Transkript

1

2 Hakkımızda ALMİNA DEMİR ÇELİK SAN. TİC. LTD. ŞTİ.. 20 Yılı aşkın deneyime sahip olan öncü firma olmayı kendisine ilke edinmiştir Firmamız gelişmiş makine parkuru ve araç filosuyla kaliteden ödün vermeden siz değerli müşterilerimizin hizmetindeyiz. Tüm çelik ürünlerinde kaliteden taviz vermeyen anlayışımız ile çalışılmaktadır. En uygun ve kaliteli malzemelerin temin edilmesi ile olanaklıdır. Bilindiği gibi çelikler sanayide en çok kullanılan ve en önemli malzeme türüdür.şirketimiz Türkiyenin her yerine kesimli yada boy olarak malzeme gönderimi yapaktadır.bünyemizde bulunan 24 adet kesim tezgahı ve 4000 m2 kapalı alanı ile Siz değerli müşterilerimizin hizmetindeyiz. Dünden bugüne bizden desteğini ve güvenini esirgemeyen tüm müşteri ve dostlarımıza teşekkürü borç biliriz.

3 tesisimiz Kaliteli çelik konusunda 20 yıla aşkın deneyime sahip olan Almina Demir Çelik öncü firma olmayı kendisine ilke edinmiştir. Firmamız gelişmiş makina parkuru ve araç filosuyla kaliteden ödün vermeden en uygun fiyat ve hızlı teslimatla siz değerli müşterilerimizin hizmetindedir. Şirketimiz Türkiye'nin her yerine kesimli yada boy olarak malzeme gönderimi yapmaktadır. Bünyemizde bulunan 24 adet kesim tezgahı ve 4000 m2 kapalı alanı ile siz değerli müşterilerimizin hizmetinizdeyiz. 3

4 Dövme Çelikler DIN SAE/ AISI C C C C C CK / CM CK CK CK CM CK CK CM CK CM 60 MALZEME NO MN MN CRNİMO CRNİMO CRNİMO CR CR CR CR CR CRS CRS CRS CRMO CRMO CRMO : CRMOS CRMOS CRMO CRMO CRMOV

5 Çelik çekme boru ÇELİK ÇEKME BORU Dikişsiz çelik çekme borular, ısıtılmış (fırınlanmış) kütüğün haddelenmesiyle üretilir. Yüksek haddeleme hızı ve basıncında konfigürasyon, kütüğün merkezinde basınç oluşturur ve sivri uçlu bir çubukla delerek boru kovanını yaratır. Bu kovan, sonra bir mandrelle veya uzun bir çubukla çoklu bir hadde tezgahında uzatılır, istenen kalınlığı ve çap aralığına ulaşmak için boru içine yerleştirilir. Mikro yapıdaki homojenlikleri sayesinde dikişsiz boruların mukavemeti, sac kıvırarak ve kaynak yapılarak üretilen dikişli borulara göre daha yüksektir fakat üretim maliyetleri daha yüksektir. Çelik Çekme Boru Kullanılan Sektörler Bağlantı Elemanları Sanayi Makine İmalat Sanayi Beton Sanayi (Santraller) Otomotiv Yan Sanayi Beyaz Eşya Sanayi Petrol Sanayi Doğalgaz Sektörü Pompa Sanayi Gaz Sanayi (Gaz Hatları) Pres imalatı Gemi Sanayi Savunma Sanayi Silindir ve Basınçlı Kap Sanayi Hidrolik Sektörü Isı Sektörü Tarım Sanayi Transmisyon Mili TRANSMİSYON MİLİ İmalat ve ıslah çeliklerine oda sıcaklığında bir veya birkaç kalıptan geçirilerek şekillendirme işlemi uygulanan çeliklere Soğuk Çekme Çeliği veya Transmisyon Çeliği adı verilmektedir. Soğuk çekme işlemiyle ısıl işleme gerek kalmadan malzemenin akma ve çekme mukavemetinin arttırılması amaçlanmaktadır. Sıcak haddelenmiş sacın sadece inceltilerek mekanik özelliklerinin geliştirilmesi gerektiğinde, çekme yerine oda sıcaklığında haddeleme uygulanmaktadır. Bu tip malzemeler soğuk haddelenmiş çelik olarak anılmaktadır.soğuk çekilmiş veya haddelenmiş bir malzemede, hassas bir yüzey gerekmiyorsa, malzeme yüzeyinin işlenmeden de kullanılması mümkün olmaktadır. Soğuk çekmenin bir diğer avantajı da talaşın kolay kırılabilmesini sağladığından işlenebilirliği arttırmasıdır. Çok yüksek oranlarda ezme uygulanması durumunda malzemeye yumuşatma tavlaması uygulanması gerekmektedir. Transmisyon çelikleri, inşaat, makine imalatı, otomotiv, beyaz eşya ve hatta savunma sanayisi gibi birçok sektörde kullanım alanı bulmaktadır. Ø3 VE Ø80 ARASI ÖZEL ÖLÇÜLER DAHİL İSTEDİĞİNİZ TONAJDA TESLİM EDİLİR 5

6 İmalat Çelikleri DIN SAE/ AISI C C C C C CK / CM CK CK CK CM CK CK CM CK CM 60 MALZEME NO MN MN CRNİMO CRNİMO CRNİMO CR CR CR CR CR CRS CRS CRS CRMO CRMO : CRMO CRMOS CRMOS CRMO CRMO CRMOV CRV Paslanmaz Çelik Metalürjide paslanmaz çelik, minimum %10,5 krom elementi içeren bir demirkarbon alaşımı olarak tarif edilir. Bu malzeme aynı zamanda, alaşım tipi ve kaliteleriyle detaylandırılmamış şekliyle, özellikle havacılık endüstrisinde korozyon dayanımlı çelik olarak da adlandırılır.günümüzde, ürünün ömrü boyunca uygulandığı zorlu çevre şartlarında problemsiz bir şekilde çalışan birçok farklı ve kolayca ulaşılabilecek kalitelerde ve yüzey özelliklerinde paslanmaz çeliklere ulaşmak çok kolaydır. 6

7 Takım Çelikler DIN X 210 Cr 12 X 165 CrMoVa 12 X 210 CrW 12 X155 CrVMo 121 X 220 CrVMo 134 X 50 CrVMo 51 MALZEME NO H BOHLER MALZEME NO DIN H WCrV MnCrW CrV 3 X 45 NİCrMo 4 90 MnCrV SICAK İŞ TAKIM ÇELİKLERİ MALZEME NO DIN X 30 WCrV 9 3 X 40 CrMoV 5 1 X 38 CrMoV 5 3 X 32 CrMoV NiCrMoV SICAK PLASTİK TAKIM ÇELİKLERİ MALZEME NO DIN 40 CrMnMoS CrMnNiMo X 42 Cr 13 Yassı Malzemeler 10mm 300mm ARASI ST44 VE ST52 OLARAK STOKLARIMIZDA BULUNMAKTADIR. 7

8 Çelikler Çelik; Metalik demirin, Karbon, Manganez, Silisyum, Fosfor, Kükürt ve diğer birçok elementlerle birleşim, alaşım ve karışımı sonucunda oluşan bir malzemedir. Demirin çelik özelliklerini kazanmasında en önemliyi etkiyi yapan element Karbon olup, çeliğin yapısına göre farklı oranlarda daima bulunur. Çeliklerin büyük bir çoğunluğu, uygulanan ısıl işlemler sonucunda istenen sertlik, mekanik değer, mekanik özellik, fiziksel özellik, elektriksel özellik, korozyona ve yüksek sıcaklığa dayanım özelliklerine kavuşturulabilirler. Çelikler muhtelif tipteki elektrik ocaklarında sıvılaştırılarak ve alaşımlandırılarak, farklı kalitelerde elde edilmektedir. Ergitme ocağından alınan sıvı çelik sürekli döküm tezgâhlarında veya kalıplar içerisine dökülmek suretiyle kütük formunda şekillendirilerek haddeleme veya dövmeye hazır hale getirilir.hammadde kaynaklarının genişliği, üretim teknolojilerinin gelişmesi, farklı işlere uygun farklı kalitelerde ürünlere ulaşabilme imkânı, ucuzluğu ve kullanım alanlarının çok yaygın oluşu, çeliği dünyada en çok tüketilen metal durumuna getirmiştir.çeliğin hammaddesi, demir cevheri veya çelik hurdasıdır. Çelikhanelerdeki üretim sırasında diğer birçok elementin bunlara katılması ve/veya bunların oranlarının değiştirilmesi ile çeşitli türlerde çelikler elde edilir. Halen uluslararası standartlara girmiş 2000 den fazla çelik sınıfı bulunmaktadır. Bu miktara yakın çelik türü de standart dışı olarak üretilmekte ve firmaların özel işaretlerini taşımaktadır. Yapı Çelikleri Genel yapı çelikleri çekme dayanımı ve akma sınırı ile tanımlanan, ancak biçimlendirme yoluyla üretilen alaşımsız veya az alaşımlı çeliklerdir. Mekanik özellikleri bakımından daha çok karbon miktarına bağlıdır. Özellikle üretim hammaddelerinden ve üretim şeklinden kaynaklanan bakır, kükürt, mangan, silisyum elementleri mekanik özellikleri belirlemede oldukça etkilidir. YAPI ÇELİKLERİ KİMYASAL KOMPOZİSYON MLZ NO. DIN SAE AISI DEOKSİDASYON ŞEKLİ ISIL İŞLEM C Pmax Smax Nmax Almax St St max Ust 372 K 0.17 max Rst 372 S 0.17 max St 373 SS 0.17 max St 442 S 0.21 max St 443 SS 0.20 max St 523 SS 0.20 max St 502 S 0.30 ort St 602 S ort St 702 S 0.50 ort K Kaynarn S Sakin Döküm SS Yarı Sakin Döküm U Sıcak Haddelenmiş, Başka İşlem Görmemiş N nomal tavlanmış Kullanım Alanları * İnşaat ve sanayi sektöründe, kutu profil, çubuk yapımı ve sıcak haddelenmiş sanayi profilleri yapımında, * İnşaat sektöründe parlaklık istenen malzemeler, dikişli dikişsiz borular * İnşaat ve sanayi sektöründe, yüksek mukavemetli sıcak çekilmiş sanayi profilleri yapımında * Daha çok basma gerilimine maruz yüksek yerlerde, manivelalar, kalıp ve pres altlıkları üretiminde Yüksek mukavemet gerektiren, makine elemanları, dişli çarklar vb uygulamalarda Perçin, özel cıvata, kama ve mukavemet gerektiren makine elemanlarında 8

9 ISLAH ÇELİKLERİ VE BİLEŞİMLERİ Malz. No DIN C 22 C 35 C 45 C 55 C 60 Ck 22 Cm 35 Ck 35 Ck 40 Ck 45 Cm 45 Ck 55 Ck 50 Cm 55 Ck 60 Cm Mn 4 28 Mn 6 36 CrNiMo 4 30 CrNiMo 8 34 CrNiMo 6 38 Cr 2 46 Cr 2 34 Cr 4 37 Cr 4 41 Cr 4 34 CrS 4 37 CrS 4 41 CrS 4 25 CrMo 4 34 CrMo 4 42 CrMo 4 34 CrMoS 4 42 CrMoS 4 50 CrMo 4 32 CrMo CrMoV 9 50 CrV 4 SAE/AISI C / / Simax P max Mn Smax Cr Mo Ni V SEMENTASYON ÇELİKLERİ VE BİLEŞİMLERİ :3310 Si C Ck C 15 Ck Ck Cr MnCr MnCr MoCrr MoCr 4 15 CrNi CrNi NiCrMo NiCrMo 2 Cm MnCrS MnCrS MoCrS MoCrS 4 13 NiCr NiCr CrMo 4 SAE/AISI DIN Malz. No. Mn P max Smax Cr Mo Ni Yüzeyde sert aşınmaya dayanıklı, çekirdekte ise daha yumuşak ve tok özelliklerin istendiği, değişken ve darbeli zorlamalara dayanıklı parçaların üretiminde kullanılan düşük karbonlu, alaşımlı veya alaşımsız çeliklerdir. Bu çeliklerin yüzeylerine karbon emdirilebilir, daha sonra su verilebilir ve bu yolla yüzeylerinde 59 ile 67 HRc dolayında sertlik sağlanabilir. Sementasyon işlemi, yüzey sertliği aşınma dayanımı, sürekli dayanımı iyileştirici özelliğe sahip olmakla birlikte parça çekirdek bölge dayanımı ve sünekliği de iyileştirir. Bundan dolayı, büyük yüklerin taşınması, darbe tarzındaki yüklerin karşılanmasını sağlayan yapıya sahiptir. 9

10 OTOMAT ÇELİKLERİ VE BİLEŞİMLERİ Malz. No. DIN (ESKİ) DIN (YENİ) SAE/AISI C Si Mn Pmax S ISIL İŞLEM UYGULANMAYAN SEMENTASYON YPILABİLEN ISLAH EDİLEBİLEN Kullanım Alanları Otomotiv sektöründe cihaz aparatı, makine yapımında Islah gerektiren orta ve yüksek dayanımlı seri parçalarda Bisiklet, dikiş makinesi yapımında Dübel vb bağlantı elemanları imalatında Rekor vb hidrolik parçalar. Yay Çelikleri Yay çelikleri, yüksek karbon oranı ve silis, mangan, molibden, vanadyum gibi alaşım elemanları ile su verme ve menevişlenme işlemleri nedeniyle sahip oldukları yaylanma yeteneğinden dolayı, yaylanması gereken her çeşit parça yapımında kullanılacak çeliklerdir. Bu çeliklerin yaylanma yeteneği, esnek şekil değiştirme özelliğine dayanır. Kullanım Alanları Fazla zorlanan taşıt yaprak yayları Taşıtlar için yaprak, döner çubuk, helis yaylar, büyük çekme ve basma, konik yayları Genel makine ve raylı taşıtlar için sıcak şekil verilen yaylar Paslanmaz Çelikler Paslanmaz çelikler, kimyasal korozyona karşı yüksek dayanım gösteren çelik türleridir, genellikle %12 krom içerirler. Az alaşımlı ve alaşımsız çelikler ortama bağlı olarak hızla paslanır veya kimyasal değişime uğrarlar. Bunlardan korunmak için boyar maddeler kullanılarak veya ilave önlemler ile istenen korunma sağlanır. İçerdiği krom, silis, alimünyum gibi elementler oksijenle birleşerek, çok ince yoğun, yapışkan, oksit filmi tabakası oluştururlar. Bu tabaka paslanma oluşumunu etkiler. Kullanım Alanları Su buharı için konstrüksiyon parçaları Petrol Endüstrisi ve gıda sektörü için aparat ve parçaları Gıda, sabun, sirke endüstrisinde yüksek dayanımlı yapı parçaları Her türlü değerli kesici, ayrıca kısmen sertleştirilebilen parçalar Kimya endüstrisinde parça ve aparatlar Süt, gıda, bira endüstrisinde kaynaklı parçalar 10 Pb

11 Rulman Çelikleri Rulman çelikleri, rulman türlerinin çeşitli kısımlarının yapımında kullanılan çeliklerdir. Bu çelikler, rulmanlarda yer yer meydana gelen, çok yüksek çekme, basınç, devamlı titreşim ve aşınma etkilerini karşılamak durumundadır. Bu nedenle özel kimyasal bileşim yanında, tam sertleştirme veya yüzey sertleştirme işlemleri de gerekir. Kullanım Alanları Bilyalı yataklari, Roleli yataklar, İğneli yataklar, Özel makara, Ray tekerleği, Rulman, bilya, Role, halkalar, Tablalar, Yuvarlanmaya ve kaymaya çalışan parçalar Çelik Çekme Boru Ağır sanayi ye yönelik üretim yapan sektörlerinin yoğun olarak kullandığı dikişsiz Çelik çekme borular konusunda faaliyet gösteren şirketimiz yurtiçi ve yurtdışı kaynaklardan temin ettiği çelik çekme boruları EN B kalite sertifikaları ile birlikte sevk etmektedir. * Genel Amaçlı Kullanılan Çelik Çekme Borular * Yüksek Nitelikli Çelik Çekme Borular * Soğuk Çekilmiş Borular * Yüksek Sıcaklıklara Dayanıklı Çelik Çekme Borular * Petrol ve Doğalgaz Hat Boruları * Sondaj Boruları * Paslanmaz Dikişsiz Çelik Borular Çeliklerde Kullanılan Elementler KARBON (C) Çeliklerin temel alaşım elementi olan karbon, çeliklerin üretim işlemleri sırasında yapıdaki yerini alır. Karbon miktarı, çeliklerin mekanik özelliklerini en çok etkileyen faktördür. Karbon, çeliğin akma ve çekme mukavemetini artırır, yüzde uzamayı, şekillenebilirliği ve kaynak kabiliyetini azaltır. İşlenebilirliğin ön planda olduğu çeliklerde karbon miktarı düşük tutulmalı, dayanım değerlerinin yüksek olması gerektiği durumlardaysa çeliğin karbon içeriği yüksek olmalıdır. MANGAN (Mn) Mangan da karbon gibi çeliğin yapısında yer alan bir elementtir ve çeliğin dayanımını artıran etki gösterir. Bunun yanında sertleşme, dövme ve kaynak kabiliyetini de artırır. Manganın iyi yöndeki etkisi, karbon özelliğinin artmasıyla olur.mangan ayrıca su verme derinliğini artırır, paslanmaya ve korozyona olan dayanımı geliştirir. Manganın en önemli özelliği kükürtle MnS bileşiği yapması ve demir kükürt FeS oluşumunu engellemesidir. FeS sıcak kırılganlığa sebep olur. 11

12 SİLİSYUM (Si) Silisyum, oksijen giderici olarak kullanıldığı için çelik içinde yer alır. Ferrit içerisinde çözülebilme özelliğine sahip olduğu için malzemenin süneklik ve tokluğunu düşürmeden, çeliğin akma, çekme dayanımını ve esnekliğini artırır. Çelik yapısındaki silisyum miktarı azaldıkça, tufal yapma oranı artar. FOSFOR (P) Fosfor çeliğin akma çekme dayanımını ve talaşlı şekillendirme kabiliyetinin arttırır, yüzde uzamayı ve eğme özelliklerini olumsuz etkiler, soğuk kırınganlık yaratır. Fosfor çelik içinde üretim işlemlerinden kalan bir elementtir ve istenmeyen özellikleri nedeniyle çelik içerisinde mümkün olduğunca düşük olmasına çalışılır. Kükürtle birlikte fosfor azlığı malzeme kalitesinde birinci kriterdir. KÜKÜRT (S) Akma çekme mukavemetine etkisi yok denecek kadar azdır. Fakat malzemenin yüzde uzamasına ve tokluğuna etkisi çok fazladır. Kükürt malzemenin tokluğunu, sünekliğini ve kaynak yapılabilme özelliğini de önemli ölçüde azaltır. Kükürt demirle birleşerek FeS fazını oluşturur. Bu faz düşük ergime sıcaklığına sahip olduğu için haddeleme sıcaklığında eriyerek sıcak kırılganlığa sebep olur. Bu olumsuz etki, özellikle otomat çeliklerinde kükürdün manganla birleşmesi sağlanarak önlenebilir ve talaşlı işlenebilirlik kabiliyetini arttırmak amacıyla kullanılır. KROM (Cr) Krom paslanmaz çeliklerinin temel alaşım elementidir. Krom %25 e varan değerlerde ilave edilmesi halinde malzeme yüzeyinde bir oksit tabakası oluşturarak, paslanmaya karşı direnç sağlar ve malzemeye parlak bir görüntü kazandırır. Çekme dayanımını ve sıcağa dayanımı da arttırıcı özelliğe sahiptir. Krom, korozyon ve oksidasyon direnci sağlar. Serleşebilme kabiliyetini artırır. Yüksek karbonlu çeliklerde aşınma direncini yükseltir. NİKEL (Ni) Nikel, darbe tokluğunu ve tavlı çeliklerde dayanımı arttırır. Paslanmaz çeliklerde kromdan sonra ikinci en önemli alaşım elementedir. Nikel malzemenin mukavemetini ve tokluğunu arttırır. Sıcağa ve tufalleşmeye karşı iyileştirici özelliğe sahip olmasının yanı sıra, krom ile birlikte kullanılarak, sertleşmeyi, sünekliği ve yorulma direncini arttırır.nikel aynı zamanda, tane küçültme özelliğine de sahiptir. MOLİBDEN (Mo) Molibden, düşük nikel ve düşük krom içeren çeliklerde temper gevrekliği eğilimini gidermek için kullanılır. Ayrıca, çeliklerin sürünme dayanımını ve aşınma direncini yükseltir. Alaşımlı takım çeliklerinde önemli bir alaşım elementidir. KOBALT (Co) Alaşımlı takım çeliklerinde kullanılan bir alaşım elementidir. Takım çeliklerinin sıcakta sertliğini muhafaza etmesi için kullanılır. Yüksek sıcaklarda tane büyümesini yavaşlattığı için, daha çok hız çeliklerinde ve sıcağa dayanıklı çeliklerde kullanılır. WOLFRAM (W) Aşınma direncini arttıran, sıcakta sertliğin muhafazasını sağlayan bir alaşım elementidir. Özellikle hız çeliklerinde olmak üzere alaşımlı takım çeliklerinde, ıslah çeliklerinde alaşım elementi olarak kullanılır.yüksek çalışma sıcaklıklarında, çeliğin menevişlenip, sertliğini kaybetmemesini sağladığından, sıcağa dayanımlı çeliklerin üretiminde kullanılır. VANADYUM (V) Tane küçültme etkisi yaparak çeliklerin akma ve çekme dayanımlarını, sertleşebilme kabiliyetini artırır, menevişleme ve ikinci sertleşmede olumlu etkileri vardır. Alaşımlı takım çeliklerinde yeri olan alaşım elementidir. TİTANYUM (Ti) Vanadyum gibi tane küçültme etkisi vardır. Ancak, bu etkisi vanadyumun etkisinden daha yüksektir. Mikro alaşımlı çeliklerde mikro alaşım elementi olarak kullanılır. Ayrıca, paslanmaz çeliklerde krom karbürün olumsuz etkisini giderebilmek için karbür oluşturucu alaşım elementi olarak kullanılır. KALAY (Sn) Akma ve çekme dayanımlarını pek etkilemez, fakat sıcak haddelemelerde sorunlar yaratır. Kalay, düşük ergime sıcaklığına sahip bileşikler yaparak haddeleme sırasında kopmalara neden olur. 12

13 BAKIR (Cu) Akma çekme dayanımını arttırır, yüzde uzamayı ve şekillenebilirliği kötü yönde etkiler. Bu yüzden filmaşinlerdeki bakır oranının olabildiğince düşük olması istenir. Sünekliği ciddi oranda düşürmesine karşın korozyon direncini yükselten etki gösterir. KURŞUN (Pb) Haddelenebilirliği azaltır. Haddeleme sırasından kopmalara neden olur, yüzey kalitesini olumsuz etkiler. Sürekli dökümlerde sorunlara sebep olur. Kurşun çeliklerin talaşlı şekillendirme kabiliyetini arttırır, bu yüzden otomat çeliklerinde alaşım elementi olarak kullanılır. AZOT (N) İstenmeyen bir elementtir. Azot kırılganlığa neden olur, eğme özelliklerini çok olumsuz etkiler. HİDROJEN (H) Hidrojen gevrekliğe neden olur. Azottan daha etkilidir. Malzemenin esnekliğini azaltır. BOR (B) Düşük ve orta karbonlu çeliklerin sertleştirilebilirliğini en etkin artırır özelliğe sahiptir.sakinleştirilen çeliklere 0,00050,003 kadar düşük oranda katılırlar. Çeliklerde Mekanik Özellikler 1ÇEKME DAYANIMI Çeliğin çekerek koparılmaya karşı direncidir. Belirli kesitteki bir çekme çubuğuna, koparılıncaya kadar uygulanan en yüksek çekme kuvvetinin, çubuğun başlangıç kesitine bölümünden çıkarılır. Çekme çubuklarında uygulanan çekme kuvveti Kg değil, Newton (N) olarak kabul edilmiştir ve 1kg/mm² dir. 2AKMA SINIRI Çekme sırasında, esnekliğin kalmadığı noktada (Akma noktası) uygulanmış olan kuvvetin, çekme çubuğunun başlangıç kesitine bölümünden elde edilen değerdir. N/mm² ile ifade edilir. Akma noktası i birçok çelikde belirgin olarak kendini göstermez. Bu nedenle 0,2 sınır diye bir kavram geliştirilmiştir. Buna göre, elastikiyet sınırını aşan devamlı uzama, başlangıç uzunluğunun %0,2 ine eriştiği noktada uygulanmış kuvvetin çubuk kesitine bölümü, akma sınırı kabul edilir ve Rp 0,2 olarak işaretlenir. 3UZAMA Uzama, çekme çubuğunun koptuğu anda ölçülen uzunluğu ile başlangıç uzunluğu arasındaki farkın, başlangıç uzunluğuna oranıdır ve % ile gösterilir. Çekme çubuğunun boyu, çapına göre ne kadar büyük olursa, uzama o oranda düşük çıkar. Bu nedenle, uzama deneyinde kullanılacak çekme çubuklarının boyu genellikle(5 d) olarak kabul edilir ve uzama (A5) olarak işaretlenir. 4BÜZÜLME Büzülme, çekme çubuğunun koptuğu andaki kesitinin, başlangıç kesitine oranıdır ve % ile ifade edilir. 5DARBE DAYANIMI Darbe dayanımı, iki tarafı yataklanmış veya tek tarafı bağlanmış çentikli bir çubuğu tek bir darbe ile kırmak için harcanan güçtür. ISO; deney çubuklarını, açılacak çentikleri ve deney yönteminin standartlaştırmıştır. Sivri çentikli ISO çubuklarında (işaretli KCU) darbe dayanımı Joule (J) ile ölçülür. Yuvarlak çentikli ISO çubuklarında, ölçüm sonucu J/cm² olarak verilir. 13

14 6SERTLİK Kendisinden daha sert bir cismin bünyesine girmesine karşı bir cismin gösterdiği direnç, o cismin sertliğidir. Birçok cisimler, hem elastik, hem de plastik oldukları için çeşitli sertlik deney yöntemleri oluşturmuştur. Aynı türden olmayan cisimlerin sertliklerinin birbiri ile karşılaştırılması mümkün olmamaktadır. Sertlik muayene yöntemlerinin başlıcaları şunlardır; Brinel Sertlik (HB): Çapı D olan bir kürenin i kesintisiz ve darbesiz olarak uygulanan P kuvveti ile bir cisme girdirilmesi ile elde edilir. Kürenin açmış olduğu izin daire çapından sertliğe ulaşılır. Muayene edilecek cismin sertlik derecesine göre küre çapı ve küre malzemesi (Çelik ya da sert metal) değişik seçilir. En çok kullanılan küre çapları 10 ve 5 mm dir. Brinel sertliğinin bir özelliği, çeliklerde ölçülen Brinel sertlik rakamının 0,35 ile çarpımının yaklaşık olarak o çeliğin çekme dayanımını vermesidir. Yazılışı HB şeklimdedir. Vickers Sertliği (HV): Burada küre yerine, karşılıklı yüzeylerinin birbirine göre açısı 136 olan, dört yüzeyli elmas piramit kullanılmaktadır. Piramit giriş derinliğinden, kendi tablolarına göre sertlik derecesi okunur ve HV ile belirlenir. Rockwell Sertliği (HR): Özellikle sert çeliklerin sertlik derecesinin saptanmasında çok kullanılan bir yöntemdir. Bu yöntemde küre ve piramit yerine, açısı 120 olan ucu yuvarlatılmış bir elmas koni; yumuşak çeliklerde ise 1/16, 1/8, ¼ çapında küreler kullanılır. Koni veya kürenin giriş derinliğine göre ve eldeki tablolar yardımıyla sertlik saptanır. Rockwell sertliği HR ile belirtilir. Shore Sertliği (NS): Brinel, Vickers, Rockwell sertlik ölçmeleri statik yöntemler olup, cisimlerin plastik özelliklerine göre ölçüm yapmaya yarar. Geri sıçrama yöntemi ile yapılan Shore Sertlik muayenesi ise daha çok elastik sertliği belirler. Bu yöntemde, ucuna yuvarlatılmış elmas uç takılmış bir ağırlık belirli bir yükseklikten muayenesi yapılacak parçanın üzerine serbestçe düşer ve geri sıçrar. Geri sıçrama yüksekliği, sertlik hakkında bir ölçü oluşturur. Sertlik muayenesi, pratikte büyük önem taşımaktadır. Muayene edilecek parçaya zarar vermeden, onların homojen olup olmadıkları ve kullanma olanakları üzerine oldukça sağlam yargıya varılmasını sağlar. Çeliklerde Isıl İşlem 1TAVLAMA Şekillendirilmiş bir çelik parçasının bir veya birkaç defa kimyasal yapısının gerektirdiği sıcaklıklara kadar ısıtılıp, sonra uygun ortamda uygun hızla soğutulmasına TAVLAMA denir. Tavlama sonucunda, çelik dokusunda az veya çok değişiklikler olur ve istenilen özellikler sağlanır. Tavlama işlemleri, katı yakıt, akaryakıt, gaz ve elektrik ile (direnç ve endüksiyon ile) ısıtılan fırınlarda veya tuz banyolarında yapılır. Tavlama işlemleri ve sıcaklıkları çeliğin kimyasal bileşimine bağlı olmakla birilikte, karbon miktarı belirleyici faktördür. Bu bakımdan, demirkarbon faz diyagramının çelik dokusunun katı halde sıcaklık karşısındaki değişimlerini gösteren bölümü genel fikir vermek bakımından yararlıdır. Tavlama işlemleri çeşitli amaçlar için uygulanır. Uygulamalar birbirinden farklıdır ve başka adlar vardır. Bunları en önemlileri şöyle sıralanabilir: Normalize Tavlaması Çeliklerin özellikleri dokuların yapısına da bağlıdır. Dış etkilerle başkalaşmış olan dokuları, tavlama ile esas dokuya dönüştürmek mümkündür. Bu işleme Normalize tavlaması denir.yapılacak işleme göre, iri taneli yapıların istenmediği durumlar için malzemeler sertleştirilme sıcaklığına kadar ısıtılarak, sakin havada soğumaya bırakılır. Normalleştirme tavlamasını diğerlerinden ayıran özellik parçaların yavaş soğutulması yerine, sakin havada hızlı soğutulmasıdır. Normalize tavlaması alaşımsız çelikler ve düşük alaşımlı (sıklıkla bu grupda uygulanır) ve alaşımlı çelikleri iki farklı noktada ısıtarak, ferritik dokuyu östenitik dokuya dönüştürdükten sonra yeterli hızda karbür oluşmasını sağlamak için yapılır. 14

15 Yumuşatma Tavlaması Isıl işlem görmemiş malzemeler, içerdikleri karbon oranlarına bağlı olarak, oda sıcaklıklarında farklı sertlikler gösterirler. Bazı malzemeler sertlikleri itibariyle kolay işlenemez durumda olabilirler. Özellikle plastik şekil değiştirme işlemleri için malzemelerin minimum sertlikte olması istenir. Be sebeple, malzemelerin sertliklerinin düşürülmesi amacıyla yumuşatma tavlaması yapılır. Çelik malzemelerin, oda sıcaklığındaki yapıları, tanecikler halinde ve içindeki karbon oranıyla doğru orantılı olarak, ince uzun plakalar şeklinde, sıralı dizilmiş görünümdeki karbür çökeltileri şeklindedir. Perlit olarak alınan bu yapı içerisindeki karbür plakalarının sıklığı, malzemenin içerdiği karbon oranıyla artar ve bu durum sertliğin de artmasına sebep olur. Yumuşatma tavlaması yapılarak, ince uzun yapıdaki karbür plakalar, daha kısa ve küresel bir yapıya dönüştürülür. Bu durumda çelik ilk haline oranla daha yumuşak ve kolay şekillendirilebilir bir yapıya sahip olur. Bu yöntem küreleştirme tavlaması olarak da bilinir. Gerilim Giderme Tavlaması Kaynaklama, plastik şekil verme ve aşırı ısıtma, ani soğutma gibi durumlar sonucu malzeme içinde, çeşitli yönlerde iç gerilmeler meydana gelir. Bu gerilmelerin giderilmesi amacıyla en yüksek kullanım sıcaklığının altında bir sıcaklıkta parçalar en fazla iki saat bekletilerek, iç gerilmelerin giderilmesi sağlanır. 2YÜZEY SERTLEŞTİRME İŞLEMLERİ SEMENTASYON Düşük karbonlu çeliklerin yüzeyinin belirli derinliklere kadar emdirilme (difüzyon) yolu ile karbon bakımından zenginleştirilerek, sertleştirme işlemine tabi tutulmasıdır. Karbon emdirme, karbon veren bir ortamda çeliğin ısıtılması ile mümkün olur.bu işlem parça yüzeyinin aşınma dayanımını arttırır ve çekirdek bölgenin yumuşak kalması ile tüm parçanın tok özellikler göstermesini ve darbe dayanımının yüksek olmasını sağlar. Sementasyon işleminde karbon veren ortam katı, sıvı, gaz halinde olabilir. Kontrolü en kolay ve ekonomik yöntem gaz ortamında yapılan sementasyondur. Sementasyon işleminde, yüzey karbon oranı %0.7 %0.8 oranlarında artırılmaya çalışılır. Bunun üzerinde emdirilen karbon, karbür çökelmesine yol açarak kırılgan bir yüzey oluşturur. Sementasyon için asıl kriter etkin Sementasyon derinliğidir. İNDÜKSİYONLA YÜZEY SERTLEŞTİRME Parçanın indüksiyon akımı yardımıyla, yüzeyinin ani olarak ısıtılıp, ani olarak soğutulmasıyla yapılan bir yüzey sertleştirme işlemidir. İndüksiyonla yapılan ani ısıtmanın ve yapılan ani soğutma işlemi genellikle su ile yapılır ve yüksek karbonlu çeliklerde çatlama ihtimalini arttırır. Soğutma suyunun 60 Civarında olması veya tuz kullanılması çatlama ve gerilme ihtimalini azaltır. Sertleştirmeden sonra gerilme giderilmesi için C arasında menevişleme yapılır. NİTRÜRASYON Nitrürleme, çelik yüzeyinde azotun difüzyon yoluyla zenginleştirilmesini ifade eder. Sementasyon işlemine benzer şekilde gerçekleştirilen reaksiyon ile yüzeyde nitrür tabakası teşekkül ettirilir. Nitrürasyon sonucu ulaşılan sertlik, Sementasyon sonu sertlikten çok daha fazladır. Sementasyon ile ulaşılabilecek sertlik derinliklerine ulaşmak için ise uzun Nitrürleme süreleri gerekir. 3 SERTLEŞTİRME Üretim yapılan parçaların çalışma şartlarına göre değerlendirilmesiyle, parçanın tamamı veya bir kısmının, çekirdeğe kadar veya sadece cidar yüzeyi boyunca sertlik kazanması istenebilir. Bu gibi durumlar söz konusu olduğu zaman istenen özelliğe göre farklı ısıl işlemler uygulanması gerekir. Yapılış özellikleri ve nihai yapı özellikleri göz önüne alınarak, sertleştirme işlemi farklı başlıklar halinde değerlendirilir 4ISLAH ETME İstene sertlik ve mekanik özelliklerin elde edilmesi amacıyla yapılan su verme ve menevişleme işlemidir. Özellikle parçanın tüm kesitinin sert olması istendiği durumlar için kullanılır. Su Verme Su verme işleminde çelikler, önce kimyasal bileşimlerinin gerektirdiği sıcaklığa kadar ısıtılır, sonra uygun bir ortamda, gerekli hızla soğutulurlar. Su verme sıcaklığı, doku değiştirme noktasının biraz üstünde bir sıcaklıktır. Su verme ortamı, su, yağ, hava, sıcak su banyosu sağlanır. Soğutma biçimi, suya, yağa, sıcak banyoya daldırmak, havayı üflemek veya sakin havaya bırakmaktır. Menevişleme Su verildikten sonraki ısıtmaya menevişleme işlemi denir. Su vermeden sonra oluşan nihai yapı, çok sert ve kırılgan olup, ani soğutma esnasında oluşan iç gerilmelere sebep olur. Menevişleme işlemi ile malzemenin tokluğunun iyileştirilmesi için malzemenin tekrar ısıtılıp, aynı sıcaklıkta bir süre soğutularak tutulmalıdır 15

16 DEMİR ÇELİK SAN. TİC. LTD. ŞTİ. Uzunçiftlik Mahallesi Sadun Atığ Bulvarı No:112 Kartepe/KOCAELİ T (262) F (262) info@alminademircelik.com w w w. a l m i n a d e m i r c e l i k. c o m