*Yücel MERAL. Determination of Heart Dimentions and Myocardial Thickness of Arabian Horses Using the M-Mode Echocardiographic Techniques

Transkript

1 Arap Kısrak ve Aygırlarında M-mod Ekokardiografi Tekniği Kullanılarak Kalp Çapları ve Miyokardial Kalınlıkların Saptanması *Tarık BİLAL *Yücel MERAL Özet: Bu çalışmada M-mod ekokardiografi tekniği kullanılarak 30 adet arap ırkı yarış atında kalp yapıları muayene edildi. Halen yarışan arap kısrak (n:15) ve aygırları (n:15) çalışmaya alındı. M-mod ekokardiografik muayeneler B-mod rehberliğinde 4 standart pozisyonda yapıldı. Sol ventrikül end-diastolik ve end-sistolik iç çap ile, sol ventrikül arka duvarı miyokardial kalınlık ölçümleri transduser l,, 3 pozisyonlarında; sol atrium, sağ ventrikül ve sol atrium diastolik açıklığın aort kökü diastolik açıklığına oranı transduser 4 pozisyonunda ölçüldü. Çalışma sonucunda; arap kısrak ve aygırlarında interventriküler septum ve sol ventrikül arka duvar miyokardial kalınlıklarında, sol ventrikül internal dimensiyonlarında, sol atrium diastolik çap, sağ ventrikül diastolik çap ve aort kökü diastolik açıklığı ile sol ventrikül end-diastolik açıklığın aort kökü diastolik açıklığına oranında istatistiki düzeyde anlamlı bir farklılık saptanamadı. Bu veriler aynı ırktan canlı ağırlıkları birbirine yakın Arap ırkı yarış atları arasında cinsiyetin kalp çaplarında ve miyokardial kalınlıklarda farklılığa neden olmadığını göstermektedir. Anahtar Kelimeler: Arap atı, M-mod ekokardiografi, end-diastolik ve end-sistolik kalp çapları, miyokardial kalınlık. Determination of Heart Dimentions and Myocardial Thickness of Arabian Horses Using the M-Mode Echocardiographic Techniques Abstract: In this study, the heart structures ( cardiac structures) of 30 arabian racing horses ( 15 male, 15 female) were examined by M mode echocardiography.the M-mode echocardiographic examinations were performed in 4 standart positions by the guidence of B mode. Left ventricle enddiastolic and endsystolic inner diameters and left ventricle posterior wall myocardial thickness were measured in transducer 1,, 3 positions. While left atrial diastolic diameter, right ventricle diastolic diameter and the aortic root diastolic and left atrial diastolic distance of aort root diastolic distance ration were measured in transducer 4 positions. The results of this study revealed that in arabian horses no statistical differences were found interventricular septum, the thickness of the left ventricle posterior wall, left ventricle internal *Ýstanbul Üniversitesi, Veteriner Fakültesi, Ýç Hastalýklar Anabilim Dalý, Avcýlar - Ýstanbul

2 dimensions, and the ratio of left atrial and right ventricle enddiastolic distance to diastolic aort root distance. In conclusion the heart diameters and myocardial thickness of the arabian racing horses were not different in sex. Key Words: Arabian horse, M-mode-echocardiography, end-diastolic and end-systolic diameters, myocardial thicness. G i r i ş Bu güne değin atların kalp hastalıkları tanısında M-mod, -D ve Doppler ekokardiografi teknikleri üzerinde değişik araştırmacılar tarafından çalışmalar yapılmıştır (6, 9, 10, 1, 13). Atlarda ilk ekokardiografik muayeneler Pipers ve Hamlin (8) tarafından yapılmış, daha sonraları Lescure ve Olivier (6), mitral kapak ölçümleri üzerinde çalışmıştır. Lescure ve Tamzalı (7), 140 sağlıklı at kalbi üzerinde ortalama değerleri ortaya koyarak, kullanılabilecek metodlar ile dinamik ve statik bilgileri yayınlamışlardır. Özellikle dilate kardiomiyopatilerin saptanmasında sol ventriküler ve atrial dilatasyon ile sol ventrikül hipokinezisinin araştırılması, bu amaçla iç çapların ve miyokardial kalınlıkların saptanması önerilmektedir (). Hipertrofik kardiomiyopatilerde ise sol ventrikül arka duvarı ve interventriküler septum miyokardial kalınlığının diastolik ve sistolik artışı, asimetrik septal hipertrofide; ön mitral kapak anormal hareketi, konsentrik miyokardial hipertrofide; sol ventrikül lumeninde daralma, dolayısıyla iç çapların ölçülmesi gerektiği bildirilmektedir (l, 3, 9). Bu çalışmada; yarış sezonundaki arap kısrak ve aygırlarında M- mod ekokardiografi tekniği kullanılarak sol ventrikül internal dimensiyonları, interventriküler septum ve sol ventrikül arka duvar miyokardial kalınlıkları, sol atrium, sağ ventrikül diastolik dimensiyonları, sol atrium diastolik açıklığının, aort kökü diastolik açıklığına oranı saptanarak, cinsiyete göre farklılık araştırıldı.

3 M a t e r y a l v e M e t o t Bursa - Orhangazi hipodromunda l997-l998 yarış sezonunda yarışa katılan 30 adet arap atı üzerinde ekokardiografik muayeneler yapılmış olup, materyalin özellikleri Tablo 1' de verilmiştir. Canlı ağırlık at ve poniler için üretilen ölçü şeriti ( Horse and Pony weighing tape-dalton supplies PTY.LTD-Australia) kullanılarak; vucut yüzeyi ise aynı bantla saptanan cidago yüksekliği ve göğüs çevresine denk gelen kilogram canlı ağırlığın alet kompitürüne entegre edilen formülle hesaplanması esasına dayanmaktadır. Tablo 1. Çalışmaya Alınan Arap Atlarının Yaş, Canlı Ağırlık ve Vucud Yüzeyi Ortalama Değeri (X) İle Standart Sapmaları (Sx) Grup I (n:15) X±Sx Grup II (n:15) X± Sx Yaş (yıl) 5.1± ± 1. Canlı ağırlık (kg) 350± ±8.4 Vucud yüzeyi (m ) 3.9±0. 4.0±0. Şekil l. At kalbi için M-mod ekokardiografide kullanılan standart transduser pozisyonlarını gösterir. Stadler (1)' den alınmıştır. LV: Sol ventrikül AO:Aort kökü LA: Sol atrium TP l--3-4: Transduser pozisyonları T: Transduser GD:Göğüs duvarı

4 I.grupta (n:l5) halen yarışan arap kısraklar, II.grupta (n:15) halen yarışan arap aygırları yer almış olup, her iki grupta normal sabah-akşam antremanlarını yapan ve yarışlara katılan atlardan yararlanıldı. Atlarda M-mod ekokardiografik muayeneler "Schimadzu 350-A" model eko yapabilir ultrasonografi cihazında Vörös ve arkadaşları (13)' nın önerdiği şekilde 3.5 MHz' lik mikrokonveks transduser kullanılarak yapılmıştır. Kullanılan 3.5 MHz' lik transduserin maksimum açılandırma derecesi 88, derinlik kapasitesi 4 cm.'dir. Transduser pozisyonlarının saptanmasında Stadler ve arkadaşları (1)' nın belirttiği metotlardan yararlanılmış olup, bu pozisyonlar şematize olarak Şekil-1' de ve teorik olarak aşağıda verilmiştir: TP-I: M.Papillaris Seviyesi: Transduser ekokardiografik muayene için hazırlanmış sağ 4. interkostal aralığa ( olecranonun bir el ayası dorsali-rechts kaudal in der langen Achse) yerleştirildi ve hafifce kaudo-dorsal yönlendirilerek, dereceler arasında orientasyon yapıldı. Bu şekilde ses dalgaları B-mod görüntüde sol ventrikül her iki M.papillaris' i seviyesinde chordae tendinae' ler başlangıçının 1 cm. apikaline yönlendirildi. TP-: C.Tendinei Seviyesi (mitral kapaklar altı seviyesi): Transduser birinci pozisyonda tutulurken ses dalgaların B- mod görüntüde interventriküler septuma dik olarak mitral kapaklar altına yönlendirildi. Bu pozisyonda diastolde chordae tendinei' ler saptandı. TP-3:Mitral Kapaklar Seviyesi: Ses dalgaları her iki mitral kapak üzerine yönlendirilerek kapakcıkların yüzüşü, diastolik ve sistolik hareketleri izlenerek alındı. TP-4:Aort Kökü ve Kapakları Seviyesi: 3. pozisyondaki transduser mümkün olduğu kadar kraniale yönlendirilip, 10 ile 40 derece arasında açılandırılarak orientasyon sağlandı. Bu şekilde ses dalgaları aort köküne ve kapakcıklarına (V.semilunaris) yönlendirildi. Her bir transduser pozisyonunda sol ventrikül internal dimensiyonları ve interventriküler septum sistolik-diastolik miyokardial kalınlıkları, sol ventrikül arka duvar miyokardial kalınlığının sistolik ve diastolik ölçümleri uzun eksen TP-1, TP- ve TP-3 pozisyonlarında ayrı ayrı alındı. Sol atrium ve sağ ventrikül diastolik ile aort kökü diastolik çap ölçümleri kısa eksen transduser 4 pozisyonunda yapıldı. Bu pozisyonda sol atrium diastolik (LAd) ve aort kökü diastolik (AOd) açıklığı ile her iki parametre yüzde oranını (LAd/AOd) saptamak mümkün oldu. Çalışmada kullanılan 30 adet Arap atının M-mod ölçümleri metod bölümünde belirtilen 4 seviye üzerinden ard arda ikişer kez alınarak her iki ölçümün ortalaması hesaplandı. Gruplar arası farkların önem kontrolleri Evrim ve arkadaşları ( 4 )' nın bildirdiği şekilde "t" testine göre yapıldı.

5 B u l g u l a r Bütün atlarda ekokardiografik muayeneler ayakta pozisyonda ve travayda sedasyona gerek kalmaksızın yapılmış olup, elde edilen ortalama değerler ve standart sapmaları Tablo- ' de verilmiştir. Tablo. İnterventriküler Septum (IVS) ve Sol Ventrikül Arka Duvar Miyokardial Kalınlıkları (LVPW) ile, Sol Ventrikül Diastolik-Sistolik İnternal Dimensiyon (LVID), Sol Atrium (LA), Sağ Ventrikül (RV), Aort Kökü Açıklığı Diastolik İç Çapları (AOd), Sol Atrium Diastolik Açıklığın, Aort Kökü Diastolik Açıklığına Oranı (LAd/AOd). Kalınlık Grup I Grup II Çap (n:15) (n:15) (mm) X±Sx X±Sx IVS-mp D 6.0± ±3.30 S 39.l± ±5.7l IVS-ct D 8.4± ±6.77 S 4.0± ±6.41 IVS-mv D 30.9± ±3.13 S 40.± ±6.11 LVID-mp D 71.5± ±18.09 S 8.6± ±17.14 LVID-ct D 79.6± ±11.1 " S 36.9± ±14.14 LVID-mv D 115.1± ±8.56 S 87.± ±1.73 LVPW-mp D 1.5±6.04.6±8.41 S 9.5± ±11.16 LVPW-ct D 5.6±5.99.9±11.47 S 30.3± ±1.66 LVPW-mv D 14.9± ±4.3 S 1.3± ±6.85 LAd 37.6± ±6.4 RVd 64.5± ±8.4 AOd 64.± ±4. LAd/AOd (%) 0.6l± ±0. Açıklama: mp: M.papillaris D: Diastolik ct : Chordea tendinei S: Sistolik mv: Mitral valvul

6 İnterventriküler septum sistolik ve diastolik miyokardial kalınlığı aygırlarda kısraklardan her üç seviyede de daha fazla olup, bu artış istatistiki olarak önemsiz (P>0.05) bulundu. Sol ventrikül diastolik internal dimensiyon kısrak ve aygırlarda değişmezken, sistolik dimensiyonun her üç seviyede de aygırlarda kısraklardan fazla olduğu ortaya kondu (P>0.05). Sol ventrikül arka duvarı miyokardial kalınlığının kısrak ve aygırlarda birbirine yakın olduğu, istatistiksel olarak önem arz etmediği (P>0.05) saptandı. Sol atrium ve sağ ventrikül diastolik açıklığının aygırlarda kısraklardan farklı olduğu, ancak,bu farklılığın istatistiksel düzeyde anlamlı olmadığı (P>0.05) ortaya kondu.. Aort kökü açıklığının aygırlarda kısraklardan farklı olduğu, bu farklılığın istatistiksel önem arz etmediği ortaya kondu. Sol atrium diastolik açıklığın, aort kökü diastolik açıklığına yüzde oranı (LAd/AOd-%) ölçümlerinde; kısraklarda % 0.6l±0.3, aygırlarda % 0.56±0. sonuçları elde edilmiş olup, cinsiyete göre farklılığın istatistiki yönden önem arz etmediği ortaya konmuştur.. T a r t ı ş m a v e S o n u ç M-mod ekokardiografi tekniği kalbin formu ve boşlukları hakkında bilgi edinme konusunda güvenli bir kesit tekniği olarak kabul edilmektedir (1,,3,5,10,11,13). Aynı zamanda, M-mod teknik ile aksial çapları ve her bir kalp yapısı hakkında bilgi edinmeninde mümkün olduğu, bu teknikle aksial değerlendirmenin B-mod tekniğe oranla daha güvenli yapılabileceği bildirilmektedir (5). Bunlardan başka, bir kalp siklusu esnasında hareketli kalp yapılarını incelemeninde mümkün olduğu saptanmıştır. Transduser 1,, 3 pozisyonlarında sol ventrikül iç çapları ve duvar kalınlıkları yanında, transduser 3 pozisyonunda mitral kapak hareketleri ve sol ventrikül fonksiyonları değerlendirilmiş, kardiomiyopatilerin klinik tanısında iç çapların ölçülmesi, miyokardial duvar kalınlıklarının saptanması, amplitüdlerin hesaplanması gibi yönlerden bu tekniğin önemi ortaya konmuştur (6,7,10,1,13). Transduser 4 pozisyonunda ise.sol atrium diastolik, sağ ventrikül diastolik, aort kökü diastolik çaplar ile sol atrium diastolik çapın, aort kökü diastolik açıklığına oranını ölçmek mümkün olmuştur (8,9,ll). Bu çalışmada; B- mod rehberliğinde yapılan M- mod ekokardiografik muayenelerin kalbin formu, boşlukları hakkında bilgi temini, dilate ve hipertrofik kardiomiyopatilerin saptanmasında, anormal mitral kapak hareketleri ve amplitüdleri ile kalp kinetiği hakkında bilgi edinilmesi yönünden ideal bir teknik olduğu saptandı. Bu güne değin ingiliz ırkı atlarda sol ventrikül diastolik ve sistolik iç çapları ölçümü üzerinde değişik araştırmacılar tarafından yapılan çalışmalarda farklı değerler saptanmış olup, farklılığın nedeni olarak ırk, canlı ağırlık ile hizmet gösterilmektedir (,7,8,9,13). Buna karşın,

7 miyokardial kalınlık ile canlı ağırlık arasında korrelasyon olduğu, ancak, cinsiyete göre bu değerlerin değişmediği bildirilmektedir (1). Diğer taraftan, bu değerlerin her bir transduser pozisyonunda farklı olabileceği, hizmetlerine göre sınıflandırılan belli canlı ağırlıkdaki atlarda bu parametrelerin kıyaslanabileceği bildirilmektedir (1,6,8). Nitekim Rewel (9), kardiyo vaskuler bozukluğu olmayan bir grup ingiliz atını, yarış ve konkur olarak kullanılan ingiliz atlarıyla kıyaslayarak kalp çaplarının ve hareketli yapılarının mukayesesini yapmış, aralarındaki farklılıkları yayınlamıştır. Bu değerler canlı ağırlık yönünden arap ile ingiliz ırkı atlar arasındaki farklılık nedeniyle burada tartışılmadığı gibi, canlı ağırlık ve ırk yönünden çalışmamız materyaline uygun atlara ait veriler sağlanamadığından mukayeseleri yapılamamıştır. Genel olarak atlarda sol atrium diastolünün, aort kökü diastolik açıklığına oranın birden küçük olması gerektiği bildirilmektedir (1,,13)..Bu değerin l' den büyük olması sol atrium diastolik çapının arttığını, pulmoner arter stenozuna belge olacağı, 0.4' den küçük olmasının ise, aort kökü stenosisine belge olduğu kabul edilmektedir (1). Lescure ve Tamzali (7), ortalama 445 kg. canlı ağırlıktaki ingiliz ırkı atlar üzerinde yaptıkları çalışmalarda bu oranı 0.8, Vorös ve arkadaş (13)' ları, ortalama 48.3 kg. canlı ağırlıktaki atlar üzerinde yaptıkları çalışmalarda ortalama l.4 olarak saptamışlardır. Bu değer sağlıklı at M-mod traselerinde genellikle 1.0' den daha az olarak saptanmış, artışının sol atrial genişlemenin (left atrial enlargement) değerlendirilmesinde faydalı bir parametre olacağı bildirilmiştir (1,). Yapılan çalışmada bu değeri arap kısraklarda 0.61±0.3, aygırlarda 0.56±0. olarak, yani ingiliz ırkı atlar için verilen normal sınırlar içinde olduğunu saptandı. Yarış sezonundaki arap kısrak ve aygırları üzerinde yapılan bu çalışma sonucunda; sol ventrikül internal dimensiyon, interventriküler septum ve sol ventrikül arka duvar miyokardial kalınlığının cinsiyete göre değişmediği, canlı ağırlıkları birbirine yakın olduğunda ( Tablo l ) böyle bir farklılığın ortaya konamayacağı, yarış sezonundaki bu atlarda dilate veya hipertrofik herhangi bir kardiyomiyopatinin şekillenmediği sonucuna varılmış, ekokardiografi çalışacak araştırmacılara kaynak oluşturması için bu verileri yayınlama gereği doğmuştur. L i t e r a t ü r 1.Bonagura,J.D.,Herring,D.S.(l985): Echocardiography.Prenciples of interpretation. Small An. Prac. 15, 6, Bonagura,J.D., Herring,D.S., Welker,F.(l985): Echocardiography.Veterinary clinics of North America. Equine Practice l, Bright,J.M.(l998): Conventional echocardiographic imaging. (Internal medicine and cardiology). http; 4. Evrim,M., Güneş,H. (l994): Biometri Ders Notları. İ.Ü.Vet.Fak.Yay. 31, pp:

8 5. Fiegenbaum,H. (l98l): Echocardiography.3.Ed.Philadelphia,Lea Febiger, pp Lescure,F.,Olivier,J.L.(l980): L'echocardiograhie chez le cheval:prac.vet.equine, XII,5, Lescure,F.,Tamzali,J. (l983): L'echocardiographie TM chez le cheval: La technique. Le Point Vet.,15, Pippers,F.S.,Hamlin,R.L. (l977): Echocardiography in the Horse. J. Am. Vet. Med. Assoc. 170, 8l5-8l9 9. Rewel,A. (l99l): Vergleichende Messungen von Herzdimensionen und Bewegungsmustern bei Warmblut-Sportpferden mit Hilfe der M-Mode Echocardiographie. Inaugural Diss.Tierarztl.Hochschule.Hannover , 1-13 l0.robine,f.(l990): Morphologische und funktionelle Messungen am Herzen von Warmblutpferden mit Hilfe der Schnittbildechokardiographie.Innaugural Diss. Tierarztl. Hochschule. Hannover, l.Stadler,P., D'Agostino, U.,Deegen, E. (l988): Methodik der Schnittbildechocardiographie beim Pferd. Pferdeheilkunde 4, Stadler,P., Rewel,A., Deegen,E. (l993): Die M-mode-Echocardiographie bei S- Dressure-, S-Springpferden und bei untrainierten Pferden. J.Vet.Med.A. 40, Vörös,K.,Holmes,J.R., Gibbs,C.(l99l): Measurement of cardiac dimensions with two - dimensional echocardiography in the living horse. Equine Vet. J. 3,