Emeklilik Dönemi Tasarruf Açığı Araştırması. Türkiye Raporu Eylül EPSG_CBC_TURK_28479_BRO.indd 1 16/09/ :52

Transkript

1 Emeklilik Dönemi Tasarruf Açığı Araştırması Türkiye Raporu Eylül 2010 EPSG_CBC_TURK_28479_BRO.indd 1 16/09/ :52

2 AvivaSA Hakkında Türkiye nin lider bireysel emeklilik ve hayat sigortası şirketlerinden biri olan AvivaSA Emeklilik ve Hayat A.Ş., AK Emeklilik A.Ş. ile Aviva Hayat ve Emeklilik A.Ş. nin birleşmesiyle 2007 yılında kurulmuştur. Dünyanın 6. en büyük sigorta grubu olan Aviva plc nin küresel bilgi birikimini ve Türkiye nin önde gelen sanayi gruplarından Sabancı Holding in yerel gücünü taşıyan AvivaSA, yüzlerce yıllık deneyimiyle sektörün en güvenilir, yeni markalarından biridir. Kaliteli insan kaynağı ve güçlü çoklu dağıtım kanalı yapısı ile AvivaSA, 1 milyondan fazla müşterisinin finansal yatırım ve risk yönetimi ihtiyaçlarına cevap vermektedir. AvivaSA, Ağustos 2010 itibarıyla bireysel emeklilik sektöründe toplam 1,857 milyon TL lik (963 milyon Euro) katkı payı üretimiyle ilk sırada bulunmaktadır. 2 Emeklilik Dönemi EPSG_CBC_TURK_28479_BRO.indd 2 16/09/ :52

3 ÖNSÖZ Emeklilik gelirlerinin emeklilik dönemindeki harcamaları karşılamaya yetmeyecek düzeyde oluşu; politik, sosyal ve ekonomik yönden her zaman önemli bir sorun olarak kabul edilmiş olsa da Avrupa ülkelerinde bu alandaki tehlike düzeyini tanımlamak için bugüne kadar hiçbir kolektif bir girişimde bulunulmamıştı. Hayatın her alanında tasarrufa yönelmeyi destekleyen lider bir emeklilik ve hayat sigortası şirketi olan AvivaSA nın CEO su olarak Aviva nın Emeklilik Dönemi Tasarruf Açığı araştırmasının bulgularını sizlerle paylaşmaktan gurur duyuyorum. Bu yılın başlarında bağımsız bir danışmanlık firmasını görevlendirerek gerçekleştirdiğimiz akademik bir çalışma ile Avrupa ülkelerindeki toplam ve kişi başına düşen emeklilik tasarrufu açığını belirlemeye yönelik analizler yaptık. Bu çalışmayı takiben de analiz kapsamındaki her ülke için tartışılmak ve geliştirilmek üzere bir dizi öneri derledik. Sizlere sunduğumuz bu rapor ise Türkiye deki emeklilik dönemi tasarruf açığını ve konuyla ilgili analizleri ortaya koymayı amaçlıyor yılında emeklilik çağına gelecek olan Türkiye nüfusunun toplam nüfusa oranı %7 iken, 2050 yılında bu oran %20 ye ulaşacak. Hâlihazırda çalışma çağındaki her 10 kişiden 1 i emeklilik çağındakileri finanse etmek için çalışırken önümüzdeki 40 yıllık süre içerisinde çalışma çağındaki her 3 kişiden 1 i emeklilik çağındakileri finanse etmek için çalışıyor olacak. Kayıt dışı ekonomi ve düşük istihdam oranlarını göz önüne alırsak bu oranın 2 ye 1 oranına kadar düşebileceğini de söyleyebiliriz. Araştırma ayrıca Türkiye de emeklilik dönemi için birey başına yılda ortalama Euro luk ek tasarruf yapılması gerektiğini de gözler önüne seriyor. Eğer emeklilik döneminde de aynı yaşam seviyelerimizi korumak istiyorsak ülke olarak toplamda her yıl 91 milyar Euro luk ek bir tasarruf yapmamız gerekiyor. Bu araştırma, emeklilik ve hayat sigortası şirketleri, hükümet, düzenleyiciler, işverenler ve bireyler olarak hepimize, sorunu tanımlamak ve çözümünü bulmak için ortak bir sorumluluğumuz olduğunu hatırlatıyor. Emekli nüfusunun hak ettiği yaşam standartlarını bulabilmesi için hem birey hem de toplum olarak hepimize görev düşüyor. Aviva nın emeklilik dönemi tasarruf açığını ortaya koymayı amaçlayan bu benzersiz araştırmasının, bu hedefe ulaşmadaki çabalara çok önemli bir katkıda bulunacağına inanıyoruz. Meral Eredenk, CEO AvivaSA Emeklilik ve Hayat A.Ş. 3 EPSG_CBC_TURK_28479_BRO.indd 3 16/09/ :52

4 Türkiye için Öne Çıkan Araştırma Sonuçları Emeklilik dönemi tasarruf açığı araştırması, Türkiye deki bireylerin emeklilik döneminde yeterli bir hayat standardına sahip olmak için yapması gereken ek tasarruf miktarına işaret ediyor. Araştırmaya göre Türkiye de 2011 ile 2051 yılları arasında emekli olacak nüfusun, emeklilik dönemi gelir beklentilerini karşılayabilmek için her yıl 91 milyar Euro ek tasarruf yapması gerekiyor. Bu da birey başına yıllık ortalama Euro ya da ayda 200 Euro ek tasarruf yapılması gerektiği anlamına geliyor. Diğer Avrupa ülkeleriyle karşılaştırıldığında Türkiye nin İngiltere ya da Almanya gibi gelişmiş ülkelere nazaran daha az emeklilik tasarrufu açığı ile karşı karşıya olduğu gözleniyor. Genç nüfus gibi nüfus dinamikleri Türkiye nin emeklilik tasarrufu açığı performansına yardımcı olmakla beraber, ülkemizde zaten gelişmiş ülkelere oranla daha düşük yaşam standartlarına sahip olunması aradaki görece olarak düşük seviyedeki kişi başı tasarruf açığının öngörülenden daha fazla olabileceğine işaret ediyor. Tablo yılları arasında emekli olacak kişiler için gereken ek tasarruf miktarı Ülke Genç nüfusun, önündeki çalışma süresi daha uzun olacağından, aradaki farkı kapatmasının daha kolay olacağı görünüyor. Tablo 2 ye göre emeklilik yaşına yakın bir bireyin yılda Euro ek tasarruf yapması gerekirken, 20 yaş grubundaki bir bireyin yılda 500 Euro ek tasarruf yapmasının yeterli olacağı görülüyor. Aileden ya da yakınlardan gelen finansal destek gibi sosyokültürel unsurlar olmadığı takdirde ileri yaştaki insanların yaşam standartlarının ciddi düzeyde etkileneceği görülüyor. 4 Emeklilik Dönemi Kişi başı yıllık emeklilik tasarrufu açığı (bin ) Ülke geneli yıllık emeklilik tasarrufu açığı (milyar ) İngiltere 12,3 379,0 Almanya 11,6 468,8 İrlanda 9,1 20,2 İspanya 7,0 170,5 Fransa 7,9 243,5 Türkiye 2,4 91,0 Çek Cumhuriyeti 4,6 25,3 İtalya 3,1 97,6 Rusya 5,8 401,7 Polonya 3,4 68,8 Romanya 3,7 40,2 Macaristan 1,9 9,5 KULLANICI DENEYİMİ: Dr. Melih Bulut (56) Ne kadar erken planlarsanız emekliliğiniz o kadar keyifli oluyor Türkiye de Ekim 2003 te kurulan Bireysel Emeklilik Sistemi neredeyse 7 yaşında. AvivaSA nın ilk bireysel emeklilerinden biri olan çocuk cerrahisi uzmanı Dr. Melih Bulut mesleğe başladığı ilk günden itibaren eşiyle birlikte gelecek kaygısı duymaya başlamalarının, emeklilik dönemine ilişkin birikim yapmalarında en önemli motivasyon olduğunu söylüyor: Bugün huzurlu bir şekilde emekliliğin tadını çıkarıyorsak bunu o günlerde harekete geçmemize borçluyuz. BES in tasarımı çok iyi. Sistem çok şeffaf. Birikimlerinize kendiniz yön verebiliyorsunuz. AvivaSA da BES i en iyi uygulayan şirketlerden. Ama en çok bana özel hizmetlerinden memnun kaldım. Kimseye yük olmadan, kendimi tatmin edecek düzeyde bir emeklilik maaşı almaktan memnunum. EPSG_CBC_TURK_28479_BRO.indd 4 16/09/ :52

5 Tablo yılındaki ortalama yıllık kişi başı emeklilik tasarruf açığı 2010 yılı yaş grupları 65 yaş altında olup arasında emekli 60 yaş 50 yaş 40 yaş 30 yaş 20 yaş olacaklar N/A Emeklilik dönemi tasarruf açığını, harcanabilir (vergi sonrası) gelire göre ifade etmek mevcut soruna daha da açıklık getirecektir. Türkiye de bireylerin, mevcut harcanabilir gelirlerinin ortalama %34 ü kadar ek tasarruf yapmaları gerekmektedir. Gerekli olan bu ekonomik fedakarlık, ileri yaştaki insanlar için, alarm verilmesini gerektiren daha yüksek seviyelere de ulaşabilir. 20 yaşındaki bir bireyin emeklilik masraflarını karşılayabilmek için harcanabilir gelirinin %7 si oranında ek bir tasarruf yapması gerekirken, bu oran 50 yaşında bir birey için mevcut harcanabilir gelirinin %46 sına kadar çıkmaktadır. Bireylerin emeklilik dönemleri için ek tasarruflar yapmamaları durumunda emeklilikte büyük zorluklarla karşılaşacakları düşünülmektedir. Tablo 3. Türkiye de 2010 yılındaki net gelire göre tasarruf açığı oranları Eğer daha olumlu varsayımlar kullanılsaydı araştırma sonuçları daha farklı olabilir miydi? Bu analiz çalışmasında, emeklilik maaşının son geliri karşılama oranı, yatırım getirisi, devlet emekliliği ve emeklilik yaşı gibi varsayımlardaki değişikliklerin de emeklilik açığına etkisi incelendi. Örneğin bireylerin daha düşük yaşam standardını kabullenmesi anlamına gelecek olan son gelir karşılama oranının %70 ten %50 ye düşürülmesi, 91 milyar Euro luk tasarruf açığını 50,6 milyar Euro ya geriletmektedir. Bu yöntemle açığın tamamen ortadan kaldırılması, bireyler için kabul edilemeyecek çok düşük bir yaşam standardı anlamına geldiği için mümkün görünmemektedir. Daha yüksek getiri oranı, devlet emekliliğindeki artışlar ve emeklilik yaşının yükseltilmesi de tasarruf açığını azaltan etkenler arasında yer almakla beraber bunların hiçbiri sorunu tamamen ortadan kaldırmak için tek başına yeterli olmamaktadır. Tablo 4. Duyarlılık analizi özet bulguları 2010 Ortalama 60 yaş 50 yaş 40 yaş 30 yaş 20 yaş %34 N/A %46 %21 %9 %7 Senaryo Yıllık emeklilik tasarruf açığı (milyar ) Baz araştırma 91,0 Daha düşük yaşam standardı (%50 son geliri karşılama oranı) 50,6 Daha yüksek getiri (%8) 78,0 Daha yüksek devlet destekli emeklilik (+%10) 74,8 Daha fazla çalışarak 5 yaş daha geç emekli olmak 63,6 5 EPSG_CBC_TURK_28479_BRO.indd 5 16/09/ :52

6 Diğer Varlıklar ve Bireysel Emeklilik Dışı Gelirlerde Durum Tasarruf açığı çalışmasına ek olarak gerçekleştirilen bir analiz de emeklilik dışı varlıkların emeklilik tasarruf açığındaki etkisinin %15 i geçmeyeceğini işaret etmektedir. Türkiye de tüketici davranışlarıyla ilgili sınırlı sayıda pazar araştırması ve hanehalkı finansal verisi bulunmasına rağmen Aviva nın Consumer Attitudes to Saving (Tüketici Tasarruf Yönelimleri) Araştırması, halkımızın halihazırda düşük düzeyde olan tasarruflarını nasıl değerlendirdiği konusunda önemli bulgular sunmaktadır. Türkiye de yine düşük düzeyde olan uzun vadeli finansal yatırımlarda öncelik her zaman ilk ya da ikinci evi satın almak veya altına yatırım yapmak yönünde gerçekleşiyor. Bu gibi tasarruflar önemsenmeyecek boyutlarda olmasa da bu tasarrufların emeklilik dönemi ihtiyaçları için nakde çevrileceğini düşünmek fazla iyimser bir yaklaşım olabilir. Bunun yanı sıra kültürümüzde gayrimenkulün kişisel değil, bir aile varlığı olarak düşünülmesi, kişisel ihtiyaçlar için kullanımını sınırlamaktadır. Türkiye de Tasarruf Yönelimleri Aviva, tasarruf ve sigorta alanındaki trendleri vurgulamak için Tüketici Yönelimleri Araştırması nı her yıl gerçekleştirmektedir. Mevcut son araştırma sonuçlarına göre devletin kendilerine emeklilikte yeterli bir yaşam standardı sağlayacağına inananların oranı %15 civarındadır. Bireylerin %63 ü ise emeklilik dönemi harcamalarını finanse edebilecekleri konusunda endişelidir. Emeklilik yaşının yükseltilmesi konusunda kamuoyu tepkili olsa da birçok insan (%67 oranında) ek gelir sağlayabilmek için emeklilik döneminde de çalışmayı planlamaktadır. Araştırmaya katılanların %33 ü emeklilik dönemlerinde yeterli yaşam şartlarına sahip olabilmek için ek girişimlerde bulunduklarını belirtmiştir. Fakat sektör verileri, birikimli hayat ve bireysel emeklilik fonlarının bu ek girişimler arasında çok düşük düzeyde yer aldığını işaret etmektedir. Türkiye de halihazırda sadece yaklaşık 2,2 milyon katılımcı Bireysel Emeklilik Sistemi nden yararlanmakta ve hayat sigortası birikimleri ve emeklilik fonlarının Gayrisafi Yurtiçi Hasıla daki (GSYİH) payı yalnızca %2 seviyesinde bulunmaktadır. (Pek çok Avrupa ülkesinde bu oran %10 ile %190 arasında değişmektedir.) Tablo 5. Aviva Tüketici Yönelimleri Araştırması ndan seçilmiş alıntılar (2009) Devletin emekliliğim için yeterli miktarda bir emeklilik maaşı sağlayacağına inanıyorum Emeklilik döneminde uygun yaşam standartları için yeterli param olacağından endişeliyim Emeklilik dönemimde yeterli olacak bir gelire sahip olacağımdan emin olmak için ek girişimlerde bulunuyorum Emekliliğimi finanse etmek için emekli olduktan sonra da çalışmak zorunda kalacağımı düşünüyorum Emeklilikte gelir sağlamak için alternatif gelir kaynakları bulmak zorundayım Kesinlikle Katılıyorum Katılıyorum Ne Katılıyorum Ne de Katılmıyorum Katılmıyorum Kesinlikle Katılmıyorum %5 %10 %9 %24 %52 %44 %28 %14 %9 %4 %14 %19 %27 %23 %16 %40 %27 %19 %8 %6 %34 %33 %19 %11 %3 6 Emeklilik Dönemi EPSG_CBC_TURK_28479_BRO.indd 6 16/09/ :52

7 Devlet, Bireysel Emeklilik Sektörü ve Bireyler için Öneriler Türkiye de emeklilik dönemi tasarruf açığı birçok Avrupa ülkesindeki kadar yüksek olmasa da 91 milyar Euro gibi büyük bir tutar ile GSYİH nin yaklaşık %17 si civarında bulunmaktadır. Bireyler halihazırda yaptıkları tasarruflarını artıramadığı müddetçe emeklilik dışı tasarruf ve varlıklarını artırmak, emeklilik döneminde çalışmak, geç emekli olmak veya düşük standartlarda bir emekliliğe razı olmak gibi seçeneklerden kendilerine uygun bir kombinasyon oluşturmak zorunluluğuyla karşı karşıyadır. Tasarruf açığı araştırması bu yollardan hiçbirinin tek başına bu açığı kapatmak için yeterli olmadığını göstermektedir. Türkiye nin genç ve artan nüfusu diğer bazı Avrupa ülkelerinin şu anda yaşadığı zorlukların ülkemizde yaşanmasını geciktirse de, Türkiye deki emeklilik tasarrufu alanındaki açığın ve bunun getirebileceği sonuçların kabulü açığın daha da büyümeden önce kapatılması için kritik bir adım olacaktır. Emeklilik tasarruf açığını kapatmak için kimsenin elinde sihirli bir değnek olmadığından, hükümet, bireysel emeklilik şirketleri, düzenleyiciler ve bireyler hep birlikte üzerlerine düşen sorumlulukları yerine getirmelidir. Hükümet Emeklilik dönemi tasarruf açığı ne ölçüde olursa olsun hükümet ekonomik reformlara devam etmelidir. Son 10 yılda, Türkiye daha önce tarihinde görülmeyen bir makroekonomik istikrara kavuşmuştur. Fakat makroekonomik istikrar denklemin yalnızca bir parçasıdır. Hükümetler kişi başı geliri artırmak için verimlilik seviyesini ve istihdam oranlarını yükseltecek yapısal değişiklikleri de hayata geçirmeye devam etmelidir. Artan gelir düzeyleri, tasarruf oranlarına da olumlu etkide bulunacaktır. GSYİH nin yüzdesi olarak belirlenen ve takip edilen, emeklilik tasarrufu yapılacak basamaklara dağıtılan (zorunlu ve gönüllü sistemler gibi) bir ulusal tasarruf hedefinin oluşturulması ülkemizde tasarruf kültürünün geliştirilmesine katkı sağlayacaktır. Tüm vatandaşlara düzenli emeklilik bildirimlerinin ulaştırılması, kişileri devlet emekliliğini gelecekleri için uygulanabilecek geniş bir stratejinin parçası olarak düşünmeye teşvik edecektir. Kişilerin emekliliklerinde elde edecekleri gelirlerini açık bir şekilde görmelerinin sonucu yapmaları gereken ilave tasarrufu teşvik edecektir. Daha yüksek vergi oranlarının uygulanması ve ayrıca emeklilik yaşının yükseltilmesi konusunda devletin hareket alanı kısıtlıdır. Bunun yerine uzun vadeli tasarruf ürünleri için vergi teşvikleri geliştirilmesi ve işçi ve işverenler için özel emeklilik sistemindeki teşviklerin artırılması daha fazla kabul görecek seçeneklerdendir. Devlet ayrıca tasarruf yapabilecek gelir düzeyindeki nüfus segmentlerine, tasarrufa yönlendiren eğitici programlar ile Türkiye gibi serbest piyasa ekonomilerinde tasarruf yapmanın öncelikle bireyin sorumluluğu olduğunu hatırlatmalıdır. Bu amaca yönelik olarak emeklilik dönemi tasarruf açığı ve benzer göstergeler düzenli olarak yayınlanmalıdır. Bireyler Araştırma sonuçları, Türkiye deki pek çok insanın devletin sağladığı sosyal güvencenin emeklilik dönemlerinde mevcut yaşam standardını ya da kabul edilebilir daha düşük bir yaşam standardını bile sağlamaya yetmeyeceğinin farkında olduğunu göstermektedir. Böyle düşünenlerin sayısı arttıkça emeklilik dönemi için yapılan tasarruflar da artacaktır. Yaşlanan nüfusa bakılırsa nesiller arası destek (aileden ya da yakınlardan mali destek) eskisi kadar sürdürülebilir bir noktada değildir. Düşük istihdam artış hızı göz önünde bulundurulduğunda emeklilik sonrası ek gelir amaçlı çalışma hayatına devam etmek de pek çok kişi için bir seçenek oluşturmamaktadır. Bireyler için tasarruf açıklarını kapatmanın en güvenli yolu finansal yatırım konusunda uzun vadeli bir bakış açısına sahip olmak ve bir emeklilik planına düzenli ödemeler yapmaktır. Bireysel Emeklilik Sektörü Bireysel emeklilik şirketleri, kullanıcıların tasarruf ürünleriyle ilgili farkındalığını yükseltmek ve uzun vadeli tasarruflara yönelmelerini sağlamak için birlikte ortak projeler geliştirmeli ve uygulamalıdır. Tasarruf ürünleri uzun vadeli ürünler olduğundan, Bireysel Emeklilik Sistemi şirketlerinin müşterileriyle ilişkilerinde ve kârlılık hedeflerinde uzun vadeli dinamikler belirleyici olmalıdır. Kısa vadeli satış ve pazarlama stratejilerinin uzun vadede olumsuz sonuçlar ortaya çıkarmaması için çaba harcanması, sektörün daha sürdürülebilir bir büyümeye sahip olmasını sağlayacaktır. Sonuç İyileşen yaşam koşulları, sağlık ve tıp alanındaki gelişmeler, sağlıklı yaşam bilincinin artması ve bebek ölümlerindeki düşüş sayesinde, Türkiye son 50 yıl içerisinde tüm OECD ülkeleri arasında yaşam beklentisi açısından en büyük kazanıma sahip olan ülke oldu ta Türkiye deki ortalama yaşam beklentisi OECD ülkelerine göre 20 yıl daha az iken 2008 yılı itibarıyla ortalama yaşam beklentisi OECD ülkelerinde 79,4 ve Türkiye de de 73,6 seviyesinde bulunuyor. Yaşam beklentisi rakamları gösteriyor ki Türkiye nin yaşlanan nüfusu, emeklilik tasarruf açığının artmasına katkıda bulunuyor. Yine de, uzun yaşama talihliliği ne bireyler ne de toplumlar için ağır bir yük haline dönüşmemeli. Tüm tarafların katılımıyla emeklilik planlamasına bilgili ve reformcu bir yaklaşım sayesinde, emeklilik tasarruf açığı yönetilebilir seviyelere çekilebilir ve hatta ortadan kaldırılabilir. AvivaSA, Emeklilik Dönemi Tasarruf Açığı Araştırması bulgularını paylaşarak ve Türkiye nin emeklilik dönemi tasarruf açığının anlaşılmasına yardım ederek sorunun tanımlanması ve gerçek çözümlerin bulunmasında liderlik etmeyi amaçlamaktadır. Düzenleyiciler uzun vadeli tasarruf ürünlerinin satış işlemlerini kolaylaştırmayı hedeflemelidir. Genç nüfus içinde tasarruf ürünlerinin kullanımının yaygınlaştırılması ve emeklilik sisteminde kalış süresinin artırılmasının teşvik edilmesi için emeklilik şirketlerine destek olunması sektörün performansına olumlu etki edecektir. 7 EPSG_CBC_TURK_28479_BRO.indd 7 16/09/ :52

8 Detaylı bilgi için: AvivaSA Kurumsal İletişim Banu Orkun AvivaSA Kurumsal İletişim Yüksel Şişe /2010 Aviva plc EPSG_CBC_TURK_28479_BRO.indd 8 16/09/ :52