 0,63 0,05 Yem Bitkileri Korunga (Tohum) Mısır (Hasıl) 160 0,00 0,00 Fiğ (YeĢil Ot) Fiğ (Kuru Ot) ,28 0,77 Burçak (YeĢil Ot) Burçak (Kuru Ot) ,18 0,06 Mısır (Silajlık) ,27 0,43 Yem Bitkileri Toplamı ,76 1,94 Patates (Diğer) ,51 0,85 Hayvan Pancarı ,17 0,06 Yumru Bitkiler Soğan (Kuru) ,12 0,04 Sarımsak (Kuru) 715 0,02 0,01 Patates (Tatlı) 2 0,00 0,00 Yumru Bitkiler Toplamı ,83 0,95 Genel Toplam ,00 33,73 Kaynak: TÜĠK, 2009 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 6 : TARIM Sayfa 250 / 409

252 Tablo 6.23: Afyonkarahisar İli Tarla Ürünleri Üretimi ile Üretimin İl ve TR33 Bölgesi İçindeki Oranı (%) Grup Adı Ürün Adı TR33 Üretim İl İçindeki Verim Bölgesi'ndeki Payı (Ton) Payı (%) (kg/da) (%) Nohut ,29 0, Fiğ (Dane) ,16 0, Fasulye (Kuru) ,11 0, Baklagiller Mercimek (YeĢil) ,08 0, Burçak (Dane) 130 0,01 0, Mercimek (Kırmızı) 3 0,00 0,00 83 Bezelye 4 0,00 0, Bakla (Yemeklik) 3 0,00 0, Baklagiller Toplamı ,63 0, ġekerpancarı ,94 12, HaĢhaĢ (Kapsül) ,38 0,16 76 Endüstriyel Bitkiler Kimyon 521 0,02 0,01 63 Anason 217 0,01 0,00 70 Kekik 4 0,00 0, Endüstriyel Bitkiler Toplamı ,35 13, Arpa (Diğer) ,42 5, Buğday (Diğer) ,94 5, Buğday (Durum) ,28 1, Tahıllar Arpa (Biralık) ,92 0, Çavdar ,09 0, Yulaf (Dane) ,07 0, Tritikale (Dane) ,08 0, Mısır (Dane) 752 0,04 0, Tahıllar Toplamı ,85 13, HaĢhaĢ (Tohum) ,42 0,18 83 Ayçiçeği (Yağlık) ,27 0, Ayçiçeği (Çerezlik) ,15 0,07 89 Yağlı Tohumlar Aspir 582 0,03 0, Susam 139 0,01 0,00 60 Kolza (Kanola) 40 0,00 0, Soya 2 0,00 0, Yağlı Tohumlar Toplamı ,88 0,38 92 Yonca (YeĢil Ot) ,66 1,57 Yonca (Kuru Ot) ,40 1,46 Yonca (Tohum) 40 0,00 0,00 Korunga (YeĢil Ot) 968 0,05 0,02 Korunga (Kuru Ot) ,14 0,06 Yem Bitkileri Korunga (Tohum) 800 0,04 0,02 Mısır (Hasıl) 190 0,01 0, Fiğ (YeĢil Ot) ,37 0,16 Fiğ (Kuru Ot) ,73 0,31 Burçak (YeĢil Ot) 1 0,00 0,00 Burçak (Kuru Ot) ,05 0,02 Mısır (Silajlık) ,37 4, Yem Bitkileri Toplamı ,82 8, Patates (Diğer) ,00 6, Hayvan Pancarı ,86 0, Yumru Bitkiler Soğan (Kuru) ,55 0, Sarımsak (Kuru) ,05 0, Patates (Tatlı) 4 0,00 0, Yumru Bitkiler Toplamı ,46 7, Genel Toplam ,00 42, Kaynak: TÜĠK, Kütahya Kütahya da tarla ürünlerinin ekim alanı ürün bazında baklagil ekimi %11, endüstriyel bitkiler ekimi %3, tahıl ekimi %75, yağlı tohumlar ekimi %2, yem bitkileri ekimi %8 ve yumru bitkiler ekimi %1 dir. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 6 : TARIM Sayfa 251 / 409

253 Ekilen Tarla Alanı Üretim Tahıllar Yem Bitkileri Yağlı Tohumlar Baklagiller Endüstriyel Bitkiler Yumru Bitkiler Tahıllar Endüstriyel Bitkiler Baklagiller Yem Bitkileri Yumru Bitkiler Yağlı Tohumlar 75% 28% 11% 41% 21% 1% 2% 3% 8% 1% 3% 6% Grafik 6.23: Kütahya İli Tarla Ürünlerinin Gruplarına Göre Ekim Alanı ve Üretim Oranı (%) Kaynak: TÜĠK, 2009 Kütahya da en çok ekimi yapılan baklagiller nohut, fasulye (kuru) ve fiğdir (dane) da ekim alanında ton nohut, da alanda ton fasulye (kuru) ve da alanda 981 ton fiğ (dane) elde edilmiģtir. Verim açısından değerlendirildiğinde baklagillerden en çok verim mercimek (kırmızı), bakla (yemeklik) ve fasulyeden (kuru) elde edilmiģ olup mercimeğin (kırmızı) verimi 350 kg/da, baklanın (yemeklik) 194 kg/da ve fasulyenin (kuru) ise 155 kg/da olarak hesaplanmıģtır. Kütahya da en çok ekimi yapılan endüstriyel bitkiler Ģekerpancarı ve haģhaģtır (kapsül) da ekim alanında ton Ģekerpancarı ve da alanda ton haģhaģ (kapsül) elde edilmiģtir. Verim açısından değerlendirildiğinde en çok verim Ģekerpancarından elde edilmiģ olup Ģekerpancarının verimi kg/da olarak hesaplanmıģtır. Kütahya da en çok ekimi yapılan tahıllar buğday ve arpadır da ekim alanında ton buğday ve da alanda ton arpa elde edilmiģtir. Verim açısından değerlendirildiğinde en çok verim tritikale (dane), darı ve arpadan elde edilmiģ olup tritikalenin (dane) verimi 340 kg/da, darının 300 kg/da ve arpanın ise 250 kg/da olarak hesaplanmıģtır. Kütahya da en çok ekimi yapılan yağlı tohumlar ayçiçeği (yağlık), haģhaģ (tohum) ve ayçiçeği (çerezlik) tir da ekim alanında ton ayçiçeği (yağlık), da alanda ton haģhaģ (tohum) ve da alanda 252 ton ayçiçeği (çerezlik) elde edilmiģtir. Verim açısından değerlendirildiğinde en çok verim ayçiçeği (çerezlik), susam ve ayçiçeğinden (yağlık) elde edilmiģ olup ayçiçeğinin (çerezlik) verimi 122 kg/da, susamın 117 kg/da ve ayçiçeğinin (yağlık) 98 kg/da olarak hesaplanmıģtır. Kütahya da en çok ekimi yapılan yem bitkileri fiğ, yonca ve mısırdır (silajlık) da ekim alanında ton fiğ (yeģil ot) ile ton fiğ (kuru ot), da alanda ton yonca (yeģil ot) ile ton yonca (kuru ot) ve da alanda ton mısır (silajlık) elde edilmiģtir. Kütahya da en çok ekimi yapılan yumru bitkiler patates, soğan (kuru) ve hayvan pancarıdır da ekim alanında ton patates, da alanda ton soğan (kuru) ve da alanda ton hayvan pancarı elde edilmiģtir. Verim açısından değerlendirildiğinde en çok verim hayvanpancarı, patates ve soğandan elde edilmiģ olup hayvan pancarının verimi kg/da, patatesin kg/da ve soğanın (kuru) ise kg/da olarak hesaplanmıģtır. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 6 : TARIM Sayfa 252 / 409

254 Tablo 6.24: Kütahya İli Tarla Ürünleri Ekim Alanları ile Ekim Alanlarının İl ve TR33 Bölgesi İçindeki Oranı (%) Grup Adı Ürün Adı Ekilen Tarla İl içindeki TR33 Bölgesi'ndeki Alanı (da) Payı (%) Payı (%) Nohut ,78 2,10 Fasulye (Kuru) ,38 0,33 Fiğ (Dane) ,38 0,09 Mercimek (YeĢil) ,11 0,03 Baklagiller Mercimek (Kırmızı) ,09 0,02 Bakla (Yemeklik) ,09 0,02 Mürdümük (Dane) ,05 0,01 Burçak (Dane) 370 0,01 0,00 Bakla (Hayvan Yemi) 170 0,01 0,00 Börülce 20 0,00 0,00 Baklagiller Toplamı ,89 2,61 ġekerpancarı ,66 0,40 HaĢhaĢ (Kapsül) ,86 0,21 Endüstriyel Bitkiler Tütün ,05 0,01 Kekik 16 0,00 0,00 Acıbakla 10 0,00 0,00 Endüstriyel Bitkiler Toplamı ,57 0,62 Buğday (Diğer) ,60 10,68 Arpa (Diğer) ,94 4,53 Buğday (Durum) ,59 2,06 Mısır (Dane) ,86 0,21 Tahıllar Tritikale (Dane) ,64 0,15 Arpa (Biralık) ,63 0,15 Darı ,47 0,11 Çavdar ,32 0,08 Yulaf (Dane) ,22 0,05 Tahıllar Toplamı ,28 18,02 Ayçiçeği (Yağlık) ,42 0,34 HaĢhaĢ (Tohum) ,86 0,21 Yağlı Tohumlar Ayçiçeği (Çerezlik) ,08 0,02 Susam 385 0,01 0,00 Aspir 72 0,00 0,00 Yağlı Tohumlar Toplamı ,38 0,57 Yonca (YeĢil Ot) Yonca (Kuru Ot) ,55 0,37 Korunga (YeĢil Ot) Korunga (Kuru Ot) ,60 0,14 Mısır (Hasıl) ,18 0,05 Yem Bitkileri Fiğ (YeĢil Ot) Fiğ (Kuru Ot) ,08 0,98 Burçak (YeĢil Ot) Burçak (Kuru Ot) 560 0,02 0,00 Üçgül (YeĢil Ot) Üçgül (Kuru Ot) ,05 0,01 Mısır (Silajlık) ,19 0,28 Yem Bitkileri Toplamı ,66 1,83 Soğan (Kuru) ,50 0,12 Patates (Diğer) ,40 0,10 Yumru Bitkiler Patates (Tatlı) ,15 0,04 Hayvan Pancarı ,12 0,03 Sarımsak (Kuru) ,04 0,01 Yumru Bitkiler Toplamı ,23 0,29 Genel Toplam ,00 23,94 Kaynak: TÜĠK, 2009 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 6 : TARIM Sayfa 253 / 409

255 Tablo 6.25: Kütahya İli Tarla Ürünleri Üretimi ile Üretimin İl ve TR33 Bölgesi İçindeki Oranı (%) Grup Adı Ürün Adı Üretim İl İçindeki TR33 Bölgesi'ndeki Verim (Ton) Payı (%) Payı (%) (kg/da) Nohut ,43 0, Fasulye (Kuru) ,52 0, Fiğ (Dane) 981 0,09 0,02 97 Mercimek (YeĢil) 202 0,02 0,00 70 Baklagiller Mercimek (Kırmızı) 875 0,08 0, Bakla (Yemeklik) 479 0,04 0, Mürdümük (Dane) 124 0,01 0, Burçak (Dane) 36 0,00 0,00 97 Bakla (Hayvan Yemi) 20 0,00 0, Börülce 2 0,00 0, Baklagiller Toplamı ,19 0, Endüstriyel Bitkiler ġekerpancarı ,03 4, HaĢhaĢ (Kapsül) ,11 0,03 54 Tütün 93 0,01 0,00 70 Kekik 6 0,00 0, Acıbakla 1 0,00 0, Endüstriyel Bitkiler Toplamı ,15 4, Buğday (Diğer) ,58 5, Arpa (Diğer) ,47 2, Buğday (Durum) ,21 1, Mısır (Dane) ,43 0, Tahıllar Tritikale (Dane) ,53 0, Arpa (Biralık) ,39 0, Darı ,34 0, Çavdar ,18 0, Yulaf (Dane) ,11 0, Tahıllar Toplamı ,24 9, Yağlı Tohumlar Ayçiçeği (Yağlık) ,34 0,08 98 HaĢhaĢ (Tohum) ,13 0,03 60 Ayçiçeği (Çerezlik) 252 0,02 0, Susam 45 0,00 0, Aspir 6 0,00 0,00 83 Yağlı Tohumlar Toplamı ,49 0,11 85 Yem Bitkileri Yonca (YeĢil Ot) ,96 0,66 Yonca (Kuru Ot) ,08 0,68 Korunga (YeĢil Ot) ,35 0,08 Korunga (Kuru Ot) ,83 0,18 Mısır (Hasıl) ,58 0, Fiğ (YeĢil Ot) ,10 0,69 Fiğ (Kuru Ot) ,24 0,50 Burçak (YeĢil Ot) 250 0,02 0,01 Burçak (Kuru Ot) 135 0,01 0,00 Üçgül (YeĢil Ot) 0,00 0,00 Üçgül (Kuru Ot) ,17 0,04 Mısır (Silajlık) ,61 3, Yem Bitkileri Toplamı ,95 6, Yumru Bitkiler Soğan (Kuru) ,72 0, Patates (Diğer) ,07 0, Patates (Tatlı) ,57 0, Hayvan Pancarı ,52 0, Sarımsak (Kuru) 955 0,09 0, Yumru Bitkiler Toplamı ,97 1, Genel Toplam ,00 22, Kaynak: TÜĠK, 2009 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 6 : TARIM Sayfa 254 / 409

256 Manisa Manisa da tarla ürünlerinin ekim alanı ürün bazında baklagil ekimi %6, endüstriyel bitkiler ekimi %18, tahıl ekimi %63, yağlı tohumlar ekimi %4 ve yem bitkileri ekimi %9 dur. Ekim Alanı Üretim Tahıllar Yem Bitkileri Yağlı Tohumlar Endüstriyel Bitkiler Baklagiller Yumru Bitkiler Tahıllar Endüstriyel Bitkiler Yumru Bitkiler Yem Bitkileri Baklagiller Yağlı Tohumlar 9% 6% 4% 0,32% 43% 50% 18% 63% 4% 1% 1% 1% Grafik 6.24: Manisa İli Tarla Ürünlerinin Gruplarına Göre Ekim Alanı ve Üretim Oranı (%) Kaynak: TÜĠK, 2009 Manisa da en çok ekimi yapılan baklagiller nohut, mercimek ve bakladır (yemeklik) yılı TÜĠK verilerine da ekim alanında ton nohut, da alanda ton mercimek ve da alanda ton bakla (yemeklik) elde edilmiģtir. Verim açısından değerlendirildiğinde en çok verim bakla (yemeklik), bezelye ve bakladan (hayvan yemi) elde edilmiģ olup baklanın (yemeklik) verimi 154 kg/da, bezelyenin 150 kg/da ve baklanın (hayvan yemi) ise (kuru) 125 kg/da olarak hesaplanmıģtır. Manisa da en çok ekimi yapılan endüstriyel bitkiler tütün, haģhaģ (kapsül) ve pamuktur (kütlü ve lif) da ekim alanında ton tütün, da ekim alanında ton haģhaģ (kapsül) ve da ekim alanında ton pamuk (kütlü) ile ton pamuk (lif) elde edilmiģtir. Verim açısından değerlendirildiğinde en çok verim Ģekerpancarı, kırmızı biber (baharatlık) ve pamuktan (kütlü) elde edilmiģ olup Ģekerpancarının verimi kg/da, kırmızı biberin (baharatlık) kg/da ve pamuğun (kütlü) ise 376 kg/da olarak hesaplanmıģtır. Manisa da en çok ekimi yapılan tahıllar buğday, arpa (diğer) ve mısırdır (dane) da ekim alanında ton buğday, da alanda ton arpa (diğer) ve da alanda ton mısır (dane) elde edilmiģtir. Verim açısından değerlendirildiğinde en çok verim mısır (dane), darı ve tritikalede (dane) elde edilmiģ olup mısırın (dane) verimi 962 kg/da, darının 353 kg/da ve tritikalenin (dane) ise 269 kg/da olarak hesaplanmıģtır. Manisa da en çok ekimi yapılan yağlı tohumlar haģhaģ (tohum), susam ve çiğittir da ekim alanında ton haģhaģ (tohum), da alanda ton susam ve da alanda ton çiğit elde edilmiģtir. Verim açısından değerlendirildiğinde en çok verim ayçiçeği (çerezlik), çiğit ve yer fıstığından elde edilmiģ olup ayçiçeğinin (çerezlik) verimi 246 kg/da, çiğitin 223 kg/da ve yer fıstığının ise 150 kg/da olarak hesaplanmıģtır. Manisa da en çok ekimi yapılan yem bitkileri fiğ, mısır (silajlık) ve yoncadır da ekim alanında ton fiğ (yeģil ot) ile ton fiğ (kuru ot), da alanda ton mısır (silajlık) ve da alanda ton yonca (yeģil ot) ile ton yonca (kuru ot) elde edilmiģtir. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 6 : TARIM Sayfa 255 / 409

257 Manisa da en çok ekimi yapılan yumru bitkiler patates ve soğandır(kuru) da ekim alanında ton patates ve da alanda ton soğan (kuru) elde edilmiģtir. Verim açısından değerlendirildiğinde en çok verim patates, hayvan pancarı ve soğandan (kuru) elde edilmiģ olup patatesin verimi kg/da, hayvan pancarının kg/da ve soğanın (kuru) ise kg/da olarak hesaplanmıģtır. Tablo 6.26: Manisa İli Tarla Ürünleri Ekim Alanları ile Ekim Alanlarının İl ve TR33 Bölgesi İçindeki Oranı (%) Grup Adı Ürün Adı Ekilen Tarla İl İçindeki TR33 Bölgesi'ndeki Alanı (da) Payı (%) Payı (%) Nohut ,72 0,92 Mercimek (YeĢil) ,67 0,17 Mercimek (Kırmızı) ,65 0,16 Bakla (Yemeklik) ,37 0,09 Börülce ,32 0,08 Baklagiller Burçak (Dane) ,30 0,07 Fasulye (Kuru) ,19 0,05 Fiğ (Dane) ,10 0,02 Bezelye 360 0,01 0,00 Mürdümük (Dane) 20 0,00 0,00 Bakla (Hayvan Yemi) 8 0,00 0,00 Baklagiller Toplamı ,32 1,57 Tütün ,96 3,96 HaĢhaĢ (Kapsül) ,54 0,38 Endüstriyel Bitkiler Pamuk (Kütlü ve Lif) ,63 0,16 Kekik ,08 0,02 ġekerpancarı ,06 0,01 Kırmızı Biber (Baharatlık) 10 0,00 0,00 Endüstriyel Bitkiler Toplamı ,26 4,53 Buğday (Diğer) ,12 8,47 Arpa (Diğer) ,31 2,81 Mısır (Dane) ,16 2,77 Tahıllar Buğday (Durum) ,56 1,38 Çavdar ,30 0,07 Tritikale (Dane) ,21 0,05 Yulaf (Dane) ,15 0,04 Darı 170 0,01 0,00 Tahıllar Toplamı ,81 15,59 HaĢhaĢ (Tohum) ,54 0,38 Susam ,32 0,33 Yağlı Tohumlar Çiğit ,63 0,16 Ayçiçeği (Çerezlik) ,18 0,05 Ayçiçeği (Yağlık) ,04 0,01 Yerfıstığı 100 0,00 0,00 Yağlı Tohumlar Toplamı ,72 0,92 Yonca (YeĢil Ot) Yonca (Kuru Ot) ,66 0,16 Korunga (YeĢil Ot) Korunga (Kuru Ot) 560 0,02 0,00 Mısır (Hasıl) ,15 0,04 Yem Bitkileri Fiğ (YeĢil Ot) ,88 1,21 Fiğ (Kuru Ot) Burçak (YeĢil Ot) Burçak (Kuru Ot) ,06 0,01 Mısır (Silajlık) ,79 0,69 Yem Bitkileri Toplamı ,56 2,12 Patates (Diğer) ,17 0,04 Soğan (Kuru) ,09 0,02 Yumru Bitkiler Sarımsak (Kuru) 964 0,03 0,01 Patates (Tatlı) 700 0,02 0,01 Hayvan Pancarı 35 0,00 0,00 Yumru Bitkiler Toplamı ,32 0,08 Genel Toplam ,00 24,82 Kaynak: TÜĠK, 2009 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 6 : TARIM Sayfa 256 / 409

258 Tablo 6.27: Manisa İli Tarla Ürünleri Üretimi ile Üretimin İl ve TR33 Bölgesi İçindeki Oranı (%) Grup Adı Ürün Adı Üretim İl İçindeki TR33 Bölgesi'ndeki Verim (Ton) Payı (%) Payı (%) (kg/da) Nohut ,86 0,20 99 Mercimek (YeĢil) ,16 0, Mercimek (Kırmızı) ,11 0,03 69 Bakla (Yemeklik) ,13 0, Börülce 799 0,07 0,02 91 Baklagiller Burçak (Dane) 553 0,05 0,01 67 Fasulye (Kuru) 633 0,05 0, Fiğ (Dane) 141 0,01 0,00 50 Bezelye 54 0,00 0, Mürdümük (Dane) 1 0,00 0,00 50 Bakla (Hayvan Yemi) 1 0,00 0, Baklagiller Toplamı ,45 0,34 97 Tütün ,17 0,51 58 HaĢhaĢ (Kapsül) ,11 0,03 30 Pamuk (Kütlü) ,56 0, Endüstriyel Pamuk (Lif) ,21 0, Bitkiler Kekik 817 0,07 0, ġekerpancarı ,57 0, Kırmızı Biber (Baharatlık) 17 0,00 0, Endüstriyel Bitkiler Toplamı ,68 0,87 85 Buğday (Diğer) ,70 3, Arpa (Diğer) ,98 1, Mısır (Dane) ,33 5, Tahıllar Buğday (Durum) ,88 0, Çavdar ,09 0, Tritikale (Dane) ,14 0, Yulaf (Dane) 768 0,07 0, Darı 60 0,01 0, Tahıllar Toplamı ,19 11, HaĢhaĢ (Tohum) ,12 0,03 33 Susam ,16 0,04 52 Yağlı Tohumlar Çiğit ,33 0, Ayçiçeği (Çerezlik) ,11 0, Ayçiçeği (Yağlık) 86 0,01 0,00 84 Yerfıstığı 15 0,00 0, Yağlı Tohumlar Toplamı ,73 0,17 83 Yonca (YeĢil Ot) ,28 0,54 Yonca (Kuru Ot) ,43 0,10 Korunga (YeĢil Ot) 312 0,03 0,01 Korunga (Kuru Ot) 164 0,01 0,00 Yem Bitkileri Mısır (Hasıl) ,79 0, Fiğ (YeĢil Ot) ,58 1,32 Fiğ (Kuru Ot) ,16 0,98 Burçak (YeĢil Ot) 240 0,02 0,00 Burçak (Kuru Ot) 103 0,01 0,00 Mısır (Silajlık) ,29 6, Yem Bitkileri Toplamı ,60 10, Patates (Diğer) ,84 0, Soğan (Kuru) ,35 0, Yumru Bitkiler Sarımsak (Kuru) 853 0,07 0, Patates (Tatlı) ,09 0, Hayvan Pancarı 70 0,01 0, Yumru Bitkiler Toplamı ,35 0, Genel Toplam ,00 23, Kaynak: TÜĠK, 2009 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 6 : TARIM Sayfa 257 / 409

259 Uşak UĢak ta tarla ürünlerinin ekim alanı ürün bazında baklagil ekimi %21, endüstriyel bitkiler ekimi %8, tahıl ekimi %60, yağlı tohumlar ekimi %4 ve yem bitkileri ekimi %7 dir. Ekim Alanı Üretim Tahıllar Endüstriyel Bitkiler Yağlı Tohumlar Baklagiller Yem Bitkileri Yumru Bitkiler Tahıllar Baklagiller Yumru Bitkiler Yem Bitkileri Endüstriyel Bitkiler Yağlı Tohumlar 60% 21% 55% 26% 8% 0,26% 4% 7% 1% 3% 7% 8% Grafik 6.25: Uşak İli Tarla Ürünlerinin Gruplarına Göre Ekim Alanı ve Üretim Oranı (%) Kaynak: TÜĠK, 2009 UĢak ta en çok ekimi yapılan baklagiller nohut, börülce ve fasulyedir (kuru) yılı TÜĠK verilerine göre, da ekim alanında ton nohut, da alanda ton börülce ve da alanda ton fasulye (kuru) elde edilmiģtir. Verim açısından değerlendirildiğinde en çok verim bakla (yemeklik), fasulye (kuru) ve fiğden (dane) elde edilmiģ olup baklanın (yemeklik) verimi 220 kg/da, fasulyenin (kuru) 177 kg/da ve fiğin (dane) ise 176 kg/da olarak hesaplanmıģtır. UĢak ta en çok ekimi yapılan endüstriyel bitkiler tütün ve haģhaģtır (kapsül) da ekim alanında ton tütün, da alanda ton haģhaģ (kapsül) ve da alanda ton Ģekerpancarı elde edilmiģtir. Verim açısından değerlendirildiğinde en çok verim Ģekerpancarı, kekik ve pamuktan (kütlü) elde edilmiģ olup Ģekerpancarının verimi kg/da, kekiğin verimi 211 kg/da ve pamuğun (kütlü) ise 102 kg/da olarak hesaplanmıģtır. UĢak ta en çok ekimi yapılan tahıllar arpa (diğer), buğday ve yulaftır (dane) da ekim alanında ton arpa (diğer), da alanda ton buğday ve da alanda ton yulaf (dane) elde edilmiģtir. Verim açısından değerlendirildiğinde en çok verim çavdar, yulaf (dane) ve tritikaleden (dane) elde edilmiģ olup çavdarın verimi 338 kg/da, yulafın (dane) 335 kg/da ve tritikalenin (dane) ise 326 kg/da olarak hesaplanmıģtır. UĢak ta en çok ekimi yapılan yağlı tohumlar haģhaģ (tohum), susam ve ayçiçeğidir (yağlık) da ekim alanında ton haģhaģ (tohum), da alanda ton susam ve da alanda 452 ton ayçiçeği (yağlık) elde edilmiģtir. Verim açısından değerlendirildiğinde en çok verim ayçiçeği (çerezlik), ayçiçeği (yağlık) ve susamdan elde edilmiģ olup ayçiçeğinin (çerezlik) verimi 182 kg/da, ayçiçeğinin (yağlık) verimi 103 kg/da ve susamın verimi ise 63 kg/da olarak hesaplanmıģtır. UĢak ta en çok ekimi yapılan yem bitkileri fiğ, mısır (silajlık) ve yoncadır da ekim alanında ton fiğ (yeģil ot) ile ton fiğ (kuru ot), da alanda TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 6 : TARIM Sayfa 258 / 409

260 ton mısır (silajlık) ve da alanda ton yonca (yeģil ot) ve ton yonca (kuru ot) elde edilmiģtir. UĢak ta en çok ekimi yapılan yumru bitkiler patates, soğan (kuru) ve hayvan pancarıdır da ekim alanında ton patates, da alanda ton soğan (kuru) ve 800 da alanda ton hayvan pancarı elde edilmiģtir. Verim açısından değerlendirildiğinde en çok verim hayvan pancarı, patates ve soğandan (kuru) elde edilmiģ olup hayvan pancarının verimi kg/da, patatesin kg/da ve soğanın (kuru) ise kg/da olarak hesaplanmıģtır. Tablo 6.28: Uşak İli Tarla Ürünleri Ekim Alanları ile Ekim Alanlarının İl ve TR33 Bölgesi İçindeki Oranı (%) Grup Adı Ürün Adı Ekilen Tarla İl İçindeki TR33 Bölgesi'ndeki Alanı (da) Payı (%) Payı (%) Nohut ,90 3,48 Börülce ,62 0,11 Fasulye (Kuru) ,46 0,08 Baklagiller Fiğ (Dane) ,15 0,03 Mercimek (YeĢil) ,11 0,02 Mürdümük (Dane) ,06 0,01 Burçak (Dane) 330 0,02 0,00 Bakla (Yemeklik) 200 0,01 0,00 Baklagiller Toplamı ,33 3,74 Tütün ,66 0,82 HaĢhaĢ (Kapsül) ,56 0,45 Endüstriyel ġekerpancarı ,34 0,06 Bitkiler Pamuk (Kütlü ve Lif) 635 0,03 0,01 Kekik 470 0,02 0,00 Endüstriyel Bitkiler Toplamı ,61 1,33 Arpa (Diğer) ,57 6,05 Buğday (Durum) ,36 3,74 Buğday (Diğer) ,98 0,52 Tahıllar Yulaf (Dane) ,62 0,11 Mısır (Dane) ,42 0,07 Çavdar ,10 0,02 Tritikale (Dane) ,06 0,01 Tahıllar Toplamı ,11 10,53 HaĢhaĢ (Tohum) ,56 0,44 Susam ,13 0,20 Yağlı Ayçiçeği (Yağlık) ,22 0,04 Tohumlar Çiğit 635 0,03 0,01 Ayçiçeği (Çerezlik) 483 0,02 0,00 Yağlı Tohumlar Toplamı ,97 0,69 Yonca (YeĢil Ot) Yonca (Kuru Ot) ,52 0,09 Korunga (YeĢil Ot) Korunga (Kuru Ot) ,28 0,05 Mısır (Hasıl) ,23 0,04 Yem Bitkileri Fiğ (YeĢil Ot) ,79 0,83 Fiğ (Kuru Ot) Burçak (YeĢil Ot) Burçak (Kuru Ot) ,06 0,01 Mısır (Silajlık) ,82 0,14 Yem Bitkileri Toplamı ,71 1,17 Yumru Bitkiler Patates (Diğer) ,10 0,02 Soğan (Kuru) ,10 0,02 Hayvan Pancarı 800 0,04 0,01 Sarımsak (Kuru) 480 0,02 0,00 Yumru Bitkiler Toplamı ,26 0,05 Genel Toplam ,00 17,51 Kaynak: TÜĠK, 2009 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 6 : TARIM Sayfa 259 / 409

261 Tablo 6.29: Uşak İli Tarla Ürünleri Üretimi ile Üretimin İl ve TR33 Bölgesi İçindeki Oranı (%) Üretim İl İçindeki TR33 Bölgesi'ndeki Verim Grup Adı Ürün Adı (Ton) Payı (%) Payı (%) (kg/da) Baklagiller Nohut ,44 0, Börülce ,22 0, Fasulye (Kuru) ,29 0, Fiğ (Dane) 528 0,09 0, Mercimek (YeĢil) 192 0,03 0,00 88 Mürdümük (Dane) 156 0,03 0, Burçak (Dane) 49 0,01 0, Bakla (Yemeklik) 44 0,01 0, Baklagiller Toplamı ,12 0, Endüstriyel Bitkiler Tütün ,99 0,11 60 HaĢhaĢ (Kapsül) ,28 0,03 31 ġekerpancarı ,21 0, Pamuk (Kütlü) 65 0,01 0, Pamuk (Lif) 24 0,00 0,00 38 Kekik 97 0,02 0, Endüstriyel Bitkiler Toplamı ,51 0, Tahıllar Arpa (Diğer) ,52 3, Buğday (Durum) ,74 2, Buğday (Diğer) ,82 0, Yulaf (Dane) ,73 0, Mısır (Dane) ,33 0, Çavdar 672 0,12 0, Tritikale (Dane) 400 0,07 0, Tahıllar Toplamı ,34 6, Yağlı Tohumlar HaĢhaĢ (Tohum) ,31 0,03 34 Susam ,24 0,03 61 Ayçiçeği (Yağlık) 452 0,08 0, Çiğit 38 0,01 0,00 60 Ayçiçeği (Çerezlik) 88 0,02 0, Yağlı Tohumlar Toplamı ,66 0,07 47 Yem Bitkileri Yonca (YeĢil Ot) ,99 0,11 Yonca (Kuru Ot) ,13 0,24 Korunga (YeĢil Ot) ,20 0,02 Korunga (Kuru Ot) ,43 0,05 Mısır (Hasıl) ,24 0, Fiğ (YeĢil Ot) ,07 0,23 Fiğ (Kuru Ot) ,70 0,52 Burçak (YeĢil Ot) 159 0,03 0,00 Burçak (Kuru Ot) 350 0,06 0,01 Mısır (Silajlık) ,57 1, Yem Bitkileri Toplamı ,42 2, Yumru Bitkiler Patates (Diğer) ,06 0, Soğan (Kuru) ,88 0, Hayvan Pancarı ,82 0, Sarımsak (Kuru) ,20 0, Yumru Bitkiler Toplamı ,96 0, Genel Toplam ,00 11, Kaynak: TÜĠK, 2009 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 6 : TARIM Sayfa 260 / 409

262 Sebzeler Grup Bazında Sebzeler Sebzelerde, birden fazla ekiliģlerin oluģturduğu mükerrer alanlardan dolayı, ürün ekiliģ alanları verilememektedir. Sebze üretimine, örtüaltı üretimi de dahildir (açıkta sebze + örtüaltı) yılı TÜĠK verilerine göre, TR33 Bölgesi nde üretilen sebzelerin tüm Türkiye de üretilen sebzeler içerisindeki oranı %7 dir. Bölge de üretilen yaprağı yenen sebzelerin Türkiye ye oranı %5, baklagil sebzelerin %4, meyvesi yenen sebzelerin %7, soğansı-yumrukök sebzelerin %2 ve diğer sebzelerin %6 dır. Tablo 6.30: TR33 Bölgesi ve Türkiye Sebze Üretimi (Ton) TR33 Bölgesi Grup Adı Üretim (Ton) Türkiye Üretim (Ton) Yaprağı Yenen Sebzeler Baklagil Sebzeler Meyvesi Yenen Sebzeler Soğansı-Yumru-Kök Sebzeler Diğer Sebzeler Toplam Kaynak: TÜĠK, 2009 Türkiye Meyvesi Yenen Sebzeler Yaprağı Yenen Sebzeler Soğansı-Yumru-Kök Sebzeler Baklagil Sebzeler Diğer Sebzeler TR33 Bölgesi Meyvesi Yenen Sebzeler Yaprağı Yenen Sebzeler Baklagil Sebzeler Soğansı-Yumru-Kök Sebzeler Diğer Sebzeler 91% 85% 7% 4% 3% 1% 1% 1% 2% 5% Grafik 6.26: Türkiye ve TR33 Bölgesi nde Sebze Üretiminin Gruplarına Göre Dağılımı (%) Kaynak: TÜĠK, Yaprağı Yenen Sebzeler TR33 Bölgesi nde yaprağı yenen sebzeler tüm Bölge de üretilen sebzelerin %5 ini oluģturmakta olup yaprağı yenen sebzeler arasında en çok üretimi yapılan sebzeler lahana (beyaz), pırasa, ıspanak, marul (göbekli), marul (kıvırcık) ve lahanadır (kırmızı). Bölge de 2009 yılında ton lahana (beyaz), ton pırasa, ton ıspanak, ton marul (göbekli), ton marul (kıvırcık) ve ton lahana (kırmızı) üretilmiģtir. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 6 : TARIM Sayfa 261 / 409

263 Türkiye Lahana (Beyaz) Pırasa Marul (Göbekli) Ispanak Marul (Kıvırcık) Lahana (Kırmızı) Lahana (Karayaprak) Marul (Aysberg) Maydonoz Enginar Diğer 13% 8% 13% 7% 5% TR33 Bölgesi Lahana (Beyaz) Pırasa Ispanak Marul (Göbekli) Marul (Kıvırcık) Lahana (Kırmızı) Enginar Diğer 23% 43% 17% 14% 4% 3% 2% 2% 10% 29% 1% 1% 2% 3% *Diğer: - Türkiye için Nane, Pazı, Semizotu, Roka, Dereotu, Tere, Kereviz (Sap), Lahana (Brüksel) - TR33 Bölgesi için Maydonoz, Lahana (Brüksel), Roka, Tere, Nane, Pazı, Semizotu, Dereotu, Marul (Aysberg) Grafik 6.27: Türkiye ve TR33 Bölgesi Yaprağı Yenen Sebze Üretiminin Ürün Bazında Dağılımı (%) Kaynak: TÜĠK, Baklagil Sebzeler TR33 Bölgesi nde baklagil sebzeler tüm Bölge de üretilen sebzelerin %2 sini oluģturmakta olup baklagil sebzeler arasında en çok üretimi yapılan sebzeler fasulye (taze), bezelye (taze) ve bakladır (taze). Bölge de 2009 yılında ton fasulye (taze), ton bezelye ve ton bakla (taze) üretilmiģtir. Türkiye Fasulye (Taze) Barbunya Fasulye Börülce Bezelye (Taze) Bakla (Taze) TR33 Bölgesi Fasulye (Taze) Bezelye (Taze) Bakla (Taze) Börülce Barbunya Fasulye 12% 8% 5% 2% 78% 7% 73% 4% 4% 7% Grafik 6.28: Türkiye ve TR33 Bölgesi Baklagil Sebzeleri Üretiminin Ürün Bazında Dağılımı (%) Kaynak: TÜĠK, Meyvesi Yenen Sebzeler TR33 Bölgesi nde meyvesi yenen sebzeler tüm Bölge de üretilen sebzelerin %91 ini oluģturmakta olup meyvesi yenen sebzeler arasında en çok üretimi yapılanlar domates (salçalık), domates (sofralık), kavun, karpuz, biber (salçalık), hıyar (turģuluk), biber (sivri), hıyar (sofralık), patlıcan, biber (dolmalık), kabak (sakız), balkabağı ve bamyadır. Bölge de 2009 yılında ton domates (salçalık), ton domates (sofralık), ton kavun, ton karpuz, ton biber (salçalık), ton hıyar (turģuluk), TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 6 : TARIM Sayfa 262 / 409

264 ton biber (sivri), ton hıyar (sofralık), ton patlıcan, ton biber (dolmalık), ton kabak (sakız), ton balkabağı ve ton bamya üretimi gerçekleģtirilmiģtir. Bu ürünlerden Bölge de üretilen tüm sebzeler içindeki oranı salçalık domatesin %37,8, sofralık domatesin %15,1, kavunun %8,8, karpuzun %8,5, biberin (salçalık) %8 ve hıyarın (turģuluk) %4,5 tir. Türkiye Domates (Sofralık) Karpuz Domates (Salçalık) Kavun Hıyar (Sofralık) Patlıcan Biber (Sivri) Biber (Salçalık) Biber (Dolmalık) Kabak (Sakız) Hıyar (TurĢuluk) Diğer 17% 18% 8% 7% TR33 Bölgesi Domates (Salçalık ) Domates (Sofralık) Kavun Karpuz Biber (Salçalık) Hıyar (TurĢuluk) Biber (Sivri) Hıyar (Sofralık) Patlıcan Diğer 17% 10% 9% 34% 4% 4% 3% 2% 1% 1% 1% 42% 5% 2% 1% 2% 3% 9% *Diğer: - Türkiye için Balkabağı, Bamya, Acur, Kabak (Çerezlik) - TR33 Bölgesi için Biber (Dolmalık), Kabak (Sakız), Balkabağı, Bamya, Acur, Kabak (Çerezlik) Grafik 6.29: Türkiye ve TR33 Bölgesi Meyvesi Yenen Sebzeler Üretiminin Ürün Bazında Dağılımı (%) Kaynak: TÜĠK, Soğansı-Yumru-Kök Sebzeler TR33 Bölgesi nde soğansı-yumru-kök sebzeler Bölge de üretilen sebzelerin %1 ini oluģturmakta olup soğansı-yumru-kök sebzeler arasında Bölge de en çok üretimi yapılan sebzeler soğan (taze), havuç, kereviz (kök), turp (bayır), sarımsak (taze) ve turptur (kırmızı). Bölge de 2009 yılında, ton soğan (taze), ton havuç, ton kereviz (kök), ton turp (bayır), ton sarımsak (taze) ve ton turp (kırmızı) üretimi gerçekleģtirilmiģtir. Havuç Turp (Kırmızı) Kereviz (Kök) Diğer Türkiye Soğan (Taze) Sarımsak (Taze) Turp (Bayır) TR33 Bölgesi Soğan (Taze) Havuç Kereviz (Kök) Turp (Bayır) Sarımsak (Taze) Turp (Kırmızı) Kırmızı Pancar ġalgam Yerelması 61% 17% 15% 14% 11% 1% 2% 2% 2% 15% 41% 0,20% 2% 5% 3% 9% *Diğer: - Türkiye için Kırmızı Pancar, ġalgam, Yerelması - TR33 Bölgesi için ġalgam, Yerelması Grafik 6.30: Türkiye ve TR33 Bölgesi Soğansı-Yumru-Kök Sebzeler Üretiminin Ürün Bazında Dağılımı (%) Kaynak: TÜĠK, 2009 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 6 : TARIM Sayfa 263 / 409

265 Diğer Sebzeler TR33 Bölgesi nde diğer sebzeler Bölge de üretilen sebzelerin %1 ini oluģturmakta olup diğer sebzeler arasında en çok üretimi yapılan sebzeler karnabahar ve brokolidir. Bölge de 2009 yılında ton karnabahar ve ton brokoli üretimi yapılmıģtır. Türkiye TR33 Bölgesi Karnıbahar Mantar (Kültür) Brokoli KuĢkonmaz Karnıbahar Mantar (Kültür) Brokoli KuĢkonmaz 80% 37% 61% 10% 0% 10% 2% 0% Grafik 6.31: Türkiye ve TR33 Bölgesi Diğer Sebzeler Üretiminin Ürün Bazında Dağılımı (%) İl Bazında Sebzeler Kaynak: TÜĠK, 2009 Tablo 6.31: TR33 Bölgesi İlleri Bazında Sebze Üretim Miktarı (Ton) Grup Adı Üretim (Ton) Yaprağı Yenen Sebzeler Baklagil Sebzeler Afyonkarahisar Meyvesi Yenen Sebzeler Soğansı-Yumru-Kök Sebzeler Diğer Sebzeler 185 Toplam Yaprağı Yenen Sebzeler Baklagil Sebzeler Kütahya Meyvesi Yenen Sebzeler Soğansı-Yumru-Kök Sebzeler Diğer Sebzeler 72 Toplam Yaprağı Yenen Sebzeler Baklagil Sebzeler Manisa Meyvesi Yenen Sebzeler Soğansı-Yumru-Kök Sebzeler Diğer Sebzeler Toplam Yaprağı Yenen Sebzeler Baklagil Sebzeler Uşak Meyvesi Yenen Sebzeler Soğansı-Yumru-Kök Sebzeler Diğer Sebzeler 628 Toplam TR33 Bölgesi Toplam Kaynak: TÜĠK, 2009 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 6 : TARIM Sayfa 264 / 409

266 Afyonkarahisar Afyonkarahisar da üretilen sebzeler içerisinde meyvesi yenen sebzeler önemli bir ürün grubu olup il içerisindeki tüm sebze üretiminin %74 ünü, Bölge içerisindeki sebze üretiminin de %6,3 ünü oluģturmaktadır. Meyvesi yenen sebzeler içerisinde öne çıkan ürünler hıyar (turģuluk), domates (sofralık), kavun, karpuz, hıyar (sofralık), biber (sivri), biber (dolmalık), balkabağı ve patlıcandır. TurĢuluk hıyarın Afyonkarahisar ilinde üretilen sebzeler içindeki payı %30 iken TR33 Bölgesi ndeki payı %2,5 dir. Sofralık domatesin Afyonkarahisar da üretilen sebzeler içindeki payı %19 iken TR33 Bölgesi ndeki payı %1,6 dır. Diğer önemli ürünler olan kavun ve karpuzun oranları sırasıyla il bazında %8,3 ve %5,8 iken TR33 Bölgesi nde %0,7 ve %0,5 tir. Afyonkarahisar daki sebze üretiminde sofralık hıyarın payı %2,9, sivri biberin payı %2,3, dolmalık biberin %2,1, balkabağının %1,4 ve patlıcanın %1,3 olup Bölge deki üretim içindeki payları da sırasıyla %0,2, %0,2, %0,2, %0,1 ve %0,1 dir. Bunun yanı sıra yaprağı yenen sebzelerden lahana (beyaz), pırasa, marul (göbekli) ve ıspanak üretimleri öne çıkmaktadır. Beyaz lahana ildeki tüm sebze üretiminin %5,9 unu oluģtururken, pırasa %3,1 ini oluģturmakta ve TR33 Bölgesi ndeki üretimin beyaz lahana %0,5 ini, pırasa ise %0,3 ünü meydana getirmektedir. Göbekli marulun ildeki sebze üretimi içindeki payı %1,9 olup ıspanağın %1,3 tür. Bu ürünlerin Bölge deki payları ise sırasıyla %0,2 ve %0,1 dir. Bir diğer önemli ürün grubu olan baklagil sebzelerden fasulye (taze) ildeki sebze üretiminde %8,6 lık paya sahip olup Bölge de %0,7 lik payı oluģturmaktadır. 13% Meyvesi Yenen Sebzeler Yaprağı Yenen Sebzeler 74% 9% Baklagil Sebzeler Soğansı-Yumru-Kök Sebzeler Diğer Sebzeler 4% 0,13% Grafik 6.32: Afyonkarahisar İli Sebze Üretiminin Gruplarına Göre Dağılımı (%) Kaynak: TÜĠK, 2009 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 6 : TARIM Sayfa 265 / 409

267 Tablo 6.32: Afyonkarahisar İli Sebze Üretim Miktarı ile Üretimin İl ve TR33 Bölgesi İçindeki Oranı (%) Üretim İl İçindeki TR33 Bölge'sindeki Grup Adı Ürün Adı (Ton) Payı (%) Payı (%) Lahana (Beyaz) ,93 0,50 Yaprağı Yenen Sebzeler Pırasa ,14 0,27 Marul (Göbekli) ,88 0,16 Ispanak ,33 0,11 Marul (Kıvırcık) 279 0,19 0,02 Maydanoz 29 0,02 0,00 Tere 21 0,01 0,00 Marul (Aysberg) 19 0,01 0,00 Nane 9 0,01 0,00 Lahana (Kırmızı) 6 0,00 0,00 Semizotu 5 0,00 0,00 Roka 4 0,00 0,00 Dereotu 1 0,00 0,00 Yaprağı Yenen Sebzeler Toplamı ,54 1,06 Baklagil Sebzeler Fasulye (Taze) ,63 0,73 Bezelye (Taze) ,78 0,07 Barbunya Fasulye 10 0,01 0,00 Bakla (Taze) 4 0,00 0,00 Baklagil Sebzeler Toplamı ,42 0,80 Meyvesi Yenen Sebzeler Hıyar (TurĢuluk) ,03 2,54 Domates (Sofralık) ,98 1,61 Kavun ,30 0,70 Karpuz ,76 0,49 Hıyar (Sofralık) ,89 0,24 Biber (Sivri) ,35 0,20 Biber (Dolmalık) ,06 0,17 Balkabağı ,36 0,12 Patlıcan ,32 0,11 Domates (Salçalık) ,69 0,06 Kabak (Sakız) 612 0,42 0,04 Kabak (Çerezlık) 267 0,18 0,02 Bamya 103 0,07 0,01 Biber (Salçalık) 30 0,02 0,00 Meyvesi Yenen Sebzeler Toplamı ,43 6,31 Soğansı-Yumru-Kök Sebzeler Soğan (Taze) ,64 0,14 Havuç ,24 0,10 Turp (Bayır) 483 0,33 0,03 Sarımsak (Taze) 166 0,11 0,01 Turp (Kırmızı) 146 0,10 0,01 ġalgam 40 0,03 0,00 Kırmızı Pancar 28 0,02 0,00 Yerelması 11 0,01 0,00 Soğansı-Yumru-Kök Sebzeler Toplamı ,48 0,30 Diğer Sebzeler Mantar (Kültür) 185 0,13 0,01 Diğer Sebzeler Toplamı 185 0,13 0,01 Afyonkarahisar Toplamı ,00 8,47 TR33 Bölgesi Toplamı Kaynak: TÜĠK, 2009 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 6 : TARIM Sayfa 266 / 409

268 Kütahya Kütahya da üretilen sebzeler içerisinde meyvesi yenen sebzeler önemli bir yer tutmakta olup il içerisindeki tüm sebze üretiminin %78 ini oluģtururken, Bölge içerisindeki sebze üretiminin de %3,9 unu oluģturmaktadır. Meyvesi yenen sebzeler içerisinde öne çıkan ürünler domates (sofralık), hıyar (sofralık), biber (sivri), kavun, karpuz, balkabağı ve biberdir (dolmalık). Sofralık domatesin Kütahya genelinde üretilen sebzeler içindeki payı %42,2 iken TR33 Bölgesi ndeki payı %2,1 dir. Sofralık hıyarın Kütahya da üretilen sebzeler içindeki payı %9 iken TR33 Bölgesi ndeki payı %0,5 tir. Sivri biberin il içindeki oranı %7,3 olup TR33 Bölgesi ndeki oranı da %0,4 tür. Diğer önemli ürünler olarak karģımıza çıkan kavun ve karpuzun sırasıyla oranları il bazında %6,7 ve %6,3 iken TR33 Bölgesi ndeki oranları her ikisinin de %0,3 tür. Kütahya daki sebze üretiminde balkabağının payı %2,3 ve dolmalık biberin %2,2 olup Bölge deki üretim içindeki payları da her ikisi için %0,1 dir. Bunun yanı sıra yaprağı yenen sebzelerden pırasa, lahana (beyaz), ıspanak ve marulun (göbekli) üretimi öne çıkmaktadır. Pırasa ve beyaz lahana ildeki tüm sebze üretiminin sırasıyla %7,2 ve %3 ünü oluģtururken, TR33 Bölgesi ndeki üretimin %0,4 ve %0,1 ini oluģturmaktadır. Ayrıca ıspanak ve göbekli marul üretimlerinin il içerisindeki payları %1,9 ve %1,6 olup her ikisi de Bölge deki üretimin %0,1 ini oluģturmaktadır. Baklagil sebzelerden fasulye (taze) de il için önem taģırken, il içindeki sebze üretiminin %3,7 sini, Bölge deki üretimin ise %0,2 sini oluģturmaktadır. Meyvesi Yenen Sebzeler Yaprağı Yenen Sebzeler Baklagil Sebzeler Soğansı-Yumru-Kök Sebzeler Diğer Sebzeler 78% 14% 4% 4% 0,08% Grafik 6.33: Kütahya İli Sebze Üretiminin Gruplarına Göre Dağılımı (%) Kaynak: TÜĠK, 2009 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 6 : TARIM Sayfa 267 / 409

269 Tablo 6.33: Kütahya İli Sebze Üretim Miktarı ile Üretimin İl ve TR33 Bölgesi İçindeki Oranı (%) Grup Adı Ürün Adı Üretim İl İçindeki TR33 Bölgesi ndeki (Ton) Payı (%) Payı (%) Pırasa ,17 0,36 Lahana (Beyaz) ,95 0,15 Ispanak ,87 0,09 Marul (Göbekli) ,58 0,08 Marul (Kıvırcık) 348 0,41 0,02 Lahana (Kırmızı) 16 0,02 0,00 Yaprağı Yenen Maydanoz 15 0,02 0,00 Sebzeler Lahana (Brüksel) 10 0,01 0,00 Semizotu 4 0,00 0,00 Tere 3 0,00 0,00 Nane 3 0,00 0,00 Roka 2 0,00 0,00 Marul (Aysberg) 2 0,00 0,00 Yaprağı Yenen Sebzeler Toplamı ,05 0,70 Fasulye (Taze) ,70 0,18 Bakla (Taze) 459 0,54 0,03 Baklagil Barbunya Fasulye 124 0,15 0,01 Sebzeler Börülce 80 0,09 0,00 Bezelye (Taze) 4 0,00 0,00 Baklagil Sebzeler Toplamı ,48 0,22 Domates (Sofralık) ,19 2,11 Hıyar (Sofralık) ,03 0,45 Biber (Sivri) ,32 0,37 Kavun ,68 0,33 Karpuz ,31 0,31 Balkabağı ,28 0,11 Biber (Dolmalık) ,15 0,11 Meyvesi Yenen Kabak (Sakız) 604 0,71 0,04 Sebzeler Domates (Salçalık) 300 0,35 0,02 Biber (Salçalık) 197 0,23 0,01 Hıyar (TurĢuluk) 171 0,20 0,01 Acur 32 0,04 0,00 Bamya 23 0,03 0,00 Patlıcan 17 0,02 0,00 Kabak (Çerezlik) 3 0,00 0,00 Meyvesi Yenen Sebzeler Toplamı ,53 3,87 Soğan (Taze) ,28 0,06 Havuç 681 0,80 0,04 Soğansı-Yumru- Sarımsak (Taze) 489 0,57 0,03 Kök Sebzeler Kırmızı Pancar 480 0,56 0,03 Turp (Bayır) 431 0,51 0,03 Turp (Kırmızı) 118 0,14 0,01 Soğansı-Yumru-Kök Sebzeler Toplamı ,86 0,19 Mantar (Kültür) 34 0,04 0,00 Diğer Sebzeler Karnıbahar 23 0,03 0,00 Brokoli 15 0,02 0,00 Diğer Sebzeler Toplamı 72 0,08 0,00 Kütahya Toplamı ,00 4,99 TR33 Bölgesi Toplamı Kaynak: TÜĠK, 2009 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 6 : TARIM Sayfa 268 / 409

270 Manisa Manisa da üretilen sebzeler içerisinde meyvesi yenen sebzeler önemli bir yer tutmakta olup il içerisindeki tüm sebze üretiminin %94 ünü, Bölge içerisindeki sebze üretiminin de %75,1 ini oluģturmaktadır. Meyvesi yenen sebzeler içerisinde öne çıkan ürünler domates (salçalık), domates (sofralık), biber (salçalık), kavun, karpuz, biber (sivri), hıyar (turģuluk) ve patlıcandır. Salçalık domatesin Manisa genelinde üretilen sebzeler içindeki payı %46,9 iken TR33 Bölgesi ndeki payı %37,4 tür. Sofralık domatesin Manisa da üretilen sebzeler içindeki payı %12,3 iken Bölge deki payı %9,8 dir. Salçalık biberin il içindeki oranı %10 olup Bölge deki oranı da %8 dir. Diğer önemli ürünler olarak karģımıza çıkan kavun ve karpuzun oranları sırasıyla il bazında %8,4 ve %7,5 iken TR33 Bölgesi nde %6,7 ve %6 dır. Manisa daki sebze üretiminde sivri biberin payı %2,5, turģuluk hıyarın %2,4 ve patlıcanın %1,3 olup Bölge deki üretim içindeki payları da sırasıyla %2, %1,9 ve %1 dir. Bunun yanı sıra yaprağı yenen sebzelerden lahana (beyaz) üretimi öne çıkmaktadır. Beyaz lahana ildeki tüm sebze üretiminin %1,8 ini oluģtururken TR33 Bölgesi ndeki üretimin %1,4 ünü meydana getirmektedir. Meyvesi Yenen Sebzeler Yaprağı Yenen Sebzeler Soğansı-Yumru-Kök Sebzeler Baklagil Sebzeler Diğer Sebzeler 94% 3% 1% 1% 1% Grafik 6.34: Manisa İli Sebze Üretiminin Gruplarına Göre Dağılımı (%) Kaynak: TÜĠK, 2009 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 6 : TARIM Sayfa 269 / 409

271 Tablo 6.34: Manisa İli Sebze Üretim Miktarı ile Üretimin İl ve TR33 Bölgesi İçindeki Oranı (%) Grup Adı Ürün Adı Üretim (Ton) İl İçindeki Payı (%) TR33 Bölge'sindeki Payı (%) Lahana (Beyaz) ,77 1,41 Ispanak ,64 0,51 Pırasa ,45 0,36 Marul (Göbekli) ,21 0,17 Lahana (Kırmızı) ,14 0,11 Marul (Kıvırcık) ,13 0,11 Enginar 533 0,04 0,03 Yaprağı Yenen Maydanoz 104 0,01 0,01 Sebzeler Lahana (Brüksel) 100 0,01 0,01 Pazı 65 0,00 0,00 Nane 52 0,00 0,00 Roka 42 0,00 0,00 Tere 37 0,00 0,00 Semizotu 27 0,00 0,00 Dereotu 10 0,00 0,00 Yaprağı Yenen Sebzeler Toplamı ,42 2,72 Fasulye (Taze) ,45 0,36 Börülce ,09 0,07 Baklagil Bakla (Taze) ,09 0,07 Sebzeler Barbunya Fasulye ,08 0,06 Bezelye (Taze) ,07 0,06 Baklagil Sebzeler Toplamı ,79 0,63 Domates (Salçalık) ,95 37,44 Domates (Sofralık) ,25 9,77 Biber (Salçalık) ,01 7,99 Kavun ,40 6,70 Karpuz ,54 6,01 Biber (Sivri) ,46 1,96 Meyvesi Yenen Hıyar (TurĢuluk) ,38 1,90 Sebzeler Patlıcan ,27 1,01 Hıyar (Sofralık) ,12 0,90 Biber (Dolmalık) ,95 0,76 Kabak (Sakız) ,60 0,48 Balkabağı ,08 0,06 Bamya 852 0,06 0,05 Acur 413 0,03 0,02 Meyvesi Yenen Sebzeler Toplamı ,12 75,06 Soğansı-Yumru- Kök Sebzeler Soğan (Taze) ,34 0,27 Kereviz (Kök) ,24 0,19 Sarımsak (Taze) 946 0,07 0,06 Turp (Bayır) 804 0,06 0,05 Turp (Kırmızı) 515 0,04 0,03 Havuç 452 0,03 0,03 Kırmızı Pancar 230 0,02 0,01 ġalgam 150 0,01 0,01 Soğansı-Yumru-Kök Sebzeler Toplamı ,81 0,64 Karnıbahar ,54 0,43 Diğer Sebzeler Brokoli ,34 0,27 KuĢkonmaz 8 0,00 0,00 Diğer Sebzeler Toplamı ,88 0,70 Manisa Toplamı ,00 79,75 TR33 Bölgesi Toplamı Kaynak: TÜĠK, 2009 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 6 : TARIM Sayfa 270 / 409

272 Uşak UĢak ta üretilen sebzeler içerisinde meyvesi yenen sebzeler büyük öneme sahip olup il içerisindeki tüm sebze üretiminin %86 sını, Bölge içerisindeki sebze üretiminin de %5,8 ini oluģturmaktadır. Meyvesi yenen sebzeler içerisinde öne çıkan ürünler karpuz, domates (sofralık), kavun, hıyar (sofralık), domates (salçalık), biber (sivri), patlıcan, hıyar (turģuluk) ve biberdir (dolmalık). Karpuzun UĢak genelinde üretilen sebzeler içindeki payı %24,3 iken TR33 Bölgesi ndeki payı %1,6 dır. Sofralık domatesin UĢak ta üretilen sebzelerdeki payı %23,7 iken TR33 Bölgesi ndeki payı %1,6 dır. Kavunun il içindeki oranı %16,3 olup TR33 Bölgesi ndeki oranı da %1,1 dir. Diğer önemli ürünler olarak karģımıza çıkan sofralık hıyar ve salçalık domatesin sırasıyla oranları il bazında %7,8 ve %4,4 iken TR33 Bölgesi nde %0,5 ve %0,3 tür. UĢak taki sebze üretiminde sivri biberin payı %3,4, patlıcanın %2,3, turģuluk hıyarın %1,4 ve dolmalık biberin %1,1 olup Bölge deki üretim içindeki payları da sırasıyla %0,2, %0,2, %0,1 ve %0,1 dir. Bunun yanı sıra yaprağı yenen sebzelerden pırasa, ıspanak, marul (göbekli) ve lahana (beyaz) üretimi öne çıkmaktadır. Pırasa ildeki tüm sebze üretiminin %2,3 ünü, ıspanak ise %1,9 unu oluģtururken, TR33 Bölgesi ndeki üretimin ise sırasıyla %0,2 sini ve %0,1 ini oluģturmaktadır. Göbekli marul ve beyaz lahananın ildeki sebze üretimi içindeki payları sırasıyla %1,1 ve %1 olup Bölge deki sebze üretimleri içerisindeki payları ise her ikisi içinde %0,1 dir. Baklagil sebzelerden fasulye (taze) de il için önem taģırken il içindeki sebze üretiminin %3 ünü, Bölge deki üretimin ise %0,2 sini oluģturmaktadır. Soğansı-yumru-kök sebzelerden soğan (taze) üretimi il içindeki sebze üretiminin %1 ini oluģtururken, Bölge nin sebze üretiminin sadece %0,1 ini oluģturmaktadır. Meyvesi Yenen Sebzeler Yaprağı Yenen Sebzeler Baklagil Sebzeler Soğansı-Yumru-Kök Sebzeler Diğer Sebzeler 86% 3% 7% 1% 3% Grafik 6.35: Uşak İli Sebze Üretiminin Gruplarına Göre Dağılımı (%) Kaynak: TÜĠK, 2009 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 6 : TARIM Sayfa 271 / 409

273 Tablo 6.35: Uşak İli Sebze Üretim Miktarı ile Üretimin İl ve TR33 Bölgesi İçindeki Oranı (%) Grup Adı Ürün Adı Üretim İl İçindeki TR33 Bölgesi ndeki (Ton) Payı (%) Payı (%) Pırasa ,26 0,15 Ispanak ,85 0,13 Marul (Göbekli) ,07 0,07 Lahana (Beyaz) ,02 0,07 Marul (Kıvırcık) 281 0,24 0,02 Yaprağı Yenen Sebzeler Lahana (Kırmızı) 219 0,19 0,01 Maydanoz 69 0,06 0,00 Roka 54 0,05 0,00 Tere 35 0,03 0,00 Nane 17 0,01 0,00 Dereotu 14 0,01 0,00 Yaprağı Yenen Sebzeler Toplamı ,80 0,46 Fasulye (Taze) ,97 0,20 Bakla (Taze) 394 0,34 0,02 Baklagil Sebzeler Bezelye (Taze) 168 0,15 0,01 Börülce 66 0,06 0,00 Barbunya Fasulye 30 0,03 0,00 Baklagil Sebzeler Toplamı ,54 0,24 Karpuz ,26 1,65 Domates (Sofralık) ,72 1,61 Kavun ,30 1,11 Hıyar (Sofralık) ,81 0,53 Domates (Salçalık) ,41 0,30 Biber (Sivri) ,39 0,23 Patlıcan ,33 0,16 Meyvesi Yenen Sebzeler Hıyar (TurĢuluk) ,38 0,09 Biber (Dolmalık) ,08 0,07 Kabak (Sakız) 955 0,82 0,06 Balkabağı 324 0,28 0,02 Bamya 158 0,14 0,01 Biber (Salçalık) 75 0,06 0,00 Acur 37 0,03 0,00 Kabak (Çerezlik) 3 0,00 0,00 Meyvesi Yenen Sebzeler Toplamı ,03 5,84 Soğan (Taze) ,02 0,07 Turp (Bayır) 757 0,65 0,04 Havuç 590 0,51 0,03 Soğansı-Yumru-Kök Sarımsak (Taze) 449 0,39 0,03 Sebzeler ġalgam 292 0,25 0,02 Turp (Kırmızı) 234 0,20 0,01 Yerelması 35 0,03 0,00 Kereviz (Kök) 30 0,03 0,00 Soğansı-Yumru-Kök Sebzeler Toplamı ,08 0,21 Diğer Sebzeler Karnıbahar 562 0,49 0,03 Brokoli 66 0,06 0,00 Diğer Sebzeler Toplamı 628 0,54 0,04 Uşak Toplamı ,00 6,79 TR33 Bölgesi Toplamı Kaynak: TÜĠK, 2009 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 6 : TARIM Sayfa 272 / 409

274 Meyveler Grup Bazında Meyveler Üzüm ve üzümsüler grubunda yer alan çilek, muz, ahududu ve üzüm için toplam ağaç sayısı değeri girilmemiģ, sadece toplu meyvelik alanı olarak tabloda yer almıģtır. Bu nedenle ağaç sayısı toplamına dut, incir, keçi boynuzu, nar, Trabzon hurması, kivi ve avokado dahil edilmiģtir. Tablo 6.36: Türkiye Meyve Üretim İstatistikleri Grup Adı Toplu Meyveliklerin Ağaç Başına Toplam Ağaç Üretim Alanı Ortalama Verim Sayısı (Ton) (da) (kg) (Adet) YumuĢak Çekirdekliler TaĢ Çekirdekliler Sert Kabuklular Üzüm ve Üzümsüler Zeytin Turunçgiller Çay (yaģ) Toplam Kaynak: TÜĠK, 2009 Meyve alanları, plantasyon (toplu) alanlar olup dağınık ağaçların alanları dahil edilmemiģtir. Ancak ağaç sayılarına dağınık ağaçlar dahildir. Üzüm ve üzümsüler grubunda yer alan çilek ve üzüm için toplam ağaç sayısı değeri girilmemiģ, sadece toplu meyvelik alanı olarak tabloda yer almıģtır. Bu nedenle ağaç sayısı toplamına sadece dut, incir, nar ve Trabzon hurması dahil edilmiģtir. Tablo 6.37: TR33 Bölgesi Meyve Üretim İstatistikleri Grup Adı Toplu Meyveliklerin Ağaç Başına Toplam Ağaç Üretim Alanı Ortalama Verim Sayısı (Ton) (da) (kg) (Adet) YumuĢak Çekirdekliler TaĢ Çekirdekliler Sert Kabuklular Üzüm ve Üzümsüler Zeytin Toplam Kaynak: TÜĠK, yılı TÜĠK verilerine göre, TR33 Bölgesi ndeki toplu meyvelik alanlarının tüm Türkiye deki toplu meyvelik alanları içerisindeki oranı %7,1 dir. Bölge de üretilen yumuģak çekirdeklilerin toplu meyvelik alanının Türkiye deki yumuģak çekirdeklilerin toplu meyvelik alanına oranı %3,5 iken taģ çekirdeklilerin %10,8, sert kabukluların %0,8, üzüm ve üzümsülerin %13,9 ve zeytinlerin %11 dir yılı TÜĠK verilerine göre, TR33 Bölgesi nde üretilen meyvelerin tüm Türkiye de üretilen meyveler içerisindeki oranı %11,7 dir. Bölge de üretilen yumuģak çekirdeklilerin Türkiye ye oranı %3,3, taģ çekirdeklilerin %10, sert kabukluların %2,3, üzüm ve üzümsülerin %28,3 ve zeytinlerin %15,6 dır yılı TÜĠK verilerine göre, TR33 Bölgesi ndeki toplam ağaç sayısının tüm Türkiye deki toplam ağaç sayısı içerisindeki oranı %4,4 tür. Bölge de bulunan yumuģak TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 6 : TARIM Sayfa 273 / 409

275 çekirdekli toplam ağaç sayısının Türkiye ye oranı %4,2 iken taģ çekirdeklilerin %11,9, sert kabukluların %0,6, üzüm ve üzümsülerin %1,5 ve zeytinlerin %12,9 dur. Türkiye Üzüm ve Üzümsüler Turunçgiller YumuĢak Çekirdekliler TaĢ Çekirdekliler Zeytin Çay (yaģ) Sert Kabuklular 19% 12% 20% 8% 6% 5% Üzüm ve Üzümsüler Zeytin Sert Kabuklular 74% TR33 Bölgesi TaĢ Çekirdekliler YumuĢak Çekirdekliler 10% 10% 5% 1% 30% Grafik 6.36: Türkiye ve TR33 Bölgesi Meyve Üretiminin Gruplarına Göre Dağılımı (%) Kaynak: TÜĠK, Üretime Göre Meyveler Üzüm ve Üzümsüler TR33 Bölgesi nde üretilen üzüm ve üzümsü meyveler, Bölge de üretilen tüm meyvelerin %74 ünü oluģturmakta olup üzüm ve üzümsü meyvelerden en çok üretimi yapılan kurutmalık çekirdeksiz üzüm, sofralık çekirdeksiz üzüm, sofralık çekirdekli üzüm, Ģaraplık üzüm, çilek ve kurutmalık çekirdekli üzümdür. Bölge de 2009 yılında ton kurutmalık çekirdeksiz üzüm, ton sofralık çekirdeksiz üzüm, ton sofralık çekirdekli üzüm, ton Ģaraplık üzüm, ton çilek ve ton kurutmalık çekirdekli üzüm elde edilmiģtir. Bu ürünlerin Bölge de üretilen tüm meyveler içindeki oranı sırasıyla kurutmalık çekirdeksiz üzümün %51,6, sofralık çekirdeksiz üzümün %16,4, sofralık çekirdekli üzümün %2,5, Ģaraplık üzümün %1,4, çileğin %0,8 ve kurutmalık çekirdekli üzümün %0,5 tir. 8% Türkiye Üzüm (Sofralık-Çekirdekli) Üzüm (Kurutmalık-Çekirdeksiz) Üzüm (Sofralık-Çekirdeksiz) Üzüm (ġaraplık) Üzüm (Kurutmalık-Çekirdekli) Çilek Incir 4% 3% 2% 5% 5% 32% 70% TR33 Bölgesi Üzüm (Kurutmalık-Çekirdeksiz) Üzüm (Sofralık-Çekirdeksiz) Üzüm (Sofralık-Çekirdekli) Üzüm (ġaraplık) Diğer 22% 9% 11% 21% *Diğer: - Türkiye için Dut, Trabzon Hurması, Kivi, Keçi Boynuzu, Ahududu, Avokado - TR33 Bölgesi için Çilek, Üzüm (Kurutmalık-Çekirdekli), Dut, Ġncir, Nar, Trabzon Hurması Grafik 6.37: Türkiye ve TR33 Bölgesi Üzüm ve Üzümsü Meyve Üretiminin Ürün Bazında Dağılımı (%) Kaynak: TÜĠK, % 2% 2% TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 6 : TARIM Sayfa 274 / 409

276 Zeytin TR33 Bölgesi nde üretilen zeytin, Bölge de üretilen tüm meyvelerin %10 unu oluģturmaktadır. TR33 Bölgesi nde üretilen zeytinin %82 si sofralık zeytin, %18 i ise yağlık zeytindir. Bölge de 2009 yılında ton sofralık zeytin ve ton yağlık zeytin üretilmiģtir. Türkiye TR33 Bölgesi Zeytin (Yağlık) Zeytin (Sofralık) Zeytin (Sofralık) Zeytin (Yağlık) 64% 82% 36% 18% Grafik 6.38: Türkiye ve TR33 Bölgesi Zeytin Üretiminin Ürün Bazında Dağılımı (%) Kaynak: TÜĠK, Taş Çekirdekliler TR33 Bölgesi nde taģ çekirdekli meyveler, Bölge de üretilen tüm meyvelerin %10 unu oluģturmakta olup taģ çekirdekli meyveler arasında en çok üretimi yapılan ürünler kiraz, viģne, erik, Ģeftali ve kayısıdır. Bölge de 2009 yılında ton kiraz, ton viģne, ton erik, ton Ģeftali ve ton kayısı üretimi yapılmıģtır. Bu ürünlerin Bölge de üretilen tüm meyveler içindeki oranları sırasıyla kirazın %4,3, viģnenin %3,7, eriğin %1,2 ve Ģeftalinin %0,7 dir. Türkiye Kayısı ġeftali Kiraz Erik ViĢne Diğer TR33 Bölgesi Kiraz ViĢne Erik ġeftali Kayısı Diğer 26% 20% 12% 9% 2% 36% 11% 6% 4% 1% 31% 42% *Diğer: - Türkiye için Zerdali, Kızılcık, Ġğde - TR33 Bölgesi için Ġğde, Kızılcık, Zerdali Grafik 6.39: Türkiye ve TR33 Bölgesi Taş Çekirdekli Meyve Üretiminin Ürün Bazında Dağılımı (%) Kaynak: TÜĠK, 2009 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 6 : TARIM Sayfa 275 / 409

277 Yumuşak Çekirdekliler TR33 Bölgesi nde yumuģak çekirdekli meyveler, Bölge de üretilen tüm meyvelerin %5 ini oluģturmakta olup yumuģak çekirdekli meyveler arasında en çok üretimi yapılan ürünler elma (starking), elma (golden), armut, elma (diğer), elma (Amasya), ayva ve elmadır (grannysmith). Bölge de 2009 yılında ton starking elması, ton golden elması, ton armut, ton diğer elma, ton Amasya elması, ton ayva ve ton grannysmith elma üretilmiģtir. Bu ürünlerin Bölge de üretilen tüm meyveler içindeki oranı sırasıyla starking elmanın %1,8, golden elmanın %1,3, armutun %1,1, diğer elmanın %0,4, Amasya elmasının %0,3, ayvanın %0,3 ve garnnysmith elmanın %0,1 dir. Toplam elma üretiminin üretilen tüm meyveler içerisindeki payı %3,9 dur. Türkiye TR33 Bölgesi Elma (Starking) Armut Elma (Amasya) Elma (Grannysmith) 24% Elma (Golden) Elma (Diğer) Ayva Diğer 12% 8% Elma (Starking) Armut Elma (Amasya) Elma (Grannysmith) Elma (Golden) Elma (Diğer) Ayva MuĢmula 20% 8% 7% 25% 7% 3% 2% 1% 5% 1% 1% 43% *Diğer: Yenidünya, MuĢmula 33% Grafik 6.40: Türkiye ve TR33 Bölgesi Yumuşak Çekirdekli Meyve Üretiminin Ürün Bazında Dağılımı (%) Kaynak: TÜĠK, Sert Kabuklular TR33 Bölgesi nde sert kabuklu meyveler, Bölge de üretilen tüm meyvelerin %1 ini oluģturmakta olup sert kabuklu meyveler arasında en çok üretimi yapılan ürünler ceviz, badem ve kestanedir. Bölge de 2009 yılında ton ceviz, ton badem ve ton kestane üretilmiģtir. Bu ürünlerin Bölge de üretilen tüm meyveler içindeki oranı sırasıyla cevizin %0,4, bademin %0,3 ve kestanenin %0,2 dir. Türkiye Fındık Ceviz Antep Fıstığı Kestane Badem 20% 26% TR33 Bölgesi Ceviz Badem Kestane Antep Fıstığı Fındık 10% 25% 57% 6% 7% 43% 6% 0,09% Grafik 6.41: Türkiye ve TR33 Bölgesi Sert Kabuklu Meyve Üretiminin Ürün Bazında Dağılımı (%) Kaynak: TÜĠK, 2009 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 6 : TARIM Sayfa 276 / 409

278 Ağaç Sayısına Göre Meyveler Türkiye TR33 Bölgesi Sert Kabuklular Zeytin Zeytin TaĢ Çekirdekliler TaĢ Çekirdekliler YumuĢak Çekirdekliler YumuĢak Çekirdekliler Sert Kabuklular Turunçgiller Üzüm ve Üzümsüler Üzüm Ve Üzümsüler 55% 20% 9% 58% 25% 9% 9% 3% 4% 1% 7% Grafik 6.42: Türkiye ve TR33 Bölgesi Meyve Ağaçlarının Gruplarına Göre Dağılımı (%) Kaynak: TÜĠK, Zeytin TR33 Bölgesi ndeki toplam ağaç sayısı yaklaģık 34,1 milyon olup bu ağaçların %58 ini zeytin ağaçları oluģturmaktadır. Bölge deki zeytin ağaçlarının ise %73 ü sofralık zeytin ağacı ve %27 si yağlık zeytin ağacıdır. Türkiye TR33 Bölgesi Zeytin (Yağlık) Zeytin (Sofralık) Zeytin (Sofralık) Zeytin (Yağlık) 34% 73% 66% 27% Grafik 6.43: Türkiye ve TR33 Bölgesi Zeytin Ağaçlarının Ürün Bazında Dağılımı (%) Kaynak: TÜĠK, 2009 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 6 : TARIM Sayfa 277 / 409

279 Taş Çekirdekliler Zeytin ağaçlarını %25 lik pay ile taģ çekirdekli meyve ağaçları takip etmektedir. Bu cins meyve ağaçlarının baģında %11,5 ile kiraz, %8,1 ile viģne, %2,6 ile erik, %1,4 ile Ģeftali ve %0,8 ile kayısı gelmektedir. Türkiye TR33 Bölgesi Kiraz ġeftali Kayısı Erik ViĢne Diğer Kiraz ViĢne Erik ġeftali Kayısı Diğer 23% 22% 32% 46% 13% 28% 11% 4% 10% 2% 3% 6% *Diğer: - Türkiye için Zerdali, Kızılcık, Ġğde - TR33 Bölgesi için Kızılcık, Ġğde, Zerdali Grafik 6.44: Türkiye ve TR33 Bölgesi Taş Çekirdekli Meyve Ağaçlarının Ürün Bazında Dağılımı (%) Kaynak: TÜĠK, Yumuşak Çekirdekliler Ağaç sayısı olarak 3. sırada bulunan yumuģak çekirdekli meyve ağacı grubunda yer alan armut tüm meyve ağaçları içerisinde %2,5 paya, starking elma %2,1, golden elma %1,5, diğer elma çeģitleri %0,8, ayva %0,6 ve Amasya elması %0,6 paya sahiptir. Türkiye TR33 Bölgesi Elma (Starking) Elma (Golden) Armut Elma (Diğer) Elma (Amasya) Ayva Elma (Grannysmith) Diğer 19% 18% Armut Elma (Golden) Ayva Diğer 26% Elma (Starking) Elma (Diğer) Elma (Amasya) 18% 17% 9% 29% 3% 1% 5% 8% *Diğer: - Türkiye için MuĢmula, Yenidünya - TR33 Bölgesi içinmuģmula, Elma (Grannysmıth), Yenidünya 30% 3% 7% 7% Grafik 6.45: Türkiye ve TR33 Bölgesi Yumuşak Çekirdekli Meyve Ağaçlarının Ürün Bazında Dağılımı (%) Kaynak: TÜĠK, 2009 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 6 : TARIM Sayfa 278 / 409

280 Sert Kabuklular Sert kabuklu meyve ağaçlarından Antep fıstığının tüm meyve ağaçları içerisindeki oranı %3, cevizin %1,8, bademin %1,5 ve kestanenin %0,6 dır. Türkiye TR33 Bölgesi Fındık Antep Fıstığı Ceviz Badem Kestane Antep Fıstığı Ceviz Badem Kestane Fındık 86% 26% 22% 10% 44% 8% 1% 2% 1% 0,38% Grafik 6.46: Türkiye ve TR33 Bölgesi Sert Kabuklu Meyve Ağaçlarının Ürün Bazında Dağılımı (%) Kaynak: TÜĠK, Toplu Meyvelik Alanlarına Göre Meyveler Türkiye TR33 Bölgesi Sert Kabuklular Üzüm ve Üzümsüler YumuĢak Çekirdekliler Çay (yaģ) Zeytin TaĢ Çekirdekliler Turunçgiller Zeytin TaĢ Çekirdekliler YumuĢak Çekirdekliler Üzüm ve Üzümsüler Sert Kabuklular 20% 3% 3% 27% 13% 8% 42% 6% 32% 4% 3% 39% Grafik 6.47: Türkiye ve TR33 Bölgesi Toplu Meyvelik Alanlarının Gruplarına Göre Dağılımı (%) Kaynak: TÜĠK, 2009 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 6 : TARIM Sayfa 279 / 409

281 Üzüm ve Üzümsüler Zeytini takiben %39 luk oran ile da alandaki üzüm ve üzümsüler gelmekte olup bu grubun içerisindeki üzümün dikim alanı da dır. Türkiye TR33 Bölgesi 8% Üzüm (Sofralık-Çekirdekli) Üzüm (ġaraplık) Üzüm (Kurutmalık-Çekirdekli) Üzüm (Kurutmalık-Çekirdeksiz) Ġncir Üzüm (Sofralık-Çekirdeksiz) Nar Çilek Diğer 6% 4% 2% 2% 42% Üzüm (Kurutmalık-Çekirdeksiz) Üzüm (Sofralık-Çekirdeksiz) Üzüm (Sofralık-Çekirdekli) Üzüm (ġaraplık) Üzüm (Kurutmalık-Çekirdekli) Diğer 19% 11% 67% 7% 12% 13% 4% 2% 1% *Diğer: - Türkiye için Muz, Trabzon Hurması, Dut, Kivi, Ahududu, Keçi Boynuzu, Avokado - TR33 Bölgesi için Çilek, Nar, Ġncir, Trabzon Hurması, Dut Grafik 6.48: Türkiye ve TR33 Bölgesi Üzüm ve Üzümsüler Toplu Meyvelik Alanlarının Ürün Bazında Dağılımı (%) Kaynak: TÜĠK, Zeytin TR33 Bölgesi nde en çok dikimi yapılmıģ olan meyve ağacı %42 lik oran ile da alanda zeytindir. Türkiye TR33 Bölgesi Zeytin (Yağlık) Zeytin (Sofralık) Zeytin (Sofralık) Zeytin (Yağlık) 28% 33% 72% 67% Grafik 6.49: Türkiye ve TR33 Bölgesi Zeytin Toplu Meyvelik Alanlarının Ürün Bazında Dağılımı (%) Kaynak: TÜĠK, 2009 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 6 : TARIM Sayfa 280 / 409

282 Taş Çekirdekliler da ile 3. sırada gelen taģ çekirdekliler Bölge de tüm meyve ağaçları içerisinde %13 lük dikim alanına sahiptir. Bu cins meyve ağaçları içerisinde kiraz, viģne, erik, Ģeftali ve kayısı öncelikli olanlardır. Bu meyve ağaçlarından kiraz da, viģne da, erik da, Ģeftali da ve kayısı da alan kaplamaktadır. Türkiye TR33 Bölgesi Kayısı Kiraz ġeftali ViĢne Erik Diğer Kiraz ViĢne Erik ġeftali Kayısı Diğer 25,10% 16,69% 36% 50% 41,81% 9,24% 6% 0,45% 6,71% *Diğer: - Türkiye için Zerdali, Kızılcık, Ġğde - TR33 Bölgesi için Zerdali, Ġğde, Kızılcık 0,07% 5% 3% Grafik 6.50: Türkiye ve TR33 Bölgesi Taş Çekirdekliler Toplu Meyvelik Alanlarının Ürün Bazında Dağılımı (%) Kaynak: TÜĠK, Yumuşak Çekirdekliler YumuĢak çekirdekli meyve ağaçlarının içinde da lık dikim alanı ile elma öne çıkmaktadır. Bir diğer yumuģak çekirdekli meyve ağacı olan armut ise da alanda yetiģtirilmektedir. Türkiye TR33 Bölgesi Elma (Starking) Armut Elma (Amasya) Elma (Grannysmith) Elma (Golden) Elma (Diğer) Ayva Diğer 23% Elma (Starking) Armut Elma (Amasya) Elma (Grannysmith) Elma (Golden) Elma (Diğer) Ayva MuĢmula 25% 11% 12% 40% 10% 43% 10% 1% 2% 3% *Diğer: Yenidünya, MuĢmula 10% 0,02% 4% 3% 3% Grafik 6.51: Türkiye ve TR33 Bölgesi Yumuşak Çekirdekliler Toplu Meyvelik Alanlarının Ürün Bazında Dağılımı (%) Kaynak: TÜĠK, 2009 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 6 : TARIM Sayfa 281 / 409

283 Uşak Manisa Kütahya Afyonkarahisar TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Sert Kabuklular Sert kabuklu meyve ağaçlarından ceviz da, antep fıstığı da ve badem ise da alanda yetiģtirilmektedir. Türkiye Fındık Antep Fıstığı Ceviz Badem Kestane TR33 Bölgesi Ceviz Antep Fıstığı Badem Kestane Fındık 22% 23% 70% 4% 2% 1% 17% 5% 0,04% 56% Grafik 6.52: Türkiye ve TR33 Bölgesi Sert Kabuklular Toplu Meyvelik Alanlarının Ürün Bazında Dağılımı (%) Kaynak: TÜĠK, İl Bazında Meyveler Üzüm ve üzümsüler grubunda yer alan çilek ve üzüm için toplam ağaç sayısı değeri girilmemiģ, sadece toplu meyvelik alanı olarak tabloda yer almıģtır. Bu nedenle ağaç sayısı toplamına sadece dut, incir, nar ve Trabzon hurması dahil edilmiģtir. Tablo 6.38: TR33 Bölgesi İller Bazında Meyve Üretim İstatistikleri İl Adı Grup Adı Toplu Meyveliklerin Alanı (da) Üretim (Ton) Ağaç Başına Ortalama Verim (kg) Toplam Ağaç Sayısı YumuĢak Çekirdekliler TaĢ Çekirdekliler Sert Kabuklular Üzüm ve Üzümsüler Toplam YumuĢak Çekirdekliler TaĢ Çekirdekliler Sert Kabuklular Üzüm ve Üzümsüler Toplam YumuĢak Çekirdekliler TaĢ Çekirdekliler Sert Kabuklular Üzüm ve Üzümsüler Zeytin Toplam YumuĢak Çekirdekliler TaĢ Çekirdekliler Sert Kabuklular Üzüm ve Üzümsüler Toplam Kaynak: TÜĠK, 2009 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 6 : TARIM Sayfa 282 / 409

284 Üretime Göre İl Bazında Meyveler Afyonkarahisar Afyonkarahisar da üretilen meyveler içerisinde taģ çekirdekli meyveler büyük öneme sahip olup il içerisindeki tüm meyve üretiminin %63 ünü, Bölge içerisindeki meyve üretiminin de %4,6 sını oluģturmaktadır. TaĢ çekirdekli meyveler içerisinde öne çıkan ürünler viģne, kiraz, erik ve kayısıdır. ViĢnenin Afyonkarahisar genelinde üretilen meyveler içindeki payı %28,9 iken TR33 Bölgesi ndeki payı %2,1 dir. Kirazın ilde üretilen meyveler arasındaki payı %23,5 iken TR33 Bölgesi ndeki tüm meyve üretimi içindeki payı %1,7 dir. Diğer önemli ürünler olarak karģımıza çıkan erik ve kayısının tüm meyve üretimine oranları sırasıyla il bazında %6,5 ve %3,2 iken TR33 Bölgesi ndeki payları %0,5 ve %0,2 dir. Bunun yanı sıra il için öneme sahip bir diğer meyve grubu yumuģak çekirdekliler olup il genelindeki meyve üretiminin %28 sini, Bölge genelindeki meyve üretiminin %2,1 ini oluģturmaktadır. YumuĢak çekirdekli meyvelerden il genelinde elma (starking), elma (golden), armut, elma (diğer) ve ayva önem taģımaktadır. Starking elma üretimi ilin meyve üretiminin %11,6 sını, golden elma %9,8 ini, armut %2,7 sini, diğer elma %2,2 sini ve ayva %0,7 sini meydana getirirken, Bölge genelindeki meyve üretiminin sırasıyla %0,9, %0,7, %0,2, %0,2 ve %0,1 ini oluģturmaktadır. Tüm elma çeģitleri birlikte düģünülürse il genelindeki meyve üretiminin %24,6 sına denk gelmektedir. Ġldeki bir diğer önemli meyve grubu üzüm ve üzümsüler olup il genelindeki meyve üretiminin %6 lık kısmını oluģturmaktadır. Bu grubun içerisinde de sofralık çekirdekli üzüm %5,2 ile ilk sırayı alırken, TR33 Bölgesi geneli göz önüne alınırsa sadece %0,4 lük bir paya sahiptir. Sert kabuklu meyvelerden ise ceviz ve badem öne çıkarken, il genelindeki meyve üretimine oranları her ikisi için de %1,4 olup TR33 Bölgesi toplamına oranları da aynı Ģekilde her ikisi için de %0,1 dir. TaĢ Çekirdekliler YumuĢak Çekirdekliler Üzüm ve Üzümsüler Sert Kabuklular 6% 3% 28% 63% Grafik 6.53: Afyonkarahisar İli Meyve Üretiminin Gruplarına Göre Dağılımı (%) Kaynak: TÜĠK, 2009 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 6 : TARIM Sayfa 283 / 409

285 Tablo 6.39: Afyonkarahisar İli Meyve Üretim Miktarı ile Üretimin İl ve TR33 Bölgesi İçindeki Payı (%) Üretim İl İçindeki TR33 Bölgesi'ndeki Grup Adı Ürün Adı (Ton) Payı (%) Payı (%) YumuĢak Çekirdekliler Elma (Starking) ,62 0,85 Elma (Golden) ,85 0,72 Armut ,67 0,20 Elma (Diğer) ,16 0,16 Ayva ,73 0,05 Elma (Grannysmith) 900 0,60 0,04 Elma (Amasya) 560 0,37 0,03 MuĢmula 457 0,30 0,02 Yumuşak Çekirdekliler Toplamı ,31 2,08 TaĢ Çekirdekliler ViĢne ,88 2,12 Kiraz ,46 1,72 Erik ,49 0,48 Kayısı ,21 0,24 ġeftali 521 0,35 0,03 Zerdali 459 0,31 0,02 Ġğde 329 0,22 0,02 Kızılcık 158 0,11 0,01 Taş Çekirdekliler Toplamı ,02 4,63 Sert Kabuklular Ceviz ,40 0,10 Badem ,38 0,10 Kestane 86 0,06 0,00 Antep Fıstığı 6 0,00 0,00 Fındık 2 0,00 0,00 Sert Kabuklular Toplamı ,84 0,21 Üzüm ve Üzümsüler Üzüm (Sofralık-Çekirdekli) ,17 0,38 Üzüm (Kurutmalık-Çekirdekli) 432 0,29 0,02 Üzüm (Sofralık-Çekirdeksiz) 207 0,14 0,01 Dut 206 0,14 0,01 Nar 111 0,07 0,01 Çilek 46 0,03 0,00 Üzüm ve Üzümsüler Toplamı ,84 0,43 Afyonkarahisar Toplamı ,00 7,34 Kaynak: TÜĠK, Kütahya Kütahya da üretilen meyveler içerisinde taģ çekirdekli meyveler önemli paya sahip olup il içerisindeki tüm meyve üretiminin %47 sini, Bölge içerisindeki meyve üretiminin de %2 sini oluģturmaktadır. TaĢ çekirdekli meyveler içerisinde öne çıkan ürünler viģne, kiraz, erik, Ģeftali ve kızılcıktır. ViĢnenin Kütahya da üretilen meyveler içindeki payı %28,3 iken TR33 Bölgesi ndeki payı %1,2 dir. Diğer önemli ürünler olarak karģımıza çıkan kiraz ve eriğin tüm meyve üretimine oranları sırasıyla il bazında %10,3 ve %6 iken TR33 Bölgesi ndeki payları %0,4 ve %0,3 tür. ġeftali ve kızılcığın ilde üretilen meyveler arasındaki payları sırasıyla %1 ve %0,9 iken TR33 Bölgesi ndeki tüm meyve üretimi içindeki payları ise %0,04 ile yok denecek kadar azdır. Bunun yanı sıra il için öneme sahip bir diğer meyve grubu yumuģak çekirdekliler olup il genelindeki meyve üretiminin %33 ünü, Bölge genelindeki meyve üretiminin %1,4 ünü oluģturmaktadır. YumuĢak çekirdekli meyvelerden elma (starking), armut, elma (Amasya), elma (golden), elma (diğer) ve ayva üretimi il genelinde önemli paya sahiptir. Starking elma üretimi ilin meyve üretiminin %7,8 ini, armut %7,7 sini, Amasya elması %6,5 ini, golden elma %5,8 ini, diğer elma %3,2 sini ve ayva %1,3 ünü TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 6 : TARIM Sayfa 284 / 409

286 meydana getirirken, Bölge genelindeki meyve üretiminin sırasıyla %0,3, %0,3, %0,3, %0,2, %0,1 ve %0,1 ini oluģturmaktadır. Tüm elma çeģitleri birlikte düģünülürse, ildeki elma üretimi il genelindeki meyve üretiminin %23,4 üne denk gelmektedir. Ġlin bir diğer önemli meyve grubu üzüm ve üzümsüler olup il genelindeki meyve üretiminin %14 lük kısmını oluģturmaktadır. Bu grubun içerisinde yer alan meyvelerden il içerisindeki meyve üretiminin %7,8 ini Ģaraplık üzüm, %3,2 sini sofralık çekirdekli üzüm, %1,7 sini dut ve %1,1 ini çilek oluģtururken, TR33 Bölgesi geneli göz önüne alınırsa Ģaraplık üzüm %0,3 paya ve diğerleri de %0,1 er paya sahiptir. Sert kabuklu meyvelerden kestane ve ceviz öne çıkarken, il genelindeki meyve üretimine oranları sırasıyla %3,2 ve %2,4 olup TR33 Bölgesi meyve üretimi toplamına oranları her ikisi için %0,1 dir. Tablo 6.40: Kütahya İli Meyve Üretim Miktarı ile Üretimin İl ve TR33 Bölgesi İçindeki Payı (%) Üretim İl İçindeki TR33 Bölgesi'ndeki Grup Adı Ürün Adı (Ton) Payı (%) Payı (%) YumuĢak Çekirdekliler Elma (Starking) ,78 0,33 Armut ,68 0,33 Elma (Amasya) ,48 0,28 Elma (Golden) ,81 0,25 Elma (Diğer) ,20 0,14 Ayva ,31 0,06 MuĢmula 112 0,13 0,01 Elma (Grannysmith) 82 0,09 0,00 Yumuşak Çekirdekliler Toplamı ,49 1,39 TaĢ Çekirdekliler ViĢne ,28 1,21 Kiraz ,29 0,44 Erik ,00 0,26 ġeftali 862 0,98 0,04 Kızılcık 761 0,87 0,04 Kayısı 277 0,32 0,01 Ġğde 224 0,26 0,01 Zerdali 59 0,07 0,00 Taş Çekirdekliler Toplamı ,06 2,01 Sert Kabuklular Kestane ,16 0,14 Ceviz ,39 0,10 Badem 494 0,56 0,02 Antep Fıstığı 294 0,34 0,01 Fındık 15 0,02 0,00 Sert Kabuklular Toplamı ,47 0,28 Üzüm ve Üzümsüler Üzüm (ġaraplık) ,84 0,34 Üzüm (Sofralık-Çekirdekli) ,18 0,14 Dut ,71 0,07 Çilek 976 1,11 0,05 Üzüm (Sofralık-Çekirdeksiz) 66 0,08 0,00 Trabzon Hurması 32 0,04 0,00 Ġncir 19 0,02 0,00 Nar 4 0,00 0,00 Üzüm ve Üzümsüler Toplamı ,99 0,60 Kütahya Toplamı ,00 4,28 Kaynak: TÜĠK, 2009 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 6 : TARIM Sayfa 285 / 409

287 TaĢ Çekirdekliler YumuĢak Çekirdekliler Üzüm ve Üzümsüler Sert Kabuklular 14% 6% 47% 33% Grafik 6.54: Kütahya İli Meyve Üretimininin Gruplarına Göre Dağılımı (%) Kaynak: TÜĠK, Manisa Manisa da üretilen meyveler içerisinde üzüm ve üzümsüler büyük öneme sahip olup il içerisindeki tüm meyve üretiminin %83 ünü, Bölge içerisindeki meyve üretiminin de %70 ini oluģturmaktadır. Üzüm ve üzümsüler içerisinde öne çıkan ürünler kurutmalık çekirdeksiz üzüm, sofralık çekirdeksiz üzüm, sofralık çekirdekli üzüm, çilek ve Ģaraplık üzümdür. Kurutmalık çekirdeksiz üzümün Manisa genelinde üretilen meyveler içindeki payı %60,8 iken TR33 Bölgesi ndeki payı %51,4 tür. Sofralık çekirdeksiz üzümün Manisa da üretilen meyvelerdeki payı %19,1 iken TR33 Bölgesi ndeki payı %16,2 dir. Sofralık çekirdekli üzümün il içindeki oranı %2 olup TR33 Bölgesi ndeki oranı da %1,7 dir. Ġldeki diğer önemli ürünler ise çilek ve Ģaraplık üzüm olup oranları sırasıyla il bazında %0,6 ve %0,3 iken TR33 Bölgesi nde %0,5 ve %0,3 tür. Bunun yanı sıra il için öneme sahip bir diğer meyve cinsi zeytin olup il genelindeki meyve üretiminin %12 sini, Bölge genelindeki meyve üretiminin %10 unu oluģturmaktadır. Üzüm ve Üzümsüler Zeytin TaĢ Çekirdekliler YumuĢak Çekirdekliler Sert Kabuklular 12% 4% 1% 0,46% 83% Grafik 6.55: Manisa İli Meyve Üretiminin Gruplarına Göre Dağılımı (%) Kaynak: TÜĠK, 2009 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 6 : TARIM Sayfa 286 / 409

288 TaĢ çekirdekli meyvelerden kiraz, Ģeftali ve erik il genelinde önem taģımaktadır. Kiraz üretimi ilin meyve üretiminin %2,3 ünü, Ģeftali %0,6 sını ve erik %0,5 ini meydana getirirken, Bölge genelindeki meyve üretiminin sırasıyla %1,9, %0,5 ve %0,4 ünü oluģturmaktadır. YumuĢak çekirdekli meyvelerden armutun il genelindeki meyve üretimine oranı %0,5 iken TR33 Bölgesi toplamına oranı da %0,5 tir. Tüm elma çeģitleri birlikte düģünüldüğünde ildeki elma üretiminin il geneline oranı %0,5 iken Bölge içerisindeki payı %0,4 tür Tablo 6.41: Manisa İli Meyve Üretim Miktarı ile Üretimin İl ve TR33 Bölgesi İçindeki Payı (%) Üretim İl İçindeki TR33 Bölgesi'ndeki Grup Adı Ürün Adı (Ton) Payı (%) Payı (%) YumuĢak Çekirdekliler Armut ,54 0,45 Elma (Diğer) ,16 0,14 Elma (Starking) ,14 0,12 Ayva ,14 0,12 Elma (Golden) ,14 0,11 Elma (Grannysmith) 272 0,02 0,01 Elma (Amasya) 257 0,01 0,01 MuĢmula 189 0,01 0,01 Yumuşak Çekirdekliler Toplamı ,16 0,98 TaĢ Çekirdekliler Kiraz ,30 1,95 ġeftali ,63 0,54 Erik ,46 0,39 Kayısı ,13 0,11 ViĢne 976 0,06 0,05 Ġğde 301 0,02 0,01 Zerdali 152 0,01 0,01 Taş Çekirdekliler Toplamı ,61 3,06 Sert Kabuklular Ceviz ,17 0,15 Badem ,12 0,10 Kestane ,12 0,10 Antep Fıstığı 794 0,05 0,04 Sert Kabuklular Toplamı ,46 0,39 Üzüm ve Üzümsüler Çilek ,62 0,53 Üzüm (Kurutmalık-Çekirdeksiz) ,79 51,42 Üzüm (Sofralık-Çekirdeksiz) ,15 16,20 Üzüm (Sofralık-Çekirdekli) ,99 1,68 Üzüm (ġaraplık) ,32 0,27 Ġncir ,12 0,10 Nar 985 0,06 0,05 Üzüm (Kurutmalık-Çekirdekli) 920 0,05 0,04 Dut 851 0,05 0,04 Trabzon Hurması 43 0,00 0,00 Üzüm ve Üzümsüler Toplamı ,15 70,33 Zeytin Zeytin (Sofralık) ,50 8,03 Zeytin (Yağlık) ,13 1,80 Zeytin Toplamı ,62 9,83 Manisa Toplamı ,00 84,58 Kaynak: TÜĠK, 2009 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 6 : TARIM Sayfa 287 / 409

289 Uşak UĢak ta üretilen meyveler içerisinde üzüm ve üzümsüler büyük öneme sahip olup il içerisindeki tüm meyve üretiminin %57 sini, Bölge içerisindeki meyve üretiminin de %2,2 sini oluģturmaktadır. Üzüm ve üzümsüler içerisinde öne çıkan ürünler Ģaraplık üzüm, kurutmalık çekirdekli üzüm, sofralık çekirdekli üzüm, çilek, kurutmalık çekirdeksiz üzüm ve sofralık çekirdeksiz üzümdür. ġaraplık üzümün UĢak genelinde üretilen meyveler içindeki payı %20,5 iken TR33 Bölgesi ndeki payı %0,8 dir. Kurutmalık çekirdekli üzümün UĢak ta üretilen meyveler içindeki payı %12,5 iken TR33 Bölgesi ndeki payı %0,5 dir. Sofralık çekirdekli üzümün il içindeki oranı %9,2 olup TR33 Bölgesi ndeki oranı da %0,3 tür. Ġldeki diğer önemli ürünler ise çilek, kurutmalık çekirdeksiz üzüm ve sofralık çekirdeksiz üzümün sırasıyla oranları il bazında %5,5, %5,3 ve %4,3 iken TR33 Bölgesi nde her üçü için %0,2 dir. Bunun yanı sıra il için önemli olan bir diğer meyve cinsi yumuģak çekirdekli meyveler olup il genelindeki meyve üretiminin %22 sini, Bölge genelindeki meyve üretiminin %1 ini oluģturmaktadır. Ġl genelinde yumuģak çekirdekli meyvelerden elma (starking), elma (golden), armut ve ayva önem taģımaktadır. Starking elma üretimi ilin meyve üretiminin %11,7 sini, golden elma %5,4 ünü, armut %2,2 sini ve ayva %1,3 ünü meydana getirirken, Bölge genelindeki meyve üretiminin sırasıyla %0,4, %0,2, %0,1 ve %0,05 ini oluģturmaktadır. Tüm elma çeģitleri birlikte düģünülürse, ildeki elma üretiminin il genelindeki meyve üretiminin %18 ini karģıladığı görülmektedir. TaĢ çekirdekli meyvelerden viģne, kiraz, kayısı, erik ve Ģeftali öne çıkmaktadır. Ġl genelindeki meyve üretimine oranları düģünüldüğünde viģne %8,6, kiraz %4,8, kayısı %1,6, erik %1,3 ve Ģeftali %1,2 paya sahip iken bu meyvelerin TR33 Bölgesi toplamına oranları da sırasıyla %0,3, %0,2, %0,1, %0,05 ve %0,05 tir. Sert kabuklu meyvelerden ise ceviz ve badem öne çıkarken, il genelindeki meyve üretimine oranları sırasıyla %1,9 ve %0,8 olup TR33 Bölgesi meyve üretimi toplamına oranları da sırasıyla %0,1 ve %0,03 tür. Üzüm ve Üzümsüler YumuĢak Çekirdekliler TaĢ Çekirdekliler Sert Kabuklular 18% 3% 22% 57% Grafik 6.56: Uşak İli Meyve Üretiminin Gruplarına Göre Dağılımı (%) Kaynak: TÜĠK, 2009 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 6 : TARIM Sayfa 288 / 409

290 Tablo 6.42: Uşak İli Meyve Üretim Miktarı ile Üretimin İl ve TR33 Bölgesi İçindeki Payı (%) Üretim İl İçindeki TR33 Bölgesi'ndeki Grup Adı Ürün Adı (Ton) Payı (%) Payı (%) YumuĢak Çekirdekliler Elma (Starking) ,72 0,44 Elma (Golden) ,37 0,20 Armut ,25 0,09 Ayva 972 1,25 0,05 Elma (Amasya) 492 0,63 0,02 Elma (Diğer) 191 0,25 0,01 MuĢmula 158 0,20 0,01 Elma (Grannysmith) 18 0,02 0,00 Yumuşak Çekirdekliler Toplamı ,69 0,82 TaĢ Çekirdekliler ViĢne ,58 0,33 Kiraz ,80 0,18 Kayısı ,58 0,06 Erik ,29 0,05 ġeftali 983 1,27 0,05 Ġğde 174 0,22 0,01 Zerdali 119 0,15 0,01 Taş Çekirdekliler Toplamı ,89 0,68 Sert Kabuklular Ceviz ,90 0,07 Badem 619 0,80 0,03 Antep Fıstığı 49 0,06 0,00 Sert Kabuklular Toplamı ,76 0,10 Üzüm ve Üzümsüler Üzüm (ġaraplık) ,45 0,78 Üzüm (Kurutmalık-Çekirdekli) ,55 0,48 Üzüm (Sofralık-Çekirdekli) ,20 0,35 Çilek ,50 0,21 Üzüm (Kurutmalık-Çekirdeksiz) ,32 0,20 Üzüm (Sofralık-Çekirdeksiz) ,28 0,16 Dut 147 0,19 0,01 Nar 110 0,14 0,01 Ġncir 20 0,03 0,00 Trabzon Hurması 5 0,01 0,00 Üzüm ve Üzümsüler Toplamı ,66 2,19 Uşak Toplamı ,00 3,80 Kaynak: TÜĠK, Ağaç Sayısına Göre İl Bazında Meyveler Afyonkarahisar Afyonkarahisar daki toplam ağaç sayısı yaklaģık 3,5 milyondur. Bunların %70 ini taģ çekirdekli meyve ağaçları oluģturmakta olup en önemlileri viģne, kiraz, erik ve kayısı ağacıdır. Ġldeki viģne ağaçları sayısı Bölge deki tüm meyve ağaçları sayısının %4,3 üne, kiraz %1,6 sına, erik %0,7 sine ve kayısı %0,3 üne tekabül etmektedir. TaĢ çekirdeklileri %24 lük pay ile yumuģak çekirdekli meyve ağaçları takip etmektedir. Bu tür meyve ağaçlarının baģında il içindeki payları ile %9,5 ile starking elma, %6,4 ile golden elma, %3,4 ile armut ve %1,8 ile elma (diğer) gelmekte olup bu meyve ağaçlarının TR33 Bölgesi ndeki tüm meyve ağaçları içerisindeki oranları ise sırasıyla %1, %0,6, %0,3 ve %0,2 dir. Ağaç sayısı olarak 3. sırada bulunan sert kabuklu meyve ağaçlarından cevizin ildeki tüm meyve ağaçları içerisindeki oranı %3,2 ve bademin %2,9 dur. Bu meyve ağaçlarının Bölge deki meyve ağaçlarına oranı ise %0,3 tür. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 6 : TARIM Sayfa 289 / 409

291 TaĢ Çekirdekliler YumuĢak Çekirdekliler Sert Kabuklular Üzüm ve Üzümsüler 70% 24% 0,43% 6% Grafik 6.57: Afyonkarahisar İli Toplam Meyve Ağaçlarının Gruplarına Göre Dağılımı (%) Kaynak: TÜĠK, 2009 Tablo 6.43: Afyonkarahisar İli Meyve Ağacı Sayısı ile Ağaç Sayısının İl ve TR33 Bölgesi İçindeki Payı (%) Grup Adı Ürün Adı Toplam İl İçindeki Payı TR33 Bölgesi'ndeki Payı Ağaç Sayısı (%) (%) Elma (Starking) ,52 0,96 Elma (Golden) ,42 0,65 Armut ,45 0,35 YumuĢak Elma (Diğer) ,75 0,18 Çekirdekliler Ayva ,94 0,09 Elma (Grannysmith) ,55 0,06 Elma (Amasya) ,32 0,03 MuĢmula ,58 0,06 Yumuşak Çekirdekliler Toplamı ,54 2,38 TaĢ Çekirdekliler ViĢne ,31 4,28 Kiraz ,63 1,58 Erik ,72 0,68 Kayısı ,45 0,35 ġeftali ,68 0,07 Zerdali ,40 0,04 Ġğde ,34 0,03 Kızılcık ,14 0,01 Taş Çekirdekliler Toplamı ,67 7,05 Sert Kabuklular Ceviz ,16 0,32 Badem ,92 0,30 Kestane ,08 0,01 Antep Fıstığı ,18 0,02 Fındık 180 0,01 0,00 Sert Kabuklular Toplamı ,36 0,64 Üzüm ve Üzümsüler Dut ,28 0,03 Nar ,15 0,02 Üzüm ve Üzümsüler Toplamı ,43 0,04 Afyonkarahisar Toplamı ,00 10,11 Kaynak: TÜĠK, 2009 Üzüm ve üzümsüler grubunda yer alan çilek ve üzüm için toplam ağaç sayısı değeri girilmemiģ, sadece toplu meyvelik alanı olarak ilgili tabloda yer almıģtır. Bu nedenle ağaç sayısı toplamına sadece dut ve nar dahil edilmiģtir. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 6 : TARIM Sayfa 290 / 409

292 Kütahya Kütahya daki toplam ağaç sayısı 3,3 milyondur. Bunların %59 unu taģ çekirdekli meyve ağaçları oluģturmakta olup en önemlileri viģne, kiraz, erik, kızılcık ve Ģeftali ağacıdır. Ġldeki viģne ağaçları sayısı Bölge deki tüm meyve ağaçları sayısının %3,3 üne, kiraz %1,3 üne, erik %0,7 sine, kızılcık %0,2 sine ve Ģeftali de %0,1 ine tekabül etmektedir. TaĢ çekirdeklileri takiben %26 oran ile yumuģak çekirdekli meyve ağaçları gelmektedir. Bu tür meyve ağaçlarının baģında ildeki tüm meyve ağaçlarına oranı ile %6,1 ile starking elma, %5,9 ile armut, %5,1 ile Amasya elması, %4,2 ile golden elma, %2,7 ile elma (diğer) ve %1,3 ile ayva gelmektedir. Bu meyve ağaçlarının TR33 Bölgesi ndeki tüm meyve ağaçları içerisindeki oranı sırasıyla %0,6, %0,6, %0,5, %0,4, %0,3 ve %0,1 dir. Ağaç sayısı olarak 3. sırada bulunan sert kabuklu meyve ağaçlarından Antep fıstığının ildeki tüm meyve ağaçları içerisindeki oranı %4,5, kestanenin %4,2 ve cevizin %3,6 dır. Bu meyve ağaçlarının Bölge deki meyve ağaçlarına oranı her biri için %0,4 tür. Üzüm ve üzümsülerden dut ağacının il içerisindeki meyve ağaçları sayısına oranı %1,6 olup Bölge deki tüm meyve ağaçlarına oranı da %0,2 dir. Tablo 6.44: Kütahya İli Meyve Ağacı Sayısı ile Ağaç Sayısının İl ve TR33 Bölgesi İçindeki Payı (%) Toplam Ağaç İl İçindeki TR33 Bölgesi'ndeki Payı Grup Adı Ürün Adı Sayısı Payı (%) (%) YumuĢak Çekirdekliler Elma (Starking) ,07 0,59 Armut ,95 0,58 Elma (Amasya) ,09 0,49 Elma (Golden) ,19 0,41 Elma (Diğer) ,69 0,26 Ayva ,35 0,13 MuĢmula ,21 0,02 Elma (Grannysmith) ,14 0,01 Yenidünya 170 0,01 0,00 Yumuşak Çekirdekliler Toplamı ,70 2,49 TaĢ Çekirdekliler ViĢne ,52 3,34 Kiraz ,53 1,31 Erik ,34 0,71 ġeftali ,15 0,11 Kızılcık ,77 0,17 Kayısı ,46 0,04 Ġğde ,42 0,04 Zerdali ,09 0,01 Taş Çekirdekliler Toplamı ,29 5,74 Sert Kabuklular Kestane ,17 0,40 Ceviz ,63 0,35 Badem ,73 0,07 Antep Fıstığı ,46 0,43 Fındık ,27 0,03 Sert Kabuklular Toplamı ,26 1,28 Üzüm ve Üzümsüler Dut ,62 0,15 Trabzon Hurması ,03 0,00 Ġncir ,06 0,01 Nar ,03 0,00 Üzüm ve Üzümsüler Toplamı ,75 0,17 Kütahya Toplamı ,00 9,68 Kaynak: TÜĠK, 2009 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 6 : TARIM Sayfa 291 / 409

293 Üzüm ve üzümsüler grubunda yer alan çilek ve üzüm için toplam ağaç sayısı değeri girilmemiģ, sadece toplu meyvelik alanı olarak ilgili tabloda yer almıģtır. Bu nedenle ağaç sayısı toplamına sadece dut, incir, nar ve Trabzon hurması dahil edilmiģtir. TaĢ Çekirdekliler YumuĢak Çekirdekliler Sert Kabuklular Üzüm ve Üzümsüler 13% 2% 26% 59% Grafik 6.58: Kütahya İli Toplam Meyve Ağaçlarının Gruplarına Göre Dağılımı (%) Kaynak: TÜĠK, Manisa Manisa daki toplam ağaç sayısı yaklaģık 26,5 milyondur. Bunların %75 ini zeytin ağaçları oluģturmakta olup bu ağaçlar ise sofralık zeytin ağacı ve yağlık zeytin ağacı olarak ikiye ayrılmaktadır. Ġldeki zeytin ağaçları sayısı Bölge deki tüm meyve ağaçları sayısının %58 ine tekabül etmekte olup Bölge deki tüm zeytin ağaçları Manisa ilinde yer almaktadır. Zeytin ağaçlarını %15 lik pay ile taģ çekirdekli meyve ağaçları takip etmektedir. Bu tür meyve ağaçlarının baģında il içindeki payları ile %11 ile kiraz, %1,6 ile erik, %1,5 ile Ģeftali gelmektedir. Bu meyve ağaçlarının TR33 Bölgesi ndeki tüm meyve ağaçları içerisindeki oranı sırasıyla %8,6, %1,2 ve %1,1 dir. Ağaç sayısı olarak 3. sırada bulunan sert kabuklu meyve ağaçlarından Antep fıstığının ildeki tüm meyve ağaçları içerisindeki oranı %3,3, cevizin %1,3 ve bademin %1,3 tür. Bu meyve ağaçlarının Bölge deki meyve ağaçlarına oranı sırasıyla %2,5, %1 ve %1 dir. Üzüm ve üzümsü meyve ağaçları grubundan nar ağacının il içindeki meyve ağaçlarına oranı %0,6 olup Bölge deki tüm meyve ağaçlarına oranı ise %0,5 tir. YumuĢak çekirdekli meyve ağacı grubunda yer alan armut il genelindeki tüm meyve ağaçları içerisinde %1,7 paya, tüm elma çeģitleri birlikte düģünüldüğünde elma grubu ise %1,2 paya sahiptir. Bölge genelinde ise armudun %1,4 ve elmanın %0,9 luk payı vardır. Zeytin TaĢ Çekirdekliler Sert Kabuklular Üzüm ve Üzümsüler YumuĢak Çekirdekliler 15% 6% 1% 3% 75% Grafik 6.59: Manisa İli Toplam Meyve Ağaçlarının Gruplarına Göre Dağılımı (%) Kaynak: TÜĠK, 2009 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 6 : TARIM Sayfa 292 / 409

294 Tablo 6.45: Manisa İli Meyve Ağacı Sayısı ile Ağaç Sayısının İl ve TR33 Bölgesi İçindeki Payı (%) Toplam Ağaç İl İçindeki Payı TR33 Bölgesi'ndeki Grup Adı Ürün Adı Sayısı (%) Payı (%) YumuĢak Çekirdekliler Armut ,75 1,36 Elma (Diğer) ,46 0,36 Elma (Starking) ,29 0,22 Ayva ,35 0,27 Elma (Golden) ,34 0,27 Elma (Grannysmith) ,05 0,04 Elma (Amasya) ,03 0,02 MuĢmula ,04 0,03 Yumuşak Çekirdekliler Toplamı ,30 2,57 TaĢ Çekirdekliler Kiraz ,02 8,56 ġeftali ,46 1,14 Erik ,58 1,23 Kayısı ,43 0,34 ViĢne ,28 0,22 Ġğde ,07 0,06 Zerdali ,04 0,03 Taş Çekirdekliler Toplamı ,88 11,57 Sert Kabuklular Ceviz ,30 1,01 Badem ,30 1,01 Kestane ,23 0,18 Antep Fıstığı ,28 2,55 Sert Kabuklular Toplamı ,95 4,64 Üzüm ve Üzümsüler Ġncir ,29 0,23 Nar ,62 0,48 Dut ,17 0,13 Trabzon Hurması ,01 0,01 Üzüm ve Üzümsüler Toplamı ,09 0,85 Zeytin Zeytin (Sofralık) ,56 42,41 Zeytin (Yağlık) ,05 15,58 Zeytin Toplamı ,66 57,99 Manisa Toplamı ,00 77,73 Kaynak: TÜĠK, 2009 Üzüm ve üzümsüler grubunda yer alan çilek ve üzüm için toplam ağaç sayısı değeri girilmemiģ, sadece toplu meyvelik alanı olarak ilgili tabloda yer almıģtır. Bu nedenle ağaç sayısı toplamına sadece dut, incir, nar ve Trabzon hurması dahil edilmiģtir Uşak UĢak taki toplam ağaç sayısı yaklaģık 850 bindir. Bunların %41 ini taģ çekirdekli meyve ağaçları oluģturmakta olup en önemlileri viģne, kiraz, Ģeftali, kayısı, erik ve iğde ağacıdır. Ġldeki viģne ağaçları sayısı Bölge deki tüm meyve ağaçları sayısının %0,4 üne, kiraz %0,3 üne, Ģeftali %0,1 ine, kayısı %0,1 ine, erik %0,1 ine ve iğde %0,04 üne tekabül etmektedir. YumuĢak çekirdekli meyve ağaçları da %41 ile önde gelmektedir. Bu tür meyve ağaçlarının baģında il içindeki payları düģünüldüğünde %16,4 ile starking elma, %11,3 ile armut, %6,8 ile golden elma, %3,8 ile ayva ve %1,1 ile Amasya elması gelmektedir. Bu meyve ağaçlarının TR33 Bölgesi ndeki tüm meyve ağaçları içerisindeki oranı sırasıyla %0,4, %0,3, %0,2, %0,1 ve %0,03 tür. Ağaç sayısı olarak 3. sırada bulunan sert kabuklu meyve ağaçlarından cevizin il genelindeki tüm meyve ağaçları içerisindeki oranı %6,9, bademin %5,6 ve antep fıstığının %3 tür. Bu meyve ağaçlarının Bölge deki meyve ağaçlarına oranı sırasıyla %0,2, %0,1 ve %0,1 dir. Üzüm ve üzümsülerden narın ildeki meyve ağaçları TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 6 : TARIM Sayfa 293 / 409

295 sayısına oranı %1,8 ve dutun %1,1 dir. Tüm meyve ağaçlarının Bölge deki ağaçlarına oranı ise sırasıyla %0,04 ve %0,03 tür. YumuĢak Çekirdekliler TaĢ Çekirdekliler Sert Kabuklular Üzüm ve Üzümsüler 3% 15% 41% 41% Grafik 6.60: Uşak İli Toplam Meyve Ağaçlarının Gruplarına Göre Dağılımı (%) Kaynak: TÜĠK, 2009 Tablo 6.46: Uşak İli Meyve Ağacı Sayısı ile Ağaç Sayısının İl ve TR33 Bölgesi İçindeki Payı (%) Grup Adı Ürün Adı Toplam Ağaç Sayısı İl İçindeki Payı (%) TR33 Bölgesi'ndeki Payı (%) YumuĢak Çekirdekliler Elma (Starking) ,36 0,41 Elma (Golden) ,82 0,17 Armut ,26 0,28 Ayva ,75 0,09 Elma (Amasya) ,06 0,03 Elma (Diğer) ,53 0,01 MuĢmula ,68 0,02 Elma (Grannysmith) ,22 0,01 Yumuşak Çekirdekliler Toplamı ,69 1,01 TaĢ Çekirdekliler ViĢne ,14 0,40 Kiraz ,28 0,28 Kayısı ,75 0,09 Erik ,62 0,09 ġeftali ,89 0,09 Ġğde ,45 0,04 Zerdali ,52 0,01 Taş Çekirdekliler Toplamı ,65 1,01 Sert Kabuklular Ceviz ,92 0,17 Badem ,59 0,14 Antep Fıstığı ,97 0,07 Sert Kabuklular Toplamı ,48 0,38 Üzüm ve Üzümsüler Dut ,10 0,03 Nar ,77 0,04 Ġncir ,25 0,01 Trabzon Hurması 485 0,06 0,00 Üzüm ve Üzümsüler Toplamı ,18 0,08 Uşak Toplamı ,00 2,48 Kaynak: TÜĠK, 2009 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 6 : TARIM Sayfa 294 / 409

296 Üzüm ve üzümsüler grubunda yer alan çilek ve üzüm için toplam ağaç sayısı değeri girilmemiģ, sadece toplu meyvelik alanı olarak ilgili tabloda yer almıģtır. Bu nedenle ağaç sayısı toplamına sadece dut, incir, nar ve Trabzon hurması dahil edilmiģtir Toplu Meyvelik Alanlarına Göre İl Bazında Meyveler Afyonkarahisar Afyonkarahisar da en geniģ alanda dikimi yapılmıģ olan meyve ağacı %65 lik oran ile da alanda taģ çekirdeklilerdir. Bu cins meyve ağaçları içerisinde viģne, kiraz, kayısı ve erik öncelikli olanlardır. Bu meyve ağaçlarından viģne da, kiraz da, kayısı da, erik da alanı kaplamaktadır. Bunu takiben %20 lik oran ile da ile yumuģak çekirdekliler gelmektedir. YumuĢak çekirdekliler içerisinden elma, armut ve ayva ön plana çıkan meyve ağaçlarıdır. Bu ürünlerden starking elma da, golden elma da, elma (diğer) da, elma (grannysmith) da, armut 998 da ve ayva 420 da alanda dikimi yapılmıģtır. Tüm elma ağaçlarının dikim alanı ise da dır da ile 3. sırada gelen üzüm ve üzümsüler ildeki tüm meyve ağaçları içerisinde %10 luk dikim alanına sahiptir. Üzüm dikim alanı ise da dır. Sert kabuklu meyve ağaçlarının ildeki tüm meyve ağaçları içindeki dikim alanı payı %5 olup dikim alanı da dır. Sert kabuklu meyve ağaçlarından en çok dikimi yapılan ceviz ve badem ağaçları olup bu ağaçların ildeki dikim alanları sırasıyla da ve da dır. TaĢ Çekirdekliler YumuĢak Çekirdekliler Üzüm ve Üzümsüler Sert Kabuklular 20% 10% 65% 5% Grafik 6.61: Afyonkarahisar İli Toplu Meyvelik Alanlarının Gruplarına Göre Dağılımı (%) Kaynak: TÜĠK, 2009 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 6 : TARIM Sayfa 295 / 409

297 Tablo 6.47: Afyonkarahisar İli Toplu Meyvelik Alanı ile Toplu Meyvelik Alanının İl ve TR33 Bölgesi İçindeki Payı (%) Toplu Meyveliklerin İl İçindeki TR33 Bölgesi'ndeki Grup Adı Ürün Adı Alanı (da) Payı (%) Payı (%) YumuĢak Çekirdekliler Elma (Starking) ,11 0,74 Elma (Golden) ,39 0,47 Armut 998 0,66 0,05 Elma (Diğer) ,18 0,09 Ayva 420 0,28 0,02 Elma (Grannysmith) ,77 0,06 Elma (Amasya) 330 0,22 0,02 Yumuşak Çekirdekliler Toplamı ,60 1,44 TaĢ Çekirdekliler ViĢne ,77 3,00 Kiraz ,67 1,37 Erik ,17 0,16 Kayısı ,21 0,24 ġeftali 108 0,07 0,01 Zerdali 155 0,10 0,01 Taş Çekirdekliler Toplamı ,99 4,78 Sert Kabuklular Ceviz ,13 0,30 Badem ,08 0,08 Kestane 100 0,07 0,00 Antep Fıstığı 180 0,12 0,01 Sert Kabuklular Toplamı ,40 0,40 Üzüm ve Üzümsüler Üzüm (Sofralık- Çekirdekli) Üzüm (Kurutmalık- Çekirdekli) Üzüm (Sofralık- Çekirdeksiz) ,10 0, ,40 0, ,46 0,03 Çilek 53 0,04 0,00 Üzüm ve Üzümsüler Toplamı ,00 0,74 Afyonkarahisar Toplam ,00 7,35 Kaynak: TÜĠK, Kütahya Kütahya da en geniģ alanda dikimi yapılmıģ olan meyve ağacı %62 lik oran ile da alanda taģ çekirdeklilerdir. Bu cins meyve ağaçları içerisinde viģne ve kiraz öncelikli olanlardır. Bu meyve ağaçlarından viģne da, kiraz da alanı kaplamaktadır. Bunu takiben da ile 2. sırada gelen üzüm ve üzümsüler ildeki tüm meyve ağaçları içerisinde %15 lik dikim alanına sahiptir. Üzüm alanı da ve çilek alanı da da olarak tespit edilmiģtir. Üçüncü sırada ise %13 lük oran ile da alanda dikili yumuģak çekirdekliler gelmektedir. YumuĢak çekirdekliler içerisinden elma ön plana çıkan meyve ağacıdır. Starking elma da, Amasya elması da, golden elma da, elma (diğer) da ve elma (grannysmith) 63 da alanda dikimi yapılmıģtır. Elma ağaçlarının toplam dikim alanı ise da dır. Sert kabuklu meyve ağaçlarının ildeki tüm meyve ağaçları içindeki dikim alanı payı %10 olup dikim alanı da dır. Sert kabuklu meyve ağaçları arasında ceviz da, Antep fıstığı da ve kestane 200 da dikim alanına sahiptir. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 6 : TARIM Sayfa 296 / 409

298 TaĢ Çekirdekliler Üzüm ve Üzümsüler YumuĢak Çekirdekliler Sert Kabuklular 15% 13% 62% 10% Grafik 6.62: Kütahya İli Toplu Meyvelik Alanlarının Gruplarına Göre Dağılımı (%) Kaynak: TÜĠK, 2009 Tablo 6.48: Kütahya İli Toplu Meyvelik Alanı ile Toplu Meyvelik Alanının İl ve TR33 Bölgesi İçindeki Payı (%) Toplu Meyveliklerin İl İçindeki TR33 Bölgesi'ndeki Grup Adı Ürün Adı Alanı (da) Payı (%) Payı (%) YumuĢak Çekirdekliler Elma (Starking) ,99 0,16 Armut 321 0,49 0,02 Elma (Amasya) ,92 0,09 Elma (Golden) ,11 0,07 Elma (Diğer) ,92 0,06 Ayva 53 0,08 0,00 Elma (Grannysmith) 63 0,10 0,00 Yumuşak Çekirdekliler Toplamı ,62 0,40 TaĢ Çekirdekliler ViĢne ,36 1,38 Kiraz ,05 0,58 Erik 145 0,22 0,01 ġeftali 293 0,45 0,01 Kızılcık 1 0,00 0,00 Kayısı 30 0,05 0,00 Ġğde 30 0,05 0,00 Taş Çekirdekliler Toplamı ,18 1,98 Sert Kabuklular Kestane 200 0,31 0,01 Ceviz ,92 0,19 Badem 171 0,26 0,01 Antep Fıstığı ,23 0,10 Fındık 30 0,05 0,00 Sert Kabuklular Toplamı ,77 0,31 Üzüm ve Üzümsüler Üzüm (ġaraplık) ,89 0,22 Üzüm (Sofralık- Çekirdekli) ,44 0,21 Dut 8 0,01 0,00 Çilek ,01 0,06 Üzüm (Sofralık- Çekirdeksiz) 64 0,10 0,00 Üzüm ve Üzümsüler Toplamı ,44 0,49 Kütahya Toplamı ,00 3,19 Kaynak: TÜĠK, 2009 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 6 : TARIM Sayfa 297 / 409

299 Manisa Manisa da en geniģ alanda dikimi yapılmıģ olan meyve ağacı %49 luk oran ile da alanda zeytindir. Zeytini %40 lık oran ile da alanda dikili olan üzüm ve üzümsüler takip etmekte olup bu grubun içerisindeki üzümün dikim alanı da dır da dikim alanı ile 3. sırada gelen taģ çekirdekliler ildeki tüm meyve ağaçları içerisinde %7 lik dikim alanına sahiptir. Bu tür meyve ağaçları içerisinde kiraz, Ģeftali, erik, kayısı ve viģne öncelikli olanlardır. Bu meyve ağaçlarından kiraz da, Ģeftali da, erik da, kayısı da ve viģne da alanı kaplamaktadır. Sert kabuklu meyve ağaçlarının ildeki tüm meyve ağaçları içindeki dikim alanı payı %3 olup cevizin dikim alanı da, Antep fıstığının da, bademin da ve kestanenin da dır. YumuĢak çekirdekliler ise il içerisinde %1 lik bir dikim alanına sahip olup bu grupta elma, armut ve ayva ön plana çıkan meyve ağaçlarıdır. Bu ürünlerden armut da, starking elma da, golden elma da ve elma (diğer) da alanda dikimi yapılmıģtır. Ġldeki tüm elma ağaçlarının dikim alanı ise da dır. Ayva ise da dikim alanına sahiptir. Tablo 6.49: Manisa İli Toplu Meyvelik Alanı ile Toplu Meyvelik Alanının İl ve TR33 Bölgesi İçindeki Payı (%) Grup Adı Ürün Adı Toplu Meyveliklerin İl İçindeki TR33 Bölgesi'ndeki Alanı (da) Payı (%) Payı (%) Armut ,31 0,27 Elma (Diğer) ,18 0,15 Elma (Starking) ,19 0,16 YumuĢak Ayva ,06 0,05 Çekirdekliler Elma (Golden) ,19 0,16 Elma (Grannysmith) 410 0,02 0,02 Elma (Amasya) 322 0,02 0,02 MuĢmula 10 0,00 0,00 Yumuşak Çekirdekliler Toplamı ,97 0,83 Kiraz ,08 4,34 ġeftali ,68 0,58 TaĢ Erik ,68 0,58 Çekirdekliler Kayısı ,18 0,16 ViĢne ,08 0,07 Taş Çekirdekliler Toplamı ,70 5,73 Ceviz ,49 1,27 Sert Badem ,53 0,45 Kabuklular Kestane ,18 0,15 Antep Fıstığı ,74 0,63 Sert Kabuklular Toplamı ,93 2,51 Çilek ,18 0,15 Üzüm (Kurutmalık- Çekirdeksiz) ,71 25,42 Üzüm (Sofralık- Çekirdeksiz) ,39 7,18 Üzüm (Sofralık- Üzüm ve ,52 1,30 Çekirdekli) Üzümsüler Üzüm (ġaraplık) ,55 0,47 Ġncir 945 0,05 0,05 Nar ,15 0,13 Üzüm (Kurutmalık- Çekirdekli) ,06 0,05 Trabzon Hurması 120 0,01 0,01 Üzüm ve Üzümsüler Toplamı ,61 34,75 Zeytin Zeytin (Sofralık) ,48 27,79 Zeytin (Yağlık) ,31 13,96 Zeytin Toplamı ,78 41,74 Manisa Toplamı ,00 85,57 Kaynak: TÜĠK, 2009 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 6 : TARIM Sayfa 298 / 409

300 Zeytin Üzüm ve Üzümsüler TaĢ Çekirdekliler Sert Kabuklular YumuĢak Çekirdekliler 40% 49% 1% 3% 7% Grafik 6.63: Manisa İli Toplu Meyvelik Alanlarının Gruplarına Göre Dağılımı (%) Kaynak: TÜĠK, Uşak UĢak ta en geniģ alanda dikimi yapılmıģ olan meyve ağacı %67 lik oran ile da alanda üzüm ve üzümsü meyve ağaçlarıdır. Bunlar arasında Ģaraplık üzüm da, çekirdekli kurutmalık üzüm da, çekirdekli sofralık üzüm da, çekirdeksiz kurutmalık da, çekirdeksiz sofralık da ve çilek da alanda dikili bulunmaktadır. Tüm üzüm dikim alanı da dır. Bunu takiben da ile 2. sırada gelen taģ çekirdekliler ildeki tüm meyve ağaçları içerisinde %14 lük dikim alanına sahiptir. Bu tür meyve ağaçları içerisinde viģne, kiraz ve kayısı öncelikli olanlardır. ViĢne da, kiraz da, kayısı 898 da alanı kaplamaktadır. %13 lük oran ve da dikim alanı ile ilde 3. sırada yer alan yumuģak çekirdekliler içerisinden elma, armut ve ayva ön plana çıkan meyve ağaçlarıdır. Bu ürünlerden starking elma da, golden elma da, armut da, ayva 287 da ve elma (Amasya) 277 da alanda dikimi yapılmıģtır. Ġldeki tüm elma ağaçlarının dikim alanı ise da dır. Sert kabuklu meyve ağaçlarının ildeki tüm meyve ağaçları içindeki dikim alanı payı %6 olup dikim alanı da dır. Sert kabuklu meyve ağaçlarından ceviz da ve badem da dikim alanına sahiptir. Üzüm ve Üzümsüler TaĢ Çekirdekliler YumuĢak Çekirdekliler Sert Kabuklular 13% 6% 14% 67% Grafik 6.64: Uşak İli Toplu Meyvelik Alanlarının Gruplarına Göre Dağılımı (%) Kaynak: TÜĠK, 2009 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 6 : TARIM Sayfa 299 / 409

301 Tablo 6.50: Uşak İli Toplu Meyvelik Alanı ile Toplu Meyvelik Alanının İl ve TR33 Bölgesi İçindeki Payı (%) Toplu Meyveliklerin İl İçindeki TR33 Bölgesi'ndeki Grup Adı Ürün Adı Alanı (da) Payı (%) Payı (%) YumuĢak Çekirdekliler Elma (Starking) ,67 0,30 Elma (Golden) ,76 0,11 Armut ,60 0,06 Ayva 287 0,36 0,01 Elma (Amasya) 277 0,35 0,01 Elma (Diğer) 83 0,10 0,00 Elma (Grannysmith) 31 0,04 0,00 Yumuşak Çekirdekliler Toplamı ,88 0,50 TaĢ Çekirdekliler ViĢne ,25 0,28 Kiraz ,02 0,20 Kayısı 898 1,12 0,04 Erik 235 0,29 0,01 ġeftali 410 0,51 0,02 Taş Çekirdekliler Toplamı ,20 0,55 Sert Kabuklular Ceviz ,40 0,17 Badem ,47 0,06 Antep Fıstığı 166 0,21 0,01 Sert Kabuklular Toplamı ,08 0,24 Üzüm ve Üzümsüler Üzüm (ġaraplık) ,46 0,99 Üzüm (Kurutmalık- Çekirdekli) Üzüm (Sofralık- Çekirdekli) ,06 0, ,45 0,41 Çilek ,69 0,10 Üzüm (Kurutmalık- Çekirdeksiz) Üzüm (Sofralık- Çekirdeksiz) ,25 0, ,74 0,22 Nar 155 0,19 0,01 Üzüm ve Üzümsüler Toplamı ,84 2,60 Uşak Toplamı ,00 3,89 Kaynak: TÜĠK, Örtüaltı Tarımı Seralar, bitkilerin doğal ortamda yetiģtikleri dönemlerin dıģında ve iklim koģullarına bağlı kalmadan yıl boyu yetiģtirilebildikleri tesisler olarak tanımlanır. Seralarda bitkilerin istenilen Ģekilde geliģmeleri için çevre Ģartlarının kontrol edilmesi gerekir. Bu çevre Ģartları ıģık, sıcaklık, nem ve havadır. Seranın görevi, yetiģtirilen bitkinin isteğine yakın Ģekilde bu koģulların sağlanmasıdır. Dünyada mevsimi dıģında sebze yetiģtirme faaliyetlerinin geçmiģi çok uzun yıllara dayansada, 16. ve 17. yy larda özellikle Ġngiltere de değiģik yapılar içerisinde sebze yetiģtirme çalıģmaları seracılığın ilk baģlangıcı sayılabilir. Türkiye de ise seracılık 1940 yılında Antalya da baģlamıģtır. Seracılık ilk olarak kamu kuruluģlarında görülmüģ, bunu çiftçilerin kurdukları basit seralar izlemiģtir lı yıllarda plastiğin örtü malzemesi olarak kullanılmasıyla beraber seracılık hızla geliģmiģ ve bugünkü modern seraların yapılmasını sağlamıģtır. Günümüzde seracılık dünya üzerinde geniģ bir yayılma alanı göstermiģtir yılı itibarıyla dünyada ha sera olduğu kabul edilmektedir. (Tarım ve KöyiĢleri Bakanlığı, Seracılık El Kitabı) Sera yetiģtiriciliği yapılan ülkeler bulundukları bölgelere göre, TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 6 : TARIM Sayfa 300 / 409

302 seraların büyük çoğunluğunda cam örtü malzemesi kullanılan ve ısıtma yapılan Orta, Kuzey ve Doğu Avrupa ülkeleri (Hollanda-cam sera alanı ve üretim tekniği yönünden en baģta gelen ülke, Ġngiltere, Danimarka, Almanya, Romanya, Bulgaristan ve Rusya); elveriģli ekolojik koģullar sayesinde seracılığın karlı yapılmasına olanak sağlayan Akdeniz ikliminin hakim olduğu diğer ülkeler (Akdeniz e kıyısı olan Ġspanya, Türkiye, Ġtalya, Yunanistan, Ġsrail, Portekiz gibi ülkeler) olarak 2 gruba ayrılabilir. Sera içerisinde iklim koģullarının düzenlenmesinde en büyük etmen örtü malzemesi çeģididir. Bu nedenle kurulacak seralar yağmur, kar ve rüzgâr gibi dıģ olaylardan koruyarak, sera içerisinde oluģacak ısı kaybını en aza indirmeli ve güneģten gelen ıģığı imkanlar ölçüsünde sera içerisinde yansıtabilme özelliğine sahip saydam bir malzeme ile örtülmelidir. Genellikle rüzgâr durumu, yağıģ Ģekli, yağıģın yoğunluğu ve süresi, güneģlenme ve bulutlu günler sayısı gibi faktörlere göre seraların yapısı, tipi ve örtü malzemesinin çeģidi tercih edilir. Örtü malzemelerine göre seraları cam ve plastik seralar Ģeklinde sınıflandırmak mümkündür. Tüm dünyada olduğu gibi Türkiye de de plastik seraların alanı yapım maliyetlerinin daha düģük olması nedeniyle cam seraların alanlarından fazladır. Örtüaltı sebze ve meyve üretimi Türkiye genelinde da alanda yapılmaktadır. Ege Bölgesi nde da alanda örtüaltı tarım yapılırken, TR33 Bölgesi nde sadece da lık bir alanda örtüaltı tarımcılığı yapılmaktadır. TR33 Bölgesi nde örtüaltı tarımı ile yetiģtirilen ürünlerden %57,8 ile domates, %32,6 ile hıyar, %2,1 ile ıspanak ve %1,6 ile marul (göbekli) ön plana çıkmaktadır. Türkiye de yapılan tüm örtüaltı tarımı içerisinde domates %50, hıyar %18,5, karpuz %14,4, biber (sivri) %5 ve patlıcan %3,8 paya sahiptir. Türkiye de örtüaltı tarımı ile üretilen meyveler çilek ve muz iken TR33 Bölgesi nde sadece çilek Manisa ilinde yetiģtirilmektedir. TR33 Bölgesi nde yapılan sebze üretiminin %71,7 si plastik seralarda, %27,7 si yüksek tünelde, %0,3 ü alçak tünelde ve %0,3 lük dilim de cam seralarda gerçekleģtirilmekte iken Türkiye deki kullanım oranları sırasıyla %47,7, %9,6, %18,4 ve %24,3 tür. Örtüaltı üretimde, birden fazla ekiliģlerin neden olduğu mükerrer alanlardan dolayı, ürün ekiliģ alanları verilememektedir. Tablo 6.51: Türkiye, Ege ve TR33 Bölgesi Örtüaltı Tarım Verileri Toplam (da) Cam Sera (da) Plastik Sera (da) Yüksek Tünel (da) Alçak Tünel (da) Afyonkarahisar Kütahya Manisa UĢak TR33 Bölgesi Ege Bölgesi Türkiye Kaynak: TÜĠK, 2009 Tablo 6.52: Türkiye ve TR33 Bölgesi nde Örtüaltı Sebze ve Meyve Üretimi Sebze Üretimi (Ton) Meyve Üretimi (Ton) Türkiye TR33 Bölgesi Oran (%) Türkiye TR33 Bölgesi Oran (%) Cam Sera , ,000 Plastik Sera , ,013 Yüksek Tünel , ,015 Alçak Tünel , ,248 Toplam , ,023 Kaynak: TÜĠK, 2009 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 6 : TARIM Sayfa 301 / 409

303 72% Sebze Plastik Sera Yüksek Tünel Cam Sera Alçak Tünel 31% Meyve Alçak Tünel Plastik Sera Yüksek Tünel 26% 28% 0,26% 0,18% 43% Grafik 6.65: TR33 Bölgesi Örtüaltı Sebze ve Meyve Üretimi Kaynak: TÜĠK, 2009 TR33 Bölgesi zengin jeotermal su kaynaklarına sahiptir. Turizm sektörü tarafından yoğun Ģekilde kullanılan bu kaynaklar son zamanlarda tarım sektöründe faaliyet gösteren firmaların da dikkatini çekmiģtir. Bu anlamda tarım sektörü de Bölge nin sahip olduğu bu potansiyeli örtüaltı tarımda kullanılacak bir fırsat olarak değerlendirmektedir. Bu sayede Bölge deki örtüaltı tarım uygulamaları artacak ve daha verimli üretim sağlanmıģ olacaktır. Bölge de örtüaltı tarım konusunda eğitim ve yayım çalıģmaları yapılmakta ve merkezi kayıt çalıģmaları devam etmektedir. Jeotermal enerji kaynakları ile kurulacak olan seraların Bakanlığın tarihli ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Kontrollü Örtüaltı Üretiminin Uygulanmasına ĠliĢkin Yönetmelik e uygun olması gerekmektedir. Yer altından çıkarılan suyun sıcak ve tuzlu olması, bunun yanısıra kalitesinin de oldukça kötü olması nedeniyle, ısıtmada kullanılan suyun re-enjekte yöntemiyle tekrar yer altına verilmesi, bunun için de yer altında uygun kırıkların ve boģlukların bulunması gerektiği göz önüne alınmalıdır Afyonkarahisar Afyonkarahisar ın Sandıklı ilçesinde 120 da ve Merkez ilçede 40 da teknolojik sera tesis iģlemi devam etmekte olup Çobanlar ilçesinde 300 da ve yine Sandıklı ilçesinde 100 da teknolojik sera tesisi planlanmaktadır (Afyonkarahisar Ġl Tarım Müdürlüğü, 2009). Tablo 6.53: Afyonkarahisar İli Örtüaltı Sebze Üretimi ile Üretimin İl ve TR33 Bölgesi İçindeki Payı (%) Üretim İl İçindeki Payı TR33 Bölgesi'ndeki Payı Grup Adı Ürün Adı (Ton) (%) (%) Domates ,25 1,50 Soğan (Taze) 12 2,80 0,05 Plastik Sera Hıyar 9 2,10 0,04 Marul (Göbekli) 5 1,17 0,02 Plastik Sera Toplamı ,31 1,62 Yüksek Tünel Domates 36 8,39 0,16 Hıyar 12 2,80 0,05 Marul (Göbekli) 3 0,70 0,01 Yüksek Tünel Toplamı 51 11,89 0,23 Alçak Tünel Marul (Göbekli) 9 2,10 0,04 Ispanak 3 0,70 0,01 Alçak Tünel Toplamı 12 2,80 0,05 Afyonkarahisar Toplamı ,00 1,89 Kaynak: TÜĠK, 2009 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 6 : TARIM Sayfa 302 / 409

304 Plastik Sera Toplam Yüksek Tünel Toplam Alçak Tünel Toplam 85% 12% 3% Kütahya Grafik 6.66: Afyonkarahisar İli Örtüaltı Sebze Üretimi Kaynak: TÜĠK, 2009 Kütahya da ise 1 iģletmeye ait cam sera, 113 iģletmeye ait plastik sera ve 214 iģletmeye ait yüksek tünel bulunmakta olup genellikle domates ve hıyar üretimi yapılmaktadır (Kütahya Ġl Tarım Müdürlüğü, 2009). Tablo 6.54: Kütahya İli Örtüaltı Sebze Üretimi ile Üretimin İl ve TR33 Bölgesi İçindeki Payı (%) Üretim İl İçindeki Payı TR33 Bölgesi'ndeki Payı Grup Adı Ürün Adı (Ton) (%) (%) Cam Sera Domates 60 1,22 0,26 Cam Sera Toplamı 60 1,22 0,26 Plastik Sera Hıyar ,77 11,46 Domates ,47 7,70 Biber (Sivri) 16 0,33 0,07 Plastik Sera Toplamı ,57 19,23 Yüksek Tünel Hıyar 286 5,81 1,26 Domates 149 3,03 0,66 Marul (Göbekli) 43 0,87 0,19 Fasulye (Taze) 9 0,18 0,04 Ispanak 8 0,16 0,04 Soğan (Taze) 4 0,08 0,02 Biber (Sivri) 3 0,06 0,01 Yüksek Tünel Toplamı ,21 2,22 Kütahya Toplamı ,00 21,71 Kaynak: TÜĠK, 2009 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 6 : TARIM Sayfa 303 / 409

305 Plastik Sera Toplam Yüksek Tünel Toplam Cam Sera Toplam 89% 10% 1% Manisa Grafik 6.67: Kütahya İli Örtüaltı Sebze Üretimi Kaynak: TÜĠK, 2009 Manisa da örtüaltı sebze üretiminin %99 u plastik seralarda, kalan %1 lik kısmı ise alçak ve yüksek tünellerde gerçekleģtirilmektedir. Manisa da plastik seralarda üretimi yapılan ürünlerin baģında domates ve hıyar gelmektedir. Tablo 6.55: Manisa İli Örtüaltı Sebze Üretimi ile Üretimin İl ve TR33 Bölgesi İçindeki Payı (%) Üretim İl İçindeki Payı TR33 Bölgesi'ndeki Payı Grup Adı Ürün Adı (Ton) (%) (%) Plastik Sera Domates ,05 33,92 Hıyar ,48 13,09 Biber (Dolmalık) 308 2,65 1,36 Marul (Kıvırcık) 300 2,58 1,32 Marul (Göbekli) 135 1,16 0,60 Kavun 95 0,82 0,42 Soğan (Taze) 25 0,21 0,11 Kabak (Sakız) 15 0,13 0,07 Biber (Sivri) 14 0,12 0,06 Patlıcan 12 0,10 0,05 Fasulye (Taze) 2 0,02 0,01 Plastik Sera Toplamı ,31 51,01 Yüksek Tünel Hıyar 36 0,31 0,16 Domates 16 0,14 0,07 Yüksek Tünel Toplamı 52 0,45 0,23 Alçak Tünel Maydonoz 11 0,09 0,05 Roka 9 0,08 0,04 Tere 8 0,07 0,04 Alçak Tünel Toplamı 28 0,24 0,12 Manisa Toplamı ,00 51,36 Kaynak: TÜĠK, 2009 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 6 : TARIM Sayfa 304 / 409

306 Plastik Sera Toplam Yüksek Tünel Toplam Alçak Tünel Toplam 99,31% 0,24% 0,45% Grafik 6.68: Manisa İli Örtüaltı Sebze Üretimi Kaynak: TÜĠK, Uşak UĢak ta yüksek tünel tipi seralarda 770 iģletme sebze üretimi yapmakta olup bu iģletmeler Merkez, Banaz ve EĢme ilçelerinde faaliyet göstermektedir (UĢak Ġl Tarım Müdürlüğü, 2009). Tablo 6.56: Uşak İli Örtüaltı Sebze Üretimi ile Üretimin İl ve TR33 Bölgesi İçindeki Payı (%) Üretim İl İçindeki Payı TR33 Bölgesi'ndeki Payı Grup Adı Ürün Adı (Ton) (%) (%) Yüksek Tünel Domates ,94 13,51 Hıyar ,09 6,53 Ispanak 468 8,25 2,07 Biber (Sivri) 227 4,00 1,00 Marul (Göbekli) 178 3,14 0,79 Soğan (Taze) 73 1,29 0,32 Fasulye (Taze) 72 1,27 0,32 Biber (Dolmalık) 25 0,44 0,11 Maydonoz 25 0,44 0,11 Sarımsak (Taze) 16 0,28 0,07 Marul (Kıvırcık) 12 0,21 0,05 Tere 11 0,19 0,05 Roka 11 0,19 0,05 Patlıcan 10 0,18 0,04 Brokoli 3 0,05 0,01 Dereotu 2 0,04 0,01 Yüksek Tünel Toplamı ,00 25,04 Uşak Toplamı ,00 25,04 Kaynak: TÜĠK, 2009 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 6 : TARIM Sayfa 305 / 409

307 Yem Bitkileri 2009 yılı TÜĠK verilerine göre, TR33 Bölgesi nde ekilen yem bitkileri tarla alanı tüm Türkiye de ekilen yem bitkileri tarla alanının %5,4 dür. Manisa ilinde ekimi yapılan yem bitkileri tarla alanının TR33 Bölgesi nde ekilen yem bitkileri tarla alanı içindeki payı %30 olup Afyonkarahisar ın %27,5, Kütahya nın %25,9 ve UĢak ın %16,6 olarak görülmektedir. TR33 Bölgesi nde üretilen yem bitkileri miktarının tüm Türkiye de üretilen yem bitkileri miktarına oranı %6,6 dır. Manisa ilinde üretimi yapılan yem bitkilerinin TR33 Bölgesi nde üretimi yapılan yem bitkilerine oranı %36,9, Afyonkarahisar ın %29,6, Kütahya nın %22,7 ve UĢak ın %10,8 dir. Tablo 6.57: Türkiye ve TR33 Bölgesi nde Yem Bitkileri Ekim Alanları ve Üretim Miktarları Ekilen Tarla Alanı (da) Üretim (Ton) Afyonkarahisar Kütahya Manisa UĢak TR33 Bölgesi Türkiye Kaynak: TÜĠK, 2009 Tablo 6.58: Türkiye de Yem Bitkileri Ekim Alanı ve Üretim Miktarlarının Ürün Bazında Dağılımı Ürün Adı Ekilen Alan (da) Üretim (Ton) Mısır (Silajlık) Yonca (Kuru Ot) Yonca (YeĢil Ot) Yonca (Tohum) Fiğ (Kuru Ot) Fiğ (YeĢil Ot) Korunga (Kuru Ot) Korunga (YeĢil Ot) Korunga (Tohum) Mısır (Hasıl) Burçak (YeĢil Ot) Burçak (Kuru Ot) Üçgül (Kuru Ot) Üçgül (YeĢil Ot) Toplam Kaynak: TÜĠK, 2009 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 6 : TARIM Sayfa 306 / 409

308 Yonca Fiğ Mısır (Silajlık) Korunga Burçak Mısır (Hasıl) Üçgül 32% 18% 10% 38% 1% 0,13% 1% Grafik 6.69 Türkiye de Yem Bitkileri Ekim Alanlarının Ürün Bazında Dağılımı (%) Kaynak: TÜĠK, 2009 Mısır (Silajlık) Yonca (Kuru Ot) Yonca (YeĢil Ot) Fiğ (Kuru Ot) Fiğ (YeĢil Ot) Korunga (Kuru Ot) Mısır (Hasıl) Korunga (YeĢil Ot) Diğer 54% 20% 8% 1% 1% 1% 4% 5% 6% *Diğer: Burçak (YeĢil Ot), Burçak (Kuru Ot), Üçgül (Kuru Ot), Üçgül (YeĢil Ot), Yonca (Tohum), Korunga (Tohum) Grafik 6.70: Türkiye de Yem Bitkileri Üretiminin Ürün Bazında Dağılımı (%) Kaynak: TÜĠK, 2009 Türkiye de çayır-mera alanlarının yetersiz oluģu ve kullanım sürelerinin kısa olmalarından dolayı, bu alanlardan hayvanların otlatılması yolu ile yararlanma süresi sınırlıdır. Bu durumda özellikle kıģ aylarında hayvanların beslenmesi önemli bir sorun olarak ortaya çıkmaktadır. Bu sorunu, hayvancılığı geliģmiģ ülkeler, yem bitkileri ekerek ve bu bitkilerden silaj yaparak çözmüģlerdir. YeĢil ve sulu yem bitkilerinin kıyılarak, siloda sıkıģtırıldıktan sonra havasız ortamda fermantasyona uğratılmak suretiyle elde edilen yemlere silaj denir. YeĢil yemlerin bol bulunduğu mevsimlerde ihtiyaç fazlası olan çayır otları, baklagil ve buğdaygil yem bitkileri, endüstri bitkileri ve artıkları, silolanarak korunursa hayvanların yeģil yem tüketimi yıl boyunca süreklilik kazanacaktır. YeĢil ve sulu yemlerin bulunmadığı kıģ aylarında hayvanların iyi ve ucuz beslenmesi, ot depolama sorunu ve depo masraflarının en aza indirilmesi, (2 ton kuru otun depolandığı yere 15 ton yeģil yem depolanabilir), silajlık bitkilerin tarlayı erken boģaltması sayesinde diğer bitkilerin ekimi için uygun zamanın kalması, yeģil yemlerin kurutulmasıyla sapların ve yaprakların sertleģerek dökülmesi sonucu besin değerinin düģmesi ve hayvanlar tarafından da sevilerek yenmemesi, buna karģın silolamada yemlerin besin değerlerinde kayıp TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 6 : TARIM Sayfa 307 / 409

309 olmaması ve hayvanlar tarafından sevilerek yenmesi silaj yapmanın faydaları arasında sayılabilir. Silaj yapımında kullanılacak materyal olarak oldukça zengin bitki kaynağı vardır. BaĢta mısır, arpa, yulaf, buğday, çavdar, fiğ, sudan otu, ayçiçeği, pancar yaprağı olmak üzere hemen her yem bitkisinin silajını yapmak mümkündür. Fakat mısırdan yapılan silaj birim alandan alınan verim, silaj yapabilme kolaylığı, besin değerleri ile hem dünyada hem de yurdumuzda en ön sırayı almaktadır. Mısır silajının yanında suyun kısıtlı olduğu yörelerde yapılan fiğ, tahıl (arpa, çavdar, buğday, yulaf) silajı da mısır silajı gibi besin değeri yüksek ve ekonomik bir kaba yemdir. Kök bitkilerinden hayvan pancarı ve yemlik kolza (kanola) gibi bitkiler silajı yapılan iyi kaliteli yem bitkileridir. Bunların yanı sıra anızlar, ayçiçeği sapı ve çanağı, koçanı alınmıģ mısır sapı, mısır kapçığı, mısır koçanı, pancar yaprağı gibi önemsiz tarımsal ürün atıkları, çeģitli patates ve Ģeker fabrikası artıkları, bira ve içki fabrikası artıkları ile silaj yapmak mümkündür. Tablo 6.59: TR33 Bölgesi nde Yem Bitkilerinin Ekim Alanı ve Üretim Miktarlarının Ürün Bazında Dağılımı Ürün Adı Ekilen Alan (da) Üretim (Ton) Mısır (Silajlık) Yonca (Kuru Ot) Yonca (YeĢil Ot) Yonca (Tohum) 40 Fiğ (Kuru Ot) Fiğ (YeĢil Ot) Korunga (Kuru Ot) Korunga (YeĢil Ot) Korunga (Tohum) 800 Mısır (Hasıl) Burçak (YeĢil Ot) Burçak (Kuru Ot) Üçgül (Kuru Ot) Üçgül (YeĢil Ot) 0 Toplam Kaynak: TÜĠK, 2009 Fiğ Mısır (Silajlık) Yonca Korunga Mısır (Hasıl) Burçak Üçgül 22% 54% 18% 0,16% 1% 2% 3% Grafik 6.71 TR33 Bölgesi nde Yem Bitkileri Ekim Alanlarının Ürün Bazında Dağılımı (%) Kaynak: TÜĠK, 2009 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 6 : TARIM Sayfa 308 / 409

310 Mısır (Silajlık) Yonca (YeĢil Ot) Yonca (Kuru Ot) Fiğ (YeĢil Ot) Fiğ (Kuru Ot) Mısır (Hasıl) Korunga (Kuru Ot) Diğer 11% 59% 9% 9% 8% 1% 1% 2% *Diğer: Korunga (YeĢil Ot), Üçgül (Kuru Ot), Burçak (Kuru Ot), Korunga (Tohum), Burçak (YeĢil Ot), Yonca (Tohum) Grafik 6.72: TR33 Bölgesi nde Yem Bitkileri Üretiminin Ürün Bazında Dağılımı (%) Afyonkarahisar Kaynak: TÜĠK, yılı TÜĠK verilerine göre, Afyonkarahisar da en çok ekimi yapılan yem bitkileri fiğ, yonca ve mısırdır (silajlık). Afyonkarahisar da ha alanda mısır (silaj) ekimi yapılmıģı olup ton üretim miktarı elde edilmiģtir ha alanda da yonca ekimi yapılıp, ton yonca (yeģil ot), ton yonca (kuru ot) ve 40 ton yonca (tohum) üretimi sağlanmıģtır. Toplam ha alanda fiğ ekimi yapılmıģ olup ton fiğ (kuru ot) ve ton fiğ (yeģil ot) üretilmiģtir. Tablo 6.60: Afyonkarahisar İli Yem Bitkileri Ekim Alanı ve Üretim Miktarları Yem Bitkileri Ekilen Tarım Alanı (da) Üretim (Ton) Mısır (Silajlık) Yonca (YeĢil Ot) Yonca (Kuru Ot) Yonca (Tohum) 40 Fiğ (YeĢil Ot) Fiğ (Kuru Ot) Korunga (YeĢil Ot) 968 Korunga (Kuru Ot) Korunga (Tohum) 800 Burçak (YeĢil Ot) Burçak (Kuru Ot) Mısır (Hasıl) Toplam Kaynak: TÜĠK, 2009 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 6 : TARIM Sayfa 309 / 409

311 Mısır (Silajlık) Yonca (YeĢil Ot) Yonca (Kuru Ot) Fiğ (Kuru Ot) Fiğ (YeĢil Ot) Diğer 19% 18% 4% 55% 2% 2% *Diğer: Korunga (Kuru Ot), Burçak (Kuru Ot), Korunga (YeĢil Ot), Korunga (Tohum), Mısır (Hasıl), Yonca (Tohum), Burçak (YeĢil Ot) Grafik 6.73: Afyonkarahisar İli Yem Bitkileri Üretiminin Ürün Bazında Dağılımı (%) Kütahya Kaynak: TÜĠK, 2009 Kütahya da en çok ekimi yapılan yem bitkileri fiğ, yonca ve mısırdır (silajlık). Kütahya da ha alanda ton mısır (silaj) ve 487 ha alanda ton mısır (hasıl) elde edilmiģtir ha alanda yonca ekimi yapılmıģ olup ton yonca (yeģil ot) ile ton yonca (kuru ot) üretimi gerçekleģtirilmiģtir ha ekim alanında fiğ ekimi yapılmıģ, ton fiğ (yeģil ot) ve ton fiğ (kuru ot) elde edilmiģtir. Tablo 6.61: Kütahya İli Yem Bitkileri Ekim Alanı ve Üretim Miktarları Yem Bitkileri Ekilen Tarım Alanı (da) Üretim (Ton) Mısır (Silajlık) Yonca (YeĢil Ot) Yonca (Kuru Ot) Fiğ (YeĢil Ot) Fiğ (Kuru Ot) Mısır (Hasıl) Korunga (YeĢil Ot) Korunga (Kuru Ot) Üçgül (YeĢil Ot) Üçgül (Kuru Ot) Burçak (YeĢil Ot) Burçak (Kuru Ot) 135 Toplam Kaynak: TÜĠK, 2009 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 6 : TARIM Sayfa 310 / 409

312 Mısır (Silajlık) Fiğ (YeĢil Ot) Yonca (Kuru Ot) Yonca (YeĢil Ot) Fiğ (Kuru Ot) Mısır (Hasıl) Diğer 11% 49% 11% 10% 8% 5% 6% *Diğer: Korunga (Kuru Ot), Korunga (YeĢil Ot), Üçgül (Kuru Ot), Burçak (YeĢil Ot), Burçak (Kuru Ot) Manisa Grafik 6.74: Kütahya İli Yem Bitkileri Üretiminin Ürün Bazında Dağılımı (%) Kaynak: TÜĠK, yılı TÜĠK verilerine göre, Manisa da en çok ekimi yapılan yem bitkileri fiğ, mısır (silajlık) ve yoncadır. Ġlde ha alanda ton mısır (silaj) ve 427 ha alanda da ton mısır (hasıl) üretimi gerçekleģtirilmiģtir ha alanda da fiğ ekimi yapılıp ton fiğ (yeģil ot) üretimi ile ton fiğ (kuru ot) üretimi gerçekleģtirilmiģtir. Bunun yanı sıra da alanda yonca ekimi yapılarak ton yonca (yeģil ot) ve ton yonca (kuru ot) elde edilmiģtir. Tablo 6.62: Manisa İli Yem Bitkileri Ekim Alanı ve Üretim Miktarları Yem Bitkileri Ekilen Tarım Alanı (da) Üretim (Ton) Mısır (Silajlık) Fiğ (YeĢil Ot) Fiğ (Kuru Ot) Yonca (YeĢil Ot) Yonca (Kuru Ot) Mısır (Hasıl) Korunga (YeĢil Ot) Korunga (Kuru Ot) 164 Burçak (YeĢil Ot) Burçak (Kuru Ot) 103 Toplam Kaynak: TÜĠK, 2009 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 6 : TARIM Sayfa 311 / 409

313 Mısır (Silajlık) Fiğ (YeĢil Ot) Fiğ (Kuru Ot) Yonca (YeĢil Ot) Mısır (Hasıl) Yonca (Kuru Ot) Diğer 13% 69% 10% 1% 0,10% 2% 5% *Diğer: Korunga (YeĢil Ot), Korunga (Kuru Ot), Burçak (YeĢil Ot), Burçak (Kuru Ot) Uşak Grafik 6.75: Manisa İli Yem Bitkileri Üretiminin Ürün Bazında Dağılımı (%) Kaynak: TÜĠK, 2009 UĢak ta en çok ekimi yapılan yem bitkileri fiğ, mısır (silajlık) ve yoncadır. UĢak ta ha alanda fiğ ekimi yapılmıģ olup ton fiğ (kuru ot) ile ton fiğ (yeģil ot) elde edilmiģtir ha alanda ton mısır (silaj) ve 458 ha alanda ton mısır (hasıl) üretimi gerçekleģtirilmiģtir. Toplam ha alanda yonca ekilmiģ olup ton yonca (yeģil ot) ve ton yonca (kuru ot) üretimi gerçekleģtirilmiģtir. Tablo 6.63: Uşak İli Yem Bitkileri Ekim Alanı ve Üretim Miktarları Yem Bitkileri Ekilen Tarım Alanı (da) Üretim (Ton) Mısır (Silajlık) Fiğ (YeĢil Ot) Fiğ (Kuru Ot) Yonca (YeĢil Ot) Yonca (Kuru Ot) Mısır (Hasıl) Korunga (YeĢil Ot) Korunga (Kuru Ot) Burçak (YeĢil Ot) Burçak (Kuru Ot) 350 Toplam Kaynak: TÜĠK, 2009 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 6 : TARIM Sayfa 312 / 409

314 Mısır (Silajlık) Fiğ (Kuru Ot) Yonca (Kuru Ot) Fiğ (YeĢil Ot) Mısır (Hasıl) Yonca (YeĢil Ot) Diğer 18% 8% 55% 8% 4% 3% 4% *Diğer: Korunga (Kuru Ot), Korunga (YeĢil Ot), Burçak (Kuru Ot), Burçak (YeĢil Ot) Grafik 6.76: Uşak İli Yem Bitkileri Üretiminin Ürün Bazında Dağılımı (%) Organik Tarım Kaynak: TÜĠK, 2009 Türkiye de organik tarımın geliģtirilmesi ve yaygınlaģtırılması amacıyla Tarım ve KöyiĢleri Bakanlığı Tarımsal Üretim ve GeliĢtirme Genel Müdürlüğü ( ) Organik Tarım Strateji Belgesi mevcuttur. Bu belgeye göre organik (ekolojik, biyolojik) tarım; ekolojik dengenin korunması, her türlü bitkisel, hayvansal ve su ürünleri üretimi ile kullanılacak girdilerin organik tarım metoduna uygun olarak üretilmesi veya temini, orman ve doğal alanlardan organik tarım ilkelerine uygun olarak ürün toplanması, bu ürünlerin iģlenmesi, ambalajlanması, etiketlenmesi, depolanması, taģınması, pazarlanması, kontrolü, sertifikalandırılması ve denetimini amaçlayan, tarımdaki çevreye ve insan sağlığına zarar vermeyen modern üretim tekniklerini kullanmayı kabul eden, her aģaması kontrollü, kayıtlı ve sertifikalı olan bir üretim Ģeklidir. Organik tarım, yalnız baģına gıda üretim kaynağı olmayıp, aynı zamanda sürdürülebilir tarım ve kalkınma, eko-turizm, biyolojik çeģitliliğin korunması ve erozyon, çölleģme ve iklim değiģikliğine neden olan faktörlerin etkisinin giderilmesinin de bir dayanağıdır. Sosyo-ekonomik yönden ise organik tarımsal üretimde mümkün olduğu kadar yerel girdileri ve bölgesel kaynakları kullandırmak, kırsal kesimde istihdam olanaklarını artırmak, organik tarımsal faaliyette bulunan müteģebbisin gelir seviyesini ve yaģam kalitesini yükseltmek, bitkisel üretimi mevcut ekolojik koģullara uygun ve hayvansal üretimle uyumlu biçimde planlamak ve yürütmek, organik tarımın geliģtiği ülkelerde olduğu gibi üretici örgütlenmesini güçlendirilmek ana amaçlar içerisinde bulunmaktadır. Organik tarım faaliyetlerinin denetiminin daha etkin yürütülmesi amacıyla Ġl Tarım Müdürlükleri bünyesinde, Organik Tarım Birimleri (OTB) oluģturulmuģtur. Ayrıca AB ye uyumla ilgili çalıģmalar Alternatif Tarımsal Üretim Teknikleri Daire BaĢkanlığı tarafından yürütülmektedir. Alternatif Tarımsal Üretim Teknikleri Daire BaĢkanlığınca her yıl Ġl Tarım Müdürlüklerinde organik tarım konusunda eğitimler düzenlenmektedir. Hizmet içi eğitim programlarında; organik tarımın temel ilkeleri, çiftlik planlaması, farklı ürün gruplarında TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 6 : TARIM Sayfa 313 / 409

315 yetiģtirme tekniği, hasat sonrası iģlemler, iģleme, pazara hazırlama ve pazarlama, veri tabanı, kontrol ve sertifikasyon gibi farklı konulara yer verilmektedir. OTB elemanları tarafından üreticilere yönelik periyodik aralıklarla eğitimler verilmektedir. Üniversite ve yüksekokulların ders müfredatında organik tarım konularına yer verilmiģtir. TR33 Bölgesi UĢak ilindeki UĢak Üniversitesi nin Sivaslı MYO da ve Kütahya ilindeki Dumlupınar Üniversitesi nin Simav MYO da Organik Tarım Bölümleri açılmıģ olup eğitim ve öğretim programlarına devam etmektedirler. Türkiye de organik üretim yapan üretici sayısı, üretim miktarı, üretim alanları ve ürün çeģitliliği yıllar içinde artıģ göstermiģtir. Organik tarım uygulamalarında Türkiye için baģlangıç olarak kabul edilen 1985 yılında sadece ihracata yönelik talepler doğrultusunda 8 ürüne yönelik yapılan üretim günümüzde 205 ürüne ulaģmıģtır. Fındık, ceviz, antepfıstığı, kuru incir, kuru kayısı, kuru üzüm, baklagiller, tıbbi aromatik bitkiler, pamuk, üzümsü meyveler ile yaģ meyve sebzenin organik tarım metotlarına uygun olarak üretimi yapılmaktadır yılında olan organik ve geçiģ sürecindeki üretici sayısı, 2005 yılında lere ulaģmıģtır. Tablo 6.64: 2008 Yılı Türkiye, Ege ve TR33 Bölgesi Organik Tarım Verileri Çiftçi Sayısı Ekilen Alan (ha) Üretim(Ton) Afyonkarahisar Kütahya Manisa UĢak TR33 Bölgesi Ege Bölgesi Türkiye Kaynak: TÜĠK, yılı TÜĠK organik tarım verilerine göre, TR33 Bölgesi nde organik tarımla uğraģan çiftçi sayısı Türkiye genelinde 2. sırada yer almaktadır. Ege Bölgesi nde organik tarımla uğraģan çiftçi sayısı, Türkiye deki organik tarımla uğraģan çiftçi sayısının %39 unu oluģtururken, TR33 Bölgesi %13,3 ünü oluģturmaktadır. Türkiye de ha alanda organik tarım ekimi yapılmakta olup TR33 Bölgesi nde Türkiye organik tarım alanının %3 üne denk gelen ha alanda organik tarım yapılmaktadır. Türkiye genelinde ton organik tarım üretimi yapılmakta iken bunun %8 lik kısmı olan ton TR33 Bölgesi nden elde edilmektedir Afyonkarahisar Afyonkarahisar Ġl Tarım Müdürlüğü 2009 yılı verilerine göre, ilde çalıģmalar devam etmekte olup ilçe, kasaba veya köylerde organik tarım eğitim toplantıları yapılmaktadır. Ġl genelinde yaklaģık 2.14 ha alanda organik tarım yapan 333 çiftçi bulunmaktadır. Afyonkarahisar, Akdeğirmen Barajı nedeniyle Tarım Bakanlığı tarafından pilot il seçilmiģ ve bu havzada Organik Tarımın YaygınlaĢtırılması Projesi kapsamında çiftçilere eğitim verilerek çiftçilerin karģılaģtığı sorunlara çözümler üretilmeye çalıģılmaktadır. Afyonkarahisar ilindeki çiftçilerin %76 sının gül yetiģtiriciliği alanında faaliyet gösterdiği göze çarpmaktadır. Bunu kimyon, viģne ve haģhaģ üreten organik tarım üreticileri takip etmektedir. Organik olarak en çok üretimi yapılan ürünler ise erik, viģne, yonca, elma, gül, kayısı ve kirazdır. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 6 : TARIM Sayfa 314 / 409

316 Tablo 6.65: 2009 Yılı Afyonkarahisar İli Organik Tarım Verileri Ürün Adı Üretim (Ton) Ürün Adı Üretim (Ton) Erik 337,00 HaĢhaĢ 42,27 ViĢne 243,93 Fasulye 20,22 Yonca 175,70 Patates 16,00 Elma 158,07 Armut 15,00 Gül 148,83 Mercimek 9,18 Kayısı 131,30 Üzüm 7,00 Kiraz 105,34 Ceviz 4,00 Kimyon 78,52 Badem 0,80 Buğday 42,82 Toplam 1.535,98 Kaynak: Afyonkarahisar Ġl Tarım Müdürlüğü, Kütahya Kütahya Ġl Tarım Müdürlüğü 2009 yılı verilerine göre, 149 da alanda organik tarım yapan 21 iģletme mevcuttur. Organik tarım üretiminde Kütahya önemli bir potansiyele sahiptir. Bu potansiyel Tarım Bakanlığı nezdinde de değerlendirilmiģ ve Tarım ve KöyiĢleri Bakanlığı nca yürütülecek olan Organik Tarımın GeliĢtirilmesi ve Mevzuatın AB Mevzuatı Ġle Uyumlu Hale Getirilmesi Projesi kapsamında ilde yarı kurak eko-sistemlerde doğal yağıģa bağlı organik tahıl üretimine iliģkin pilot proje uygulanmasına karar verilmiģtir. Simav ilçesinde bir adet organik ürün iģleyen tesis bulunmaktadır. Organik tarım üreticileri çilek, viģne, elma ve kiraz üretmektedirler. Tablo 6.66: 2009 Yılı Kütahya İli Organik Tarım Verileri Ürün Adı Üretim (Ton) Çilek 82,20 ViĢne 76,25 Elma 56,70 Kiraz 11,00 Toplam 226,15 Kaynak: Kütahya Ġl Tarım Müdürlüğü, Manisa Manisa Ġl Tarım Müdürlüğü 2008 yılı verilerine göre, 869 adet çiftçi ha alanda organik tarım üretiminde faaliyet göstermiģtir. Ġlde 2008 yılı içerisinde ton üzüm organik tarım yöntemiyle üretilmiģtir. Bunun yanı sıra Manisa ilinde organik tarımla üretilen ürünlerden domates, elma, biber ve zeytin önemli yer tutmaktadır. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 6 : TARIM Sayfa 315 / 409

317 Tablo 6.67: 2008 Yılı Manisa İli Organik Tarım Verileri Ürün Adı Üretim (Ton) Ürün Adı Üretim (Ton) Üzüm ,05 Susam 10,00 Domates 3.347,00 Kabak 6,90 Elma 2.719,90 Hıyar 6,40 Biber 2.280,75 Kekik 6,00 Zeytin 1.454,70 Çam fıstığı 5,00 HaĢhaĢ 667,31 Rezene 4,00 Kavun 505,10 Börülce 3,80 ġeftali 377,70 Adaçayı 3,00 Patlıcan 308,50 Tarhana otu 3,00 Buğday 288,00 Bamya 2,90 Badem 250,00 Fasulye 2,65 Soğan 221,50 Çilek 2,50 Karpuz 140,10 Sarımsak 2,50 MeĢe palamutu 120,00 Mısır 0,50 Pamuk 68,50 Bakla 0,50 Erik 61,50 Brokoli 0,48 Ispanak 60,39 Acur 0,40 Armut 35,00 Karnabahar 0,21 Kiraz 33,00 Marul 0,20 Kapari 18,50 Nane 0,05 Arpa 17,00 Lahana (Brüksel) 0,02 Ġncir 13,00 Toplam ,51 Kaynak: Manisa Ġl Tarım Müdürlüğü, Uşak UĢak ilinde ise organik tarım eğitimleri yapılmıģ, ancak bugüne kadar organik tarıma geçen çiftçi olmamıģtır İyi Tarım Uygulamaları Ġyi Tarım Uygulamaları (ĠTU) adı verilen çalıģmalarda çevre, insan ve hayvan sağlığına zarar vermeyen tarımsal üretimin yapılması, doğal kaynakların korunması, tarımda izlenebilirlik ve sürdürülebilirlik ile gıda güvenliğinin sağlanması amaçlanmıģtır. Ürünün yetiģtirildiği tarla, sera, bahçe gibi yetiģtirilme alanları tarımsal üretimin baģlangıç noktalarıdır. Buralarda yetiģtirilen ürünler ile ilgili iģlemler, hijyenik koģullarda yürütülmeli ve ürünlere sağlığa zararlı potansiyellerin bulaģmaları en aza indirilmelidir. Bu anlamda bu iģletmelerde genel hijyen kuralları yerine getirilmeli, izlenebilirliğin sağlanması için zirai ilaç ve gübre kayıtları tutulmalı, ilaçlama ve hasat arasındaki süreye dikkat edilmeli ve üretilen ürünlerin üretim yerinden baģka bir tesise taģınmasında Ürün Bilgi Kartı doldurularak sevk edilmelidir. Bu uygulamayla ürünlerin ekiminden/dikiminden tüketiciye ulaģıncaya kadarki geçen sürede üreticilerin tüm tarımsal faaliyetlerinin incelenmesine imkân verecek bilgilerin kayıt altına alınarak süreç kontrollerinin yapılması esas alınmıģtır. YaĢ meyve sebze paketleme tesisleri de hammadde temini, üretim, iģleme, depolama, dağıtım, satıģ ve tüketim ile ilgili tüm aģamalarda izlenebilirliği tesis etmeli ve iģletmede asgari teknik ve hijyenik Ģartları taģımalı, konu ile ilgili tüm bilgileri kayıt altına TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 6 : TARIM Sayfa 316 / 409

318 almalı ve bu bilgileri talep üzerine ilgili mercilere vermelidir. Piyasaya arz ettiği gıda ve gıda ile temasta bulunan madde ve malzemelerin izlenebilirliğini kolaylaģtırmak amacıyla Türk Gıda Mevzuatına uygun olmak koģulu ile bilgileri içerecek Ģekilde etiketlemek ve tanımlamakla yükümlüdür. TR33 Bölgesi nde Tarım Bakanlığı nın Ġyi Tarım Uygulamalarına ĠliĢkin Yönetmeliği doğrultusunda çiftçilere ve özel sektöre yönelik ITU ve Globalgap sertifika sistemi konusunda bilgi verici toplantılar ve seminer çalıģmaları yapılmıģtır. Afyonkarahisar ilinde yapılan bilgilendirme toplantılarında 412 çiftçiye eğitim verilmiģtir. Ġl genelinde 3 adet yetkilendirilmiģ kuruluģ bulunmakta olup 19 üretici elma, kayısı, kiraz ve buğday ürünlerinde 513 da alanda 511 ton üretim gerçekleģtirmiģtir (Afyonkarahisar Ġl Tarım Müdürlüğü, 2009). Kütahya da Ġl Tarım Kredi Kooperatiflerinin teģviki ile iyi tarım uygulamaları yaygınlaģmaya baģlamıģtır. Ġl ve ilçe tarım müdürlüklerinin, üreticilerin, üretici birliklerinin, müteģebbisler ile yetkilendirilmiģ kuruluģların ortak hareket etmesi ile ĠTU nun geniģlemesi hedeflenmektedir. Ġl genelinde 1 adet yetkilendirilmiģ kuruluģ bulunmakta olup 53 üretici 217 ton kiraz üretimi gerçekleģtirmiģtir (Kütahya Ġl Tarım Müdürlüğü, 2008). Manisa ilinde, Ahmetli de 1, Akhisar da 2, AlaĢehir de 36, Salihli de 10, Sarıgöl de 24 ve Saruhanlı da 3 olmak üzere toplam 76 iģletme ,707 da alanda iyi tarım uygulaması yapmaktadır (Manisa Ġl Tarım Müdürlüğü, 2009). UĢak ilinin EĢme Ġlçesi Cevizli Köyü ndeki bir iģletmede 172 da alanda sofralık üzüm yetiģtiriciliğinde iyi tarım uygulaması yapılmaktadır (UĢak Ġl Tarım Müdürlüğü, 2009) Hayvansal Üretim Canlı Hayvan Değerleri 2009 yılı TÜĠK verilerine göre, canlı hayvan değerleri göz önüne alındığında; TR33 Bölgesi büyükbaģ hayvan adedinde Türkiye genelinde %6,5 luk, Ege Bölgesi genelinde ise %42,4 lük paya sahip olup Düzey 2 bölgeleri arasında 3. sırada yer almaktadır. Afyonkarahisar ili ise iller bazında 7. sıradadır. BüyükbaĢ hayvan varlığı açısından Afyonkarahisar Türkiye nin %2,6 sını, TR33 Bölgesi nin %40,4 ünü karģılamakta olup Bölge içinde ilk sırada bulunmaktadır. Bölge deki diğer illerin Türkiye deki payları sırasıyla %1,7 ile Manisa, %1,4 ile Kütahya ve %0,8 ile UĢak; TR33 Bölgesi ndeki payları ise sırasıyla %26 ile Manisa, %20,8 ile Kütahya ve %12,8 ile UĢak ili olarak görülmektedir. KüçükbaĢ hayvan sayısı açısından TR33 Bölgesi, Türkiye genelinde %6,5 lik paya sahiptir. Ġllerin TR33 Bölgesi ndeki payı sırasıyla %36,4 ile Afyonkarahisar, %31,1 ile Manisa, %20,2 Kütahya ve %12,3 ile UĢak olarak görülmektedir. Ege Bölgesi içerisinde %60 lık yüksek bir oran ile küçükbaģ hayvancılıktaki iddiasını ortaya koyan TR33 Bölgesi, Düzey 2 bölgeleri arasında 4. sırada yer almaktadır. Ġller bazında dikkate alındığında Afyonkarahisar ili 7. ve Manisa ili ise 15. sıradadır. Tek tırnaklı hayvan adedine bakılacak olursa, TR33 Bölgesi, Türkiye genelinde %5,9 luk, Ege Bölgesi genelinde ise %36,8 lik paya sahiptir. TR33 Bölgesi, Düzey 2 bölgeleri arasında 4. sırada yer almaktadır. Ġllerin TR33 Bölgesi ndeki payları sırasıyla %36,2 ile Kütahya, %27,9 ile Afyonkarahisar, %20,9 ile Manisa ve %15 ile UĢak olarak görülmektedir. Kümes hayvanı adedi açısından TR33 Bölgesi, Türkiye içerisinde %12,5 lik paya sahiptir. Ege Bölgesi içerisinde %57,6 lık yüksek bir oran ile kümes hayvancılığında iyi bir yere sahip olan TR33 Bölgesi, Düzey 2 bölgeleri arasında da 2. sırada bulunur. Ġller bazında TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 6 : TARIM Sayfa 317 / 409

319 dikkate alındığında, Manisa ili 4. ve Afyonkarahisar ili ise 6. sırada bulunmaktadır. Yumurta tavuğu adedi dikkate alındığında Afyonkarahisar Türkiye genelinde %12,6 lık pay ile ilk sırada gelirken, TR33 Bölgesi nde ise %57,4 lük yüksek bir payla Bölge içerisinde de lider durumdadır. Manisa ili de Türkiye genelinde %8 lik pay ile 3. sırada iken TR33 Bölgesi içinde 2. sırada olup Bölge deki oranı da %36,6 dır. Yumurta tavuğu adedi açısından TR33 Bölgesi nin %21,9 luk payla Düzey 2 bölgeleri arasında ilk sırada yer alması yumurta tavukçuluğunun Bölge için önemini ortaya koymaktadır. Et tavukçuluğu açısından değerlendirildiğinde ise TR33 Bölgesi Türkiye genelinde %8,7 lik pay ile Düzey 2 bölgeleri arasında 3. sırada yer almakta olup %49,4 lük bir pay ile Ege Bölgesi nin yarısını karģılamaktadır. Et tavukçuluğunda Manisa ili %79,5 oran ile Bölge de baģı çekmekte olup UĢak %18,1 lik oran ile Manisa yı takip etmektedir. Manisa nın Türkiye deki payı %6,9 olup iller bazında 4. sıradadır. UĢak ise %1,6 pay ile Türkiye de 14. sırada bulunmaktadır. Tablo 6.68: TR33 Bölgesi Canlı Hayvan Değerleri (Adet) Hayvan Mevcutları Afyonkarahisar Kütahya Manisa Uşak TR33 Bölgesi Büyükbaş Küçükbaş Tek Tırnaklı Kanatlı Hayvan Sığır Manda Deve Toplam Koyun Keçi Toplam At Katır EĢek Toplam Et (broiler) Tavuğu Yumurta Tavuğu Toplam Kaynak: TÜĠK, Hayvansal Ürün Değerleri 2009 yılı TÜĠK hayvansal ürün değerleri incelendiğinde; TR33 Bölgesi, süt üretiminde Türkiye içinde %6,8 lik pay ile Düzey 2 bölgeleri arasında 2. sırada gelmekte olup Ege Bölgesi nin %38,6 lık bir kısmını oluģturmakta ve süt üretiminin Bölge için önemini gözler önüne sermektedir. Türkiye süt üretimindeki paylarına bakıldığında Afyonkarahisar ın %2,6, Manisa nın %1,8, Kütahya nın %1,5 ve UĢak ın %0,9 luk paya sahip oldukları görülmektedir. TR33 Bölgesi içerisindeki üretimin %38,5 i Afyonkarahisar, %26,1 i Manisa, %21,7 si Kütahya ve %13,8 i UĢak tarafından karģılanmaktadır. TR33 Bölgesi beyaz et üretiminde Türkiye genelinde %11,9 luk paya sahip olup Düzey 2 bölgeleri arasında 3. sırada yer almaktadır. Manisa ili ise Türkiye genelinde %9,2 lik oran ile iller bazında 5. sırada bulunmakta ve Bölge içinde beyaz et üretiminin %77,1 ini karģılamaktadır. UĢak ili Türkiye deki üretimin %2,5 ini temin ederken, Türkiye de iller içerisinde 7. sırada olup Bölge deki üretimin %21,4 ünü oluģturmaktadır. Türkiye geneline bakılacak olursa, TR33 Bölgesi kırmızı et üretiminde %7,5 lik paya sahip olup bu oranın %3,7 lik kısmını oluģturan Afyonkarahisar ili Bölge deki üretimin büyük bir bölümünü karģılamaktadır. Ege Bölgesi içerisinde %34,8 lik oran ile TR33 Bölgesi, Düzey 2 bölgeleri arasında 4. sıradadır. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 6 : TARIM Sayfa 318 / 409

320 TR33 Bölgesi nden elde edilen deri miktarı dikkate alındığında Bölge, Düzey 2 bölgeleri arasında 5. sırada yer alırken, Türkiye genelinde %6,3 lük bir orana sahiptir. TR33 Bölgesi nden elde edilen deri adedi incelendiğinde, Bölge deki deri üretiminin %52,2 sinin Manisa dan, %26,8 inin Afyonkarahisar dan, %12,8 i Kütahya dan ve %8,2 sinin UĢak tan karģılandığı görülmektedir. TR33 Bölgesi, Türkiye genelindeki yumurta üretimi açısından %22,5 lik paya sahip olup Düzey 2 bölgeleri arasında da 1. sırada yer almaktadır. Afyonkarahisar ili Bölge içinde %61,2 lik oranla birinci sıradadır. Manisa ili ise Bölge de %36 lık paya sahiptir. Ġller bazındaki üretim dikkate alındığında, Afyonkarahisar ili 2. ve Manisa ili 4. sıradadır. Ege Bölgesi ndeki üretimin %69 unun TR33 Bölgesi nden olduğu dikkate alınırsa yumurta üreticiliğinin, Bölge için önemli bir kaynak olduğu ve yüksek oranda katma değer sağladığı ortaya çıkmaktadır. Tablo 6.69: Türkiye, Ege ve TR33 Bölgesi Hayvansal Üretim Miktarları Ürün Cinsi Afyonkarahisar Kütahya Manisa Uşak TR33 Ege Bölgesi Bölgesi Türkiye Süt (Ton) Kırmızı Et (Ton) Beyaz Et (Ton) * ** Deri (Adet) Yumurta ( Adet) Yapağı-Kıl- Tiftik (Ton) *UĢak Ġl Tarım Müdürlüğü, 2009; **UĢak Ġl Tarım Müdürlüğü verileri eklendiği için Türkiye toplamı değiģmiģtir. Kaynak: TÜĠK, Arıcılık Türkiye genelinde ton bal üretimi yapılmakta olup bunun %23,3 lük kısmı olan tonu Ege Bölgesi nde gerçekleģmektedir. Ancak TR33 Bölgesi nin bal üretimi Türkiye üretiminin sadece %1,9 dur. TR33 Bölgesi ndeki bal üretimi dikkate alındığında Manisa nın %46,9, Afyonkarahisar ın %31,3, Kütahya nın %12,4 ve UĢak ın %9,4 lük payı olduğu görülmektedir. Türkiye genelinde ton bal mumu üretimi yapılmakta olup Ege Bölgesi nde %28,5 gibi yüksek bir oran ile ton balmumu üretimi gerçekleģmektedir. TR33 Bölgesi nin bal mumu üretimi Türkiye üretiminin %2,6 sıdır. TR33 Bölgesi ndeki bal mumu üretimi dikkate alındığında Afyonkarahisar ın %58,3, Manisa nın %28,7 ve Kütahya nın %13 lük payı olduğu görülmektedir. Türkiye genelinde adet arı kovanı bulunmakta olup bunun sı Ege Bölgesi nde olup bu miktar Türkiye deki arı kovanının %23,2 sine denk gelmektedir. TR33 Bölgesi ndeki arı kovanı sayısı, Türkiye genelindeki kovan adedinin %2 sidir. TR33 Bölgesi ndeki kovan adedinin %47,7 sini Manisa, %28,3 ünü Afyonkarahisar, %15,9 unu Kütahya ve %8 ini UĢak oluģturmaktadır. Arıcılığı geliģtirmek ve daha yüksek gelir elde etmek amacına yönelik olarak çiftçilerden gelen talepler doğrultusunda eğitim kursları düzenlenmektedir. Tozlanmaya yardımcı olarak döllenmeyi ve dolayısıyla meyve tutumunu sağlamak amacıyla arılardan faydalanılabilir. Bazı firmaların özel laboratuar ortamında ürettikleri bombus arıları (Bombus Terrestris) bu amaçla kullanılmıģtır. Günümüzde ise bombus arıları iklim koģullarının elveriģsiz olduğu zamanlarda çalıģması, sera içi koģullara bal arılarından TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 6 : TARIM Sayfa 319 / 409

321 daha iyi uyum sağlaması nedeniyle baģta domates olmak üzere örtüaltı yetiģtiriciliğinde meyve tutumuna yardımcı olmak amacıyla kullanılmaktadır. Tablo 6.70: Türkiye, Ege ve TR33 Bölgesi Arıcılık Verileri Bal (Ton) Bal Mumu (Ton) Kovan Sayısı Afyonkarahisar Kütahya Manisa UĢak TR33 Bölgesi Ege Bölgesi Türkiye Kaynak: TÜĠK, Su Ürünleri 2009 yılı TÜĠK verilerine göre, Türkiye de 2009 yılı su ürünleri üretimi bir önceki yıla göre %3,58 azalarak yaklaģık 623 bin ton olarak gerçekleģmiģtir. Bu miktarın yaklaģık tonu avcılıkla elde edilirken, bin tonu yetiģtiricilik ile üretilmiģtir yılındaki toplam su ürünleri üretiminin yaklaģık %61,12 si deniz balıklarından, %7,13 ü diğer deniz ürünlerinden, %6,29 u iç su ürünlerinden ve %25,47 si yetiģtiricilik yoluyla elde edilmiģtir. Türkiye de avcılıkla yapılan iç su ürünleri üretimi 2009 yılında bir önceki yıla göre %4,45 oranında azalarak yaklaģık 39 bin ton olarak gerçekleģmiģtir. Önemli iç su ürünlerinden sazan balığı %5,69 ve inci kefali %9,13 oranında azalıģ göstermiģtir yılı TÜĠK verilerine göre ise TR33 Bölgesi nde avcılıkla yapılan iç su ürünleri üretimi 575 ton ile Türkiye genelinin %1,4 üne tekabül etmektedir yılında bir önceki yıla göre avcılıkla yapılan iç su ürünleri üretimi değerlendirildiğinde, yaklaģık %12 oranında bir azalma göze çarpmaktadır. Aynı Ģekilde 2008 yılında iç su ürünlerinden önemli bir paya sahip olan sazan balığı bir önceki yıla göre Türkiye genelinde %5,38 oranında azalırken, TR33 Bölgesi nde bu azalma %7,4 olarak gerçekleģmiģtir. Türkiye de 2009 yılında denizlerde ve iç sularda yetiģtiricilik üretimi bir önceki yıla göre %4,3 oranında artarak yaklaģık ton olmuģtur da yetiģtiricilik üretiminin miktar olarak %48,04 ü iç sularda, %51,96 sı ise denizlerde gerçekleģtirilmiģtir. YetiĢtirilen en önemli türler iç sularda %47,66 ile alabalık olmuģtur yılı TÜĠK verilerine göre ise bir önceki yıla göre 2008 yılında, iç sulardaki yetiģtiricilik üretimi %12,75 oranında artarken, TR33 Bölgesi nde %38 ile ciddi bir artıģ gözlenmiģtir. TR33 Bölgesi nde iç sularda yetiģtiricilik üretimi ton ile Türkiye üretiminin %4 ünü karģılamaktadır. Alabalık, Türkiye genelinde %43,32 oran ile iç sulardaki yetiģtiricilikte en önemli tür olup TR33 Bölgesi nde ise %93 orana sahiptir. Kütahya da, 2008 yılında bir önceki yıla göre alabalık üretiminde %92 lik büyük bir artıģ gerçekleģmiģtir. Manisa da ise aynalı sazan üretiminde 2008 de bir önceki yıla göre %240 lık dikkat çekici bir artıģ elde edilmiģtir. Afyonkarahisar Ġl Tarım Müdürlüğü 2009 verilerine göre, ilde 8 adet su ürünleri üretim ve yetiģtirme tesisi bulunmaktadır. Bu tesislerde alabalık ve aynalı sazan yetiģtiriciliği yapılmaktadır. Ayrıca 2 adet iģleme tesisi bulunmakta olup bu tesislerde füme alabalık dıģında kerevit ve salyangoz iģlenmektedir. 7 adet perakende satıģ noktası mevcuttur. Buna ilave olarak ilde 20 adet göl ve gölet bulunmakta olup bu göletlerde aynalı sazan, pullu sazan, levrek, turna, yayın ve gümüģ gibi balık çeģitleri bulunmaktadır. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 6 : TARIM Sayfa 320 / 409

322 Tablo 6.71: Afyonkarahisar İli Su Ürünleri Verileri Ürün Türü Kültür Balığı Üretimi (kg) Kaynak: Afyonkarahisar Ġl Tarım Müdürlüğü, 2009 Kütahya Ġl Tarım Müdürlüğü 2009 verilerine göre, ilde su ürünleri üretimi yapan toplam 23 adet tesis mevcuttur. Bu tesislerin ton porsiyonluk üretim ve yavru üretim kapasitesi bulunmaktadır yılı içerisinde ton porsiyonluk balık ve adet yavru üretimi gerçekleģmiģtir. Bu üretimin sadece 4 tonluk kısmını sazan üretimi oluģturmaktadır. Kütahya ili oldukça zengin iç su kaynaklarına sahip olmakla beraber, su ürünleri potansiyelini yeterince üretime dönüģtürememiģtir. Ġç Ege Bölgesi nde bulunan il, baģta Domaniç, Gediz, AltıntaĢ ve Simav ilçeleri olmak üzere hemen tamamında alabalık ve sazan yetiģtiriciliğine uygun iç su kaynaklarına sahiptir. Ġlde bulunan Porsuk, Kayaboğazı, Çavdarhisar, Söğüt ve Enne baraj göllerinde avcılık yoluyla su ürünleri üretimi yapılmaktadır. Ġlin su ürünleri potansiyelini faaliyete geçirmek için Ġl Tarım Müdürlüğü teknik elemanlarınca ve Su Ürünleri AraĢtırma Enstitüsü elemanlarınca yapılan araģtırmalarda Çavdarhisar Ġlçesi Baraj gölünün kafes balıkçılığı için optimum Ģartları taģıdığı belirlenmiģtir yılı Manisa Ġl Tarım Müdürlüğü verilerine göre, ilde 10 adet su ürünleri üretim ve yetiģtirme tesisi bulunmaktadır. Bu tesislerde alabalık ve aynalı sazan yetiģtiriciliği yapılmakta olup Demirköprü, AvĢar ve SeviĢler göllerinde aynalı sazan, sazan, levrek (sudak), yayın, kırmızı balık ve alabalık gibi balık çeģitlerinin üretimi yapılmaktadır. Tablo 6.72: Manisa İli Su Ürünleri Verileri Ürün Adı Birim Üretim Miktarı Alabalık Kg Sudak Kg Sazan Kg Yayın Kg 661 Kırmızı Balık Kg Aynalı Sazan Kg Diğer Kg 720 Yavru Alabalık Adet Akvaryum Balığı Adet Kaynak: Manisa Ġl Tarım Müdürlüğü, 2009 UĢak Ġl Tarım Müdürlüğü 2009 verilerine göre, ildeki alabalık ve sazan üretim miktarları Tablo 6.73 te yer almaktadır yılındaki yavru alabalık üretimi ise adettir. Tablo 6.73: Uşak İli Su Ürünleri Verileri Yıl Tesis Sayısı Üretim Miktarı (Ton) Alabalık Sazan Kaynak: UĢak Ġl Tarım Müdürlüğü, 2009 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 6 : TARIM Sayfa 321 / 409

323 Pulluk Ekim Makinesi Gübre Dağıtma Makinesi Su Pompası Sabit Süt Sağım Tesisi Seyyar Süt Sağım Makinesi Biçerdöver Traktör TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Tarımsal Araç ve Gereçler 2009 yılı TÜĠK verilerine göre, TR33 Bölgesi ndeki istihdamın %39 u tarım sektöründe olup tarım sektörü bu oran ile sektörler arasında birinci sıradadır. Tarımdaki bitkisel ve hayvansal üretimi etkileyen girdilerin daha düģük maliyet ve daha yüksek verimlilik ile uygulanmasındaki kilit faktör tarımsal mekanizasyondur. Tarımsal üretimde çoğu girdinin dönemsel olarak kullanıldığı düģünüldüğünde, tarım makinelerinin dönemsel değil, sabit girdi olduğu göz önünde bulundurulmalıdır. Dönemsel girdilerin etkin kullanımında en önemli görevi üstlenen traktör ve tarım makineleri değerlendirildiğinde, bir traktörün ekonomik ömrünün saat veya 15 yıl olduğu bilinmektedir. Bu anlamda rasyonel ömrünü tamamlamıģ traktörlerin kullanılmaya devam edilmesi sadece teknik ve ekonomik kayıplara değil, ekolojik zararlara ve can güvenliğinin tehlikeye girmesine de yol açmaktadır. Bu aģamada mekanizasyon açısından traktör sayısının arttırılmasından çok, mevcut traktörler ve bu traktörlerle çalıģan alet ve ekipmanların yenilenmesinin daha önemli olduğu ortaya çıkmaktadır. TR33 Bölgesi makineli tarım üretiminde Türkiye ortalamasının üzerinde yer almaktadır. Traktör sayısı dikkate alındığında TR33 Bölgesi Düzey 2 bölgeleri arasında ilk sırada olup Manisa ili de iller bazında birinci sıradadır. Tablo 6.75 ten görüleceği gibi Türkiye deki özgül traktör yoğunluğu 44,18 iken TR33 Bölgesi nde bu oran 74,25 olarak Türkiye oranının çok üzerinde seyretmektedir. Traktör baģına düģen alan Türkiye genelinde 22,63 ha olup TR33 Bölgesi nde 13,47 ha dır. Bu da makineli tarım sektöründe traktör kullanımının yüksek oranda olduğunu ve Bölge içerisinde ise mekanizasyona verilen önemi vurgulamaktadır. Tablo 6.74: Türkiye, Ege ve TR33 Bölgesi Tarımsal Araç ve Gereç Verileri (Adet) Afyonkarahisar Kütahya Manisa UĢak TR33 Bölgesi Ege Bölgesi Türkiye Kaynak: TÜĠK, 2009 Tablo 6.75: Türkiye, Ege ve TR33 Bölgesi Tarımsal Alan ve Traktör Verileri Toplam Alan (ha) Traktör Sayısı (Adet) Özgül Traktör Yoğunluğu (Traktör\1.000 ha) Traktör Başına Düşen Alan (ha) Afyonkarahisar* ,53 19,79 Kütahya* ,13 18,82 Manisa* ,15 8,19 UĢak* ,18 18,12 TR33 Bölgesi* ,25 13,47 Ege Bölgesi** ,30 12,30 Türkiye** ,18 22,63 Kaynak: *Ġl Tarım Müdürlükleri, 2009; **TÜĠK, 2009 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 6 : TARIM Sayfa 322 / 409

324 BÖLÜM 7: ÇEVRE 7.1. TR33 Bölgesi nin Özellikleri Afyonkarahisar İlinin Özellikleri Yüzey Şekilleri Afyonkarahisar ili kuzeyi güneye, batıyı doğuya bağlayan doğal bir köprü gibidir. Yüzölçümü km² olan Afyonkarahisar ilinin deniz seviyesinden yüksekliği metre, yıllık sıcaklık ortalaması 11,2 C dir. Afyonkarahisar, Türkiye'nin Ege, Akdeniz, Ġç Anadolu Bölgelerine yayılan bir ildir. Büyük kısmı Ege Bölgesi nin Ġç Batı Anadolu Bölümü nde bulunmaktadır. Güneyde bulunan BaĢmakçı, Dazkırı, Dinar ve Evciler ilçelerinin bazı toprakları Akdeniz Bölgesi sınırları içine girmektedir. Ġlin doğu ve kuzeydoğu kısımlarındaki bazı topraklar da Ġç Anadolu Bölgesi ne taģmaktadır. Afyonkarahisar ili arazisinin %47,5'nı dağlar, %32,6'sını plâtolar ve %19,9'unu ovalar oluģturmaktadır metre yüksekliği olan Sultandağları Afyonkarahisar ın en yüksek dağlarıdır. Ġldeki diğer dağlar Akdağ (2.449 m), Kumalar Dağları (2.447 m), Emirdağlar (2.307 m), Söğüt Dağları (1.919 m), Burgazdağı (1.754 m), Maymun Dağları (1.622 m) ve Bozdağ (1.250 m) dır. Tamamı kapalı bir havza durumunda olan Afyonkarahisar Ovası ile Çay ve Bolvadin ovaları ilin kuzeybatısından güneydoğusuna uzanmaktadır. Kuzeyden baģlayarak birbirini takip eden Sincanlı, Sandıklı, ġuhut ve Dinar ovaları, ilin güneyinde yer almaktadır. Ġldeki diğer ovalar Dombay, Geneli, Çamurca ve Emirdağ ovalarıdır. Afyonkarahisar ilinde bulunan mağaraların envanteri kesin olarak yapılmamıģtır. Bilinen mağaralar Kurtini, Buzluk, Dipevler/Ġncesuyu, Suçıkan, Balcam ve Karacamal ve Dipsiz mağaralarıdır. Buzluk Mağarası, Sultandağı nın zirvesinde, yaz ortasında buz üreten bir mağaradır. Afyonkarahisar, denizden çok yüksekte olmasına rağmen, suyu bol olan bir ildir. Afyonkarahisar ilinin akarsuları Sakarya ve Porsuk ile Karadeniz e, Büyük Menderes in kolu Küfi Çayı ile Ege Denizi ne akar; akarsular çevre illere su taģıdığı gibi il sınırları içinde kalan küçük gölcükleri de beslemektedir. Akarçay sularını Eber Gölü ne boģaltır, bu göl de fazlasını AkĢehir Gölü ne akıtır. Kaynağı Kocatepe'deki Kali Çayı nın suları da Eber Gölü ne akmaktadır. Afyonkarahisar ili göl bakımından da zengindir. AkĢehir Gölü nün ve Acıgöl ün yarısı il sınırları içerisindedir. Eber Gölü, Karamık Gölü ve Çapak Gölü il sınırları içerisindeki diğer göllerdir. Afyonkarahisar ilinde bulunan barajların listesi Tablo 7.1 de yer almaktadır. Tablo 7.1 de yer alan barajlara ek olarak, Dinar II HES Afyonkarahisar ilinde olup toplam kurulu gücü 3 MW ve yıllık ortalama enerji üretimi ise 16 GWh/yıl dır. Barajların yanısıra sulama amaçlı birçok gölet vardır. Bayat, Kayabelen, Kırka, Ortapınar, Serban, TaĢoluk, Tınaztepe baģlıca göletlerdir. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 7: ÇEVRE Sayfa 323 / 409

325 Tablo 7.1: Afyonkarahisar İlindeki Barajlar Baraj Adı Barajın Yeri Barajın Amacı* Depolama Hacmi (hm 3 ) Açılış Yılı Yaşı Akdeğirmen Merkez ĠK Örenler Sandıklı S 41, Selevir Çay S+TK Seyitler Çobanlar S *S: Sulama, TK: TaĢkın Koruma, ĠK: Ġçme ve Kullanma Suyu Kaynak: DSĠ İklim Afyonkarahisar ilinde Ġç Anadolu nun diğer yörelerinde olduğu gibi karasal iklim hüküm sürmekle beraber geçiģ iklimi özelliğini de göstermektedir. Ġlin doğusunda kalan topraklar Ġç Anadolu Bölgesi nin özelliklerini gösterirken, güneybatıda kalan çok küçük bir parçada Ege karakteristiğini görmek mümkündür. Yazları sıcak ve kurak, baharları ılık ve yağıģlı, kıģları soğuk ve kar yağıģlıdır. Ġlin yıllık ortalama sıcaklığı 11,2 C dir. En soğuk ay ortalama -3.3 C sıcaklık ile Aralık ayı, en sıcak ay ise ortalama 29,2 C sıcaklık ile Temmuz ayıdır. Afyonkarahisar da yıllık ortalama yağıģ miktarı 417,8 kg/m 2 dir. En çok yağıģ Nisan ve Mayıs, en az yağıģ Ağustos ve Eylül aylarında görülmektedir. YağıĢların %29,56 sı kıģ mevsiminde, %32,56 sı ilkbaharda, %22,27 si sonbaharda, %15,61 i yaz aylarında görülmektedir. Tablo 7.2: Afyonkarahisar İli Mevsimlere Göre Ortalama Yıllık Yağış Miktarı ve Toplam Yağışın Mevsimlere Göre Dağılımı (%) Mevsimlere Göre Ortalama Toplam Yağışın Mevsimlere Mevsimler Yıllık Yağış Miktarı (kg/m 2 ) Göre Dağılımı (%) KıĢ 41,47 29,56 Ġlkbahar 45,67 32,56 Yaz 21,90 15,61 Sonbahar 31,23 22,27 Kaynak: Devlet Meteoroloji ĠĢleri Genel Müdürlüğü (DMĠ) Afyonkarahisar ilinde hakim rüzgar yönü güney-güneydoğu Ģeklindedir. Ortalama rüzgar hızı saniyede 2,2 metredir Bitki Örtüsü ve Hayvan Toplulukları Afyonkarahisar ilinin doğal bitki örtüsü karasal iklimde görülen kuru orman topluluklarıdır. Halen dağlarda bu orman toplulukları yer alsa da düzlüklerdeki ormanlar tahrip edilmiģ olup ovalarda bozkırlar bulunmaktadır. Afyonkarahisar ilinin topraklarının yaklaģık %21 i ormanlıktır. Ormanlarda görülen en sık ağaç türleri karaçam (pinus nigra), kızılçam (pinus brutia), kermes meģesi (quercus coccifera), boylu ardıç (juniperus excelsa), kokulu ardıç (juniperus foetidissima) ve akça kesmedir. (phillyrea latifolia). Ġl sınırları içerisinde en fazla endemik türe sahip familyalar sırasıyla baklagiller (fabaceae), papatyagiller (asteraceae), ballıbabagiller (lamiaceae), sıracaotugiller (scrophulariaceae), karanfilgiller (caryophyllaceae), geven (astragalus) ve sığırkuyruğu (verbascum) dur. Su kaynaklarının bol olması nedeniyle Afyonkarahisar ili verimli toprak arazilerine sahiptir. Afyonkarahisar ili Ġç Anadolu, Ege ve Akdeniz Bölgelerinin birleģtiği yerde olması ve dağlar, göller gibi değiģik yer yüzü Ģekillerine sahip olması nedeniyle zengin floraya sahiptir. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 7: ÇEVRE Sayfa 324 / 409

326 Milli Parklar ve Koruma Alanları Eber Gölü Yüzölçümü 150 km 2 olan göl, 1992 yılında 1. Derece Doğal Sit Alanı ilan edilmiģtir. Büyük ölçüde kirlenen göldeki ekolojik dengelerin bozulması sonucu göçmen kuģların ziyaretleri azalmıģtır. Gölde, sazan ve turna balığı ile karabatak, yaban ördeği, çulluk gibi kuģlar da yaģamaktadır. Sulak Alanların Korunması Yönetmeliği kapsamında hazırlanan, AkĢehir ve Eber Gölleri Sulak Alan Yönetim Planı 27 Mart 2008 tarihinde Ulusal Sulak Alan Komisyonu (USAK) tarafından onaylanmıģ ve çalıģmalara baģlanmıģtır Karamık Gölü Çay ilçesi içerisinde yer alan gölün yüzölçümü 40 km 2 dir yılında 1. Derece Doğal Sit Alanı ilan edilen gölde, saz kamıģ üretimi yapılmaktadır. Gölde sazan ve turna balığı ile karabatak ve çulluk gibi kuģlar da yaģamaktadır Acıgöl Afyonkarahisar ve Denizli illeri sınırında bulunan gölün yüzölçümü 41,5 km 2 dir. Suyu sodalı olan gölden sodyum sülfat ve türevleri üretilmekle birlikte yaz kıģ flamingolara ev sahipliği yapmaktadır. Ayrıca göl, martı, karabatak, yaban ördeği, turna, yaban kazı, pelikan, leylek gibi göçmen kuģların uğradığı yerlerden biridir Karakuyu Göleti Dinar ilçesinde bulunan ve yüzölçümü yaklaģık 11 km 2 olan gölet 1994 yılında Yaban Hayatı Koruma Sahası, aynı zamanda 1. Derece Doğal Sit Alanı ilan edilmiģtir. Gölde yetiģen hasır otu, kamıģ, nilüfer ve birçok bitki türü göldeki zengin florayı oluģturmaktadır. Ayrıca gölet göçmen kuģlarına da ev sahipliği yapmaktadır Dandindere Tabiatı Koruma Alanı Afyonkarahisar ili Emirdağ ilçesi sınırları içerisinde yer almaktadır. Alanı 260 ha büyüklüğünde olan Dandin Deresi sedir ormanının, korunarak bilim ve eğitim çalıģmalarının hizmetine sunulması ve doğal özelliği bozulmadan korunmasının sağlanması için 1994 yılında Tabiatı Koruma Alanı statüsüne alınmıģtır. Ayrıca alanda boylu ardıç, kokara ardıç, katran ardıç ve saçlı meģe türleri de bulunmaktadır. Hayvan türleri olarak tilki, kurt, porsuk, domuz, tavģan, keklik ve bıldırcına rastlanmaktadır Başkomutanlık Tarihi Milli Parkı TR33 Bölgesi içerisinde, Afyonkarahisar, Kütahya ve UĢak illeri sınırları içerisinde yer almaktadır. 26 Ağustos ta Kocatepe de baģlayan ve 30 Ağustos 1922 Türk KurtuluĢ SavaĢı nın geçtiği yörelerdeki tarihi olgular bu milli parkın ana kaynak değerlerini oluģturmaktadır. Kocatepe ve Dumlupınar bölümlerindeki ormanlık alanlar içerisinde birçok endemik türleri kapsayan bitki örtüsü ve yaban hayatı zenginlikleri bulunmaktadır Akdağ Tabiat Parkı Akdağ ve yakın çevresi, sahip olduğu dağ, kanyon, mevcut bitki örtüsü ve yaban hayatı değerleri nedeniyle korunması ve farklı rekreasyon kullanımlarına olanak sağlayacak Ģekilde geliģtirilerek etkin bir Ģekilde gelecek kuģaklara milli bir miras olarak bırakılabilmesi amacıyla korunmaktadır yılından itibaren 2873 sayılı Milli Parklar Kanunu kapsamındadır. Park alanı toplam ha olup bu alanın 8.535,5 ha lık kısmı Afyonkarahisar ili Sandıklı ilçesi, kalan kısmı da Denizli ili Çivril ilçesi içinde yer almaktadır. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 7: ÇEVRE Sayfa 325 / 409

327 Saha içerisinde geyik, Ģahin, doğan, atmaca ve akbaba türleri ile çok miktarda yaban hayvanı türü ve geniģ bir flora bulunmaktadır Sultandağı Geyik Üretme İstasyonu Afyonkarahisar ili Sultandağı ilçesi sınırları içinde, nesilleri tehlikeye düģen yaban hayvanlarından olan geyiğin kendi tabii yaģama ortamlarında gerekli bakım tedbirlerini alarak korumak, üremelerini sağlamak ve tabii denge içindeki normal yoğunluğuna ulaģtırmak ve daha sonra belirlenecek av amenajman planı doğrultusunda milli ekonomiye katkıda bulunacak Ģekilde devamlı ve düzenli bir av iģletmeciliğine açılmasını sağlamak amacıyla oluģturulmuģtur Kütahya İlinin Özellikleri Yüzey Şekilleri Kütahya ili, Ġç Batı Anadolu da yer almakta olup Ġç Anadolu Bölgesi nden Ege Bölgesi ne geçiģ özelliği göstermektedir. Yüzölçümü km 2 dir. Deniz seviyesinden yüksekliği 969 metre, yıllık sıcaklık ortalaması 10,6 C dir. Ġl, dağların ve platoların ağırlıkta olduğu bir topoğrafik yapıya sahiptir. Topraklarının %57,5 ini dağlar, %11 ini ovalar, %31,5 ini de platolar oluģturmaktadır. Kütahya'da bulunan baģlıca dağlar, Murat Dağı (2.312 m), Eğrigöz Dağı (2.181 m), ġaphane Dağları (2.121 m), GümüĢ Dağı (1.901 m), Türkmen Dağı (1.829 m), Simav Dağı (1.800 m), Yellice Dağı (1.764 m) ve YeĢil Dağ (1.533 m) dır. Ġlin önemli ovaları; Kütahya, Köprüören, TavĢanlı, AltıntaĢ, Aslanapa, Gediz, Simav ve Örencik ovalarıdır. Kütahya ili; Ege Denizi, Marmara Denizi ve Karadeniz e dökülen bazı akarsuların doğduğu yerdir. Ġl topraklarının çoğunluğu Susurluk Havzası nda bulunmaktadır. Diğer kesimler ise Sakarya ve Gediz Havzalarına girer. Kirmasti, Kocasu (Adırnaz), Kocaçay ve Simav ın suları Marmara Denizi ne, Felent ve Porsuk çaylarının suları Sakarya Nehri vasıtasıyla Karadeniz e, Gediz Çayı ise Ege Denizi ne dökülür. Porsuk Çayı, Murat Dağı nın kuzeydoğusundan doğar ve Kütahya daki en uzun nehirdir. Kütahya ilindeki akarsuların rejimleri düzensiz, debileri düģüktür. Kütahya'da bulunan tek doğal göl Simav Gölü dür. Bunun dıģında Kütahya da baraj gölleri vardır. Sulama ve taģkın önlemek amacıyla Porsuk Baraj Gölü, Porsuk Çayı üzerine kurulmuģtur. Gölün bir kısmı EskiĢehir il sınırları içinde yer alır. Yüksekliği 49,70 metre ve su depolama hacmi 525 milyon m 3 tür. Seyitömer Termik Santrali nin kullanma-soğutma ve Kütahya Ovası nın sulanması amacıyla Porsuk çayının bir kolu olan Felent Çayı üzerine kurulmuģ olan Enne Barajı nın yüksekliği 24,50 metre ve su depolama hacmi 7 milyon m 3 tür. Kayaboğazı Baraj Gölü, Söğüt Baraj Gölü ve Çavdarhisar Baraj Gölü içme ve sulama amaçlı kullanılan diğer baraj gölleridir. Ayrıca Kütahya da Pullar, Yeniceköy, Çerte, Kuruçay ve Gümele göletleri yer almaktadır. AltıntaĢ (BeĢkarıĢ)'ta baraj yapımı devam etmektedir. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 7: ÇEVRE Sayfa 326 / 409

328 Tablo 7.3: Kütahya İlindeki Barajlar Baraj Adı Barajın Yeri Barajın Amacı* Depolama Hacmi (hm 3 ) Açılış Yılı Yaşı Çavdarhisar Çavdarhisar S Enne Merkez SS 6, Kayaboğazı TavĢanlı S+ĠK+SS Söğüt Merkez S 0, *S: Sulama, TK: TaĢkın Koruma, ĠK: Ġçme ve Kullanma Suyu, SS: Sanayi Suyu Kaynak: DSĠ İklim Kütahya'nın iklimi Ege, Marmara ve Ġç Anadolu arasında geçiģ iklimi özelliği gösterir. Ġkliminde her üç iklim tipinin özelliklerini görmek mümkündür. Sıcaklık Ģartları daha çok Ġç Anadolu nun karasal iklim Ģartlarına benzese de step ikliminin dıģında kalır. Kütahya'da ortalama sıcaklık ölçümleri aylara göre değiģir. Yıllık sıcaklık ortalaması 10,6 0 C'dir. Yüksekliği metrenin altında olan ovalar Kütahya'nın en ılıman yerleridir. Buralardan yaylalara ve dağlık kesime doğru gidildikçe sıcaklık yavaģ ve düzenli bir biçimde azalma gösterir. Kütahya'da yıllık ortalama yağıģ miktarı 538 kg/m 2 yi bulur. Ancak bu değer bazı yerlerde azalırken bazı yerlerde ortalamanın üzerine çıkmaktadır. YağıĢ miktarındaki farklılığın en önemli nedeni yükseklik farklarıdır. En çok yağıģ alan yerler GümüĢ, Yellice, YeĢil ve Türkmen dağlarıdır. Alçak yaylalar ile ovalık alanlar ilin az yağıģ alan kesimleridir. En yağıģlı ay Aralık, en kurak ay ise Ağustos'tur. YağıĢların %36,31 kıģ mevsiminde, %29,34 ü ilkbaharda, %22,58 i sonbaharda, %11,78 i yaz aylarında görülmektedir. Tablo 7.4: Kütahya İli Mevsimlere Göre Ortalama Yıllık Yağış Miktarı ve Toplam Yağışın Mevsimlere Göre Dağılımı (%) Mevsimlere Göre Ortalama Yıllık Toplam Yağışın Mevsimlere Göre Mevsimler Yağış Miktarı (kg/m 2 ) Dağılımı (%) KıĢ 65,13 36,31 Ġlkbahar 52,63 29,34 Yaz 21,13 11,78 Sonbahar 40,5 22,58 Kaynak: DMĠ Ġlde yağıģlar ilçelere göre de farklılık gösterir. En çok yağıģ alan ilçe Simav (783,4 kg/m 2 ), en az yağıģ alan ilçe ise TavĢanlı (469,8 kg/m 2 ) dır. Kütahya ilinde egemen olan rüzgarlar; yıldız adı verilen kuzey rüzgarı ile karayel ve lodostur. Ġl merkezinde ortalama rüzgar hızı saniyede 1,6 metre olarak kaydedilmiģtir Bitki Örtüsü ve Hayvan Toplulukları Kütahya ili bitki örtüsü bakımından Akdeniz, Karadeniz ve Ġç Anadolu Bölgelerinin bitki örtülerinin üçünün de özelliğini taģır. Kütahya nın %53 ü orman olup il ormanlarının %48 i karaçam, %5 i kızılçam, %14 ü meģe, %6 sı ardıç, %1 i kayın ve %1 i ise sarıçam, göknar, kavak, kızılçam ve kestanedir. Kalan %25 lik orman alanında ise ibreli ve yapraklı ağaç türleri karıģık olarak yer almaktadır. Ormanlar özellikle platolarda yer almaktadır. Toprak örtüsünün zayıfladığı yerlerde meģenin yerini ardıç çalılıkları alır. Farklı iklim özelliklerine bağlı olarak, bitki örtüsü de çeģitlilik göstermektedir. Yellice, GümüĢ, Türkmen Dağları nın kuzey yamaçları ve bilhassa vadi içlerinin bitki örtüsü yarı nemli ormanlardır. Yellice dağının kuzey yamaçları ile metre üzerinde kalan kesimlerindeki ormanlar Ģehre yakın olduğu için büyük ölçüde tahrip edilmiģtir. Kuru ormanlar, Kütahya ve TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 7: ÇEVRE Sayfa 327 / 409

329 çevresindeki bitki örtüsünün temelini oluģturmaktadır ve dağların metreden yüksek yerleri dıģında kentin hemen tamamında yaygındır. Kuru ormanların hakim ağaç türleri karaçam, meģe ve ardıç türleridir. Kuru ormanlar alanının belli kesimlerinde kızılçam toplulukları ile bazı bitki türleri yer almaktadır. Köprüören ve Kütahya ovaları ile YeĢildağ kütlesi güneyindeki tepelik alan arasında kalan yaylalar step görünümündedir. Flora bölgeleri düģünüldüğünde, Kütahya ili Akdeniz, Avrupa-Sibirya (Öksin) ve Ġran-Turan fitocoğrafya bölgelerinin birbirlerine geçiģ teģkil ettiği ve her üç flora bölgesine ait bitkilerin bulunduğu bir yerde bulunmaktadır. Bu nedenle Kütahya da çok çeģitli bitki türleri yer almakta olup bunlar arasında karaçam (Pinus nigra), ardıç türleri (Juniperus excelsa, Juniperus foetidissima), saçlı meģe (Quercus cerris), mazı meģesi (Quercus infectoria, çınar (Platanus orientalis), ılgın (Tamarix sp.), eģek dikeni (Eryngium campestre), köpek papatyası (Artemisia campestris), eğik diken (Carduus nutans), imam kavuğu (Senecio vernalis), kadın aynası (Leguosia speculum-veneris), ay çiçeği (Helianthemum ledifolium), kuduz otu (Alyssum desertorum), uyuz otu (Scabioso argentea), sütleğen (Euphorbia macroclada), küre çiçeği (Globularia arientalis), geven (Astragalus microcephalus), ebegümeci (Malva neglecta), iğneli kardikeni (Acantholimon acerosum), yumrulu salkım otu, yumrulu tavģan bıyığı (Poa bulbosa), küçük kuzu kulağı (Rumex acetosella), büyük androsas (Androsace maxima), karaçalı (Paliurus spina christi) ve sığır kuyruğu (Verbascum lasianthum) vardır. Kütahya ve UĢak illeri sınırları içerisinde yer alan Murat Dağı, Akdeniz, Karadeniz ve Ġç Anadolu iklimlerinin etkisi altında bulunduğu için zengin bir floraya (%11) sahiptir. Bu çalıģmaya göre, Kütahya ili florası Türkiye florasının (%31) neredeyse yarısını oluģturmaktadır. Özellikle Kesik Söğüt, Kuzu Gölü, Asar Kale bölgelerinde endemik bitki türleri yoğun olarak bulunmaktadır. Murat Dağı ndaki endemik bitki türlerinin bilinçsizce toplanması ve göçebe sürülerin bilinçsizce otlatılması sonucu endemik bitki türleri yok olma tehlikesi ile karģı karģıyadır. Murat Dağı ndaki bitkilerin toplanması ile ilgili yasal düzenlemelerin yapılması, toplama öncesi ilgili kurum ve kuruluģlardan izin alınması soruna getirilebilecek çözüm önerilerinden bir tanesidir. Kütahya ilindeki fauna türleri insan etkileri nedeniyle azalmıģtır. Fauna türleri genel olarak göçmen ve yerli kuģ türlerinden oluģmaktadır. Koruma altına alınan türler ise güvercin (Columba sp.), guguk kuģu (Cuculus canorus), tarla kuģu (Alauda arvensis), sürmeli dağ bülbülü (Prunella ocularis), serçe (Passer domestricus), sığırcık (Stumus vulgaris), leģ kargası (Corvus comix), ekin kargası (Corvus frugilegus), gelincik (Mustella nivalis), yaban domuzu (Sus scrofa scrofa) ağaç sansarı (Martes martes), kirpi (Erinaceus concolor), sincap (Spermophilis citellus), kertenkele (Acanthodactylus vulgaris), çayır kertenkelesi (Lacerta praticola), aditosbağa (Testudo graeca) ve kara yılan (Coluber jugularis) dır Milli Parklar ve Koruma Alanları Kaşalıç Tabiatı Koruma Alanı Kütahya ili Domaniç ilçesi Durabey Köyü içerisindedir. Ġç Ege Bölgesi nde çevresi step ekosistemi ile kuģatılmıģ ve büyük ölçüde kayın ve karaçam ağaçlarının ağırlıklı olduğu; meģe ve titrek kavak ağaçlarının da yer aldığı ve Karadeniz orman ekosisteminin özelliklerini yansıtan bir doğası vardır. Ayrıca ahlat, armut, eğrelti sarmaģığı, sırımbağ, böğürtlen, öksürük otu, ısırgan, çiğdem, ayı üzümü, yüksük otu, papaz külahı, yabani çilek ve noel gülü gibi çeģitli bitki türleri de bulunmaktadır. Alanda ayı, yaban domuzu, geyik, tilki, tavģan, porsuk ve kirpi baģta olmak üzere çeģitli hayvan türleri de yer almaktadır. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 7: ÇEVRE Sayfa 328 / 409

330 Vakıf Çamlığı Tabiatı Koruma Alanı Kütahya ili TavĢanlı ilçesi, Vakıf Köyü sınırları içerisindedir. Vakıf Çamlığı, türü tükenmek üzere olan ehrami karaçamının dünya üzerindeki tek doğal yayılıģ alanıdır. Yine sadece Türkiye de bulunan bir karaçam cinsi olan ebe çamı da bu alanda bulunmaktadır. Ayrıca ardıç, saçlı meģe, titrek kavak, söğüt, ıhlamur gibi bitkiler de bulunmaktadır. Tilki, porsuk, domuz, tavģan, keklik ve bıldırcın alanda bulunan baģlıca hayvan türleridir Yıllık Kestane Ağacı Kütahya nın 7 km güneyinde Kumarı Köyü Boyacılar mevkiinde bulunur. Koruma altında bulunan üç kestane ağacı ilginç bir geliģim göstermiģ olup bugün de meyve vermeye devam etmektedir Mızık Çamı Domaniç ilçesinin Domur köyündedir. Osmanlı Devleti nin kurucusu Osman Gazi ve Orhan Gazi nin bebeklik beģiklerinin kurulduğu bu çam koruma altına alınmıģtır Koruma Altına Alınan Diğer Sahalar Simav Gediz Gediz TavĢanlı : Gölcük Orman Ġçi Dinlenme Yeri : Muratdağı Orman Ġçi Dinlenme Yeri : Muratdağı Altıkulaç Çamı : Çatak Kütahya Merkez: Çamlıca Orman Ġçi Dinlenme Yeri Kütahya Merkez: Enne Orman Ġçi Dinlenme Yeri Kütahya Merkez: Anasultan Orman Ġçi Dinlenme Yeri Kütahya Merkez: TavĢanlı Yolu Premidal Karaçam Alanı Manisa İlinin Özellikleri Yüzey Şekilleri Manisa ili coğrafi bakımdan Ege Bölgesi nin orta ve kuzeyinde olup batısı Asıl Ege, doğusu ise Ġç Batı Anadolu Bölgesi nde yer almaktadır. Yüzölçümü km 2 olan ilin yükseltisi ise 50 metre ile 850 metre arasında değiģmektedir. Ege Denizi ne dikey olarak uzanan dağ sıraları arasında kalması nedeniyle birbirinden kesin çizgilerle ayrılabilen farklı yer yüzü Ģekillerine sahip olsa da, Manisa ili ağırlıklı olarak dağlarla kaplıdır. Ġl topraklarının %54,3 ü dağlar, %27,8 i platolar ve %17,9 u ovalardan oluģmaktadır. Manisa nın doğal sınırlarının önemli bir kısmını dağlar oluģturur. Dağlar ilin doğu kesiminde daha düzenli, batısında ise dağınık biçiminde yükselmektedir. Manisa yöresindeki baģlıca dağlar Spil Dağı (1.513 m), Bozdağlar (2.070 m), Demirci Dağları (1.800 m), Çal Dağı (1.034 m), Uysal Dağı (1.135 m), Yamanlar Dağı ve Yunt Dağı dır. Manisa ilindeki ovalar genellikle akarsular tarafından taģınan alüvyonların birikmesi sonucu oluģtukları için verimli olup baģlıca tarım alanlarını oluģturmaktadır. Manisa, Akhisar, AlaĢehir, GüneĢli, Salihli, Sarıgöl, Soma-Kırkağaç ve Turgutlu ovaları en önemli tarımsal alanlardır. Demirci Dağları nın etekleri Manisa daki platoların genel olarak bulunduğu yerdir. Kula-Gördes Platosu adı verilen bu alanlar volkanik oluģumlarla kaplıdır. Denize dik olarak TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 7: ÇEVRE Sayfa 329 / 409

331 uzanan dağların arasında kalan çöküntü alanlarında akarsular düzenli ve geniģ vadiler oluģturmuģtur. Bunlar arasında Gediz, Bakırçay, Nif Çayı, Gördes-Kum Çayı ve AlaĢehir vadileri sayılabilir. Manisa daki önemli nehirler ise Gediz Nehri ve Bakırçay dır. Ġlin içinde yer aldığı Ege ve Gediz Havzalarına bağlı diğer nehirler ise AlaĢehir Çayı, Selendi Çayı, Demirci Çayı, DeliniĢ Çayı, Gördes Çayı, Kum Çayı ve Nif Çayı dır. Manisa ilindeki tek doğal göl Gölmarmara Gölü dür. Demirköprü, AvĢar, Budan ve SeviĢler adında baraj gölleri bulunmaktadır. Demirköprü Barajı ndaki 69 MW kurulu güce sahip olan HES yılda 193 GWh elektrik enerjisi üretimi yapabilmektedir. Tablo 7.5: Manisa İlindeki Barajlar Baraj Adı Barajın Yeri Barajın Amacı* Toplam Aktif Hacmi (hm 3 ) Açılış Yılı Yaşı Gölmarmara Gölmarmara S+TK 305, Demirköprü Salihli E+S+TK 765, AvĢar AlaĢehir S+TK 71, Buldan Buldan S 33, Gördes Gördes ĠK+S+TK 434, SeviĢler Soma SS+S 113, *S: Sulama, TK: TaĢkın Koruma, E:Enerji, ĠK: Ġçme ve Kullanma Suyu, SS: Sanayi Suyu Kaynak: DSĠ İklim Manisa ili, Akdeniz in ılıman iklimi ile Ġç Anadolu nun karasal ikliminin özelliklerine sahiptir. Ovalar ve vadilerde karasal nitelikte Akdeniz iklimi görülürken, dağlık bölgelerinde ve kuzeyindeki platolarda Ġç Anadolu nun karasal ikliminin etkileri görülmektedir. Ġlde ortalama sıcaklık 17 0 C dir. En sıcak aylar ortalama sıcaklığın 30 0 C nin üzerine çıktığı Temmuz, Ağustos ve Eylül aylarıdır. En soğuk ay Ocak ayıdır. Ortalama en düģük sıcaklık Ocak ayı için 3 0 C dir. Yıllık yağıģ ortalaması 687,1 kg/m 2 dir. YağıĢların çoğu kıģ aylarında yağar, yazın yağıģlar çok azdır. Tablo 7.6: Manisa İli Mevsimlere Göre Ortalama Yıllık Yağış Miktarı ve Toplam Yağışın Mevsimlere Göre Dağılımı (%) Mevsimlere Göre Ortalama Yıllık YağıĢ Toplam YağıĢın Mevsimlere Göre Mevsimler Miktarı (kg/m 2 ) Dağılımı (%) KıĢ 112,86 42,47 Ġlkbahar 56,76 21,36 Yaz 44,16 16,62 Sonbahar 51,96 19,55 Kaynak: DMĠ Manisa da yazın ve kıģın rüzgar çeģitli yönlerden eser. Genelde doğu rüzgarı görülmektedir ve soğuktur. Sonbahar ve kıģ aylarında güneybatıdan esen lodos, aynı zamanda en kuvvetli rüzgardır. Ġmbat rüzgarı yaz aylarında batıdan eser ve kısmen ova kesimlerini etkisi altına almaktadır. Yaz aylarında poyraz, kuzey rüzgarı serinletici etkilerini hissettirir ve ortalama rüzgar hızı saniyede 2,2 metredir Bitki Örtüsü ve Hayvan Toplulukları Manisa ili içerisinde batıdan doğuya doğru gidildikçe toprak, iklim ve topoğrafya gibi çevre koģulları farklılaģır. Bu farklılıklar bitki örtüsüne de yansımaktadır. Dağlar deniz TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 7: ÇEVRE Sayfa 330 / 409

332 etkisinin iç kesimlere ulaģmasını engellediği için buralarda karasal iklimin bitki örtüsü hakimdir. Manisa il topraklarının %37 si orman ve makilerle kaplıdır. Manisa ili flora-fauna yönünden zengin olup alt bölgelerde ova bitkileri, yukarı bölgelere doğru makiler ve alpin bitkileri görülmektedir. GeniĢ bir alanı kaplayan makiler dağların kuzey ve batı yamaçlarında yer almaktadır. Ormanlar meģe, diģbudak, karaağaç, karaçam, kızılçam, ardıç, ahlat ve çınar ağaçlarından oluģmaktadır. Yaygın maki türleri ise geniģ yapraklı taģ ıhlamuru, mastık, kocayemiģ, funda, ladin, zeytin ve az miktarda da defne, kuģkonmaz ve üvezdir. Bağlar ve zeytinlikler de geniģ bir yer kaplamaktadır. Son yıllarda, yüksek kesimlerdeki doğal bitki örtüsünü olumlu anlamda etkilemek ve ekonomik fayda sağlamak amacıyla, deliceye zeytin aģılaması, menengiçe antepfıstığı aģılaması, ceviz, kestane, fıstıkçamı yetiģtiriciliği yaygınlaģmaktadır. Manisa ili zengin bitki örtüsü yanında oldukça çeģitli yabani hayvan varlığına sahiptir. BaĢta doğu ve kuzeydeki dağlar, platolar olmak üzere, ilin yüksek kesimlerinde seyrek olarak geyik ve karacaya rastlanmaktadır. Aynı yörelerde daha sık olarak domuz, tilki, çakal, sincap, kirpi, boz ayı, tavģan gibi yaban hayvanları bulunmaktadır. Ġlde kanatlı hayvanlar olarak; atmaca, Ģahin, yaban güvercini, sığırcık, çulluk, tahtalı ve çil keklik, leylek, yaban kazı ve yaban örneği türleri bulunmaktadır. Nehirler ile Marmara Gölü su alanı, sulak çayırları, sazlıkları ile su kuģları için önemli bir kıģlak ve kuluçka yeridir. Kutan, kara boyunlu batağan, karabatak, çamurcun, boz dalağan, sakarmeke, yılan kartalı, kızılbacak, mahmuzlu kız kuģu, kuğu, angıt türleri yılın önemli bölümünü bu alanda geçirmektedir. Yine ilin göl ve barajlarında sazan, yılan balığı, tatlı su levreği, yayın gibi balık türleri bulunmaktadır. Etrafı sulak çayırlar ve sazlıklarla kaplı olan Gölmarmara ilçesindeki Marmara Gölü de kuģ çeģitliliğine imkan veren doğal bir çevre oluģturmakta ve birçok kuģ türünü barındırmaktadır. Bu özelliği ile ornitoloji meraklılarının ilgisini çekmektedir Milli Parklar ve Koruma Alanları Spil Dağı Milli Parkı Manisa nın güneyinde yükselen Spil Dağı nda yer alan Milli Park, kent merkezinden 23 km uzaklıktadır. 60 metre yükseklikten baģlayarak zirvede metreye ulaģan Spil Dağı nda Sandıkkale, Tantalos Kalesi gibi arkeolojik, Kybele gibi mitolojik değerler ile mağara, in, kanyon, dolin gibi jeofizik formasyonlar ve panoramik değerler bulunmaktadır. Spil Milli Parkı nda yüzü aģkın endemik bitki, 70 kadar da Ģifalı bitki mevcuttur. Sümbül, çiğdem, siklamen, glayöl, menekģe, papatya ve gelincik gibi çiçekli bitkilerin bulunduğu Spil Dağı nın en ünlü bitkisi, küçük orman açıklıklarında ve dere tabanlarının düzlüklerinde kümeler halinde yetiģen lalelerdir. Alçak kesimlerde kızılçam daha yükseklerde ise karaçam, meģe, ardıç, çınar, laden, defne, berberis, kuģburnu ve yaban mersini bulunmaktadır. Yaban hayatı bakımından da keklik, tavģan, çakal, yaban domuzu ve birçok ötücü kuģ cinsi parkta yaģayan hayvanlardır Peri Bacaları Kula ve çevresinde volkanik orijinli jeolojik yapı mevcuttur. Burgaz Mevkii nde Gediz Nehri nin üst kısmında, ısı değiģiklikleri, yağmur, rüzgar ve erozyon sonucunda oluģmuģ, peri bacaları görünümlü doğal oluģumlar vardır Kula Volkanları Kula yöresinde volkanik etkinlikler dördüncü zamanın baģlarına kadar sürmüģ ve genç volkanlar oluģmuģtur. SönmüĢ küçük volkanların bulunduğu bu alanda, çeģitli dönemlerde püskürmeler olmuģ ve lav akıntıları çevreye yayılmıģtır. Bu özelliğinden dolayı TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 7: ÇEVRE Sayfa 331 / 409

333 tarihte Kula ve çevresine Yanık Ülke (Katakaumene) denilmiģtir. Ġzmir Ankara yolu üzerinden de izlenebilen volkanik tepelerin en büyükleri Sandal ve Kara Divlit tir Bintepeler Salihli-Gölmarmara yolu üzerinde ve Gediz Nehri ile Marmara Gölü arasında kalan arazide irili ufaklı 90 kadar tümülüsün yer aldığı bir kral mezarlığı bulunmaktadır. Tümülüslerde ölü gömülen taģ odaları yer almaktadır. En büyükleri Krezüs ün babası Kral Alyates ile Kral Gyges e ait olan tümülüslerin hemen hepsi ilk ve orta çağlarda tahrip edilmiģtir Uşak İlinin Özellikleri Yüzey Şekilleri UĢak ili komģuları Kütahya ve Afyonkarahisar gibi Ġç Batı Anadolu Bölümü üzerinde yer alır. Yüzölçümü km 2 'dir. Deniz seviyesinden yüksekliği 919 metre, yıllık sıcaklık ortalaması C dir. UĢak'taki dağlar ilin kuzey, kuzeydoğu ve doğu kesiminde toplanmıģtır. Ġl topraklarının %57,5 i platolardan, %37 si dağlardan ve %5.5 i de ovalardan oluģmaktadır. UĢak ili genel olarak engebelidir. UĢak-Kütahya sınırındaki Murat Dağı metre yüksekliğiyle ilin en yüksek kesimini oluģturmaktadır. Yüksekliği metre olan ve doğu kesimleri Afyonkarahisar sınırları içerisinde yer alan Bulkaz Dağı ikinci; metre olan Ahır Dağı üçüncü yüksek dağdır. UĢak Ovası'nın kuzeyinde yer alan Elma Dağı'nın yüksekliği ise metredir. Ulubey ilçesinde ise son yıllarda Türkiye'nin en büyük altın madenlerinin (149 ton metal altın rezerv) tespit edildiği metre yükseltili KıĢla Dağı bulunmaktadır. Ġlin büyük bir bölümü platolardan oluģmaktadır. UĢak ilinin önemli ovaları; Banaz Ovası, UĢak Ovası, Sivaslı Ovası ve Sirge Ovası dır. Banaz ve UĢak ovaları verimli topraklara sahiptir. Ġldeki önemli akarsular Büyük Menderes'in kolu olan Banaz Çayı ve Gediz Nehri'dir. Ayrıca Banaz Çayı ve Gediz Nehri'ne katılan çok sayıda küçük akarsu vardır. Akarsular üzerinde sulama ya da elektrik üretimi amacıyla baraj kurulmamıģ; yerel halk tarafından motopomp kurularak sulama yapılmaktadır. Tablo 7.7: Uşak İlindeki Akarsular Toplam Uzunluğu Akarsu Adı (km) İl İçi Uzunluğu (km) Debisi (m 3 /sn) Bağlandığı Akarsu/ Döküldüğü Yer Banaz Çayı ,48 Büyük Menderes EĢme Deresi 28, ,87 Büyük Menderes Gediz Çayı ,5 318,73 Gediz Hamam Çayı ,44 Büyük Menderes Yavu Çayı ,34 Büyük Menderes Kaynak: UĢak Belediyesi UĢak ilinde doğal göl bulunmamakla birlikte çeģitli göletler yer almaktadır. Göğem, Takmak, Karaağaç, Tokmak, Üçpınar, Karaahmetli, Yeleğen, YeĢilkavak, Alahabalı, Güneyköy, AltıntaĢ, Baltalı, Kızılhisar, KuĢdemir, Yenice, Dümenler göletleri bulunmaktadır. Takmak Göleti Ġl Özel Ġdarelerine bağlı olup sulama ve içme amaçlıdır. UĢak ta Gavurlar Deresi üzerinde sulama amacı ile Küçükler Barajı yapılmıģtır. Ayrıca UĢak Afyonkarahisar Karayolunun 50. km sinde Kozviran Barajı bulunmaktadır. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 7: ÇEVRE Sayfa 332 / 409

334 Tablo 7.8: Uşak İlindeki Barajlar Baraj Adı Barajın Yeri Barajın Amacı * Toplam Aktif Hacim Açılış Yılı Yaşı Küçükler Banaz S+ĠK 12, *S: Sulama, ĠK: Ġçme ve Kullanma Suyu Kaynak: DSĠ UĢak ilinde jeolojik yapıdan kaynaklı kanyonlar bulunmaktadır. Ulubey ilçesinde, UĢak-Karahallı karayolunun doğusunda bulunan Kazancı Deresi nin ve Banaz Çayı nın oluģturduğu kanyonların toplam uzunluğu 75 km kadardır İklim UĢak ilinin iklimi Ege ve Ġç Anadolu Bölgeleri arasında bir geçiģ özelliği göstermektedir. Yıl boyunca sıcaklık Ġç Anadolu iklimine göre yüksek değerlerde seyrederken, Kıyı Ege iklimine göre ise düģük değerlerde seyretmektedir. Yazları sıcak ve kurak, kıģları ise Ġç Anadolu'ya göre daha ılık geçen bir karasal iklim egemendir. Sıcaklık - 15,4 C ile +40,2 C arasında seyreder. Yıllık sıcaklık ortalaması 12,5 C'dir. En soğuk ay Ocak (2,4 C), en sıcak ay da Temmuz (24,6 C) dur. YağıĢların çoğu kıģ aylarında yağar. Yazın yağıģ oldukça azdır. Yıllık yağıģ ortalaması 528,9 kg/m 2 dir. Tablo 7.9: Uşak İli Mevsimlere Göre Ortalama Yıllık Yağış Miktarı ve Toplam Yağışın Mevsimlere Göre Dağılımı (%) Mevsimler Mevsimlere Göre Ortalama Yıllık Yağış Miktarı (kg/m 2 ) Toplam Yağışın Mevsimlere Göre Dağılımı (%) KıĢ 64,63 36,80 Ġlkbahar 53,4 30,40 Yaz 15,7 8,94 Sonbahar 41,9 23,86 Kaynak: DMĠ Ġlde yağıģlar ilçelere göre de farklılık gösterir. En çok yağıģ alan ilçe Banaz, en az yağıģ alan ilçe ise EĢme'dir. UĢak'ta egemen olan rüzgarlar; günbatısı, gündoğusu ve karayeldir. Ġl merkezinde ortalama rüzgar hızı saniyede 1,9 metredir Bitki Örtüsü ve Hayvan Toplulukları UĢak ili coğrafi konumundan dolayı Akdeniz iklimi ile Ġç Anadolu'nun karasal iklimi arasında geçiģ özelliği gösteren bir iklime sahiptir. KıĢlar soğuk olduğu için Akdeniz bitkilerinin çoğu burada yetiģmez; genel olarak bitki örtüsü step görünümündedir. Fakat Ġç Anadolu ya göre daha fazla yağıģ aldığından daha zengin bir bitki örtüsüne sahiptir. Ġl topraklarının %40 ı orman ve fundalıklarla kaplıdır. Dağlık kesimlerde zengin bir orman örtüsü bulunmaktadır. Ġldeki ormanlarda genel olarak karaçam (pinus nigra), kızılçam (pinus brutira), meģe ve ardıç (juniperus oxycedrus) ağaçları bulunmaktadır. UĢak ta endemik bitki olarak Acer monspessulanum tespit edilmiģ, endemik hayvan bulunmamıģtır. UĢak florası çok zengin olup baldırıkara (asplenium trichomanes), eğrelti (hypolepidaceae), gelincik (papaver rhoeas), çoban değneği (poligonum maritimum), cardalya draba, servi (cupressus sempervirens), kanarya otu (alcea pallida), tüylü laden (cistus creticus), yapraklı laden (c.salvifolius), nakıl (silene behen), ebe gümeci (malva sylvestris), dön baba (erodium malacoides), üçgül (trifolium purpureum), papatya (anthomis chia), koyun gözlü papatya (bellis prennis), kanarya otu (senecio vulgaris), anduz otu (inula viscose), tilki kuyruğu (amaranthus retrofilec I), sığır dili (anchusa leptophylla), eģekhıyarı (ecbalium elaterium), crassulaceae (dam koruğu), euphorbia regida (sütleyen) ve ayrık otu (cynodon dactylon) il sınırları içerisinde yetiģmektedir. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 7: ÇEVRE Sayfa 333 / 409

335 Milli Parklar ve Koruma Alanları BaĢkomutanlık Tarihi Milli Parkı nın bir kısmı Banaz ilçesi Büyükoturak Kasabası sınırları içerisinde kalmaktadır. UĢak ilinde tabiatı koruma alanı olarak ayrılmıģ bir saha yoktur Anıt Ağaç Banaz ilçesi Bahadır Köyü Tepedelen mevkiinde bulunan Tepedelen Çamı yedi kiģinin ancak gövdesini sarabileceği bir çam ağacıdır. Orman Bakanlığı nca Anıt Ağaç olarak tescil edilmiģ ve koruma altına alınmıģtır Ulubey Kanyonu Ulubey ilçesinde jeolojik yapının özelliğinden oluģmuģtur. Kanyonların toplam uzunluğu 75 km ye ulaģmaktadır Çevre Kirliliği ve Alınan Önlemler Dünyada yaklaģık on yılda bir düzenlenen toplantı ve bildirgelerle çevre politikalarının geliģimi ve çevre konusu ele alınmıģ, çevre konusunun küresel düzeyde farkındalığının artırılmasına katkıda bulunulmuģ, sorunların ancak ve ancak uluslararası iģbirliği ile çözülebileceğine vurgu yapılmıģtır. Günümüzde çevre meseleleri, hem küresel hem de yerel bir endiģe kaynağıdır [Çevre ve Orman Bakanlığı (ÇOB), Stratejik Plan ]. AB yolunda ilerleyen Türkiye nin 2009 Ġlerleme Raporu nda, Türkiye nin atıklar, hava kalitesi, endüstriyel kirlilik ve risk yönetimi ile kimyasallar konusunda bazı ilerlemeler kaydettiği fakat genel uyum seviyesinin hâlâ yetersiz olduğu belirtilmiģtir. Bu anlamda çevre konusu TR33 Bölgesi için sürdürülebilir kalkınma ve sağlıklı yaģam alanları oluģturulmasında etkili tedbirler alınması gereken önemli bir konudur. ÇOB döneminde, çevre sorunlarını (hava kirliliği, su kirliliği, toprak kirliliği, atıklar, gürültü kirliliği, görsel kirlilik, orman tahribatı, erozyon, asit yağmurları, plansız kentleģme, kıyı tahribatı, mera tahribatı, koku problemi, biyolojik çeģitlilik ve habitat kaybı, sulak alan kayıpları ve varsa diğer sorunlar) dikkate alarak il sınırları içerisinde görülen bu sorunların önem ve önceliklerini ortaya koyacak Ģekilde Çevre Sorunları ve Öncelikleri Envanteri oluģturmuģtur [ÇOB, Çevresel Etki Değerlendirmesi ve Planlama Genel Müdürlüğü (ÇEDGM), Türkiye Çevre Sorunları ve Öncelikleri Envanteri Değerlendirme Raporu ( ), 2010 Yayın:9]. Bu envanter sonuçlarına göre, TR33 Bölgesi nde genel anlamda hava ve su kirliliği sorunları öncelikli konular olarak ortaya çıkmıģtır. Bunların yanında atıklar, toprak kirliliği, plansız kentleģme, görsel kirlilik ve asit yağmurları da diğer sorunlar arasında yer almıģtır Hava ve Hava Kirliliği Hava Kalitesi ÇOB un Hava Kalitesi Değerlendirme ve Yönetimi (HKDY) Yönetmeliği 6 Haziran 2008 tarihli ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe girmiģtir. Bu yönetmeliğin yürürlüğe girmesi ile 2 Kasım 1986 tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanan Hava Kalitesinin Korunması Yönetmeliği yürürlükten kaldırılmıģtır. 5 Mayıs 2009 tarihli ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanan Hava Kalitesi Değerlendirme ve Yönetimi Yönetmeliğinde DeğiĢiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik ile de yönetmeliğin Ek-I A sında değiģiklik yapılmıģtır. Yönetmelikle mevcut hava kalitesi sınır değerlerinin 1 Ocak 2014 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 7: ÇEVRE Sayfa 334 / 409

336 Partikül Madde (PM10) HKDY Yönetmeliği EK-I Kükürtdioksit (SO2) Kirletici TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU tarihine kadar kademeli olarak azaltılması ve o tarihten sonra kademeli olarak AB hava kalitesi limit değerlerine uyum sağlanması hedeflenmektedir. Hava Kalitesi Değerlendirme ve Yönetimi Yönetmeliği geçiģ dönemi hava kalitesi standartları çerçevesinde tarihine kadar yürürlükte olacak olan Geçici Madde 1 e göre hava kirliliğinin çok hızlı artıģ gösterdiği durumlarda uyarı kademeleri uygulanacaktır. Kükürt dioksit ve partikül maddelerden ileri gelen hava kirlenmeleri için uyarı kademeleri Tablo 7.10 da verilmiģtir (ÇOB, Hava Kalitesi Değerlendirme ve Yönetimi Yönetmeliği, Resmi Gazete Sayı: 26898, ). Tablo 7.10: Hava Kalitesi Değerlendirme ve Yönetimi Yönetmeliğine Göre Kükürtdioksit (SO 2 ) ve Partikül Madde (PM10) Sınır Değerleri ile Uyarı Eşikleri Ortalama Süre Sınır Değer (µg/m 3 ) Sınır Değerin Yıllık Azaltımı Uyarı Eşiği Saatlik 900 KVS * 400 UVS-kıĢ sezonu ortalaması (1 Ekim-31 Mart) Hedef Sınır Değer (Yıllık Aritmetik Ortalama) Hedef Sınır Değer (KıĢ Sezonu Ort.) UVS** 150 UVS*** 60 KVS * 300 UVS-kıĢ sezonu ortalaması (1 Ekim-31 Mart) 200 Azaltım öngörülmemiģtir. Sınır değer 250 µg/m 3 olana kadar yıllık eģit azaltım Sınır değer 125 µg/m 3 olana kadar yıllık eģit azaltım Azaltım öngörülmemiģtir. Azaltım öngörülmemiģtir. Azaltım öngörülmemiģtir. Sınır değer 20 µg/m 3 olana kadar yıllık eģit azaltım Sınır değer 100 µg/m 3 olana kadar yıllık eģit azaltım Sınır değer 90 µg/m 3 olana kadar yıllık eģit azaltım UVS 150 Sınır değer 60 µg/m 3 olana kadar yıllık eģit azaltım *KVS: Kısa Vadeli Sınır Değerler **Uzun vadeli sınır değerleri ***UVS: Bitkilerin ve hayvanların da etkilendiği hassas ortamlar için Kaynak: ÇOB Afyonkarahisar 1. seviye: 500 µg/m 3 2. seviye: 850 µg/m 3 3. seviye: µg/m 3 4. seviye: µg/m 3 (Verilen değerler 24 saatlik ortalamalardır.) 1. seviye: 260 µg/m 3 2. seviye: 400 µg/m 3 3. seviye: 520 µg/m 3 4. seviye: 650 µg/m 3 (Verilen değerler 24 saatlik ortalamalardır.) ÇOB un yıllarını içeren Çevre Sorunları ve Öncelikleri Envanteri değerlendirme raporunda Afyonkarahisar ili için hava kirliliği çevre sorunlarında ikinci öncelikli sorun olarak ele alınmaktadır. Kuzey Ege Kalkınma Ajansı tarafından Bölge Planı hazırlık çalıģmaları kapsamında 21 Temmuz 2010 tarihinde Afyonkarahisar da düzenlenen Çevre ve Orman ÇalıĢtayı nda ise hava kirliliği birinci öncelikli çevre sorunu olarak ortaya çıkmıģtır. Dönem dönem yapılan TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 7: ÇEVRE Sayfa 335 / 409

337 değerlendirmelerde hava kalitesindeki iyileģmenin giderek arttığı belirtilmiģtir. Yine çalıģtay sonuçlarına göre, hava kirliliğinin en önemli nedeni olarak özellikle kıģ aylarında evsel nitelikli yakıtların doğaya salmıģ olduğu kirlilik gösterilmiģtir (Kuzey Ege Kalkınma Ajansı, Afyonkarahisar Çevre ve Orman ÇalıĢtayı, ). Afyonkarahisar ilinde hava kirliliğinin sebepleri evsel ısınma, sanayi ve trafik olarak sıralanmaktadır. Yine Afyonkarahisar da hava kalitesine etki eden faktörler ise meteorolojik ve topoğrafik gibi tabii faktörlerin yanısıra nüfus, ısınmada ve sanayide kullanılan yakıtların kalitesi, sanayide çevreye uyum göstermeyen teknoloji kullanımı, trafik yoğunluğu, bilinçsiz yakıt kullanımı ve kazanların tekniğine uygun olarak kullanılmaması gibi suni faktörlerdir. TR33 Bölgesi ndeki diğer iller gibi, Afyonkarahisar ilinde de özellikle kıģ aylarında evsel ısınma amaçlı kullanılan fosil yakıtlardan kaynaklanan hava kirliliği (SO 2 ve PM10) göze çarpmaktadır. Bununla birlikte ulaģımda bir kavģak noktası olması nedeniyle yaģanan trafik yoğunluğunun getirdiği kirleticiler de Afyonkarahisar da hava kirliliğinde önemli rol oynamaktadır. Afyonkarahisar da hava kirliliğinin giderilmesinde karģılaģılan güçlükler önem sırasına göre mali imkansızlıklar, toplumun konu ile ilgili bilinç eksikliği, personel yetersizliği, denetimlerin yetersizliği, ölçüm ekipmanlarının yetersizliği, kazanları yakan ateģçilerin yetersiz oluģu, kaliteli yakıt teminindeki zorluklar, kurumsal ve yasal eksiklikler olarak ortaya çıkmaktadır. Afyonkarahisar da hava kirliliğinin giderilmesi için öncelikle kaliteli yakıt kullanımının sağlanması, TR33 Bölgesi ndeki orman alanı en düģük il olması nedeniyle yeģil alanların arttırılması, Bölge deki toplumun bilinçlendirilmesi gerekmektedir. Yine 2007 yılı sonunda ilde kullanılmaya baģlanan doğal gaz kullanımının yaygınlaģtırılması, mümkün olan yerlerde ısınmada öncelikle jeotermal kaynakların tercih edilmesi, kazan yakan ateģçilerin eğitimlerinin kontrol altına alınması ve kazanların usulüne uygun olarak yakılmasının sağlanması, motorlu taģıtların egzoz emisyonlarının sıkı kontrolünün yapılması alınabilecek önlemler olarak sıralanabilir. TÜĠK hava kalitesi verilerine göre, Afyonkarahisar ilindeki son 3 yıla ait hava kalitesi grafiği Grafik 7.1 de verilmiģtir Afyonkarahisar KıĢ Sezonu (SO2) Afyonkarahisar Yıllık (SO2) Afyonkarahisar KıĢ Sezonu (PM10) Afyonkarahisar Yıllık (PM10) SO Yılı KVS Değeri PM Yılı KVS Değeri SO Yılı KVS Değeri PM Yılı KVS Değeri Grafik 7.1: Afyonkarahisar İli Son 3 Yıla Ait Hava Kalitesi Grafiği Kaynak: TÜĠK TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 7: ÇEVRE Sayfa 336 / 409

338 Grafik 7.1 den de görüleceği üzere son 3 yıla ait TÜĠK hava kalitesi verilerine göre genel anlamda Afyonkarahisar da hava kirliliğinin giderek iyileģtiği görülmektedir. Ancak Hava Kalitesi Değerlendirme ve Yönetimi Yönetmeliğinde DeğiĢiklik Yapılmasına Dair Yönetmeliğe göre PM10 değerlerinin özellikle kıģ sezonunda yüksek seyrettiği ve 2013 yılı hava kalitesinde hedeflenen kısa vadeli sınır değerlere bakıldığında, 2013 yılı için konulan hedef değerin üzerinde olduğu görülmektedir. Genel olarak PM10 değerlerinin iyileģtirilmesi ve bu iyileģmenin sürdürülebilir olması gerekmektedir Kütahya Çevre Sorunları ve Öncelikleri Envanteri değerlendirme raporunda hava kirliliğinin birinci öncelikli sorun olduğu 22 il içerisinde Kütahya da bulunmaktadır. Kütahya ilinde hava kirliliğine neden olan kaynaklar önem derecelerine göre evsel ısınma, sanayi ve trafik Ģeklinde ortaya çıkmıģtır. Hava kalitesine etki eden faktörler ise önem sıralarına göre topoğrafik ve meteorolojik gibi tabii faktörler ile kullanılan yakıtların kalitesi, bu yakıtların bilinçsiz kullanımı ve kazanların tekniğine uygun yakılmaması gibi faktörlerdir. Kütahya ilinde özellikle kıģ aylarında gözle görülür hava kirliliği mevcuttur. Bunun sebebi, Kütahya ilinin arazi yapısı ve topoğrafik durumundan kaynaklanmaktadır. Kütahya Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü nün hazırlamıģ olduğu hava kirliliği raporunda dağ veya tepelerle çevrilmiģ vadiler, çanak Ģeklindeki yayla ve ovalar, doğal hava akımlarının az olduğu yerlerdir açıklaması yapılarak Ģehrin doğal konumundan kaynaklı hava kirliliği vurgulanmıģtır (Kütahya Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü, Hava Kirliliği Raporu). Raporda Kütahya da özellikle kıģın rüzgarların ters yönde estiği, Ģehrin yerleģtiği ve dağlar arasında kalan vadi yüzünden gece soğuyan havanın yamaçlardan tabana doğru hareket ettiği ve sıcak havayı yukarı doğru ittiği açıklanmıģtır. Bu olayın gece boyunca soğuk hava tabakasının kalınlığının artmasına, Ģehrin üzerini kaplamasına neden olduğu ve ertesi gün yavaģ yavaģ ısınarak kaybolduğu belirtilmiģtir. Özellikle kıģ aylarında bu kirli ve sisli görünümündeki tabaka çıplak gözle rahatlıkla görülebilmektedir. Bununla birlikte Kütahya da sanayi kolları ağırlıklı olarak toprağa ve madene dayalıdır. Partikül Madde toz, kül ve uçucu maddelerden oluģur ve sanayi tesisleri, termik santraller, ikincil kimyasal reaksiyonlar ve doğal sebepler ile meydana gelmektedir. Kütahya da bulunan TKĠ ye bağlı SLĠ ve GLĠ de üretilen tüvenan kömürlerin büyük bir kısmı EÜAġ Termik Santrallerine verilmektedir ( Bu iģletmelerin bacalarında filtreleme sistemi olmasına rağmen çevreye saldıkları partikül madde ve kükürt dioksit yüksek seviyelerdedir. Bu iģletmelerden çıkan partikül madde ve kükürt dioksitler, evsel ısınmadan kaynaklanan kirleticilerle birleģtiğinde özellikle kıģ aylarında havadaki kirlilik gözle görülebilir seviyede olmaktadır yılına kadar Kütahya nın dört farklı noktasında hava kirliliği ölçümleri yapılmıģtır yılından sonra ise Kütahya Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü nün karģısında bulunan tam otomatik ölçüm istasyonu ile ölçümler yapılmıģ ve değerlendirilmiģtir. Bu istasyonda SO 2 ve PM10 ölçümleri yapılmakta ve ölçüm sonuçları valilik binası önünde bulunan bilboardda verilmektedir (Kütahya Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü, 2010). Grafik 7.2 de yer alan son üç yıla ait hava kalitesi ölçüm sonuçları karģılaģtırıldığında yıllar itibarıyla hava kalitesinin giderek iyileģtiği görülmektedir. Bununla birlikte son üç yıla ait bu ölçüm sonuçlarına göre Tablo 7.10 daki KVS değeri ve ilk uyarı eģiğinin aģılmadığı görülmektedir. Ancak 5 Mayıs 2009 tarihli ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanan Hava Kalitesi Değerlendirme ve Yönetimi Yönetmeliği nde DeğiĢiklik Yapılmasına Dair TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 7: ÇEVRE Sayfa 337 / 409

339 Yönetmeliğe göre 2013 yılı hedeflenen sınır değerlere bakıldığında PM10 değerlerinin iyileģtirilmesi ve bu iyileģmenin sürdürülebilir olması gerekmektedir Kütahya KıĢ Sezonu (SO2) Kütahya Yıllık (SO2) Kütahya KıĢ Sezonu (PM10) Kütahya Yıllık (PM10) SO Yılı KVS Değeri PM Yılı KVS Değeri SO Yılı KVS Değeri PM Yılı KVS Değeri Grafik 7.2: Kütahya İli Son 3 Yıla Ait Hava Kalitesi Grafiği Kaynak: TÜĠK, Hava Kalitesi Ġstatistikleri, 2010 Kütahya da baskın hava kirletici olarak PM10 ön plana çıkmaktadır. Kütahya da hava kirliğinin giderilmesinde karģılaģılan baģlıca sorunlar; personel yetersizliği, yeterli denetim yapılamaması, ateģçilerin eğitimsiz olması, toplumda bilinç oluģturulmaması, kurumsal ve yasal yetersizliklerdir. Bu sorunları bertaraf etmek için, kaliteli yakıt kullanımı, kömür gibi fosil yakıtların yerine doğal gaz kullanımının arttırılması (Kütahya da 2005 yılı ortasından beri doğal gaz kullanılmaktadır), bacalara filtre takılması, motorlu taģıtlarda egzoz gazı ölçümlerinin tam yapılması, sanayi kuruluģlarının emisyon izni almaları, sanayi kuruluģlarının yerleģim alanlarından uzaklaģtırılması, Bölge de yaģayanların bilgilendirilmesi ve bilinçlendirilmesi, yeģil alanların korunması, binalarda ısı yalıtımının yapılması gibi çeģitli önlemler alınabilir Manisa Çevre ve Orman Bakanlığı nın yıllarını içeren Çevre Sorunları ve Öncelikleri Envanteri değerlendirme raporunda Manisa ili için hava kirliliği çevre sorunlarında ikinci öncelikli sorun olarak ortaya çıkmıģtır. Manisa da da Kütahya da olduğu gibi meteorolojik ve topoğrafik yapının neden olduğu ve özellikle kıģ sezonunda kirli hava tabakası oluģtuğu görülmüģtür. 180 günlük kıģ sezonunda (1 Ekim ve 31 Mart) ortalama sıcaklığın 9,20 derece olduğu, rüzgar hızının ise 1 m/sn nin altında kaldığı tespit edilmiģtir. Kentin hemen güneyinde oldukça dik yükselen Spil Dağı ısınarak kent üzerinde sıcak bir hava tabakası oluģturmakta, baca ve egzozlardan çıkan gazlar bu sıcak tabakayı aģamadığı için kent üzerinde asılı kalarak inversiyon tabakası oluģturmaktadır. Manisa ilinde hava emisyonu çalıģmalarında kullanılan Hava Kalitesi Ġzleme Ġstasyonu 2005 yılı Eylül ayından beri faaliyet göstermektedir. Ġstasyon uluslararası kabul edilmiģ referans ve eģdeğer metotlara uygun olarak çalıģan SO 2 ölçüm cihazı ve PM10 ölçüm cihazları ile tam otomatik olarak 24 saat boyunca kesintisiz ölçüm yapmaktadır. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 7: ÇEVRE Sayfa 338 / 409

340 Manisa da hava kirliliği, doğal gazın 2006 yılı sonlarına doğru kullanıma baģlanması ve 2007 de bu kullanımın artmasıyla beraber önemli ölçüde azaltılmıģtır. Grafik 7.3 te görüleceği üzere Manisa ilinde hava kalitesi son 3 yılda büyük oranda iyileģmiģtir. Genel olarak Manisa ilinde Hava Kalitesi Değerlendirme ve Yönetimi Yönetmeliğinde DeğiĢiklik Yapılmasına Dair Yönetmeliğe göre 2013 yılı hedeflenen sınır değerlere 2009 yılı itibarı ile ulaģıldığı görülmektedir. Hava kalitesinin ulaģtığı bu seviyenin korunarak daha da iyileģtirilmesi, sürdürülebilir bir yaģam alanı ve sağlıklı ortam oluģturulması ve bununla birlikte AB hava kirliliği kriterlerine uyumun sağlanması açısından büyük öneme sahiptir Manisa KıĢ Sezonu (SO2) Manisa Yıllık (SO2) Manisa KıĢ Sezonu (PM10) Manisa Yıllık (PM10) SO Yılı KVS Değeri PM Yılı KVS Değeri SO Yılı KVS Değeri PM Yılı KVS Değeri Grafik 7.3: Manisa İli Son 3 Yıla Ait Hava Kalitesi Grafiği Kaynak: Manisa Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü Manisa da hava kirliliğine neden olan kaynaklar önem sıralarına göre evsel ısınma, sanayi ve trafik olarak belirtilmiģtir. Hava kirliliğine etki eden faktörler olarak sırasıyla; tabii faktörlerden meteorolojik ve topografik sıralanmıģ ve suni faktörler olarak kullanılan yakıtların kalitesi, plansız kentleģme, trafik, bilinçsiz ve yanlıģ yakma teknikleri, sanayide çevreye uyum göstermeyen teknolojilerin kullanımı ön plana çıkmıģtır. Manisa da hava kirliliğin giderilmesinde karģılaģılan güçlükler önem sırasına göre toplumsal bilinç eksikliği, kurumsal ve yasal eksiklikler, personel yetersizliği ve buna bağlı olarak yeterli denetim yapılamaması, kazanları yakan ateģçilerin eğitimsiz olması sayılabilir [ÇEDGM, Türkiye Çevre Sorunları ve Öncelikleri Envanteri Değerlendirme Raporu ( ), 2010 yayın: 9] Manisa da hava kirliliğinin giderilmesi için öncelikle kaliteli yakıt kullanımının sağlanması, bacalara filtre takılması zorunluluğu getirilmesi, toplumu bilgilendirme ve bilinçlendirme çalıģmaları yapma, motorlu taģıtların egzoz emisyonlarının sıkı kontrolünün yapılması, standartlara uygun kaliteli yakma sistemleri seçimi, sanayi kuruluģlarının sürekli ve düzenli kontrol edilmesi, sanayi tesislerinin yerleģim alanları dıģına taģınması, binalarda ısı yalıtımı sağlanması, sanayi kuruluģlarının emisyon izni almaları gibi önlemlerin alınması sıralanabilir. Ayrıca doğal gaz kullanımının yaygınlaģtırılması, kazan yakan ateģçilerin eğitimlerinin kontrol altına alınarak bu iģlemin titizlikle yapılmasının sağlanması, yeģil alanların artırılması alınabilecek önlemler olarak sıralanabilir. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 7: ÇEVRE Sayfa 339 / 409

341 Uşak Çevre Sorunları ve Öncelikleri Envanteri değerlendirme raporunda UĢak ili için de hava kirliliği çevre sorunlarında ikinci öncelikli sorun olarak ortaya çıkmıģtır. Kuzey Ege Kalkınma Ajansı tarafından Bölge Planı hazırlık çalıģmaları kapsamında 29 Temmuz 2010 tarihinde UĢak ta yapılan Çevre ve Orman ÇalıĢtayı nda hava kirliliği 3. önemli çevre sorunu olarak ortaya çıkmıģtır. Yapılan değerlendirmeler sonucunda hava kalitesinin gittikçe iyileģtiği sonucuna varılmıģtır. En önemli hava kirliliği nedeni olarak özellikle kıģ aylarında meydana gelen inversiyon gösterilmiģtir (Kuzey Ege Kalkınma Ajansı, UĢak Çevre ve Orman ÇalıĢtayı, ). UĢak ilinde hava kirliliğine neden olan kaynaklar önem sırasına göre sanayi, evsel ısınma ve trafik olarak sıralanmaktadır. UĢak ta hava kalitesine etki eden tabii faktörler olarak sadece meteorolojik faktörler gösterilmiģ, suni fakörler ise sanayi kuruluģlarının yanlıģ yer seçimi, sanayide çevreye uyum göstermeyen teknoloji kullanımı, yakıtların bilinçsiz kullanımı ve yakılan kazanların tekniğine uygun yakılmaması, ısınmada ve sanayide kullanılan yakıtların kalitesi, plansız kentleģme, nüfus artıģı, trafik yoğunluğu ve ormanların tahribi Ģeklinde sıralanmıģtır. TR33 Bölgesi ndeki diğer illerde olduğu gibi, UĢak ta da özellikle kıģ aylarında evsel ısınma amaçlı kullanılan kömürlerden kaynaklanan hava kirliliği (SO 2 ve PM10) göze çarpmaktadır. Genel olarak UĢak ilinde, Hava Kalitesi Değerlendirme ve Yönetimi Yönetmeliğinde DeğiĢiklik Yapılmasına Dair Yönetmeliğe göre 2013 yılı hedeflenen kısa vadeli sınır (KVS) değerlere 2009 yılı itibarı ile ulaģıldığı görülmektedir. UĢak, TR33 Bölgesi illeri ile karģılaģtırıldığında hava kalitesi en fazla iyileģtirilmiģ il olarak göze çarpmaktadır. Hava kalitesinin getirildiği bu seviyenin korunarak daha da iyileģtirilmesi, sürdürülebilir bir yaģama alanı ve sağlıklı ortam oluģturulması, bununla birlikte AB hava kirliliği kriterlerine uyum gösterilmesi büyük önem arz etmektedir. TÜĠK hava kalitesi verilerine göre, son 3 yıla ait hava kalitesi grafiği Grafik 7.4 te verilmiģtir UĢak KıĢ Sezonu (SO2) UĢak Yıllık (SO2) UĢak KıĢ Sezonu (PM10) UĢak Yıllık (PM10) SO Yılı KVS Değeri PM Yılı KVS Değeri SO Yılı KVS Değeri PM Yılı KVS Değeri Grafik 7.4: Uşak İli Son 3 Yıla Ait Hava Kalitesi Grafiği Kaynak: TÜĠK TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 7: ÇEVRE Sayfa 340 / 409

342 UĢak ta hava kirliliğinin giderilmesinde karģılaģılan güçlükler önem sırasına göre personel yetersizliği, buna bağlı olarak yeterli denetim yapılamaması ve kazanları yakan ateģçilerin eğitimsiz olması, ölçüm aleti yetersizliği, mali imkansızlıklar, iyi kalite yakıt temininde yaģanan zorluklar ve toplumdsal bilinç eksikliği sayılabilir. UĢak ta hava kirliliğinin giderilmesi için yapılması gerekenler arasında öncelikle kaliteli yakıt kullanımının yaygınlaģtırılması, standartlara uygun kaliteli yakıt seçimi, sanayi kuruluģlarının emisyon izni almaları, yeģil alanların artırılması, motorlu taģıtların egzoz emisyonlarının sıkı kontrolünün yapılması, sanayi kuruluģlarının sürekli ve düzenli kontrol edilmesi, toplumun bilgilendirilmesi ve bilinçlendirilmesi, bacalara filtre takılması zorunluluğu getirilmesi, sanayi tesislerinin yerleģim alanları dıģına taģınması, binalarda ısı yalıtımı sağlanması sıralanabilir. Ayrıca doğal gaz kullanımının yaygınlaģtırılması, kazan yakan ateģçilerin eğitimlerinin kontrol altına alınarak titizlikle yapılmasının sağlanması alınabilecek diğer önlemler olarak sıralanabilir. Hava kirliliği sorunu TR33 Bölgesi ndeki illerden Afyonkarahisar, Manisa ve UĢak illerinde 2. derece öneme sahip çevre sorunu iken Kütahya ilinde 1. derece öneme sahip çevre sorunudur. TR33 Bölgesi için baskın kirletici olarak PM10 öne çıkmaktadır. Özellikle kıģ aylarında ısınmadan kaynaklı hava kirlenmesi yaģanmakta ve kıģ sezonunda hedef sınır değerlerin aģıldığı görülmektedir. Bu nedenle TR33 Bölgesi ndeki illerin Merkez ve Merkez ilçeleri I. Grup Kirli Ġller grubunda yer almaktadır. ÇOB Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü nün dönemi kıģ sezonu öncesi yayımladığı 30 Temmuz 2009 tarihli Hava Kirliliğinin Kontrolü ve Önlenmesi Genelge sine (Genelge 2009/15) göre TR33 Bölgesi ndeki illerin kirlilik dereceleri Tablo 7.11 de verilmiģtir. Tablo 7.11: TR33 Bölgesi İllerinin Kirlilik Derecelendirmesi Merkez ve Merkez İl Adı I. Grup Kirli İlçeler II. Grup İlçeler İlçeler Kirlilik Grubu Afyonkarahisar I - Tüm Ġlçeler Kütahya I Emet, Gediz, TavĢanlı Diğer Ġlçeler Manisa I Ahmetli, Akhisar, Gölmarmara, Kırkağaç, Salihli, Saruhanlı, Soma, Turgutlu Diğer Ġlçeler UĢak I - Tüm Ġlçeler Kaynak: ÇOB, Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü, Hava Kirliliğinin Kontrolü ve Önlenmesi Genelgesi (Genelge 2009/15) Su ve Su Kirliliği Su Yönetimi Türkiye de yıllık ortalama yağıģ yaklaģık 643 mm olup yılda ortalama yaklaģık 500 milyar m 3 suya tekabül etmektedir. Ancak Türkiye de tüketilebilir yerüstü ve yer altı su potansiyeli yılda ortalama 112 milyar m 3 tür (DSĠ). Yaygın olarak bilinenin aksine, Türkiye su zengini bir ülke değildir ve gerekli önlemler alınmaz ise gelecekte su sıkıntısı çeken bir ülke olacaktır. Türkiye de kiģi baģına düģen yıllık kullanılabilir su miktarı m 3 t ür. Diğer ülkeler ve dünya ortalamasıyla kıyaslarsak, Türkiye kiģi baģına kullanılabilir su miktarı bakımından su azlığı çeken ülkeler arasında görülebilir. KiĢi baģına m³ ve fazla su potansiyeli olan bir ülke su zengini olarak kabul edilir yılı için Türkiye nüfusunun 100 milyon olacağı öngörülmüģtür. Bu durumda 2023 yılı için kiģi baģına düģen kullanılabilir su miktarının m 3 /yıl civarında olacağı tahmin edilmektedir (DSĠ). TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 7: ÇEVRE Sayfa 341 / 409

343 Afyonkarahisar Kütahya Manisa Uşak TR33 Bölgesi Ege Bölgesi Türkiye TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU TR33 Bölgesi nde yıllık ortalama yağıģ miktarı yaklaģık 568 mm olup yılda ortalama 25,2 milyar m 3 suya tekabül eder. Bu miktar, Türkiye yıllık su miktarının %5 ine karģılık gelmektedir. TR33 Bölgesi nde yıllık tüketilebilir yerüstü ve yer altı su potansiyeli Türkiye potansiyelinin %5 i olup yaklaģık 5,18 milyar m 3 tür (Dört ilin toplamı ile elde edilmiģ değerdir. Veriler illerin bağlı olduğu DSĠ bölge müdürlüklerinden temin edilmiģtir). Bölge de belediyeler tarafından temin edilen içme ve kullanma suyu miktarı yılda yaklaģık 187 milyon m 3 olup içme ve kullanma suyu Ģebekesi ile dağıtılan su miktarı ise yılda 85 milyon m 3 tür. TÜĠK ten alınan bilgilere göre, bu çalıģmayla ilgili olarak TR33 Bölgesi nde 285 belediyeden cevap alınmıģ olup bu belediyelerdeki abone sayısı tır. TR33 Bölgesi ndeki belediyelerde 228 litre olan kiģi baģı günlük su miktarı, 215 litre olan Türkiye ve 216 litre olan Ege Bölgesi ortalamalarının üzerindedir. TR33 Bölgesi nde belediyeler tarafından temin edilen içme ve kullanma suyu en fazla olan il Manisa olmasına rağmen, kiģi baģı temin edilen günlük su miktarı en düģük il olarak göze çarpmaktadır. Bunun sebebi Manisa da 84 belediye nüfusunun diğer illerin belediye nüfuslarından çok daha fazla olmasıdır. Bu çalıģmada baz alınan belediye sayıları ve belediyelerin nüfusları ise Afyonkarahisar da 107 belediye, toplam nüfusu ; Manisa da 84 belediye, toplam nüfusu ; Kütahya da 72 belediye, toplam nüfusu ve UĢak ta 24 belediye, toplam nüfusu dır ( Tablo 7.12: 2008 Yılı İtibarıyla Türkiye, Ege ve TR33 Bölgesi İçme ve Kullanma Suyu Şebekesi ile Arıtma Tesislerine Ait Veriler Ġçme ve Kullanma Suyu ġebekesi ile Hizmet Verilen Belediye Nüfusunun Toplam Belediye Nüfusuna Oranı (%) Belediyelerde KiĢi BaĢı Temin edilen Günlük Su Miktarı (litre/kiģigün) Belediyeler Tarafından Temin Edilen Ġçme ve Kullanma Suyu Miktarı (1.000 m 3 /yıl) Ġçme ve Kullanma Suyu Arıtma Tesisi ile Hizmet Verilen Belediye Nüfusunun Toplam Belediye Nüfusuna Oranı (%) Belediyelerde Ġçme ve Kullanma Suyu ġebekesi Ġçin Çekilen Yüzey Suyu Miktarı (1.000 m 3 /yıl) Belediyelerde Ġçme ve Kullanma Suyu ġebekesi Ġçin Çekilen Yer Altı Suyu Miktarı (1.000 m 3 /yıl) Su Temini Ġçin Belediyelerin Toplam Yatırım Harcamaları (TL) Kaynak: TUĠK, TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 7: ÇEVRE Sayfa 342 / 409

344 TRB2 TRA1 TR61 TR32 TR42 TRC1 TR83 TR90 TR72 TR62 TR82 TR71 TRC2 TRB1 TR33 TR52 TR22 TRA2 TR81 TR63 TR51 TR21 TR31 TR41 TRC3 TR10 TR TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU TR33 Bölgesi ndeki illerin 2008 yılı TÜĠK verilerine göre, belediyelerde kiģi baģı günlük su temini sıralaması yüksekten düģüğe doğru sırasıyla UĢak, Afyonkarahisar, Kütahya ve Manisa Ģeklindedir ve 2006 yılları TÜĠK verileri ile karģılaģtırıldığında, TR33 Bölgesi nde UĢak ilindeki belediyelerde kiģi baģı temin edilen su miktarının belirgin bir Ģekilde arttığı, buna karģın Kütahya için azalma olduğu görülmektedir. 2004, 2006 ve 2008 yılları TÜĠK verilerine göre, TR33 Bölgesi ndeki belediyelerde kiģi baģına günlük su temini genel olarak Türkiye ortalamasının üzerindedir. Grafik 7.5 te görüleceği üzere TR33 Bölgesi, belediyelerde kiģi baģı temin edilen günlük su miktarı (litre/kiģi-gün) bakımından Düzey 2 bölgeleri ile karģılaģtırıldığında 15. sırada yer almaktadır. Belediyelerde Kişi Başı Temin Edilen Su Miktarı (litre/kişi-gün) Grafik 7.5: 2008 Yılı Türkiye ve Düzey 2 Bölgelerindeki Belediyelerde Kişi Başı Temin Edilen Günlük Su Miktarı Afyonkarahisar Kaynak: TÜĠK Afyonkarahisar ili Akarçay, Büyük Menderes, Sakarya ve Burdur Gölleri havzalarında kalmaktadır. Yıllık ortalama yağıģ miktarı 427 mm, toplam su potansiyeli 1,150 km 3 olup bunun 0,869 km 3 ü yerüstü sularından, 0,281 km 3 ü ise yer altı sularından oluģmaktadır. Belediyeler tarafından temin edilen içme ve kullanma suyu miktarı toplamı yaklaģık olarak 50 milyon m 3 tür. Ġlin temin edilen içme suyu toplamı 15,50 milyon m 3 tür (DSĠ 183. ġb. Müdürlüğü, Afyonkarahisar). Ġlin içme kullanma su ihtiyacı, Küçük Çobanlı mevkii ile Kalegörünmez mevkiinde açılan 25 adet sondaj kuyusu ile Kadınana memba suyundan sağlanmaktadır Kütahya Kütahya ili Susurluk, Sakarya ve Gediz Havzalarında kalmaktadır. Ortalama yıllık yağıģ miktarı 570 mm olan Kütahya da 1,342 km 3 toplam su kaynağı potansiyeli mevcuttur. Bu potansiyelin 1,152 km 3 ünü yerüstü, 0,190 km 3 lük kısmını da yer altı suları oluģturmaktadır. Belediyeler tarafından temin edilen içme ve kullanma suyu miktarı toplamı yaklaģık 39 milyon m 3 tür. Kütahya da genel olarak içme ve kullanma suyu kaynakları, kaynak suları ve kuyu sularıdır. Barajlardan içme ve kullanma suyu temini sadece TavĢanlı ilçesinde Kayaboğazı Barajı ndan yapılmaktadır. Kütahya il merkezi içme suyu depoları TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 7: ÇEVRE Sayfa 343 / 409

345 Ģunlardır: Porsuk Terfi Merkezi Toplama Deposu (1.000 m 3 ), Hacı Azizler Ara Deposu (1.000 m 3 ), Özbek Deposu, Hisar Su Deposu, Aydınlık Evler Su Deposu (200 m 3 ), Okmeydanı Su Deposu (200 m 3 ). TavĢanlı ilçesinin içme suyu Kayaboğazı Barajı nın üstünde kurulu arıtma tesislerinden elde edilmektedir. DSĠ tarafından nüfus projeksiyonuna göre, 2020 yılına kadar TavĢanlı için tahsis edilen su miktarı yıllık yaklaģık 11 milyon m 3 olup bu miktarın yaklaģık 7 milyon m 3 ü içme ve kullanma suyu olarak kullanılmaktadır (DSĠ, III. Bölge Müdürlüğü, EskiĢehir) Manisa Manisa ili sınırları içerisinde Bakırçay Nehri ve Gediz Nehri havzaları yer almaktadır. Manisa ilinde yıllık ortalama yağıģ miktarı 733 mm olup toplam su kaynağı potansiyeli 1,673 km 3 tür. Bu potansiyelin 1,320 km 3 ünü yerüstü, 0,433 km 3 lük kısmını yer altı suları oluģturmaktadır. Belediyeler tarafından temin edilen içme ve kullanma suyu toplamı yıllık yaklaģık olarak 75 milyon m 3 tür. Manisa da içme ve kullanma suları büyük ölçüde yer altı kuyu ve kaynak sularından temin edilmektedir Uşak UĢak ili Gediz ve Büyük Menderes Havzaları olmak üzere iki havza içerisinde yer almaktadır. Yıllık ortalama yağıģın 542 mm olduğu UĢak ta toplam su kaynağı potansiyeli 1,027 km 3 olup bu potansiyelin 0,930 km 3 ünü yerüstü suları, 0,097 km 3 lük kısmını yer altı suları oluģturmaktadır. Belediyeler tarafından temin edilen içme kullanma suyu potansiyeli TÜĠK verilerine göre 23,5 milyon m 3 olmasına rağmen, bu rakam DSĠ verilerine göre yaklaģık 37 milyon m 3 tür (DSĠ, II. Bölge Müdürlüğü, Ġzmir). Ġçme ve kullanma suyu genel olarak kuyulardan ve kaynaklardan temin edilmekte olup bu kuyu ve kaynaklardan yaklaģık 10 milyon m 3 su pompalanarak toplama depolarına gönderilmektedir. Depolarda toplanan bu sular ise tüm Ģehre dağıtılmaktadır. UĢak ilinde yüzeysel içme ve kullanma suyu miktarı yaklaģık olarak 524 bin m 3 tür. UĢak ta yer altı suyu kaynağı olarak yılları arasında 183 adet sondaj kuyusu açılmıģtır ( 2008) Atık Yönetimi Atıksu Yönetimi Evsel, endüstriyel, tarımsal ve diğer kullanımlar sonucu kirlenmiģ veya özellikleri kısmen ya da tamamen değiģmiģ sular, maden ocakları ve cevher hazırlama tesislerinde oluģan sular ve Ģehirlerde cadde, otopark ve benzeri alanlarda yağıģların yüzey veya yüzey altı akıģa dönüģmesi sonucunda gelen sular atıksudur. Bu suların yitirdiği fiziksel, kimyasal ve bakteriyolojik özelliklerinin bir kısmını veya tamamını tekrar kazandırabilmek ve/veya boģaldıkları alıcı ortamın doğal fiziksel, kimyasal, bakteriyolojik ve ekolojik özelliklerini değiģtirmeyecek hale getirebilmek için uygulanan fiziksel, kimyasal ve biyolojik arıtma iģlemlerinin birine veya birkaçına atıksu arıtma denmektedir. (Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği, Tanımlar; Madde 3., Resmi Gazete Tarihi: Resmi Gazete Sayısı: 25687) TR33 Bölgesi nde belediyelerde kiģi baģı günlük atıksu miktarı yaklaģık 141 litre olup bu değer Türkiye ve Ege Bölgesi ortalamasının altındadır. Bölge illeri içerisinde kiģi baģına düģen günlük atıksu miktarının en yüksek olduğu il Kütahya olup kiģi baģına düģen günlük atıksu miktarı 170 litredir. Afyonkarahisar ilinde kiģi baģına düģen günlük atıksu miktarı 137 litre, Manisa ilinde 131 litre ve UĢak ilinde ise 141 litredir. Bu miktarlar Türkiye de 173 litre ve Ege Bölgesi nde 189 litredir. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 7: ÇEVRE Sayfa 344 / 409

346 Afyonkarahisar Kütahya Manisa Uşak TR33 Bölgesi Ege Bölgesi Türkiye TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Tablo 7.13: TR33 Bölgesi ndeki Belediyelerde 2008 Yılına Ait Atıksu İstatistikleri Kanalizasyon ġebekesi ile Hizmet Verilen Belediye Nüfusunun Toplam Belediye Nüfusuna Oranı (%) Belediyelerde KiĢi BaĢı Günlük Atıksu Miktarı (litre/kiģigün) Belediyelerde Kanalizasyon ġebekesinden DeĢarj Edilen Atıksu Miktarı (1.000 m 3 /yıl) Belediyeler Tarafından Arıtılan Atıksu Miktarı (1.000 m 3 /yıl) Atıksu Arıtma Tesisi ile Hizmet Verilen Belediye Nüfusunun Belediye Nüfusu Ġçindeki Payı (%) Belediyelerdeki Toplam Atıksu Arıtma Tesisi Sayısı Belediyelerdeki Fiziksel Atıksu Arıtma Tesisi Sayısı Belediyelerdeki Biyolojik Atıksu Arıtma Tesisi Sayısı Belediyelerdeki GeliĢmiĢ Atıksu Arıtma Tesisi Sayısı Atıksuların Toplanması ve Arıtımı Ġçin Belediyelerin Toplam Yatırım Harcamaları (TL) Kaynak: TÜĠK TR33 Bölgesi nde yer alan belediyelerde fiziksel, biyolojik ve geliģmiģ arıtma tesislerinden oluģan toplam 10 tane atıksu arıtma tesisi bulunmaktadır yılı TÜĠK verilerine göre, TR33 Bölgesi ndeki atıksu arıtma tesislerinin kapasiteleri 96 milyon m 3 olup toplam arıtılan su miktarı 51 milyon m 3 tür. TR33 Bölgesi atıksu arıtma tesisleri kapasite kullanım oranı %53 olup bu oran %54 olan Türkiye ortalamasına yakındır. Ancak Türkiye genelinde kanalizasyon Ģebekesinden deģarj edilen suyun %69 u, Ege Bölgesi nde %79 u arıtılırken, bu oran TR33 Bölgesi nde %46 dır. TR33 Bölgesi nde deģarj edilen atıksu miktarı 110 milyon m 3 tür. Bu durum, TR33 Bölgesi nde bulunan atıksu arıtma tesislerinin kapasitelerinin yetersiz olduğunu ve/veya fazla kısmın alıcı ortamlara verildiğini ortaya koymaktadır. TR33 Bölgesi nde kanalizasyon Ģebekesinden deģarj edilen atıksuyun alıcı ortamları ġekil 7.7 de verilmektedir. Buna göre, TR33 Bölgesi nde kanalizasyon Ģebekesi ile hizmet veren belediyelerde kanalizasyondan deģarj edilen atıksu en fazla akarsulara verilmiģtir. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 7: ÇEVRE Sayfa 345 / 409

347 1.000 m3/yıl TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Toplam Kapasite Toplam Arıtılan Miktar DeĢarj Edilen Toplam Atıksı Miktarı Grafik 7.6: 2008 Yılı TR33 Bölgesi Atıksu Arıtma Tesisleri Kapasite Kullanımı Kaynak: TÜĠK 0,19% 5,45% 8,64% 0,50% 85,22% Göle - Gölete Akarsuya Araziye Baraja Diğer Ortamlara Grafik 7.7: TR33 Bölgesi nde Atıksuların Verildiği Alıcı Ortamların Dağılımı (%) Afyonkarahisar Kaynak: TÜĠK TR33 Bölgesi illerinden Afyonkarahisar da yeterli atıksu arıtma tesisi bulunmamaktadır. Son yıllarda atıksu arıtma tesislerinin sayısının arttırılması çalıģmalarına baģlanmıģtır. Fakat Ģu an tesisler iģletmeye açılmadığı için atıksular alıcı ortamlara arıtılmadan deģarj edilmektedir. Bununla birlikte termal su bakımından önemli bir merkez olan ilde termal su kirliliği görülmektedir. Kullanılan termal suların re-enjeksiyonu önemli bir sorun teģkil etmektedir (Kuzey Ege Kalkınma Ajansı, Afyonkarahisar Çevre ve Orman ÇalıĢtayı, ). Afyonkarahisar Belediyesi, kanalizasyon (evsel atıksuları) ve yağmursuyu hatlarını ayrı Ģebekeler halinde projelendirmek suretiyle inģa etmiģtir. Kanalizasyon Ģebeke hatlarına bağlı olan parsel atıksuları muhtelif bölgelerdeki toplayıcı hatlar sayesinde Akarçay ın iki TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 7: ÇEVRE Sayfa 346 / 409

348 tarafında bulunan kollektör hatlar vasıtasıyla belediyeye ait atıksu arıtma tesisine deģarj olmaktadır. Yağmursuyu Ģebekesi mevcut olan bölgelerin yağmur atıksuları ise yağmur suyu kollektör hatları vasıtasıyla Akarçay ve ona bağlı çaylara deģarj olmaktadır yılı sonu itibarıyla belediyeye ait toplam metre kanalizasyon kollektör, toplayıcı ve Ģebeke hattı; metre de yağmursuyu kollektör, toplayıcı ve Ģebeke hattı bulunmaktadır. Afyonkarahisar genelinde 58 adet iģletmede arıtma tesisi bulunmakta olup bunlardan 38 adedine deģarj izni verilmiģtir. Halen 20 iģletmenin deģarj izni çalıģmaları devam etmektedir (Afyonkarahisar Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü) Kütahya 2008 yılı TÜĠK verilerine göre, TR33 Bölgesi nde 170 litre ile en yüksek kiģi baģı günlük atıksu miktarına sahip olan Kütahya ilinde en önemli sorunlardan bir tanesi Porsuk Baraj Gölü nün 1990 lı yıllarda Bakanlar Kurulu tarafından EskiĢehir in içme ve kullanma suyunu temin etmek üzere içme ve kullanma suyu rezervuarı olarak ilan edilmiģ olmasıdır. Kütahya ilinin neredeyse tamamı Porsuk Baraj Gölü nün su toplama havzası içinde ve bu havzanın uzun mesafeli koruma alanı içinde kalmaktadır. Ancak Porsuk Baraj Gölü nün içme ve kullanma suyu rezervuarı olarak ilan edilmesinden dolayı Kütahya daki bütün sanayi tesislerinin, belediyelerin, iģletmelerin arıttıkları atıksular için deģarj izni alamamalarına neden olmaktadır ( Kütahya Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü, 2010). Ġlde belediyeye ait ileri teknoloji atıksu arıtma tesisi bulunmaktadır. Ġl merkezinde iģletmelerde ön arıtmadan geçen atıksular ile evsel nitelikli atıksular kanalizasyon Ģebekeleri ile toplanarak Belediye Atıksu Arıtma Tesisine ulaģtırılır. Ġldeki ilçelerde faaliyette olan toplam 2 tane atıksu arıtma tesisi bulunmaktadır. Projesi onaylanmıģ ve ihale aģamasında olan 3 adet daha atıksu arıtma tesisinin çalıģmaları devam etmektedir. Ancak Kütahya da henüz deģarj izni olan tesis bulunmamaktadır. Kütahya da atıksu arıtma tesisi için Porsuk Çayı özel hüküm belirleme çalıģmaları nedeniyle deģarj izin belgesi verilememektedir. Kütahya ilinde atıksu arıtma tesisi olan belediyeler Tablo 7.14 te verilmiģtir. Tablo 7.14: Kütahya İli Belediye Atıksu Arıtma Tesisleri ile İlgili Veriler (AAT) Atıksu Arıtma Arıtma Kapasitesi Deşarj İzin Belgesi Durum Tesisi Türü Kütahya Belediyesi AAT Gediz Belediyesi AAT Hasanlar Belediyesi AAT Domaniç Belediyesi AAT Simav Belediyesi AAT Ġleri Biyolojik m 3 /saat 49 lt/saniye Tunçbilek Belediyesi AAT Kaynak: Kütahya Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü Porsuk Çayı Özel Hüküm Belirleme ÇalıĢması nın baģlatılması nedeniyle deģarj izin belgesi verilemiyor. Yok Ġzin alma aģamasında Faaliyette Faaliyette ĠnĢaatı bitti, devreye alındı. Projesi onaylandı. Projesi onaylandı. Zemin etüdü ve jeoteknik etüdü yapılmaktadır. Ġhale aģamasında Kütahya ili TavĢanlı Belediyesi atıksu arıtma tesisi projesi, ÇOB Katılım Öncesi Mali Yardım Aracı (IPA) Koordinasyon ve Uygulama Merkezi nin yürüttüğü Entegre Su Projelerinin Hazırlanması Ġçin Teknik Yardım Projesi kapsamına alınmıģ olup projenin baģlangıç tarihi Nisan 2010, bitiģ tarihi Ekim 2012 olarak belirlenmiģtir. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 7: ÇEVRE Sayfa 347 / 409

349 Kütahya ili belediye sınırları içinde yaklaģık 800 km uzunluğunda kanalizasyon Ģebeke sistemi mevcuttur. Yeni geliģme alanlarının da ihtiyaçları göz önüne alınarak her yıl ortalama km yeni kanalizasyon hattı ilave edilmektedir. ġehir kanalizasyon hatlarından toplanarak gelen atıksular belediyeye ait atıksu arıtma tesisinde arıtılmaktadır yılında belediye ekipleri ve müteahhit marifeti ile m kanalizasyon hattı döģenmiģtir. Ayrıca vidanjör ile 2007 yılı içerisinde adet adreste arıza değerlendirmesi yapılmıģtır. Kütahya Belediyesi Atıksu Arıtma Tesisi kapasitesi m 3 /saattir. Tesis teknik ekipman yetersizliğinden tam kapasitede çalıģtırılamamıģ ve 2002 yılında ileri arıtma projesi hazırlanarak 2004 yılında azot ve fosfor arıtımını da içeren kapasite iyileģtirmesi ile birlikte tesiste yatırıma baģlanmıģtır yılında m³/saat, 2005 yılında 2200 m³/saat, 2006 yılında da tam kapasite ile m³/saate ulaģılmıģtır. Tesise gelen pik debi halen m³/saattir. Tesiste 2007 yılında m³ atıksu arıtılmıģtır (ÇEDGM, 2008 Ġl Çevre Raporu) Manisa 2008 yılı TÜĠK verilerine göre, Manisa belediyelerde kiģi baģı 131 litre günlük atıksu miktarı ile TR33 Bölgesi ndeki en düģük kiģi baģı günlük atıksu miktarına sahip olan ildir. Manisa il merkezinde atıksu arıtma tesisleri bulunmakla birlikte ilçe ve beldelerde evsel nitelikli atıksular arıtılmadan alıcı ortamlara verilmektedir. Manisa ilinde su çalıģmaları Gediz Havzası Eylem Planı kapsamında gerçekleģtirilmiģtir. Gediz Havzası nda yaģanan çevre kirliliği problemine karģı çözüm önerileri getirmek ve etkin bir mücadele yürütmek üzere su kalitesinin iyileģtirilmesini hedefleyen Eylem Planı 2008 yılı Mayıs ayında yürürlüğe girmiģtir. Eylem Planı nda kısa vadede öncelikli olarak atıksu arıtma tesisinin yapılması ya da mevcut tesislerin revizyonu için Merkez Ġlçe, Turgutlu, Salihli, Demirci, Kula, Akhisar, AlaĢehir, Saruhanlı ve KöprübaĢı ilçeleri belirlenmiģtir. Manisa, Salihli, Akhisar, Kula, AlaĢehir ilçelerindeki projeler onaylanmıģ olup diğer ilçelerde atıksu arıtma tesisleri projelendirme aģamasındadır. Manisa Organize Sanayi Bölgesi (MOSB) de m 3 kapasiteli merkezi arıtma tesisi mevcuttur m 3 kapasiteli yeni bir arıtma tesisinin çalıģmaları devam etmekte olup bu tesis ile atıksu arıtma tesisi ihtiyacının karģılanacağı belirtilmektedir. Manisa ilinde 2009 yılı çevre çalıģmaları kapsamında 12 adet deģarj izni verilmiģ ve 6 adet atıksu arıtma tesisine onay verilmiģtir (Manisa Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü, 2010) yılında Manisa ili tüm ilçelerinde atıksu arıtma tesisi inģaatına/revizyonuna yönelik ihale iģlemleri ile inģaat çalıģmalarına baģlanması hedeflenmektedir. Atıksu çalıģmaları atıksu arıtma tesisi bulunan belediyeler ve sanayi bölgeleri Tablo 7.15 te verilmiģtir. 84 adet sanayi tesisine ait münferit atıksu arıtma tesisi bulunmaktadır. Atıksu arıtma tesisi olmayan iģletme sayısı 38 adettir. Tablo 7.15: Manisa İli Atıksu Arıtma Tesislerinin Durumu Atıksu Arıtma Tesisi Bulanan Belediyeler Atıksu Arıtma Tesisi Bulunan Sanayiler Manisa Akhisar AlaĢehir Ahmetli Gölmarmara Kaynak: Manisa Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü Manisa O.S.B. Manisa (Dericiler) Salihli (Dericiler) Kula (Dericiler) Demirci (Halıcılar) Ayrıca ÇOB, Manisa ilinde faaliyet gösteren yaklaģık 146 adet zeytinyağı fabrikasından kaynaklanan karasularının çevreye verdiği çevre kirliliğini önlemek amacıyla TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 7: ÇEVRE Sayfa 348 / 409

350 ilk etapta geçici olarak lagün sistemi yapmalarını uygun görmüģtür. Ancak bunun uzun vadede kesin çözüm olamayacağı, sorunun daha detaylı ve konuyla ilgili tüm kurumların ve üniversitelerin koordinasyon halinde çalıģmaları ile çözüme kavuģturulabileceği düģünülmektedir (Manisa Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü, 2010) Uşak UĢak ilindeki kiģi baģı günlük atıksu değeri TR33 Bölgesi nde Kütahya dan sonra en yüksek değerdir. Ġl merkezinde bulunan OSB lerde atıksu arıtma tesisleri mevcuttur. Ancak özellikle OSB lere taģınmamıģ sanayi tesislerinde atıksular arıtılmadan alıcı ortama verilmekte olup ilçe ve beldelerde de evsel nitelikli atıksular arıtılmadan alıcı ortamlara verilmektedir. UĢak ili içerisinde Gediz Nehri ne 2 belde ve 21 köyün evsel atıksuları deģarj edilmektedir. Yine UOSB nin atıksuları 2007 yılında iģletmeye açılan Merkezi Atıksu Arıtma Tesisi nde arıtılarak Gediz Nehri ne deģarj edilmektedir. Gediz Nehri ne evsel ve endüstriyel kaynaklı deģarjlar haricinde, tarımsal kaynaklı (gübre, pestisid, herbisit kullanımı) baskıda mevcuttur. Dokuzsele Deresi ne ağırlıklı olarak tekstil ve deri sanayinden oluģan endüstriyel atıksular deģarj edilmekte olup bunun haricinde Dokuzsele Deresi evsel ve tarımsal kaynaklı kirliliğe maruz kalmaktadır. Banaz Çayı ise ağırlıklı olarak yerleģimlerden kaynaklanan evsel ve tarımsal kaynaklı baskıya maruz kalmaktadır. Banaz Çayı na 1 adet mezbahane haricinde herhangi bir endüstriyel atıksu deģarjı bulunmamaktadır (ÇEDGM, UĢak Ġl Çevre Durum Raporu, 2008). Ġlde atıksu yönetiminde geliģmeler olmaktadır fakat kentin %10 luk kısmının atıksuları kot farkından dolayı arıtılamamaktadır. Kuzey Ege Kalkınma Ajansı tarafından Bölge Planı hazırlık çalıģmaları kapsamında 29 Temmuz 2010 tarihinde düzenlenen UĢak Çevre ve Orman ÇalıĢtayı nda OSB lerde yer alan iģletmelerin, enerji ve çalıģtırma maliyeti yüksek olan atıksu arıtma tesislerine ödedikleri payların çok fazla olması nedeniyle rekabet güçlerini kaybettikleri ve hatta birçok firmanın bu nedenle kapanma noktasına geldiği en önemli sorun olarak ortaya çıkmıģtır. UOSB de deģarj izni olan 1. Kademe ve 2. Kademe günlük arıtma kapasiteleri m 3 ve m 3 olan arıtma tesisi ile UĢak Karma OSB de 1., 2. ve 3. Kademe sırasıyla m 3, m 3 ve m 3 kapasiteli atıksu arıtma tesisi mevcuttur. Ancak arıtımdan sonra meydana gelen arıtım çamurlarının depolanması, bertaraf edilmesi sorunu yaģanmaktadır Katı Atık Yönetimi Türkiye de katı atıkların toplanması, taģınması ve geri kazanılması ile çevre ve insan sağlığına olumsuz etki yapmadan nihai bertarafına iliģkin yükümlülük, yetki ve sorumluluklar 5393 Sayılı Belediye Kanunu nun 14 ve 15 inci maddeleri ile belediyelere ve 5216 Sayılı BüyükĢehir Belediyesi Kanunu nun 7 inci maddesi ile büyükģehir belediyelerine verilmiģtir. Ayrıca 2872 sayılı Çevre Kanunu nun (DeğiĢik /Madde 8) 11. Maddesi gereğince, büyükģehir belediyeleri ve belediyeler, evsel katı atık bertaraf tesislerini kurmak, kurdurmak, iģletmek veya iģlettirmekle yükümlüdürler. TR33 Bölgesi nde Türkiye de olduğu gibi yaģanan katı atık sorununun çözümünde, çevrenin korunmasında ve evsel atıklardan kaynaklanan çevre kirliliğinin önlenmesinde, Bölge deki belediyeler birlik oluģturarak Katı Atık Bertaraf Tesisleri nin hayata geçirilmesi çalıģmalarını baģlatmıģlardır. Tesislerin kurulmasında karģılaģılan depolama alanı temini ve tesis kurma maliyetlerinin yüksek olması gibi yasal ve maddi sıkıntılar bu tür birliklerin oluģturulmasında ve tesislerin kurulmasında ciddi engel teģkil etmektedir. TR33 Bölgesi nde atıkların üretiminin ve zararlarının önlenmesi veya azaltılması ile atıkların geri kazanılması ve geri kazanılabilen atıkların kaynağında ayrı toplanması için yaygınlaģtırma çalıģmaları TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 7: ÇEVRE Sayfa 349 / 409

351 yapılmaktadır. Fakat katı atıkların kaynağında ayrıģtırılması ve atıkların geri dönüģüm tesislerinde iģlenmesi konusunda Bölge de yeterli lisanslı firmanın bulunmaması, geri dönüģüm tesislerinin yetersiz ve var olanların modern olmaması ve Bölge halkının geri dönüģüm konusunda yeterli bilince sahip olmamasından dolayı bu çalıģmalar istenilen seviyeye ulaģamamaktadır. Bölge nin madene dayalı sektöründe özellikle linyit madenlerinin neden olduğu katı atık sorunu öne çıkmaktadır. TR33 Bölgesi nde belediyeler tarafından atık hizmeti verilen nüfus, Türkiye geneli ve Ege Bölgesi nin altındadır. Bununla birlikte Bölge de kiģi baģı günlük atık miktarı ortalama 1,34 kg olup bu değer Türkiye ve Ege Bölgesi ortalamalarının üzerinde bir değerdir. TR33 Bölgesi içerisinde katı atıkları yakma tesisi bulunmamakla birlikte vahģi depolama (düzensiz, kontrolsüz depolama) Ģekli yaygındır Afyonkarahisar 2008 yılı TÜĠK verilerine göre, Afyonkarahisar da kiģi baģı ortalama belediye atık miktarı 1,24 kg dır. Bu değer Türkiye ortalamasının üstünde, Ege Bölgesi ortalamasının altındadır. Ġlde vahģi depolama yapılmaktadır. Tablo 7.16: 2008 Yılı Türkiye, Ege Bölgesi ve TR33 Bölgesi Belediyelerinde Atık İstatistikleri Afyonkarahisar Kütahya Manisa Uşak TR33 Bölgesi Ege Bölgesi Türkiye KiĢi BaĢı Ortalama Belediye Atık Miktarı (kg/kiģi-gün) 1,24 1,66 1,28 1,22 1,34 1,26 1,15 Atık Hizmeti Verilen Belediye Nüfusunun Toplam nüfusa Oranı (%) Atık Hizmeti Verilen Belediye Nüfusunun Belediye Nüfusuna Oranı (%) Belediye Tarafından ya da Belediye Adına Toplanan Atık Miktarı (1.000 Ton) Çöp Depolama Sahalarında Bertaraf Edilen Belediye Atık Miktarı (1.000 Ton) Diğer Bertaraf (Çöp Depolama Sahası ve Yakma Tesisi Hariç) (1.000 Ton) Kaynak: 1-)TÜĠK, 2008, Yerel Katı Atık Birlikleri 2-) Kütahya Ġli Yerel Yönetimler Katı Atık Bertaraf Tesisleri Yapma ve ĠĢletme Birliği (KÜKAB) Afyonkarahisar da 2009 yılı içinde 7 adet transfer istasyonu ile katı atık düzenli depo sahası faaliyete geçmiģtir. Bu doğrultuda 76 belediyenin evsel nitelikli atıkları katı atık düzenli depo sahasında depolanmaktadır. Ancak birliğe üye belediyelerin büyük bir kısmı gerek transferde yeterli aracın olmaması gerekse maliyetin yüksek olması nedeniyle atıklarını katı atık bertaraf tesisine ulaģtırmamaktadır. Afyonkarahisar Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü nce 2009 yılı içerisinde 3 adet Ambalaj Atıkları Toplama ve Ayırma Tesisi Lisansı ile 2 adet Cam ve Plastik Geri DönüĢüm lisansı verilmiģtir. Ġl Atık Yönetim Planı doğrultusunda ambalaj atıklarının hanelerden ayrı olarak toplanmasına baģlanmıģ ve üç lisanslı firma hanelerden günde ortalama 680 kg ambalaj toplamaktadır. Fakat bu tesisler mevcut kapasiteleri karģılayacak teknolojik altyapı ve otomasyona dayalı sistemlere sahip olmadıkları için verimli bir Ģekilde çalıģamamaktadır (Kuzey Ege Kalkınma Ajansı, Afyonkarahisar Çevre ve Orman ÇalıĢtayı, ). Bu tesislere ek olarak, Afyonkarahahisar ilindeki sağlık kuruluģlarından kaynaklanan tıbbi atıkların toplanıp taģınması ve bertarafı için 2009 yılı içerisinde Tıbbi Atık Sterilizasyon Tesisi faaliyete baģlamıģtır. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 7: ÇEVRE Sayfa 350 / 409

352 Ayrıca, atık yağlar ile yapılan çalıģmalar doğrultusunda ÇOB dan lisans almıģ Petrol Sanayi Derneği (PET-DER) tarafından yaklaģık 130 ton atık yağ, lisanslı araçlarca toplanıp kategorilerine göre ilgili tesislerde bertaraf edilmesi için intikal ettirilmiģtir Kütahya 2008 yılı TÜĠK katı atık verilerine göre, Kütahya da kiģi baģı ortalama belediye atık miktarı 1,66 kg dır. Bu değer Türkiye ve Ege Bölgesi ortalamalarının üstündedir. Ġlde vahģi depolama yapılmaktadır. Katı atık yönetimi kapsamında Birlik Modeli oluģturularak KÜKAB kurulmuģtur. KÜKAB ın, 4 Haziran 2010 tarihinde resmi açılıģı yapılmıģ olup Eylül 2010 da faaliyete geçmesi beklenmektedir. KÜKAB sayesinde ilin büyük bir kısmına katı atık transfer istasyonları kurularak eski vahģi depolama sahalarının rehabilitasyonu çalıģmaları baģlatılacaktır. Kütahya da yakma tesisi ve kompostlama tesisi bulunmamaktadır. Ġldeki katı atıkların %68 i organik, kalan kısmı ise kağıt, karton, metal vb. gibi geri kazanılabilir atıklardır. Kütahya da Ambalaj Atıkları Yönetim Planı kapsamında belirli pilot bölgeler seçilerek bu bölgelere ait toplama, taģıma ve geri kazanım sistemleri planlanmıģtır. Geri dönüģüme yönelik olarak oluģturulan bu pilot bölgelerden haftanın 2 günü atık toplanmakta ve haftalık ortalama kg atık toplanmaktadır (Kütahya Ġl Çevre Durum Raporu, 2008). Lisanslı firmalar tarafından da kaynağında ayırma ve toplama iģlemleri yapılmaktadır. Kütahya da madene ve toprağa dayalı sanayi önemli bir paya sahip olduğundan bu sanayilerde faaliyet gösteren eden firmaların büyük miktarlardaki katı atıkları da ne yazık ki vahģi depolama Ģekli ile düzensiz olarak depolanmaktadır Manisa 2008 yılı TÜĠK verilerine göre, Manisa da kiģi baģı ortalama belediye atık miktarı 1,28 kg dır. Bu değer, Türkiye ve Ege Bölgesi ortalamalarının bir miktar üstündedir. Ġlde yaygın olarak vahģi depolama yapılmaktadır. Manisa il sınırları içinde düzenli depolama yapan bir belediye bulunmamakla birlikte var olan depo alanında, metan gazı çıkıģına bağlı olarak sürekli yanma olayları görülmektedir. Manisa ilinde katı atık bertaraf tesisleri açısından önemli bir konu olan yer seçimi konusunda çalıģmalar devam etmektedir. ÇOB un 2006/14 sayılı Genelgesinde yer alan Birlik Modeli oluģturularak Katı Atık Bertaraf Tesislerinin hayata geçirilmesi kapsamında Manisa ilinde 2010 yılı içerisinde düzenli katı atık bertaraf tesislerinin kurulmasına yönelik olarak birlikte hareket edebilecek belediyelerin tespit edilerek bunlara belediye birlikleri kurdurulması ve yer tespit çalıģmalarının bitirilmesi hedeflenmektedir. Manisa Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü nce katı atıklar, tehlikeli atıklar ve tıbbi atıklar ile ilgili olarak gerekli envanter, takip ve kontrol çalıģmaları yürütülmektedir. Manisa ilinde Birlik Modeli oluģturularak katı atık bertaraf tesisleri kurulmasına yönelik yapılan çalıģmalar Tablo 7.17 de verilmiģtir. Kuzey Ege Kalkınma Ajansı tarafından Bölge Planı hazırlık çalıģmaları kapsamında 28 Temmuz 2010 tarihinde düzenlenen Manisa Çevre ve Orman ÇalıĢtayı nda paydaģlar katı atık birliklerinin düzenli depolama alanlarının tespiti ve temininde çevre ile ilgili yasal, kurumsal ve çeģitli bürokratik engellerle karģılaģtıklarını dile getirmiģlerdir. Bu yüzden de Manisa da düzenli depolama alanlarının bulunmadığını belirtmiģlerdir. Bu durum vahģi depolama alanlarının rehabilitasyonunun gecikmesine neden olmaktadır. Manisa da evsel ve endüstriyel nitelikteki atıksu arıtma tesislerinde arıtılan sudan atıksu çamurları oluģmaktadır. Evsel nitelikli atıksu arıtma tesislerinden çıkan çamurların kompozisyonu incelendiğinde bu çamur atıkları ağır metal içermemekle birlikte, azot ve fosforca zengindir. Yapılan analizlerde bu çamurların hayvan gübresine eģdeğer besin değerinde olduğu ve tarımsal amaçlı (sebze-meyve hariç) kullanılabileceği anlaģılmıģtır. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 7: ÇEVRE Sayfa 351 / 409

353 30 Temmuz 2004 tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanan Ambalaj ve Ambalaj Atıkları Kontrolü Yönetmeliği ne göre Manisa Belediye BaĢkanlığı ile Çevre Koruma ve Ambalaj Atıkları Değerlendirme Vakfı (ÇEVKO) arasında ambalaj atıklarının geri kazanımı ve ayrı toplanması ile ilgili görüģmeler yapılarak bu konuda planlama ve uygulama aģaması için protokol imzalanmıģtır (Manisa Ġl Çevre Durum Raporu, 2008). Bununla birlikte ambalaj atıkları belediyeden lisanslı firmalar aracılığıyla kaynağından toplattırılmaktadır. Manisa ilinde atıkların bertarafı için yakma ve kompostlama uygulamaları bulunmamaktadır. Tablo 7.17: Manisa İli Birlik Modeline Göre Katı Atık Bertaraf Tesisi Kurma Çalışmaları Birlik Yapısı Ġl Özel Ġdaresi, Manisa- Merkez, Saruhanlı Ġlçe ve Belde Belediyeleri Ġl Özel Ġdaresi, Turgutlu, Ahmetli Ġlçe ve Belde Belediyeleri Ġl Özel Ġdaresi, Salihli, AlaĢehir, Sarıgöl Ġlçe ve Belde Belediyeleri Ġl Özel Ġdaresi, Kula Ġlçe ve Belde Belediyeleri Birlik Çalışmaları Saruhanlı Ġlçesi Develi Köyü nde planlanan ve Mahalli Çevre Kurulu (MÇK) yer seçimi kararı bulunan katı atık düzenli depolama alanı ile ilgili, DanıĢtay 6. Dairesince, Develi Köyü Muhtarlığı tarafından düzeltilmesi isteminin reddine karar verildi. Hukuki sürecin tamamlanması ile depolama alanı yeri kesinlik kazandı. Manisa ili, Saruhanlı Belediyesi ve belde belediyelerinden oluģan birlik fes edildiği için birlik kurma çalıģmaları devam ediyor. Birlik kurma çalıģmaları tamamlandı. Yer seçimi için Valilik komisyonu tarafından yerinde inceleme yapıldı. Kurum görüģlerinin tamamlanmasından sonra MÇK da yer seçimi kararı alındı tarihinde, Birliğe üye olması öngörülen ilçe ve belde belediye baģkanlarının katılımı ve Manisa Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü nün koordinasyonu ile bir toplantı yapıldı. Toplantıda, birliğin faaliyete geçmesi için yapılması gereken çalıģmalar ve yer seçimi alternatifleri değerlendirildi. Birliğe üye olması gereken belediyelerin, belediye meclis kararları alınıyor ve birlik kurma çalıģmaları devam ediyor. Yer seçimi konusunda alternatif alanlar için Manisa Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü tarafından ön inceleme yapıldı. Ama Birlik BaĢkanlığı tarafından yer seçimi için baģvuru yapılmadı. Birlik kurulu ve Katı Atık Düzenli Depolama Alanı yeri ile ilgili ÇED süreci tamamlandı. ĠnĢaat çalıģmaları henüz baģlamadı. Ġl Özel Ġdaresi, Selendi, Demirci, KöprübaĢı Ġlçe ve Belde Belediyeleri Ġl Özel Ġdaresi, Akhisar, Gördes, Gölmarmara, Soma, Kırkağaç Ġlçe ve Belde Belediyeleri Kaynak: Manisa Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü, Uşak tarihinde, Birliğe üye olması öngörülen ilçe ve belde belediye baģkanlarının katılımı ve Manisa Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü koordinasyonu ile bir toplantı yapıldı. Toplantıda, birliğin faaliyete geçmesi için yapılması gereken çalıģmalar ve yer seçimi alternatifleri değerlendirildi. Birliğe üye olması gereken belediyelerin belediye meclis kararları alınıyor ve birlik kurma çalıģmaları devam ediyor. Yer seçimi baģvurusu yapılmadı tarihinde Akhisar ve Soma Belediye BaĢkanlığı temsilcileri ile, Manisa Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü koordinasyonunda yapılan toplantıda, yer seçimi alternatifleri değerlendirildi. Önceden kurulu olan Akhisar, Gördes, Gölmarmara Ġlçe ve Belde Belediye BaĢkanlıklarının üye olduğu Akhisar Çevre Hizmetleri Birliği (AKÇEB) ile Soma, Kırkağaç Ġlçe ve Belde Belediyelerinin üye olduğu Soma- Kırkağaç Ġlçe ve Belde Belediyeleri Çevre Hizmetleri Birliği (SOMKIRÇEB) in Birlik Modelinde öngörülen Ģekilde birleģmesi çalıģmaları yapılıyor. Alternatif alanlar Manisa Valiliği komisyonu tarafından değerlendirildi yılı TÜĠK verilerine göre, UĢak ta kiģi baģı ortalama belediye atık miktarı 1,22 kg dır. Bu değer, Türkiye ortalamasının üstünde, Ege Bölgesi nin ise altındadır. Ġlde yaygın olarak vahģi depolama yapılmaktadır. Ġldeki en büyük çevre sorunlarından birisi katı atık düzenli depolama alanlarının olmamasıdır. UĢak ilinde Birlik Modeli oluģturulmuģ ve Merkez ilçe ile birlikte 5 ilçe 18 belde toplam 24 belediyeden müteģekkil Çevre Yönetimi TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 7: ÇEVRE Sayfa 352 / 409

354 Belediyeler Birliği kurulmuģtur. Katı atık bertaraf tesislerine yönelik çalıģmalar baģlatılmıģ, bu doğrultuda asgari 250 ton/gün kapasiteli katı atık bertaraf tesisinin planlanması, projelendirilmesi, yapımı, devreye alınması ve iģletilmesi için ihaleye çıkılmıģtır. UĢak ta evsel katı atıklar ve sanayi kaynaklı atıklar düzensiz depolama yöntemi ile çöp depolama alanında depolanmaktadır. Ġlde geri kazanım tesisi yoktur. Çöp döküm sahasında ayıklanan cam, metal, kağıt v.s. atıklar geri kazanılmak üzere baģka illere gönderilmektedir. Bununla birlikte UĢak ta geri dönüģüm firmaları bulunmaktadır. Dünyanın hemen her bölgesinden getirilen tekstil atıkları, pet ĢiĢe atıkları, metal atıklar ve otomobil lastikleri UĢak'taki geri dönüģüm tesislerinde yeniden ekonomik değer kazanmaktadır. Bu geri dönüģüm tesislerininde atıkları oluģmaktadır ve bu atıkların tekrar enerji üretiminde kullanılmaları için modern yakma tesislerine ihtiyaç duyulmaktadır. Ayrıca meydana gelen nihai atıkların düzenli depolanmalarında ve sanayilerdeki atıksu arıtma tesislerinde arıtmadan sonra çıkan arıtma çamurlarının bertarafında sıkıntılar yaģanmaktadır. Özellikle deri sektöründen kaynaklanan kromlu atıklar geçici olarak tesislerin bulunduğu yerlerin müsait olan bölümlerinde depolanmaktadır. Ancak günlük ton civarındaki bu tip atıkların depolanması büyük sıkıntı yaratmaktadır. Bununla birlikte tekstil sektöründe tekstil teleflerinin geri dönüģümünden sonra geriye kalan teleflerin de bertarafında büyük zorluklar yaģanmaktadır. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 7: ÇEVRE Sayfa 353 / 409

355 BÖLÜM 8: TURİZM 8.1. Dünya ve Türkiye de Turizm Tarihinin ilk dönemlerinden itibaren insanlar, farklı yerleri gezip-görmek, çeģitli kültürel etkinliklere katılmak ve hastalıklarına çözüm bulmak gibi farklı amaçlarla seyahatler yaparak turizm faaliyetleri gerçekleģtirmiģlerdir. 2. Dünya SavaĢı nın sona ermesi ile küresel ölçekteki turizm faaliyetleri ivme kazanmıģ, bu durum modern anlamdaki turizm anlayıģının ortaya çıkmasına zemin hazırlamıģtır. Ġlerleyen yıllarda ülkelerin ekonomik açıdan geliģmesi ile artan refah düzeyi, ulaģım araçlarının özellikle havayolu ulaģım sisteminin geliģmesi ve iletiģim araçlarındaki (televizyon, dergi, gazete, vb.) teknolojik ilerlemeler vasıtası ile dünyanın çeģitli kesimlerindeki doğal ve tarihi güzelliklerin tanıtılması turizminin geliģmesini tetiklemiģtir. Ayrıca yoğun kent yaģamından sıkılan insanların eğlenmek, dinlenmek, hobilerini gerçekleģtirmek ve benzeri sebeplerle değiģik mekanlara ve rekreasyon alanlarına yönelmesi de turizmin geliģimini kolaylaģtıran baģka bir etmen olmuģtur. Turizm, ülkelere döviz girdisi sağlayarak birçok ülkede ödemeler dengesine önemli katkılar yapmaktadır. Turizm emek yoğun bir sektör olması sebebiyle de geniģ istihdam alanları sağlar ve ülkelerdeki iģsizlik oranını azaltıcı bir etkiye sahiptir. Turizm sektöründe geliģmeden bahsederken turizmin gıda, inģaat ve daha birçok sektördeki geliģmeyi de yanında getirdiğini belirtmek gerekir. Turizme olan talebin her geçen gün artması ve sektörde geliģim maliyetlerinin düģük oluģu turizmi daha fazla ilgi duyulan bir alan haline getirmiģtir li yıllarda 20 milyonlarda bulunan uluslararası dolaģım yapan kiģi sayısı 2009 yılına gelindiğinde 880 milyonu bulmuģtur Avrupa Strateji Belgesi ne göre, sürdürülebilir bir turizmin oluģturulmasında, dünyanın değiģen turizm dengelerinde, çağın gerekliliklerinin karģılanmasının ve rekabet gücünün geliģtirilmesinin önemi vurgulanmaktadır yılı Ocak ayında yayınlanan Dünya Turizm Örgütü raporunda 2009 yılında küresel ekonomik krizin etkilerine bağlı olarak dünyada toplam turist sayısının 2008 yılındaki 920 milyondan 880 milyona gerilediği belirtilmiģtir. Fakat Türkiye nin de içinde bulunduğu bir kısım ülkede turizmin geliģimini bu yılda da sürdürdüğü ifade edilmiģtir. Dünya turizm hareketlerinin aylara göre trendinin de ortaya konulduğu belgede dünyada turizm hareketliliğinin en yoğun olduğu ayların (Temmuz, Ağustos, Eylül) Türkiye ile paralellik göstermesi dikkat çekicidir. Grafik 8.1 de 2009 yılı itibarıyla turist sayılarının coğrafi dağılımı gösterilmektedir. Turistlerin daha çok Batı Avrupa yı (%40), Merkez ve Doğu Avrupa yı (%7,5), ABD yi (%7,2) ve Çin Halk Cumhuriyeti ni (%6,1) tercih ettikleri görülmektedir. KiĢilerin yapmıģ oldukları turizm harcamalarının miktarı ülkelerin geliģmiģlik ve gelir düzeyi ile paralellik göstermektedir. Global ölçekte turizm gelirleri 2009 yılı itibarıyla 852 milyar USD seviyesine ulaģmıģtır. Turizm gelirlerinin ülkeler bazında dağılımına bakıldığında, ABD 94,2 milyar USD ile tüm dünya turizm gelirlerinin %11 ini almakta, onu 53,2 milyar USD (%6) ile Ġspanya ve 40,7 milyar USD (%4,7) ile de Fransa takip etmektedir. Net turizm ihracatları incelendiğinde 2009 yılında ABD nin 21 milyar USD ile en büyük net turizm ihracatçısı olduğu görülmektedir. Almanya ise 43,1 milyar USD ile en yüksek net turizm ithalatını gerçekleģtirmiģtir. Türkiye coğrafi konumu sayesinde büyük bir geliģme gösterdiği deniz-kum-güneģ turizminin yanında tarih boyunca büyük medeniyetlere ev sahipliği yapmıģ olması sebebiyle geniģ tarihi ve kültürel mirasıyla dünya turizminde ön sıralarda yer almaktadır. Aynı zamanda farklı iklim koģullarının bir arada görüldüğü Anadolu, turizm çeģitliliği bakımından zengin bir potansiyele sahiptir. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 8: TURİZM Sayfa 354 / 409

356 7% 7% 6% 4% 4% 1% 40% 31% Batı Avrupa Diğer Bölgeler Merkezi Doğu Avrupa ABD Çin Güney Doğu Avrupa Grafik 8.1: 2009 Yılı İtibarıyla Turistlerin Tercih Ettikleri Yerlerin Dağılımı (%) Kaynak: Türkiye'de turizm sektörünün geliģimi 1980'li yıllarda turizm için gerekli olan özel turizm altyapısının ve uygun turizm üstyapısının oluģturulması ile hızlanmıģtır yılındaki turizmde gelinen noktaya bakıldığında, Türkiye 1950 li yıllarda 30 bin turistin ziyaret ettiği bir ülke konumunda iken 2009 yılında 25,5 milyon turistin ziyaret ettiği bir ülke haline gelmiģtir. Türkiye turizm gelirleri açısından 2009 yılında 21,24 milyar USD ile dünyada 9. sırada yer almaktadır. Grafik 8.2 de yılları arası Türkiye nin turizm ihracat ve ithalat değerleri yer almaktadır. ġekilde görüldüğü üzere Türkiye nin turizm gelirleri 1999 yılından itibaren 2006 yılına kadar istikrarlı bir büyüme göstermiģ, 2006 yılında bir düģüģ yaģanmakla birlikte bu büyüme eğilimi 2008 yılına kadar devam etmiģtir yılında yaģanan global krize bağlı olarak gelirlerde yeni bir düģüģ yaģanmıģtır yılında Türkiye nin net turizm ihracatı yaklaģık 17 milyar USD dir Gelir Harcama Grafik 8.2: Yılları Arası Türkiye Turizm Geliri ve Gideri (Milyon USD) Kaynak: Kültür ve Turizm Bakanlığı TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 8: TURİZM Sayfa 355 / 409

357 Türkiye de turizm sektörünün son yıllardaki geliģim süreci 9. Kalkınma Planı nda da ele alınmıģ, bilhassa sektörün yapısal sorunlarına değinilmiģtir. Plan da, Türkiye de geliģen imkânlara rağmen hala tanıtım ve pazarlama konusunda yetersizlikler yaģandığı belirtilmiģ, turizmde mesleki belgelendirme sistemine geçilmesi ve hizmet kalitesinin arttırılmasının gerekliliği ifade edilmiģtir. Plan da 2013 yılı sonunda Türkiye turizm gelirlerinin 36,4 milyar USD ye, ziyaretçi sayısının ise 38 milyon kiģiye çıkacağı öngörülmüģtür. ĠnĢa ve proje aģamasındaki tesislerin de tamamlanmasıyla Türkiye deki toplam yatak kapasitesinin 1,3 milyona ulaģması beklenmektedir. Planda, kaynakların sürdürülebilirliği için turizmin çevreye duyarlı ve koruma-kullanma dengesini gözeten bir tarzda yapılması gerektiği belirtilerek turizmin ülkedeki refah ve geliģmiģlik dengesizliklerini azaltıcı rolüne vurgu yapılmıģtır. Kamunun turizm sektöründeki rolünün yeniden tanımlanması hususuna da değinilen Plan da jeotermal kaynaklar açısından Türkiye nin dünyada rekabet üstünlüğüne sahip olduğu, bu nedenle de sağlık turizminin geliģebileceği ifade edilmiģtir. DıĢ pazarlarda değiģen tüketici tercihleri göz önünde bulundurularak golf, kıģ, dağ, termal, yat, kongre ve eko turizmi gibi turizm çeģitlerinin destinasyon kapsamında bütüncül bir Ģekilde sunulabileceği belirtilmiģtir. 9. Kalkınma Planı nın yanı sıra, turizm sektörünün geleceğinin dizayn edilmeye çalıģıldığı en önemli üst ölçekli belgelerden biri de Türkiye Turizm Stratejisi (2023) belgesidir. Bu belgede, Türkiye de kamu ve özel sektör yönetiģiminin altı çizilmiģ ve etkili bir koordinasyonun sağlanması gerekliliğinin üzerinde durulmuģtur. Dünya çapında rekabet edebilir turizm kentleri oluģturulmasının hedeflendiği belgede turizmin güçlendirilmesine yönelik on beģ temel strateji belirlenmiģtir. Bölge illerinden Kütahya ve Manisa turizmin canlandırılacağı marka kültür kentleri arasında sayılmıģtır. Bu kentlerde tarihi ve kültürel yapıların restore edileceği, yöresel etkinliklerin uluslararası standartlara uygun olarak gerçekleģtirileceği, kültürel ve sanatsal değerlerin sergileneceği tesislerin inģa edilerek kültürel mirasın korunacağı belirtilmiģtir. Kütahya ve Manisa nın kültür kentleri arasına dahil edilmesinde, Manisa ili için Manisa Müzesi, Muradiye ve Sultan Cami ile külliyesi, hamamları, Sinagog, St.Jean Kilisesi ve Artemis Tapınağı, Spil Milli Parkı, Salihli KurĢunlu Kaplıcaları, Kula Emir kaplıcaları ile el dokuma halıları gibi kültürel ve tarihi değerleri göz önünde bulundurulurken Kütahya ili için Aizonai Antik Kenti, Frig Vadisi'ndeki peribacaları, mağara ve kaya mezarları, Çini Müzesi, tarihi konakları, KurtuluĢ SavaĢı Ģehitlik ve anıtları, Harlek ve Simav Kaplıcaları, çini ve porselen ürünleri gibi kültürel ve tarihi değerleri göz önünde bulundurulmuģtur TR33 Bölgesi nde Turizm Lidyalılar dan Frigyalılar a, Selçuklular dan Osmanlılar a ve daha birçok Anadolu medeniyetine ev sahipliği yapmıģ olan TR33 Bölgesi, tarihi ve kültürel zenginliklerinin yanı sıra zengin termal ve ekolojik kaynakları ile turizm açısından önemli bir potansiyele sahiptir. Bölge de yer alan camiler, mevlevihaneler, sinagoglar ve kiliseler geçmiģten günümüze dinsel hoģgörünün ve inanç çeģitliliğinin birer sembolü olmuģtur. Bölge illeri, Akdeniz ile Karadeniz, Ege ile Ġç Anadolu Bölgeleri arasında köprü konumundadır. Ġstanbul-Antalya ve Ankara-Ġzmir gibi Türkiye nin önemli Ģehirlerini birbirine bağlayan yollar üzerinde kavģak noktası olan Bölge, ziyaretçilerine sunduğu zengin jeotermal kaynakları ve ekolojik çeģitliliğiyle Ģifa ve tatil arayanları dört mevsim ağırlayabilecek konumdadır. Sağlık ve Ģifa amacıyla Bölge ye gelen turistlerin yaģ ortalamalarının genel olarak yüksek olması, Bölge nin turizmi açısından ulaģım imkânlarının önemini bir kat daha artırmaktadır. Afyonkarahisar ve UĢak ın Ġzmir i Ankara ya bağlayan karayolu üzerinde bulunması ve Manisa nın da konum olarak Ġzmir e çok yakın olması bu illerin turizm potansiyeli için önemli avantajlar sağlamaktadır. Ayrıca, Bölge nin önemli termal turizm merkezlerine yakın bir noktada bulunan Kütahya nın AltıntaĢ ilçesinde yapılacak olan Zafer TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 8: TURİZM Sayfa 356 / 409

358 Bölgesel Havalimanı nın tamamlanmasıyla baģta termal turizm olmak üzere Bölge turizminin önemli ölçüde canlanacağı tahmin edilmektedir. Türkiye Turizm Stratejisi (2023) belgesinde, Bölge illeri Termal Turizm Master Planı kapsamında Frigya ve Güney Ege Termal Bölgelerine dâhil edilmiģlerdir. Belgede termal turizmin altyapı ve üstyapısının belirlenen bölgelerde geliģtirilmesine yönelik stratejilerin hayata geçirileceği ifade edilmiģtir. Bölge nin sahip olduğu konaklama tesislerinin nitelik ve niceliği Bölge turizminin bugünü ve geleceği açısından önem taģımaktadır. TR33 Bölgesi konaklama tesislerinin sayısı ve yatak kapasiteleri iģletme belge türleri bazında Tablo 8.1 ve 8.2 de verilmektedir. Ġlk olarak, TR33 Bölgesi nde bulunan turizm iģletme ve yatırım belgeli tesislerin sayısı ve yatak kapasitesi Tablo 8.1 de yer almaktadır. Tablo 8.1 e bakıldığında, TR33 Bölgesi nde 2008 yılında turizm yatırım ve iģletme belgeli toplam 52 tesis olduğu görülmektedir. Bu tesislerin 18 tanesi Afyonkarahisar, 15 tanesi Manisa, 10 tanesi Kütahya ve 9 tanesi de UĢak ta yer almaktadır yılı itibarıyla Bölge deki turizm yatırım ve iģletme belgeli tesislerin yatak kapasitesi olup bunun %55 i Afyonkarahisar da, %18 i Kütahya da, %20 si Manisa da ve %8 i UĢak ta yer almaktadır. Tablo 8.1: 2008 Yılı TR33 Bölgesi ndeki Turizm İşletme ve Yatırım Belgeli Tesis Sayıları ve Yatak Kapasiteleri Turizm Yatırım Turizm İşletme Belgeli Belgeli Tesisler Tesisler Toplam Tesis Oda Yatak Tesis Oda Yatak Tesis Oda Yatak Afyonkarahisar Kütahya Manisa UĢak TR33 Bölgesi Kaynak: Kültür ve Turizm Bakanlığı Ġkinci olarak, TR33 Bölgesi nde bulunan belediye belgeli tesislerin sayısı ve yatak kapasitesi ise Tablo 8.2 de yer almaktadır. Buna göre, Bölge de yer alan 154 adet belediye belgeli tesisin 129 u otel, 2 si motel, 11 i pansiyon ve 12 si kaplıca tesisi olarak hizmet vermektedir. Her ne kadar tesis sayısı açısından 54 tesis ile Manisa ili ilk sırada yer alsa da yatak kapasitesi bakımından Afyonkarahisar ın yatak kapasitesi ile ilk sırada geldiği görülmektedir. Bölge deki belediye belgeli tesislerin yatak kapasitesinin %46 sı Afyonkarahisar da yer alırken, %26 sı Manisa, %23 ü Kütahya ve %5 i UĢak tadır. Tablo 8.2: 2006 Yılı TR33 Bölgesi ve İllerindeki Belediye Belgeli Tesis Sayısı ve Yatak Kapasiteleri Afyonkarahisar Kütahya Manisa Uşak TR33 Bölgesi Tesis Otel Oda Yatak Tesis Motel Oda Yatak Tesis Pansiyon Oda Yatak Tesis Kaplıca Oda Yatak Tesis Toplam Oda Yatak Kaynak: Kültür ve Turizm Bakanlığı, 2006 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 8: TURİZM Sayfa 357 / 409

359 yılları arası Türkiye, TR33 Bölgesi ve illerindeki turizm iģletme belgeli tesislerin konaklama istatistikleri Tablo 8.3 te, aynı dönemde bu bölgelerdeki turizm iģletme belgeli tesislerde konaklama sayısının bir önceki yıla göre yüzdelik değiģimi ise Grafik 8.3 te yer almaktadır yılları arasında TR33 Bölgesi ndeki turizm iģletme belgeli tesislerde yerli ve yabancı konaklama sayısı olup Türkiye deki turizm iģletme belgeli tesislerde yerli ve yabancı konaklama sayısının %1,4 üne denk gelmektedir. TR33 Bölgesi ne genel olarak bakıldığında toplamda konaklama sayısının en fazla olduğu yıl kiģi ile 2008 yılıdır. Buna karģın 2006 yılı %22 büyüme ile konaklama sayısındaki oransal artıģın en fazla olduğu yıl olmuģtur. TR33 Bölgesi nin değerleri Türkiye ile karģılaģtırıldığında, söz konusu dönem içerisinde konaklama sayısındaki büyümenin sadece 2001, 2006 ve 2008 yıllarında Türkiye genelinin üzerine çıktığı görülmektedir. Tablo 8.3 e bakıldığında yılları arasında, TR33 Bölgesi illeri içerisinde yıllık bazda en fazla konaklamanın 2001 yılında ile Afyonkarahisar da gerçekleģtiği görülmektedir. Afyonkarahisar ın Bölge illerinde bulunan turizm iģletme belgeli tesislerdeki konaklama sayısından aldığı pay %72 ile 2001 yılında en yüksek seviyede iken sonraki yıllarda gerileyerek 2005 yılında en düģük seviyesi olan %42 ye düģmüģtür yılındaki payı ise %53 olarak gerçekleģmiģtir. Ancak bu düģme eğilimine rağmen söz konusu dönemde Bölge içerisinde en çok konaklama yine Afyonkarahisar da gerçekleģmiģ olup konaklama sayısı ve Bölge toplamının %55 idir. Afyonkarahisar ın Ġstanbul- Antalya, Ġzmir-Ankara hatları üzerinde kavģak noktada yer alması bu anlamda önem taģımaktadır. Aynı zamanda turizm kapsamındaki teģviklerle beraber ilde sayıları artan beģ yıldızlı ve diğer kaliteli turizm iģletmelerinin sunduğu hizmet ve imkânların da rakamlar üzerinde önemli bir etkiye sahip olduğu düģünülmektedir yılındaki sert düģüģ ve takip eden yıllardaki azalmaların ise 2001 yılında meydana gelen ekonomik krizin ve bu krizin zamana yayılan gecikmeli etkilerinin sonucunda olduğu düģünülmektedir. Tablo 8.3: Yılları Arası Türkiye, TR33 Bölgesi ve İllerindeki Turizm İşletme Belgeli Tesislerde Yerli ve Yabancı Turist Konaklama Sayısı Yıllar Afyonkarahisar Kütahya Manisa Uşak TR33 Bölgesi Türkiye Kaynak: Kültür ve Turizm Bakanlığı yılları arasında, Kütahya da konaklama sayısının kiģi ile en fazla olduğu yıl 2000 dir. Kütahya nın Bölge illerinde bulunan turizm iģletme belgeli tesislerdeki konaklama sayısından aldığı pay %20 ile 2000 yılında en yüksek seviyede iken sonraki yıllarda gerileyerek, 2001, 2007 ve 2008 yıllarında en düģük seviyesi olan %10 a düģmüģtür. 9 yıllık dönemde Kütahya daki turizm iģletme belgeli tesislerde toplam konaklama sayısı ise olup Bölge toplamının %13 üne denk gelmektedir. Kütahya konaklama sayısında 2001 yılında sert bir düģüģ yaģamıģtır. Grafik 8.3 te görüleceği üzere 2001 yılındaki %36,50 oranındaki düģüģün ardından, 2005 yılına kadar konaklama sayılarında artıģ gerçekleģmiģtir. Bu yıldan sonra ise pozitif ve negatif olarak konaklama sayılarında dalgalı bir seyir görülmektedir. Bununla beraber, Kütahya 2000 den sonraki TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 8: TURİZM Sayfa 358 / 409

360 % TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU yıllarda konaklama sayısı bakımından 2000 yılına ait değerin gerisinde kalmıģtır. Tablo 8.3 e göre, Kütahya daki turizm iģletme belgeli tesislerde konaklama sayısı 2003 yılından itibaren Manisa ve UĢak illerindeki konaklama sayısından geride kalmıģtır. Manisa verileri incelendiğinde, Manisa nın en yüksek konaklama sayısına ile 2007 yılında ulaģtığı anlaģılmaktadır. Grafik 8.3 te görüleceği üzere, TR33 Bölgesi içinde turizm iģletme belgeli tesislerdeki konaklama sayısının bir önceki yıla göre değiģimindeki en yüksek artıģ 2004 yılında %50,63 ile Manisa ilinde gerçekleģmiģtir. Yine Grafik 8.3 te konaklama sayısındaki yüzdelik değiģimlere bakıldığında Manisa nın sadece 2003 ve 2008 yıllarında küçüldüğü görülmektedir. Bu anlamda, Manisa diğer Bölge illeri ile kıyaslandığında konaklama sayısındaki büyüme açısından en istikrarlı Ģehir olarak ön plana çıkmaktadır. Manisa konaklama sayısında Afyonkarahisar ın gerisinde kalmasına rağmen, 2004 yılı sonrasında Kütahya ve UĢak ın önüne geçmiģtir. Manisa nın Bölge illerinde bulunan turizm iģletme belgeli tesislerdeki konaklama sayısından aldığı pay %26 ile 2007 yılında en yüksek seviyede iken en düģük seviyesi ise %9 ile 2001 yılındadır. 9 yıllık dönemde Manisa daki turizm iģletme belgeli tesislerde toplam konaklama sayısı olup Bölge toplamının %18 ine denk gelmektedir. Manisa nın Bölge illerinde bulunan turizm iģletme belgeli tesislerdeki konaklama sayısından aldığı pay sürekli yükselen bir trend izlemiģtir. Manisa nın ekonomi ve iģ hayatında yakaladığı performansın son yıllarda meydana gelen yükseliģte önemli bir rol oynadığı düģünülmektedir. UĢak iline bakıldığında, konaklama sayısının en yüksek olduğu yılın 2004 yılı olduğu görülmektedir. Takip eden yıllarda konaklama sayısında genel olarak azalmalar görülmüģ olmakla birlikte bu azalmalar düģük miktarlarda gerçekleģmiģtir. UĢak yıllar itibarıyla konaklama sayısı açısından Manisa ve Afyonkarahisar ın gerisinde kalmasına rağmen, Kütahya nın önünde yer almıģtır. UĢak ın Bölge illerinde bulunan turizm iģletme belgeli tesislerdeki konaklama sayısından aldığı pay %20 ile 2005 yılında en yüksek seviyede iken en düģük seviyesi ise %9 ile 2001 yılındadır. 9 yıllık dönemde UĢak taki turizm iģletme belgeli tesislerde toplam konaklama sayısı olup Bölge toplamının %14 üne denk gelmektedir. UĢak ta sanayi sektörünün geliģimi ile artan iģ seyahatleri gerçekleģen konaklamaların büyük bir kısmını teģkil etmektedir Afyonkarahisar 43,95-16,86-16,44-5,74-27,50 39,72 10,41 14,87 Kütahya -36,50 1,60 10,30 13,00-21,31 27,56-14,61 3,72 Manisa 0,15 32,29-11,90 50,63 31,26 13,93 23,33-4,34 UĢak -3,75 22,61 25,40 22,45-0,19-7,26 7,39-6,22 TR33 Bölgesi 18,61-7,20-8,06 7,99-11,94 22,35 9,62 5,55 Türkiye 5,54 7,63-2,06 18,86 13,06 0,24 14,34-7,08 Grafik 8.3: Yılları Arası Türkiye, TR33 Bölgesi ve İllerindeki Turizm İşletme Belgeli Tesislerde Yerli ve Yabancı Turist Konaklama Sayısının Bir Önceki Yıla Göre Değişimi (%) Kaynak: Kültür ve Turizm Bakanlığı TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 8: TURİZM Sayfa 359 / 409

361 Bölge turizminin dayandığı etmenler Türkiye genelinden farklılık arz ettiği için rakamlar sadece gösterge niteliği taģımaktadır. Bununla beraber ele alınan 8 yıllık büyüme değerleri içerisinde sadece 4 yıl için Türkiye deki konaklama sayılarındaki değiģimin yönü, TR33 Bölgesi ndeki konaklama sayılarındaki değiģimin yönü ile paralellik göstermektedir ki, bu durum turizm açısından Türkiye ile Bölge arasında güçlü bir korelasyon olmadığına iģarettir yılları arası Türkiye, TR33 Bölgesi ve illerindeki turizm iģletme belgeli tesislerde yabancı turist konaklama istatistikleri Tablo 8.4 te, aynı dönemde bu bölgelerdeki turizm iģletme belgeli tesislerde yabancı konaklama sayısının bir önceki yıla göre değiģimi ise Grafik 8.4 te yer almaktadır. Tablo 8.4: Yılları Arası Türkiye, TR33 Bölgesi ve İllerindeki Turizm İşletme Belgeli Tesislerde Yabancı Turist Konaklama Sayısı Yıllar Afyonkarahisar Kütahya Manisa Uşak TR33 Bölgesi Türkiye Kaynak: Kültür ve Turizm Bakanlığı Tablo 8.4 incelendiğinde, yılları arasındaki 9 yıllık dönemde TR33 Bölgesi illerindeki turizm iģletme belgeli tesislerde yabancı turist konaklama sayısı toplamının olup bunun Türkiye toplamının %0,1 ine denk geldiği görülmektedir. Bölge içindeki dağılıma açısından en büyük payı %45 ile Manisa ili almakta olup onu %25 ile Afyonkarahisar, %17 ile UĢak ve %13 ile Kütahya takip etmektedir. Yine yılları arasında TR33 Bölgesi illeri içinde yıllık bazda yabancı turistlerin en çok konaklama sayısı ile 2005 yılında Manisa ilinde konakladıkları görülmektedir. Manisa nın hava ve deniz limanı bulunan ve hali hazırda önemli miktarda yabancı turist çeken Ġzmir iline çok yakın olması ve geliģmiģ sanayisi Manisa ya büyük avantaj sağlamaktadır. Diğer illerle karģılaģtırıldığında, Afyonkarahisar da konaklayan yabancıların konaklama sayısında 2004 yılı sonrasında çok sert dalgalanmaların meydana geldiği görülmektedir yılları arasında TR33 Bölgesi illerinde konaklayan yabancıların konaklama sayısı en düģük değerini 2001 yılında 436 kiģi ile Kütahya da görmüģtür. UĢak, 2002 yılından sonra yabancı ziyaretçi konaklama sayısında istikrarlı bir büyüme göstermiģtir. TR33 Bölgesi düzeyinde yıllık bazda en fazla yabancı konaklamanın gerçekleģtiği dönem kiģi ile 2005 yılı olmuģtur. TR33 Bölgesi genelinde yabancı turist konaklama sayısındaki en fazla artıģın gerçekleģtiği yıl ise yine %85,04 ile 2005 yılı olmuģtur. Grafik 8.4 te TR33 Bölgesi Türkiye geneli ile karģılaģtırıldığında yabancı turistlerin konaklama sayısındaki değiģimin 8 yıllık dönem içerisinde 6 yıl paralellik gösterdiği görülmektedir. Bu durum, yabancı turist konaklama sayıları açısından yerli ve yabancı toplamına göre TR33 Bölgesi ile Türkiye geneli arasındaki pozitif korelasyonu göstermesi bakımından önemlidir. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 8: TURİZM Sayfa 360 / 409

362 % TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Afyonkarahisar 85,66-23,85-53,08-0,76 330,04-86,88 439,63 32,90 Kütahya -25,98 67,89 131,56 6,84-13,80 51,06-59,46 56,38 Manisa -39,68 224,39-10,69 17,52 102,64-30,39 37,47-9,58 UĢak -43,95 58,08 7,22 40,84 3,56 30,82 5,34-4,46 TR33 Bölgesi -1,08 46,32-6,77 16,25 85,04-31,54 31,03 5,94 Türkiye 29,01 12,46-8,92 22,14 17,95-8,15 24,36-7,75 Grafik 8.4: Yılları Arası Türkiye, TR33 Bölgesi ve İllerindeki Turizm İşletme Belgeli Tesislerde Yabancı Turist Konaklama Sayısının Bir Önceki Yıla Göre Değişimi (%) Kaynak: Kültür ve Turizm Bakanlığı yılları arası Türkiye, TR33 Bölgesi ve illerindeki turizm iģletme belgeli tesislerde yerli turist konaklama istatistikleri Tablo 8.5 te, aynı dönemde bu bölgelerdeki turizm iģletme belgeli tesislerde yerli konaklama sayısının bir önceki yıla göre yüzdelik değiģimi ise Grafik 8.5 te yer almaktadır. Tablo 8.5 ve Grafik 8.5 te yer alan yılları arasında TR33 Bölgesi illerindeki turizm iģletme belgeli tesislerde yerli turist konaklama sayılarına ve bu sayıların artıģ oranlarına bakıldığında en fazla yerli turist ağırlayan illerin sırasıyla Afyonkarahisar, Manisa, UĢak ve Kütahya olduğu görülmektedir. Bölge deki toplam konaklama sayılarının büyük bir kısmı yerli turistler tarafından gerçekleģtirilmektedir. Dolayısıyla, yerli konaklama sayılarında görülen trendler, toplam konaklama sayılarında görülen trendler ile paralellik göstermektedir. Tablo 8.5: Yılları Arası Türkiye, TR33 Bölgesi ve İllerindeki Turizm İşletme Belgeli Tesislerde Yerli Turist Konaklama Sayısı Yıllar Afyonkarahisar Kütahya Manisa Uşak TR33 Bölgesi Türkiye Kaynak: Kültür ve Turizm Bakanlığı TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 8: TURİZM Sayfa 361 / 409

363 % TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Afyonkarahisar 43,50-16,76-15,97-5,78-30,19 45,59 8,61 14,49 Kütahya -36,63 0,65 7,40 13,31-21,67 26,31-11,74 2,18 Manisa 3,03 24,16-12,04 54,34 25,16 20,06 22,20-3,87 UĢak -1,69 21,58 26,09 21,86-0,33-8,73 7,50-6,31 TR33 Bölgesi 19,03-8,15-8,10 7,75-14,94 25,98 8,84 5,53 Türkiye -12,49 2,16 6,48 15,36 7,54 10,63 4,05-6,25 Grafik 8.5: Yılları Arası Türkiye, TR33 Bölgesi ve İllerindeki Turizm İşletme Belgeli Tesislerde Yerli Turist Konaklama Sayısının Bir Önceki Yıla Göre Değişimi (%) Kaynak: Kültür ve Turizm Bakanlığı Grafik 8.6 da yılları arasında TR33 Bölgesi ve illerindeki turizm iģletme belgeli tesislerin doluluk oranları Türkiye ile karģılaģtırmalı olarak verilmektedir. Turizm iģletme belgeli iģletmelere iliģkin doluluk oranları Kültür ve Turizm Bakanlığı ndan yıllık bazda elde edilebilmiģtir. Yıllık veriler, turizmdeki dönemsel etkileri göz ardı etmektedir. Diğer bir ifadeyle, bazı aylarda doluluk oranlarındaki yükseliģlere karģılık bazı aylarda doluluk oranlarının çok düģük seyretmesi, yıllık olarak düzenlendiğinde ortalama değerleri düģürmektedir. Bölge nin turizm iģletmelerindeki doluluk oranları, Bölge nin turizm talebinin bir vekil göstergesi olarak değerlendirilecek olursa Grafik 8.6 da da görüldüğü üzere yaklaģık %36 gibi bir ortalama doluluk oranı, mevcut turizm iģletmelerinin göreceli bir talep yetersizliği ile karģı karģıya olduğunu göstermektedir. Bununla beraber, yıl içerisinde, belli dönemlerdeki yüksek doluluk oranları, diğer zamanlardaki düģük doluluk oranlarını telafi etmekte ve böylece iģletmelerin ortalama kârlarını sektörde kalmaya devam edebilecek düzeyde tutmalarını sağlamaktadır. Grafik 8.6 da gözlenen durum 2001 yılı sonrasında tüm illerde doluluk oranlarının genel olarak %50 nin altında seyrettiğidir. Afyonkarahisar ili, doluluk oranlarının en yüksek seyrettiği il olarak ön plana çıkmaktadır. Afyonkarahisar ı sırasıyla UĢak ve Manisa illeri takip etmekte, en son sırada ise Kütahya ili yer almaktadır. Afyonkarahisar da en yüksek doluluk oranı 2000 yılında %78,96 olarak gerçekleģmiģtir. Takip eden beģ yıl boyunca doluluk oranı düģüģ göstermiģ, 2006 yılında yeniden yükseliģ meydana gelmiģ olsa da doluluk oranı baģlangıçtaki düzeyini yakalayamamıģtır. Kütahya ilindeki doluluk oranı 2000 yılındaki %40,72 seviyesinden sonra 3 yıl boyunca düģüģ göstermiģ, ancak 2004 yılında söz konusu dönemdeki en yüksek seviyesi olan %42,60 seviyesine ulaģmıģtır. Ancak daha sonraki yıllarda tekrar düģmüģtür. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 8: TURİZM Sayfa 362 / 409

364 % TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Manisa iline iliģkin doluluk oranları diğer illerin aksine çoğunlukla artıģ göstermiģtir. Manisa ilinde doluluk oranı en yüksek değerini %33,20 ile 2005 yılında yakalamıģtır. UĢak ilindeki doluluk oranları Afyonkarahisar ili ile paralellik göstermektedir. UĢak ilinde 2000 yılında %55,79 ile en yüksek doluluk oranı gerçekleģmiģtir yılında meydana gelen artıģ dıģında doluluk oranında sürekli düģmeler söz konusu olmuģtur. Doluluk oranları Türkiye ortalaması ile karģılaģtırıldığında, 2000 yılı dıģında TR33 Bölgesi nin doluluk oranlarının Türkiye ortalamasının altında kaldığı görülmektedir. Ayıca yıllar itibarıyla TR33 Bölgesi ile Türkiye geneline iliģkin doluluk oranları birlikte ele alındığında ters yönlü değiģmelerin yaģandığı gözlenmektedir. Diğer bir ifadeyle, Türkiye geneline iliģkin doluluk oranında artıģların meydana geldiği yılların büyük bir kısmında, TR33 Bölgesi ndeki doluluk oranında azalıģlar söz konusu olmuģtur Afyonkarahisar 78,96 65,22 47,46 42,11 39,82 36,93 49,05 44,76 44,62 Kütahya 40,72 30,38 39,47 34,61 42,60 32,55 26,45 22,81 26,62 Manisa 22,28 19,98 19,71 20,10 22,82 33,20 26,24 30,18 26,48 UĢak 55,79 43,80 30,88 34,12 42,77 42,58 40,13 37,02 37,21 TR33 Bölgesi 49,44 39,84 34,38 32,73 37,00 36,31 35,47 30,07 33,73 Türkiye 36,82 45,62 48,68 46,90 50,07 52,38 47,26 51,12 51,51 Grafik 8.6: Yılları Türkiye, TR33 Bölgesi ve İllerindeki Turizm İşletme Belgeli Tesislerde Doluluk Oranları (%) (Yerli+Yabancı) Kaynak: Kültür ve Turizm Bakanlığı TR33 Bölgesi ndeki belediye belgeli tesislerin konaklama sayısı ile geceleme sayıları Tablo 8.6 da verilmiģtir. Buna göre, 2008 yılında TR33 Bölgesi ndeki belediye belgeli tesislerde konaklama sayısı olup Türkiye genelinin %4 üne tekabül etmektedir. TR33 Bölgesi ndeki rakamın dağılımında ise en yüksek payı %51 ile Afyonkarahisar alırken onu %27 ile Manisa, %14 ile Kütahya ve %8 ile UĢak takip etmektedir. Bölge içinde belediye belgeli tesislerde yabancılar tarafından gerçekleģtirilen konaklama sayılarında Afyonkarahisar ile ilk sırayı almaktadır. Afyonkarahisar ı ise sırasıyla ile Kütahya, 240 ile Manisa ve 188 konaklama ile UĢak izlemektedir. Yerli konaklama sayılarına bakıldığında ise Afyonkarahisar konaklama ile yine ilk sırayı almaktadır. Afyonkarahisar ı sırasıyla ile Manisa ve konaklama ile Kütahya nın takip ettiği görülmektedir. UĢak ise yabancı konaklama sayısında olduğu gibi yerli konaklama sayısında da son sırada yer almaktadır. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 8: TURİZM Sayfa 363 / 409

365 Tablo 8.6: 2008 Yılı Türkiye, TR33 Bölgesi ve İllerindeki Belediye Belgeli Tesislere İlişkin İstatistikler Konaklama Sayısı Geceleme Sayısı Kaynak: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yabancı Yerli Toplam Yabancı Yerli Toplam Afyonkarahisar Kütahya Manisa UĢak TR33 Bölgesi Türkiye yılına iliģkin belediye belgeli turizm iģletmelerinde gerçekleģen ortalama kalıģ süreleri ve tesislerin ortalama doluluk oranları Tablo 8.7 de gösterilmiģtir. Tabloya bakıldığında, ortalama kalıģ süresi açısından UĢak ilinin 2008 yılında 9,5 gece ile yabancı geceleme sayısında ilk sırada yer aldığı görülmektedir. UĢak ilini 3,5 gece ile Afyonkarahisar takip etmektedir. Kütahya ve Manisa da yabancı turistlerin ortalama kalıģ süreleri 1,5 gece olarak gerçekleģmiģtir. Yerli turistlerin ortalama kalıģ süreleri açısından Afyonkarahisar ile Kütahya illeri 2,4 ve 2,5 gece, Manisa ile UĢak illeri de 1,6 ve 1,7 gece ile birbirlerine yakın değerlere sahiptir. Yerli turistlerin ortalama kalıģ sürelerinin Afyonkarahisar ve Kütahya da Manisa ve UĢak illerine nazaran daha yüksek olması, bu illerde konaklayan yerli turistlerin Ģifa bulmak ve termal imkânlardan faydalanmak amacıyla tesislerde daha uzun süreli konakladığını göstermektedir. Tablo 8.7: 2008 Yılı Türkiye, TR33 Bölgesi ve İllerindeki Belediye Belgeli Tesislerde Ortalama Kalış Süresi ve Doluluk Oranları (%) Ortalama Kalış Süresi (Gece) Doluluk Oranı(%) Yabancı Yerli Toplam Yabancı Yerli Toplam Afyonkarahisar 3,5 2,4 2,4 1,04 36,54 37,58 Kütahya 1,5 2,5 2,4 0,83 21,37 22,20 Manisa 1,5 1,6 1,6 0,04 26,36 26,40 UĢak 9,5 1,7 1,7 0,95 44,40 45,36 TR33 Bölgesi 4,0 2,1 2,0 0,72 32,17 32,88 Türkiye 4,1 1,7 2,3 13,93 15,57 28,89 Kaynak: Kültür ve Turizm Bakanlığı Belediye belgeli tesislerin doluluk oranları TR33 Bölgesi bazında ele alındığında 2008 yılında gerçekleģen doluluk oranının %32,88 olduğu görülmektedir. Türkiye geneli ile kıyaslandığında TR33 Bölgesi nin Türkiye ortalamasının üzerinde bir doluluk oranına sahip olduğu ortaya çıkmaktadır. TR33 Bölgesi doluluk düzeylerine iller bazında bakıldığında tesislerin yabancı doluluk oranlarının yaklaģık %1 ve altında seyrettiği görülmektedir. Toplam doluluk oranlarına bakıldığında ise UĢak ilindeki tesislerin %45,36 ile en yüksek doluluk oranına sahip olduğu görülmektedir. UĢak ilini ise %37,58 ile Afyonkarahisar, %26,40 ile Manisa ve %22,20 ile Kütahya ili takip etmektedir. Grafik 8.7 de 2009 yılında TR33 Bölgesi ne gelen yabancı turistlerin geldikleri ülkelere göre karģılaģtırılması sunulmaktadır. ġekle göre, TR33 Bölgesi ne en fazla yabancı ziyaretçinin kiģi ile Almanya dan geldiği görülmektedir. Almanya yı takiben sırasıyla ve kiģi Ġngiltere ve Ġtalya nın geldiği görülmektedir. Ġtalya dan sonra yabancı ziyaretçi sayısında çok güçlü bir kırılma söz konusu olmuģ, ziyaretçi sayıları dört rakamlı TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 8: TURİZM Sayfa 364 / 409

366 sayılardan üç rakamlı sayılara gerilemiģtir. Bu kırılmadan sonra Hollanda dan 797, Fransa dan 638 ve ABD den 626 ziyaretçinin TR33 Bölgesi ne gelmiģ olduğu görülmektedir Grafik 8.7: TR33 Bölgesi ne Gelen Yabancı Turistlerin Ülkelere Göre Dağılımı (Kişi) Kaynak: TR33 Bölgesi Ġlleri Kültür ve Turizm Müdürlükleri Tablo 8.8 de 2009 yılında TR33 Bölgesi ndeki illerde müze ve ören yerlerini ziyaret eden yerli ve yabancı turist sayıları yer almaktadır. Tablo 8.8: 2009 Yılı TR33 Bölgesi İllerindeki Müze ve Ören Yerleri Ziyaretçi Sayıları Afyonkarahisar Kütahya Manisa Uşak TR33 Bölgesi Yerli Yabancı Toplam Kaynak: TR33 Bölgesi Ġlleri Kültür ve Turizm Müdürlükleri Müze ve ören yerlerine en fazla ziyaretin toplamda ile Kütahya da gerçekleģtiği görülmektedir. Kütahya yı toplamda ile Manisa, ile UĢak, ile de Afyonkarahisar takip etmektedir. Müze ve ören yerlerini ziyaret eden yerli ziyaretçi sayısında da Kütahya ili ilk sırada yer almakta olup onu UĢak, Manisa ve Afyonkarahisar illeri takip etmektedir. Bölge deki müze ve ören yerlerini ziyaret eden toplam yabancı ziyaretçinin %92 si olan ziyaretçi Manisa ilindeki müze ve ören yerlerini ziyaret etmiģtir. Onu kiģi ile Kütahya, 172 kiģi ile UĢak, 115 kiģi ile de Afyonkarahisar takip etmektedir. UĢak ili müze ve ören yerlerini 2009 yılında toplamda 172 yabancı turist ziyaret etmiģtir ki bu rakam Karun Hazineleri nin de bulunduğu UĢak için son derece düģüktür. TR33 Bölgesi nde yer alan turizm acenteleri sayılarına bakıldığında Bölge de toplam 54 adet turizm acentesi olduğu görülmektedir. Bunların 20 tanesi Afyonkarahisar da, 16 tanesi Manisa da, 14 tanesi Kütahya da, 4 tanesi ise UĢak ta bulunmaktadır. Tablo 8.9: TR33 Bölgesi İllerinde Bulunan Turizm Acentelerinin Sayısı Afyonkarahisar Kütahya Manisa Uşak TR33 Bölgesi Acente Sayısı Kaynak: TR33 Bölgesi Ġlleri Kültür ve Turizm Müdürlükleri TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 8: TURİZM Sayfa 365 / 409

367 Bir sonraki bölümde sırasıyla Afyonkarahisar, Kütahya, Manisa ve UĢak illerinin turizm olanakları ve mevcut potansiyelleri ele alınmıģtır. TR33 Bölgesi, baģta Afyonkarahisar ve Kütahya olmak üzere jeotermal turizm potansiyeli ile ön plana çıkmaktadır. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yatırım ve ĠĢletmeler Genel Müdürlüğü tarafından baģlatılan Termal Turizm Kentleri Projesi kapsamında, Türkiye nin jeotermal kaynak potansiyeli araģtırılıp yeni alanların tespiti yapılmaktadır. Potansiyel alanlarda mülkiyet araģtırmasının yapılması, altyapı imkânlarının saptanması ve alternatif turizm türleriyle iliģkilendirilmesi ile termal amaçlı geliģim stratejilerinin belirleneceği AraĢtırma Raporu, Ġl ve Bölge Termal Master Planları hazırlanmaktadır. Bu planlar dahilinde diğer turizm türleri ile entegre olabilecek ve destinasyon oluģturabilecek kapasiteye sahip olan öncelikli geliģtirilecek bölgeler arasında TR33 Bölgesi illerinin de yer aldığı görülmektedir. Bu bağlamda, Afyonkarahisar, Kütahya, UĢak illeri Frigya Termal Turizm Bölgesi ne dâhil edilirken Manisa ili Güney Ege Termal Turizm Bölgesi nde yer almıģtır (Kültür ve Turizm Bakanlığı Yatırım ve ĠĢletmeler Genel Müdürlüğü) Afyonkarahisar Afyonkarahisar baģta termal ve kültür turizmi olmak üzere, turizm açısından zengin olanaklara sahiptir. Eko turizm açısından Frig Vadisi oluģumları, doğal mağaraları, yaylaları, kuģ gözlem alanları ile ön plana çıkmakta, Selçuklu mimarisini taģıyan asırlık camileri ile inanç turizmine hitap etmekte, kentsel sit alanlarında restorasyonu tamamlanan Afyonkarahisar Evleri ile de geçmiģin nostaljik iklimini ziyaretçilerine sunmaktadır Termal Turizm Afyonkarahisar, termal turizm merkezleri ve lüks otelleri ile Türkiye nin termal turizm açısından parlayan yıldızlarından birisidir. Ömer, Gecek, Gazlıgöl, Hüdai ve Heybeli kaplıcalarında jeotermal sular romatizma, eklem bozuklukluları, kadın hastalıkları, çocuk felci, solunum yolları hastalıkları, ĢiĢmanlık, nevrotik bozukluklar, kalp hastalıkları gibi birçok rahatsızlık için Ģifa imkânı sunmaktadır. Ayrıca geliģen teknoloji ile birlikte tıp dünyasına giren cihaz ve tekniklerin yavaģ yavaģ otellerin bünyesine entegre edilmesi ile geleneksel manadaki kaplıca ve Ģifalı su anlayıģının yanında, klinik bazlı uygulamaların, bilimsel kür ve tedavilerinin uygulandığı modern anlayıģın da yerini almaya baģladığı görülmektedir. Afyonkarahisar daki tüm kaplıcalar Kültür ve Turizm Bakanlığı nca termal turizm merkezi ilan edilmiģtir. Bu merkezlerde 1/5000 ve 1/1000 nazım imar ve uygulama imar planları yapılmıģ, altyapı çalıģmaları tamamlanmıģ olup termal turizm merkezi kapsamında sunduğu teģvik ve imkânlarla yeni yatırımlara açık ve elveriģlidir (Kültür ve Turizm Bakanlığı Yatırım ĠĢletmeler Genel Müdürlüğü). Tablo 8.10: Afyonkarahisar İlinde Bulunan Kaplıca Sularının Şifalı Özellikleri Kaplıcalar Ömer-Gecek Gazlıgöl Bolvadin- Heybeli Sandıklı-Hüdai Tedavi Edici Özellikleri ve İyi Geldiği Rahatsızlıklar Romatizma deri, kalp ve kan dolaģımı hastalıkları ile sindirim sistemi, eklem rahatsızlığı ve kireçlenme, karaciğer, safra kesesi, beslenme bozukluğu, sinirsel ve kadın hastalıkları, solunum rahatsızlıkları Romatizma hastalıkları, kalp ve dolaģım sistemi, böbrek ve idrar yolları, karaciğersafra kesesi, sindirim sistemi, metabolizma bozuklukları, kemik ve kireçlenme ve cilt hastalıkları, kadın hastalıkları Deri hastalıkları, egzamalar, solunum yolları hastalıkları, romatizmal hastalıklar, kalp ve kan dolaģımı, sinirsel ve kadın hastalıkları Romatizma hastalıkları, ağrılı sendromlar, kalp ve kan dolaģımı hastalıkları, eklemkireçlenme rahatsızlığı, sinir ve kas yorgunluğu, sinirsel hastalıklar, kadın hastalıkları Kaynak: Afyonkarahisar Ġl Kültür ve Turizm Müdürlüğü TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 8: TURİZM Sayfa 366 / 409

368 Ömer-Gecek Kaplıcaları Afyonkarahisar-Kütahya karayolu üzerinde bulunan termal turizm merkezinin Afyonkarahisar kent merkezine uzaklığı 15 km dir. Ankara-Ġzmir-Antalya karayollarının kesiģim noktasında olması turizm merkezine büyük avantaj sağlamaktadır. Afyonkarahisar ın 5 yıldızlı termal otellerinin tamamı bu kaplıca alanı içerisinde yer alır. Yatırımcılar tarafından tercih edilen bu Bölge de, turizm yatırım belgeli 5 yıldızlı yeni otellerin de inģası devam etmektedir. Kaplıcalarda eski Türk hamamları, apart villalar, kapalı yüzme havuzu ve alıģveriģ olanakları bulunmaktadır. Termal suyun sıcaklığı 50 C ile 95 C arasında değiģmektedir. Kaplıca bölgesinde Ģu anda turizm iģletme belgeli 4 adet 5 yıldızlı otel bulunmaktadır. Ömer-Gecek jeotermal sahasında yer alan Oruçoğlu Termal Resort Otel 624 yatak, Ġkbal Termal Otel 604 yatak, Korel Termal Otel 780 yatak ve Afyonkarahisar Anemon Otel 390 yatak kapasitesine sahiptir. Bölge de yer alan Ömer Termal Tatil Köyü 35 standart oda, 15 bahçeli oda, 64 villa ile beraber toplam 114 oda kapasitesine sahiptir. Yine aynı saha içerisinde yer alan Hayat Jeotermal Tesisleri nde toplamda 100 yatak kapasitesine sahip villalar bulunmaktadır. Bu villaların tümü kendi termal havuzuna sahiptir. Villaların tümünde termal havuz bulunmaktadır. Termal sahadaki belediye belgeli tesislerde toplam yatak kapasitesi 629 olup Ömer-Gecek kaplıcalarının mevcut toplam yatak kapasitesi yaklaģık dir. Kaplıcanın planlanan toplam yatak kapasitesi ise dir (Afyonkarahisar Ġl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yatırım ve ĠĢletmeler Genel Müdürlüğü) Gazlıgöl Kaplıcaları Gazlıgöl kaplıcaları Afyonkarahisar ın Ġhsaniye ilçesi, Gazlıgöl Beldesi ndedir. Afyonkarahisar il merkezine 25 km mesafede olan kaplıca, Afyonkarahisar-EskiĢehir karayolu üzerinde bulunmaktadır. Gazlıgöl Beldesi içinden geçen demiryolu sayesinde doğrudan demiryolu ulaģımı mevcuttur. Kaplıca suyu fiziksel özellikleri bakımından renksiz, kokusuz ve gazlıdır. Kimyasal olarak içinde sodyum bikarbonat ve hidrojen sülfür içermektedir. 45 ila 68 C aralığında değiģen sıcaklığa sahip suların debisi 9 lt/sn dir. Villa ve otellerden oluģan konaklama imkânları ile Gazlıgöl Kaplıcaları nda Türk hamamı, tedavi havuzları ve çamur banyosu gibi servisler gelen ziyaretçilerin hizmetine sunulmaktadır. Kaplıcaların mevcut yatak kapasitesi olup planlanan yatak kapasitesi olarak belirlenmiģtir (Afyonkarahisar Ġl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yatırım ve ĠĢletmeler Genel Müdürlüğü) Bolvadin-Heybeli Kaplıcaları Heybeli Kaplıca alanı Afyonkarahisar ilinin doğusunda yer alan Bolvadin Ġlçe sınırları içerisinde bulunmaktadır. Kaplıca alanı Antik Kral Yolu üzerine kurulmuģ bir yerleģim merkezidir. Kaplıca alanı Afyonkarahisar-Konya karayolu üzerinde bulunmakta olup Afyonkarahisar il merkezine 20 km. mesafededir. 2,7 km 2 lik bir araziye tekabül eden kaplıcanın suları renksiz ve berrak nitelik taģımaktadır. 56,3 C sıcaklıktaki suyun debisi 64 lt/sn dir. Kaplıcada 166 oda kapasiteli bir otel, 12 lüks apart, 6 villa, 271 apart daire, 84 banyosuz daire bulunmaktadır. Kaplıcalarda açık ve kapalı termal havuzlar mevcut olup toplam yatak kapasitesi 650 dir. Kaplıcalarda yer alan tesislerin tamamı belediye belgelidir. Kaplıcanın planlanan yatak kapasitesi olarak belirlenmiģtir (Afyonkarahisar Ġl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yatırım ve ĠĢletmeler Genel Müdürlüğü). TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 8: TURİZM Sayfa 367 / 409

369 Sandıklı-Hüdai Kaplıcaları Sandıklı ilçesinin 8 km güneyinde bulunur. Kaplıca suları jeolojik bir çatlağın değiģik yerlerinden çıkan Ģifalı sulardan oluģur C aralığında değiģen sıcaklıkta, sodyum sülfat ve bikarbonat içeren sular radyoaktif özelliği açısından Türkiye'de ilk sırayı almaktadır. ġifalı çamur ve çamur banyoları ile ünlü olan Hüdai Kaplıcaları nın çok eskiden beri kullanıldığı bilinmektedir. Kaplıcada Bizans devrinden kalma hamamlar bulunmaktadır. Kaplıcada toplam 166 oda ve buna tekabül eden toplam 232 yatağa sahip 2 otel, 715 yatak kapasiteli apart villalar ve 353 yatak kapasiteli 110 adet banyosuz daire bulunmaktadır. Kaplıcada 3 kapalı büyük yüzme havuzu, 2 açık büyük yüzme havuzu, 600 kiģi/saat kapasiteli çamur kürü banyosu, 2 adet kükürt banyosu hizmet vermektedir. Kaplıcaların mevcut yatak kapasitesi olup planlanan kapasite ise dir (Afyonkarahisar Ġl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yatırım ve ĠĢletmeler Genel Müdürlüğü). Afyonkarahisar ın TR33 Bölgesi içerisinde en fazla yatak kapasitesine sahip il olma özelliğini hâlihazırda yapımı devam etmekte olan turizm yatırım belgeli tesislerin de hizmete girmesiyle korumaya devam etmesi ve toplam yatak kapasitesinin e çıkması beklenmektedir (Afyonkarahisar Ġl Kültür ve Turizm Müdürlüğü). Termal otellerin doluluk oranları, sektördeki göreceli talep yoğunluğunun ölçülmesi açısından önemli bir değiģkendir. Bu bağlamda, Afyonkarahisar ın termal turizm talep fazlası/yetersizliğinin değerlendirilmesi, yıl içindeki dönüģümlerinin gözlenebilmesi amacıyla Bölge nin 5 yıldızlı termal otellerinin doluluk oranları vekil gösterge olarak kullanılmıģtır. Afyonkarahisar Ġl Kültür ve Turizm Müdürlüğü verileri kullanılarak otellerin doluluk oranları hesaplanmıģtır. Doluluk oranları hesaplamasında otellerin yatak kapasitelerinden hareketle aylık geceleme kapasiteleri hesaplanmıģ, aylık toplam geceleme sayıları ile oranlamaya gidilerek ortalama doluluk oranları elde edilmiģtir. Elde edilen veriler dâhilinde yılları arası ortalama doluluk oranları Grafik 8.8 de gösterilmiģtir. Grafik 8.8: Yılları Arası Afyonkarahisar İli 5 Yıldızlı Termal Oteller Ortalama Doluluk Oranları (Aylık Bazda Trend) (%) TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 8: TURİZM Sayfa 368 / 409

370 Ortalama doluluk oranlarının dört yıllık trendinin gösterildiği Grafik 8.8 de doluluk oranlarının en yüksek seviyeye %79 ile 2006 yılı Ağustos ayında en düģük seviyeye ise %25 ile 2007 yılı Mayıs ayında ulaģtığı görülmektedir. Serinin gidiģatına bakıldığında doluluk oranlarındaki dalgalanmaların zaman içerisinde belirli bir sistematik takip ettiği ortaya çıkmaktadır. Bu sistematik yapı, takip eden Ģekiller üzerinden analiz edilecektir. Grafik 8.8 de dikey eksende doluluk oranları ile beraber bu oranların hangi aralıklarda yoğunlaģtığını gösteren histogram yer almaktadır. Histograma bakıldığında, doluluk oranlarının %30 ile %60 arasında yoğunlaģtığı görülmektedir. 4 yıl içerisinde otellerin aylık doluluk oranı aritmetik ortalaması ise %45 olarak hesaplanmıģtır. Grafik 8.9 da yılları arasında her bir aya iliģkin doluluk oranlarının 4 yıl içerisindeki trendi (mavi çizgiler ile) ve her bir aya iliģkin doluluk oranının 4 yıllık ortalaması (kırmızı yatay çizgiler ile) gösterilmektedir. %80 %70 %60 %50 %40 %30 %20 Oca Şub Mar Nis May Haz Tem Ağu Eyl Eki Kas Ara Grafik 8.9: Yılları Arası Afyonkarahisar İli 5 Yıldızlı Termal Oteller Ortalama Doluluk Oranları (Aylık Bazda Ortalama ve Trendler) (%) Aylık ortalamalara bakıldığında, Ocak ayından Mart ayına kadar ortalama değerlerin yükseldiği görülmektedir. Takip eden Nisan, Mayıs ayları boyunca oranların düģtüğü gözlenirken Haziran ayında bu değerin yılın en düģük seviyesi olan %34 e indiği görülmektedir. Temmuz ayında yeniden yükseliģ baģlamakta, Ağustos ise yılın en yüksek ortalama değerinin (%64) kaydedildiği ay olmaktadır. Bu dalgalanmaların 2 veya 3 aylık dönemlerde yön değiģtirerek tekrarladığı görülmektedir. Sonbahar ve kıģ aylarında doluluk oranlarının giderek yükseldiği gözlenmektedir. Bahar ayları ile birlikte doluluk oranlarında düģüģ yaģanmakta, bu düģüģ yaz tatilinin baģladığı Haziran ayına kadar devam etmektedir. Temmuz ayı ile birlikte tatil sezonunun baģlaması doluluk oranlarına yükseliģ Ģeklinde yansımaktadır. Ağustos ayında doluluk oranlarının en yüksek düzeye ulaģması özellikle yurtdıģında yaģayan vatandaģlarımızın Türkiye ye en çok giriģ yaptıkları döneme rast gelmesiyle açıklanmaktadır. Grafik 8.10 da ise yılları arasındaki aylık bazda ayrıģtırılmıģ trendler görülmektedir. Ekim ayı dıģındaki tüm aylarda ortalama doluluk oranları baģlangıç yılı olan 2006 daki ortalama doluluk düzeyinin altında kalmıģtır. Diğer bir ifadeyle, Ekim ayı dıģındaki aylarda 4 yıl içerisinde doluluk oranının gerilemiģ olduğu ortaya çıkmıģtır. Ocak, Ağustos ve Kasım TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 8: TURİZM Sayfa 369 / 409

371 ayları doluluk oranları istikrarlı bir Ģekilde düģmüģtür. Mart, Nisan, Mayıs, Haziran ve Eylül ayları, iniģ çıkıģ bakımından tamamen paralel bir seyir izlemektedir dan 2009 a doluluk oranlarındaki en büyük düģüģler sırasıyla Mart ve Ağustos aylarındaki değerlerde meydana gelmiģtir. %80 %70 %60 %50 %40 %30 Oca Şub Mar Nis May Haz Tem Agu Eyl Eki Kas Ara % Grafik 8.10: Yılları Arası Afyonkarahisar İli 5 Yıldızlı Termal Oteller Ortalama Doluluk Oranları (Aylık Bazda Ayrıştırılmış Trendler) (%) Grafik 8.11 otellerin doluluk oranlarının hangi oranlarda yerli ve yabancı turistler tarafından oluģturulduğunu göstermektedir. Yerli ve yabancı kaynaklı ortalama doluluk oranları arasında çok büyük bir fark olduğu görülmektedir. Diğer bir ifadeyle, ildeki termal turizm potansiyelinin, yurtiçi turizmde elde ettiği talebi yabancılar açısından oluģturamadığı ortaya çıkmaktadır I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV Yabancı Doluluk Oranı Yerli Doluluk Oranı Grafik 8.11: Afyonkarahisar İli 5 Yıldızlı Termal Oteller Ortalama Doluluk Oranları (Yerli-Yabancı Karşılaştırması) (%) TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 8: TURİZM Sayfa 370 / 409

372 Grafik 8.12 de ise yabancı doluluk oranlarının aylık bazlı ortalama değerleri yer almaktadır. Grafik 8.12 incelendiğinde, yabancı turistlerden kaynaklanan ortalama doluluk oranlarının Mayıs, Haziran, Temmuz ve Ağustos aylarında en yüksek düzeylerine ulaģtığı ortaya çıkmaktadır. Bu durumda, yabancı turistlerin Türkiye ye en çok giriģ yaptıkları yaz aylarında, deniz, güneģ ve kum turizminin canlanmasına paralel olarak termal turizmin de canlandığı söylemek mümkündür. %3.0 %2.5 %2.0 %1.5 %1.0 %0.5 %0.0 Oca Şub Mar Nis May Haz Tem Ağu Eyl Eki Kas Ara Grafik 8.12: Afyonkarahisar İli 5 Yıldızlı Termal Oteller Ortalama Doluluk Oranları (Aylık Bazda Ortalama ve Trendler) (Yabancı) (%) Grafik 8.13 te ise konaklama baģına ortalama geceleme sayıları aylık bazda gösterilmektedir yılının ikinci çeyreğinde görülen yüksek uç değer dıģında, tüm aylar için konaklama baģına düģen geceleme sayısı yaklaģık 2 dir. Jeotermal suların bilimsel anlamda tedavi amaçlı tatbik sürelerinin 14 ile 21 gün arasında değiģtiği düģünüldüğünde, yaklaģık 2 gün olan ortalama geceleme süresi, termal otellerin klinik anlamda tedaviden ziyade, geleneksel anlamda Ģifa bulma, dinlenme, eğlence ve tatil konsepti içerisinde tercih edildiği sonucu ortaya çıkmaktadır. Grafik 8.13: Afyonkarahisar İli 5 Yıldızlı Termal Oteller Ortalama Kalış Süresi (Konaklama Başına Geceleme Sayısı) TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 8: TURİZM Sayfa 371 / 409