Ç N L KÖ K KOLEKS YONU NDA F GÜRLÜ SERAM KLER

Transkript

1 T.C. MARMARA ÜN VERS TES TÜRK YAT ARA TIRMALARI ENST TÜSÜ TÜRK SANATI ANAB L M DALI Ç N L KÖ K KOLEKS YONU NDA F GÜRLÜ SERAM KLER (Yüksek Lisans Tezi) Özlem DURAN STANBUL 2007

2 T.C. MARMARA ÜN VERS TES TÜRK YAT ARA TIRMALARI ENST TÜSÜ TÜRK SANATI ANAB L M DALI Ç N L KÖ K KOLEKS YONU NDA F GÜRLÜ SERAM KLER (Yüksek Lisans Tezi) Özlem DURAN Tez Dan man : PROF. DR. Selçuk MÜLAY M STANBUL 2007

3

4 I Ç NDEK LER...I-II ÖNSÖZ...III ÖZET...IV SUMMARY..V KISALTMALAR VI 1. G R 1.1. Amaç, Kapsam ve Yöntem Çinili Kö k Koleksiyonu Anadolu ve Çevresinde Seramik Sanat KATALOG F GÜRLÜ KONULAR 3.1. nsan Figürleri Bizans Dönemi Anadolu Selçuklu Dönemi Beylikler ve Erken Osmanl Dönemi Osmanl Dönemi ran Grubu Hayvan Figürleri Bizans Dönemi Anadolu Selçuklu Dönemi Memluk Dönemi Beylikler ve Erken Osmanl Dönemi Osmanl Dönemi ran Grubu Fantastik Figürler Bizans Dönemi

5 II Anadolu Selçuklu Dönemi Osmanl Dönemi ran Grubu DE ERLEND RME 4.1. nsan Figürlerinin Tipolojisi Hayvan Figürlerinin Tipolojisi Fantastik Figürlerin Tipolojisi SONUÇ FOTO RAF VE Ç Z M L STES EKLER B BL YOGRAFYA ÖZGEÇM

6 III Ö N S Ö Z Çinili Kö k Koleksiyonu nda Figürlü Seramikler ba l n ta yan bu çal mada; stanbul Arkeoloji Müzeleri bünyesinde yer alan Çinili Kö k Müzesi koleksiyonunda kay tl te hirde ve depoda bulunan envanterlik eserler aras ndaki hayvan, insan ve fantastik figürlü olan seramikler incelenmi tir. Çal ma kapsam nda dönemlere göre figür anlay n n genel özellikleri verilerek büyük bir ço unlu u sanat tarihi ara t rmalar nda yay nlanmam olan bu eserlerin tan t lmas na çal lm t r. Yapm oldu un bu çal ma süresinde bilgi ve tecrübeleriyle beni yönlendirilen say n hocam Prof. Dr. Selçuk MÜLAY M e te ekkürlerimi sunar m. Ayr ca stanbul Arkeoloji Müzeleri Çinili Kö k Müzesinden sorumlu arkeolog Nilüfer AYDIN a böyle bir konuyu çal ma imkân n bana sundu u ve her türlü deste i sa lad için te ekkürü bir borç bilirim. Foto raf çekimlerinde ve çizimler konusunda yard mlar n benden esirgemeyen arkada lar m, foto raf sanatç s Sabriye ÇEL K ile yüksek restoratör Yurdanur AKPINAR a ve tüm çal malar mda oldu u gibi bu tez çal mam süresincede desteklerini ve sab rlar n gördü üm aileme te ekkürlerimi sunar m. May s 2007 Özlem DURAN

7 IV ÖZET Çinili Kö k Koleksiyonu nda Figürlü Seramikler ba l n ta yan bu çal mada; seramik sanat nda birçok dönemde, farkl biçimlerde ortaya konan figürlerin dönemlere göre biçim, duru unsurlar ve çe itli ikonografik anlamlar, farkl sanat dallar ndaki benzer örnekleri ile kar la t r larak verilmeye çal lm t r. Tüm tarih ça lar boyunca seramik malzeme insanlar için önemli bir ihtiyaç olmu ve birçok dönemde farkl form, teknik bezeme anlay ile üretilmi tir. Üretilen bu seramik malzemeler üzerinde bitkisel, geometrik ve yaz unsurlar ndan olu an bezemeler d nda çe itli hayvanlara, insanlara, fantastik figürlere ait figürsel bezemeler kullan lm t r. Seramikler üzerinde yer alan figürler ya am, ya am düzenini, insanlar n hayata bak aç lar n günlük ya am objelerine ta mas aç s ndan önem ta maktad rlar. Baz dönemlerde yo un olarak kullan lan figürlü bezeme unsurlar baz dönemlerde azalm ya da tamam yla kaybolmu tur. Tüm bu de i imlerin ana sebebi toplumlar n inanç sisteminde olu an de i imler olmu tur. Müze koleksiyonunda bulunan Bizans, Anadolu Selçuklu, Beylikler, Erken Osmanl, Osmanl, ran ve Uzakdo u gruplar na ait örneklerin incelendi i çal mada, büyük bir k sm daha önceki ara t rmalarda yay nlanmam pek çok eser tan t lm t r. Böylelikle insan, hayvan ve fantastik figürlerle ilgili yap lan çal malara yeni örnekler kazand r lm t r.

8 V SUMMARY In this study entitled Figured Ceramics in the Collection of Çinili Kö k, the figures used in the art of ceramic which are executed in various fashions through ages are investigated. The form of the figures, and their different iconographic meanings are analyzed and they are compared with the parallel samples in different branches of art. The ceramic has been an important need for humans in the all periods of history. It has been produced in different forms with the diverse techniques of decoration. These ceramic products are decorated with the floral, geometric motives and scribe marks. The animal and human figures, and fantastic figures are also applied. It is remarkable that the people reflects their life styles and their perspective of life by mediating their own daily using objects such as ceramics. While the figured decoration had been intensively used in some periods, it was rare and even disappeared time to time. The main reason behind this situation is the consequence of shifts in religious systems of societes. The ceramic repertoire dated to the Byzantine, Anatolian Seljuks, Ottoman and the Iranian periods are examined and many artefacts which has not been published previously are introduced. Thus, new samples of human, animal and fantastic figures are added to the ceramic literature.

9 VI KISALTMALAR Bkz. Bak n z Ç. Çizim F. Foto raf Ed. Gen. h Kal. R Res. r s YY. Editör Geni lik Yükseklik Kal nl k Çap Resim Yar Çap Sayfa Yüzy l

10 1 1. G R 1.1. Amaç, Kapsam ve Yöntem Çinili Kö k Koleksiyonu nda Figürlü Seramikler ba l n ta yan bu tezin amac, farkl dönemlere ait malzemeleri kendi içinde de erlendirerek, figürlü kompozisyonlar n dönemlere göre de i en özelliklerini göstermek ve koleksiyonu bu aç dan tan tmakt r. Çal ma dört ana bölümden olu makta olup, Giri bölümünde tezin amaç, kapsam ve yöntemi anlat ld ktan sonra, Çinili Kö kün mimarisi, tarihsel süreçteki kullan m amaçlar ve koleksiyonu ile bugünkü durumunu içeren bilgiler verilmi, daha sonra seramik sanat n n Anadolu daki ve tez kapsam na giren çevre kültürlerdeki genel geli im sürecinden k saca bahsedilmi tir. kinci bölümü stanbul Arkeoloji Müzeleri Çinili Kö k koleksiyonunda kay tl ve üzerinde figür bulunan envanterlik eserlerin katalog çal mas olu turmaktad r. Tez kapsam na dâhil edilen parçalar, müze envanter fi leri taran p, içlerinden insan, hayvan ve fantastik figürlü olanlar tespit edilerek seçilmi tir. Eserlerin az bir bölümü te hirdeki örnekler olup, büyük ço unlu u depoda bulunan örneklerden olu maktad r. Çal man n ba nda tez kapsam na dâhil edilen parçalar n müze envanter numaralar belirlenip, eserler depodan ç kart lm, daha sonra eserlerin foto raf çekimleri tamamlanm t r. Te hirde bulunan eserler yerlerinden fazla oynat lamad için vitrinler aç larak, eserlerin olduklar yerde çekimleri yap lm t r. Eserlerin ölçümleri yap lm, ancak te hirdekilerin yine yerlerinden ç kar lamamalar nedeniyle ölçümleri yap lamam, bu eserlerin ölçüleri müze envanter fi lerinden edilen bilgiler do rultusunda tezde verilmi tir. Kataloga al nan eserler, yüzy llar na göre kronolojik olarak s ralanm, ayn döneme ait eserlerin, kendi içlerinde insan ve hayvan figürlü örneklerin ard ard na dizilimine çal lm t r. Ad, dönemi ve yüzy l verilen eserlere, s ras ile katalog numaralar verilmi tir. Bu katalog numaralar ayn zamanda eserin foto raf ve çizim numaralar n da göstermektedir. Bunlar n d ndaki foto raf ve çizimler için küçük harflerden olu an k saltmalar kullan lm t r. Eserlerin çizimleri Autocad program nda yap lm t r. Bir alt sat rda eserlerin müze envanter numaralar ve s ras yla var ise, müzeye nereden geldikleri, geli ekilleri ile geli tarihleri verilmi tir. Sayfa düzenlemesi aç s ndan s ralama her eserde ayn ekilde yap lm t r. Çinili Kö k koleksiyonunda bulunan eserler bir dönem Topkap Saray Müzesi ne

11 2 devredilmi tir. Bu yüzden müzeye geli ekilleri katalogda, nakil olarak verilen eserlerin tümü, Topkap Saray na ba l iken envanter kay tlar yap lm eserlerdir. Bu yüzden, eserlerin müzeye geli ekilleri bölümünde müze envanter fi lerinde, Çinili Kö k ten nakil ve Çinili Kö k ten gelen grup eklinde ifadeler yer almaktad r. Bu durumdaki eserlerin müzeye geli ekilleri katalogda nakil olarak verilmi tir. Eserlerin ölçüleri ve teknikleri verildikten sonra tan m k sm na geçilmi, e er benzer örnekler var ise iki eser aras nda kar la t rma yap lm ve benzer örneklere ait foto raflar çal man n sonunda gösterilmi tir. Baz eserler ise, katalogda bulunan di er benzer örnekleri ile kar la t r lm t r. Eserler ba ka yay nlarda daha önceden yay nlanm larsa, bu yay nlar kaynaklar ba l alt nda verilmi tir. Üçüncü bölümde dönemlere göre figürlerin genel özellikleri ve ikonografik anlamlar üzerinde durulmu tur. Dördüncü bölümde bir de erlendirme yap larak katalogda bulunan eserlerde görülen fantastik figürler ile insan ve hayvan figürlerinin dönemlere göre görülme s kl klar, kronolojik geli imi, bölgesel farkl l klar verilerek bir tipoloji çal mas yap lm t r. Sonuç bölümü ise, çal mada var lan noktay göstermektedir. En son olarak foto raf ve çizim listeleri, ek foto raflar ile yararlan lan kaynaklar n künyesi verilerek çal ma tamamlanm t r.

12 Çinili Kö k Koleksiyonu Çinili Kö k 1472 y l nda Sarayburnu ndaki korulukta ve Topkap Saray n çevreleyen surlar n içinde yap lm t r. 1 Mimar bilinmeyen yap n n devrin mimar ba olan Atik Sinan n yap s oldu u tahmin edilmektedir. 2 Kö kün etraf ndaki alana, A a Çay r ve Kum Meydan gibi isimler verilmi tir. Bu alanda cirit, tomak, güre gibi oyunlar oynand, padi ah ve yak nlar n n bu oyunlar kö kün revak n n alt ndan izledikleri bilinmektedir. 3 Yap, e imli bir arazide in a edildi inden, giri cephesi tek, güney taraf ise, çift katl d r. Birinci kat bir kare içerisine yerle tirilmi haç plan göstermektedir. Haç n arka ucunda çok kö eli bir oda, merkezde kubbe, iki yanda ise, iki büyük eyvan ve dört kö ede dört ayr oda kö kün plan n olu turmaktad r. 4 Küçük ve karanl k odalar n n tonozlar nda zengin örgü motifleriyle kaburgalar yap lm bodrum kat n n plan da benzer özellikler göstermektedir. 5 Cephe, ince sütunlar üzerinde yüksek sivri kemerlerle, bir revak eklinde d ar ya do ru ta maktad r. 6 Kö kün özgün mimarisi günümüze gelene kadar yap lan çe itli restorasyon çal malar s ras nda baz de i iklilere u ram t r. Yap n n en büyük de i ikli e u rad ve zarar gördü ü restorasyon çal mas 1875 y l nda müze müdürü Dethier taraf ndan yap lm t r. Montrano isimli bir mimar ile dönemin müze müdürünün ortakla a çal malar neticesinde yap, tahrip edilmi tir. 7 Olu an en önemli de i ikliklerden biri, binan n ön k sm na sonradan yap lan yanlardan ç k sa layan mermer merdivenlerdir. Yap n n orijinal halinde alt kattaki sütunlar aras ndan geçilen kar l kl iki kap dan ve çifte merdivenlerden ç k larak bina içine girilirken, restorasyon çal mas s ras nda bu merdivenler binaya büyük eserlerin 1 Alpay Pasinli. Saliha Balaman, Türk Çini ve Keramikleri Çinili Kö k, stanbul Arkeoloji Müzeleri, A Turizm Yay nlar, stanbul, 1992, s.7. 2 Asuman Kolsuk, Topkap Saray Müzesi Çinili Kö k Türk Çini ve Keramikleri Seksiyonu Rehberi, Kültür Bakanl Eski Eserler ve Müzeler Genel Müdürlü ü Yay n Seri: 5, Say : 9, stanbul, 1971, s.5. 3 Alpay Pasinli. Saliha Balaman, Türk Çini ve Keramikleri, s.7. 4 Hülya Tuncay, Çinili Kö k, Yap Kredi Bankas Yay nlar, stanbul, 1980, s.3. 5 Semavi Eyice, Çinili Kö k, Dünden Bugüne stanbul Ansiklopedisi, Cilt: 2, Kültür Bakanl ve Tarih Vakf Ortak Yay n, stanbul, 1994, s Oktay Aslanapa, Türk Sanat, Remzi Kitapevi, 1984, s brahim Hakk Konyal, Çinili Kö k-s rça Saray, Tarih Dünyas Fatih Özel Say s, Say : 1, 1950, s.27.

13 4 rahat girebilmesi ve binan n gösteri li bir giri e sahip olabilmesi gerekçeleriyle kald r lm lard r. ki yandaki eyvanlar n duvarlar n n ve kap lar n n y k larak kemerlerin kar l kl iki sütuna dayand r lmas, yap içinde bulunan ocaklar n, ni lerin iptal edilmesi, çini bordürlü s rl tu lalardan yap lm yan cephelerin s vanmas, çinilerin büyük bir bölümünün yok edilmesi yap da gerçekle en di er önemli de i iklikler aras ndad r. 8 II. Mehmed (Fatih) taraf ndan yapt r lan yap ya, IV. Murad zaman nda baz de i iklikler yap lm t r. Kö e odalardan birine ayna ta nda tavus ku u kabartmas bulunan bir çe me yap lm ve çe menin iki taraf na kitabe yerle tirilmi tir. Bu kitabelerden birinde yap ya S rça Saray denilmektedir. 9 Zaten kö k yap ld dönemde de içini ve d n kaplayan çinilerinden dolay Kasr- Kâ i ve S rça Saray adlar yla an lm t r. 10 Yap n n içinde görülen çiniler s ralt tekni inde yap lm, geometrik dekorlu örneklerdir. Yap l ve dekor özellikleri itibariyle daha çok Selçuklu karakteri ta maktad rlar. Lacivert, firuze, patl can moru renkler üzerine alt n yald z ile bezemelerin yap ld çinilerdeki dekorlar s r üstüne yap ld için genellikle dökülmü tür. 11 Kö kün giri cephesinin ortas nda bulunan eyvan, tamamen mozaik tekni inde yap lm çiniler ile kapl d r. Girift sülüs kitabe, lacivert üzerine beyaz renkte yaz lm t r. Üstte bulunan dört beyitlik manzum kitabe ise, sar renktedir. 12 Burada Çinili Kö k büyük bir övgüyle anlat lmaktad r. 13 Çinili Kö kün 19. yüzy la kadar, ne amaçl olarak kullan ld tam olarak bilinmemekle birlikte, I. Mahmud devrinde yang n geçirdi i ve bu tarihten sonra kö kü saray a alar n n kulland bilinmektedir. 8 Ferruh Gerçek, Türk Müzecili i, Kültür Bakanl Yay nlar, Ankara, 1999, s Semavi Eyice, Çinili Kö k, s Alpay Pasinli. Saliha Balaman, Türk Çini ve Keramikleri, s.6., Saliha Balaman, Çinili Kö k, Antika, M s rl Yay nlar, Cilt: 3, Y l: 3, Say : 28, stanbul, 1987, s Hülya Tuncay, Çinili Kö k, s Oktay Aslanapa, Türk Sanat, s Alpay Pasinli. Saliha Balaman, Türk Çini ve Keramikleri, s.8.

14 y l nda kö kün müze olarak kullan m için yap y tahrip eden bir tadilat çal mas yap lm t r. Uzun süre arkeolojik ve slâmi eserlerin sergilendi i bina 14, 1880 de mparatorluk Müzesi (Müze-i Hümayun) ad n alm t r y l nda Topkap Saray na devredilmi ve eserler çe itli müzelere da t lm t r. Uzun süre bo kalan bina 1953 y l nda Fatih Müzesi olarak tekrar aç lm t r. Bu dönemde kö kte Fatih ve fetih dönemine ait eserler te hir edilmi tir. 16 Daha sonra Türk slâm ve Osmanl dönemi çini ve seramiklerinin sergilendi i bir bölüm haline gelen yap, 1981 y l nda stanbul Arkeoloji Müzeleri'ne ba lanm t r. Selçuklu etkisinde yap lm Osmanl sivil mimarisinin stanbul da bulunan tek örne i olmas nedeniyle büyük önem ta yan yap n n te hiri 1992 y l nda bir düzenlemeye tabi tutulmu tur. 17 Çinili Kö kün giri kat ndaki alt odas ve orta salonu içerisinde sergilenen eserler kronolojik bir s ra içerisinde te hir edilmektedirler. Her odada ayr bir devri kapsayan eserler bulunmaktad r. Giri in sol hizas nda kalan birinci odada; 12. ve 14. yüzy llar kapsayan, Selçuklu devrine ait, seramik ve çini örnekleri, ikinci odada, 14. yüzy l n ikinci yar s ile 15. yüzy la tarihlenen Beylikler dönemi ve Erken Osmanl devri Milet i olarak adland r lan seramik örnekleri bulunmaktad r. Ayr ca son düzenlemelerde bu salona Slip teknikli eserler eklenmi tir. Üçüncü oda bo olarak b rak lm t r. Dördüncü odada ve orta salonda znik yap m eserler sergilenmektedir. 16. yüzy l ortalar ndan, 17. yüzy l sonuna kadar görülen mercan k rm z l örnekler ile 15. yüzy l sonu ve 16. yüzy l ba na ait seramik örneklerinin yer ald koleksiyonda, mavi-beyaz, mavi-firuze, ince dekorlu mavi beyazlar (Haliç i), am i olarak adland r lan örnekler sergilenen eserler aras ndad r. Ayr ca orta salonda yer alan 15 ile 19. yüzy llara ait çini örnekleri ile Karamano lu brahim Bey imaretine ait renkli s r tekni indeki mihrap ve stanbul Haseki maretinin pencere al nl klar, sergilenen di er eserler aras ndad r. Be inci odada, 18. ve 19. yüzy la tarihlendirilen Kütahya seramikleri sergilenmektedir. Bunlar; fincanlar ve zarflar, matara, ibrik, sürahi gibi objelerdir. Alt nc 14 Asuman Kolsuk, Topkap Saray, s Alpay Pasinli, Çinili Kö k Müzesi, Dünden Bugüne stanbul Ansiklopedisi, Cilt: 2, Kültür Bakanl ve Tarih Vakf Ortak Yay n, stanbul, 1994, s Asuman Kolsuk, Topkap Saray, s Alpay Pasinli Saliha Balaman, Türk Çini ve Keramikleri, s.6 8.

15 6 odada ise, 18. yüzy l n ortalar ndan, 20. yüzy l ba lar na kadar tarihlendirilen Çanakkale seramikleri görülmektedir. 18 Daha önceki dönemlerde Çinili Kö k koleksiyonunu tan tan baz çal malar yap lm t r. Ancak bunlar genellikle müze te hirinde bulunan eserlerin tan t m na yönelik olmu tur. Müze binas ve koleksiyondaki parçalar n dönemlere göre bir k sm n n tan t m yap lm, özellikle figürlü örnekler üzerinde durulmam t r. Depoda bulunan eserler farkl çal malar içerisinde, az say da gruplar halinde yer alm lard r. Çinili Kö kü ve koleksiyonunu tan tan çal malar içerisinde, Asuman Kolsuk, Topkap Saray Müzesi Çinili Kö k Türk Çini ve Keramikleri Seksiyonu Rehberi, stanbul, 1971 / Hülya Tuncay, Çinili Kö k, stanbul, 1980 / Alpay Pasinli Saliha Balaman, Türk Çini ve Keramikleri Çinili Kö k, stanbul, 1992 gibi yay nlar baz lar d r. Bu yay nlar d nda, Gönül Öney, in Ankara 1971 y l bas ml Türk Devri Çanakkale Seramikleri adl çal mas müze koleksiyonundaki Çanakkale seramiklerinin büyük bir ço unlu unu tan tmas aç s ndan önemlidir. Çinili Kö k ten sorumlu müze uzman arkeolog Nilüfer Ayd n ile tarihinde yap lan görü me neticesine edinilen bilgiler do rultusunda müzede, en son olarak y llar nda yap lan restorasyon çal malar s ras nda zamanla olu an yap sal bozukluklar giderilmi, ayd nlatma ve güvenlik sisteminde düzenlemeler yap lm, tarihinde sergileme düzeni yenilerek müze tekrar ziyarete aç lm t r. Yine Çinili Kö k ten sorumlu müze uzman n verdi i bilgiye göre koleksiyonda 2000 civar nda eser kay tl olup, bunlar n 142 adedi te hirde bulunmaktad r. Bugün müze te hiri olarak kullan lan giri kat n n alt kat koleksiyona ait depolar n bulundu u bölümdür. 18 Hülya Tuncay, Çinili Kö k, s. 7 8,10 13,17.

16 Anadolu ve Çevresinde Seramik Sanat Türk seramik sanat n n as l kökeni Proto Türklere kadar uzanmaktad r. 19 Orta Asya da yap lan çal malarda, Hun, K rg z, Karluk gibi Türk boylar n n yerle tikleri yerlerde s rs z seramik buluntular ele geçirilmi tir. Bunun d nda dikut, Karahoco, Göktürk mabetlerinde de mavi s rl dö eme plakalar bulunmu tur. Tüm bunlar Türklerin çok uzun bir dönemden beri pi mi toprak ürünler kulland klar n göstermektedir. Noin-Ula daki Büyük Hun mezarlar nda, Yenisey Irma havzas nda, Orhun ve Tula da pek çok örnek bulunmu tur ve bunlarda ço unluklu hayvan bezemelerinin hâkim oldu u tespit edilmi tir. Göktürk dönemine ait oldu u tespit edilen buluntular n d nda, özellikle Uygurlular n tu la üzerine renkli s r kullanm olmalar bu sanat n köklü geçmi ini gösteren en büyük kan t olmu tur. 20 Seramik sanat n n geli imi birçok sanat alan nda oldu u gibi, daha önceki dönemlerdeki geli melere paralel olarak kendini göstermi tir. 11. yüzy l n ilk y llar ndan itibaren Karahanl lar, Semerkand n renkli s r ve slip teknikli seramiklerini geli tirmi lerdir. 21 Sgrafitto, taraklama, noktalama, champleve gibi tekniklerin uygulad Karahanl seramiklerinde bir merkezden da lan bitkisel süslemeler ile tabak kenarlar nda; kufi yaz eritlerinden olu an süslemeler s kça rastlanan tasar mlard r. Bu seramiklerin ilginç bir özelli i ise, madeni amdanlarda görülen grifon ayaklar n n pi mi toprak objelerde uygulanm olmas d r. 22 Büyük Selçuklu dönemine gelindi inde sgrafitto, s ralt, slip, barbutin, lakabi, minai, lüster gibi tekniklerde yap lan ve firuze, ye il, kobalt mavisi, kahverengi, alt n renginin kullan ld zengin örnekler ortaya ç kmaktad r. Bu dönemde görülen stilize edilmi bitkisel motifler, çe itli hayvan ve insan figürlü kompozisyonlar daha sonraki dönemlerde ortaya ç kacak olan Asya Türk seramik sanat ve Anadolu Türk seramiklerinin bezeme anlay na bir yön vermi tir Detayl Bilgi çin Bkz. Emel, Esin, Selçuklulardan Önceki, Proto Türk ve Türk Keramik Sanat na Dair stanbul Üniversitesi Sanat Tarihi Y ll, Say : IX X ( ), stanbul, 1981 s Erdem Yücel, Selçuklu Çini ve Seramik Sanat, Antik Dekor, Say : 23, stanbul, 1994, s Oktay Aslanapa, Türk Sanat, s Erdem Yücel, Selçuklu Çini, s Ya ar Çoruhlu, Türk slam Sanat n n ABC si, Kabalc Yay nevi, stanbul, 2000,

17 8 Örneklerde kullan lan hayvan üslubu Orta Asya geleneklerinden kaynaklanmaktad r. 24 Büyük Selçuklular döneminde Rey, Ka an, Susa, Cürcan, Ni abur, Merv ve Rakka gibi ehirler önemli seramik merkezleri olmu lard r. 25 Anadolu da geli en seramik sanat, ilk kaynaklar n Anadolu d ndaki Türk serami inden almaktad r (Bkz. Ek G. 1) ve bunun en büyük kan t 12. ve 13. yüzy l ran Selçuklu serami inin etkisidir. lk olarak Abbasilerin 9. ve 10. yüzy llarda Irak ta geli tirdikleri ve Samarra ehrinde örnekleri bulunan lüster teknikli seramikler, daha sonra Fat mi ve ran Selçuklular döneminde kullan larak Ke an ve Rey de geli mi tir. Stilize edilmi ekildeki havyan ve insan figürleri ile bitkisel bezemelerin görüldü ü ran seramiklerinde kullan lan minai ve lakabi teknikleri de Anadolu ya ran Selçuklular ile girmi tir. 26 Zengi devri ve sonras nda en önemli seramik merkezi Rakka olmu tur. Gri-beyaz, az pi mi hamurlu, alt n, gümü, metal renklerdeki bu seramiklerin lüster teknikli örnekleri ran bölgesi seramikleriyle benzer özellikler göstermektedir. 27 Rakka seramiklerinde perdahta kur un kullan lmaktad r ve 13. yüzy la tarihlendirilen Rakka örneklerinde kullan lan parlak, effaf, firuze s ralt na siyah dekorlu seramikler Rakka örneklerinin karakteristik özelli i olmu tur. Rakka da bir di er grup seramik ise büyük su küpleri, testi ve mataralardan olu an s rs z olarak yap lan örneklerdir. Rakka da bunlar n d nda küçük heykelcikler, kandiller, civa kaplar üretilen di er seramiklerdir. 29 Rakka da yap l p büyük bir grubu ihraç edilen ve eczac kavanozu denilen örnekler ise Rakka n n karakteristik kaplar aras ndad r. 30 Anadolu Selçuklu sanat, ça n kom u slam ülkelerinin ve ayr ca Bizans, Ermeni, Gürcü seramik sanatlar n n etkisinde kalm t r. 31 Büyük Selçuklu dönemindeki Rey, Ke an 24 Erdem Yücel, Selçuklu Çini, s Ya ar Çoruhlu, Türk slam, s Gönül Öney, Türk Çini Sanat, Yap Kredi Yay nlar, stanbul, 1976, s Ya ar Çoruhlu, Türk slam, s Hülya Tuncay, Çinili Kö k, s ennur entürk, stanbul Müzelerinde Rakka Keramikleri, stanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi Bölümü (Yay nlanmam Lisans Tezi), 1982, s.14, Esin Özarslan, Rak ka Keramikleri, stanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi Bölümü (Yay nlanmam Lisans Tezi), stanbul, , s Gönül Öney, Anadolu Selçuklu Çini ve Seramik Sanat, Osmanl da Çini Seramik Öyküsü, Editör: Ara Altun, stanbul Menkul K ymetler Borsas, 1998, s.34.

18 9 Türk- slam Çini ve Seramik Merkezlerini Gösteren Harita (PAS NL, Alpay BALAMAN Saliha., Türk Çini ve Keramikleri Çinili Kö k, stanbul Arkeoloji Müzeleri, A Turizm Yay nlar, stanbul, 1992).

19 10 ve Rakka gibi merkezlerdeki üretimlerle s k ili ki içerisine girmi tir. 32 Ancak, Rey, Ke an ve Rakka gibi merkezlerde üretilen perdah ve minai tekni indeki seramik örneklerine Anadolu Selçuklu döneminde rastlan lmam t r. Sadece duvar çinilerinde bu tekniklerin uyguland görülmektedir yüzy l Anadolu Selçuklu örneklerinde, ran ve Suriye seramiklerine benzeyen, s rl ya da tek renk s rl örnekler mevcut olup bunlar, sgrafitto, champleve, slip, s ralt, lüster tekniklerindedirler. Bu dönemde kiremit k rm z s, pembemsi, gri, k r k beyaz renkte çe itli hamurlar kullan lm t r. Selçuklu seramiklerinde en fazla malzeme görülen grubu sgrafitto teknikli seramikler olu turmaktad r. Sgrafitto ve champleve teknikli örneklerde, ba da kurarak oturmu, uzun saçl, kaftanl saray ileri gelenleri ile bal k, tav an, ördek gibi çe itli hayvanlar seramiklerin bezemesinde kullan lm t r. Bu dönemin lüster teknikli örnekleri daha çok, Samsat kaz lar ndan bulunan örnekler olup, Selçuklu seramiklerinde en az kullan lan teknik slip tekni i olmu tur. 34 Kubadabad, Alanya Kale çi, Kalehisar, Ahlat, Eski Kahta, Samsat, Diyarbak r, Elaz, Harran da ve Keban, Atatürk barajlar nda yap lan çal malar sonucunda tespit edilen buluntular bugün, stanbul, Mardin, Elaz, Gaziantep, Diyarbak r, anl urfa müzelerinde sergilenmektedirler. 35 Tespit edilen buluntular de erlendirildi inde Anadolu Selçuklu dönemi seramikleri ran bölgesinde üretilen Büyük Selçuklu seramiklerinden daha dü ük kalitelidirler ve 15. yüzy llara tarihlendirilen, malzeme ve teknik olarak 13. yüzy lda Anadolu da yap lm sgrafitto teknikli seramikler ile benzer nitelikler ta yan Memluk seramikleri de önemli bir seramik grubunu olu turmaktad r. Parçalar üzerinde görülen, armalarda bulunan kartal, pars, aslan, zambak, k l ç, hilal, rozet, kâse, polo sopas gibi semboller oldukça dikkat çekicidir Oktay Aslanapa, Anadolu da Türk Çini ve Keramik Sanat, Türk Kültürünü Ara t rma Enstitüsü Yay nlar : 10, Seri: V, Say : 1, Ankara, 1965, s Y ld z Demiriz, Anadolu Türk Sanat nda Süsleme ve Küçük Sanatlar, Anadolu Uygarl klar Ansiklopedisi, Cilt: 5, stanbul, 1982 s Gönül Öney, Selçuklu Seramik Sanat, Selçuklu Ça nda Anadolu Sanat, Haz.: Do an Kuban, YKM, stanbul, 2002, s ANON M, Türk Dünyas Kültür Atlas Selçuklu Dönemi, Cilt: 2, stanbul, 1998, s Gönül Öney, Erken Dönem Anadolu Türk- slam Serami i ( Yüzy llar), Antika, Haziran Çini Özel Say s, M s rl Yay nlar, Cilt: 3, Y l: 3, Say : 27, stanbul, 1987, s Selma Kölemeno lu, Memluk (Kölemen) Seramikleri, Antik Dekor, Say : 16, stanbul, 1996, s.116.

20 11 Anadolu topraklar üzerinde seramik sanat ürünleri veren bir ba ka topluluk ise Bizansl lar olmu tur. 9. ve 15. yüzy llar aras nda ürünler veren Bizans seramikleri slam ve Avrupa seramikleri aras nda ba lant y sa lam t r. Bizans seramiklerinde yüzy llara göre kullan lan teknikler u ekildedir; 9. yüzy lda bask, 10. yüzy lda boyama, (ak tma, astar boyama, tek ve çok renkli), 11. yüzy lda sgrafitto, yüzy lda kaz ma, yüzy lda champleve teknikleri uygulanm t r. Parçalar n yüzeyinde birbirine benzeyen ancak, birbirini tekrarlamayan bezemeler uygulanm t r. slam sanat ndan etkiler ta yan bezeme anlay na sahip Bizans seramiklerinde çe itli ku lar, av hayvanlar, hayvan mücadele sahneleri, bir askeri ya da bir biniciyi temsil eden ya da bir canavarla mücadele eden tek insan görünümleri kullan lan figürler aras ndad r yüzy la gelindi inde seramik sanat nda znik üretimleri kendini göstermeye ba lam t r. Asl nda znik in Bizans döneminde de bir seramik üretim merkezi oldu u bilinmektedir. 14. yüzy lda burada üretilen seramiklerde görülen slip tekni i ve kullan lan k rm z ms hamur, beyaz astar üzerine uygulanan basit kabartma desenler Bizans gelene inin devam oldu unu kan tlamaktad r. 39 F r nland ktan sonra, beyaz astar ile yap lan tamamen figürsüz, bitkisel dekorlu bu örnekler, koyu ve aç k kahverengi, ye il, mavi renklerinden sadece biriyle s rlanarak tekrar f r nlanmaktad rlar. Böylece süslemelerin üzerindeki s r aç k, zemin üzerindeki s r ise, koyu bir renk almaktad r. 40 Kil maddesinin oldukça az kullan larak kab n ekillendirilmesi, d tesirlerden etkilenmemi olmalar, s r çatlaklar n n görülmeyip, s r yüzeyinin pürüzsüz olmas, göz ak denilen renkte ve kapat c nitelikte astarl, boyalar n n canl ve parlak gözükmesi ve bezemelerinin bu seramikler için özel olarak geli tirilmi olmas, znik seramiklerini uzun bir dönem önemli k lm t r. 41 znik seramiklerine ün katan esas unsur, yaln z, mavi, turkuvaz, ye il, siyah, mor ve k rm z kullan larak elde edilen zengin renklerin varl olmu tur. En önemli znik rengi kobalt oksitten elde edilen mavi renk 38 ANON M, Anadolu Medeniyetleri II Yunan / Roma / Bizans, Avrupa Konseyi 18. Avrupa Sanat Sergisi, T.C. Kültür ve Turizm Bakanl, stanbul, 1983, s Zeynep K n k, znik ve Seramik Sanat, znik Seramikleri Sergisi, Türk ve slam Eserleri Müzesi, 1989, s Oktay Aslanapa, Osmanl Devri Keramik Sanat, Antika, Haziran Çini Özel Say s, M s rl Yay nlar, Cilt: 3, Y l: 3, Say : 27, stanbul, 1987, s Rebii Gorbon, znik Seramikleri Hakk nda, Sanat Tarihi Ara t rmalar Dergisi, Aral k, 1990, Say : 9, s.35.

21 12 olmu tur. 42 lk olarak znik te üretilen ve buradan birçok yere da t lan, Milet i olarak adland r lan örnekler ilk Osmanl serami ini olu turmaktad r. K rm z hamurlu, iç yüzeyi tamamen, d yüzeyleri ise yar ya kadar astarlan p, f r nlanan ve daha sonra desenleri çizilip, s rlanan ve genellikle derin kâseler, geni kenarl tabaklar olarak form gösteren bu örnekler en fazla lacivert ve bunun yan nda firuze, mor, ye il renkte dekorludurlar. Merkezi bir motif etraf nda geli en geni ku aklar, çe itli bitkiler, radyal ekilde kal n çizgiler bu seramiklerin bezemesinde görülen özelliklerdir. 43 Beylikler devrinin önemli örnekleri olan bu eserler, asl nda dekor ve dekorlarda kullan lan renk anlay aç s ndan Selçuklu sanat ile benzer özellikler ta maktad rlar. Bu örnekler sayesinde olu an etkile im sonucu, Osmanl dönemi mavi-beyaz seramiklerine geçi gerçekle mi tir yüzy l n sonu ile 15. yüzy l n ba nda görülen bu geli me 15. yüzy l n ortalar na gelindi inde yerini beyaz, sert ve temiz hamurlu, mavi renkte dekorlu, effaf, renksiz, parlak s rl, hatayi, rumi, stilize bulutlar ile bezeli, mavi-beyaz seramiklere b rakm t r. 45 Yumu ak porselen niteli i ta yan bu seramikler, Çin porselenlerinin yerini doldurmaya ba lam lard r. 16. yüzy la gelindi inde bu seramiklere firuze renk eklenmi tir. Yanl olarak Haliç i olarak adland r lan ve son y llarda, 16. yüzy lda görülen tu ralar n bezeme anlay na benzetilerek, tu rake üslubu ad öneriler seramik örnekleri de di er znik üretimlerinden biridir. 46 Bu örneklerde, süsleme yüzeylerinde helozonik k vr m dal eklinde bezeme hakimdir. 47 Çok küçük yaprak ve çiçekler ile dekorlanan bu seramiklerde, önceleri spiral k vr k dallar aras nda ince rumilerden olu an madalyonlar ve ince yapraklar, daha sonra ise, 16. ba lar na gelindi inde sadece spiral k vr m dallar, yaprak ve çiçeklerden olu an bir bezeme hâkim olmu tur. 16. yüzy l n ortalar na gelindi inde mavi-beyaz grubuna ba lanan ve motif olarak; lale, sümbül, karanfil, tomurcuk, enginar, bal k pulu gibi ekillerin seçildi i, mavi, firuze, zeytuni ye il, manganez moru renkleri ile konturlarda ye ilimsi siyah rengin kullan ld am 42 Nurhan Atasoy, Julian Raby, znik Seramikleri, TEB. Yay nlar, stanbul, 1989, s Oktay Aslanapa, Anadolu da Türk, s Mukerrem Paker, Anadolu Beylikler Devri Keramik Sanat, Sanat Tarihi Y ll, Say : I, ( ), stanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi Enstitüsü Yay n, stanbul, 1965, s Oktay Aslanapa,, Osmanl Devri, s Ara Altun, Belgin Demirsar Arl, znik Çinicili i, Tarih Boyunca znik, Türkiye Bankas Kültür Yay nlar Sanat Dizisi: 83, stanbul, 2004, s Hakk zzet, znik Çinicili i, Türk Çini Sanat ndan Örnekler, Ak Yay nlar, Türk Süsleme Sanatlar Serisi: 11, 1986, s. 9.

22 13 i olarak adland r lan örnekler ön plana ç kmaktad r. znik serami inin en son döneminde ise, parlak beyaz zemin üzerine kobalt mavisi, ye il, firuze, mercan k rm z renklerin hakim oldu u, siyah konturlu lale, papatya, sümbül, gül, menek e, zambak, asma, servilerden olu an motiflerin ve yelken, bulut, bal k pulu desenlerinin kullan ld Rodos i seramikler üretilmi tir. 48 Ancak 16. yüzy l n sonlar na gelindi inde ekonomik ko ullar n a rla mas, Çin porselenine talebin artmas gibi nedenlerle üretimde gerileme ba lam ve 18. yüzy la gelindi inde üretim tamamen durmu tur. 49 Bu dönemden sonra art k, Kütahya üretimleri ön plana ç km t r. Kütahya da yap lan hafriyat çal malar sonucunda elde edilen, yan k, mamul ve yar mamul ilk Osmanl örnekleri tespit edilmi tir. Bu buluntular n alt tabakadan ç kmas nedeniyle ilk Kütahya örneklerinin bu seramiklerle ba lad kan tlam t r. znik te 14. yüzy l ortalar ile 15. yüzy l ba lar nda yap lan ilk Osmanl seramikleri Kütahya da da ayn dönemde yap lm t r. Bunlar znik buluntular ndan biraz daha farkl olarak daha ince s rl d rlar. Kütahya örneklerinde kullan lan kobalt mavisi renk znik te aç k ve koyu tonlarda kullan l rken Kütahya da hep koyu tonda kullan lm t r. znik te kullan lan k z l ms mor, Kütahya örneklerinde siyaha yak n tonda koyu olarak kullan lm t r. 50 Asl nda Kütahya da ayn znik te oldu u gibi daha erken dönemlerde zengin kil yataklar n n bulunmas nedeniyle üretim yap ld bilinmektedir. Bölge Frig döneminden itibaren kesintisiz bir üretim merkezi olmu tur. 51 K rm z hamurlu seramiklerden mavi-beyaz örneklere geçi znik ile ayn dönemde, XV. yüzy l ortalar nda olmu tur. 52 Bu örneklerde znik teki benzerlerinden farkl olarak hamur biraz daha pembemsi ve kur unludur. 53 Godman koleksiyonunda bulunan ve üzerinde Ermenice Kütahya da yap ld yaz l olan bir sürahi sayesinde Kütahya da Haliç i 48 Oktay Aslanapa,, Türk Sanat, Zeynep K n k, znik ve Seramik, s Faruk ahin, Kütahya Çini-Keramik Sanat ve Tarihinin Yeni Buluntular Aç s ndan De erlendirilmesi, Sanat Tarihi Y ll, Cilt: IX-X, stanbul, 1981, s. 260, Laure Soustiel, Osmanl Seramiklerinin Görkemi XVI. XIX. Yüzy l, Suna - nan K raç ve Sadberk Han m Müzesi Koleksiyonlar ndan, Vehbi Koç Vakf, Suna nan K raç Akdeniz Medeniyetleri Ara t rma Enstitüsü Yay n : 7, stanbul, 2000, s Oktay Aslanapa, Kütahya Keramik Sanat, Atatürk ün Do umunun 100. Y l na Arma an, stanbul, , s Laure Soustiel, Osmanl Seramiklerinin, s.103.

23 14 örneklerinde üretildi i anla lm t r. 54 Kütahya da 18. yüzy ldan itibaren çok ince silisli hamur ve sar rengin kullan lmas bu seramiklerin tan nmas na vesile olmu tur. 55 Bu dönemde halk n günlük ihtiyac n kar lamak üzere çe itli kullan m kaplar ve dinsel objeler üretilmi tir. 56 Osmanl ba kentinden ve saraydan uzak oldu u için yeterince ilgi görmeyen Kütahya da, halka yönelik ürünlerin yap lmas na yönelme olmu tur. 57 Üretilen objeler aras nda; top ya da yumurta biçiminde ask lar, bardak, buhurdan, çaydanl k, fincan, dald rma, ibrik, kahvedan, sürahi, ekerlik, i e, tabak, matara baz lar d r. 58 Beyaz, krem rengi hamur, beyaz astar, effaf s ralt na kobalt mavisi, firuze, ye il, toprak k rm z s ve canl sar renk genel özellikleri olu turmu tur. Bezemede ise testere di i kenarl yaprak biçiminde madalyonlar, stilize çiçek demetleri görülmektedir. 59 Dünyan n do udan bat ya dönü ünü gösteren demetler ve yer, gök, su, ate tanr lar n temsil eden dörtlü rozetlerde kullan lan di er bezemeler olmu tur. 60 Ku, bal k ve yerel k yafetler içinde gösterilen insan figürleri de s kça kullan lan bezeme unsurlar aras ndad r yüzy l n ikinci yar s na gelindi inde ise, hamur ve s r kalitesinin bozuldu u, boyalar n akt ve desenlerin zay flad görülen Kütahya seramiklerinde, 19. yüzy l n sonlar nda yeniden bir canlanma olmu tur ve 20. yüzy l ba lar nda ise eski znik çini motiflerine bir dönü olmu tur. 63 Bir di er önemli üretim merkezi ise, 17. yüzy l n sonlar ndan ba lay p, 20. yüzy l n ortalar na do ru devam eden süreçte ürünler veren Çanakkale seramikleri olmu tur. 64 Ba lang çta kaliteli örnekler ortaya koyan Çanakkale seramikleri 19. yüzy l n ikinci yar s nda 54 Oktay Aslanapa, Kütahya Keramik, s Laure Soustiel, Osmanl Seramiklerinin, s Hülya Bilgi, Suna ve nan K raç Vakf Koleksiyonu Kütahya Çini ve Seramikleri, Pera Müzesi, stanbul, 2005, s R fat Çini,Türk Çinicili inde Kütahya, Uycan Yay nlar, stanbul, 1991, s Garo Kürkman, Toprak, Ate, Sur Tarihsel Geli imi, Atölyeleri ve Ustalar yla Kütahya Çini ve Seramikleri, Suna ve nan K raç Vakf, stanbul, 2005, s Hülya Bilgi,, Suna ve nan, s R fat Çini, Türk Çinicili inde, s Oktay Aslanapa, Kütahya Keramik, s Hülya Bilgi, Suna ve nan, s R fat Çini, Türk Çinicili inde, s Deniz Ayda, Çanakkale Seramikleri, Vak flar Dergisi, Say : 26, Ankara, 1997, s. 374

24 15 daha geni alanlardaki kullan ma yönelik objeler üretmeye ba lam ancak, zevksiz örnekler ortaya ç km t r. 20. yüzy la gelindi inde ise, örnekler daha da kötüle mi tir. K rm z, nadir olarak da, bej renkte kaba hamurlu ve s ralt tekni inde yap lan örneklerde, 19. yüzy l n ikinci yar s ndan itibaren genellikle s r üstü boyama da yap lm t r. S r üzerine boyanan alt n yald z, siyah, mavi, k rm z, beyaz renkler birinci f r nlamadan sonra uygulan r ve seramik tekrar, bu kez daha alçak s da f r nlan r. Serbest f rça darbeleriyle ya da konturlar koyu tonda çizilip içi doldurulan desenlerde, mor, kahverengi, siyah, turuncu gibi renkler kullan lm t r ve eserler krem renkte astarlanm lard r. 65 Yüzey süslemelerinde genelde merkezi ve simetrik kompozisyon olan örneklerde, hayvansal, bitkisel, geometrik bezeme unsurlar ve yaz, gibi unsurlar kompozisyonu olu turmaktad r. Bordürlerde simetrik düzenlemeler görülmektedir. 66 Çanakkale örneklerinde de i ik formda objeler bulunmakta olup bunlar n baz lar unlard r; çukur tabaklar, küpler, çukur kâseler, testiler, ekerlikler, zarflar, fincanlar, mataralar, amdanlar, hayvan ve insan eklindeki kaplard r. Bu objelerden günümüze en fazla olarak ula abilen grubu, çukur tabaklar olu turmaktad r. Bu tabaklarda kendi içinde; ortas çiçek rozetli, ortas çiçek demetli, ortas stilize benekli, yelkenli motifli tabaklar, cami ve kö k tasvirli tabaklar, hayvan figürlü tabaklar olarak gruplara ayr lmaktad rlar. Testiler ise; a z k s mlar ku ba l, i man gövdeli örnekler, ayakl ve zay f gövdeli testiler, a z k s mlar at ba, boyunlar kanatl, ayakl testiler, üstü kabara rozetli ve halka gövdeli testiler olarak çe itlilik göstermektedirler. 67 Hayvan biçimli örneklerde ço u zaman stilize edilerek verilen vücut bölümlerinin, süs unsuru haline gelmi olmas dikkat çekicidir Gönül Öney, Türk Devri Çanakkale Seramikleri, Çanakkale Seramik Fabrikalar A.. Yay n, Ankara, 1971, s Deniz Ayda, Çanakkale Seramikleri, s Gönül Öney, Türk Devri, s Filiz Sanay, Türk Dönemi Çanakkale Seramiklerinin Dünü ve Bugünü, stanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Bölümü (Yay nlanmam Yüksek Lisans Tezi), stanbul, 1989, s.24.

25 16 2. KATALOG F.1 Ç.1 KÂSE Katalog No: 1 ran / Ni apur 9. / 10. Yüzy l Müze Envanter No: 2001 / 1 Müsadere (Cengiz Kahraman dan) 2001 Ölçüler ve Teknik: h: 4.8 cm. A z R: 11.6 cm. Dip R: 6.8 cm. Slip Tan m : Yayvan gövdeli, halka kaideli bir kâsedir. Desenler s r alt na yap lm t r. Devetüyü hamurlu, bej astarl, effaf s ralt na, ye il, sar ve siyah dekorludur. Kâsenin yüzeyinde iri bir tavusku u figürü bulunmaktad r. Gaga ve ba k sm vücuduna oranla oldukça küçük olan ku un gövdesi büyüklü ündeki kuyru u gövdeyle paralel ekilde yukar ya do ru k vr lm t r. Kuyruk k sm bal k pulu eklinde bezekli olup, aralar ye il, sar renkteki s r ile boyal d r. Figür d nda kalan zemin bitkisel bezeklerle dolguludur. Kâsenin d yüzeyinde sar ve ye il renkte dikey çizgiler bulunur. Kâse çok parçal k r k olup, yap t r lm t r. Kar la t rma: Benzer bir parça, Victoria and Albert Museum Koleksiyonu nda bulunan kâsedir (Bkz. F.106 ). Kap formu olarak ayn özelliklerdeki parçan n, s r renkleri de ayn d r. Kâsenin ortas nda benzer bir ku figürü bulunmaktad r. Katalogdaki örnekten farkl olarak kâsenin tüm iç yüzeyinin ku figürleri ile kapl oldu u görülmektedir Ernest J. Grube, Islamic Pottery AD, Oxford, 1976, Res. 42, s. 19.

26 17 F.2 Ç.2 KÂSE Katalog No: 2 ran / Ni apur 9. / 10. Yüzy l Müze Envanter No: 2001 / 2 Müsadere (Cengiz Kahraman dan) 2001 Ölçüler ve Teknik: h: 5.8 cm. A z R: 12.3 cm. Dip R: 6.1 cm. Slip Tan m : Yayvan gövdeli, halka kaideli bir kâsedir. Desenler s ralt na yap lm olup, devetüyü hamurlu, bej astarl, ye il, sar ve siyah dekorludur. Parçan n yüzeyinde iri bir geyik ve ku figürü bulunmaktad r. Gövdesi sar ve siyah olarak gösterilen geyik uzun boyunlu, uca do ru k vr lan uzun boynuzludur. Geyi in gövdesine oranla oldukça küçük ve ince gösterilmi dört adet aya mevcuttur. Ku figürü geyi in üst k sm ndad r ve sanki geyi in vücuduna konar durumdad r. Gövdesi sar renkte gösterilmi ku un, kanatlar yatay çizgilerle dolgulu olup, aç k durumdad r. Bu iki figürün aras nda siyah çizgilerle gösterilmi stilize bir hayvan bulunmaktad r. Benzer stilize hayvan figürlerinden bir di eri geyi in ayaklar aras nda ve arkas nda görülmektedir. Bunun d nda kalan zeminde çe itli geometrik bezekler görülür. Kâsenin d yüzeyinde sar ve ye il renkte dikey çizgiler bulunur. Çok parçal k r k olan kâse, yap t r lm t r. Kar la t rma: Victoria and Albert Museum Koleksiyonunda bulunan bir kâsede, benzer özellikler görülmektedir (Bkz. F.107). Benzer s r renklerinin kullan ld kâsenin merkezinde,

27 18 katalogdaki örnekte bulunan geyik figürünün ayn s yer al rken, parçan n yüzeyi ve bordür k sm nda stilize motifler bulunmaktad r Ernest J. Grube, Islamic Pottery, Res. 43, s. 19.

28 19 F.3 Ç.3 KAPAK Katalog No: 3 Anadolu Selçuklu / Bizans? 12. / 13. Yüzy l Müze Envanter No: 82 / 57 Hibe 1982 Ölçüler ve Teknik: h: 4 cm. R: 18.3 cm. Bask Tan m : Dairesel formlu, d a dönük kenarl d r. Bezekler bask tekni i ile yap lm t r. Griye dönük beyaz hamurlu olup, s rs zd r. Objenin merkezinde, elinde m zrak tutan atl bir figür bulunur. Ba haleli olan figür bir mücadele içindeyken gösterilmi tir. Bu sahne Aziz Gregorios un ejderle olan mücadelesini gösteren sahneleri and rmaktad r. At n ön ayaklar ile ba k sm noksan olup, gövdesi üzerinde içi bitkisel bezek dolgulu dört yönlü bir motif bulunmaktad r. Objenin alt k sm nda iri bir rozet yer almaktad r. Tüm zemin küçük nokta bezekler ile kapl d r. Gövdenin bir bölümü k r k ve noksan olup, alç yla tümlenmi tir.

29 20 F.4 Ç.4 TABAK Katalog No: 4 Anadolu Selçuklu 12 / 13. Yüzy l Müze Envanter No: 82 / 49 Hibe 1982 Ölçüler ve Teknik: h: 5.4 cm. A z R: 24.1 cm. Dip R: 6.7 cm. Sgrafitto / Champleve Tan m : D a çekik basit a z kenarl, yayvan gövdeli, halka kaideli, çukur bir tabakt r. Desenler, sgrafitto ve champleve tekniklerinde yap lm olup, k rm z hamurlu parça effaf renksiz s ralt na, sar ve kahverengi dekorludur. Taba n ortas nda sa elinde muhtemelen asa, sol elinde ise, kalkan benzeri bir nesneyi tutan erkek figürü bulunmaktad r. Figürün boyun k sm ile çenesinin bir bölümü mevcut olup, yüzü ile ilgili di er k s mlar mevcut de ildir. Kafas nda muhtemelen ba l na ait bir bölüm mevcuttur. Dizlerinin alt k sm noksan olup, figürün kollar tirazl, yakas aç k, beli ince kemerli k yafeti uzunlamas na çizgilerle bezelidir. ki parça halinde k r k olan eser, büyük oranda tümlenmi olup, s rr nda dökülmeler görülmektedir.

30 21 F.5a Ç.5a KAP Katalog No: 5 Büyük Selçuklu 13. Yüzy l Müze Envanter No: 41 / 981 Ölçüler ve Teknik: h: 7.5 cm. Gövde R: 9.7 cm. A z R: 6 cm. Lüster Tan m : Dibe do ru geni leyen i kin gövdeli, halka diplidir. Bezeme lüster tekni inde yap lm olup, kap beyaz hamurlu, mat beyaz zemine kahverengi boyamal d r. A z kenar ve gövdenin dibe yak n k sm n düz bir bordür çevrelemektedir. Tüm bezeme ve figürler bu iki bordürün s n rlad alan içinde bulunmaktad r. Dibe yak n k s mdaki bordürün alt nda ise bitkisel bezemeler görülür. Kab n yüzeyinde hareket halinde gösterilmi, dört at ve üzerlerinde figürler bulunmaktad r. Atl lar birbirinden stilize a açlar ile ayr lm t r. Figürler d nda kalan tüm zemin ise yine stilize yaprak ve bitkilerle kapl d r. Figürler yuvarlak yüzlü, ba lar haleli ve ba l klar n n alt ndan omuzlar na kadar inen saçlar ile gösterilmi lerdir. A z kenar ndan ba layan ince bir çatlak, dibe kadar devam etmekte olup, kab n kulp k sm k r k ve noksand r. Kar la t rma: Benzer figürlerin görüldü ü bir esere, Tareq Rajam Museum da bulunan 13. yüzy la tarihlendirilen, lüster teknikli sürahi üzerinde rastlanmaktad r 71 (Bkz. F.108). 71 Geza Fehervari, Ceramics of the Islamic World in the Tareq Rajab Museum, I. B. Tauris, London, 2000, s.123.

31 22 Katalogda bulunan örnekte oldu u gibi bu eserin üzerinde de birbiri ard nda duran atl figürler bulunmaktad r. Figürler birbirlerinden stilize a açlar ve bitkiler ile ayr lmaktad rlar. Figürlerin yüz çizgileri, saç biçimleri katalogdaki örnek ile benzer özellikler ta maktad r. Kaynaklar: USTA, Seval., Selçuklu Çini ve Keramik Sanat nda nsan Figürüne konografik Aç dan Bir Bak (Yay nlanmam Yüksek Lisans Tezi), stanbul, 2005, Res.: 78, s F.5b Ç.5b

32 23 F.6 Ç.6 TEST / SÜRAH Katalog No: 6 ran? 12. / 13. Yüzy l Müze Envanter No: 96 / 1 Müsadere (Nihat Kola n ve Arkada lar ndan) 1996 Ölçüler ve Teknik: h: 20 cm. Gövde R: 11.6 cm. Dip R: 5 cm. S ralt Tan m : nsan ba eklinde a z kenarl, k sa ve dar boyunlu, i kin gövdeli, halka kaidelidir. Pembemsi hamurlu, koyu ve aç k olmak üzere iki tonda kobalt mavisi s rl d r. Taçl bir ba (Bkz. Ek G. 2 ). k sm ndan olu an figür iri, çekik gözlü, geni yüzlüdür. A z kenar, gövde ve kaide üzerinde k r klar mevcut olup, kulp noksand r.

33 24 F.7 Ç.7 KÜP PARÇASI Katalog No: 7 Rakka 12. / 13. Yüzy l Müze Envanter No: 41 / 1482 Diyarbak r Ölçüler ve Teknik: h: 25.5 cm. A z R: 20 cm. Gövde R: 29 cm. Barbutin Tan m : Büyük bir küpün a z k sm na ait parça olup, barbutin tekni inde yap lm t r. Griye yak n beyaz hamurludur. Ön cephede, rozet, palmet ve lotuslardan olu an kemerlerin içinde, üstte, ba lar geriye dönük iki ku figürü, altta ise, örgülü saçl bir insan ba ve en altta iki aslan ba kabartmas ortas nda Selçuk dü ümü bulunur. Ön cephenin her iki yan nda ba lar taçl, boyunlar gerdanl kl iki kad n ba görülür. Bunlar n alt k s mlar nda sa da, uzun saçl, belinde k l c olan ve elinde kadeh tutan bir figür ile sol tarafta ise kollar tirazl bir kaftan giymi, sakall bir figür bulunmaktad r. Bu sakall figürün bulundu u k s m eserden kopuk haldedir. Tüm figürler cepheden gösterilmi olup, figürlerin ifade edili leri, giyimleri ve ellerinde ta d klar nesneler nedeniyle hükümdarl k mahiyeti ta yan ki iler olduklar dü ünülebilir. Kar la t rma: Benzer bir örnek, Türk slam Eserleri Müzesinde bulunan 1742 envanter numaral s rs z bir küpe ait a z parças d r (Bkz. F.109). Bu örnekte de figürler cepheden ve yuvarlak yüzlü, badem gözlü olarak gösterilmi lerdir. Katalogdaki örnekte oldu u gibi burada da figürler k ymetli ta lardan yap lm tak larla süslenmi lerdir. Buradaki figürlerin

34 25 k yafetlerinin kollar nda da tirazlar bulunmaktad r. 72 Victoria and Albert Museum koleksiyonundaki bir ba ka benzer örnekteki uzun, örgülü saçl, ba da kurarak oturmu ve bir elinde kadeh di erinde ise, mendil tutan hükümdar figürü katalogdaki elinde kadeh tutan figürle benzer özellikler ta maktad r. 73 Victoria and Albert Museum da bulunan yüzy la tarihlendirilen di er benzer örnekte ise (Bkz. F.110), insan figürünün yüzü ve ba l katalogdaki örnek ile benzer niteliktedir. 74 Kaynaklar: SÜSLÜ, Özden., Tasvirlere Göre Anadolu Selçuklu K yafetleri, Ankara, 1989, Res. 151abc, s.100. / Anonim., Anadolu Medeniyetleri III, (Selçuklu / Osmanl ), stanbul, 1983, s.51 / ENTÜRK., ennur; stanbul Müzelerinde Rakka Keramikleri (Yay nlanmam Lisans Tezi), stanbul, 1982, s Özden Süslü, Tasvirlere Göre Anadolu Selçuklu K yafetleri, Ankara, 1989, Res. 153a-b, s Nurhan Atasoy, Selçuklu K yafetleri Üzerine Bir Deneme, st. Üni. Sanat Tarihi Y ll, Say : IV, , Res. 4, s Geza Fehervari, Geza., Islamic Pottery A Comprehensive Study Based On The Barlow Collection, London, 1973, Plate: 62/a, s.116.

35 26 F.8 Ç.8 KÜP A ZI PARÇASI Katalog No: 8 Rakka 12. / 13. Yüzy l Müze Envanter No: 41 / 1473 Konya Ölçüler ve Teknik: h: 20.2 cm. Gen.: 11.1 cm. Barbutin Tan m : Bir küpün boyun ve kulp k sm na ait parçad r. Barbutin tekni inde yap lm olup, gri hamurlu ve s rs zd r. Kulbun yüzeyinde ve a z k sm ndaki bordürde helezoni motiflerden olu an bezekler bulunmaktad r. Boyun k sm n n bir bölümünü ta l kolyeli, yuvarlak yüzlü, iri gözlü, kulak hizas na bukle eklinde inen ve ortadan ayr lm saçl bir kad n figürü doldurur. Figürün çene k sm k r k ve noksand r. Kaynaklar: SÜSLÜ, Özden., Tasvirlere Göre Anadolu Selçuklu K yafetleri, Ankara, 1989, Res.152, s.101. / ENTÜRK, ennur., stanbul Müzelerinde Rakka Keramikleri (Yay nlanmam Lisans Tezi), stanbul, 1982, s. 20.

36 27 F.9 Ç.9 TABAK PARÇASI Katalog No: 9 Rakka 13. Yüzy l Müze Envanter No: 41 / 1486 Ölçüler ve Teknik: h: 23.7 cm. Gen.: 11.9 cm. Kal.: 0.7 cm. Lüster Tan m : Çukur bir taba a ait a z kenar ve gövdenin bir bölümünden olu an parça d a ta k n geni a z kenarl d r. Lüster tekni inde, ye ilimsi effaf s ralt na; firuze ve maviyle, s r üstüne kahverengi boyal, beyaz hamurludur. Parçan n yüzeyinde stilize bitkisel k vr mlar ve dilimli bir madalyon içinde, bir elinde kadeh tutan erkek figürü bulunur. Kollar tiraz eritli kaftan küçük benekler ile bezelidir. Figür hafif sivri yüzlü, küçük burunlu, ince ka l, badem gözlüdür. Figürün bulundu u madalyonun d nda yaprakl dallardan olu an bitkisel bezekler bulunur. Dört parça halinde k r k olan eser yap t r lm t r. Kaynaklar: ENTÜRK, ennur., stanbul Müzelerinde Rakka Keramikleri (Yay nlanmam Lisans Tezi), stanbul, 1982, s. 34. / USTA, Seval., Selçuklu Çini ve Keramik Sanat nda nsan Figürüne konografik Aç dan Bir Bak (Yay nlanmam Yüksek Lisans Tezi), stanbul, 2005, Res.63, s. 161.

37 28 F.10 F. 10 KÂSE Katalog No: 10 Anadolu Selçuklu 12. / 13. Yüzy l Müze Envanter No: 82 / 20 Ni de / Aksaray Hediye(Nihat Kola n dan) 1982 Ölçüler ve Teknik: h: 6.5 cm. A z R: 18 cm. Dip R: 7 cm. Sgrafitto / Champleve Tan m : çe çekik a z kenarl, çukur gövdeli, halka kaideli bir kâsedir. Desenler sgrafitto ve champleve tekniklerinde kaz narak olu turulmu tur. K rm z hamurlu, effaf s r alt na aç k f st k ye ili ve kahverengi s rl d r. Kâsenin merkezinde ba da kurarak oturmu, sol eli dizinde duran, sa elinde lale benzeri bir çiçek tutan figür bulunmaktad r. Yuvarlak yüzlü figürün vücut hatlar orant s z olarak verilmi tir. Özellikle kollar ve eller normalden daha uzundur ve duru lar itibariyle anatomiye uygun de ildir. Çizgili bir ba l k ve kaftan giymi olan erkek figürünün kollar tiraz eritlidir. Belinde ise kemeri bulunmaktad r. Figürün sol taraf nda muhtemelen ahin olan bir ku bulunmaktad r. Ku neredeyse insan figürüne yak n boyutlarda verilmi olmas nedeniyle dikkat çekicidir. Figürün çiçek tutan elinin alt nda da di erine göre daha küçük ve stilize bir ku bulunmaktad r. Kâsenin a z kenar, ortas dolgulu, birbirine ba lanan e ik çizgilerle çevrilidir. K r k olup yap t r lan eser, büyük oranda alç ile tümlenmi tir.

38 29 Kaynaklar: SOYHAN, Cihat., Çinili Kö kten Bir Grup Selçuklu Kerami i, Sanat Dünyam z, Say : 32, 1985, s.10. / Anonim., Anadolu Medeniyetleri III, (Selçuklu / Osmanl ), stanbul, 1983, s.48. / USTA, Seval., Selçuklu Çini ve Keramik Sanat nda nsan Figürüne konografik Aç dan Bir Bak (Yay nlanmam Yüksek Lisans Tezi), stanbul, 2005, Res. 41, s. 160.

39 30 F.11 Ç.11 TABAK Katalog No: 11 Anadolu Selçuklu 12. / 13. Yüzy l Müze Envanter No: 82 / 4 Ni de / Aksaray Hediye(Nihat Kola n dan) 1982 Ölçüler ve Teknik: h: 10.5 cm. A z R: 3. Dip R: 11.1 cm. Sgrafitto / Champleve Tan m : Yayvan gövdeli, hafif yüksek kaideli bir tabakt r. Desenler sgrafitto ve champleve tekniklerinde yap lm t r. F st k ye ili zemine kahverengi s rl d r. Taba n sol taraf nda ba yüksekçe bir ba l kla ya da ya makla örtülü kad n figürü bulunmaktad r. Kad n n ba l ndan sarkan ip eklindeki çizgiler, olas l kla saçlar olup, s rt k sm na kadar uzanmaktad r. ri gözlü kad n n a z ve burun k s mlar çizgi halinde gösterilmi tir. K yafetinin önünde boyundan ba lay p gö üs hizas nda son bulan üçgen eklinde bir bölüm bulunmaktad r ve uzun k yafetin yüzeyi bal k pulunu and ran motiflerle bezelidir. Figür bir eliyle, tiraz eritleriyle süslü kolu ve gövdesinin bir bölümü görülen, iri gövdeli bir ba ka figüre dokunmaktad r. Ancak ortada duran bu figürün yüzü noksand r. Sa tarafta ise, yüksekçe bir ba l k takm olan, gövdesi noksan durumda bir erkek figürü bulunmaktad r. Taba n a z kenar n yaz taklidi bir erit dolanmaktad r. Kab n d yüzeyi koyu ye il renkte s rl ve bezemesizdir. Dokuz parça halinde k r k olup, yap t r lan eser, büyük oranda alç yla tümlenmi tir. Kar la t rma: Tabak üzerinde görülen kad n figürünün ba ndaki ya mak eklindeki örtü ve ba ndan sarkan saçlar n n bir benzer örne ine Kubadabad Saray çinilerinden birinde

40 31 rastlanmaktad r. Çini üzerindeki kad n figürü ya ma n boynunda toplam t r ve uzun saç bir püskül gibi arkaya do ru sarkmaktad r. 75 Kaynaklar: SOYHAN, Cihat., Çinili Kö kten Bir Grup Selçuklu Kerami i, Sanat Dünyam z, Say : 32, 1985, s. 10. / Anonim., Anadolu Medeniyetleri III, (Selçuklu / Osmanl ), stanbul, 1983, s Mehmet Önder, Selçuklu Devri Kad n Ba l klar,türk Etnografya Dergisi, Say : XIII, stanbul, 1973, Res.:16, s. 3.

41 32 F.12 Ç.12 NSAN YÜZLÜ KULP Katalog No: 12 Anadolu Selçuklu 13. Yüzy l Müze Envanter No: 82 / 93 Hibe 1982 Ölçüler ve Teknik: Gen.: 9.6 cm. Kal.: 0.9 cm. Sgrafitto Tan m : Alt k sm dar, dairevi formlu olup, muhtemelen bir kab n tutamak k sm d r. K rm z hamurlu, effaf s ralt na ye il ve kahverengi dekorludur. K vr ml saçlar, ka, göz, burun gibi ayr nt lar belirgin olan bir kad n yüzüdür. Figürün iki yan nda üçer adet delik bulunmaktad r. Parçan n di er yüzü bezemesidir.

42 33 F.13 Ç.13 KADIN HEYKELC Katalog No: 13 Anadolu Selçuklu 12. / 13. Yüzy l Müze Envanter No: 82 / 52 Ni de / Aksaray Hediye(Nihat Kola n dan) 1982 Ölçüler ve Teknik: h: 15.5 cm. Kaide R: 6.5 cm. Sgrafitto Tan m : Ba ve elleri noksan kad n heykelidir. Parçan n yüzeyindeki desenler sgrafitto tekni inde yap lm t r. K rm z hamurlu, aç k ye il zeminde, sar ye il ve kahverengi s rl d r. Gövde ba lang c nda gö sü and ran iki küçük ç k nt bulunmaktad r. Figürinin iki yan ndaki saçlar örgü halinde a a ya do ru uzanmaktad r. K yafetinde baklava motifleri ve bu baklavalar n kesi ti i noktalarda yoncalar görülmektedir. Kaynaklar: SOYHAN, Cihat., Çinili Kö kten Bir Grup Selçuklu Kerami i, Sanat Dünyam z, Say : 32, 1985, s. 15.

43 34 F.14 Ç.14 KÂSE Katalog No: 14 Anadolu Selçuklu / Bizans? 13. Yüzy l Müze Envanter No: 82 / 25 Hibe 1982 Ölçüler ve Teknik: h: 9.8 cm. A z R: 23.5 cm. Dip R: 9.5 cm. Sgrafitto Tan m : Kal nla t r lm a z kenarl, yayvan gövdeli, hakla kaidelidir. A z kenar n n d yüzeyi üç s ra çentikli yivle çevrilidir. Desenler sgrafitto tekni inde olup, k rm z hamurlu parça, effaf s ralt na aç k ye il zemine, koyu ye il ve kahverengi s rl d r. Kâsenin ortas nda yüzü noksan olan bir insan figürü bulunmaktad r. Figürün ba nda dilimli bir ba l ya da saçlar n belirten dikey çizgilerden meydana gelen bir bölüm mevcuttur. Boynu ve çenesinin bir bölümü görülmektedir. Boynun alt nda gövdenin bir bölümünü olu turan e ri çizgiler bulunmaktad r. Figür d nda kalan bölümler k vr k çizgilerle dolguludur. ki parça halinde olan eser yap t r lm t r, a z kenar na ve dip k sm na ait parçalar noksan olup, alç yla tümlenmi tir.

44 35 F.15 Ç.15 D P PARÇASI Katalog No: 15 Anadolu Selçuklu 13. Yüzy l Müze Envanter No: 82 / 92 Hibe 1982 Ölçüler ve Teknik: h: 2.8 cm. Gen.: 6.2 cm. Sgrafitto Tan m : Bir tabak yada kasenin dip k sm na ait parçad r. Sgrafitto teknikli, k rm z hamurlu, koyu ye il s rl d r. Parçan n yüzeyinde iki baca ile bir aya görülen, hareket halinde ve muhtemelen kalkanl olan bir figür bulunmaktad r.

45 36 F.16 Ç.16 D P PARÇASI Katalog No: 16 Anadolu Selçuklu 13. Yüzy l Müze Envanter No: 82 / 86 Hibe 1982 Ölçüler ve Teknik: h: 2.5 cm. R: 8.1 cm. Dip R: 7.1 cm. Sgrafitto Tan m : Alçak kaideli bir tabak ya da kâseye ait dip parças d r. Desenler sgrafitto tekni inde yap lm t r. K rm z hamurlu parça, effaf s ralt na aç k ve koyu ye il ile kahverengi s rl d r. Parçan n yüzeyinde bel k sm ve bir eli görülen figür bulunmaktad r. Figürün beli kemerli olup, elinde m zrak benzeri bir nesne tutmaktad r.

46 37 F.17 Ç.17 D P PARÇASI Katalog No: 17 Anadolu Selçuklu 13. Yüzy l Müze Envanter No: 82 / 87 Hibe 1982 Ölçüler ve Teknik: h: 2.4 cm. Dip R: 6.9 cm. Sgrafitto Tan m : Bir tabak ya da kâseye ait dip parças olup, hafif yüksek kaidelidir. Desenler sgrafitto tekni inde yap lm t r. K rm z hamurlu, effaf s r alt na aç k ye il, sar ve kahverengi s rl parçan n yüzeyinde bir elinde muhtemelen kadeh olan nesneyi tutan, ba da kurarak oturmu erkek figürü bulunmaktad r. Figürün di er eli bel hizas nda durmaktad r. Her iki elin parmaklar orant s z olarak büyük gösterilmi tir. Yüzünün bir bölümü görülen figürün, burun, ka ve göz k s mlar çizgi halinde verilmi tir. ri gözlü gösterilmi figürün k yafetinin yakas V eklinde aç kt r. Kollar tiraz eritli olup, figürün gövdesinin alt bal k pulu motifiyle süslüdür.

47 38 F.18 Ç.18 KAP PARÇASI Katalog No: 18 Anadolu Selçuklu 13. Yüzy l Müze Envanter No: 82 / 88 Hibe 1982 Ölçüler ve Teknik: Gen.: 6.6 cm. Kal.: 5.5 cm. Sgrafitto Tan m : Bir kab n gövdesine ait parça olup, desenler sgrafitto tekni inde yap lm t r. K rm z hamurlu, effaf s r alt na, aç k ye il ve kahverengi s rl d r. Parçan n yüzeyinde, bir kad n figürünün yüzü ve omuzlar n n bir bölümü görülür. Figür yuvarlak yüzlü ve iri gözlüdür. Aç k yakal bir k yafeti vard r ve ba nda muhtemelen ba l n ait olan bir bölüm görülür. Parçan n d yüzeyi ye il renkte s rl ve bezemesizdir.

48 39 F.19 Ç.19 KAP PARÇASI Katalog No: 19 Anadolu Selçuklu 13. Yüzy l Müze Envanter No: 82 / 89 Hibe 1982 Ölçüler ve Teknik: Gen.: 10.2 cm. Kal.: 0.8 cm. Sgrafitto Tan m : Bir tabak ya da kâsenin dip k sm na ait parça olup, desenler sgrafitto tekni inde yap lm t r. K rm z hamurlu, effaf s r alt na, aç k ye il ve kahverengi s rl d r. Parçan n yüzeyinde, bir erkek figürü bulunmaktad r. Figürün yüzünün bir bölümü mevcut olup, tek gözü görülmektedir. Ba n n üzerinde stilize bir ku un ba n and ran bir bezeme görülür. Bir kolu bel hizas nda di eri ise, havada, muhtemelen bir nesneyi tutar durumdad r, ancak el k sm k r k ve noksand r. Figür z rh benzeri bir k yafet giymi tir ve k yafeti bal k pulu eklinde gösterilmi tir. Geni paçal, üçgen kesitli bir pantolon giymi olan figürün, bacaklar n n bir bölümü mevcuttur. Parçan n arka yüzeyi ye il renkte s rl olup, bezemesizdir.

49 40 F.20 Ç.20 KÂSE Katalog No: 20 Anadolu Selçuklu 13. Yüzy l Müze Envanter No: 82 / 5 Hibe 1982 Ölçüler ve Teknik: h: 10.5 cm. A z R: 22.6 cm. Sgrafitto Tan m : Dilimli, geni a z kenarl, yayvan gövdeli, yüksek kaideli bir kâsedir. Desenler sgrafitto tekni inde yap lm t r. K rm z hamurlu parça, effaf s r alt na, ye il ve kahverengi s rl d r. Kâsenin yüzeyinde ba, gövde ve bacak k s mlar n n bir bölümü görülen erkek figürü bulunmaktad r. Figürün yüz ekli görüldü ü kadar yla klasik Türk tipinin d ndad r. Uzun burunlu gösterilmi figürün kaftan dizlerine kadar inmektedir ve önden y rtmaçl d r. Beli kemerli, kollar tirazl d r. K yafetinin yüzeyi k vr ml bir bezemeyle dolguludur. Figürün tek aya görülmekte ve aya nda uzun çizmeleri bulunmaktad r. Figür elinde muhtemelen avlam oldu u tav an, ayaklar ndan ba a a bir pozisyonda tutmaktad r. Hayvan n vücudu nokta bezeklerle kapl olup, uzun kulakl ve korku dolu bir ifadeyle gösterilmi tir. Tüm bu kompozisyon bir madalyon içinde gösterilmi tir ve madalyonun içinde stilize çiçek motifleri bulunmaktad r. A z kenar n k vr m dallardan olu an bir bordür çevreler. D yüzey ye il renkte s rl ve bezemesidir. Be parça halinde k r k olup, yap t r lan eser büyük oranda alç yla tümlenmi tir.

50 41 Kaynaklar: Anonim., Alâeddin in Lambas, Anadolu da Selçuklu Ça Sanat ve Alâeddin Keykubad, Ekim, 2001, s.82. / USTA, Seval., Selçuklu Çini ve Keramik Sanat nda nsan Figürüne konografik Aç dan Bir Bak (Yay nlanmam Yüksek Lisans Tezi), stanbul, 2005, Res. 91, s. 244.

51 42 F.21 Ç.21 KAPAK Katalog No: 21 Anadolu Selçuklu 13. Yüzy l Müze Envanter No: 82 / 50 Hibe 1982 Ölçüler ve Teknik: h: 3.3 cm. R: 6.2 cm. Sgrafitto Tan m : Dairevi formlu bir kapak olup, parçan n yüzeyinden ç k nt yapan daha küçük bir daireden olu an tutamak k sm bulunur. Desenler sgrafitto tekni inde yap lm t r. Parça k rm z hamurlu, effaf s r alt na kahverengi, aç k ve koyu ye il s rl d r. Kapa n tutamak k sm nda iri bir insan yüzü bulunur. ri gözlü, küçük burun ve a zl figür, muhtemelen bir kad na aittir. Parçan n kenarlar n stilize yapraklardan olu an bir bordür çevrelemektedir. Kapa n kenarlar nda k r k ve noksanl klar bulunur.

52 43 F.22 Ç.22 KÂSE Katalog No: 22 Anadolu Selçuklu / Bizans? 13. Yüzy l Müze Envanter No: 82 / 21 Hibe 1982 Ölçüler ve Teknik: h: 9.2 cm. A z R: 20.2 cm. Dip R: 7.7 cm. Sgrafitto Tan m : Basit a z kenarl, i kin gövdeli, hafif yüksek kaidelidir. Desenler sgrafitto tekni inde yap lm t r. Devetüyü hamurlu parça, koyu ye il s rl d r. Kâsenin yüzeyinde bir elinde muhtemelen zeytin dal olan bitkiyi, di er elinde ise sivri gagal, gagas a a ya do ru k vr k, kanatlar aç k ahin benzeri bir hayvan tutmaktad r. Figür her iki elini de sanki bir zafer kazanm ças na havaya kald rm t r. Ba nda sivri uçlu, küçük üçgenlerden olu an nl bir tac bulunan figür karikatür havas nda çizilmi tir. Tac n n alt nda dilimli ve yüksekçe bir ba l vard r. Göz, a z, burun gibi k s mlar basit çizgilerle gösterilmi tir. K yafetinde dikey ve yatay çizgilerin kesi mesinden olu an küçük kareler vard r. Beli kemerli figür uzun bir çizme giymi tir. Figürün kollar nda dikey çizgiler bulunur ve bitki tutan kolunda V A harflerini and ran bir bezeme bulunmaktad r. Parçan n yüzeyinde üçayak izleri görülür. D yüzey ye il renkte olup bezemesizdir. ki parça halinde k r k olup, yap t r lan eser, büyük oranda alç ile tümlenmi tir.

53 44 F.23 Ç.23 KÂSE Katalog No: 23 Anadolu Selçuklu 13. Yüzy l Müze Envanter No: 82 / 24 Ni de / Aksaray Hediye(Nihat Kola n dan) 1982 Ölçüler ve Teknik: h: 11.7 cm. A z R: 21.5 cm. Dip R: 9.6 cm. Sgrafitto / Champleve /Slip Tan m : Yayvan gövdeli, hafif yüksek kaideli bir kâsedir. Desenler sgrafitto ve champleve tekniklerinde yap lm t r. K rm z hamurlu, aç k sar zemine kahverengi dekorludur. Kâsenin yüzeyinde belden a a s mevcut olan, kaftan giymi, beli kemerli bir erkek figürü görülür. K yafetinin etekleri, kemeri ve tek kolunun bir bölümü görülen figür ayakta durmaktad r. Kaftan n n ete i oldukça geni olan figürün ayaklar nda çizmesi vard r. Sa tarafta bir ku un kuyru u gözükmektedir. Parçan n a z kenar nda dört s ra ince erit dolan r. D yüzey siyah s rl zemine, ye il renk s r ile slip tekni inde yap lm stilize yaz taklidi bir bezemeye sahiptir. Parça büyük oranda alç ile tümlenmi tir. Kar la t rma: Benzer bir kompozisyon Konya Ere li Müzesi nde 980 envanter numaral 13. yüzy l Selçuklu dönemine tarihlenen kâse parças nda görülmektedir (Bkz. F.111). K rm z hamurlu, ye il renkte s rl, sgrafitto teknikli eserde, bu kez kompozisyonun tamama yak n görülmektedir. Yakas z, kollar enine çizgili, beli kemerli, geni etekli bir kaftan giymi olan erkek figürü ayakta durmaktad r ve ba nda dikey çizgili, yüksekçe bir ba l k, aya nda çizme

54 45 bulunmaktad r. Sol omuzu hizas nda bir ku bulunan figür, sa elini ileri do ru uzatm durumdad r. Zeminde iri yaprakl bir çiçek görülür. Bu örnekte de kâsenin a z kenar n ince eritler dolanmaktad r ve d yüzeyde benzer bir bezeme görülür. 76 Kaynaklar: SOYHAN, Cihat., Çinili Kö kten Bir Grup Selçuklu Kerami i, Sanat Dünyam z, Say : 32, 1985, s Anonim, Anadolu Medeniyetleri III Selçuklu / Osmanl, Avrupa Konseyi 18. Avrupa Sanat Sergisi, T.C. Kültür ve Turizm Bakanl, stanbul, 1983, s

55 46 F.24 Ç.24 SÜZGEÇ Katalog No: 24 Rakka 11. / 12. Yüzy l Müze Envanter No: 41 / 969 Ölçüler ve Teknik: h: 2.3 cm. R: 7.4 cm. Ajur Tan m : Daire formlu olup, muhtemelen bir kab n boyun parças d r. Parçan n yüzeyindeki figür ve desenler ajur tekni i ile yap lm t r. Gri hamurlu ve s rs zd r. Eserin ortas nda uzun kulakl, 4 ayakl, iri gövdeli, muhtemelen tav an olan bir hayvan figürü bulunmaktad r. Figürün etraf n birbirine di lerle geçmi bir friz çevrelemektedir. Kenarlarda ve ajurlu k s mda k r k ve noksanl klar bulunur. Kaynaklar: ENTÜRK, ennur., stanbul Müzelerinde Rakka Keramikleri (Yay nlanmam Lisans Tezi), stanbul, 1982, s

56 47 F.25 Ç.25 KÂSE Katalog No: 25 Anadolu Selçuklu / Bizans 12. / 13. Yüzy l Müze Envanter No: 82 / 13 Hibe 1982 Ölçüler ve Teknik: h: 10.5 cm. A z R: 24 cm. Dip R: 7.5 cm. Sgrafitto Tan m : Çentikli a z kenarl, yayvan gövdeli, iki kademeli, yüksek kaidelidir. Desenler sgrafitto tekni inde yap lm olup, bej hamurlu, effaf s ralt na ye il ve kahverengi dekorludur. Kâsenin d yüzeyi koyu ye il s rl olup, bezemesizdir. Orta k sm nda göz ve a z k s mlar belirgin iki adet bal a ait ba k sm bulunmaktad r. Bal klardan sadece birinin gövdesinin bir bölümü mevcut olup, bal k pulu eklinde gösterilmi tir. Kâsenin a z kenar nda ise, stilize yaprak motiflerinden olu an k vr k dall, bir bordür süslemesi bulunmaktad r. 9 parça halinde k r k olup yap t r lan eserin kaidesi ve gövdesinin büyük bir bölümü alç ile tümlenmi tir.

57 48 F.26 Ç.26 KÂSE Katalog No: 26 Anadolu Selçuklu 13. Yüzy l Müze Envanter No: 82 / 67 Hibe 1982 Ölçüler ve Teknik: h: 6.3 cm. A z R: 10.8 cm. Dip R: 4.4 cm. Champleve Tan m : Düz a z kenarl, i kin gövdeli, alçak kaideli bir kâsedir. Desenler champleve tekni inde, effaf renksiz s ralt na sar ve kahverengi dekorlu yap lm olup, kâse devetüyü hamurludur. Yüzeyinde ortada geçmelerle olu turulan iri bir madalyonun etraf nda yapra and ran dilimli motifler ve üçlü yonca benzeri motifler bulunur. A z kenar na yak n bir kö esinde ufak bal k figürü görülür. Gözü nokta halinde olan bal n vücudu, küçük pullardan olu mu tur. Kab n d k sm nda da benzer bezekler görülür. ki parça halinde k r k olup yap t r lan kâse büyük oranda tümlenmi tir.

58 49 F.27 Ç.27 D P PARÇASI Katalog No: 27 Anadolu Selçuklu 12. / 13. Yüzy l Müze Envanter No: 41 / 947 Ölçüler ve Teknik: h: 3.9 cm. Dip R: 5.9 cm. Gen.: 11.1 cm. Sgrafitto Tan m : Muhtemelen bir kâsenin dip k sm na ait olup, hafif yüksek kaidelidir. Desenler sgrafitto tekni inde yap lm t r. K rm z hamurlu, beyaz astarl, aç k ye il ve kahverengi s rl d r. Parçan n yüzeyinde kedi ya da av köpe i benzeri iri bir hayvan görülmektedir. Hayvan n a z, göz ve burun gibi ayr nt lar çizgiyle belirtilmi tir. Ayaklar ndan sadece biri tam olarak görülmekte ve bu aya n havada duru undan hayvan n yürür vaziyette oldu u anla lmaktad r. Kuyru u da havada ve k vr k durumdad r. Hayvan n mutlu bir ifadesi ve sakin bir duru u vard r. Figürün d nda kalan tüm bo luklar girift spirallerle doldurulmu tur. ç yüzeyinde üç ayak izleri olan parçan n d yüzeyi ise kahverengi s r ile s rlanm t r.

59 50 F.28 Ç.28 SEHPA PARÇASI Katalog No: 28 Rakka 12. / 13. Yüzy l Müze Envanter No: 41 / 1441 Tell-Halaf / Suriye Ölçüler ve Teknik: h: 16.1 cm. Gen.: 9.2 cm. Bask / Kal plama Tan m : Bir sehpan n ayak ve kö e k sm na ait olan parçad r. Sehpay olu turan kenarlar birbirinden kal n bantlarla ayr lm t r. Bezemeler, bask ve kal plama tekni inde yap lm, beyaz hamurlu, firuze s rl d r. Kenar parças n n üzerinde kabartmal olarak görülen aslana benzeyen bir hayvan n arka ayaklar ve kuyru u görülmektedir. Figürün d nda kalan tüm alan bitkisel bezeme ile kapl d r. Di er kenar olu turan parça üzerinde ise birbirine geçmeli, dü ümlü motifler bulunur. Kaynaklar: ENTÜRK, ennur., stanbul Müzelerinde Rakka Keramikleri (Yay nlanmam Lisans Tezi), stanbul, 1982, s. 33.

60 51 F.29a Ç.29 KÜP Katalog No: 29 Rakka 12. / 13. Yüzy l Müze Envanter No: 41 / 1481 Diyarbak r Çevresi Ölçüler ve Teknik: h: 61 cm. A z R: 23 cm. Gövde R: 40 cm. Barbutin Tan m : Kal nla t r lm, d a dönük a z kenarl, geni ve uzun boyunlu, i kin, silindirik gövdeli, hafif sivri dipli, üç kulplu bir küptür. Desenleri barbutin tekni inde yap lm olan parça, gri hamurludur. Küpün tüm gövdesi alt ve üsttü k vr m dallardan olu an bir bordürle s n rland r lm ve s k bir doku ile verilmi olan, ortalar nokta bezekli damla motifleri tüm zemini kaplamaktad r. Boyundaki k vr ml, geometrik bezemeli yüzey, ön cepheyi olu turmaktad r. Helezoni motiflerin doland çerçeve içinde stilize edilmi bir insan figürü bulunmaktad r. Figürün ba n n üzerinde ve iki aya n n dibinde üç adet aslan ba kabartmas bulunur. Kaynaklar: Anonim., Anadolu Medeniyetleri III, (Selçuklu / Osmanl ), stanbul, 1983, s.58. / ENTÜRK, ennur., stanbul Müzelerinde Rakka Keramikleri (Yay nlanmam Lisans Tezi), stanbul, 1982, s

61 F.29b 52

62 53 F.30 Ç.30 KAP PARÇASI Katalog No: 30 Anadolu Selçuklu 13. Yüzy l Müze Envanter No: 82 / 56 Hibe 1982 Ölçüler ve Teknik: h: 10.6 cm. Gen.: 10.5 cm. Bask Tan m : i kin gövdeli bir kaba ait gövde ve boyunun bir bölümünü olu turan parçad r. Desenler bask tekni inde yap lm olup, parça gri hamurludur. Gövdeden boyuna geçi te üç s ra kabartmal yiv dizisi görülür. Parçan n yüzeyinde yuvarlak bir madalyonun içinde, uzun kuyruklu ve uzun boyunlu bir ku figürü bulunmaktad r. Ku figürünün etraf k vr k dallar ile bezelidir. Kar la t rma: Benzer bir figür, Türk ve slam Eserleri Müzesinde 1828 envanter numaral, vazo üzerinde görülmektedir (Bkz. F.112). Parçan n yüzeyinde birbirini kovalayan ceylan, tav an, aslan figürlerinin aras nda bulunan madalyonlarda ku figürleri görülmektedir. Madalyon içinde gösterilmi figürlerin, etraf n n k vr k dallar ile çevrili olu u ve boyunlar n n uzun bir yap ya sahip olu u benzer özelliklerdir Anonim, Anadolu Medeniyetleri III, Örnek: 80, s.53.

63 54 F.31 Ç 31 KÂSE Katalog No: 31 Anadolu Selçuklu 12. / 13. Yüzy l Müze Envanter No: 41 / 40 Ni de / Aksaray Hediye(Nihat Kola n dan) 1982 Ölçüler ve Teknik: h: 7 cm. A z R: 13 cm. Dip R: 6.5 cm. Champleve Tan m : Basit a z kenarl, çukur gövdeli, halka kaideli bir kâsedir. Desenler champleve tekni inde ve s r alt na çal lm t r. K rm z hamurlu, ye il s rl d r. Kâsenin yüzeyinde üç ayak izleri bulunmaktad r. Ortada ye il zemin üzerine koyu ye il ile yap lm kuyru unu açm, ba taçl bir tavus ku u figürü bulunmaktad r. Tavusku unun solunda stilize bitkiler görülmektedir. Kâsenin d k sm ye il renkte s rl ve bezemesizdir. A z kenar nda ve kaidede k r k ve noksanl klar bulunur. Kaynaklar: Anonim., Anadolu Medeniyetleri III, (Selçuklu / Osmanl ), stanbul, 1983, s. 47. / SOYHAN, Cihat., Çinili Kö kten Bir Grup Selçuklu Kerami i, Sanat Dünyam z, Say : 32, 1985, s.11. / PAS NL, Alpay- BALAMAN, Saliha., Türk Çini ve Keramikleri Çinili Kö k, stanbul, 1992, s.26. / Anonim., Alâeddin in Lambas, Anadolu da Selçuklu Ça Sanat ve Alâeddin Keykubad, Ekim, 2001, s. 99.

64 55 F.32 Ç.32 D P PARÇASI Katalog No: 32 Artuklu 13. Yüzy l Müze Envanter No: 41 / 1593 Kaz Buluntusu (Oktay Aslanapa ) Diyarbak r / Artuklu Saray Ölçüler ve Teknik: h: 5.2 cm. Gen.: 17.7 cm. Sgrafitto Tan m : Bir taba n dip k sm na ait olan parçan n yüzeyindeki desenler sgrafitto tekni inde yap lm t r. K rm z hamurlu, effaf s ralt na, ye il, sar ve kahverengi dekorludur. Ortada bir daire içine al nm bölüm içinde ye il gövdesi ve kahverengi ba k sm görülen e ek benzeri bir hayvan bulunmaktad r. Figür d nda kalan bölümler geometrik bezek dolguludur. Parçan n d yüzeyi kaide k sm na kadar ye il renkte s rl d r. S rr büyük oranda bozulmu olan parçan n yüzeyinde üç ayak izi görülür.

65 56 F.33 Ç.33 D P PARÇASI Katalog No: 33 Anadolu Selçuklu 12. / 13. Yüzy l Müze Envanter No: 82 / 90 Ni de / Aksaray Hediye(Nihat Kola n dan) 1982 Ölçüler ve Teknik: h: 3.6 cm. Gen.: 11.2 cm. Dip R: 4.8 cm. Sgrafitto Tan m : Bir taba n dip k sm na ait olup, hafif yüksek, halka kaidelidir. Sgrafitto tekni inde, k rm z hamurlu, aç k ye il zeminde koyu ye il ve kahverengi s rl d r. Parçan n yüzeyinde kuyru u ve ayaklar n n bir bölümü noksan, ba üç dilimli taçl bir efsane hayvan olan harpi bulunmaktad r. Figürün her iki yana nda daire eklinde gösterilmi küçük benler bulunmaktad r. Parçan n d yüzeyi s rs z olup, ön yüzde bulunan s r büyük oranda dökülmü tür. Kaynaklar: SOYHAN, Cihat., Çinili Kö kten Bir Grup Selçuklu Kerami i, Sanat Dünyam z, Say : 32, 1985, s.13. / Anonim., Anadolu Medeniyetleri III, (Selçuklu / Osmanl ), stanbul, 1983, s.48. / Anonim., Alâeddin in Lambas, Anadolu da Selçuklu Ça Sanat ve Alâeddin Keykubad, Ekim, 2001, s. 127.

66 57 F.34 Ç.34 D P PARÇASI Katalog No: 34 Anadolu Selçuklu 12. / 13. Yüzy l Müze Envanter No: 82 / 77 Ni de / Aksaray Hediye 1982 Ölçüler ve Teknik: h: 4.4 cm. Dip R: 6.7 cm. Gen.: 14.5 cm. Sgrafitto Tan m : Bir taba n dip k sm nda ait parça olup, sgrafitto tekniklidir. K rm z hamurlu, beyaz astarl ve s rs zd r. Parçan n yüzeyinde kuyruklar ve ba k s mlar uç uca olan iki bal k figürü bulunmaktad r. Bal klardan biri di erine göre daha büyük gösterilmi tir. A z, göz, yüzgeç ve solungaç gibi bölümleri belirgin olan bal klar n vücutlar pul pul gösterilmi tir. Kaynaklar: Anonim., Anadolu Medeniyetleri III, (Selçuklu / Osmanl ), stanbul, 1983, s.48.

67 58 F.35 Ç.35 KAP PARÇASI Katalog No: 35 Anadolu Selçuklu 12. / 13. Yüzy l Müze Envanter No: 82 / 94 Ni de / Aksaray Hediye 1982 Ölçüler ve Teknik: Gen.: 12.8 cm. Kal.: 0.8 cm. Champleve Tan m : Muhtemelen büyük bir taba a ait parça olup, champleve tekni inde k rm z hamurlu, aç k ye il ve kahverengi s rl d r. Parçan n yüzeyinde gövdesinin bir k sm ile bacaklar görülen at betimlemesi bulunur. At n ayaklar n n duru undan ko ar vaziyette oldu u anla lmaktad r. Zeminde at n yan s ra bitkisel bir bezek daha bulunur. Parçan n arka yüzeyinin de yine ayn renklerle s rlanm oldu u görülmektedir.

68 59 F.36 Ç.36 KAP PARÇASI Katalog No: 36 Anadolu Selçuklu 12. / 13. Yüzy l Müze Envanter No: 82 / 81 Hibe 1982 Ölçüler ve Teknik: Gen.: 17.4 cm. Sgrafitto Tan m : Yayvan bir taba n a z kenar na ait parça olup, sgrafitto teknikli, k rm z hamurlu, effaf, renksiz s ralt na, ye il zeminde kahverengi boyal d r. Parçan n yüzeyinde rumilerden olu an iri bir kartu ve bu kartu un içinde bitkisel bezemeler bulunur. Bu beze in yan nda panter benzeri bir hayvana ait ayak ve nokta bezekli baca n bir bölümü görülür. Bunun alt nda ise birbirine geçmeli bir bezek yer al r. Eser, be parça halinde k r k olup, yap t r lm t r.

69 60 F.37 Ç.37 D P PARÇASI Katalog No: 37 Anadolu Selçuklu 13. Yüzy l Müze Envanter No: 82 / 84 Hibe 1982 Ölçüler ve Teknik: h: 7 cm. Gen.: 13.5 cm. Dip r: 8.5 cm. Sgrafitto Tan m : Bir tabak ya da kâseye ait dibin bir bölümüdür. Sgrafitto teknikli parça, k rm z hamurlu, effaf s r alt na, ye il ve kahverengi s rl d r. Parçan n yüzeyinde iri bir ku un kuyruk k sm, bacak ve pençeleri yandan gösterilmi durumdad r.

70 61 F.38 Ç.38 D P PARÇASI Katalog No: 38 Anadolu Selçuklu 13. Yüzy l Müze Envanter No: 82 / 85 Hibe 1982 Ölçüler ve Teknik: h: 3.8 cm. Dip R: 5.6 cm. Gen.: 10.3 cm. Sgrafitto Tan m : Bir kâse ya da taba a ait dip parças olup alçak kaidelidir. Sgrafitto teknikli parça, k rm z hamurlu, koyu kahverengi s rl d r. Parçan n yüzeyinde iri bir ku figürünün ba ile gövdesi yandan görülmektedir. Hafif sivri gagal, iri gözlü hayvan n boyun k sm k sa dikey çizgilerle belirginle tirilmi durumdad r. D yüzeyi ye il renkte s rl ve bezemesiz olan eser iki parça halinde olup yap t r lm t r.

71 62 F.39 Ç.39 KAP PARÇASI Katalog No: 39 Anadolu Selçuklu 12. / 13. Yüzy l Müze Envanter No: 82 / 91 Hibe 1982 Ölçüler ve Teknik: Gen.: 7.2 cm. Kal.: 0.6 cm. Champleve Tan m : Bir taba a ait parça olup, desenler champleve tekni i ile yap lm t r. K rm z hamurlu, aç k ye il ve koyu kahverengi s rl d r. Parçan n yüzeyinde ye il zeminde kahverengi ile gösterilmi i kin gövdeli, kartal benzeri bir ku figürü görülmektedir. Uzun ve sivri gagal, iri gözlü olan ku un kuyru unun alt k sm ile pençeleri görülememektedir. Ku un kanat k sm ye il renkte gösterilerek belirginle tirilmi tir. Figürün etraf nda ne oldu u anla lamayan kahverengi renkte bezemeler bulunmaktad r. Eser iki parça halinde olup, yap t r lm t r. Kar la t rma: Benzer bir örnek Samsat kaz lar nda bulunmu yine champleve teknikli seramik parças d r. Bu parçan n yüzeyinde benzer bir ku figürü görülmektedir (Bkz. F.113). Buradaki figürün ba k sm katalogdakinden farkl olarak dik durmaktad r ve gagas aç k ekildedir. 78 Ayr ca Yozgat Müzesi nde bulunan yine champleve teknikli bir ba ka örnekte 78 Gönül Öney, Samsat Kaz lar nda Yüzy l Serami i (Özet), 2. Ulusal El Sanatlar Sempozyumu Bildirileri, zmir, 1982, s. 221, Res. 4., Lale Bulut, Samsat Ortaça Sgraffito ve Champlev Seramikleri, Pof. Dr. erare Yetkin An s na Çini Yaz lar, Sanat Tarihi Derne i Yay nlar : 1, stanbul, 1996, s.43, ekil: 4 / d.

72 63 benzer ku figürlerine bir a ac n iki yan nda kar l kl durur vaziyette rastlanmaktad r 79 (Bkz. F. 114). 79 Hakk Acun, Yozgat Müzesi ndeki Selçuklu Kâseleri, 9. Milletleraras Türk Sanatlar Kongresi Bildiriler, Cilt: 1, Kültür Bakanl Yay nlar / 1703, stanbul, 1991, s.4.

73 64 F.40 Ç.40 KAP PARÇASI Katalog No: 40 Anadolu Selçuklu 13. Yüzy l Müze Envanter No: 82 / 79 Hediye 1982 Ölçüler ve Teknik: Gen.: 13.1 cm. Kal.: 0.9 cm. Sgrafitto Tan m : Bir taba a ait a z kenar parças olup, a z kenar dilimlidir. Desenler sgrafitto tekni inde yap lm t r ve parça k rm z hamurlu, ye il, sar, kahverengi s rl d r. Parçan n yüzeyinde uzun bacakl bir hayvana ait, t rnaklar çizgi halinde belirtilmi bir pençe bulunmaktad r. A z kenar nda stilize bitkisel bir bordür bulunur. D yüzey ye il renkte s rl ve bezemesizdir.

74 65 F.41 Ç.41 D P PARÇASI Katalog No: 41 Anadolu Selçuklu 13. Yüzy l Müze Envanter No: 82 / 78 Ni de / Aksaray Hediye 1982 Ölçüler ve Teknik: h: 9.1 cm. Gen.: 15.6 cm. Sgrafitto Tan m : Bir kâse ya da taba a ait hafif yüksek kaideli dip parças d r. Desenler sgrafitto tekni inde yap lm t r. K rm z hamurlu, ye il s rl olan parçan n yüzeyinde kanat k sm n n bir bölümü ile ba ve boynu görülen bir ku figürü bulunmaktad r. Sivri gagal, iri gözlü ku un ba nda uçlar nda daire bezekler bulunan üç adet çizgi bulunmaktad r. Bunlar muhtemelen ku un tac n olu turan çizgi ve dairelerdir. ki adet enine çizgi ile ba ile boyun k sm birbirinden ayr lm t r. Uzun ve dar boynun iki yan nda ku un kanad na ait bölüm görülmektedir. Üç parça halinde k r k olan eser yap t r lm t r.

75 66 F.42a Ç.42a HAYVAN F GÜR N Katalog No: 42 Anadolu Selçuklu 13. Yüzy l Müze Envanter No: 82 / 53 Hibe 1982 Ölçüler ve Teknik: h: 6 cm. Gen.: 9 cm. Sgrafitto Tan m : Silindirik gövdeli olan parça bir hayvan vücudu eklindedir. Hayvan n boyun ve ayak k s mlar noksand r. Objenin yüzeyindeki desenler sgrafitto tekni inde yap lm olup, devetüyü hamurlu, sar s rl d r. Gövde üzerinde stilize ekiller görülür. Eserin bir yüzünde ise, daire biçiminde bir çerçevenin s n rlad alan içinde, sivri gagal, kanatlar aç k bir ku figürü bulunur.

76 67 F.42b Ç.42b

77 68 F.43 Ç.43 KÂSE Katalog No: 43 Anadolu Selçuklu 13. Yüzy l Müze Envanter No: 82 / 19 Hibe 1982 Ölçüler ve Teknik: h: 8.5 cm. A z R: 22.7 cm. Dip R: 8.2 cm. Sgrafitto Tan m : Geni a z kenarl, çukur gövdeli, halka diplidir. Desenler sgrafitto tekni inde yap lm t r. K rm z hamurlu, effaf renksiz s ralt na aç k renkteki zemine ye il ve kahverengi boyamal d r. Kâsenin yüzeyinde kanatlar aç k bir ku figürü bulunmaktad r. ri gözlü, k sa gagal, ince ve uzun boyunlu ku un boyundan gövdeye geçi k sm bal k pulu eklinde i lenerek belirtilmi tir. Ku un uzun kuyru unun ekli nedeniyle tavusku u olmas muhtemeldir. Eserin yüzeyinde üç ayak izi görülmektedir. Kâsenin a z kenar n n tamam ile gövdesinin büyük bir bölümü alç ile tümlenmi durumdad r.

78 69 F.44 Ç.44 D P PARÇASI Katalog No: 44 Anadolu Selçuklu 13. Yüzy l Müze Envanter No: 82 / 82 Hibe 1982 Ölçüler ve Teknik: h: 1.3 cm. Gen.: 10 cm. Dip R: 7.7 cm. Slip Tan m : Bir tabak ya da kâsenin dip k sm na ait parça olup, hafif yüksek kaidelidir. Desenler slip tekni inde kabartmal olarak yap lm t r. Parça k rm z hamurlu, effaf s ralt na kahverengi ve mavi dekorludur. Parçan n merkezinde daire biçiminde ince bir çerçevenin içinde, stilize bir ku figürü bulunur. Ku küçük kafal, iri gövdeli olarak gösterilmi tir. Kompozisyonun etraf n kufi yaz taklidi bir bordür dolanmaktad r.

79 70 F.45 Ç.45 KAP PARÇASI Katalog No: 45 Anadolu Selçuklu 13. Yüzy l Müze Envanter No: 82 / 83 Hibe 1982 Ölçüler ve Teknik: Gen.: 9.6 cm. Kal.: 0.9 cm. Sgrafitto Tan m : Muhtemelen bir taba a ait, kenar parças d r. Desenleri sgrafitto tekni inde yap lm olan parça, k rm z hamurlu, effaf s ralt na, sar, kahverengi ve ye il s rl d r. Parçan n yüzeyinde bir hayvana ait ayak ve baca n bir bölümü ile onun hemen yan nda bitkisel bir bezek görülür. A za yak n k sm baklava motifinden olu an bir bantla çevrilidir.

80 71 F.46 Ç.46 TABAK Katalog No: 46 Anadolu Selçuklu 13. Yüzy l Müze Envanter No: 82 / 44 Hediye 1982 Ölçüler ve Teknik: h: 5.6 cm. A z R: 21.7 cm. Dip R: 7.1 cm. Sgrafitto Tan m : D a çekik a z kenarl, yayvan gövdeli, hafif yüksek kaideli bir tabakt r. Desenler sgrafitto tekni inde yap lm olup, k rm z hamurlu, sar, kahverengi ve ye il s rl d r. Taba n yüzeyinde iri bir hayvan n kahverengi s rl gövdesinin alt k sm ve iki aya görülmektedir. A z kenar n stilize çizgiler süsler. D yüzey ise bezemesiz ve ye il renkte s rl d r. ki parça halinde k r k olup yap t r lan taba n büyük bir bölümü alç ile tümlenmi tir.

81 72 F.47 Ç.47 TABAK Katalog No: 47 Anadolu Selçuklu 13. Yüzy l Müze Envanter No: 82 / 3 Ni de / Aksaray Hediye(Nihat Kola n dan) 1982 Ölçüler ve Teknik: h: 10.5 cm. A z R: 33 cm. Dip R: 8 cm. Sgrafitto Tan m : D a çekik, çentikli a z kenarl, yayvan gövdeli, halka kaideli, ortas nda üstü kopuk bir ç k nt bulunan tabakt r. Desenler sgrafitto tekni inde yap lm olup, parça devetüyü hamurlu, effaf s ralt na, sar, kahverengi ve ye il s rl d r. Taba n yüzeyinde kahverengi boyal, ba nda tac bulunan harpi figürü görülmektedir. Ara zemin stilize rumili ve bitkisel motifli madalyonlarla doldurulmu tur. Taba n a z kenar yaz taklidi bir bordür ile çevrilidir. D yüzey aç k ye il s rl ve bezemesizdir. Çok parçal k r k olup, yap t r lan eser, alç ile tümlenmi tir. Kar la t rma: Benzer bir figüre sgrafitto teknikli, 13. yüzy la tarihlendirilen tabak üzerinde rastlanmaktad r. stanbul da özel bir koleksiyonda bulunan taba n yüzeyinde ba nda üç dilimli tac olan harpi figürü bulunmaktad r 80 (Bkz. F. 115). Harpinin kanatlar katalogdaki örne e göre daha belirgindir. 80 Gönül Öney, Erken Dönem, s. 18.

82 73 Kaynaklar: SOYHAN, Cihat., Çinili Kö kten Bir Grup Selçuklu Kerami i, Sanat Dünyam z, Say : 32, 1985, s.13. / PAS NL, Alpay- BALAMAN, Saliha; Türk Çini ve Keramikleri Çinili Kö k, stanbul, 1992, s

83 74 F.48 Ç.48 KÂSE Katalog No: 48 Anadolu Selçuklu 13. Yüzy l Müze Envanter No: 82 / 1 Ni de / Aksaray Hediye(Nihat Kola n dan) 1982 Ölçüler ve Teknik: h: 14.5 cm. A z R: 44.5 cm. Dip R: 14 cm. Sgrafitto / Champleve Tan m : D a çekik geni a z kenarl, yayvan gövdeli, halka kaideli bir kâsedir. Desenler sgrafitto ve champleve tekni i ile yap lm t r. K rm z hamurlu, aç k ye il zemine, kahverengi boyanan parça, daha sonra effaf renksiz s r ile s rlanm t r. Merkezde kar l kl iki büyük ku figürü görülmektedir. Bu ku lar n kanatlar aras nda ise üç tane küçük ku figürü görülür. Büyük ku lar n gagalar görülmemektedir. K sa boyunlu ve iri gövdelilerdir. Birinin kanad ufak baklava eklinde, di erininki bal k pulu eklinde bezeme ile dolguludur. Küçük ku lar uzun ve sivri gagal olup, uzun kuyruk ve baca a sahiptirler. Ku figürleri d nda kalan zemin tamamen rumiler, stilize yapraklar, k vr m dallar ile bezelidir. D a ta k n a z kenar n stilize yaprakl bir örgü band çevrelemektedir. D k sm nda içleri stilize k vr m dal, yaprak ve rumiler ile bezeli üçgenler ve d a z kenar nda ise yaz taklidi bir bordür bulunur. Eser dokuz parça halinde olup, yap t r lm ve alç yla tümlenmi tir.

84 75 Kaynaklar: SOYHAN, Cihat., Çinili Kö kten Bir Grup Selçuklu Kerami i, Sanat Dünyam z, Say : 32, 1985, s.12. / PAS NL, Alpay- BALAMAN, Saliha., Türk Çini ve Keramikleri Çinili Kö k, stanbul, 1992, s

85 76 F.49 Ç.49 TEST Katalog No: 49 Anadolu Selçuklu 13. Yüzy l Müze Envanter No: 41 / 87.1 Sat n Alma 1987 Ölçüler ve Teknik: h: 20.4 cm. Gövde R: 15.1 cm. A z R: 7.5 cm. Dip R: 6.2 cm. Barbutin Tan m : Basit a z kenarl, uzun, geni boyunlu, dü ük omuzlu, a a ya do ru daralan i kin gövdeli, düz diplidir. Boyun ve omuz üzerinde kulba ait izler bulunur. Desenler barbutin tekni iyle yap lm t r. Pembemsi hamurlu ve s rs zd r. Omuzu S biçiminde k vr mlar aras nda iri gözlü, sivri gagal küçük ku lar n bulundu u bir friz çevrelemektedir. A z k sm k r k ve noksan olup, alç ile tümlenmi tir.

86 77 F.50 Ç.50 TABAK Katalog No: 50 Bizans 12. / 13. Yüzy l Müze Envanter No: 82 / 6 Hibe 1982 Ölçüler ve Teknik: h: 5.1 cm. A z R: 25.3 cm. Dip R: 10.5 cm. Champleve Tan m : Basit a z kenarl, yayvan gövdeli, halka kaideli bir tabakt r. Desenler champleve tekni inde yap lm t r. Kiremit k rm z s hamurlu, astarl, sar s rl d r. Taba n yüzeyinde kuyru u yukar ya do ru k vr lm aslan figürü bulunmaktad r. Ba geriye do ru dönük hayvan n a z aç kt r. ri gövdesinin alt nda arka ayaklar zemine basar konumda, öndeki ayaklar ise havada gösterilmi tir. Figürün etraf n biri kal n dördü ince, be adet bordür çevrelemektedir. Taba n a z kenar nda ise kal n stilize örgü eklinde bir bordür bulunur. Eser büyük oranda noksan olup, alç ile tümlenmi tir. Kar la t rma: Benzer bir kompozisyon bugün Atina, 1st Ephorate of Byzantine Antiquities koleksiyonunda bulunan 8191 envanter numaral eserde görülmektedir (Bkz. F. 116). Bu örnekte de bir aslan figürü yine hareket eder biçimde ve kafas geriye dönük olarak gösterilmi tir. Aslan figürünün etraf n dört adet ince bordür çevrelemektedir Demetre Papanikola Bak rtz (Ed.), Byzantine Glazed Ceramics, The Art of Sgraffito, Edited: Athens, 1999, s.64, Plate: 58.

87 78 F. 51 Ç.51 TABAK Katalog No: 51 Bizans? 13 / 14. Yüzy l Müze Envanter No: 41 / 1661 Hibe (Cemil At lgan dan) Ölçüler ve Teknik: h: 8.5 cm. A z R: 27.8 cm. Dip R: 8.6 cm. Sgrafitto Tan m : Basit a z kenarl, yayvan gövdeli, yüksek kaideli, çukur ve tam simetrik olmayan bir tabakt r. Sgrafitto tekni inde, k rm z hamurlu, effaf s r alt na, ye il dekorludur. Taba n ortas nda, hangi hayvan oldu u anla lamayan, vah i ve hareket halinde bir hayvan figürü bulunmaktad r. Ba n geriye do ru çevirmi durumdaki hayvan n, ba n n üzerinde uzun ve sivri kulaklar belirgindir. ri göz ve a z içerisinde görülen di ler ile figür k zg n bir ifade biçimi kazanm t r. Vücudu leopar postunu and ran çentiklerle gösterilmi tir. Hayvan n ince kuyru u, yukar ya, ba hizas na do ru dönük olup, ucu helozonik k vr ml d r. Üç aya yere basar durumdayken, ayaklardan biri havadad r ve bu aya n tam önünde stilize çiçekli ve yaprakl, uzun bir dal motifi bulunmaktad r. Taba n a z kenar ise, aralar çizgi dekorlu, iri damla bezeklerlerle çevrilidir. D yüzeyde hafif kabartma benekler görülmektedir. A z kenar nda iki derin çatla olan taba n, kaide k sm nda k r k ve noksanl klar görülür.

88 79 F.52 Ç.52 D P PARÇASI Katalog No: 52 Memlûk 13. / 14. Yüzy l Müze Envanter No: 41 / 961 Nakil Ölçüler ve Teknik: h: 6.9 cm. Gen.:12.9 cm. Dip r: 5.7 cm. Sgrafitto Tan m : Bir kâsenin dip parças olup, sgrafitto tekniklidir. K rm z hamurlu, s ratl na, sar ve koyu kahverengi dekorludur. Parçan n yüzeyinde çift madalyonun s n rlad alan içinde kanatlar aç k ve ba n sola çevirmi durumda bir kartal figürü bulunmaktad r. Gövdesinin alt k sm noksand r. Parçan n di er yüzeyi bezemesiz olup, kahverengi s rl d r. Parçan n gövde ve a z k s mlar k r k ve noksand r.

89 80 F.53 Ç.53 D P PARÇASI Katalog No: 53 Memlûk 13. / 14. Yüzy l Müze Envanter No: 41 / 1488 Ölçüler ve Teknik : h: 2.8 cm. Gen.: 12 cm. Sgrafitto Tan m : Bir kâseye ait dip parças olup, yüksek kaidelidir. Desenler sgrafitto tekni inde yap lm t r. K rm z hamurlu, kahverengi ve koyu sar s rl d r. Parçan n yüzeyinde daire biçiminde bir madalyonun s n rlad alan içinde, alt k s mda yüksek kaideli ve geni a zl bir kadeh, üstte ise, kanatlar aç k, ba sa a do ru dönük, gö sünde bir damla bezek bulunan kartal figürü bulunmaktad r. Kaynaklar: REYHANLI, Tülây., Türk ve slam Eserleri Müzesinde Bulunan Memlûk Keramikleri Sanat Tarihi Y ll III, stanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, Res. 1, s

90 81 F.54 Ç.54 D P PARÇASI Katalog No: 54 Osmanl / znik 14. / 15. Yüzy l Müze Envanter No: 41 / 1567 znik Çini F r nlar Kaz s ( ) Ölçüler ve Teknik h: 2.5 cm. Gen.: 8.8 cm. Dip R: 8.1 cm. Milet i Tan m : Bir taba a ait dip parças olup, Milet i olarak bilinen tekniktedir. K rm z hamurlu, beyaz zemine lacivert dekorludur. Parçan n yüzeyinde ba k s mlar noksan olan iki ku figürü bulunmaktad r. Ku lar aras nda simetriyi sa layan bitkisel bir motif görülmektedir. Kaynaklar: ASLANAPA, Oktay., Anadolu da Türk Çini Ve Keramik Sanat, Türk Kültürünü Ara t rma Enstitüsü Yay nlar : 10, Seri: V, Say : 1, Ankara, 1965, Res. 27, s. 50. / TURAN, Emel., Anadolu da Türk Çini ve Keramiklerinde Hayvan Figürleri, stanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi Bölümü (Yay nlanmam Lisans Tezi), stanbul, 1970, s.40.

91 82 F.55 Ç.55 D P PARÇASI Katalog No: 55 Osmanl / znik 14. / 15. Yüzy l Müze Envanter No: 41 / 1563 znik Çini F r nlar Kaz s ( ) Ölçüler ve Teknik: h: 3.6 cm. Gen.: 15.3 cm. Dip R: 9.6 cm. Milet i Tan m : Bir taba a ait dip parças olup, Milet i olarak bilinen tekniktedir. K rm z hamurlu, beyaz zemine lacivert dekorludur. Çift dairenin s n rlad alan içerisinde, merkezde, sivri gagal, iri gövdeli ince ve uzun ayakl bir ku figürü bulunmaktad r. Ku figürünün etraf n bitkisel motifler, yapraklar çevrelemektedir. Eser iki parça halinde k r k olup, yap t r lm t r. Kar la t rma: Bu parçan n benzer bir örne i, znik Çini F r nlar Kaz s nda bulunmu, yine ayn teknikteki dip parças d r. Eserin yüzeyinde ba ve gövdesi görülen, gagas hafif aral k duran bir ku figürü görülmektedir. Ku un kanat k sm ince çizgilerle gösterilmi tir. 82 Kaynaklar: ASLANAPA, Oktay., Anadolu da Türk Çini Ve Keramik Sanat, Türk Kültürünü Ara t rma Enstitüsü Yay nlar : 10, Seri: V, Say : 1, Ankara, 1965, Res.27, s.50. / TURAN, Emel., Anadolu da Türk Çini ve Keramiklerinde Hayvan Figürleri, stanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi Bölümü (Yay nlanmam Lisans Tezi), stanbul, 1970, s Belgin Demirsar Arl, znik Çini F r nlar Kaz s nda Bulunan Figürlü Seramiklerin De erlendirilmesi, stanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yay nlanmam Doktora Tezi, stanbul, 1996, s. 65, Res. 43.

92 83 F.56 Ç.56 D P PARÇASI Katalog No: 56 Osmanl / znik 14. / 15. Yüzy l Müze Envanter No: 41 / 1568 znik Çini F r nlar Kaz s ( ) Ölçüler ve Teknik: h: 5.6 Gen.: 8.8 cm. Dip R: 9.6 cm. Milet i Tan m : Bir taba a ait dip parças olup, Milet i olarak bilinen tekniktedir. K rm z hamurlu, beyaz zemine lacivert dekorludur. Parçan n merkezinde, kanatlar aç k, konar durumda bir ku figürü bulunmaktad r. Sivri gagal ku un kanat ve kuyruk k s mlar ince çizgilerle dolguland r larak gösterilmi tir. Figürün etraf n k vr m dallar ve yapraklardan olu an bitkisel bezekler çevrelemektedir. Parçan n yüzeyinde üç ayak izi bulunmaktad r. Kar la t rma: znik Çini F r nlar Kaz s 1984 y l buluntular ndan bir tabak kenar na ait parçan n yüzeyinde benzer ekilde bir ku figürü görülmektedir. Uçar durumda ve gagas aç k ekilde gösterilen ku un, kanatlar katalogdaki örnekte ince çizgilerle gösterilirken, di er örnekte daha kal n çizgilere gösterilmi tir y l buluntusu olan örnekte ku un kanatlar di er örne e oranla daha kapal d r Belgin Demirsar Arl, znik Çini, s. 64, Res.42.

93 84 Kaynaklar: ASLANAPA, Oktay., Anadolu da Türk Çini Ve Keramik Sanat, Türk Kültürünü Ara t rma Enstitüsü Yay nlar : 10, Seri: V, Say : 1, Ankara, 1965, Res.27, s.50. / TURAN, Emel., Anadolu da Türk Çini ve Keramiklerinde Hayvan Figürleri, stanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi Bölümü (Yay nlanmam Lisans Tezi), stanbul, 1970, s. 41.

94 85 F.57 Ç.57 TABAK Katalog No: 57 Osmanl / znik 16. Yüzy l n 2. Yar s Müze Envanter No: 41 / 1420 Sat n Alma Ölçüler ve Teknik: h. 5.5 cm. A z R: 26.5 cm. S ratl / Çok Renkli Tan m : D a dönük a z kenarl, geni, çukur gövdeli, halka kaideli bir tabakt r. Beyaz hamurlu, effaf s r alt na çok renkli; kobalt mavisi, ye il ve k rm z renkte s rl d r. Taba n ortas nda ba geriye do ru dönük bir ku figürü bulunmaktad r. Gövdesi ye il, ba mavi renkte gösterilen ku un kanad nda bir çiçek bulunmaktad r. Ku oldukça zarif çizgilerle gösterilmi tir. Figürün etraf n kobalt mavisi renklerden olu an stilize çizgiler çevreler. Bu çizgiler ile karikatürize edilmi ku ba lar olu turulmu tur. En d ta ise bulutu and ran ye il renkte bir bezeme bulunur. Taba n a z kenar dalga motifi ile bezelidir. Arka yüzey benek ve bulutu and ran bir bezeme e sahiptir. Çok parçal k r k olup, yap t r lan taba n a z kenar nda ve gövdesi üzerinde bulunan noksanl klar alç ile tamamlanm t r. Kar la t rma: Tabak üzerinde görülen ku figürünün bir benzeri bugün, Staaliche Museen Preussischer Kulturbesitz, Museum für Islamische Kunst Koleksiyonunda bulunan envanter numaras ile kay tl kâse üzerinde görülmektedir (Bkz. F. 117). Kâsenin d yüzeyini

95 86 benzer ku figürlerinin de i ik duru lardaki diziliminden olu an bir kompozisyon çevrelemektedir. Katalogdaki örnekte oldu u gibi oldukça zarif hareketler içinde gösterilmi ku figürleri, ye il ve mavi renktedirler. Ku lar n bir k sm ba lar dik ekilde dururken, baz s ba lar n gövdeleri üzerine e mi durumdad r. Ba lar n n tepesinde ve gövdelerinin iki yerinde k rm z nokta bezekler bulunmaktad r. 84 Kaynaklar: PAS NL, Alpay- BALAMAN, Saliha., Türk Çini ve Keramikleri Çinili Kö k, stanbul, 1992, s.92. / Anonim., Anadolu Medeniyetleri III, (Selçuklu / Osmanl ), stanbul, 1983, s.205. / TURAN, Emel., Anadolu da Türk Çini ve Keramiklerinde Hayvan Figürleri, stanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi Bölümü (Yay nlanmam Lisans Tezi), stanbul, 1970, s. 44. / HAM YET, nceo lu., Topkap Saray Türk Çinileri Seksiyonundaki Eserler, stanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi Bölümü (Yay nlanmam Lisans Tezi), stanbul, 1966, Res. 61, s. 35. / ATASOY, N. RABY, Julian., znik Seramikleri, TEB. Yay nlar, stanbul, 1989, Örnek: Nurhan Atasoy- Julian Raby, znik Seramikleri, Örnek: 760.

96 87 F.58 Ç.58 TABAK Katalog No: 58 Osmanl / znik 16. / 17. Yüzy l Müze Envanter No: 41 / 1427 Ölçüler ve Teknik: h: 5.3 cm. A z R: 5.3 cm. S ralt / Çok Renkli Tan m : D a çekik a z kenarl, çukur gövdeli, halka kaideli bir tabakt r. Beyaz hamurlu, effaf s ralt na çok renkli; kobalt mavisi, ye il, siyah ve k rm z renkte s rl d r. Desenler siyah konturlara sahiptir. Taba n ortas nda, ba n geriye do ru çevirmi bir tavusku u figürü bulunur. Ba ve kuyruk k sm ye il, gövdesi mavi ve ayaklar k rm z renkte gösterilen ku un kuyru u bal k pulu eklinde ince çizgilerle bezelidir. Uzun gövdesinin alt nda, ince bacak ve ayaklar görülen tavusku u, oldukça zarif çizgilerle gösterilmi tir.. Figür tek daldan ç kan iri yapraklardan birinin üzerinde durmaktad r. Figürün etraf n bahar dallar ve karanfilden olu an bitkisel bezekler çevrelemektedir. Tavusku unun kuyru u üzerinde kanca ile tutturulmu çiçek demetleri bulunur. Taba n a z kenar dalga motifleriyle çevrilidir. Parçan n d yüzeyinde çiçekler ve bulut motifleri s ralan r. K r k olup, yap t r lan taba n gövdesi ve a z kenar nda çatlaklar, s r yüzeyinde ise dökülmeler mevcuttur.

97 88 Kaynaklar: PAS NL, Alpay- BALAMAN, Saliha., Türk Çini ve Keramikleri Çinili Kö k, stanbul, 1992, s.102,104. / TURAN, Emel., Anadolu da Türk Çini ve Keramiklerinde Hayvan Figürleri, stanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi Bölümü (Yay nlanmam Lisans Tezi), stanbul, 1970, Res. 104, s. 44.

98 89 F.59 Ç.59 SERAM K ASKI Katalog No: 59 Osmanl / Kütahya 18. Yüzy l Müze Envanter No: 41 / 125 Madrid den Getirilmi tir 1910 Ölçüleri ve Teknik: h: 8.4 cm. R: 7.3 cm. S ralt Tan m : Yumurta biçiminde, iki ucu delik bir ask süsüdür. Desenler s ralt na yap lm t r. Beyaz hamurlu, sar ve mavi s rl d r. Desenlerin konturlar siyah renk ile çizilmi tir. Eserin yüzeyini alt kanatl mavi ve sar renkteki seraphin motifleri çevrelemektedir. Seraphinlerin yüzleri son derece stilize edilmi insan yüzlerini an msat r. Figürlerin aras nda ise yine stilize edilmi haçlar bulunur. Ask n n alt ve üst aç kl klar metal aplikle kapat lm olup, deliklerin içinden metal bir tel geçmektedir. Kar la t rma: Benzer bir örnek, Sadberk Han m Müzesi Koleksiyonunda bulunan P.237 envanter numaral, seramik ask d r. Bu eserin yüzeyinde de benzer bir alt kanatl seraphin figürü görülmektedir. Seraphinlerin aralar nda ise, Ortodoks haçlar bulunur. Seraphinlerin yüz çizgileri katalogdakine göre daha gerçekçidir Ara Altun, Öney Gönül, John Carswell,, Sadberk Han m Müzesi Türk Çini ve Seramikleri, stanbul, 1992, K.75, s.81.

99 90 Kaynaklar: KARTEK N, Alpay., Çinili Kö k Be inci Odadaki Kütahya Keramikleri, stanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi Bölümü Türk ve slam Sanat Kürsüsü, (Yay nlanmam Lisans Tezi), stanbul, 1982, Res. 47, s. 18.

100 91 F.60 Ç.60 SERAM K ASKI Katalog No: 60 Osmanl / Kütahya 18. Yüzy l Müze Envanter No: 41 / 630 Sat n Alma 1946 Ölçüleri ve Teknik: h: 10.7 cm. R: 9.8 cm. S ralt Tan m : Yumurta biçiminde, iki ucu delik bir ask süsüdür. Desenler s ralt na yap lm t r. Beyaz hamurlu, sar, mor ve ye il s rl, siyah konturludur. Eserin yüzeyini kanatlar ye il ve sar renkteki seraphin motifleri çevrelemektedir. Seraphinlerin a z, burun, göz ve ka k s mlar çizgiler halinde gösterilmi tir. Figürlerin aras nda ise yine mor renkte stilize edilmi haçlar bulunur. S rda özellikle haç motifinin bulundu u yerlerde bozulma mevcut olup, s r akm durumdad r. Kar la t rma: Benzer bir seramik ask, Suna ve nan K raç Vakf Koleksiyonunda 253 envanter numaras ile kay tl d r (Bkz. F. 118). Eser üzerinde sar ve ye il renkte seraphin figürleri ve aralarda ise, iki er haç motifi görülmektedir. Eser katalogdaki örnekle birebir ayn özellikleri ta maktad r Hülya Bilgi, Suna ve nan, Örnek, 53, s.59.

101 92 F.61a Ç.61a SERAM K ASKI Katalog No: 61 Osmanl / Kütahya 18. Yüzy l Müze Envanter No: 41 / 1652 Hibe (Mishab Muhaye den) 1974 Ölçüleri ve Teknik: h: 9.9 cm. R: 9.5 cm. S ralt Tan m : Yumurta biçiminde, iki ucu delik bir ask süsüdür. Desenler s ralt na yap lm t r. Beyaz hamurlu, sar, mor ve firuze s rl, siyah konturludur. Eserin yüzeyinde ka, a z, göz ve burun gibi yüz bölümleri çizgilerle gösterilmi olan üç büyük seraphin bulunmaktad r. Aralarda ise yine üç adet, daha küçük boyda seraphin ve stilize edilmi haçlar bulunur. S rda bozulma ve akma mevcuttur. Kar la t rma: Katalogdaki 59 numaral örnek ile benzer özellikler ta yan eserin yüzeyinde farkl olarak büyük seraphin figürlerinin aras nda, daha küçük gösterilmi seraphin figürleri görülmektedir.

102 93 F.61b Ç.61b

103 94 F.62a Ç.62a SERAM K ASKI Katalog No: 62 Osmanl / Kütahya 18. Yüzy l Müze Envanter No: 41 / 122 Nakil 1918 Ölçüleri ve Teknik: h: 8.7 cm. R: 7.7 cm. S ralt Tan m : Yumurta biçiminde, iki ucu delik bir ask süsüdür. Deliklerin içinden geçen metal kancas mevcuttur. Desenler s ralt na yap lm t r. Beyaz hamurlu, sar, mor, mavi ve ye il s rl, siyah konturludur. Eserin yüzeyinde üç seraphin figürü bulunur. Surat çizgileri belirgin olan figürler, ye il ve sar renkte s rl d rlar. Seraphinlerin kanatlar birbirlerine ba l durumdad r. Figürlerin alt ve üstlerinde stilize edilmi çiçekler bulunur. Kar la t rma: 59, 60 ve 61 katalog numaral örneklerle benzerlik gösteren eserin yüzeyinde, di erlerinden farkl olarak seraphinlerin birbirlerine kanatlar ile ba land ve di er örneklerde bulunan haç motiflerinin yerine burada stilize çiçekler bulundu u görülmektedir. Kaynaklar: PAS NL, Alpay- BALAMAN, Saliha., Türk Çini ve Keramikleri Çinili Kö k, stanbul, 1992, s.113. / KARTEK N, Alpay., Çinili Kö k Be inci Odadaki Kütahya

104 95 Keramikleri, stanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi Bölümü Türk ve slam Sanat Kürsüsü, (Yay nlanmam Lisans Tezi), stanbul, 1982, Res. 45, s. 17. F.62b Ç.62b

105 96 F.63 Ç.63 SERAM K ASKI Katalog No: 63 Osmanl / Kütahya 18. Yüzy l Müze Envanter No: 41 / 629 Sat n Alma 1946 Ölçüleri ve Teknik: h: 14 cm. R: 11.2 cm. S ralt Tan m : Yumurta biçiminde, iki ucu delik bir ask süsüdür. Deliklerin içinden geçen metal kancas mevcuttur. Desenler s ralt na yap lm t r. Beyaz hamurlu, sar, ye il ve kobalt mavisi s rl d r. Figürleri belirleyen çizgiler siyah renkte konturludur. Eserin yüzeyinde üç adet seraphin figürü bulunmaktad r. Alt kanatl figürlerin, kanatlar ye il renkte s rl d r. Seraphinlerin yüzü gerçek insana, özelliklede kad n yüzüne benzer ekilde verilmi tir ve ba lar halelidir. Figürlerin aras nda alt ve üst k s mlarda birer haç motifi bulunur. Haçlar kar l kl dörder lotusun birle mesinden olu mu tur. Kar la t rma: 59, 60, 61 ve 62 katalog numaral örneklerdeki ask süsleri ile form ve motif anlay olarak benzer özellikler ta yan eserin yüzeyinde bulunan seraphinlerin yüzü di erlerinden farkl olarak, gerçe e daha yak n gösterilmi tir. Di er örneklerde basit çizgilerle gösterilen yüz hatlar bu örnekte gerçek insana daha çok benzemektedir ve figürlerin ba lar

106 97 halelidir. Aralarda bulunan haç motifleri de di erlerinden farkl olarak kar l kl lotuslar n birle mesinden olu mu tur. Kaynaklar: KARTEK N, Alpay., Çinili Kö k Be inci Odadaki Kütahya Keramikleri, stanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi Bölümü Türk ve slam Sanat Kürsüsü, (Yay nlanmam Lisans Tezi), stanbul, 1982, Res. 47, s. 18. / HAM YET, nceo lu., Topkap Saray Türk Çinileri Seksiyonundaki Eserler, stanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi Bölümü (Yay nlanmam Lisans Tezi), stanbul, 1966, Res. 106, s.79.

107 98 F.64 Ç.64 F NCAN Katalog No: 64 Osmanl / Kütahya 18. Yüzy l n 2. Yar s Müze Envanter No: 41 / 399 Sat n Alma 1943 Ölçüleri ve Teknik: h: 4.6 cm. A z R. 8.1 cm. Dip R: 3.8 cm. S ralt Tan m : Basit a z kenarl, a a ya do ru daralan çukur gövdeli, hafif yüksek kaideli bir fincand r. Desenler s ralt na yap lm t r. Beyaz hamurlu, sar, firuze, k rm z s rl olup, desenler siyah konturludur. Fincan n a z kenar na yak n k sm ajurdan olu an üçgenlerle süslü bir bordüre sahiptir. ç k sm nda ortada bir kerubin ve etraf nda üç adet daha kerubin bulunur. Ba lar nda sar renkte nokta bezekler olan kerubinlerin aras nda ise üç tane stilize bal k figürü görülür. Bal klar iri gözlü, vücutlar n n her iki yönünde bulunan, çizgiler ile gösterilmi solungaçlara sahiptirler. Fincan n a z kenar nda k r k ve noksanl klar mevcut olup, a zdan ba layan ince bir çatlak dibe kadar devam emektedir. Kaynaklar: KÜRKMAN, Garo., Toprak, Ate, Sur Tarihsel Geli imi, Atölyeleri ve Ustalar yla Kütahya Çini ve Seramikleri, Suna ve nan K raç Vakf, stanbul, 2005, Res , s / PAS NL, Alpay- BALAMAN, Saliha., Türk Çini ve Keramikleri Çinili Kö k, stanbul, 1992, s.117. / KARTEK N, Alpay., Çinili Kö k Be inci Odadaki Kütahya

108 99 Keramikleri, stanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi Bölümü Türk ve slam Sanat Kürsüsü, (Yay nlanmam Lisans Tezi), stanbul, 1982, Res. 60, s. 20.

109 100 F.65 Ç.65 TABAK Katalog No: 65 Osmanl / Kütahya 18. Yüzy l n 2. Yar s Müze Envanter No: 41 / 1428 Ölçüleri ve Teknik: h: 3.5 cm. A z R: 14.7 cm. S ralt Tan m : Basit a z kenarl, hafif çukur, ince halka kaideli bir tabakt r. Beyaz hamurlu, beyaz astarl olup, effaf renksiz s r alt nda, k rm z, ye il, mavi, sar, mangan moru ile konturlarda siyah kullan larak bezenmi tir. Ortada yöresel k yafetler içinde, sa elinde çiçekli bir dal yukar kald rm, sol elinde ise tek bir çiçe i tutmu vaziyette görülen bir kad n figürü bulunmaktad r. Mavi süslemeli ba l n n alt ndan beline kadar inen saçlar ince siyah çizgilerle belirtilmi tir. Serbest k vr ml, ye il ve mor renkli bir kaftan, k rm z kemer ve mavi çizgili alvar giymi olan figürün her iki yan nda iri çiçekli dallar bulunmaktad r. Taba n a z kenarlar nda k r k ve noksanl klar mevcut olup, s rda çatlamalar görülmektedir. Kaynaklar: PAS NL, Alpay- BALAMAN, Saliha., Türk Çini ve Keramikleri Çinili Kö k, stanbul, 1992, s.115. / KARTEK N, Alpay., Çinili Kö k Be inci Odadaki Kütahya Keramikleri, stanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi Bölümü Türk ve slam Sanat Kürsüsü, (Yay nlanmam Lisans Tezi), stanbul, 1982, Res. 2, s.11. / HAM YET, nceo lu., Topkap Saray Türk Çinileri Seksiyonundaki Eserler, stanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi Bölümü (Yay nlanmam Lisans Tezi), stanbul, 1966, Res. 87, s. 36.

110 101 F.66 Ç.66 TABAK Katalog No: 66 Osmanl / Kütahya 18. Yüzy l n 2. Yar s Müze Envanter No: 90.3 cm. Sat n Alma 1990 Ölçüleri ve Teknik: h: 3.7 cm. A z R: 15.7 cm. S ralt Tan m : Basit a z kenarl, hafif çukur gövdeli, halka kaideli bir tabakt r. Beyaz hamurlu, effaf s ralt na; sar, ye il, k rm z, mangan moru s rl d r. Desenler siyah renkte konturlara sahiptir. Taba n a z kenar çift kal n çizgi ile çevrili olup, merkezde yöresel k yafetler içinde, bir elinde iri bir çiçek tutan kad n figürü bulunmaktad r. Figürün ba nda mavi ve beyaz renklerden olu an verev çizgili yüksekçe bir ba l k bulunmaktad r. Ba l ndan ç kan saçlar omuz hizas ndad r ve ince çizgilerle verilmi tir. Ba l n kenar nda elindeki çiçe in ayn s olan çiçek tak l d r. Figürün yüz hatlar ince çizgilerle verilmi tir. Ye il kaftan, sar entari, mavi, beyaz çizgili bir alvar olan figürün her iki yan nda iri çiçekli dallar bulunur. Kar la t rma: Suna ve nan K raç Vakf Koleksiyonunda kay tl 317 envanter numaral tabak, katalogda bulunan örnek ile ayn özelliklerdedir (Bkz. F. 119). Her iki parçan n yüzeyinde bir elinde çiçek tutan, kaftan, entari ve alvar giymi ve ba lar nda yüksekçe bir

111 102 ba l k ile ba l n bir kenar nda çiçek bulunan figür bulunmaktad r. Kompozisyondaki renklerin farkl yerlerde kullan m ndan ba ka olu mu bir de i iklik bulunmamaktad r. 87 Kaynaklar: PAS NL, Alpay- BALAMAN, Saliha., Türk Çini ve Keramikleri Çinili Kö k, stanbul, 1992, s Hülya Bilgi, Suna ve nan, Örnek: 88, s.87.

112 103 F.67 Ç.67 TABAK Katalog No: 67 Osmanl / Çanakkale 19. Yüzy l Müze Envanter No: 41 / 175 Sat n Alma 1943 Ölçüleri ve Teknik: h: 6.5 cm. R: 29.5 cm. S ralt Tan m : D a ta k n, basit a z kenarl, çukur gövdeli, halka kaideli bir tabakt r. Desenler s ralt tekni inde yap lm t r. K rm z hamurlu tabak krem renk astarl, mor, koyu ve aç k kahverengi s rl d r. Taba n merkezinde iki selvi a ac n n ortas nda zürafa figürü bulunmaktad r. Figürün etraf nda çiçekli dallar yer al r. Zürafa boynundan iplerle, iki taraftan a açlara ba lanm durumdad r. Ön bacaklar arkadakileri göre daha uzun gösterilmi zürafan n vücudu aç k ve koyu kahverengi renklerden olu an nokta bezeklerle kapl d r. Taba n a z kenar nda aral kl yerle tirilmi kafes motifleri bulunur. D yüzeyi yar ya kadar krem renkli astarl olan parçan n a z kenar nda ufak k r klar mevcut olup, yüzeyinde üçayak izleri görülür. Kar la t rma: Eser, 68 katalog numaral tabak ile benzer özellikler ta maktad r. Her iki taba n merkezinde zürafa figürü görülmekte olup, 68 numaral örnekte görülen zürafa figürünün boyun k sm daha dik durmaktad r. ki figürde önlerinde ve arkalar nda bulunan

113 104 a açlara ba lanm durumdad r. 68 numaral örnekte görülen zürafa, a z ndan a aca ba lanm ken, 67 numaral eserdeki zürafa figürü boynundan a aca ba lanm durumdad r. Her iki taba nda a z kenar nda aral kl yerle tirilmi kafes motifleri bulunmaktad r. Kaynaklar: ÖNEY, Gönül., Türk Devri Çanakkale Seramikleri, Ankara, 1971, Res.53, s. 29. / PAS NL, Alpay- BALAMAN, Saliha., Türk Çini ve Keramikleri Çinili Kö k, stanbul, 1992, s.126. / KOLSUK, Asuman., Topkap Saray Müzesi Çinili Kö k Türk Çini ve Keramikleri Seksiyonu Rehberi, stanbul, 1871, s.26. / SANAY, Filiz., Türk Dönemi Çanakkale Seramiklerinin Dünü ve Bugünü, stanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Bölümü (Yay nlanmam Yüksek Lisans Tezi), stanbul, 1989, Res.98, s.78.

114 105 F.68 Ç.68 TABAK Katalog No: 68 Osmanl / Çanakkale 19. Yüzy l Müze Envanter No: 41 / 176 Sat n Alma 1943 Ölçüleri ve Teknik: h: 7.8 cm. A z R: 30.6 cm. S ralt Tan m : D bükey a z kenarl, yayvan, çukur gövdeli, halka kaideli bir tabakt r. Desenler s ralt tekni inde yap lm t r. K rm z hamurlu taba n her iki yüzeyi de krem renk astarl olup, mor, koyu ve aç k kahverengi s rl d r. Taba n merkezinde iki yan nda selvi a ac ve yapraklar belirgin bir a ac n olu turdu u kompozisyonun ortas nda yer alan zürafa figürü bulunmaktad r. Zürafa a z ndan, iki uçtan a aca ba lanm durumdad r. Ba n yukar ya do ru kald rm figürün, vücudu aç k kahverengi s rla yap lm nokta bezekler ile kapl d r. Kuyru u k sa verilmi figürün ön ayaklar arkadakilere göre daha uzun gösterilmi tir. Taba n a z kenarlar nda kafes motifleri görülmektedir. A z kenar ndaki ufak k r klar d nda eser tümdür. Kar la t rma: 67 katalog numaral eser ile form ve figür aç s ndan benzer özellikler ta maktad r. Kaynaklar: ÖNEY, Gönül., Türk Devri Çanakkale Seramikleri, Ankara, 1971, Res. 48, s. 28. / HAM YET, nceo lu., Topkap Saray Türk Çinileri Seksiyonundaki Eserler, stanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi Bölümü (Yay nlanmam Lisans Tezi),

115 106 stanbul, 1966, Res. 138, s. 93. / SANAY, Filiz., Türk Dönemi Çanakkale Seramiklerinin Dünü ve Bugünü, stanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Bölümü (Yay nlanmam Yüksek Lisans Tezi), stanbul, 1989, Res.97, s.78.

116 107 F.69 Ç.69 TABAK Katalog No: 69 Osmanl / Çanakkale 19. Yüzy l Müze Envanter No: 41 / 177 Nakil 1918 Ölçüleri ve Teknik: h: 5.5 cm. R: 23.5 cm. S ralt Tan m : D a çekik a z kenarl, yayvan, çukur gövdeli, halka kaideli bir tabakt r. Desenler s ralt tekni inde yap lm t r. K rm z hamurlu taba n her iki yüzeyi de krem renk astarl olup, mor ve koyu kahverengi s rl d r. Taba n merkezinde simetrik durumda, iki ku figürü bulunmaktad r. Ku lar cepheden gösterilmi lerdir ve stilize yaprakl bir a aç üzerinde konar durumdad rlar. ki ayr cinsten olan ku lar, üzerinde durduklar a açlara oranda daha büyük gösterilmi lerdir. Uzun kuyruklu verilmi ku lardan sa taraftaki, uzun boyunludur ve daha zarif hatlara sahiptir. Taba n a z kenar nda aral kl yerle tirilmi kafes motifleri mevcut olup, a z kenar nda ufak k r klar görülür. Kaynaklar: ÖNEY, Gönül., Türk Devri Çanakkale Seramikleri, Ankara, 1971, Res. 47, s.28. / KOLSUK, Asuman., Topkap Saray Müzesi Çinili Kö k Türk Çini ve Keramikleri Seksiyonu Rehberi, stanbul, 1871, s.26. / SANAY, Filiz., Türk Dönemi Çanakkale

117 108 Seramiklerinin Dünü ve Bugünü, stanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Bölümü (Yay nlanmam Yüksek Lisans Tezi), stanbul, 1989, Res.96, s.77.

118 109 F.70 Ç.70 TABAK Katalog No: 70 Osmanl / Çanakkale 19. Yüzy l Müze Envanter No: 41 / 218 Sat n Alma 1898 Ölçüleri ve Teknik: h: 5.9 cm. R: 3.9 cm. Dip R: 10.6 cm. S ralt Tan m : D a çekik a z kenarl, yayvan, çukur gövdeli, halka kaideli bir tabakt r. Desenler s ralt tekni inde yap lm t r. K rm z hamurlu taba n her iki yüzeyi de krem renk astarl olup, mavi ve turuncuya yak n kahverengi s rl d r. Taba n merkezinde üzerleri kubbe örtülü, üçer tepeli i bulunan cami olmas muhtemel iki yap bulunur. Camilerin aras nda ve her iki yan nda daha alçakta bulunan yap lar yer al r. Yap lar n cepheleri kafes ve iri damla motifleri ile dolguludur. Sa tarafta bulunan tepeliklerden birinde iri bir ku figürü bulunmaktad r. Konar durumdaki ku un ba, gövde ve ayak k s mlar belirgindir. Yap n n önünde mavi ve turuncuya yak n kahverengi s r ile belirtilmi deniz görüntüsü bulunur. Bunun önünde ise kürekleri olan küçük bir kay k mevcuttur. Taba n a z kenar nda aral kl yerle tirilmi kafes motifleri mevcut olup, a z kenar nda ufak k r klar görülür. Kar la t rma: 72 katalog numaral tabak ile benzer figürlerin görüldü ü her iki parçan n da yüzeyinde, bir mimari bulunmakta olup, bu mimari yap lar n üzerinde ku figürleri görülmektedir. 70 numaral örnekte tek bir ku figürü görülürken, 72 numaral benzer örnekte,

119 110 iki ku figürü görülmektedir. Konar durumda gösterilmi ku lardan 70 katalog numaral örnektekinin ba k sm dik durumayken, di er örnektekilerin ba k s mlar öne do ru e ik durumdad r. Kaynaklar: ÖNEY, Gönül., Türk Devri Çanakkale Seramikleri, Ankara, 1971, Res. 43, s.27.

120 111 F.71 Ç.71 TABAK Katalog No: 71 Osmanl / Çanakkale 19. Yüzy l Müze Envanter No: 41 / 229 Sat n Alma 1898 Ölçüleri ve Teknik: h: 8.8 cm. R: 29.8 cm. Dip R: 8.1 cm. S ralt Tan m : D a çekik a z kenarl, yayvan, çukur gövdeli, halka kaideli bir tabakt r. Desenler s ralt tekni inde yap lm t r. K rm z hamurlu taba n her iki yüzeyi de krem renk astarl olup, turuncuya yak n kahverengi ve kahverengi s rl d r. Taba n orta k sm nda büyük bir ibrik bulunmaktad r. Kapa aç k durumdaki ibri in, gövdesi bitkisel desenli olup, boyun k sm nda kafes motifleri görülmektedir. bri in her iki yan nda bo lukta duran dallar üzerine konmu durumda birer ku figürü bulunmaktad r. Basit çizgilerle gösterilmi ku lar n ba ve gövde k s mlar farkl renklerde gösterilerek belirginle tirilmi tir. Uzun ve ince bacakl, uzun kuyruklu ku lar n kanatlar ise iki basit çizgi ile gösterilmi tir. Taba n a z kenar nda aral kl yerle tirilmi kafes motifleri mevcut olup, kenarlarda ufak k r klar görülür. Kaynaklar: ÖNEY, Gönül., Türk Devri Çanakkale Seramikleri, Ankara, 1971, Res. 50, s.28. / SANAY, Filiz., Türk Dönemi Çanakkale Seramiklerinin Dünü ve Bugünü, stanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Bölümü (Yay nlanmam Yüksek Lisans Tezi), stanbul, 1989, s.79, Res.100.

121 112 F.72 Ç.72 TABAK Katalog No: 72 Osmanl / Çanakkale 19. Yüzy l Müze Envanter No: 41 / 219 Sat n Alma 1898 Ölçüleri ve Teknik: h: 8 cm. R: 33 cm. S ralt Tan m : D a çekik a z kenarl, yayvan, çukur gövdeli, halka kaideli bir tabakt r. Desenler s ralt tekni inde yap lm t r. K rm z hamurlu taba n her iki yüzeyi de krem renk astarl olup, turuncu ve lacivert s rl d r. Taba n merkezinde birinin yan nda cumbas bulunan üç ev bulunmaktad r. Cumbal olan ev en yüksek olan d r ve di er ikisi kademeli olarak alçalmaktad r. Cumbal evin yan nda iki selvi a ac, di er kö edeki evin yan nda ise yaprakl iki a aç bulunmaktad r. Yaprakl a açlardan daha geride bulunan n n üzerinde ve ortadaki evin bacas n n üzerinde birer ku figürü bulunmaktad r. Sivri gagal ku lar n, ba lar öne e ik durumdad r. Taba n a z kenar nda aral kl yerle tirilmi kafes motifleri mevcut olup, a z kenar nda ufak k r klar görülür. Kar la t rma: 70 katalog numaral eser ile benzer form ve figür özelliklerine sahiptir. Kaynaklar: ÖNEY, Gönül., Türk Devri Çanakkale Seramikleri, Ankara, 1971, Res., 46, s.28. / SANAY, Filiz., Türk Dönemi Çanakkale Seramiklerinin Dünü ve Bugünü, stanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Bölümü (Yay nlanmam Yüksek Lisans Tezi), stanbul, 1989,Res.95, s.77.

122 113 F.73 Ç.73 TABAK Katalog No: 73 Osmanl / Çanakkale 19. Yüzy l Müze Envanter No: 41 / 215 Sat n Alma 1898 Ölçüleri ve Teknik: h: 6.6 cm. R: 27.5 cm. Dip R: 7.7 cm. S ralt Tan m : D a çekik a z kenarl, yayvan, çukur gövdeli, halka kaideli bir tabakt r. Desenler s ralt tekni inde yap lm t r. K rm z hamurlu taba n her iki yüzeyi de krem renk astarl olup, aç k ve koyu kahverengi s rl d r. Taba n merkezinde içinden stilize çiçekli dallar ç kan çift kulplu bir vazo bulunmaktad r. Dallardan birinin tepesinde ku figürü bulunmaktad r. Stilize çizgilerle gösterilmi olan ku un ba k sm gövdesine oranla oldukça küçüktür. Sivri gagal, kanatlar aç k ve uzun kuyruklu bir ku tur. Taba n a z kenar n çiçekli dallardan olu an bir bordür ile çevrelemektedir. A z kenar nda ufak k r klar mevcuttur. Kaynaklar: ÖNEY, Gönül., Türk Devri Çanakkale Seramikleri, Ankara, 1971, Res. 15, s.22. / PAS NL, Alpay- BALAMAN, Saliha., Türk Çini ve Keramikleri Çinili Kö k, stanbul, 1992, s.125. / SANAY, Filiz., Türk Dönemi Çanakkale Seramiklerinin Dünü ve Bugünü, stanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Bölümü (Yay nlanmam Yüksek Lisans Tezi), stanbul, 1989, Res.79, s.69.

123 114 F.74 Ç.74 TABAK Katalog No: 74 Osmanl / Çanakkale 19. Yüzy l Müze Envanter No: 41 / 174 Sat n Alma 1898 Ölçüleri ve Teknik: h: 7.5 cm. A z R: 25.5 cm. Dip R: 6.6 cm. S ralt Tan m : D a çekik a z kenarl, yayvan, çukur gövdeli, halka kaideli bir tabakt r. Desenler s ralt tekni inde yap lm t r. K rm z hamurlu taba n yüzeyi krem renk astarl olup, mor ve koyu kahverengi s rl d r. Parçan n yüzeyinde, alttan ve üstten stilize iri dallar ile çevrili büyük bir bal k figürü bulunmaktad r. Figürün gözü nokta ekilde belirtilmi olup, iri gövdesi küçük çizgilerle dolguludur. Kuyruk k sm mor renkte boyanarak, gövdeden ayr olarak belirtilmi tir. Taba n a z kenar n aral kl yerle tirilmi damla bezeklerden olu an bir bordür çevrelemektedir. S rda dökülmeler mevcut olup, a z kenar nda küçük k r klar bulunur. Kar la t rma: 75 numaral örnekte görülen tabak ile benzer bir kompozisyondaki eserin, yüzeyinde, etraf dallar ile çevrili iri bir bal k figürü görülürken, di er örnekte bu dallar bulunmamaktad r. A z k sm aç k ve gövdesi iri çizgilerle gösterilmi 75 numaral örne in tersine, figürün gövdesi ufak çizgilerle belirginle tirilmi tir. Kaynaklar: ÖNEY, Gönül., Türk Devri Çanakkale Seramikleri, Ankara, 1971, Res. 52, s.29. / KOLSUK, Asuman., Topkap Saray Müzesi Çinili Kö k Türk Çini ve Keramikleri

124 115 Seksiyonu Rehberi, stanbul, 1871, Res. 21, s.26. / SANAY, Filiz., Türk Dönemi Çanakkale Seramiklerinin Dünü ve Bugünü, stanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Bölümü (Yay nlanmam Yüksek Lisans Tezi), stanbul, 1989, Res.102, s.80.

125 116 F.75 Ç.75 TABAK Katalog No: 75 Osmanl / Çanakkale 19. Yüzy l Müze Envanter No: 41 / 178 Ölçüleri ve Teknik: h: 5 cm. R: 21 cm. S ralt Tan m : D a çekik ve k vr ml a z kenarl, yayvan, çukur gövdeli, halka kaideli bir tabakt r. Desenler s ralt tekni inde yap lm t r. K rm z hamurlu taba n yüzeyi krem renk astarl olup, mor, aç k ve koyu kahverengi s rl d r. Taba n merkezinde büyük bir bal k figürü bulunmaktad r. Bal n a z k sm aç k durumda gösterilmi tir. Gövdesindeki pullar yatay ve dikey çizgilerin kesi mesinden olu an kafes eklindeki bezeklerle belirtilmi tir. Aralarda ise aç k kahverengi ile yap lm nokta bezekler bulunmaktad r. Figürün alt k sm nda ve taba n a z kenar nda dalgalar and ran k vr ml bezemeler bulunur. Taba n a z kenar nda ufak k r klar bulunmaktad r. Kar la t rma: 74 katalog numaral eser ile benzer form ve figür özellikleri ta maktad r. Ayr ca benzer bir yayvan tabak üzerinde de bir bal k figürü bulunmaktad r (Bkz. F. 120). Ba

126 117 k sm katalogdaki örne e göre di er yöne dönük bal n gövdesinde, olas l kla pullar n belirten kal n çizgiler bulunmaktad r. 88 Kaynaklar: ÖNEY, Gönül., Türk Devri Çanakkale Seramikleri, Ankara, 1971, Res.51, s.29. / HAM YET, nceo lu., Topkap Saray Türk Çinileri Seksiyonundaki Eserler, stanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi Bölümü (Yay nlanmam Lisans Tezi), stanbul, 1966, Res.142, s.93. / SANAY, Filiz., Türk Dönemi Çanakkale Seramiklerinin Dünü ve Bugünü, stanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Bölümü (Yay nlanmam Yüksek Lisans Tezi), stanbul, 1989, Res.101, s ANON M., 206. Müzayede, Osmanl Eserleri, De erli Antika ve Tablolar, Antik A.. Müzayede Organizasyon, Yöneten: Turgay Artman, stanbul, 2000, s.28.

127 118 F.76 Ç.76 AT BA LI TEST Katalog No: 76 Osmanl / Çanakkale 19. Yüzy l Sonu Müze Envanter No: 41 / 735 S ralt Ölçüleri ve Teknik: h: 39.2 cm. Gen.: 20.5 cm. Dip R: 10 cm. Tan m : Kanatl at ba eklinde a zl, uzun boyunlu, i kin gövdeli, tek kulplu, yüksek kaideli bir testidir. K rm z hamurlu, kahverengi, ye il ve bej rengi s rl d r. At n kanatlar boyundan ç kmaktad r. Boynun alt nda içinde rozet eklinde iki çiçek kabartmas bulunan çelenk bulunur. Gövdenin ön yüzünde kanatlar aç k, ba yana dönük bir kartal figürü görülmektedir. Kartal figürünün iki yan nda silindirik gövdeli ve a z kenar bükümlü, muhtemelen mum koymaya yarayan birer bölüm mevcuttur. Kartal figürünün alt nda ise yine, rozet eklinde çiçek kabartmas bulunur. At n kanatlar ndan birinin tamam, di erinin üst k sm k r k ve noksand r.

128 119 Kar la t rma: 77 numaral örnekteki eserle birebir ayn özellikteki parçan n bir di er benzer örne i, Sadberk Han m Müzesi Koleksiyonunda bulunan 407 envanter numaral testidir (Bkz. F. 121). Sar, ye il, mavi renkler ile yald z n kullan ld eser, form ve bezeme olarak ayn özellikleri ta maktad r. Bu eserinde at n kanatlar n olu turan k sm k r kt r Laure Soustiel, Osmanl Seramiklerinin, Örnek: 153, s.197.

129 120 F.77 Ç.77 AT BA LI TEST Katalog No: 77 Osmanl / Çanakkale 19. Yüzy l Sonu Müze Envanter No: 41 / 734 S ralt Ölçüleri ve Teknik: h:38.2 cm. Gen.: 20.5 cm. Dip R: 10 cm. Tan m : Kanatl at ba eklinde a zl, uzun boyunlu, i kin gövdeli, tek kulplu, yüksek kaideli bir testidir. K rm z hamurlu, kahverengi, ye il ve bej s rl d r. At n kanatlar boyundan ç kmaktad r. Boynun alt nda içinde rozet eklinde iki çiçek kabartmas bulunan çelenk bulunur. Gövdenin ön yüzünde kanatlar aç k bir kartal figürü görülmektedir. Kartal figürünün iki yan nda silindirik gövdeli ve a z kenar bükümlü ve muhtemelen mum koymaya yarayan birer bölüm mevcuttur. Kartal figürünün alt nda ise yine, rozet eklinde çiçek kabartmas bulunur. At n kanatlar ndan birinin üst k sm k r k ve noksand r. Kar la t rma: 76 katalog numaral eser ile benzer form ve figür özellikleri ta maktad r.

130 121 F.78 Ç.78 AT BA LI TEST Katalog No: 78 Osmanl / Çanakkale 19. Yüzy l Sonu Müze Envanter No: 41 / 1660 Sat n Alma (Ya ar Çi dem den) 1976 Ölçüleri ve Teknik: h: 43 cm. Gen.: 20.8 cm. S ralt Tan m : Kanatl at ba eklinde a zl, uzun boyunlu, i kin gövdeli, tek kulplu, yüksek kaideli bir testidir. K rm z hamurlu, kahverengi, sar ve ye il s rl d r. At n kanatlar boyundan ç kmaktad r. Boynun alt nda içinde rozet eklinde iki çiçek kabartmas bulunan çelenk bulunur. Gövdenin ön yüzünde bir haç motifi görülmektedir. Haç n etraf n bitkisel bir çelenk çevrelemektedir. Gövdenin iki yan nda silindirik formlu ve a z kenar bükümlü, muhtemelen mum koymaya yarayan birer bölüm mevcuttur. Kaidesinin bir bölümü ve at n kanatlar ndan birinin uç k sm ile at n a z k sm k r k ve noksand r. Kar la t rma: 77 ve 76 numaral örneklerle benzerlik gösteren eser, farkl olarak, kahverengi, sar ve ye il renkte s rl d r. Bu eserde di er iki örnekte görülen gövdenin ön

131 122 bölümündeki kanatlar aç k kartal figürü bulunmamaktad r. Kartal figürünün bulundu u yerde bir madalyonun içerisinde haç motifi görülmektedir.

132 123 F.79a Ç.79a TAVUK B Ç ML TEST Katalog No: 79 Osmanl / Çanakkale 19. Yüzy l Sonu Müze Envanter No: 41 / 637 Ölçüleri ve Teknik: h: 32 cm. S ralt Tan m : K rm z hamurlu, üst yar s kahverengi alt yar s ise ye il s rl olup, desenler s r alt na çal lm t r. Parçan n üst yar s tavuk formunda olup, tavu un s rt nda bulunan kulbun üzerinde önde ve arkada birer adet olmak üzere toplam iki adet a z k sm bulunur. Kulp k sm n n yüzeyi k vr ml bir bezemeye sahiptir. Tavuk figürünün alt nda be adet civciv s ralanm t r. Civcivlerin aras nda üç adet stilize insan ba görülür. Bu bölümün alt nda parçan n kaidesi ve ayaklar bulunur. Kaide üzerinde çiçekli rozetler görülmektedir. Tavu un gövdesi ve civcivlerin ba k s mlar kahverengi gösterilerek di er bölümlerden ayr lm t r. Kaidenin ayaklar ve civcivlerin gagalar n n bir bölümü k r k ve noksand r.

133 124 Kaynaklar: ÖNEY, Gönül., Türk Devri Çanakkale Seramikleri, Ankara, 1971, Res. 101, s.38. / HAM YET, nceo lu., Topkap Saray Türk Çinileri Seksiyonundaki Eserler, stanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi Bölümü (Yay nlanmam Lisans Tezi), stanbul, 1966, Res.121, s.96. / KOLSUK, Asuman., Topkap Saray Müzesi Çinili Kö k Türk Çini ve Keramikleri Seksiyonu Rehberi, stanbul, 1871, Res. 22, s.27. / SANAY, Filiz., Türk Dönemi Çanakkale Seramiklerinin Dünü ve Bugünü, stanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Bölümü (Yay nlanmam Yüksek Lisans Tezi), stanbul, 1989, Res.116, s.88. F.79b Ç.79b

134 125 F.80a Ç.80a TABAK Katalog No: 80 ran 17. / 19. Yüzy l Müze Envanter No: 41 / 1212 Sat n Alma (Mezat tan) 1943 Ölçüleri ve Teknik: h: 7.8 cm. R: 35 cm. Dip R: 10.8 cm. S ralt Tan m : Çukur gövdeli, halka kaideli bir tabakt r. Desenler s r alt na yap lm t r. Beyaz hamurlu, mavi s rl d r. Taba n yüzeyinde daire biçiminde bir madalyonun s n rlad alan n içersinde uçar durumda bir ku figürü bulunmaktad r. Uzun gagal ve boyunlu ku un kanatlar iki yana aç k durumdad r. Kanat ve kuyruk k s mlar ince çizgilerle belirtilmi tir. Figür gaga ve boyun k s mlar n n ekli nedeniyle bir örde i and rmaktad r. Figürün etraf n iri yaprakl dallar, madalyonun d taraf n ise, ince çiçek ve yapraklardan olu an bir bordür çevrelemektedir. Taba n a z kenar nda geometrik bezeme mevcut olup, d yüzeyinde yaz taklidi bir bordür dolanmaktad r. Çok parçal k r k olan taba n gövdesinin büyük bir bölümü k r k ve noksand r.

135 126 F.80b Ç.80b

136 127 F.81 Ç.81 TABAK Katalog No: 81 ran 17. / 19. Yüzy l Müze Envanter No: 41 / 1213 Sat n Alma 1943 Ölçüleri ve Teknik: h: 5 cm. A z R: 37 cm. Dip R: 13.1 cm. S ralt Tan m : Yayvan gövdeli, halka kaideli bir tabakt r. Desenler s ralt na yap lm t r. Beyaz hamurlu, mavi s rl d r. Taba n yüzeyinde bulunan kompozisyonda bir do a görünümü hâkimdir. Beyaz zemin üzerine mavi renkte birbirinden uzak kö elerde bitkisel motifler bulunmaktad r. Taba n tam ortas nda ise, biri tav an, di eri kurba a olan iki figür görülür. Birbirlerine yak n durumdaki her iki figüründe bast klar zemin belirgindir. Her ikisi de s çrar durumda gösterilmi lerdir. Taba n yüzeyinde da n k halde yerle tirilmi, kelebekler, ar lar görülmektedir. Be parça halinde k r k olup yap t r lan taba n kaidesinde olas l kla asma amaçl kullan lan bir deli i mevcuttur.

137 128 F.82 Ç.82 F L B Ç ML KAP Katalog No: 82 ran 17. / 19. Yüzy l Müze Envanter No: 41 / 1200 Ölçüleri ve Teknik: h: 24.7 cm. Gen.: 19.9 cm. A z R: 7.7 cm. S ralt Tan m : Uzun bacakl, i kin gövdeli fil formunda bir objedir. Beyaz hamurlu, effaf s ralt na, mor, mavi, ye il, kahverengi dekorludur. Tüm bezemenin konturlar siyah renkle belirginle tirilmi tir. Figürinin s rt nda muhtemelen ak tacak k sm n olu turan, geni a zl silindirik bir bölüm uzanmaktad r. Ba k sm nda göz, kulak gibi ayr nt lar belirtilmi tir. Filin üzerinde çiçeklerle bezeli bir örtü bulunmaktad r. Ayaklardan biri k r kt r. Kulaklar ve kuyruk k sm ise k r k ve noksand r.

138 129 F.83 Ç.83 KU B Ç ML KAP Katalog No: 83 ran 17. / 19. Yüzy l Müze Envanter No: 41 / 983 Nakil Ölçüleri ve Teknik: h: 9.9 cm. Gen.: 13.7 cm. S ralt Tan m : Ku formunda olan eserin desenleri s ralt na yap lm t r. Beyaz hamurlu, mavi ve siyah desenlidir. Yüzeyinde, siyah çizgilerle ku un kanat ve kuyruk bölümlerinin tüyleri belirtilmi tir. Gö üs ve boyun alt ise, siyah renkte küçük spiraller ile gösterilmi tir. Aralarda mavi renk görülmektedir. Ku figürünün boyun, ba, ayak, kuyruk k s mlar k r k ve noksand r.

139 130 F.84a Ç.84a MATARA Katalog No: 84 ran 17. / 19. Yüzy l Müze Envanter No: 41 / 1361 Nakil 1972 Ölçüleri ve Teknik: h: 17.8 cm. A z R: 4.7 cm. Gövde R: 15.5 cm. Kal.: 7.5 cm. S ralt Tan m : Bas k, oval gövdeli, d a dönük, dört yöne ç k nt yapan a zl, k sa boyunlu bir matara olup, gövdesi üzerinde muhtemelen kulbuna ait olan izler bulunur. Beyaz hamurlu, mavi ve kahverengi s rl d r. Mataran n bir yüzünde üniformal, asker olmas muhtemelen erkek figürü bulunmaktad r. Yüksekçe bir ba l olan figür, ince, uzun ka l, iri göz ve burunlu, küçük a zl d r. Omzundan a a ya bir ku ak inmektedir. Figürün etraf, içleri nokta bezek dolgulu küçük kareler ve bitkisel süslemeler ile dolguludur. Daha d ta ise figürün etraf n saran kitabeli bir bordür bulunur. Bu bordürde Besmele ile ba layan Ayet el Kürsi nin ba ndan ba lay p, belli bir yere kadar devam eden k sm bulunmaktad r. Di er yüzde ise, saçlar omuz hizas nda, aç k yakal bir k yafet giymi kad n figürü bulunmaktad r. Ancak s r büyük oranda bozuldu u için detaylar görülememektedir. Bu figürün etraf da di eri gibi benzer bir bezeme ve en d ta benzer bir yaz l bordüre sahiptir. Bu bordürde ise di er yüzde

140 131 bulunan metin kald yerden devam etmekte ve tamamlanmaktad r. 90 Mataran n dip k sm nda bir parças ile kulplar k r k ve noksan olup, s r yüzeyi bozuktur. F.84b Ç.84b 90 Metni okuyan; Trakya Üniversitesi Sanat Tarihi Bölümü Ö retim Görevlisi Fuat Günel.

141 132 F.85 Ç.85 TABAK Katalog No: 85 ran 17. / 19. Yüzy l Müze Envanter No: 41 / 1215 Sat n Alma (Mezat tan) 1943 Ölçüleri ve Teknik: h: 6 cm. R: 40 cm. Dip R: 13.8 cm. S ralt Tan m : Dilimli a z kenarl, sekizgen gövdeli, halka kaideli bir tabakt r. Desenler s ralt na yap lm olup, parça beyaz hamurlu, mavi s rl d r. Taba n ortas nda, çe itli yap lar, bitkiler ve su birikintisinin ortas nda duran iki figür görülmektedir. Figürlerden daha uzun boylu gösterilmi olan n n üzerinde V yakal, kollar eritli, önden ilik yeri görülen uzun, kaftan benzeri bir k yafet bulunur. Ba nda kasket tarz nda ba l bulunan figürün göz ve burun k s mlar basit nokta halindeki çizgilerle belirtilmi tir. Figürün elleri vücuduna oranla oldukça büyüktür ve ellerini öne do ru uzatm durumdad r. Yan nda duran figür di erine arkas n dönmü durumdad r ve hafif e ilmi tir. Yandan görülen bu figürün çenesi uzun yap l d r ve di er figür gibi benzer bir ba l vard r. Üzerinde bol kesimli bir pantolon ve yine bol kesimli gömlek benzeri k yafeti bulunmaktad r. Taba n sekiz dilimli a z kenarlar n n dördünde k vr ml dallardan olu an, bitkisel bezeme bulunur. Aralarda ise, taba n ortas ndakine benzer bir kompozisyonda, do a görüntüsü ve yana dönük duran figürün ayn s görülmektedir. Figür, a z kenar ndaki dilimlerde, taba n ortas ndakine benzer ekildeki duru ta ve bir do a

142 133 görünümünün içinde durmaktad r. Muhtemelen taba n a z kenar ndaki dört adet yap lm olan manzara resimleri dört mevsimi göstermektedir. Ancak do a görünümlerinde mevsimsel farkl l klar belirten ayr nt lar bulunmamaktad r. Tabak k r k olup, yap t r lm t r.

143 134 F.86a Ç.86a SÜRAH Katalog No: 86 ran 17. / 19. Yüzy l Müze Envanter No: 41 / 1192 Ölçüleri ve Teknik: h: 22.5 cm. Gövde R: 12.3 cm. A z R: 6.6 cm. Dip R: 7.7 cm. S ralt Tan m : Dar a zl, uzun, silindirik boyunlu, i kin gövdeli, halka kaideli bir sürahidir. Desenleri s ralt na yap lan parça, beyaz hamurlu, aç k ve koyu mavi s rl d r. Boyun k sm aç k ve koyu mavinin s ralan ndan olu an, erit halindeki bir bezemeye sahiptir. Gövde üzerinde bitkiler aras nda iki hayvan figürü görülmektedir. Ko ar durumdaki hayvanlardan biri muhtemelen keçi olup, uzun ve sivri uçlu boynuzlar, ba geriye dönük di er hayvan n, k sa kuyru u ve dik kulaklar bulunmaktad r. A z kenar nda küçük k r k ve noksanl klar mevcuttur.

144 135 F.86b Ç.86b

145 136 F.87 Ç. 87 D P PARÇASI Katalog No: 87 ran 17. / 19. Yüzy l Müze Envanter No: 41 / 943 Nakil Ölçüleri ve Teknik: h: 3.8 cm. Gen.:10.1 cm. Dip R: 4.8 cm. S ralt Tan m : Bir kâse ya da taba a ait dip parças d r. Beyaz hamurlu parçan n desenleri s ralt na yap lm olup, desenler, mavi s rl, siyah renkte konturludur. Parçan n yüzeyinde iri bir bal k figürü bulunmaktad r. Gözü iç içe daire eklindeki çizgilerle gösterilmi bal n, gövdesi dikey çizgilerle dolguludur. Bal k figürünün etraf n yaprak benzeri motifler çevrelemektedir.

146 137 F.88a Ç.88a VAZO Katalog No: 88 ran 17. / 19. Yüzy l Müze Envanter No: 41 / 1178 Ölçüleri ve Teknik: h: 27 cm. A z R: 10.8 cm. Gövde R: 24 cm. Dip R: 10.2 cm. S ralt Tan m : Dü ük omuzlu, dibe do ru daralan i kin gövdeli, düz diplidir. Beyaz hamurlu eser, s ralt na aç k ve koyu mavi s rl d r. Omuz k sm aç k ve koyu mavi renklerden olu an uçlar yuvarlak kesitli, dilimli bir bezemeye sahiptir. Gövde üzerinde geri planda iki mimarinin ve iri yaprakl bitkilerin yer ald bir k r manzaras kompozisyonu bulunmaktad r. Bu kompozisyonun aralar nda ise, iki genç erkek figürü ve üç hayvan figürü bulunmaktad r. Erkeklerden biri dizleri üzerinde yere e ilmi durumdad r. Siperli ve yana çevrilmi ba l n n alt nda, ince çizgilerle gösterilmi saçlar, kulak hizas na kadar inmektedir. ri gözlü, düzgün hatl burunlu, ince dudakl figür, yakas V eklide aç k, uzun kollu, önden dü meli, beli kemerli, dizleri hizas nda bir gömlek giymi tir. Alt nda ise koyu mavi ile gösterilmi bir pantolon ve aç k mavi uzun çizmeleri bulunur. Zarif çizgilerle gösterilmi ellerinden birini, bir eyi i aret eder ekilde uzatm t r. Di er erkek figürü de yine benzer yüz hatlar na sahiptir ve benzer tarzda bir k yafet giymi tir ancak, di er figüre göre k yafeti daha dökümlüdür. Bu figürde bir dizi üzerinde yere çökmü, kollar iki yana aç k ve ba yukar do ru dik

147 138 durmaktad r. Figürlerin duru lar ve özellikle birinci olarak anlat lan figürün k yafetinin etek k sm n n hareketlili i, bir raks sahnesini yada av sahnesini hat rlatmaktad r. kinci figürün bir elinin ucunda uçar durumda iri gövdeli ve sivri gagal bir ku bulunmaktad r. Sanki figür bu ku u tutmak üzereyken gösterilmi tir. Bu kompozisyonun alt nda hareket halinde bir tav an and ran hayvan figürü daha bulunmaktad r. Bir di er figür ise, yaprakl dallar aras nda duran tavusku u figürüdür. Parçan n dip k sm nda ve a z kenar nda ufak k r k ve noksanl klar mevcuttur. F.88b F.88c F.88d Ç.88b Ç.88c Ç.88d

148 139 F.89a Ç.89a VAZO Katalog No: 89 ran 17. / 19. Yüzy l Müze Envanter No: 41 / 1416 Ölçüleri ve Teknik: h: 31 cm. A z R: 12 cm. Gövde R: 25.5 cm. Dip R: 14.8 cm. S ralt Tan m : Dü ük omuzlu, dibe do ru daralan i kin gövdeli, düz diplidir. Beyaz hamurlu vazo, s ralt na, koyu bej zemine mavi ve ye il s rl d r. Eserin omuz k sm nda ve kaide üstünde birbirinden kal n çizgilerle ayr lm damla bezekler bulunur. Gövde üzerinde çiçekli ve yaprakl iri dallar ve geri planda bulunan merdivenli, tek katl binalar ve aralar ndaki insan figürleri görülür. Tüm figürler hareket halinde gösterilmi tir. Ko ar durumdaki bir at n üzerinde görülen figürün yüksekçe ba l bulunmaktad r. nce yüz hatlar na sahip figür, önü V eklinde aç k, beli kemerli, uzun bir gömlek ve çizme giymi tir. Bir di er figür ye il renkte benzer bir k yafet giymi, ba nda üç dilimli bir ba l k bulunan figürdür. Bu figür yüz hatlar itibariyle kad n figürüne daha fazla benzemektedir. Hareket halindeki figürün kollar iki yana aç k durumdad r. Di er figür tek dizi üzerine e ilmi, ba nda sivri uçlu, üç dilimli ba l bulunan figürdür. Di erleri gibi benzer k yafetler içindeki figürün bir eli ba hizas nda,

149 140 di eri ise, önündeki çiçeklere uzanm durumdad r. Eser üzerindeki dördüncü figür ise, gövdesini geriye do ru e mi ve sanki raks eder ekilde gösterilmi tir. Etek uçlar dilimli bir gömlek giymi tir ve kollar havadad r. Vazo üzerindeki figürlerin anatomik yap lar çok fazla gerçek d de ildir. Ancak yinede üç boyutluluk tam olarak önemsenmemi ve bitkiler ile geri plandaki evlerin boyutlar figürlere oranla do ru gösterilmemi tir. A z kenar nda ve kaidede küçük k r klar mevcuttur. Kar la t rma: Kap formu olarak ayn biçimde olan 103 katalog numaral örnek üzerinde görülen figürler ile bu eser üzerindeki figürler aras nda benzer özelikler görülmektedir. 103 numaral eser üzerinde üç ayr figür görülürken, bu örnekte dört insan ve bir hayvan figürü bulunmaktad r. Parçalar n üzerindeki insan figürlerinden ikisi birbirleriyle benzer nitelikler göstermektedir. Her iki eserde de figürler bir do a görünümü içinde gösterilmi lerdir. 89c ve 103b numaral foto raflarda görülen kad n figürlerinin her ikisi de benzer bir ba l a, yakas V eklinde aç k ve beli kemerli bir giysiye, uzun bir çizmeye sahiptirler. Kad n figürleri hareket halinde, kollar iki yana do ru aç k ve ayaklar ndan biri zemine basar durumdayken gösterilmi lerdir. 89b ve 103c numaral foto raflarda görülen genç erkek figürlerinin ba lar nda ise, benzer ekilde dilimli ba l k görülürken, iki figürde hareket halinde, benzer bir duru ta gösterilmi tir. Figürlerin yüz biçimlerinin benzer olu u bir di er ayr nt d r. F.89b Ç.89b

150 141 F.89c Ç.89c F.89d Ç.89d

151 142 F.90a Ç.90a VAZO Katalog No: 90 ran 17. / 19. Yüzy l Müze Envanter No: 41 / 1179 Ölçüleri ve Teknik: h: 32 cm. A z R: 11.8 cm. Gövde R: 25 cm. Dip R: 10.5 cm. S ralt Tan m : Dü ük omuzlu, dibe do ru daralan i kin gövdeli, düz diplidir. Beyaz hamurlu, s ralt na, ye il s rl d r. Omuz k sm ve kaide üstünde beyaz renkte, uçlar yuvarlak kesitli, dilimli bir bezeme bulunur. Gövde üzerinde, stilize yaprakl ve çiçekli dallar aras nda hayvan ve insan figürleri bulunmaktad r. Üç insan figürü de oturur ekilde gösterilmi tir. Ba nda, beyaz renkte burgulu bir ba l k bulunan figür bir dizi üzerinde oturmaktad r. Uzun b y klar bulunan figürün yakas önden aç kt r, dar kesimli, k sa kollu bir üst ve bol kesimli bir pantolon giymi tir. K sa kollu üstünün alt nda uzun kollu bir içli i bulunmaktad r. Bir elini kar s ndaki kad n figürüne do ru uzatm olan figür, iki dizi üzerine oturmu durumdad r. Di er figüre benzer bir k yafeti ve ba l bulunmaktad r. Belindeki kemer dikkat çekicidir. Zarif vücut hareketlerine sahip figürün eli kar s ndaki erkek figürüne uzanm durumdad r. Bu iki figürün aras nda ise, karaca benzeri dik kulakl, ince bacakl, ba geriye dönük bir

152 143 hayvan bulunmaktad r. Bir di er figür, bir kolu bel hizas nda, di eri yana do ru aç k duran, dizleri üzerinde yere çökmü, sakall ve b y kl erkektir. Bu figür di erlerine göre daha ya l d r ve di erlerine benzer ba l ile k yafeti bulunmaktad r. Ba gerideki di er iki figüre do ru dönüktür. Bu ya l erkek figürünün yan nda keçi benzeri, uzun ve sivri boynuzlar bulunan, ba geriye dönük bir hayvan bulunmaktad r. Dip ile a z kenar nda ufak k r k ve noksanl klar mevcuttur. F.90b Ç.90b F.90c Ç.90c

153 144 F.91a Ç.91a VAZO Katalog No: 91 ran 17. / 19. Yüzy l Müze Envanter No: 41 / 1415 Ölçüleri ve Teknik: h: 28.8 cm. A z R: 11 cm. Gövde R: 24 cm. Dip R: 11.5 cm. S ralt Tan m : Dü ük omuzlu, dibe do ru daralan i kin gövdeli, düz diplidir. Beyaz hamurlu, effaf s ralt na alt na, ye il, kahverengi ve beyaz s rl d r. Vazonun a z kenar n beyaz zemin üzerine ye il renkte nokta bezekler çevreler. Omuz k sm nda bitkisel, kaide üstünde ise dilimli bir bordür bulunur. Gövde üzerinde stilize çiçekler aras nda çe itli insan ve hayvan figürleri görülmektedir. Figürlerden biri dizleri üzerinde yere oturmu ve bir elini öne do ru uzatm olan d r. Ba nda dilimli bir ba l bulunan figürün, saçlar omuz hizas ndad r. ri gözlü figürün yüz hatlar oldukça düzgün verilmi tir. Üzerinde yakas V eklinde aç k, dizleri hizas na gelen, önden spiral biçiminde dört adet dü mesi bulunan, beli kemerli bir k yafeti bulunmaktad r. Bu erkek figürünün d nda di er bir insan figürü yine benzer oturu biçimi içindeki kad n figürüdür. Ba nda geriye do ru sarkan ba l ve üzerinde di er figürünkine

154 145 benzer ancak, daha uzun bir giysi bulunan figür asa benzeri bir nesne tutmaktad r. Figürün gözleri iri, ka lar kal n gösterilmi tir. ri dallar olan bir a ac n gövdesine sar lm y lan ve tepesine konmu ku figürleri kompozisyondaki di er figürlerdir. Bunlar n d nda a ac n yan nda, iri gövdeli ve sivri gagal kartal benzeri bir ku, zarif çizgilerle gösterilmi, uzun, sivri gagal ve kuyru u daire eklinde bezeklerle dolgulu bir tavusku u figürü bulunmaktad r. Dip ile a z kenar nda ufak k r k ve noksanl klar mevcuttur. F.91b F.91c F.91d Ç.91b Ç.91c Ç.91d

155 146 F.92a Ç.92a SÜRAH Katalog No: 92 ran 17. / 19. Yüzy l Müze Envanter No: 41 / 1194 Ölçüleri ve Teknik: h: 24.4 cm. A z R: 4.9 cm. Gövde R: 12.6 cm. Dip R: 8.8 cm. S ralt Tan m : Uzun, silindirik boyunlu, i kin gövdeli, düz dipli bir sürahidir. Desenler effaf s ralt na yap lm t r. Beyaz hamurlu, siyah, aç k ve koyu mavi s rl d r. Boyun k sm nda aç k ve koyu mavi renklerin s ralanmas ndan olu an eritler bulunmaktad r. Gövde üzerinde iri çiçekli dallar n aras nda iki erkek figürü bulunmaktad r. Her iki figüründe gövdelerinin alt k sm gösterilmemi tir. Figürden birinin uzun ve a a ya do ru sarkm b y klar vard r. Ba nda uzun, geriye do ru uzanan bir ba l k olan figürün fazla uzun olmayan saçlar ba l n n alt ndan iki yanda görülmektedir. Uzun burunlu ve iri gözlü gösterilen figürün

156 147 kollar hareket halindedir. Aç k ve koyu mavi ile gösterilmi k yafeti, a a ya do ru geni lemektedir ve yakas V eklinde aç k, beli kemerli, uzun kolludur. Kar s nda bulunan di er figür ise b y kl d r ve uzunca bir sakal vard r. Ba nda ba l bulunan figür kal n ka l, iri gözlüdür. ki eliyle uzun, ince bir nesneyi tutmaktad r. Di er figürünkine benzer, daha koyu renkli bir k yafeti bulunmaktad r. A z kenar nda küçük k r k ve noksanl klar bulunur. Kar la t rma: 94 katalog numaral örnekteki eser ile ayn formda olan her iki eserinde yüzeyinde, bir do a görünümünün içindeki iki erkek figürü bulunmaktad r. Bu örnekte di erinden farkl olarak sakall bir erkek figürü bulunurken, di er örnekte bunun yerini genç bir erkek figürü alm t r. Ancak 92a ve 94a numaral foto raflarda görülen iki figür birbirine oldukça benzemektedir. Her iki figürde bir ellerini kar nlar hizas nda tutmu, di erini kar ya do ru uzatm t r. Benzer giyim ve ba l a sahip olan figürlerin yüz hatlar ve saç biçimleri de oldukça benzerdir. B y kl olarak gösterilmi figürlerden 92a da görülenin b y klar iki yandan a a ya do ru sarkm durumdayken, di er figürün b y klar daha uzundur ve iki yana do ru dik bir ekilde durmaktad r. F.92b Ç.92b

157 148 F.93a Ç.93a SÜRAH Katalog No: 93 ran 17. / 19. Yüzy l Müze Envanter No: 41 / 1195 Ölçüleri ve Teknik: h: 15.5 cm. A z R: 6.7 cm. Gövde R: 11.3 cm. Dip R: 7 cm. S ralt Tan m : D a çekik a z kenarl, k sa, silindirik boyunlu, i kin gövdeli, halka kaidelidir. Desenler effaf s ralt na yap lm t r. Beyaz hamurlu, siyah, aç k ve koyu mavi s rl d r. Boyun k sm nda aç k ve koyu mavi renklerin s ralanmas ndan olu an uzun, eritler görülmektedir. Gövde üzerinde iri çiçekli dallar n aras nda iki erkek figürü bulunmaktad r. Her iki figürde dizleri üzerinde oturmu tur ve kollar n n hareketlerinden kar l kl diyalog halinde olduklar anla lmaktad r. Figürlerden biri ince ve uzun b y kl d r. Ba l n n alt nda ince çizgilerle gösterilmi k sa saçlar görülmektedir. Üzerinde aç k mavi, uzun kollu bir iç giysi ile onun üzerinde koyu mavi renkte, k sa kollu, önü V eklinde aç k, beli kemerli, dökümlü bir k yafet bulunmaktad r. Di er figürde benzer bir k yafete sahiptir. Ba nda yuvarlak formlu ba l olan figürün saçlar ba l alt ndan görülmektedir. ri gözlü, uzun burunlu ve ince

158 149 dudakl figür di er figüre oranla daha genç görünümlüdür. Eserin a z k sm n n bir bölümü k r k ve noksand r. Kar la t rma: 94 katalog numaral örnek ile form ve bezeme aç s ndan benzer özelliklerdeki eserin yüzeyinde 94 numaral örnekteki gibi biri b y kl ve di eri genç görünümlü iki figür bulunmaktad r. Benzer renk ve modelde k yafetleri olan b y kl figürlerden 93a numaral foto rafta görüleninin b y klar daha incedir. Ancak her iki örnekteki genç erkek figürleri birbirlerine tamamen benzemektedirler. Her ikisi de kollar ndan birini ileriye do ru uzatm t r. Yüz biçimi, saç ekli ve k yafetleri ayn olan iki figürü birbirinden ay ran 94b de görüleninin elinde ne oldu u anla lamayan bir nesneyi tutuyor olmas d r. F.93b Ç.93b

159 150 F. 94a Ç.94a SÜRAH Katalog No: 94 ran 17. / 19. Yüzy l Müze Envanter No: 41 / 1191 Ölçüleri ve Teknik: h: 22.3 cm. A z R: 9.3 cm. Gövde R: 12.9 cm. Dip R: 8.7 cm. S ralt Tan m : Dar, k sa boyunlu, i kin gövdeli, düz diplidir. Desenler effaf s ralt na yap lm t r. Beyaz hamurlu, siyah, aç k ve koyu mavi s rl d r. Boyun k sm nda koyu mavi ile dikey ku aklar s ralan r. Boyun gövde geçi inde ise, dilimli bir bordür bulunmaktad r. Gövde üzerinde iri çiçekli dallar n aras nda iki erkek figürü bulunmaktad r. Her iki figürde dizleri üzerinde oturmaktad r ve ellerinde ne oldu u anla lamayan nesneler tutmaktad rlar. Kar l kl bu iki figürden biri, ince ve uzun b y kl d r. Ba l n n alt nda ince çizgilerle gösterilmi k sa saçlar görülmektedir. Üzerinde aç k mavi, uzun kollu onun üzerinde ise koyu mavi renkte, k sa kollu, önü V eklinde aç k, beli kemerli bir k yafet bulunmaktad r. Di er figürde

160 151 benzer bir k yafete sahiptir. Ba nda yuvarlak formlu ba l olan figürün saçlar ba l alt ndan görülmektedir. ri gözlü, uzun burunlu ve ince dudakl figür di er figüre oranla daha genç görünümlüdür. A z k sm nda ufak k r k ve noksanl klar bulunur. Kar la t rma: 92 ve 93 katalog numaral örneklerdeki parçalar ile form ve bezeme özellikleri aç s ndan benzer nitelikler ta yan sürahinin yüzeyinde, di er örneklerde oldu u gibi bir do a görünümünün içinde bulunan iki erkek figürü görülmektedir. Figürlerden biri 92a ve 93a da görülen figürler gibi b y kl d r. Di er figür ise 93b de görülen ile birebir benzeyen bir genç erkek figürüdür. Ayr ca 88 katalog numaral eser üzerinde görülen 88b foto raf numaral sahnedeki erkek figürünün yüzü bu örnekteki genç erkek figürü ile oldukça benze mektedir. F.94b Ç.94b

161 152 F.95a Ç.95a VAZO Katalog No: 95 ran 17. / 19. Yüzy l Müze Envanter No: 41 / 1417 Ölçüleri ve Teknik: h: 29 cm. A z R:12.7 cm. Gövde R: 25.5 cm. Dip R:12.6 cm. Kabartma Tan m : Dü ük omuzlu, dibe do ru daralan i kin gövdeli, düz diplidir. Beyaz hamurlu olup desenler kabartmal olarak yap lm t r. Koyu mavi s rl d r. A z kenar n kabartma halinde nokta bezekler çevrelemektedir. Gövde üzerinde kabartmal olarak yap lm yaprak motifleri ve bir insan figürü bulunmaktad r. Ba nda ba l bulunan figürün yüz detaylar bulunmamaktad r. Bir eliyle uzun bir nesneyi tutmaktad r ve hareket halinde gösterilmi tir. Vücut hatlar basit çizgilerle belirtilmi tir. Eser üzerinde daha az belirgin durumda ve hareket halinde olan bir insan figürüne daha rastlanmaktad r. A z kenar nda ufak k r klar ve s rda dökülmeler bulunmaktad r.

162 F. 95b Ç.95b 153

163 154 F.96a Ç.96a SÜRAH Katalog No: 96 ran 17. / 19. Yüzy l Müze Envanter No: 41 / 1193 Ölçüleri ve Teknik: h: 27.6 cm. A z R: 13.5 cm. Gövde R: 18.6 cm. Dip R: 10.6 cm. S ralt Tan m : Uzun, geni boyunlu, i kin gövdeli, a zdan gövdeye ba lanan tek kulplu, halka kaidelidir. Gövde üzerinde emzi ine ait bir bölüm bulunmaktad r. Desenler effaf s ralt na yap lm t r. Beyaz hamurlu, ye il ve aç k mor desenlidir. Boyun k sm n iri dall ve çiçekli dört adet buket çevrelemektedir. Boyun gövde geçi inde ise damla bezekler bulunur. Gövde üzerinde çiçeklerle dolu bir zemin üzerinde iki kad n figürü ve çe itli hayvanlardan olu an bir kompozisyon bulunmaktad r. Her iki figürde zarif bir ekilde gösterilmi tir. Kad nlardan biri yere oturmu tur ve uzun sap k sm olan, yuvarlak gövdeli bir müzik aletini çalmaktad r. ri gövdeli figürün üzerinde dökümlü bir k yafet ve s rt nda pelerini bulunmaktad r. Ba nda dilimli bir ba l k bulunan figürün ka lar ince ve uzundur. Bir di er figür ise, saz çalan figürünkine benzer giyim ve ba l olan ve bir eliyle sivri gagal bir ku u gagas ndan tutmu olan kad n figürüdür. Bu kad n figürünün yan nda yine bir ba ka ku uçar durumdayken görülmektedir. Kompozisyondaki bir di er hayvan ise ba geriye do ru dönük durumdaki,

164 155 ayaklar zemine basmayan keçi benzeri bir hayvand r. Parçan n a z k sm n n ve emzi inin bir bölümü k r k ve noksand r. F.96b Ç.96b

165 156 F.97 Ç.97 VAZO Katalog No: 97 ran 17. / 19. Yüzy l Müze Envanter No: 41 / 1223 Ölçüleri ve Teknik: h: 22.7 cm. A z R: 9.5 cm. Gövde R: 16.8 cm. Dip R: 12.7 cm. S ralt Tan m : K sa boyunlu dü ük omuzlu, dibe do ru daralan i kin gövdeli, düz diplidir. Desenler effaf s ralt na yap lm t r. Beyaz hamurlu, lacivert, mor ve aç k mavi s rl d r. Omuz k sm nda birbirine alttan ve üstten ince çizgilerle ba lanm, yaprakl çiçekler bulunmaktad r. Gövde üzerinde ise lacivert zemin üzerinde iri yaprakl çiçekler ve aralar nda iki ku figürü bulunmaktad r. Üst üste görülen figürlerden alttaki daha büyüktür ve uzun bir gagas bulunmaktad r. Üstte bulunan ku figürü uçar durumda gösterilmi tir. S r büyük oranda bozuldu u için figürlerle ilgili detaylar görülememektedir. A z k sm k r k ve noksand r.

166 157 F.98a Ç.98a SÜRAH Katalog No: 98 ran 17. / 19. Yüzy l Müze Envanter No: 41 / 1185 Ölçüleri ve Teknik: h: 19.4 cm. A z R: 7.6 cm. Gövde R: 11.8 cm. Dip R: 9.1 cm. S ralt Tan m : Uzun boyunlu, boyundan gövdeye ba lanan tek kulplu, i kin gövdeli, düz diplidir. effaf s ralt na, lacivert dekorlu, beyaz hamurlu bir sürahidir. Kulp k sm nokta bezeklerle süslenmi tir. Boyun ve gövde üzerinde çe itli bitkiler ve iki insan figürünün bulundu u bir do a manzaras görülmektedir. Figürlerden biri yere oturmu ve elinde defter yada bir kitap olan nesneyi tutmaktad r. Yüz hatlar küçük çizgilerle gösterilmi tir. Figürün ba k sm gövdesine oranla oldukça küçüktür. Elleri ise anatomik yap ya uygun olmay p, oldukça büyük gösterilmi tir. Di er figür ise ba nda geni ba l bulunan ancak arkas dönük bir figürdür. A z ve boyunun bir bölümü k r k ve noksand r.

167 158 F.98b Ç.98b

168 159 F.99a Ç.99a VAZO Katalog No: 99 ran 17. / 19. Yüzy l Müze Envanter No: 41 / 1177 Ölçüleri ve Teknik: h: 30.2 cm. A z R: 11.8 cm. Gövde R: 27.2 cm. Dip R: 13.3 cm. S ralt Tan m : K sa boyunlu, dü ük omuzlu, dibe do ru daralan i kin gövdeli, düz diplidir. Beyaz hamurlu parça, effaf s ralt na alt na, mavi ve gri dekorludur. A z k sm n daire bezekler çevrelemektedir ve bunlar birbirinden eritler ile ayr lm lard r. Omuz k sm n kenarlar dilimli bir çerçevenin içinde yaprakl iri çiçeklerden olu an bezeme dolanmaktad r. Gövde üzerinde bir av sahnesi ve iki insan figürü ile iki hayvan figürü görülmektedir. Kompozisyonun zemini çe itli bitkiler, çiçekler ve geri plandaki yap olu turmaktad r. Figürden biri elinde k l ç benzeri bir nesneyi yukar kald rm olan d r. Bir hayvan ensesinden yakalam olan ve ko ar durumda gösterilen figür uzun kollu, beli kemerli, dizi hizas nda bir k yafet ve uzun çizme giymi tir. Ba nda yüksek ba l bulunan figürün saçlar çene hizas ndad r. ri gözlü figürün, ka lar uzun ve biti iktir. Yakalam oldu u hayvan oldukça vah i görünümlü, iri ba l, uzun kuyruklu, aslan benzeri bir hayvand r. Bu hayvan n hemen arkas nda bir ba ka insan figürü daha görülmektedir ki, olas l kla di er insan figürüne

169 160 yard m etmek amac yla elindeki yay hayvan n üzerine do ru yönetmi tir. Ba nda iki ucu yana do ru aç lm, dilimli ve yüksekçe bir ba l k bulunan figür di er figürünkine benzer ekilde giyinmi tir. Bu ikinci figür di erine göre ya ça daha büyük gözükmektedir ve b y kl d r. Eser üzerindeki di er hayvan figürü ise, kollar n iki yana açm, iri gövdeli, uzun kuyruklu ve ayakta duran ay olmas muhtemel bir figürdür. Boynunda tasma ve ucunda madalyonu bulunmaktad r. Figürün vücut ekli ve duru u bir hayvandan çok, insan an msatmas ndan dolay ilginçtir. Dip ile a z k sm nda küçük k rk ve noksanl klar bulunmaktad r. F.99b Ç.99b F.99c Ç.99c

170 161 F.100a Ç.100a KE KÜL KABI Katalog No: 100 ran 17. / 19. Yüzy l Müze Envanter No: 41 / 1360 Nakil 1952 Ölçüleri ve Teknik: h: 12.6 cm. Gen.: 22.8 cm. S ralt Tan m : Yar kürevi formlu bir kap olup, üst k sm kapal d r. Desenler s ralt na yap lm t r. Beyaz hamurlu, kobalt mavisi, kahverengi ve siyah dekorludur. Eserin bir yüzünde boynuzlu büyük bir hayvan, bir ku ve keçi benzeri küçük bir hayvan ile insan figüründen olu an kompozisyon bulunmaktad r. Olas l kla bir av sahnesi olup, elindeki ipi boynuzlu hayvana do ru yönelten figür görülmektedir. Kompozisyonun zemininde bulunan bitkisel motifler do a ortam n canland rmay sa lam t r. Figür kobalt mavisi renkte, yakas önden aç k bir k yafet giymi tir. Parçan n di er yüzünde, kar l kl oturmu iki kad n ve erkek figürü görülür. Figürlerin aras nda bir kap içerisine yerle tirilmi üç ayr i e bulunur. Kad nlardan biri elindeki kadehi di erlerine uzatmaktad r. Erkeklerin ba lar ndaki kare formlu ba l klar dikkat çekicidir. Figürler e lenir ekilde, beklide içki içerken gösterilmi lerdir. Parçan n her iki yüzünün de a z kenar n Arapça ve Farsça kar k olarak yaz lm bir yaz dolanmaktad r. Her iki yüzde de ayn yaz okunmaktad r. Ancak yaz n n ba ve son k s mlar okunabilmi, aradaki kelimeler okunamam t r. Buna göre yaz n n ba nda Sorulursa Denilir ki eklinde bir ifade okunurken, sonda ise Kalenderi Meydarem eklinde bir ifade yer almaktad r ki,

171 162 buda Kalenderiye tarikat na meyilli, mensup insanlar manas n ta maktad r. 91 Eserin üst k sm nda bulunan kapak bölümünde ise, sakall ve b y kl bir erkek figürü, ba da kurarak oturmu tur ve a z nda müzik aletine benzer nesneyi ya da tütün benzeri bir maddeyi içmeye yarayan nesneyi tutmaktad r. Figürün ba nda yuvarlak formlu, üst k sm külah eklinde sonlanan bir ba l k vard r. Yaz ku a n n doland k sm n her iki ucunda kabartma olarak yap lm iki insan yüzü görülmektedir. Bunlar, biti ik ka l, iri gözlü, küçük a zl yüzlerdir. Esere ait kopmu bir parça daha mevcut olup, kapak k sm k r k ve noksand r. F.100b Ç.100b F.100c Ç.100c 91 Metni okuyanlar; Trakya Üniversitesi Sanat Tarihi Bölümü Ö retim Görevlisi Fuat Günel ve slam Ansiklopedisi Ara t rma Uzman R za Kurtulu.

172 163 F.100d Ç.100d

173 164 F.101a Ç.101a VAZO Katalog No: 101 ran 17. / 19. Yüzy l Müze Envanter No: 41 / 1189 Ölçüleri ve Teknik: h: 21.5 cm. Gövde R: 10.4 cm. Dip R: 8.3 cm. S ralt Tan m : Dar boyunlu, silindirik gövdeli, düz diplidir. Desenler s ralt na yap lm t r. Beyaz hamurlu, mor, ye il, sar, siyah ve mavi dekorludur. Boyun k sm nda iri yaprakl dallar n bir bölümü görülmektedir. Gövde üzerinde iki insan figürü ile aralar nda iri yaprakl ve çiçekli iki dal bulunmaktad r. Her iki figüründe ba nda üç dilimli, kral tac n and ran ba l k görülür.. Figürlerin ikisi de erkektir ve benzer k yafetler giymi lerdir. Aç k mor k yafetlerinin yakas V eklinde aç k olup yaka k sm sar ve kahverengi tonuyla belirginle tirilmi tir. Her ikisinin de belinde yine sar ve kahverengi tonlar nda olan ucu a a ya do ru sarkm bir kemer bulunmaktad r. Uzun kollu k yafetlerinin omuza yak n k s mlar nda süsleme yer al r. Figürlerin saçlar çeneye yak n bir hizadad r. Uzun belirgin ka l, iri gözlü, büyük burunlu ve küçük dudakl d rlar. Her iki figürde bir elini gö üs hizas nda tutmaktad r. A z k sm n n tamam ile boynun bir bölümü k r k ve noksand r.

174 165 Kar la t rma: Victoria and Albert Museum da bulunan ve 19. yüzy la tarihlendirilen çok renkli bir kâsenin yüzeyinde üstte, geri plan nda çe itli yap lar ve do a görüntüsünün bulundu u alanda tek ba na veya iki ki ilik gruplar halinde duran insan figürleri bulunmaktad r. Alt s rada ise, portre niteli indeki insan figürleri yer al r. Tüm bu figürlerin giyimleri, ka, göz, a z, burun gibi yüz detaylar katalogdaki örnekte görülen figürler ile benzerlik göstermektedir 92 (Bkz. F. 122). F.101b Ç.101b F.101c Ç.101c 92 Arthur Lane, Later Islamic, Resim: 62 b.

175 166 F.102a Ç.102a BARDAK Katalog No: 102 ran 17. / 19. Yüzy l Müze Envanter No: 41 / 1184 Ölçüleri ve Teknik: h: 15 cm. A z R: 12.5 cm. Gövde R: 11.3 cm. Dip R: 8.8 cm. S ralt Tan m : Dibe do ru daralan, silindirik gövdeli, düz dipli bir bardakt r. Gövde üzerinde kulba ait izler bulunmaktad r. Desenleri effaf s ralt na yap lm parça, beyaz hamurlu, mor, aç k ve koyu mavi dekorludur. Desenlerin konturlar siyah renktedir. Eserin yüzeyinde stilize çiçekli dallar aras nda insan figürlerinden olu an bir kompozisyon bulunmaktad r. Elindeki vurmal bir müzik aletini çalarken görülen erkek figürü dizleri üzerinde yere oturmu durumdad r. Üzerinde koyu mavi renkte dökümlü bir k yafet, ba nda bir ba l k bulunmaktad r. Bu figürün hemen arkas nda, ba beyaz bir örtü ile örtülü, aç k mavi giysili, iri yap l bir kad n bulunmaktad r ki, olas l kla bu figürde elinde tuttu u küçük müzik aletini çalmaktad r. Bir di er figür üzerinde aç k mavi renkte, yakas V eklinde aç k, etekleri bol ve k vr ml bir k yafet olan kad n figürüdür. Kollar iki yana do ru aç k, dans eder durumda gösterilen figürün saçlar omuz hizas nda ve da n k durumdad r. Kal n ka l ve iri burunludur. Di er bir figür dizleri üzerinde oturmu, koyu mavi renkte k yafeti olan kad n figürüdür. Figür bir kolunu dizi üzerinde tutarken, di erini yana do ru uzatm t r. Bu kad n figürünün de saçlar

176 167 omuz hizas nda ve da n k b rak lm t r. Di er figürünkine benzer bir burun ve ka yap s na sahiptir. Bu kad n figürünün yan nda ise yine dizleri üzerinde oturmu olan bir erkek figürü bulunmaktad r. Beli kemerli, aç k mavi renkte k yafetli figürün ba nda uzun bir ba l k bulunmaktad r. Bir elini yana do ru uzatm, di eriyle ise, baca n tutmaktad r. Ba l n n alt nda saçlar görülen figürün, uzun ka lar, iri burun ve gözleri bulunmaktad r. Dip k sm nda küçük k r k ve noksanl klar mevcut olup, kulbu noksand r. Kar la t rma: Victoria and Albert Museum da bulunan ve 19. yüzy la tarihlendirilen, mavibeyaz bir kab n yüzeyinde vurmal bir çalg y çalan erkek figürü ve dans eden bir kad n figürü görülmektedir (Bkz. F. 123). Dans eden kad n figürünün beli kemerli k yafeti ile vücudunun duru ekli katalogdaki örne in 102b numaral sahnesinde görülen figür ile benzerlik göstermektedir. 93 F.102b F.102c F.102d Ç.102b Ç.102c Ç.102d 93 Arthur Lane, Later Islamic, Resim: 72 a.

177 168 F.103a Ç.103a VAZO Katalog No: 103 ran 17. / 19. Yüzy l Müze Envanter No: 41 / 1418 Ölçüleri ve Teknik: h: 31.7 cm. A z R: 13.6 cm. Gövde R: 26.6 cm. Dip R: 11.9 cm. S ralt Tan m : K sa boyunlu, dü ük omuzlu, dibe do ru daralan i kin gövdeli, düz diplidir. Beyaz hamurlu, effaf s ralt na mavi ve siyah dekorludur. Desenler mavi zemin üzerine siyah renk ile yap lm t r. Eserin yüzeyinde stilize bitkiler aras nda insan figürleri bulunmaktad r. Figürlerden biri ba nda dilimli bir taç eklinde ba l bulunan genç erkek figürüdür. Bir eliyle yakalam oldu u hayvan tutmaktad r ve di er elinde bir b çak bulunmaktad r. Aya yla da hayvan n vücudu üzerine basan figür olas l kla hayvan avlamaktad r ya da kurban etmek üzeredir. Bir di er figür, ba nda yüksekçe ba l, üzerinde beli kemerli k yafeti ve aya nda yüksek topuklu çizmesi olan kad n figürüdür. Kollar n iki yana açm, bir aya yere basar konumdad r ve bir elinde muhtemelen müzik aleti olan nesneyi tutmaktad r. Bu figürden hemen sonra ise kollar n kad n figürüne do ru yöneltmi bir erkek

178 169 figürü görülmektedir. Hareket halindeki figürün dilimli tac ve uzun çizmeleri bulunmaktad r. Dip k sm nda küçük k r k ve noksanl klar bulunur. Kar la t rma: Eser üzerindeki, baz figürler 89 katalog numaral eser ile benzer özellikler ta maktad r. F.103b Ç.103b F.103c Ç.103c

179 170 F.104 Ç.104 TEST Katalog No: 104 ran? 20. Yüzy l Müze Envanter No: 93.1 Sat n Alma 1993 Ölçüleri ve Teknik: h: 22.8 cm. A z R: 4 cm. Gövde R: 13.3 cm. Dip R: 5.9 cm. Bask Tan m : A z etraf iki s ra yivli, k sa, geni boyunlu, i kin gövdeli, boyundan gövdeye ba lanan tek kulplu, halka kaidelidir. Desenler bask tekni inde yap lm t r. Devetüyü hamurlu, kahverengi s rl d r. Boyun k sm nda sakall bir erkek yüzü bulunmaktad r. Göz, burun, a z gibi detaylar basit çizgilerle verilmi tir. Gövde üzerinde ise, tam anla lamayan geometrik bir bezeme bulunur.

180 171 F.105 Ç.105 KÂSE Katalog No: 105 Uzakdo u 18. / 19. Yüzy l Müze Envanter No: 41 / 977 Nakil Ölçüleri ve Teknik: h: 9.2 cm. A z R: 18 cm. Dip R: 6.9 cm. S ralt Tan m : Yayvan gövdeli, halka kaideli bir kâsedir. Desenler s ralt na çal lm t r. Krem renkte hamurlu, k rm z, ye il, sar, siyah, beyaz ve pembe dekorludur. D yüzeyinde, içi k rm z renkte dolgulu dört adet madalyon bulunmaktad r. Madalyonlar n içinde ise, oturur durumda insan figürleri görülmektedir. Orta k sm sivri bir külah eklinde ba l klar olan figürlerin, gözleri küçük gösterilmi tir. Yakas süslü bir k yafet giymi lerdir ve iki kollar n gö üsleri hizas nda birle tirmi lerdir. Aralarda ise madalyon içindeki figürlere benzer tipte, ancak vücutlar n n alt yar s uzun kuyruklu bir hayvan biçiminde olan yar insan görünümlü figürler yer al r. Kâsenin iç yüzeyi ye il renkte s rl olup, ortada çiçekli bir madalyon bulunmaktad r. Kâsenin iç ve d a z kenarlar n iki s ra halinde çiçekli bordür dolanmaktad r. A z kenar ile dipte k r k ve noksanl klar, gövde üzerinde ince çatlaklar olup, kâsenin bir bölümü alç ile tümlenmi tir.

181 F GÜRLÜ KONULAR 3.1. nsan Figürleri Bizans Dönemi Bizans sanat nda insan figürünün kullan m seramik d nda, çe itli küçük sanat dallar nda, mimari plastikte ve resim sanat nda da görülmektedir. Bizans sanat n n ilk dönemlerinde birçok imparator, imparatoriçe ve devlet adam n n Roma döneminin portre niteli ini ta yan heykelleri yap lm t r. Kabartma ikonalarda; dinsel konulu ve imparatorlukla ilgili sahneler olarak, lahitlerin yan yüzlerinde ölü büstü eklinde, baz sütun ba l klar nda aziz figürleri biçiminde, mozaik ve fresko örneklerinde da n k yerle tirilmi, günlük ya am içeren sahneler halinde, kar m za ç kan insan figürüne ayr ca, fildi i levha, kitap kapaklar nda, tepsi, kandil gibi objeler üzerinde ço unlu u dini konular içeren sahnelerde de rastlanmaktad r. Seramik eserlerde ise genellikle, asker görünümünde ya da bir canavarla mücadele eder durumda 94 tek figürlere yer verilmi tir. 95 nsan figürlerinin kullan ld s rl seramik buluntular n say lar az olmakla birlikte, bu buluntular 10. yüzy l ortas ve 15. yüzy l n ilk yar s na tarihlenen sürece ait olup, hemen her teknikten örnekler mevcuttur. nsan figürleri; düz s rl seramikler, boya bezekli seramikler, sgrafitto, geni oyma, rölyefli sgrafitto teknikli seramikler üzerinde görülmektedirler. Bezemeler genellikle iç yüzeyde bulunurken, baz örneklerde d yüzeyde de görülmektedir. Genellikle tabak, çanak, kâse, küçük boyutlu kaplar ile fincanlar n iç yüzeylerinde, merkezde; profilden veya cepheden portre niteli inde gösterilmi figürler, ayakta veya ba da kurarak oturmu durumdad rlar. Günlük k yafetler içerisindeki kad n, erkek figürlerinin yan s ra sava k yafetleriyle gösterilmi tek sava ç figürleri veya en fazla üç ki iden olu an sava sahneleri görülen figürlü kompozisyonlar aras ndad r. Bunlar n d nda; bar zaman nda, top oynay p, müzik aleti çalan, avlan p, ticaret yapan sava ç lar ile müzisyenler, süvariler, akrobatlar, ejder ya da y lanla mücadele eden Georgios veya Demetrios ile az olarak H ristiyan ikonografisinden sahneler görülmektedir. 94 Asker figürü için Bkz. Demetre Papanikola Bak rtz, (Ed.); Byzantine Glazed Ceramics, The Art of Sgraffito, Athens, 1999, Örnek: 34, s.48, Ejderle mücadele eden figür için Bkz. Örnek: 50, s ANON M, Anadolu Medeniyetleri II, s , ,150.

182 173 Düz s rl seramiklerden, kahverengi s rl pi irme kaplar üzerinde, sakall ve göz k s mlar kaz ma tekni i ile belirginle tirilmi, bas k burunlu, geni a zl, ba lar nda ucu sivri külah biçiminde ba l klar bulunan erkek figürleri bulunmaktad r. Bu figürler cin ya da cüceye benzer görünümdedirler. Kab n d yüzeyinde ya da kulplarda kabartma olarak görülen bu figürlerin d nda bazen davul ve düdük benzeri bir müzik aleti çalan figürler 96 ile akrobatlar, ejder ile mücadele eden sava ç lar görülmektedir. Bask tekni i ile yap lm kaplar n iç yüzeylerinde görülen insan figürleri ise, alçak kabartma tekni i ile yap lm t r. Bu örneklerde cepheden gösterilmi, uzun etekli ya da ç plak bir kad n figürü, av yapan erkek figürü, m zraklar yla gösterilmi sava ç ve binici figürleri görülmektedir. 97 Bu buluntular yüzy llar aras na tarihlendirilmektedirler. nsan figürlerinin görüldü ü di er bir grup Bizans serami i yüzy llara tarihlenen pi irme kaplar üzerinde görülen, sakall, dü me gözlü, düz burunlu, ince kollu, sivri uçlu, konik külahl figürlerdir. Bu örneklerde gözler iç içe daireler eklinde gösterilmi tir. Polikrom teknikli örneklerde ise çe itli aziz figürleri bulunmaktad r. Bu örneklerde insan figürlerine az rastlanmaktad r. 12. yüzy l n ilk yar s na tarihlenen baz fincan ve tabaklar n iç yüzeyinde karikatür formunda olmakla birlikte bireysel özellikler içeren sgrafitto tekni inde yap lm insan figürlü örnekler görülmektedir. Cepheden gösterilmi figürlerin ka lar burunla birle mektedir. 12. yüzy l n ortalar nda görülen sgrafitto teknikli örneklerdeki figürlerde ran etkisi görülmezken, ayn dönemin bitki ve hayvanl örneklerinde bu etki görülmektedir. 12.yüzy l n ortalar na gelindi inde insan figürlerinde yeni bir k yafet anlay ortaya ç km t r. Korinthos ta bulunan bir grup örnekte erkek figürlerinin uzun lüleli saçl, pliseli tunikli, örme z rhl elbiseli, mi ferli sava ç görünümünde olduklar gözlemlenmi tir. K l ç sallayan bu figürlerin ellerinde oval kalkanlar bulunmaktad r. Kaz ma-sgrafitto teknikli seramik örneklerde görülen, sava ç figürleri cepheden gösterilmi lerdir. Dalgal saçlar omuzlar na dü mektedir ve konik ba l a sahip figürler dar ceketlidir ve kollar n n üstü i kin, dirsekten a a s ise dard r. Baz örneklerde merkezde bulunan büyük figürün etraf nda küçük figürler yerle tirilmi tir ve bu 96 Müzisyen figürü için Bkz. Demetre Papanikola Bak rtz, (Ed.); Byzantine Glazed, Örnek: 9, s Bu teknikte yap lm insan figürlü parça için Bkz. J. W. Hayes, Excavations at Saraçhane in stanbul, The Pottery, Volume 2, Oxford, 1992, Plate 4 / a, s. 118, 226.

183 174 figürler sava r halde gösterilmi lerdir. 13. yüzy la gelindi inde 12. yüzy l ortalar nda görülen sava ç k yafetleri ortadan kalkm t r ve yerini erken dönemlerdeki, dar tunikler alm t r. Geni oyma teknikli seramiklerde ise, a k temal konular görülmektedir. 98 Bizans figürlerinde slam sanat etkileri görülmekle birlikte özellikle bu etki, Anadolu Selçuklu ve ran Selçuklular na ba lanmaktad r. Ba da kurarak oturmu, yollu desenli kaftan ve alvar giymi, kolu tirazl, ba türbanl, ellinde kadeh tutan, atl ve kolunda ahin ile görülen avc figürleri çe itli Bizans seramik örnekleri üzerinde rastlanan kompozisyonlard r. Bu insan figürlerinin ve kompozisyonlar n n görüldü ü örnekler Selçuklu sanat etkisinde kalm örneklerdir. Çünkü tüm bu sahnelerin benzerleri Selçuklu dönemi örneklerinde de görülmektedir. Leningrad Hermitage müzesinde bulunan champleve ve slip teknikli bir Bizans taba nda, Türk tipi oturu ta ve yollu desenli kaftanl, elinde kadeh ya da bitki olan bir nesneyi tutan figürün görüldü ü örnek, yüzy la tarihlendirilmi tir. 99 Kubadabad örneklerinde bu oturu tarz na sahip ve yollu k yafetli örneklere rastlanmaktad r. Selçuklu etkisinin görüldü ü ba ka örnekler aras nda, Victoria Albert müzesinde bulunan 13. yüzy la tarihlenen sgrafitto teknikli, Symeon da bulunmu, yüzeyinde ba da kurarak oturan figürün bulundu u tabak 100 ve Chersonese de bulunmu yüzy la tarihlenen champleve ve slip teknikli atl bir figürün, ahinle avland sahnenin bulundu u örnekler yer almaktad r. 101 Bu benzerliklerin görüldü ü Bizans örneklerinin K br s buluntulu olanlar nda insan figürlerinde yüz, saç ve giyim biçimleri Do u figürlerine benzememektedir. Ba da kurarak oturma ekli K br s örneklerinde görülmezken, figürler ayakta, tek veya ikili olarak gösterilmi lerdir. Bat stilindeki k yafetleri olan figürlerden kad n olanlar ince gövdeli, uzun etekli, k v rc k saçl gösterilmi lerdir. 102 Bizans kad n figürlerinde genel özellik olarak kad nlar n yüz ve saçlar ile kollar n n bir bölümünün aç k oldu u görülmektedir Lale Do er, nsan Figürlü Bizans S rl Seramik Repertuvar na Yeni Bir Örnek, Sanat Tarihi Dergisi, Say : X, Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yay nlar, zmir, 2000, s.59 62, 64 65, 67 68, Örnek için Bkz. Gönül Öney, Bizans Figürlerinde Anadolu Selçuk Etkisi, Selçuklu Ara t rmalar Dergisi, Malazgirt Zaferi Özel Say s, Say : 3, Ankara, 1971, Resim: Örnek için Bkz. Gönül Öney, Bizans Figürlerinde, Resim: Gönül Öney, Bizans Figürlerinde, s.91, , Örnek için Bkz., Resim: Sema Bilici, Alanya Tersanesi Seramik Buluntular, V. Ortaça ve Türk Dönemi Kaz ve Sanat Tarihi Ara t rmalar Sempozyumu Bildiriler, Hacettepe Üniversitesi Bölümü, Ankara, 2001, s Sabahattin Türko lu, Anadolu da Kad n Giyimi, Antik Dekor, Say : 24, stanbul, 1994, s. 37.

184 175 Korinthos, stanbul Saraçhane, Büyük Saray ve Yeni Postane kaz lar, znik tiyatrosu kaz lar, Daskyleion, Bergama, Selçuk-Ayasuluk, Atina Agora kaz lar, Selanik Hipodrom, Filistin Atlit ve K br s kaz lar günümüze ula an insan figürlü Bizans seramik buluntular n n tespit edildi i çe itli kaz lard r Anadolu Selçuklu Dönemi Bugünkü ran dan, Mezopotamya ya, Suriye ve Anadolu ya kadar olan bölgede geli en, yüzy llar aras nda görülen Selçuklu hâkimiyeti s ras nda mimari süsleme ve el sanatlar nda kendini gösteren figürlü örnekler, Avrasya figür üslubu olarak adland r lan üsluptan etkilenmi tir. lk olarak Abbasiler ile slam sanat na giren Orta Asya ve Türk üslubu, daha sonralar Bat Türkistan dan Anadolu ya ula an Selçuklular ile güçlenmi tir. Selçuklu figür dünyas n etkileyen bu üslup geli erek kendini, sivil mimaride; saray, kervansaray, köprü, kalelerde, dini yap larda; cami, mescit, medrese, türbe ve mezar ta lar nda, çini, alç, örneklerde ve çe itli yap larda ta i çili inde, ayr ca kandil, amdan, buhurdan, kap tokma gibi madeni eserler ile kuma ve cam eserlerde göstermi tir. 105 Anadolu Selçuklu sanat nda yakla k olarak iki yüz y l, görülen insan figürleri, farkl sanat dallar nda kullan lmas na kar n, belirgin özelliklerini korumu tur. Yüz çizgilerinde, figürlerin duru biçimlerinde, k yafetlerinde, saç biçimlerinde genel bir tipoloji ortaya konulmu tur. 106 Selçuklu dönemine ait çe itli sanat dallar nda görülen insan figürlerinin benzerlerine madeni eserler üzerinde de rastlanm t r. Selçuklu maden sanat nda görülen insan figürleri, tek ya da çift olarak madalyonlarda veya frizlerde yan yana dizilerek, bazen ise kalabal k sahnelerin içinde, yuvarlak yüzlü, çekik badem gözlü, örgülü saçl olarak gösterilmi lerdir. Taht sahneleri, polo oyunlar sahneleri, müzisyenler, rakkaseler, hizmetkârlar, avlanan 104 Lale Do er, nsan Figürlü, s Gönül Öney, Selçuklu Figür Dünyas, Selçuklu Ça nda Anadolu Sanat, Haz.: Do an Kuban, YKM, stanbul, 2002, s. 401, Selçuk Mülayim, Selçuklu Sanat nda nsan Figürünün konografik Kayna, Antalya 3. Selçuklu Semineri Bildirileri (10 11 Eylül), Antalya Valili i Yay nlar, stanbul, 1989, s. 92.

185 176 ehzadeler ile ilgili sahneler insan figürlerinin görüldü ü kompozisyonlar aras ndad r. 107 Bunlara örnek olarak baz pirinç amdanlar üzerinde görülen insan figürlü örnekler verilebilir. Saray ya am ndan sahnelerin bulundu u bu örneklerde, atl avc figürleri ve polo oynayan figürler, kollar tirazl, uzun tunikler giymi lerdir. Bu figürlerin ba lar nda sar klar ve haleleri 108 bulunmaktad r. Kollar n çapraz ekilde tutup, yan ndaki figürler ile el ele tutu ur durumda gösterilmi figür gruplar bulunmaktad r. 109 Seramik sanat nda görülen figürler ile benzer duru ve yüz biçimlerine sahip insan figürlerine sikkeler üzerinde de rastlanmaktad r. Tahtta oturan ya da ba da kurarak oturan figürler, atl figürler, at ile av yapan ya da atl avc ejder mücadeleleri sahnelerinde ve portre niteli inde görülen figürler, konu ve üslup aç s ndan Anadolu Selçuklu figürlerinin genel özelliklerini yans tmaktad r yüzy l sonlar nda Türkler taraf ndan yap lmaya ba lanan ve 13. yüzy l ortalar na kadar devam eden kabartma eserler, Selçuklular n gündelik hayatlar n ve k yafetlerini göstermeleri nedeniyle önemlidir. 111 Büyük Selçuklu dönemine ait tuko kabartmalar n da spor, av, mücadele, saray, e lence, müzik ile ilgili sahneler, süvariler, ba da kurarak oturan ve ayakta duran insan figürleri bulunmaktad r. Bu sahneler Anadolu Selçuklular dönemine gelindi inde yerini ta süslemeye b rakm t r. Rey de bulunan Büyük Selçuklulara ait bir tuko kabartmada ba da kurarak oturmu bir hükümdar ve etraf nda çe itli hizmetkârlar bulunmaktad r. Figürlerin yüz tipleri Selçuklu sanat n n karakteristik özeliklerini ta maktad r Ülker Erginsoy, Türk Maden Sanat, Ba lang c ndan Bugüne Türk Sanat, Türkiye Bankas Yay nlar, Ankara, 1993, s Hâle hakk nda detayl bilgi için Bkz. Ya ar Çoruhlu, Türk Sanat nda Hâle, 9. Milletleraras Türk Sanatlar Kongresi Bildiriler, Cilt: 1, Kültür Bakanl Yay nlar / 1703, Ankara, 1995, s Elif Gökçi dem, Selçuklu Figürlü Süslemelerine Konu Yönünden Bir Yakla m: Bir Grup Pirinç amdan Üzerinde Görülen Dans Eden Figürler, Sanat Tarihi Defterleri, Say : 2, Sanat Tarihi Ara t rmalar Dergisi Yay n No: 5, stanbul, 1998, s Adil Özme, Anadolu Selçuklu Sikkelerinde Figür Program, V. Ortaça ve Türk Dönemi Kaz ve Ara t rmalar Sempozyumu Bildiriler, Hacettepe Üniversitesi Sanat Tarihi Bölümü, Ankara, 2001, s , Oktay Aslanapa, Türk Sanat, s Ayd n Ta ç, Selçuklu Mimari Süslemesindeki Alç ve Ta Kabartma nsan Figürlerinin Köken ve Geli imi, Vak flar Dergisi, Say : XXVII, Ankara, 1998, s

186 177 Ta kabartma örnekleri üzerinde görülen insan figürlerinde yine di er sanat gruplar ndakine benzer özellikler görülmektedir. Sakals z, ba lar haleli, üç dilimli ba l kl, ellerinde ha ha dal, nar tutan figürlerin yan nda bazen bir çalg aleti, bir ahin ya da yapt i le ilgili bir nesneyi tutan figürler bulunmaktad r. Konya Kalesine ait iki ayr kabartmada ba da kurarak oturan sarayla ilgili figürler, Ak ehir Ta Medrese Müzesi nde sergilenen bir grup mezar ta nda ise, ba da kurarak oturmu ve ellerinde ha ha dallar tutan figürler bulunmaktad r. Cizre köprüsünde ise büst eklinde görülen insan figürü ay ve güne i sembolize eden farkl kabartma figürlü örneklerdendir. 113 Köprünün kabartmalar nda ba da kurarak oturan gezegen simgesi figürler, bal k, akrep, yengeç gibi burç sembolleri ile birlikte görülmektedir. 114 Minyatür sanat nda da görülen, saray ileri gelenleri, kad nlar, bahçede ba da kurarak oturan figürler, elinde kadeh tutan hükümdarlar, yine Selçuklunun di er sanatlar nda rastlanan stilde olup, özellikle minai seramiklerinde görülen ekilde gösterilmi lerdir. Kitab Al- Tiryak, Kitab El-Aghani gibi eserlerde saray hayat n ve av sahnelerini gösteren minyatürlü örnekler bulunmaktad r. 13. yüzy l ba na tarihlenen Varka ve Gül ah Mesnevisine ait minyatürlerde yine, yuvarlak yüzlü, badem gözlü, ufak a zl, örgülü saçl figürler görülmektedir. Yine dönemin minyatürlü örneklerinden olan El Cezeri nin Otomata olarak adland r lan çal mas ndaki insan figürlerinde de Selçuklu figür gelene inin devam etti i görülür. 115 Selçuklu dönemi insan figürlerinin yo un olarak görüldü ü çinilerde, insan figürleri tek ve gruplar halinde tahtta otururken, at üstünde giderken veya yürürken gösterilmi lerdir. Cepheden gösterilen figürlerin vücutlar n n üst k sm nda boyun ve kollar nda bir burkulma görülmektedir. Ba k s mlar tam cepheden, yar m ve tam profil olarak verilen figürler Türk Oturu u denilen ekilde ba da kurarak 116 oturmaktad rlar. 117 Bu örneklerin baz lar 113 Gönül Öney, Anadolu Selçuklu Mimarisinde Figürlü Ta Kabartma ve Heykel, Anadolu Selçuklu Mimarisinde Süsleme ve El Sanatlar, Türkiye Bankas Yay nlar, Ankara, 1978, s.32 33, Gönül Öney, Selçuklu Figür, s Gönül Öney, Anadolu Selçuklu Devri Minyatürleri, Anadolu Selçuklu Mimarisinde Süsleme ve El Sanatlar, Türkiye Bankas Yay nlar, Ankara, 1978, s.140, , , Türklerde ba da kurma gelene i ile ilgili detayl bilgi için Bkz. Emel Esin, Ba da ve Çökmek Türk Töresinde ki Oturu eklinin Kadim konografisi, stanbul Üniversitesi Sanat Tarihi Y ll, Say : III, stanbul, , s erare Yetkin, Anadolu da Türk Çini Sanat n n Geli mesi, stanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yay nlar No: 1631, stanbul, 1986, s.166.

187 178 Selçuklular döneminde saray olarak kullan lan Aspendos Tiyatrosu buluntular aras ndaki canl ve k vrak insan betimli fragmanlarda görülür. 118 Di er bir grup örnek ise, Konya Bey ehir Gölü bat sahillerinde yer alan, Selçuklu sultan Alâeddin Keykubad I. in yapt rd sarayd r. Saray halk n n, ehzade ve cariyelerin, ba da kurmu vaziyette ve ellerinde saltanat temsil eden bereket sembolü nar ile görüldü ü bu çinilerde bulunan figürlerin saray n haremine giren ve sultan n en sevdi i yak nlar oldu u dü ünülmektedir. 119 Kubadabad Saray çinilerinde de i ik ba l klar bulunan figürler, uzun kaftan veya etekli cepken ile alvar giymi lerdir. Figürlerin kollar nda asalet sembolü olan tiraz eritleri bulunur. Bereket sembolü nar fidan ve çifte bal k d nda, kudret sembolü kadeh, ellerinde bulunan nesneler aras ndad r. 120 Bal k tutan figürler bal k burcu ile Jüpiter ikilisini yans tmaktad r. 121 Kad n figürlerinde dövme eklinde benler görülürken, erkek figürleri sakals z ve b y ks z gösterilmi lerdir. Ayn ki inin bir tip olarak birden fazla portresinin yap lm oldu u örneklerinde bulundu u bu çinilerdeki figürlerin gözleri kiminde uzun, yatay badem biçiminde, kiminde ise aç k ve yuvarlakt r. 122 Saray çinileri aras nda tespit edilen iki örnek üzerinde görülen birbirine benzeyen iki figüründe Sultan Alâeddin Keykubad I. ye ait oldu u tespit edilmi tir. Parçalardan birinde sa elinde nar tutan figürün ba nda üç dilimli bir külah ve sa omzunda saltanat alameti tiraz bulunmaktad r. 123 Bu örnekler bugün Karatay Medresesi çini eserler müzesinde sergilenmektedir. 124 Selçuklu dönemine ait insan figürlü örnekler önemli bir saray e lencesi olan avlanma sahnelerinde de görülmektedir.(bkz. F.20) ran Selçuklular na ait av sahnelerine 118 smail Ünal, Antalya Bölgesindeki Çinili Eserler, Türk Etnografya Dergisi, Say : XIV, Ankara, 1974, s. 19, Mehmet Önder, Kubadâbâd Çinilerinde Sultan Alâeddin Keykubâd I. n ki Portresi, Sanat Tarihi Y ll. III, stanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, , s Alev Pirinççi, Selçuklular n Çini Sergeni Kubadabad Saray, Kültür ve Sanat, Bankas Kültür Yay nlar, Say : 14, Ankara, 1992, s Gönül Öney, Selçuklu Figür, s Turan Erol, Anadolu Selçuklular Ça nda Figür Kubâdâbad Çini Figürleri, Kültür ve Sanat, Bankas Kültür Yay nlar, Ankara, Mart 1993, Say : 17, s Mehmet Önder, Kubadâbâd Çinilerinde, s Mehmet Önder, Konya Müzesi Çini Eserler Koleksiyonu (Karatay Medresesi) Rehberi, Milli E itim Bas mevi, stanbul, 1961., Ya ar Erdemir, Karatay Medresesi Çini Eserleri Müzesi, Konya Valili i l Kültür Müdürlü ü Yay n No: 33, Konya, 2001.

188 179 oranla daha sade olan bu kompozisyonlarda avc figürü bazen tek ba na avlan rken görülmektedir. Konya Alâeddin Saray nda bulunmu olan, beyaz atl, eldivenli elinde ahin tutan, kaftan ve ba l tirazl avc figürünün görüldü ü çini parças bu ekilde avlanan figürlere bir örnektir. Tek avlanan figürlerin d nda grup halinde avlanan, avc ve yan nda av hayvanlar n n bulundu u sahnelerde bulunmaktad r. 125 Baz örneklerde ayakta duran ve elinde keçi, tav an gibi av hayvanlar n ta yan figürler görülmektedir. Bunlar büyük olas l kla av partilerini tamamlay p, ölenler için haz rl k yapan hizmetlilerdir. 126 Selçuklu döneminde seramik sanat na gelindi inde çiniye oranla daha k s tl örne in oldu u görülmektedir. Tespit edilen örnekler üzerinde görülen insan figürlerini özellikle sgrafitto teknikli olanlar n di er ortaça seramiklerinden ay rmak oldukça güçtür. 127 Ancak Anadolu ya özgü yüzler, de i ik ba l k tipleri ve bordürler sayesinde di er örneklerden ayr labilmektedirler. 128 Çe itli kaz lar neticesinde tespit edilen buluntular aras nda hemen hemen her bölgede sgrafitto ve champleve tekni inde buluntular yo unluktad r. Ad yaman Samsat ve Eski Kahta, Alacahöyük yak n nda Kalehisar, Mersin, Yümüktepe, Elaz yak n nda Korucutepe ve çme Höyük, Antakya, Tarsus, Al-Mina, Bey ehir Kubadabad saray ve Ahlât kaz lar nda bu tekniklerde yap lm pek çok buluntu tespit edilmi tir. Sgrafitto ve champleve tekni inde yap lm insan figürlü örneklerden biri günümüzde stanbul da özel bir koleksiyonda bulunan, Tarsus tan gelme bir taba n yüzeyindeki ba da kurarak oturan bir sarayl ya da hükümdar figürüdür. Figürün bir elinde kadeh, di er elinde ise, nar bulunmaktad r. Ba nda üç dilimli tac bulunan figür, alvar giymi tir ve kollar tiraz bantl d r. Figürün sa taraf nda bir sürahi bulunmaktad r. 129 u anda Adana müzesinde bulunan ve Mersin Yümüktepe buluntusu, üzerinde ba sar kl, kolu tirazl kad n olmas muhtemel figür bulunan yüzy la tarihlendirilen parça ile yine ayn müzede bulunan Misis ten gelme 12. yüzy la tarihlendirilen bir tabak üzerinde görülen Selçuklu tipi taçl bir ba ise di er figürlü örnekler aras ndad r. Ayr ca Adana müzesinde bulunan sgrafitto ve ak tma teknikli, 125 Gönül Öney, ran Selçuklular ile Mukayeseli Olarak Anadolu Selçuklular nda Atl Av Sahneleri, Anadolu, Say : 2, Türk Tarih Kurumu Bas mevi, 1969, s.121,129,132, Rüçhan Ar k, Masals Gerçekleriyle Kubad Abad Çinileri, Skylife, Say : 2, stanbul, 2002, s ANON M, Türk Dünyas Kültür Atlas Selçuklu Dönemi, Cilt: 2, stanbul, 1998, s.244, Gönül Öney, Anadolu Selçuklu Çini, s Örnek için Bkz. Gönül Öney, Bir Grup Selçuklu Serami inde nsan Tasviri, Arkeoloji Sanat Tarihi Dergisi, Say : II, Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yay nlar zmir, 1983, Levha: XXXIII, Res.1.

189 180 Misis ten gelme iki çukur tabaktan birinde ba da kurarak oturan ve bir elinde kadeh di er elinde ise, muhtemelen mendil olan nesneleri tutan figürler bulunmaktad r. 130 Di er tabak ise, rakkase figürlüdür. 131 Kalehisar kaz lar nda tespit edilen ve günümüzde stanbul Üniversitesi Sanat Tarihi Koleksiyonunda bulunan parçalardan birinde gövdesinin sadece üst k sm ve ba k sm n n yar s görülen figürün, omuz hizas nda kanat oldu u dü ünülen yay eklinde yükselen yuvarlak bir hat bulunmaktad r. 132 Bu nedenle figürün bir melek oldu u ya da bu bölümün bir palmetli dal oldu u dü ünülmektedir. Figür yollu bir kaftan giymi tir. Sa kolunda bulunan tirazda Allah yaz s bulunmaktad r. Ayn kaz da insan ba lar n n görüldü ü parçalara da rastlanm t r. 133 Karikatür tarz nda i lenen bu ba lardan birinde ön k sm kabar k, etraf kürklü bir ba l k bulunmaktad r. Kalehisar buluntular aras nda tespit edilen champleve teknikli bir fragmanda ise, yüksek ba l kl bir insan figürü görülür. Ad yaman, Eski Kâhta da yap lan kaz çal malar s ras nda bulunan bir kâsede ba da kurarak oturan iki figürden, soldakinin ba sar kl d r ve saz çalar ekilde gösterilmi tir. Di er figür ise, flüt ya da mendil tutmaktad r. Bu ikinci figür di erine elini uzatm durumdad r. ki figür aras nda ise meyve sepeti bulunmaktad r. Bu örneklerin d nda Keban, Korucutepe de insan ba lar n n görüldü ü fragmanlar tespit edilmi tir. Ahlât- Adilcevaz da bulunan bir fragman üzerinde görülen insan ba, uzun çekik gözlü, i man yanakl olup, ba sar kl d r. Konya Kalesi civar nda bulunan bir tabak fragman n n yüzeyinde ba da kurarak oturan figür, iri ye il noktal kaftan giymi tir. Kolunda tiraz bant ve sa taraf nda bir ku figürünün gö üs ve pençeleri bulunur. Erken slam sanatlar nda bu ekilde ba da kurarak oturan sultan ve saray sembolize eden iki ku figürü, genellikle de tavusku u figürü kullan lmaktad r. 13. yüzy la tarihlendirilen Samsat kaz s buluntulu ve günümüzde Ad yaman kaz s nda bulunan bir ba ka fragman üzerinde yine ba da kurarak oturan, kaftanl, kolu tirazl bir figür bulunmaktad r. Sol elinde kadeh tutan figürün di er eli beline dayanm ekildedir. Bir ba ka figürlü örnek olan, Amasya müzesinin deposunda bulunan champleve teknikli bir taba n ortas nda ise, yine ba da kurarak oturdu u dü ünülen, kollar tirazl, yass tepeli, iki taraf sark k bir ba l k bulunan figür yer 130 Gönül Öney, Bir Grup Selçuklu, s.86, Örnek için Bkz. ANON M; Alâeddin in Lambas, Anadolu da Selçuklu Ça Sanat ve Alâeddin Keykubâd, Yap Kredi Kültür Sanat Yay nlar, stanbul, 2001, s Örnek için Bkz. Gönül Öney, Bir Grup, Levha: XXXIV, Res Örnek için Bkz. Gönül Öney, Bir Grup, Levha: XXXIII, Res.2.

190 181 almaktad r. 134 Ankara Etnografya Müzesi nde kay tl bir kâseye ait insan figürlü, sgrafitto teknikli parçan n yüzeyinde iki figür bulunmaktad r. 135 Figürlerden biri iri badem gözlü, düz burunlu, kal n ka l, ince dudakl, sa yana nda beni olan, saçlar lüleler halinde omzuna dökülen, börkü iki dilimli ve beneklerle süslü, ön planda duran, yuvarlak yakal, önden aç k, uzun kollu giysili, parmaklar aras nda bir nesne tutan ve k yafeti beneklerle bezeli bir figürdür. Di er figür ise, çember bir sakal olan, iri badem gözlü, kal n ka l, düz burunlu, küçük a zl d r. Börkünün tepesinde mücevhere benzer bir süs bulunan figürün uzun saçlar omzuna dökülmektedir. Kaftan pars bene i desenli olup, uzun kollu, bele kadar dü meli ve yuvarlak yakal d r. Sol elinde polo sopas, sa elinde ise di er figüre do ru uzatt, içinde üç tane nar dal olan kadehi tutmaktad r. Samsat kaz s nda bulunan bir di er sgrafitto teknikli fragmanda elinde kadeh tutan ve ba da kurarak oturmu, kaftanl, kolu tirazl, sa taraf nda meyve kâsesi ve ebedi hayat temsil eden nar olan bir figür bulunmaktad r. Tokat müzesinde bulunan bir ba ka fragmanda ise, cepheden iki figür, stilize dal etraf nda görülmektedir. Biri kad n di eri erkek olan figürlerden erkek solda yer almaktad r. ri palmet desenli kaftanl figürün kollar tirazl d r ve elindeki meyveyi kad na sunmaktad r. Figürün yüksekçe bir ba l bulunmaktad r. Yuvarlak yüzlü, iri gözlü, ufak a zl yüzlerde ve detaylarda karikatür etkisi görülür. Ankara Etnografya müzesinde bulunan bir kâseye ait fragmanda ise, bir yap ya ait yuvarlak kemerli pencereli dekor bulunur. Bu pencerelerin içinde iri rozetli kaftan giymi, uzun saçl, iki taraf kabar k, ortas çukur ba l klara sahip figürler yer al r. 136 Samsat kaz lar nda ise, alt adet sgrafitto teknikli fragman tespit edilmi tir. Bunlardan ikisinde taht ile ilgili sahneler bulunmaktad r. Cepheden, ba da kurarak oturmu, tiraz bordürlü kaftan giymi sultanlar n tasvir edildi i bu kompozisyonlardan birinde, sultana meyve uzatan bir ba ka figür daha bulunmaktad r. Bir di er parçada ise sadece eli görülen figürün, elinde di er iki fragmanda oldu u gibi içki bardaklar bulunmaktad r. Ayn kaz ya ait iki fragmanda ise, kol ve bedenlerinin bir bölümü görülen, tirazl bordürlü kaftanlar giymi figürler 134 Gönül Öney, Bir Grup Selçuklu, s.91 94, Örnek çin Bkz. Y ld z Meriçboyu, Figürlü Bir Selçuklu Kâsesi, Sanat Tarihi Y ll, Say : IX-X, stanbul Üni. Ede. Fak. Sanat Tarihi Enstitüsü, stanbul, 1981, s.208, Resim: Gönül Öney, Bir Grup Selçuklu, s

191 182 bulunmaktad r. Bir di er parçada üzerinde ise, karikatürize edilerek gösterilmi erkek figürü bulunmaktad r. Figürün gözlüklü, k sa saçl, sar a benzeyen ba l bulunmaktad r. 137 Anadolu Selçuklu sanat nda insan figürlerine maske eklinde ba tasvirleri aras nda da rastlanmaktad r. Mimari süslemede, ta, alç, çini, maden sanat gibi çe itli sanatlarda görülen bu figürlerin seramik sanat nda görüldü ü çe itli örnekler bulunmaktad r. Bu örneklerden, Ahlât kaz lar nda tespit edilen sgrafitto teknikli bir kâseye ait fragmanda, maske eklinde insan yüzlü bir güne tasviri bulunmaktad r. Figürün yay eklindeki ka lar, burun hatt yla birle mektedir. Badem gözlü, k vr ml çeneli ve yana benli olan figür oldukça ematize edilmi tir. Ayn kaz ya ait buluntulardan olan bir testiye ait kulplar aras nda iki tarafta maske eklinde iri birer insan ba tasviri bulunmaktad r. Güneydo u Anadolu bölgesine ait çe itli s rs z ve barbutin teknikli küplerde de maske eklinde insan ba kabartmalar na rastlanmaktad r. Bu küplerin boyun k s mlar nda kulplar n n üst k sm nda gövdeleri üzerindeki di er figürlerden farkl ve büyük olarak yap lm insan ba kabartmalar bulunmaktad r. Cepheden görünen bu ba tasvirleri dolgun yanakl, iri badem gözlü, yay gibi kavisli ka l, ince, uzun burunlu ve ufak a zl d rlar. Ba lar nda üçgen biçimli taçlar boyunlar nda inci dizileri eklinde sark nt l gerdanl klar ve saçlar nda bro lar bulunan bu figürlerin arslan, ku, siren gibi çe itli hayvanlar, fantastik yarat klarla ve di er insan tasvirleriyle birlikte verilmelerinin sebebi, kötü ruhlara kar koruyucu nitelik ta malar d r. Baz örneklerde taht saray görevlileriyle birlikte ya da taht sahnelerinde yan ndaki figürlerden daha büyük gösterilen bu maskeler hükümdar koruyucu bir nitelik ta maktad r. Anadolu Selçuklu sanat nda insan ba betimli tasvirlere genellikle s rs z örneklerde rastlanm t r. Ancak Anadolu d slami örneklerde s rl seramikler üzerinde de insan ba tasvirleri bulunmaktad r. Çinili Kö k koleksiyonunda bulunan 12. yüzy l sonu 13. yüzy l ba na tarihlendirilen s rs z ve barbutin teknikli bir küp fragman nda, hükümdar, sarayl ve hayvan figürlerinin aras nda bulunan bir madalyonun içinde palmet yapra biçiminde bir maske eklinde insan ba bulunur. Türk ve slam Eserleri müzesinde bulunan yüzy llara tarihlendirilen ve Diyarbak r yöresine ait bir küp fragman üzerinde de, birbirine biti ik üç insan ba görülür. Ayr ca Selçuk Jean Kilisesi ve çevresinde yap lan kaz çal malar s ras nda, Konya Alâeddin 137 Lale Bulut, Samsat Ortaça, s

192 183 tepesinde bulunan maske eklindeki ba lar ile günümüzde Konya Karatay Medresesi Müzesinde bulunan uzun saçl bir insan ba di er örnekler aras ndad r. Tüm bu tasvirler belli bir ahs n betimlenmesinden çok fantastik dünyan n sanata yans mas olarak ortaya ç kmaktad r. Bu durumda amanist dü ünce ve Gök Tanr inanc n n etkileri bulunmaktad r. 138 Tüm bu örnekler do rultusunda Anadolu Selçuklu dönemi insan figürlerinin betimlenmesi ve giyim ku am anlay lar ile ilgili baz genellemelere var labilir. Buna göre, figürlerde, dolgun yanakl, yuvarlak yüzlü, iri çekik gözlü, ufak burunlu ve ufak a zl, Mo ol tipi görülür. 139 Bu tip Bezelikteki kaz larda tespit edilen kad n ve erkek figürlerini gösteren Uygur fresklerinde 140 görülen figürlere benzemektedir. 141 Burun ile a z n çizgi ve noktalar halinde gösterildi i bu yüzlerin üst k s mlar nda, uçlar birbirine yakla m ekilde duran iki yatay çizgi figürlerin ka lar n olu turmaktad r. Ka lar aras ndan ba layan burunlar, tek ya da çift dü ey çizgi halindedir. Figürlerin dolgun çeneleri bazen, küçük bir ç k nt halinde bazen ise ba kütlesinden ayr lmam durumda belirsiz olarak gösterilmi tir. Figürler genellikle cepheden, baz örneklerde ise, üç çeyrek dönü ümlü olarak gösterilmi lerdir. Farkl insan tasvirlerinde ve hatta çe itli fantastik figürlerin görünü lerinde genel yüz emas, küçük farkl l klarla uygulanm t r. 142 Sarayla ilgili av, çalg, raks, polo, cirit oyunlar, içki âlemleri, tahtta oturan sultanlar ve gözdeleri, ayakta dizili duran muhaf zlar, hizmetkârlar insan figürlerinin kullan ld sahnelerdir. Ba da kurarak oturur durumda gösterilen sultan veya saray soylular ellerinde, bereketi ve ebedi hayat simgeleyen kadeh (Bkz. F. 9 17), nar, ha ha dal, çiçek tutarken 138 Lale Bulut, Anadolu Selçuklu Sanat nda Maske eklindeki nsan Ba Tasvirleri ve konografik Kayna Üzerinde Dü ünceler, Sanat Tarihi Dergisi, Say : X, Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yay nlar, zmir, 2000, s.22,28 33, Gönül Öney, Selçuklu Figür, s Fresklere görülen Türk tipi hakk nda detayl bilgi için Bkz. Baybars Gülensoy, Kaya-Duvar Resimleri, Fresk ve Balballarda Eski Türk Tipi Figürleri, Erdem, Ayd n Say l Özel Say s : III, Say : 27, Ankara, 1997, s Nurcan Özcan, Anadolu da Türk Çini Ve Keramik Sanat nda nsan Figürü, stanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi Bölümü (Yay nlanmam Lisans Tezi), stanbul, 1971, s Selçuk Mülayim, Selçuklu Sanat nda, s.92.

193 184 gösterilmi lerdir. Bazen ki inin yapt i i belirten çalg aleti, polo sopas, gergef, ahin ile birlikte gösterildikleri sahnelerde olmu tur. 143 Ebedi hayat simgeleyen kadeh ayn zamanda ölümsüzlük içkisi fikrini vurgulayan bir hâkimiyet sembolüdür. Bereket simgesi olan nar ise ayn zamanda bir cennet sembolü, polo sopas da, bir çe it iktidar atribüsüdür. 144 Selçuklu giyim anlay n n genel çerçevesini ba ta ta nan börk, vücuda giyilen kaftan, kaftan alt nda h rkalar, ceketler ve gömlek olu turmaktad r. Alta giyilen alvar ve aya a giyilen çizme veya ayakkab k yafeti tamamlamaktad r. 145 Bazen önü kabartmal börkler yerine üç dilimli taç kullan lmaktad r. Figürler H ristiyan sanat n n etkisi olan ve soylulu u gösteren h lelere sahiptirler. 146 Erkek ve kad n figürlerinin ço u birbirlerine benzemektedir. Erkek figürleri e er genç ise, ancak yaln zca erkeklerin kulland börk denilen ba l klar ndan ay rt edilirler. 147 Börkler beyaz ya da k rm z çuha veya keçeden yap lm lard r ve 14. yüzy llarda k rm z renkte kullan lan börklerin ön taraflar yüksek ve kürklüdür. 149 Bu yüksek ve kürklü börklere çe itli malzemeler üzerinde rastlanmaktad r. Kitab-el Aghani el yazmas nda Bedreddin Lülu nun ba nda, Kitap-el Tiryak ta saray sahnesinde hükümdar n ba nda, Kalehisar buluntusu, sgrafitto teknikli bir parçada ve Kubadabad Saray buluntusu olan bir melek figürünün ba nda görülmektedir. 150 Kad n figürlerin ba lar nda diadem bulunmaktad r ve kad nlar erkeklere oranla daha fazla mücevher takmaktad rlar. Erkek ve kad n figürlerinin saçlar uzundur. Baz örneklerde dövme gelene inden gelen yapma benler, kötülükten korunma 143 Gönül Öney, Selçuklu Figür, s Y ld z Meriçboyu, Figürlü Bir Selçuklu, s Mehmet Alpay Köymen, Alp Arslan Zaman Türk Giyim Ku am, Selçuklu Ara t rmalar Dergisi, Üçüncü Say s ndan Ayr Bas m, Ankara, 1971, s Gönül Öney, Selçuklu Figür, s Y ld z Meriçboyu, Figürlü Bir Selçuklu, s Zeki Oral, Selçukilerde Giyim E yas, Türk Etnografya Dergisi, Say : 5, Cilt: 5 6, Ankara, , s Nurhan Atasoy, Selçuklu K yafetleri, s Özden Süslü, Tasvirlere Göre, s. 156.

194 185 amac yla erkek ve kad n figürlerin yüzlerinde görülmektedir. 151 Siyah bir boya ile tek bir nokta halinde yap lan bu benli örneklere, Kubad b d Saray çinilerinde rastlanmaktad r. Selçuklu döneminde kad nlar n saçlar n örerek omuzlar na sark tt klar bilinmektedir. Al addin Keykubad I. in Konya d Kalesi kabartmalar aras nda bulunan kad n yüzlü kanatl bir melek figürünün taç biçimli üç dilimli ba l n n alt ndan beline kadar sarkan örgülü saçlar oldu u görülmektedir. 152 Çini ve seramikler üzerinde bu örgülü saçlar; kulak hizas nda, omuza kadar inen düz, d a k vr k saçlar, örgülü saç n kulak arkas nda ba lanmas ve de erli ta larla süslenmesi, tek örgülü olarak önden ve arkadan omuza, bele kadar inen örgüler ekillerinde görülmektedirler. 153 Selçuklu döneminde yaln zca kad nlar n de il, erkeklerinde uzun saçl olduklar bilinmektedir. 154 Varka ve Gül ah minyatürlerinde her iki figüründe uzun örgülü saçlar n n dizlerine kadar uzand görülmektedir. 155 Selçuklu kad nlar Kubad b d Saray figürlerinde görülen ba lar na üç dilimli, kenarlar de erleri ta lar ile süslü ba l klar ya da uçlar arkaya do ru sarkan külah biçiminde ba l klar kullanm lard r. Kubad b d Saray figürlü çini örnekleri aras nda sivri tepelikli, saç topuzuna benzeyen ba l lar ve Konya Selçuk Kö kü çinilerinde ise, tepesi yuvarlak, püsküllü ba l klara sahip figürlere rastlanm t r. görülmektedir. Kad n figürleri aras nda Kubad b d Saray çini örneklerinden birinde görülen ba nda meyve sepeti ta yan, çar afl bir kad n figürü ilginç bir örnektir. 156 Ayr ca yine ayn saraya ait bir ba ka çini örnekte görülen ba na ek saç takm kad n figürü de oldukça farkl bir örnektir Y ld z Meriçboyu, Figürlü Bir Selçuklu, s Mehmet Önder, Selçuklu Devri, s Özden Süslü, Tasvirlere Göre, s Selçuk Mülâyim, Selçuklu konografisinde Saç, Editör: Emine Gürsoy Naskali, Saç Kitab, stanbul, 2004, s Oktay Aslanapa, Türk Tarihinde Saç Biçimleri, Editör: Emine Gürsoy Naskali, Saç Kitab, stanbul, 2004, s Örnek için Bkz. Mehmet Önder, Selçuklu Devri, Res Örnek için Bkz. Mehmet Önder, Selçuklu Devri, s. 2 3., Res. 16.

195 186 Selçuklu devri figürlerinde k yafeti olu turan önemli k s m kaftanlard r. Selçuklu sultanlar na hâkimiyet sembolleri aras nda hediye olarak verilen hil atlar n en önemlisi bu elbise ve kaftanlar olmu tur. 158 Kaftanlar genellikle önden aç k, sa dan sola kapanan ekildedirler. Önden aç k, iki ön parças bel hizas nda kemerle tutturulan k yafet örneklerine ise, Varka-Gül ah minyatürlerindeki kad n figürlerinde rastlanmaktad r. Bir di er Selçuklu k yafet tipide, yuvarlak yakal, önden aç k elbiselerdir. Bu tip elbiselere Anadolu Selçuklu dönemi çinileri üzerinde rastlanmaktad r. Dönemin tüm kaftan ve elbiselerinde ortak özellik k yafetlerdeki tiraz eritler ile yaka, kol ve etek kenarlar nda bulunan süslemeli bordürlerdir. 159 Tiraz mevki ve unvan simgesi olarak kullan lm t r (Bkz. F ). nce ve kal n olarak kullan lan bu tirazlar, ki inin toplumdaki mevkiini göstermektedir. Baz örneklerde üstü yaz l tirazlara da rastlanmaktad r. 160 Boydan görülen örneklerde figürlerin etek uçlar n n dizin alt nda oldu u, k yafetin alt nda dizlere kadar uzanan çizme ya da ayak bileklerine kadar gelen geni paçal alvarlar giydikleri görülmektedir. Baz Selçuklu hükümdarlar n gösteren sahnelerde hükümdarlar n ellerinde mendil tuttuklar, baz sahnelerde de, ellerini korumak amac yla eldiven giydikleri görülmektedir. Baz örneklerde erkek figürleri küpe, kolye, bilezik takm halde görülmektedir. 161 Selçuklu döneminde sava ç lar n ise, örme z rhlar giydi i, savunma silah olarak en fazla kalkan kulland klar çe itli tasvirlerden anla lmaktad r. 162 Selçuklu sanat nda tasvir edilen figürler sembolik anlamlar ta maktad rlar. Bu sembollerin atribüler ile birle tirilmesi Selçuklu dönemi süsleme anlay n zenginle tirmektedir Selçuklu hükümdarlar na verilen hükümdarl k sembolleri hakk nda detayl bilgi için Bkz. Salih Koca, Türkiye Selçuklu Devleti Hükümdarlar n n Ald klar ve Kulland klar Hâkimiyet ve Hükümdarl k Sembolleri III. Milli Selçuklu Kültür ve Medeniyeti Semineri Bildirileri, May s 1993, Selçuklu Üniversitesi Yay nlar No: 121, Selçuklu Ara t rma Merkezi Yay nlar No: 11, Konya, 1994, s Nurhan Atasoy, Selçuklu K yafetleri, s , Özden Süslü, Tasvirlere Göre, s Nurhan Atasoy, Selçuklu K yafetleri, s. 141,143, Tülin Çoruhlu, Tasvirlere Göre Selçuklu Silahlar ve Bu Silahlar n Osmanl lardaki Devam ", VI. Milli Selçuklu Kültür ve Medeniyeti Semineri Bildirileri, Selçuk Üniversitesi Selçuklu Ara t rmalar Merkezi, Konya, 1996, s Y ld z Meriçboyu, Figürlü Bir Selçuklu, s. 207.

196 Beylikler ve Erken Osmanl Dönemi Erken Osmanl dönemi madeni eserleri figürlü örneklerin görüldü ü malzemelerdendir. Çe itli tunç amdanlar n gövdelerinde yer alan madalyonlar n içlerinde e lence, içki, av ve taht ile ilgili sahnelerde, çe itli insan figürlerine, rakkaselere rastlan lmaktad r. 164 Ni de de Hüdavend Hatun Türbesi nin kap s ndaki yan ni in üst k sm ndaki süslemede biri bacaklar n iki tarafa açm dik duran ve elinde büyük olas l kla b çak olan nesneyi tutan figür ile di eri yerde uzanm ve ölü durumda bir figür daha görülmektedir. 165 Bu çe itli sanat dallar nda görülen baz insan figürlerine ayn dönemin seramik malzemesi üzerinde sadece tek bir örnekte rastlanmaktad r. Bu örnek, 1984 y l znik Çini F r nlar Kaz s nda bulunan Milet i i olarak adland r lan bir kap parças n n üzerinde bulunan figürdür. 15. yüzy l n ilk yar s na tarihlenen k rm z hamurlu parça, beyaz zemin üzerine mavi ve lacivert renkler ile bezelidir. Dilimli bir alan n içinde insan figürüne ait yüzün bir bölümü bulunmaktad r. Badem gözlü figür 166 yüz ekli itibariyle Anadolu Selçuklu figürlerine benzemektedir Osmanl Dönemi 17. yüzy lda seramik kaplardaki çizimlerde bozulmalar ortaya ç km t r ve ayn dönemde insan figürlü örneklere bir e ilim ba lam t r. znik seramiklerinde ilk insan figürü 16. yüzy la tarihlendirilen bir ma rapa üzerinde görülür. Bu örnek d nda yine ayn döneme ait bir tabak üzerinde bulunan büst d nda, yüzy l n sonuna kadar figürlü hiçbir örnek görülmemektedir. 164 Gönül Öney, Beylikler Devri Sanat XIV. XV. Yüzy l ( ), Türk Tarih Kurumu Yay nlar, Ankara, 1989, s erare Yetkin, Baz Selçuklu ve Beylikler Devri Ta Süslemelerindeki Figürlü Plastikle lgili konografik Yorumlar, Sanat Tarihinde konografik Yorumlar Güner nal a Arma an, Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dizisi: 4, Ankara, 1993, s Oktay Aslanapa- erare Yetkin,-Ara Altun, znik Çini F r nlar Kaz s, II. Dönem, , stanbul Art Merkezi, 1989, s. 141.

197 yüzy lda stanbul- znik üretimi olarak yap lan insan figürlü tabaklarda 16. yüzy l znik örneklerinin kalitesi bulunmamaktad r. Bu örneklerde görülen figürlerdeki çizgi kalitesi ve desenler yine 17. yüzy la ait minyatürler ile benzerlikler göstermektedir. Ender örnekler d nda kompozisyonlar tek figürden ve figürlerin bir hareket an n gösteren görüntülerden olu maktad r. 17. yüzy la tarihlendirilen tabaklarda görülen tek kad n figürlerinden olu an kompozisyonlarda kad nlar n ellerinde çiçekler mevcut olup, kad nlar çiçekleri koklamaktad rlar. Raks eden kad n figürleri uzun saçl d r. Erkek figürleri ise, iir okuyan, esir ta yan, çiçek koklayan, ip cambazl yapan kompozisyonlarda görülmektedir. Ayr ca baz insan figürleri elinde kadeh ile tahta oturmu durumda ve yüzlerinde maskeler ile gösterilmi lerdir. 167 nsan figürlü znik seramik örneklerinden birisi, 16. yüzy la tarihlendirilen tabakt r. Tabak üzerinde Cenoval bir insan figürü görülmektedir. 168 Olas l kla Cenoval tüccarlar n znik ile yapt klar ticaret sonucu özel bir sipari olarak verilen taba n ortas nda bir madalyonun içinde, cepheden, büst eklinde gösterilmi, ba nda ba l bulunan, bir figür bulunmaktad r. Figürün bulundu u alan n gerisi bir do a görünümüne sahiptir. Madalyonun etraf n iri çiçek rozetleri çevrelemektedir. Di er bir insan figürlü znik örne inde 17. yüzy la tarihlendirilen Rumca kitabeli bir tabakta sa omzunda tüfe i bulunan yeniçeri suçlu bir Balkanl erke i getirirken görülmektedir. Figürlerin yüzleri portre niteli i ta mamaktad r ve yapt klar i le gösterilmi olmalar tabaklar n an tabaklar olarak yap ld klar n göstermektedir. znik yap m figürlü tabaklarda figürlerin ba lar nda bulunan ba l klar, Osmanl mparatorlu unda o dönemde kullan lan ba l klar olup, farkl ba l klar n bulundu u örneklerde yabanc uyruklu ki ilerin tasvir edildi i anla labilmektedir. Kad n figürleri uzun kaftanl, alvarl, uzun gömlekli, bürümcük etekli olup, yukar ya do ru geni leyen konik ba l klara sahiptirler. Kad nlar n örgülü saçlar saç ba ile son bulmaktad r. Tek kad n figürlü kompozisyonlarda ellerden biri ku akta dururken, di eri çiçek ya da tütün çubu u tutar durumdad r. Kad n figürlerinin kemerlerinde ve ku aklar nda mendil ya da hançer bulunmaktad r. 167 Faruk ahin, nsan Figürlü Çini Tabaklar, Antik Dekor, Say 45, stanbul, 1998, s. 87, Faik K r ml, znik Çinileri ve Cenoval Çini Tüccarlar, Antika, Haziran Çini Özel Say s, M s rl Yay nlar, Cilt: 3, Y l: 3, Say : 27, stanbul, 1987, s. 51.

198 yüzy la tarihlendirilen insan figürlü znik örneklerinde tabaklar n merkezindeki kompozisyonun etraf n bitkisel bir bordür çevrelemektedir. Genellikle ye il, kobalt mavisi, turkuaz, mercan k rm z s gibi renkler kullan lm t r. Bu örneklerde görülen figürler minyatür, k yafet albümlerindeki figürler ile benzer özellikler ta maktad r. Çiçek koklayan figürler ise Osmanl padi ahlar için haz rlanan name lerden etkiler ta maktad r. Hatta bir tabakta görülen ip cambazlar ndan olu an kompozisyon Surname minyatürlerinden etkilenerek yap lm t r yüzy la ait birçok tabakta I. Ahmed için haz rlanan albümdeki figürlere benzeyen tek figür örneklerine rastlanmaktad r. Bunlar kaba görünümde olmayan, oldukça zarif figürlerdir yüzy la tarihlendirilen Kütahya insan figürlü tabaklar nda merkezi kompozisyonda kad n ve genç k z tasvirleri bulunmaktad r (Bkz. F ) ve figürlerde znik örneklerinde görülen Osmanl minyatür üslubunun izleri görülmemektedir. Uzun kaftanl, bol pantolonlu, ba lar nda sa omuzlar na yat k ba l klar olan tek kad n figürleri görülmektedir. Bu kad n figürleri baz örneklerde ellerinde çiçek tutarken ya da bu çiçekleri koklarken gösterilmi lerdir. Uzun saçlar n iki omuzu üzerinden geriye veya sol omzundan geriye do ru sark tan figürlerde saç ba bulunmaktad r. Figürlerin ba l klar ile alvarlar ayn kuma tand r. Tüm bu kad n betimlemelerinde kulak hizas nda figürlerin saçlar aras na s k t r lm çiçekler bulunmaktad r. Tabaklar içindeki bu kad n figürlerinden olu an kompozisyonlarda figürlerin iki yan nda iri yaprakl çiçek buketleri bulunmaktad r. Figürlerin yüz çizgilerinde genellikle hep ayn ema i lenmi olup, baz örneklerde çizgi oyunlar ile yüzler farkl la t r lm t r. Baz örneklerde ise kad n vücutlar uzat lm t r. Çubuk içen kad n figürleri 171, sat c lar, kalkanl erkek figürleri Kütahya örneklerinde görülen di er sahnelerdir. Kütahya örneklerinde tabaklar n n yan s ra vazo, ekerlik gibi objeler üzerinde de figürlü kompozisyonlara rastlanmaktad r. Siyah, kobalt mavisi, ye il, turkuvaz, sar, mangan moru, a k rm z s gibi renkler bu dönem figürlü örneklerinde kullan lan renkler aras ndad r. Bu tabaklar znik figürlü 169 Faruk ahin, nsan Figürlü, s Nurhan Atasoy- Julian Raby, znik Seramikleri, s Çubuk içen kad n figürü için Bkz. Hülya Bilgi, Suna ve nan, Örnek: , s

199 190 tabaklar na oranla daha küçüktürler. Kütahya örneklerinde görülen insan figürleri çocuksu çizgilerde ve karikatürize edilerek çizilmi lerdir. 172 Suna ve nan K raç Vakf koleksiyonunda 290 envanter numaras ile kay tl, bir i enin üzerinde el ele tutu mu ve ellerinde gül ile lale demetleri tutan dört kad n figürü bulunan örnek ile yine ayn koleksiyonda 453 envanter numaras ile kay tl taba n yüzeyinde elinde çiçek tutan bir kad n figürü ve yan nda erkek çocu u bulunan örnekler di er Kütahya grubu figürlü örnekleri aras nda daha farkl d rlar. 173 Ayn koleksiyonda yer alan 236 envanter numaral bir di er insan figürlü örnek ise, 18. yüzy l n ikinci yar s na tarihlendirilen ekerliktir. ekerli in yüzeyinde ellerinde çiçek bulunan iki kad n, biri çubuk içen iki erkek figürü ve aralar nda da iki adet uçan ku, at ve tavusku u figürü bulunmaktad r. Koleksiyondaki 332 envanter numaras ile kay tl tabakta da a z ve burnu çizilmemi, belinde aletleri as l olan ci er sat c s, iki yana do ru uzatarak ast sopalara as l ci erler ile gösterilmi tir. 174 Kütahya seramik örneklerinde yerel k yafetler içinde bulunan insan figürlerinin d nda ncil ve Tevrat tan al nma sahnelerde bulunan figürler ile aziz tasvirleri insan konulu di er kompozisyonlar olu turmaktad r. 175 Suna ve nan K raç koleksiyonunda 322 envanter numaras ile kay tl bir tabak üzerinde bulunan sar renkte cüppeli, mor renkte alvarl, sa elinde çiçek tutan papaz figürü ile ayn koleksiyonda 326 numara ile kay tl bir ba ka tabak üzerinde de sa elinde m zra yla ilerleyen, ye il gömlekli, mor alvarl, Aziz Georg os figürü bu tipteki seramik örneklerindendir. 176 Benzer bir sahne Kahire Müzesinde bulunan dikdörtgen biçimindeki matara üzerinde görülmektedir. Atl ve m zrakl bir figür dragonla mücadele etmektedir Faruk ahin, nsan Figürlü, s.87, Hülya Bilgi, Suna ve nan, s. 86, ebnem Akal n Hülya Y lmaz Bilgi, Yadigâr- Kütahya, Suna ve nan K raç Koleksiyonunda Kütahya Seramikleri, Vehbi Koç Vakf, Suna nan K raç Akdeniz Medeniyetleri Ara t rma Enstitüsü Yay n : 2, stanbul, 1997, s Oktay Aslanapa, Osmanl Devri Keramik Sanat, Antika, Haziran Çini Özel Say s, M s rl Yay nlar, Cilt: 3, Y l: 3, Say : 27, stanbul, 1987, s Laure Soustiel, Osmanl Seramiklerinin, s John Carswell, A M nor Group Of Late Turk sh Pottery, Sanat Tarihi Y ll, Say : I, ( ), stanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi Enstitüsü Yay n, stanbul, 1965, s. 6.

200 yüzy la gelindi inde ise, Kütahya seramiklerinde Atatürk, Kaz m Karabekir, smet nönü gibi Cumhuriyet kurucular ile Atilla, Cengiz Han gibi Türk büyüklerinin portreleri yap lmaya ba lanm t r li y llardan sonra foto raftan büyütülerek yap lan portre foto raflar, 1960 sonras ise, Osmanl minyatür sanat n n örnekleri Kütahya seramiklerde görülmektedir ran Grubu Büyük Selçuklular ile geli me göstermeye ba layan çini sanat örneklerine Mo ol istilas nedeniyle ran daki mimari eserler üzerinde pek fazla rastlan lmamaktad r. Bu yüzden Büyük Selçuklularda çini ve seramik alan ndaki geli im daha çok seramik malzeme üzerinde ortaya ç kar lan farkl tekniklerle kendini göstermi tir. 179 Büyük Selçuklular ran dan Anadolu ya kadar uzanan bir co rafyada hüküm sürmelerine kar n, seramik sanat nda en yo un ve iyi üretimlerini ran bölgesinde ortaya koymu lard r. Lüster, minai, sgrafitto, tek renk ve s ralt gibi tekniklerde yap lan seramiklerde görülen figürler; Orta Asya göçebe sanat n n da etkisiyle ba da kurarak oturan, kaftanl, kollar tirazl, börk tipi ba l klar olan hükümdarlar ve saray soylular ndan olu maktad r. Selçuklu seramiklerinin ana konusunu olu turan bu sahnelerde, ellerinde ebedi hayat suyunu ve gücü temsil eden kadehi tutan sultan figürleri genellikle ayakta ikili ya da daha kalabal k bir gruptan olu an kompozisyonlarda gösterilmi lerdir. Ço u sahnede taht n alt ve üst k s mlar nda saray ve cenneti sembolize eden tavus çifti figürleri bulunmaktad r. Kompozisyonlarda genellikle taht sahnesi av sahnesi ile birlikte canland r lmaktad r. Av sahnelerinde ikili avc figürlerinin yan s ra, grup halindeki figürler ve avc ku lar ile birlikte avlanan avc figürlerine de rastlanmaktad r. Av sonras yap lan içkili ziyafet sahneleri, müzikli e lenceler ve elinde ucu k vr k polo sopas ile polo oyunu oynayan atl figürler, minai teknikli seramiklerde s kl kla kullan lan sahneler aras ndad r. 180 Baz ran Selçuklular na ait seramik tabaklarda figürler yollu kaftan giymi lerdir. Kaftanlar yakas z, dü mesiz ve kemersizdir Faruk ahin, nsan Figürlü, s erare Yetkin, Türk Çini Sanat ndan Baz Önemli Örnekler ve Teknikleri, Sanat Tarihi Y ll, Say : I, ( ), stanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi Enstitüsü Yay n, stanbul, 1965, s Gönül Öney, Büyük Selçuklu Seramik Sanat nda Resim Program Ve Geli en Figür Üslûbu Sanat Tarihi Dergisi, Aydo an Demir e Arma an, Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yay nlar, Say : XIII / 1, zmir, Nisan 2004, s , Gönül Öney, Bir Grup, s

201 yüzy llara tarihlendirilen, Esin At l n Selçuklular ve ard llar olarak de erlendirdi i dönemde görülen maden sanat örneklerinde de çe itli yaz l süslemelerde figür kullan ld görülmektedir. Canl varl lar n kol, bacak, gövde gibi k s mlar ndan olu an harfler veya harflerin tepelerine insan ba lar n n yerle tirildi i örnekler bulunmaktad r. Baz örneklerde ise, aralardaki bo luklarda bulunan bitkiler insan veya çe itli fantastik figürlerin ba lar yla son bulmaktad r. 182 ran grubuna ait seramiklerde görülen atl avc figürüne bronz bir eser üzerinde de rastlanmaktad r. 14. yüzy la tarihlendirilen objenin yüzeyinde ba haleli atl bir figür bulunmaktad r. Figür sol eliyle at n dizginlerken, sa eliyle de bir ahini tutmaktad r. 183 Yine Büyük Selçuklular dönemine ait, 13. yüzy la tarihlendirilen bir alç pano üzerinde de insan figürüne rastlanmaktad r. Olas l kla II. Tu rul un tahta ç k n gösteren sahnede taht nda ba da kurarak oturmu, bir elinde kadeh tutan ve çevresinde hizmetkârlar bulunan figür yer almaktad r. Yine Büyük Selçuklular dönemine ait kaz ma madeni bir pla n yüzeyinde taht nda oturan sultan betimlemesine rastlanmaktad r. Figür seramik örneklerde görülen ay yüzlü, badem gözlü figürler ile benzerlik göstermektedir. Bir di er insan figürlü örnek ise, 13. yüzy la tarihlendirilen üzerinde iki atl süvari figürünün bulundu u ta panodur. 184 Tüm bu örnekler do rultusunda devrin çe itli sanatlar nda insan figürlerinin kullan ld anla lmaktad r. Rey, Ke an, Save, Gurgan gibi ehirlerde zengin ki iler ve saray için üretilen tabak, kâse, çanak, sürahi, vazo, kadeh gibi minai ve lüster teknikli dönemin seramiklerinde insan ve hayvan figürlerine s kl kla rastlanmaktad r. Tüm bu figürlü sahneler minyatür tarz nda canland r lm t r. Dönemin lüster teknikli seramiklerinden Rey üretimi olanlar iri desenli ve sade örneklerken, Ke an üretimi seramiklerde figürler zengin ve girift bir i çilikle, seramik yüzeyinde bo bir alan b rak lmadan gösterilmi lerdir. 185 Genellikle Rey üretimi olan örnekler 182 Esin At l, Minai Seramiklerdeki Öyküler, P Dergisi (Sanat Kültür Antika), Say : 1, stanbul, 1996, s. 11, Geza Fehervari, Islamic Metalwork of the Eighth to the Fifteenth Century in the Keir Collection, London, 1976, s Seval Usta, Selçuklu Çini ve Keramik Sanat nda nsan Figürüne konografik Aç dan Bir Bak, Mimar Sinan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Anabilim Dal Türk slam Sanatlar Program (Yay nlanmam Yüksek Lisans Tezi), stanbul, 2005, s , Gönül Öney, Selçuklu Seramik Sanat nda Ç plak Sevgili, P Dergisi (Sanat Kültür Antika), Say : 18, stanbul, 2000, s. 72.

202 193 tek figürlerden olu maktad r. Ba da kurarak oturan sultan, saz çalan figürler, avlanan avc figürleri beyaz bir zemin üzerinde alt n tonlar ile siluet eklinde gösterilmi lerdir. 186 Figürler tamamen lüster kapl zeminde, beyaz b rak lan alanlarda bulunmaktad r. 187 Baz örneklerde figürlerin etraf nda bulunan bo bir çerçeve onlar zeminden ay rmaktad r. nsan figürleri soyut bir ekilde gösterilmi tir ve figürlerin k yafetlerinde benekler, çintemani motifleri bulunmaktad r. Mo ol tipinde dolgun yanakl, çekik gözlü yüzlere sahip figürlerin ba lar nda haleler bulunmaktad r. 188 Ke an üretimli en erken tarihli bir örnek Londra, British Museum da bulunan 1179 tarihli sürahidir. Ancak 1220 y l nda Mo ol ak nlar nedeniyle Rey ve Ke an dan seramik üreticilerinin kaçmas nedeniyle lüster seramik üretimi hemen hemen son bulmu tur. Lüster teknikli bir di er örnek ise, Washington D.C. Freer Gallery of Ard da bulunan Ke an üretimi bir tabakt r. Taba n üzerinde olas l kla Nizami nin eserinde yer alan Hüsrev ile irin i gösteren figürler bulunmaktad r. Gölde y kanan irin ve onu görüp, seyreden Hüsrev ile at n n arkas na dizilmi Hüsrev in mahiyetinin görüldü ü eserde, Hüsrev yere diz çökmü durumdad r. Figürlerin ba lar nda haleleri ve hotozlar bulunmaktad r. Yuvarlak yüzlü, çekik gözlü, dolgun yanakl, ufak a zl figürler Mo ol tipindedirler. Figürlerin kaftanlar ince k vr ml beneklerle bezenmi tir ve kollar nda tiraz bandlar bulunmaktad r. irin i temsil eden figür oldukça gerçekçi bir ekilde gösterilmi tir. Figürün kollar nda bilezikler bulunur ve gö sünü belirleyen meme uçlar görülmektedir. 189 Dönemin a k temal sahnelerinde birbirlerine içki sunan sevgililer, çe itli müzik aletleri çalarak e lenmektedirler. Bu tipteki sahnelerde figürler zengin ve süslü giysilere sahiptirler. A k temal kompozisyonlara sahip seramiklerinde bulunan Farsça a k m sralar da, olas l kla figürlerin birbirlerine sunduklar sözler olmal d r. Washington D.C. Freer of Gallery Art da bulunan minai teknikli bir seramikte sakall ve b y kl, ba haleli, zengin, süslü bir kaftana ve ba l a sahip erkek figür ile elleri, dövmeli, ayaklar k nal, yald z desenli kaftanl, küpe, kolye, yüzük, halhal gibi tak lar ve kurdeleli, mücevherli bir ba l l olan kad n figürü 186 Gönül Öney, Büyük Selçuklu, s Gönül Öney, Selçuklu Seramik Sanat nda, s Gönül Öney, Büyük Selçuklu, s Gönül Öney, Selçuklu Seramik Sanat nda, s. 72.

203 194 bulunmaktad r. Erkek lir çalarken, kad n figürü sevgilisine kadehte içki sunmaktad r. ki sevgilide Mo ol tipinde yüze sahiptir. 190 Bu dönemde yap lan minai teknikli seramiklerde bazen perdahta kullan lm t r ve bu alt n perdahl minai seramikler oldukça ince i çilikli eserlerdir. Bu ekildeki iki eser bugün Washington Freer Gallery de ve Berlin Müzesinde bulunan sava sahneli ve kompozisyon olarak minyatür sanat ile yak nl k gösteren tabak örnekleridir. 191 Washington örne inde adlar yaz l olan sava ç lar n tümü uzun saçl d r. New York Metropolitan müzesinde bulunan ve 12. yüzy la tarihlendirilen Rey yap m perdahl çukur tabakta ise, bir çift görülmektedir. Uzun örgülü saçl kad n figürünün ba nda inci dizisi ile çevrili, ortas ta l yuvarlak bir diyadem bulunmaktad r. Kad n n üç halka halinde sarkan küpeleri mevcuttur. Bu görünü Turfan Uygur resimlerindeki kad n figürlerini hat rlatmaktad r. Bu dönemde kad n ve erkek k yafetleri aras nda fazla fark bulunmad çe itli örneklerden anla lmaktad r yüzy l ran Selçuklu dönemi eserlerinde görülen insan figürlü kompozisyonlardan bir di eri de, av sahneleridir. Tek ba na avlanan atl ve bir elinde ku bulunan avc figürlerinin d nda grup halindeki avc figürlerine de tabak ve kâselerin kenarlar nda, vazolar n kar n k s mlar nda rastlanmaktad r (Bkz. F.5a-5b-5c). Bu türdeki kompozisyonlarda ender olarak avc lar n ellerinde ok, yay, k l ç m zrak gibi aletler bulunur yüzy l ran Selçuklular na ait baz av sahnelerinde atla avlanan figürlerin etraf nda, ba da kurarak oturmu, çalg çalan, içki içen, sohbet eden, zengin desenli kaftanlar olan figürler bulunmaktad r. Baz seramik kâselerde dinlenme veya e lenme sahneleri kab n d ndaki bordürde devam etmektedir. Kopenhang David koleksiyonunda bulunan bir kâsenin iç k sm nda görülen avc lar grubu yer al rken, kab n d yüzeyindeki bordürde yan yana s ralanm ba da kurarak oturan figürler bulunmaktad r yüzy l ran Selçuklu dönemi el sanatlar nda ender olarak da av ve taht sahnelerinin bir arada i lendi i görülmektedir Gönül Öney, Büyük Selçuklu, s Oktay Aslanapa, Anadolu da Türk Keramik Sanat, Erdem, Cilt: 5, Say : 15, Ankara, 1991, s Oktay Aslanapa, Türk Tarihinde, s Gönül Öney, ran Selçuklular, s ,

204 195 Ba da kurarak oturan ve ellerinde çe itli semboller bulunan figürler ise ay, gezegen, güne, burçlar ile ilgili kompozisyonlarda görülmektedirler. Bu tipteki bir örnek Kopenhag da David koleksiyonunda bulunan sekizinci gezegeni temsil eden maske eklindeki insan yüzlü güne figürüdür. 194 ran Büyük Selçuklular dönemine ait benzer bir di er insan figürlü örnek ise, s ralt teknikli kâsedir. Kâsenin merkezinde, insan yüzlü bir güne tasviri görülür ye tarihlendirilen eser, Oxford Ashmolean müzesinde bulunmaktad r. 195 Figürün göz, ka, a z, burun k s mlar basit çizgilerle gösterilmi tir. Minai tekni inde yap lan seramiklere ilk olarak 12. yüzy l sonu 13. yüzy l ba nda ran da Rey, Save ve Curcan da rastlanmaktad r. 196 Dönemin birçok seramik tekni inde figürlü örneklere rastlan lmas na kar n, bunlar aras nda minai seramiklerinde görülen çe itli öyküleri içeren sahnelerde figürlere oldukça fazla yer verilmi tir. Üretimi oldukça zahmetli olan bu seramiklerde çe itli renkler bir arada kullan labildi i için seramik ustalar kompozisyonlar n ayr nt l bir ekilde yapabilme imkân bulmu lard r. Ço unlu u içki ve yemek sunmak için kullan lan bu kâse ve kaplar n yüzeylerinde görülen figür tipleri ayn dönemin yazmalar nda görülen figürler ile benzerlikler göstermekte fakat ayn zamanda konular farkl kaynaklara dayanmaktad r. Seramiklerde bulunan öyküler ran edebiyat nda rastlanan öyküler ile ba lant l d rlar. Bunlar aras nda en önemli olan ehname olmu tur. Büyük hükümdarlar n hayatlar n ve kahramanl klar n n anlatan bir eser olan ehname d nda Behram- Gûr, skendernâme ve Hüsrev ile irin in hikâyelerini anlatan eserlerde hükümdarlar n saray ve kö klerinin duvarlar n bezeyen öyküler aras ndad r. Çe itli sivil yap lar ve hükümdarlara ait binalar süsleyen duvar resimleri, seramik formlara da esin kayna olmu tur. Bu tipteki bir örnek minai teknikli küçük bir kadehtir. Kadeh üzerinde ran ah Keyhusrev in hizmetinde bulunan Bihzan isimli genç bir sava ç ile Turan hükümdar Efrasiyad n k z Manizha n n aras nda geli en a k hikâyesini gösteren on iki ayr sahne bulunmaktad r. Kadehin yüzeyinde yatay biçimli üç s raya ayr lm sahnelerde, her bir bölüm e it olmayan geni likteki dört ayr panoya, mimari elemanlar ile ayr lm t r. Her s ra bir üstteki ilk panonun alt ndaki sahne ile ba lamaktad r. lk sahnede Keyhusrev Bizhan dan topraklar n yaban domuzlar ndan korumas n istemektedir ve ard ndan gelen panolarda Bizhan domuzlar öldürmektedir. Sonraki sahnede ise Manizha ile kar la maktad r. kinci 194 Gönül Öney, Büyük Selçuklu, s Lale Bulut, Anadolu Selçuklu, Levha XVII, Res.:21, s Gönül Öney, Büyük Selçuklu, s.64.

205 196 bölümde, bu ili ki ve bir ranl n n k z yla evlenmek istemesi kar s nda sinirlenen Efrasiyab n Bizhan tutsak ald sahne bulunmaktad r. Son s rada ise, ran hükümdar Rüsdem den Bizhan kurtarmas için yard m istenmesi ve Rüsdem in tüccar k l na girdi i, Turan ülkesine gitti i, Manizha n n Rüsdem e yalvarmas, a z na kaya kapat lan çukurdan Manizha n n kurtar lmas ve sevgililerin kavu mas sahneleri bulunmaktad r. Çe itli minai teknikli seramiklerde cinsler aras ndaki zekâ sava n gösteren sahnelerde bulunmaktad r. Bunlar aras nda, ran yönetmi Sasani hükümdar Behram- Gûr ve ud çalmas yla ünlü cariyesi Azade nin öyküsü bulunmaktad r. Öyküde iki cinsiyet aras ndaki mücadele ve kad n ile erkek aras ndaki irade çat mas anlat lmaktad r. Bir kâsenin yüzeyinde deve s rt nda bulunan hükümdar Azade nin iste i olan ceylan n arka baca n ba na m hlamaktad r. Ön plan nda bir göl, yukar s nda ise, iki seyirci bulunan kompozisyon a açlardan olu an bir zemindedir. Deve figürünün boynunun üzerinde Behram- Gûr yaz l d r. Bir ba ka minai seramikte ise, hükümdar Feridun un ile zalim Dahhak aras ndaki öykü anlat lmaktad r. Parçan n yüzeyinde ine e binmi bir adam n elinde öküz ba l bir topuz bulunmaktad r. nek ve topuz Feridun un özellikleri aras ndad r. Hükümdar n gerisinde ellerini arkas nda birle tirmi ekilde duran ve omuzlar nda y lan bulunan alvarl figür ise, Dahhak t r. Minai seramiklerinde bulunan yaz lar eserin nerede ve hangi tarihlerde yap ld klar n pek fazla aç klamamaktad r. Ancak bu tipteki örneklerin ran daki Rey, Ke an, Sava ya da Anadolu da Konya gibi çe itli merkezlerde yap ld klar dü ünülmektedir. Figürlü kompozisyonlara sahip bu minai seramikler aras nda y llar na tarihlendirilen örneklerden bir di er kâsede ise, ran ile Turan aras ndaki sava ya da insanlar aras ndaki mücadeleyi gösteren, sava an iki süvari figürü bulunmaktad r. Bir ba ka kâse örne inde, elinde kadeh tutup, tahta oturan ve yan nda mahiyetinden dört ki i bulunan figür bulunmaktad r. Bu figürün yukar s nda ayakta duran ve oturan figürün önemini vurgulayan bir ba ka figür daha yer al r. Ayr ca kompozisyonda on bir atl figüre de rastlanmaktad r. Bir di er kâse örne inde ise, fil s rt nda bir kad n figürü, sar kl bir sürücü ve yar ç plak zenci bir hizmetkâr figürü bulunmaktad r. Bu figürlerin çevresinde ise, oturan figürler yer al r. Bu dönemde uzak ülkelerden gelen güzel kad n figürlerinin bulundu u seramikler di er bir figürlü seramik gurubunu olu turmaktad r. Kirman ahlar n komutan olan Ebu

206 197 Nasr n böyle yabanc bir kad n ile evlenip, bu evlilik an s na bir kâse yapt rd bilinir. Bu kâsede Ebu Nasr kendisini geçmi in kahraman Behram- Gur ile özde le tirerek, öhretli olmaya çal m t r. Bir di er tarihi olay anlatan ve ehname destan ile ili kisi kurulan kâse üzerinde bir tarihi olay yüceltme çabas ile kaleye düzenlenen sald r an ile sava sahnesi canland r lm t r. Kompozisyonda kollar, bacaklar kopmu, giysileri ç kar lm ölüler görülmektedir. Ayr ca erzak ta yan fil figürleri ile dü man n dikkatini da tmak için atlar üzerinde dans eden ç plak k zlardan olu an figürler bulunmaktad r. Kâsenin d nda ise, birbirinden a açlarla ayr lm be adet kahramanl k sahnesi yer al r. Bunlar n dördünde çe itli gerçek ve fantastik figürleri öldürmek için duran birer sava ç, be inci sahnede ise, kar l kl oturan iki figür bulunmaktad r. Bu kâse üzerindeki sahneler ehname öykülerinden esinlenilerek yap lm t r. ran da üretilen resimli seramiklerde ehname de bulunan öykülerden esinlenilerek yap lm sahneler oldukça fazlad r. Bu durum daha sonra Osmanl dönemine de ta nm ve Osmanl saraylar nda, öykülerdeki figürlere dönemin k yafetleri giydirilerek, olaylar yerel mekânlara ta nm t r. 197 Minai teknikli seramiklerde i lenen konular n daha sade kompozisyonlu örneklerine Ke an üretimi s ralt seramiklerde rastlanmaktad r. Bu örneklerde minai teknikteki, figür ve desen üslubu aynen görülür. ran Selçuklu dönemi seramiklerinde Anadolu ya kadar uzanan figürlü örnekler konu program aç s ndan baz farkl l klar göstermesine ra men özde benzer anlat mlara sahiptirler. ran bölgesinde 12. yüzy l sonu ile 13. yüzy lda yap lan lüster ve s ralt Selçuklu seramiklerinin uzant s olarak üretilen Suriye ve Rakka daki örnekler daha dü ük kalitelidir. Bu örneklerde figür repertuar azalmakta av hayvanlar ile ba da kuran insan figürlerine ender olarak rastlanmaktad r. Bunlarda konu gruplar yerine tek figürlere yer verilmi tir. nsan figürlü, çe itli müze ve koleksiyonlarda yer alan seramik örneklerden bahsetmek gerekirse bunlar aras nda ba da kurarak oturan figürlerin yer ald kompozisyonlar aras nda; ngiltere, Oxford Ashmolean müzesinde bulunan yüzy la tarihlendirilen çukur 197 Esin At l, Minai Seramiklerdeki, s. 10, 13 14, 17 19, 23.

207 198 bir tabaktaki, tacl sultan figürlü örnek, Londra, Victoria and Albert müzesindeki Rey yap m 13. yüzy la tarihlendirilen vazo üzerinde görülen kaftanl, börk tipinde ba l klar bulunan, ba lar haleli figürlerin bulundu u örnek, yine ayn müzede yer alan, yüzy la tarihlendirilen, Rey yap m lüster tabakta, ebedi hayat meyvesi olan nar ile betimlenen figürlü örnek bulunmaktad r. Atl av sahnesinin bulundu u bir örnek ise, Londra, Victoria and Albert müzesindeki Rey yap m, lüster teknikli yüzy la tarihlendirilen bir tabakt r. Av öleninde e lenen saray soylular ve avc ku lar gösteren bir örnek ise, yine ayn müzede bulunan ve ayn dönemi kapsayan, Curcan kentinde bulunmu sürahidir. nsan figürlü seramik örneklerinden bir di eri de, Oxford, Ashmolean müzesinde bulunan Ke an kenti yap m, lüster tabakt r. 13. yüzy l n ba na tarihlendirilen taba n üzerinde bulunan figürler bal kl bir göl kenar nda sohbet etmektedirler. Londra Victoria and Albert müzesinde bulunan Ke an kentinden, lüster teknikli bir di er taba n yüzeyinde ise, polo oyuncusu bulunmaktad r. Kopenhag David koleksiyonunda yer alan firuze s rl bir sürahi ise di er insan figürlü ran dönemi serami idir. Sürahinin yüzeyinde el ele tutu mu ve dans eden figürler bulunmaktad r. Bunlar d nda, Washington, D.C. Freer Gallery of Art ta bulunan minai teknikli, yüzy la tarihlendirilen bir tabakta sarayl â klar, ayn müzedeki 13. yüzy l n ba na tarihlendirilen, firuze s ralt na siyah ile desenlendirilmi tabakta ise, taht nda ba da kurarak oturan sultan ve yan n ku atan sarayl lar görülmektedir. Ayn müzeye ait, 13. yüzy la tarihlendirilen bir di er örnekte ise, olas l kla Hüsrev ile irin i gösteren bir sahne bulunmaktad r. 198 Taraq Rajab Museum da bulunan, 10. yüzy la tarihlendirilen, çok renkli slip bir kâse üzerinde de atl ve sava ç olmas muhtemel bir figür bulunmaktad r. Lüster teknikli insan figürlü iki örne e de Taraq Rajab Museum da rastlanmaktad r. 10. yüzy la tarihlendirilen, çok renkli her iki örnekte de, figüründe yüz ifadeleri karikatür havas ndad r. 199 ran Selçuklu seramiklerinde kad n figürleri a k temal sahnelerde, hükümdar e leri ve önlerinde bir müzik aleti ile birlikte gösterilmi lerdir. 200 Metropoliten Museum of Art da 198 Gönül Öney, Büyük Selçuklu, s Geza Fehervari, Ceramics of the Islamic, s.35, Nurcan Özcan, Anadolu da Türk, s. 51.

208 199 bulunan yüzy la tarihlenen perdah teknikli bir taba n yüzeyinde biri kad n, di eri erkek iki figür bulunmaktad r. Uzun, örgülü saçl kad n n ba nda bir diadem bulunmaktad r. Kula nda üç halkal küpe, üzerinde önden aç k bir elbise yer al r. Erkek figürünün ba sar kl d r. Saçlar ise, omuzlar na dökülmektedir. Sava yap m s r üstü teknikli bir tabak ise, de i ik ba l klar n varl n göstermesi bak m ndan önemli bir örnektir. 12. yüzy la tarihlendirilen tabakta, hükümdar ve çevresinde saray mensuplar bulunmaktad r. Tüm figürlerin ba nda yukar ya do ru daralan ba l klar görülür. Hükümdar ise ön k sm kalk k bir ba l k takm t r. 201 Erken dönemi hakk nda pek çok bilgi bulunan ran seramiklerinin geç dönemi örnekleri için yeterli bilgi bulunmamaktad r. Bu yüzden tez kapsam na al nan, büyük bir ço unlu unun müzeye geli yerleri ve ekilleri belli olmayan örneklerin ilk ba ta ran dönemine ait eserler olup olmad klar ndan emin olunamam t r. Ancak çe itli yay nlarda bulunan benzer örnekler ile tarihinde Prof. Dr. Oktay Aslanapa ve Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Sanat Tarihi Bölümü ö retim üyesi Prof. Dr. Mehmet Zeki Sönmez ile yap lan görü meler sonucunda eserlerin geç dönem ran örnekleri olduklar daha çok belirginle mi tir. ran da 16. yüzy la gelindi inde özellikle büyük ah Abbas döneminde orta ça n seramik anlay ndan çok farkl karakterde seramikler üretilmeye ba lanm t r. Kaliteli bu örnekler, özellikle mavi-beyaz ithal Çin porselenlerinden etkilenilerek oldukça fazla üretilmi lerdir yüzy l n ikinci yar s nda slam sanat nda, Çin porselenlerinin etkisi ile mavi-beyaz seramiklerin üretilmeye ba lanm olmas, ran da kendini 16. yüzy lda göstermi tir. Mavi-beyaz seramiklerin yap ld önemli merkezler aras nda Yezd, Kirman ve Meshed bulunmaktad r. 203 Çin de baz zamanlarda misyonerlik faaliyeti amac yla ya ayan Budist rahipler ço u zaman Çin porselenlerinde tasvir edilmi lerdir. Olas l kla zaten Çin mavi-beyazlar ndan etkilenilerek üretilen ran seramik örneklerinde bu tipteki sahneler görülmektedir. Bunlara örnek olarak Tareq Rajab Museum da bulunan mavi-beyaz bir küçük 201 Nurhan Atasoy, Selçuklu K yafetleri, s. 111, Bernard Rackham, Islamic Pottery and Italian Ma ol ca, Faber and Faber, London, 1959, s Venetia Porter, Islamic T les, New York, 1995, s. 77.

209 200 tabak verilebilir. Tabak üzerinde ayakta duran, yüz detaylar gösterilmemi, ba haleli ve arkas nda korkuluk bulunan bir figür bulunmaktad r (Bkz. F. 124). Benzer bir örnek ise, Victoria and Albert Museum da bulunan iki kap üzerinde görülmektedir. Kaplar üzerinde olas l kla Çin de ya am misyoner St. Francis Xavier i gösteren figürler bulunmaktad r katalog numaral örneklerde bulunan figürlerde benzer özelliklerde olmalar nedeniyle Budist misyoner figürleri olabilirler. Geç dönem ran örnekleri aras nda birde çok renkli s rl örneklerde bulunmaktad r. Bunlardan Tareq Rajab Museum da bulunan büyük bir vazonun yüzeyinde biri kad n, di eri erkekden olu an genç bir çift görülmektedir. Kompozisyonun bulundu u zemin bitkisel bezeme ile dolguludur. Mavi renkteki desenler, siyah konturludur. Kad n figürü oturmakta, erkek ise çömelmi durumdad r. Erkek figürünün sa elinde bir tespih, önünde ise, bir sayfa ya da kitap bulunmaktad r. Erkek figürü b y kl d r. Bu erkek figürü olas l kla büyük ya l boya tablolarda s kl kla görülen prens Feth Ali ah d r. Bu yüzden de eser 18. yüzy la tarihlendirilmektedir (Bkz. F. 125). Katalogda 90c-93a-94a numaral foto raflarda görülen figürlerde bu eserde bulunan figür ile benzer oturu biçimine sahiptirler. Yüz detaylar birbirine benzememekle birlikte, tüm örneklerde figürlerin, Tareq Rajab Museum da bulunan örnekteki figür gibi b y kl olu u dikkat çekicidir. Bir ba ka Tareq Rajab Museum da bulunan geç ran serami i olan çok renkli vazo ise, 19. yüzy la tarihlendirilmektedir. Eser üzerinde bir k r manzaras ve bir müzik aleti çalan erkek figürü bulunmaktad r. Ayr ca eser üzerinde görülen bir di er figür olan kad n n sol elinde i e, sa elinde de bir çanta bulunmaktad r. Ayn müzeye ait bir di er, çok renkli örnekte ise, çiçekli bir k r manzaras n n içinde etraf nda ku lar uçan kad n figürü bulunmaktad r. 204 ran tarihinde en ba ar l dönem olarak bilinin Safavi dönemine ait seramik örnekler üzerinde görülen figürler Avrupal k yafetleri içindendirler. Victoria and Albert Museum da bulunan 17. yüzy la tarihlendirilen polychrome teknikli örnekteki kad n figürlerinde bu durum görülmektedir. Biçimsiz formlara sahip bu kaplar harem malzemeleri olarak tasarlanm t r Geza Fehervari, Ceramics of the Islamic, s , , Arthur Lane, Later Islamic Pottery Persia, Syr a, Egypt, Turkey, London, 1971, s. 68,71.

210 201 Sanatç lar geleneksel slam motifleri ile Çin motiflerini birbirine katm ve böylece ortaya güç anla l r bir bezeme karakteri ç km t r. Seramikler d nda geç dönem figürlü örneklerine kral n saray n ve yazl k evinin duvarlar n boyayan, tarihi ve mitolojik konulu pek çok cuerda seca teknikli çini örnekte de rastlanmaktad r. Bunlardan birinde geni siperli ba l klar olan, olas l kla Avrupal olan figürler ile atl ranl figürler ve çe itli hayvanlar bulunmaktad r. Bir di er örnek ise, 17. yüzy la tarihlendirilen, ta a yap lm, okçu figürüdür. S ralt teknikli çiniler üzerinde de çe itli figürlere rastlanmaktad r. Bunlardan Kubachi üretimi bir örnek 16. yüzy la tarihlendirilmektedir. Kompozisyonda görülen bebek ta yan kad n figürü dikkat çekicidir. Safavi döneminde in a edilen saraylar için yap lan bu çinilerden kare ta a yap t rma, 19. yüzy l n üçüncü yar s na tarihlendirilen bir örnek üzerinde hükümdar ve mahiyeti, benzer bir örnekte, kopuz çalan, yan nda bir erkek figürü bulunan kad n ile atl bir figür bulunmaktad r. Atl figürün ba n n üstünde sadece prenslerin üzerine gölge etmek için duran Hüma ku u bulunmaktad r. Bir di er çini, ta a yap t rma örnekte polo oyunu sahnesi bulunmaktad r. 206 Yine yüzy la tarihlendirilen çok renkli bir ba ka ran örne inde kad n ve erkek figürlerinden olu an bir kompozisyon bulunmaktad r. 207 Figürler uzun kaftanl ve ba lar sar kl d r. Ayakta duran kad n figürlerinin ellerinde çe itli müzik aletleri bulunmaktad r. Erkek figürleri oturmaktad r ve yanlar nda meyveler görülmektedir. 206 Venetia Porter, Islamic T les, s. 64,79,82,84, ANON M, Islamic Art From Michigan Collections, Editör: Carol Garrett Fisher Alan Washburn Fisher, 1982, America, s.70.

211 Hayvan Figürleri Bizans Dönemi Bizans sanat nda görülen hayvan figürleri sadece seramik sanat yla k s tl kalmam, kendini farkl sanat alanlar nda da göstermi tir. Çe itli anlamlar yüklenen bu figürlerden tavusku unun görüldü ü eserlerden biri korkuluk levhalar d r. Do u etkili olarak görülen bu figür, ruhun ölümsüzlü ünü temsil ederek, Bizans sanat n n dinsel sembolizmini yans tmaktad r. Çe itli Bizans yap lar nda, kubbeye geçi i sa layan ö eler üzerinde görülen bo a, kartal ve aslan figürleri de yine sembolik manalar ta makta olup, ölümlüler ile ölümsüzler aras ndaki ba lant y sa layan ncil yazarlar n temsil etmektedirler. Fresko teknikli resimlerde görülen bal k, ku, güvercin, tavusku u gibi hayvan figürleri ise, H ristiyan sanat nda ölümsüzlük, kutsal ruh, cennet gibi sembolik anlamlar ta maktad r. Seramik sanat na gelindi inde hayvan figürleri aras nda genellikle, çe itli ku lar, av hayvanlar, hayvan mücadele 208 sahneleri görülmektedir. 209 Ku figürleri aras nda, güvercin, tavusku u, sülün, kartal, av hayvanlar ars nda ise, ördek, bal k, at, tav an, karaca, aslan görülmektedir. 210 Karikatür niteli i ta yan ve birbirine benzer görünen ancak, birbirlerinden farkl görünümlerdeki ku figürleri Bizans seramiklerinde karakteristik nitelik ta maktad r. 211 Ku figürlerinin erken örnekleri, bask teknikli kaplarda, 9. yüzy ldan itibaren görülmektedir. Bu örneklerde genellikle kanad n iki yana açm ve cepheden görülen kartal 212, profilden görülen tavusku u, kar l kl duran iki ku tan olu an figürler kaplar n merkezinde bulunmaktad r. Çe itli tekniklerde yap lm seramikler üzerinde de görülen ku figürleri, slam sanat n n etkisiyle, etraflar palmet ve rumilerle doldurulmu tur ve do al görünümlerine yak n gösterilmi lerdir. Bu ekildeki örnekler 12. yüzy l ortalar na tarihlendirilmektedir. 208 Av Hayvan çin Bkz. Charles H., Morgan II, Corinth, The Byzantine Pottery, Volume XI, Harvard Un versity Press, 1942, Plate XXXIII, No. 789, Hayvan Mücadele Sahnesi çin Bkz. Figür 223, No. 1705, s ANON M, Anadolu Medeniyetleri II, s. 141,143,144, Gönül Öney, Bizans Figürlerinde, s ANON M, Anadolu Medeniyetleri II, s Kartal Figürü çin Bkz. Charles H., Morgan II, Corinth, The Byzantine, Plate IV, b, No. 87.

212 203 Y rt c niteli e sahip olu u nedeniyle en çok önem verilen ku cinsi kartal olmu tur. 213 Bizans sanat nda genellikle tek ba l olarak kuma, fildi i, ta kabartma gibi çe itli eserlerde görülen kartal figürü yine Selçuklu etkisi alt nda kalarak özellikle 13. yüzy ldan itibaren çift ba l olarak tasvir edilmi tir. 12. yüzy lda görülen erken örneklerde ise, ku lar n a z ndan sarkan mücevherler ile gösterilmesi Sasani etkilidir. Selçuklu sanat nda arma, hâkimiyet, kudret, ayd nl k sembolü olan çift ba l kartal figürü, Bizans sanat nda da benzer anlamlar ta maktad r. 214 Daima profilden verilen ku lar n vücut unsurlar bir stil birli i göstermekle birlikte, her bir figür kendine özgü nitelik ta maktad r. Yine 12. yüzy l ortalar na tarihlenen baz ku figürlü örneklerde figürler profilden i lenmi lerdir ancak, farkl olarak di er örneklere göre daha fazla stilize edilmi lerdir. Bo lukta durur gibi görülen ku lar n bacaklar detays z çizilmi tir. 215 Bu örneklerde paça ve pençe gibi detaylar bulunmamaktad r. 216 Bu tarz stilize ku figürlü örneklere çe itli müzelerde sualt buluntusu olarak rastlan lmaktad r. 217 Stilize edilerek verilmi bu ku figürlü örneklerin çok benzerlerine, yüzy llarda, Afrasyad, Ni apur, Irak ta bulunmu erken slam sanat örneklerinde rastlanmaktad r yüzy llarda daha geli mi ve detayl stile sahip örneklerde bulunmaktad r. 219 Desenleri itina ile i lenmi bu örnekler, yüzy l ran Selçuklu ve Suriye bölgesi tabaklar nda ve Anadolu Selçuklu örneklerinde görülen ku figürleriyle benzer niteliktedir. 220 Kuvvet ve siyasi otorite sembolü olan ku figürlerinin yüzy llarda znik buluntulu olan örneklerinde y rt c ku lar, gagalar nda su damlalar, güvercinler ise, sürüngen türünden hayvanlar ile betimlenmi lerdir. 221 Yuvarlak bir çerçevenin içinde, hareketsiz, profilden ve karikatür havas nda çizilen bu ku lar n aras nda bazen daha gerçekçi çizgilerle verilen uzun 213 Lale Do er, slam Sanat, s Gönül Öney, Bizans Figürlerinde, s.94 95, Örnek çin Bkz. Gönül Öney, Bizans Figürlerinde, Resim: Lale Do er, slam Sanat Etkisinde Ku Figürlü Bizans Seramikleri, Arkeoloji ve Sanat Dergisi, Arkeoloji ve Sanat Yay nlar, Y l: 19, Say : 77, stanbul, 1997, s Detayl Bilgi çin Bkz. Sema Bilici, Anadolu dan Ege Tipinde Sualt Buluntusu Bir Grup Bizans Serami i, Adalya, Suna- nan K raç Akdeniz Medeniyetleri Ara t rma Enstitüsü, No: IV, 2000, stanbul, s Örnek çin Bkz. Gönül Öney, Bizans Figürlerinde, Resim: Örnek çin Bkz. Gönül Öney, Bizans Figürlerinde, Resim: 4, 5, 6, 7, Gönül Öney, Bizans Figürlerinde, s , Örnek çin Bkz. Resim: 10,11, Faruk ahin, znik Ku lu Keramikleri, Arkeoloji ve Sanat, Say : 78, stanbul, 1997, s

213 204 ince bacakl su ku lar ve güvercinler dikkat çekicidir. 222 Su ku u figürünün görüldü ü bir örnek slip teknikli, zmir Arkeoloji Müzesi ndeki bir çana n yüzeyinde yer almaktad r. Bitkisel motiflerle birlikte görülen figür, profilden sa a do ru resmedilmi tir. 223 zmir Arkeoloji Müzesinde bulunan, sualt buluntusu 27 adet kab n iç yüzeyinde de çe itli ekillerde ku figürleri bulunmaktad r. Bitkisel bezeme elemanlar ile görülen bu ku figürleri, olas l kla Ege bölgesindeki birkaç farkl atölyenin ürünleri olarak üretilmi lerdir. 224 Yine slam veya Anadolu Selçuklu sanat etkisinde geli en çe itli hayvan mücadele sahneleri, av hayvanlar, Bizans sanat nda kudret ve kuvvet sembolü olan aslan figüründen olu an sahnelerin görüldü ü örnekler bulunmaktad r. Aslan figürünün hâkim durumda gösterildi i sahnelerde Selçuklu etkisi görülmektedir. 225 Aslan n karaca, o lak ve tav an gibi hayvanlarla birlikte gösterildi i sahnelerde, sark k yanakl ve ka hatlar yla birle en iri burnunun olu u figürün Anadolu ta i çili inde görülen aslan-bo a mücadele sahneleriyle benzer oldu unu göstermektedir. 12. yüzy l Bizans örneklerinde tek ba na ve merkezi bir madalyonun içerisinde, çevresinde Kufi yaz taklidi bir bordür bulunan aslan figürlü seramik örnekleri de bulunmaktad r. Daha erken tarihli bask, s ralt polikrom teknikli örnekler üzerindeki tek aslan figürleri ise, yine merkezi bir madalyonun içinde ve bacak hareketleriyle sa a, sola do ru hareket eder durumda gösterilmi lerdir. Yine 12. yüzy la tarihlenen Korinthos buluntulu kaz ma-sgrafitto teknikli örneklerdeki aslan figürleri, profilden gösterilmi tir ve ba lar sa a veya geriye do ru dönüktür. Geni oyma teknikli örneklerde ise sade ve bitkisel bezemelerin içinde profilden görülen aslan figürleri bulunmaktad r. Özellikle 12. yüzy l n ortalar nda görülmeye ba layan aslan ve ba geriye dönük aslan figürlü seramiklerde belli bir stil birli inin olu u, örneklerin farkl yerlerden tespit edilmesine ra men ayn atölye veya yak n atölyeler taraf ndan yap lan bir üretim oldu u fikrini akla getirmektedir. 226 Ege Kaplar olarak bilinen champleve teknikli bir grup seramik üzerinde de 222 Belgin Demirsar, znik Çini, s Lale Do er, zmir Arkeoloji Müzesi Kolleksiyonlar ndaki Sualt Buluntusu Slip Teknikli Bizans Seramikleri, Adalya, Suna- nan K raç Akdeniz Medeniyetleri Ara t rma Enstitüsü, No: III, 1999, stanbul, s Lale Do er, zmir Arkeoloji Müzesi ndeki Ku Figürlü Bizans Seramiklerine Üslupsal Aç dan Bir Yakla m, Sanat Tarihi Dergisi, Say : XI, Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yay nlar, zmir, 2001, s.57 58, Gönül Öney, Bizans Figürlerinde, s Lale Do er, Bizans Seramiklerinde Bezeme Eleman Olarak Aslan Figürleri Sanat Tarihi Dergisi, Say : X, Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yay nlar, zmir, 2000, s.77 78, 88.

214 205 benzer ekilde betimlenmi figürlere rastlanm t r. Bu grup içerisine giren örneklerden biri olan Antalya Müzesinde bulunan kâsenin yüzeyinde vücudu S eklinde k vr lan, ba geriye dönük aslan benzeri bir hayvan görülmektedir. Figür alt nda bulunan geyi e sald r rken, üstte ise bir tav an figürü bulunmaktad r. Benzer ba ka örneklerinde bulundu u müze ve Bodrum Müzesindeki örneklerin ortak özelli i, merkezde bulunan madalyon içerisinde esas motifin bulunmas ve madalyonun etraf n n dairesel eritlerle ku at lmas d r. Örneklerde güçlü olan hayvan büyük gösterilmi olup, kuyru u bir yaprak motifini and rmaktad r. 227 (Bkz. F.50). Bu örneklerin d nda Bizans seramiklerinde say lar az olmakla birlikte insan, aslan, griffon ve leopar figürlerinin boyundan yukar k s mlar n n gösterildi i eserlerde bulunmaktad r. 228 Birçok hayvan figürünün betimlenmesinde görülen Selçuklu sanat etkisi av hayvanlar aras nda yer alan tav an, tilki, aslan, o lak gibi hayvanlar n görüldü ü Bizans seramiklerine örnek olu turan bir Korinthos buluntusu tabakta da görülür. Ku, tav an, karaca gibi hayvanlar yine, ran Selçuklu seramikleri, Anadolu Alâeddin saray alç süslemeleri ve Kubadabad saray çinileri ile benzer özelliklerdedir. 229 Tüm bu hayvan figürlerinin d nda stilize edilerek verilmi çe itli deniz yarat klar, bal k, stilize edilmi ahtapotu and ran figürler, bal k larvalar n an msatan bir ucu dü ümlü e risel çizgilerden olu an bezeklerde görülmektedir Anadolu Selçuklu Dönemi Çe itli hayvanlar n kutsal say lmas ve vah i hayvanlara duyulan korku, onlardan korunma ihtiyac n ve insanlar n hayvanlar gibi kuvvetli olabilme iste ini ortaya ç kartm t r. Bu yüzden çe itli hayvan tasvirleri ve hayvan mücadele sahneleri birçok sanat dal nda tercih edilen konular olmu tur Sema Bilici, Antalya ve Bodrum Müzelerindeki Champleve Dekorlu Bizans Seramikleri, Adalya, Suna- nan K raç Akdeniz Medeniyetleri Ara t rma Enstitüsü, No: II, 1998, stanbul, s Lale Do er, Bizans Seramiklerinde, s Gönül Öney, Bizans Figürlerinde, s Sema Bilici, Antalya ve Bodrum, s Ya ar Çoruhlu, Türk Mitolojisinin Anahatlar, Kabalc Yay nevi, stanbul, 2000, s

215 206 Genel olarak ran-sasani çevresi, Anadolu nun yerli kültürleri ve Orta Asya etkisiyle 232 gelen ve Selçuklu sanat nda oldukça fazla kullan lan hayvan figürleri ilk ba larda geni çerçeveli olarak tasvir edilirken, daha sonralar ise ki isel özelliklerini kaybetmi ekilde, desenin di er ö eleri ile benzer bir görünüm göstermi lerdir. 233 Avrasya hayvan tasvir gelene inde görülen, figürlerde a r stilizasyon, uzuvlar geometrikle tirme, S eklindeki k vr mlar, gerçeklikten uzakla an ve dekoratif hale dönü en hayvanlar, bir hayvan figürünün ba ka bir hayvan ile birle mesi, figürlerin üzerinde stilize ekillerin bulunmas gibi ana özellikler birçok Anadolu Selçuklu figürlü örne inde görülmektedir. 234 Tavus ku u (Bkz. F ), kartal, arslan gibi çe itli hayvanlar tahtla ilgili semboller olarak, seramik, fildi i, maden, cam, kuma, hal gibi sanat dallar nda ve mimaride ah ap, çini, ta süslemelerinde görülmektedir. 235 Ayr ca av köpekleri, avc ku lar (Bkz. F ), ördekler, tilkiler, antiloplar, da keçileri, o laklar, ay lar, yaban domuzu gibi pek çok hayvan stilize ve hareketli kompozisyonlarda kullan lm lard r. 236 Anadolu Selçuklu döneminde çe itli sanat dallar nda kullan lan hayvan figürleri maden sanat ndaki eserlerin üzerinde genellikle, frizlerin ya da madalyonlar n içinde baz örneklerde natüralist, baz örneklerde ise stilize ekilde tasvirlenmi lerdir. Frizlerde birbirlerini kovalayan arslan, tav an, tilki, taz, bo a, deve, fil gibi hayvanlar n aras nda harpi, grifon, ejder gibi fantastik hayvanlar görülmektedir. Tüm bu hayvan betimlerinde Orta Asya göçebe sanat n n etkileri görülmektedir. Madalyonlar n içinde ise, fantastik hayvanlar, tavusku u, arslan, kartal gibi hayvanlardan biri görülmektedir. Arma eklinde iki hayvan n simetrik ekilde s rt s rta, yüz yüze tasvirlendi i örneklerde bulunmaktad r. Madeni örneklerde kuyruk ve kanat uçlar ejder ba lar ile sonlanan kartal, arslan, sfenks figürleri, 232 Selçuk Mülayim, De i imin Tan klar Ortaça Türk Sanat nda Süsleme ve konografi, Kaknüs Yay nlar, stanbul, 1999, s Can Kerametli, Asya dan Anadolu ya Türk Çini ve Seramik Sanat, Türk Çini Sanat ndan Örnekler, Ak Yay nlar, Türk Süsleme Sanatlar Serisi: 11, Ankara, 1986, s Gönül Öney, Anadolu Selçuklular nda Heykel, Figürlü Kabartma ve Kaynaklar Hakk nda Notlar, Selçuklu Ara t rmalar Dergisi I, Selçuklu Tarih ve Medeniyeti Enstitüsü, Türk Tarih Kurumu Bas mevi, Ankara, 1970, s Gönül Öney, Selçuklu Figür, s Gönül Öney, Anadolu Selçuklu Saray, Kervansaray ve Kalelerinde Figür Dünyas ve Semboller, P Dergisi (Sanat Kültür Antika), Say : 5, stanbul, 1997, s

216 207 boyunlar ndan birbirine ba lanm ku lar, gövdeleri helezon çizen ve baz örneklerde kuyruklar n n uçlar nda çift ba bulunan, kuyruklar ndan birbirine ba lanan birkaç hayvan n birle mesinden olu an sahneler, çift ba l ya da gövdeli, arslan, kartal, harpi gibi çe itli hayvanlar ilk kez Selçuklu döneminde görülen kompozisyonlardand r. Baz hayvanlar, kullan ld klar yere göre farkl anlamlar ta yarak, hükümdarl k, ölüm sonras ya am, cennet gibi sembolleri kar lamaktad r. Bunlardan bal k figürü bereketi sembolize etmektedir ve genellikle ehir, kale, saray sembolü olarak kullan lm t r. Hayvan figürleri baz örneklerde ise, astrolojik i aretleri simgelemektedir. Örnek olarak arslan figürü, güne in ve arslan burcunun, bo a hayvan ay ve Venüs ün, bal k, bal k burcunun ve Jüpiter gezegeninin, koç, koç burcunun, o lak ise o lak burcunun simgesi olarak kullan lm t r. Maden sanat nda görülen hayvan figürleri av ve taht konulu kompozisyonlarda da bulunmaktad r. Av ile ilgili sahnelerde avc n n yard mc s durumunda taz, ahin, pars ve av simgeleyen, arslan, geyik, tav an, yaban örde i gibi hayvanlar ile ava u ur getirdi i dü ünülen fantastik yarat klar görülmektedir. Taht sahnelerinde ise, hükümdarl n koruyucusu, taht n bekçisi ve ebediyetin temsili olan arslan ve çe itli fantastik hayvanlar taht n önünde ve yan nda durmaktad rlar. Baz örneklerde hayvan figürleri bitkilerin ve yaz lar n aras na kar m halde görünürler. Innsbruk Ferdinandeum da bulunan bak r üzerine mine tekni i ile süslenmi bir tas n yüzeyinde k ve hükümdarl k sembolü olan tavusku u ve kartal figürleri ile güne ve ay ikilemini temsil eden, arslan-bo a, grifon-geyik figürleri bulunmaktad r. Ottingen Wallerstein Koleksiyonunda bulunan aynan n ortas nda ise, arma karakterinde bir kartal figürü ve kartal n etraf ndaki frizde, yedi gezegeni simgeleyen togal büstler bulunmaktad r. 237 Maden sanat ndaki örneklerde görülen bo a figürleri hiçbir zaman tek ba na gösterilmemi tir. nsan, arslan, kartal, ejder, gergedan figürlerden biriyle birlikte gösterilen bo a figürlerinin sembolik anlamlar, yan nda tasvir edilen figüre göre de i mektedir. E er insan figürleriyle birlikte tasvir edilirse, ay, Venüs gezegenini, bo a burcunu, kartal ve arslan gibi k ve kudreti temsil eden hayvanlarla birlikte görüldü ü sahnelerde ise, karanl temsil etmektedir. E er bo a figürü ejder ile birlikte görülürse yeralt ve karanl hâkimi olan bir 237 Ülker Erginsoy, Türk Maden, s ,352.

217 208 hayvan niteli i ta maktad r. 238 Diyarbak r da Ulu camide görülen kabartma aslan, bo a mücadelesi sahnesinde bo a figürü ma lup durumdad r ve ay n, karanl n, kötülü ün sembolüdür. Galip durumdaki arslan ise, güne in, ayd nl n, iyili in temsilcisi durumdad r. 239 stanbul Türk slam Eserleri Müzesi nde 102 envanter numaras ile kay tl bir ibrik üzerinde görülen aslan ile bo a mücadelesi sahnesi ise, bu mücadelenin seramik eserler aras ndaki örneklerdendir. 240 Anadolu Selçuklu dönemine ait sikkeler üzerinde de çe itli hayvan betimlemeleri bulunmaktad r. S kl kla kullan lan binici tasvirlerinde görülen at figürleri baz örneklerde sa a veya sola do ru ko ar durumda ve profilden gösterilmi lerdir. Gerçekçi bir ekilde gösterilen atlar n yeleleri, kuyruklar ve ko um tak mlar detayl olarak verilmi tir. lk olarak II. Keyhüsrev döneminde görülen sikkelerde, aslan figürleri profilden gösterilmi ve sa a veya sola do ru yürür durumdad rlar. Her kal pta farkl yüz tiplerinde olan aslanlar n s rt nda, insan yüzlü ve etraf na k saçar durumda bir güne bulunmaktad r. Baz örneklerde ise, iki aslan figürü s rt s rta dönmü durumdad r ve aralar nda güne bulunmaktad r. Anadolu Selçuklu sikkelerinde birde tek ba na görülen arslan figürlerine rastlanmaktad r. Profilden, yürür ekilde görülen bu aslanlar n ba k s mlar iri ve dilleri d ar do ru sark k durumdad r. 241 Kabartmalarda da en yayg n figür olarak kullan lan arslanlar genellikle çift ve simetrik olarak yap lm lard r. Yüksek kabartma olarak yap lan arslan figürlerinin bazen kuyruk uçlar ejder ba yla son bulunur. Genellikle kar l kl çift i lenen aslanlar n ba lar gövdelerine göre daha büyüktür ve iri badem gözlü, yass burunlu, i man yanakl, iri ve aç k a zl d rlar. Genellikle ön bacaklar yürür ekilde gö üs hizas na çekilmi durumdad r. Diyarbak r D Kalede, Silvan Kalesinde, Sivas Kaykavus Darü ifas nda, Ni de Hüdavent Hatun Türbesinde ve daha pek çok yap da bu tipte arslan figürlerine rastlanmaktad r. Ayr ca daha üstün bir kuvvete sahip oldu una inan lan kanatl arslan kabartmalar na da rastlanmaktad r. Bu tipteki arslan figürlerine Diyarbak r d kalede Yedi Karde burcunda, 238 Ülker Erginsoy, Anadolu Selçuklu Maden Sanat, Anadolu Selçuklu Mimarisinde Süsleme ve El Sanatlar, Türkiye Bankas Yay nlar, Ankara, 1978, s Gönül Öney, Selçuklu Figür, s Ahmet Çayc, Anadolu Selçuklu Sanat nda Gezegen ve Burç Tasvirleri, Kültür Bakanl Yay nlar : 2911, Sanat Eserleri Dizisi: 420, Ankara, 2002, s Adil Özme, Anadolu Selçuklu, s.440, 442, 444.

218 209 Konya dan stanbul Türk ve slam Eserleri Müzesine getirilen kabartmalarda rastlan lmaktad r. Kuvvet ve kudret sembolü olan aslanlar n ehri, saraylar, kaleleri kötülüklerden koruduklar na inan l r. 242 Kurganlardan ç kan eserler üzerinde de hayvan mücadele sahnelerinde arslan figürüne rastlan lm olmas zafer kazanan durumdaki bu hayvan n Türk sanat nda daha erken dönemlerden beri kullan ld n göstermektedir. 243 Çini sanat nda görülen hayvan figürlü örneklerin en yo un olarak bulundu u Kubadabad Saray çinilerinde görülen hayvan figürlerinde iki hayvan n mücadelesini gösteren sahneler d nda, hayvanlar bir levha üzerinde tek bir figür olarak gösterilmi lerdir. 244 Kubadabad Saray çini süslemelerinde görülen figürlerin, her biri ayr anlamlar ta maktad r. 245 Kaz lar nda bulunan üzerinde Alâeddin Keykubad n tasviri oldu u dü ünülen sekiz kö eli bir çini örne inde, figürün kuyruklar ndan yakalad bal klar tuttu u görülmektedir. 246 Ba lar yukar ya do ru duran bal klar n gövdeleri, k vr larak yükselmektedir. Ortalar siyah renkte olan bal klardan, ba ve kuyruk k s mlar solda duran bal kta koyu mavi, di er bal kta ise, patl can morudur. 247 Anadolu Selçuklu sanat nda bal k figürleri genellikle çift ve simetrik olarak görülmektedir (Bkz. F. 34). Baz örneklerde rozet ekilleri, insan figürü, masal hayvanlar veya burç hayvanlar ile birlikte kullan ld durumlarda olmaktad r. Bal k figürü ile birlikte görülen hayvanlarda burç hayvan olarak kullan lmaktad r. Kalehisar kaz s nda bulunan sgrafitto teknikli bir seramik fragmanda da ba k sm k r k olan ve gövdesi üzerinde ters olarak soldan sa a do ru üstte, el abd, altta ise, Allah, yaz l bir bal k figürü bulunmaktad r. 248 Bir di er bal k figürlü örnek ise, Kubadabad Kaz s buluntusu olan d a dönük kenarl, ortas nda stilize bitkiler aras nda yer alan dört bal k 242 Gönül Öney, Anadolu Selçuklu Mimarisinde, s Ya ar Çoruhlu, Türk Sanat nda Görülen Hayvan Figürlerine Gök ve Yer Sembolizmi Aç s ndan Bir Bak, Üçüncü Uluslararas Türk Kültürü Kongresi Bildirileri, Cilt: 1, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Eylül 1993, Ankara, s Rüçhan Ar k, Kubad Âbâd da Selçuklu 13. Yüzy l Do a ve Masal Yarat klar Aslandan Sfenkse, P Dergisi (Sanat Kültür Antika), Say : 23, stanbul, 2001, s Mehmet Önder, Selçuklu Devri Kubad-âbâd Saray Çini Süslemeleri, Türkiyemiz, Say : 6, stanbul, 1972, s erare Yetkin, Anadolu da Türk, s Gönül Öney, Anadolu Selçuklu Sanat nda Bal k Figürü stanbul Üniversitesi Sanat Tarihi Y ll, Say : 2, stanbul, , s Gönül Öney, Anadolu Selçuklu Sanat nda, s ,147.

219 210 figürünün bulundu u tabakt r. Taba n merkezine do ru dizilmi olan bal k figürlerinin ba k s mlar noksand r. 249 Bereket sembolü olan bal k figürü burada Selçuklu sanat nda sevilen bir zodiak sembolü olarak kullan lm olabilir (Bkz. F ). Kubadabad Saray kaz lar nda çini örneklerde görülen bal k figürleri d nda, tek ve çift ba l kartal figürleri de bulunmaktad r. Hükümdarl k sembolü olarak kullan lan bu örneklerden, birinde çift ba l kartal n gö sünde Es-Sultani yaz s n n bulunmas bu figürlerin hükümdarl k sembolü olarak kullan lmas durumunu daha da kuvvetlendirmektedir. Bu tipteki çift ba l kartallara Artuklu saray nda ve Aspendos ta bulunan çini parçalar üzerinde de rastlanmaktad r. 250 El Cezeri nin Otomata adl kitab nda bulunan baz minyatürlerde de görülen kartal figürlerinin arma eklinde olduklar ve basit çizgilerle yal n olarak çizildikleri görülmektedir. 251 Selçuklular n inan na göre, kartal sultan koruyup, ona kudret, ayd nl k veren bir hayvan olmu tur. Kartal figürleri ikili mücadele sahnelerinde tek ba l, arma veya totem unsuru olarak kullan ld sahnelerde ise, çift ba l veya çift gövdeli olarak görülmektedir. 252 Selçuklu sanat nda kullan lan bir di er hayvan ise, tavusku u olup, sonsuz hayat ve cennet sembolüdür. Bu ku figürleri ebedi hayat sembolü olan nar dallar ile çevrili olarak gösterilmi lerdir. Baz örneklerde çift tavusku lar ve çift ku lar (Bkz. F. 48) nar, ha ha, palmiye dallar gibi soyut ekillerde görülen hayat a açlar n n etraf n ku atm olarak görülürler. Bu örneklerde hayat a açlar ve ku lar di er dünya ile ba lant l simgeler olarak kullan lm lard r. 253 Bu tipte görülen bir örnek, Yozgat Müzesinde bulunan Selçuklu dönemine ait slip teknikli bir kâsenin iç k sm nda ortada bir hayat a ac n n iki yan nda duran ku figürleridir. Ku lar n kanat, boyun ve göz k s mlar çizgi halinde ve stilize durumda verilmi tir. 254 ahin, 249 Belgin Demirsar Arl, znik Çini, s erare Yetkin, Anadolu da Türk, s Ya ar Çoruhlu, Türk Sanat nda Hayvan Sembolizmi, Seyran Yay nlar, stanbul, 1995, s Ahmet Çayc, Anadolu Selçuklu, s Gönül Öney, Anadolu Selçuklu Çini, s Hakk Acun, Yozgat Müzesi ndeki, s.4.

220 211 do an, atmaca gibi ku lar ise, genellikle av ile ilgili sahnelerde, görülmektedir. Atl avc figürlerinin ileriye do ru uzatt klar eldivenli ellerinde ahin veya do an türünden avc ku lar bulunmaktad r. 255 Bu tipteki kompozisyonlarda at ko ar durumdad r. 256 Kubadabad Saray çinilerinde görülen tav an n ba n gagalayan avc ku bu figürler için ilginç bir örnektir. 257 Samsat kaz lar nda bulunan fragmanlarda çe itli ku figürleri ile kartal, do an, ahine benzeyen, uzun sivri gagal, y rt c bir ku figürü tespit edilirken bir kâsede ise, tavusku u figürü bulunmu tur. Profilden gösterilen tüm figürler, stilize i leni leri nedeniyle ayn dönemin Anadolu Selçuklu seramikleri ile benzerlik göstermektedirler. 258 Seramik buluntular üzerinde görülen bir di er figürde tav an figürü olmu tur. znik Çini F r nlar Kaz s buluntusu olan s ralt boyama teknikli bir fincan parças n n üzerinde bulunan tav an figürü ile Kalehisar kaz s nda bulunmu, günümüzde stanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Sanat Anabilim Dal ar ivinde bulunan gövde parças n n yüzeyinde bask tekni i ile yap lm iki büyük kula görülen ko ar durumda tav an figürü bulunmaktad r. Kalehisar örne inde ayr ca ko ar durumda iki tav an figürü daha görülmektedir. Ortada bir üçgen olu turan tav anlar n kulaklar ortakt r. znik kaz s buluntulu tav an n gövdesi beneklerle hareketlendirilmi tir. Bo bir zeminde tek ba na gösterilen bu tav an figürü yine ayn kaz buluntusu bir kâsenin ortas nda bulunan kuyru unu havaya kald rm bo a figürü ile benzer özellikler ta maktad r. 259 Türk kültüründe önemli bir yeri olan at figürleri ise, gerek slamiyet ten önceki dönemde, gerekse slamiyet ten sonraki dönemde önemini korumu tur. Bu yüzden de çe itli sanat dallar nda bu tasvirlere rastlan lmaktad r (Bkz. F. 35). slamiyet ten önceki dönemlerde atlar n yas alameti, sava ve yi itlik sembolü olarak kuyruklar n n kesildi i, örüldü ü veya ba land bilinmektedir. Atlar n ölümden sonraki ya amda sahibinin yan nda olaca na inanm lard r. 260 Bu durum Selçuklular döneminde de devam etmi olup, Selçuklu sanat nda 255 Bu tipteki çini örnek için Bkz. Gönül Öney, ran Selçuklular, Levha XXXI, Res Ya ar Çoruhlu, Türk Sanat nda Hayvan, s Rüçhan Ar k, Masals Gerçekleriyle, s Lale Bulut, Samsat Ortaça, s Belgin Demirsar Arl, znik Çini, s Ya ar Çoruhlu, Türk Sanat n nda At Figürlerinin Sembolizmi, Türk Dünyas Ara t rmalar, Say : 98, stanbul, 1995, s

221 212 görülen at tasvirlerinde atlar n kuyruklar n n örüldü ü, dü ümlendi i veya kesilmi oldu u görülmektedir. Atlar n kuyruklar n n örülmesi ya da ba lanmas, ölüme haz rlanma ve ölüm anlamlar n ta maktad r. Bu tarz durumdaki sahneler, a k, sava, av, seyahat, fantastik varl klarla mücadele gibi konularla ilgili olabilir. 261 Anadolu Selçuklular döneminde yap lm olan Varka ve Gül ah Mesnevisine ait minyatürlerde de tavuk, horoz, ejder, tav an (Bkz. F ), tilki, at, kedi ve fare gibi hayvan figürlerine rastlanmaktad r. nsan figürlerinin iki boyutlu olu una ra men, hayvan figürlerinin daha gerçekçi ve hareketli canland r ld klar görülür. Minyatürleri çerçeveleyici durumdaki bu hayvanlar olas l kla alegorik olarak kullan lm lard r. 262 Varka ve Gül ah n bulundu u çad r n n içini ve d n gösteren minyatürlerden birinde görülen ahin figürleri dikkat çekicidir. 263 Minyatür örneklerinde köpek figürleri av ile ilgili sahnelerde, atl avc n n at n n ayaklar aras nda görülmektedir. 264 Avc lara yard mc olan köpekler Kubadabad örneklerinde, çini levhalar üzerinde tek ba na, ba arkaya dönük, ön ayaklar ndan birini gö süne do ru kald rm, arka ayaklar ndan birini ise, öne do ru ad m atar ekilde atm, kuyru unu ayaklar aras nda öne do ru k vr lm durumdad r. Ayn sarayda bulunan tilki figürlü örnekler, uzun ya da normal kulakl, ince gövdeli ve köpek figürlerine benzer ekilde gösterilmi lerdir. Keskin di leri ve sivri kulaklar yla ko ma a haz r bir durumda gösterilen kurt figürleri ile gerçekçi bir üslupta hareket eden keçide figürleri çe itli figürlü örnekler aras ndad r Ya ar Çoruhlu, Selçuklu Sanat nda Görülen Kuyru u Dü ümlü At Tasvirlerinin konografik ve konolojik Mahiyeti, VI. Milli Selçuklu Kültür ve Medeniyeti Semineri Bildirileri, Selçuk Üniversitesi Selçuklu Ara t rmalar Merkezi, Konya, 1996, s Gönül Öney, Anadolu Selçuklu Devri, s Ya ar Çoruhlu, Türk Sanat nda Hayvan, s Ya ar Çoruhlu, Türk Sanat n nda Köpek Figürlerinin Sembolizmi, Toplumsal Tarih, Say : 14, stanbul, 1995, s Rüçhan Ar k, Kubad Âbâd da, s

222 Memluk Dönemi Memluk örneklerinde görülen hayvan figürleri arma olarak kullan lm kartal, pars, arslan gibi hayvanlard r. Üzerlerinde genellikle sar s r ile yap lm motifler bulunan örnekler canl ve kaliteli figür çizimlerinden olu maktad rlar ve 14. yüzy llarda M s r da Memluklular zaman nda çok kullan lan bu armalar emir armas ya da memuriyeti gösteren armalar olmu lard r. Armal Memluk seramikleri madde ve yap m tekni i olarak 13. yüzy lda Anadolu da yap lm Selçuklu k rm z hamurlu, sgrafitto teknikli örneklerine benzemektedir. 14. yüzy lda znik te üretilen slip teknikli seramiklerle de benzerlik gösteren Memluk örneklerinde dekor olarak arma veya yaz kullan lmaktad r. Kab n taban nda yuvarlak bir madalyon içinde yer alan armalarda kartal figürlerine rastlanmaktad r. (Bkz. F.52 53) Baz örneklerde kartal figürleri çift ba l olarak gösterilmi ken baz örneklerde ba lar sola ya da sa a do ru dönük vaziyette gösterilmi tir. Alt k s mda duran bir kâse ve onun üzerinde görülen kartal figürünün bulundu u kompozisyonlar Tokuztemür armas olarak bilinir. Benzer bir kompozisyon 53 katalog numaral örnekte görülmektedir. Bir bohça üzerinde sola do ru bakan kartal figürleri Bahadur al-hamavi, çift ba l kartal, Baysar n n, kanatlar n açm, kuyru u zambak eklinde olan kartal figürü ise Nâs r ad-din Muhammed armas olarak kullan lm t r. 52 katalog numaral örnekte görülen kanatlar n iki yana açm kartal figürü Nâs r ad-din Muhammed armas ndaki özellikleri ta maktad r. Ancak figürün kuyruk k sm görülmedi i için kesin bir yarg da bulunmak yanl olabilir. Kartal figürlü armalar d nda sola do ru yürür durumda, sa pençesi kalkm ve k vr k kuyruklu arslan figürlü armalarda bulunmaktad r. Yürüyen aslan figürlü armalar El- Melik el-muzaffer ebu-s-sa âdet b. el-melik el Müeyyed Abi an-nasr eyh ve Berke Han, düz bir zeminde sola do ru büyük ad mlarla yürüyen aslan figürlü armalar ise, Aydemür armalar olmu tur. 267 Arslan figürlü bir örnek Tareq Rajab Museum da bulunan ve Selma Kölemeno lu, Memluk (Kölemen), s Tülây Reyhanl, Türk ve slâm Eserleri Müzesinde Bulunan Memluk Keramikleri, Sanat Tarihi Y ll III, stanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, , s

223 214 yüzy la tarihlendirilen, sgrafitto teknikli dip parças nda görülmektedir. Figür yürür vaziyette ve kuyru u gövdesi üzerine k vr lm durumda gösterilmi tir Beylikler ve Erken Osmanl Dönemi Çini, metal, ah ap, ta gibi pek çok farkl sanat ürünü üzerinde görülen figürlü örnekler Selçuklu dönemi sanat nda s kl kla kullan l rken, Erken Osmanl döneminde giderek azalm ve özellikle mimari süslemede büsbütün kaybolmu tur. Tüm bu farkl l n sebebi toplumun inanç sisteminde olan de i iklikten kaynaklanmaktad r. 269 Anadolu Selçuklular n n figürlü ta plasti ine gösterdi i önem Beylikler devrinde de devam etmi olup, çe itli hayvan figürlü örneklere rastlan lm t r. Mente e Beyli i dönemine ait, Peçin de bulunan Ahmet Gazi Medresesi nin eyvanlar ndan birinin avluya bakan kemerinin kö elerine, arka ayaklar üzerine oturmu, ön ayaklar nda bayrak ta yan birer arslan figürü bulunmaktad r. Selçuklu devrinde rastlanan arslan figürlerinde bu ekilde elinde bayrak tutan bir figürün bulunmamas dikkat çekicidir. Yine Karamano ullar Beyli i devrine ait Alanya yak n nda bulunan Obaköy Medresesi nin kap s ndaki bir sövede birbirine dolanm iki ejder figürü bulunmaktad r. Gövdelerinin dü üm yapan bo luklar nda bal k figürleri yerle tirilen ejderlerin kulaklar ve di leri sivridir. 270 Beylikler devrine ait hal örnekleri de soyut hayvan figürleri ile bezenmi tir. Bu bezeme anlay daha sonraki dönemlerde Osmanl devri hal lar nda devam edecektir. Hal lar n yüzeyinde bulunan rozetlerin içerisinde kartal, çift ba l kartal, horoz, geyik, ejder, zümrüdü anka ve çift ku figürleri görülmektedir. 271 Ayn devrin seramik örneklerinde ise çe itli hayvan figürlerine özelliklede bal k ve ku figürlerine rastlan lm t r. lk devir Osmanl serami i olarak kabul edilen Milet i i 268 Geza Fehervari, Ceramics of the Islamic, s Selçuk Mülayim, De i imin Tan klar, s erare Yetkin, Baz Selçuklu, s Gönül Öney, Beylikler Devri, s. 52.

224 215 seramik örneklerinde figürlü süslemenin kullan lm olmas, Selçuklu dönemi seramik sanat ile olan ba lant y göstermektedir. 272 Bu dönemde görülen bal k, ku ve insan figürlerinde Anadolu Selçuklu dönemine ait çini örneklerindeki figürler ile benzerlikler görülür. Bu benze im daha ilerdeki dönemlerde ortaya ç kan mavi-beyaz gruptaki seramiklerde görülen bal k, ku gibi figürlerin tasvirleri için bir geçi evresini olu turur. 273 Bal k figürü Türk sanat nda bereket ve bolluk sembolü gibi manalar ta mas nedeniyle s kl kla kullan lm bir figürdür. znik te yap lan kaz çal malar neticesinde çe itli tekniklerde yap lm seramik malzemeler üzerinde bal k figürlerine rastlanm t r. Bu bal k figürlerine s kl kla rastlanmas n n nedeni znik in bir göl kenti olmas ile ilgili olabilir. Bunlardan erken Osmanl serami ini olu turan baz örnekler aras nda, 1982 y l nda znik Roma Tiyatrosu Kaz s nda bulunan sgrafitto teknikli bir kâse dibi parças bulunmaktad r. Parçan n yüzeyinde z t yöne yönelmi dönü hareketi içinde stilize iki bal k figürü bulunmaktad r. 14. yüzy l n ilk yar s na tarihlendirilen dip parças n n yüzeyindeki bal klar n vücutlar, ba ve göz k s mlar ince çizgilerle gösterilmi tir. Bir di er bal k figürlü erken Osmanl örne i ise, 1988 y l nda znik Çini F r nlar Kaz s nda bulunan Milet i i teknikli bir tabak ya da kâseye ait kenar parças d r. Parçan n yüzeyinde stilize edilmi bir bal k figürü bulunmaktad r. Parça 14. yüzy l sonu ile 15. yüzy l ba na tarihlendirilmektedir. 274 Gövdesi pullu bal k figürünün konturlar siyah ya da koyu ye il ve kobalt mavisidir. 275 Bursa müzesinde bulunan Milet i i teknikli bir taba n orta k sm nda da ba a a ya do ru incelen, k vr k gövdeli ve geni kuyruklu büyük bir bal k figürü bulunmaktad r. Gövdesinin üst k sm pul eklinde, alt k sm ise dikey çizgilerle gösterilen bal n gövdesinin iki yan nda yüzgeçleri bulunmaktad r. Yine ayn müzede bulunan ayn teknikteki bir ba ka taba n ortas nda gövde kenarlar kal n konturlarla gösterilmi bir bal k figürü yer almaktad r. Gövdesi pullar ile kapl bal n, iki yan nda yüzgeçleri bulunmaktad r ve bal n kuyruk k sm k vr kt r. Bir di er bal k figürlü Milet i i örnek ise, stanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk- slam Sanat Kürsüsü ar ivinde bulunan gövdesi pullarla kapl, yüzgeçleri olan, k vr k kuyru u dikey 272 Oktay Aslanapa- erare Yetkin,-Ara Altun, znik Çini, s Faruk ahin, lk Devir Osmanl Keramikleri Teknolojisi, stanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Bölümü (Yay nlanmam Yüksek Lisans Tezi), stanbul, 1989, s erare Yetkin, znikli Bal klar, Sanat Tarihi Ara t rmalar Dergisi, Cilt: 2, Say : 6, stanbul, 1989, s Belgin Demirsar Arl, znik Çini, s.69.

225 216 çizgilerle kapl figürdür. 276 Yine znik Çini F r nlar Kaz s, 1988 y l buluntusu Milet i i bir parça üzerinde de pullu gövdeli, bir bal k figürü bulunmaktad r. 277 znik Roma Tiyatrosu kaz lar nda da bal k figürlü bir dip parças na rastlanm t r y l buluntusu olan Milet i i parçan n yüzeyinde üç bal k figürünün merkezde bulunan bir ba çevresinde birle ti i görülmektedir. 278 Genellikle tek figür olarak görülen bu bal k figürleri gerçekçi görünümdedirler ve pullu, k vr k gövdeleriyle tatl su bal klar ndan esinlenilerek çizilmi olduklar anla lmaktad r. 279 Milet i i olarak bilinen seramiklerde görülen ku figürleri ise, uçar durumda (Bkz. F.56), bir dala konmu durumda (Bkz. F.55) ya da kar l kl iki figür olarak (Bkz. F.54) gösterilmi lerdir. Bu ku figürleri Selçuklu dönemine ait özellikle Kubadabad Saray çinilerinde görülen figürlere benzemektedirler. Farkl olarak Milet i i örneklerde ku figürleri daha dekoratiftir. znik Çini f r nlar kaz s nda bulunan katalog numaral örnekler d nda yine ayn kaz buluntusu dip parças n n yüzeyinde selvi a ac n n arkas nda bir ku figürü bulunmaktad r. 280 Bu ku figürlü Milet i i seramiklerden biri di eri de, 1993 y l nda znik Roma tiyatrosu kaz s nda bulunan dip parças d r. Uzun gagas nda yakalam oldu u bal tutan bal kç l bir ku ile dallar aras nda duran iki ku figürü kompozisyonda bulunan di er figürlerdir. 281 Bir di er ku figürlü Milet i i seramik eser ise, 1984 y l znik Çini F r nlar Kaz s buluntusu tabak kenar d r. Beyaz zemin üzerine kobalt mavisi renkte yap lm ku figürü uçar durumdad r. 282 Yine znik Roma Tiyatrosu Kaz s nda bulunan Milet i i teknikli bir dip parças n n yüzeyinde kuyru u aç k durumda, boynu ve ba n n bir k sm gözüken bir 276 Bengi Çorum, Bal k Figürlü Milet i Keramikler, Sanat Tarihi Y ll, Say XII, stanbul Üni. Ede. Fak. Sanat Tarihi Ara t rma Merkezi, stanbul, 1983, s Belgin Demirsar Arl, znik Çini, s Nur en Özkul F nd k, znik Roma Tiyatrosu Kaz Buluntular ( ) Aras ndaki Osmanl Seramikleri, TC. Kültür Bakanl Yay nlar, Ankara, 2001, s.40, Belgin Demirsar Arl, znik Çini, s Oktay Aslanapa, Anadolu da Türk, s. 17,18, Nur en Özkul F nd k, znik Roma, s. 40, Oktay Aslanapa- erare Yetkin,-Ara Altun, znik Çini, s. 145.

226 217 tavusku u figürü bulunmaktad r. 283 znik Çini F r nlar kaz buluntusu bir kâse dibinde çevresi stilize bitkilerle çevrili ba n yukar ya do ru kald rm, gagas hafif aral k bir tavusku u figürü bulunur. Uzun kuyruklu ve ince bacakl figür am i ve Rodos i olarak bilenen seramiklerde görülen tavusku u figürlerine benzemektedir. 284 znik Çini F r nlar Kaz s buluntulu di er ku figürlü Milet i i buluntular ise unlard r; yüksek bir kaide parças üzerindeki bitkisel motiflerin ortas nda duran bir leylek yavrusu, bir kâsenin ortas nda profilden gözüken, iri ve detayl çizilmi, kanat ve ayak k s mlar taranm, üst k sm nda uçar durumda küçük bir ku ve alt taraf nda ince, uzun burunlu bir ku figürü bulunan örnek, bir gövde parças üzerinde kanad dekoratif çizgilerle gösterilmi, profilden bir ku figürünün bulundu u parça ve ortas nda büyük bir mimari yap n n bulundu u tabaktaki iki a aca konmu ku figürlerinden olu an örnektir. Son örnekte bulunan mimari bir yap ve etraf ndaki a açlar üzerine konmu ku figürlerinin bulundu u benzer bir kompozisyona daha geç dönem örne i olan katalog numaral Çanakkale dönemine ait iki tabak üzerinde rastlanmaktad r Osmanl Dönemi Osmanl dönemi hayvan figürlü seramik örneklerini s ras ile znik, Kütahya, Çanakkale grubu örnekleri üzerinde inceleyecek olursak, hayvan figürlü ilk örnekler znik seramiklerinde 1520 ve 1530 larda görülmeye ba lanm t r. 285 znik seramiklerinde hayvan figürleri genellikle uzun boyunlu i eler, ma rapalar, tabaklar üzerine yap lm lard r. 286 Geç devir hayvan figürlü seramiklerinin iki önemli ak m n temsil eden eserlerden birisi Louvre müzesindeki tavusku lu tabak ve ayn müzede bulunan üzerinde av hayvanlar n n görüldü ü iki kulplu matarad r. Tavusku lu tabaklar 1580 ve 1590 lara tarihlendirilmektedir. Baz örneklerde tavusku lar çiçek açm bir bahar a ac na konmu durumdad r. Büyük çiçeklerle çevrilmi durumdaki stilize görünümlü bu tavusku u figürleri birçok tabakta görülmektedir (Bkz. F. 58). A aca tünemi durumdaki tavusku lar Yuan ve 15. yüzy l sonu Çin mavi-beyaz 283 Bedri Yalman, znik Tiyatro Kaz s Erken Osmanl Seramik Buluntular Pof.Dr. erare Yetkin An s na Çini Yaz lar, Sanat Tarihi Derne i Yay nlar : 1, stanbul, 1996, s Belgin Demirsar Arl, znik Çini, s. 43,61 62,66 67, Atanur Meriç, Hayvan Figürlü Ve Gemi Tasvirli znik Seramikleri, Kültür ve Sanat, Say : 26, 1995, s Zeynep K n k, znik ve Seramik, s.15.

227 218 örneklerinde de görülmektedir. 287 Di er örnek ise av-orman temal y llar na tarihlenen mavi-beyaz bir matarad r. Mataran n yüzeyinde av hayvanlar ndan tav an, ceylan figürleri ve avc hayvanlardan tasmal köpekler tek bir yöne do ru ko ar durumda gösterilmi lerdir. Tav an ve ceylan figürlerinin ba lar geriye do ru dönük durumdad r. 288 Beyaz hamurlu örnekler üzerinde s kl kla görülen bal k figürleri genellikle gruplar halinde, belli bir düzen içinde veya da n k olarak dizilmi lerdir. Daha erken örnekleri olu turan Milet i i olarak tan nan örneklerde görülen bal k figürleri beyaz hamurlu örneklerdekilere oranla daha gerçekçi görünümdedir. Bunun nedeni Milet i i olarak bilinen örneklerde bal k figürlerinin tek ve büyük boyutlu figürler olarak gösterilmi olmas d r y l znik Çini F r nlar Kaz s buluntusu beyaz hamurlu, kobalt mavisi renkte boyanm küçük bir dip parças n n yüzeyinde ba k sm noksan bir bal k figürü bulunmaktad r. Yüzgeçleri, üç parçal kuyru u ve vücudunu örten pullar ince hatlarla belirtilmi bal n kuyru u yukar ya do ru k vr lm durumdad r. Bal k yüzer durumda gösterilmi tir. 15. yüzy l sonuna tarihlendirilen bu parçan n üzerindeki, bal k figürü Ming devri Çin porselenlerinde bulunan bal k figürlerini an msatmaktad r. Yine ayn kaz n n 1983 y l buluntulu bir ba ka beyaz hamurlu, dip parças n n yüzeyinde, birbirine dolanm durumda üç bal k figürü bulunmaktad r. Firuze ve kobalt mavisi renkteki bal klar n gövdeleri koyu renkte gösterilmi tir. Ba, göz ve yüzgeç k s mlar konturlanan bal klar n etraf nda da daha küçük bal k figürleri bulunmaktad r. Mavi-beyaz teknikli bu parça firuze renginde kat l m yla 16. yüzy l n ba lar na tarihlendirilmektedir y l nda yap lan znik Çini F r nlar Kaz s buluntusu küçük bir fragman ise, 16. yüzy l n ikinci yar s na tarihlendirilen, beyaz hamurlu, mercan k rm z s dekorlu bir ba ka bal k figürlü örnektir. Parçan n iç yüzeyinde, gövdesi, kuyru u ve yüzgeçleri kobalt mavisi ile boyanm, sivri ba k sm ise, mercan k rm z s renkte bir bal k figürü bulunur. Parçan n yüzeyinde bir ba ka bal a ait kuyruk k sm daha görülmektedir. 287 Nurhan Atasoy- Julian Raby, znik Seramikleri, s Sitare Turan Bak r, Osmanl Hayvan Figürlü Seramikleri, Seramik Türkiye, No: 4, stanbul, Nisan- Haziran 2004, s Belgin Demirsar Arl, znik Çini, s

228 219 Slip tekni inin 16. yüzy ldaki bir uygulamas olan, 1981 y l znik Ayasofya Kilisesinin arkas nda yap lan kaz da bulunan bir fragman üzerinde de küçük bal k figürleri bulunmaktad r. Beyaz hamurlu parçan n iç k sm k rm z astarla kaplanm olup, üzerinde bulunan bal k figürleri mavi renkte dekorludur. Bir di er bal k figürlü seramik örne i yine znik Çini F r nlar Kaz s nda 1982 y l nda bulunan bir fincan parças d r. Parçan n iç yüzeyinde, kenarlar koyu ye il konturlu, gövdeleri aç k ye il, ba, göz, yüzgeç ve kuyruk k s mlar ematik olarak gösterilmi küçük bal k figürleri bulunmaktad r. A a ya bakar ekilde gösterilen bal k figürlerinin bulundu u bu fincan parças, 17. yüzy l n sonu ile 18. yüzy l n ba na tarihlendirilmektedir. 290 znik kaz lar nda mavi-beyaz seramiklerin üzerlerinde tav an, bal k gibi çe itli hayvanlar ile birbirlerine sald r r durumda olan hayvanlar n bulundu u fragmanlar ele geçirilmi tir. Mavi-beyaz teknikte, hayvan figürlerinin bir kaç n bir arada gösteren örnek, stanbul da Ekrem Hakk Ayverdi özel koleksiyonunda bulunan sürahidir. Birbirini kovalar durumda ya da yan yana s ralanm ekilde duran tav an, köpek, tilki, karaca, ku figürleri sürahinin yüzeyine geli i güzel serpi tirilmi ekildedir. 291 Mavi-beyaz teknikteki hayvan figürlü bir ba ka örnek ise, 1983 y l nda znik te Ayasofya n n arkas nda yap lan çal ma s ras nda bulunan küçük bir kapak üzerinde görülmektedir. Kapa n yuvarlak k sm nda s ralanm olan, mavi renkte gösterilmi hayvanlar aras nda ko ar durumda tav anlar ve ku figürleri bulunmaktad r. 292 Tav an figürlü bir di er örnekte I. dönem znik kaz lar nda bulunan bir kab n gövde k sm na ait olan parçad r. Ko ar durumdaki tav an figürü ve kaya motifleri ile tav an n alt ve üst taraf nda oldukça küçük iki hayvan daha bulunmaktad r. Benzer bir örnek de Sadberk Han m Müzesinde Hüseyin Kocaba koleksiyonundaki etütlük eserler aras nda bulunan bir kapak parças n n yüzeyinde görülen mercan k rm z s ve kobalt mavisi renkteki motiflerin aras nda ko an bir ceylan figürü ve kaya motiflerinin görüldü ü parçad r. 293 znik Çini F r nlar kaz s nda 1963 y l nda bulunmu olan, ba n geriye çevirmi bir karaca figürlü parça ile vücudunda iri benekler olan, kuyru u yukar ya kalk k, hilal eklinde boynuzlu dört ayakl bir hayvan n bulundu u bir di er parçada figürlü mavi-beyaz 290 erare Yetkin, znikli Bal klar, s Oktay Aslanapa, Osmanl Devri, s Oktay Aslanapa- erare Yetkin,-Ara Altun, znik Çini, s Belgin Demirsar Arl, znik Çini, s

229 220 seramik örneklerindendir. 294 Mavi-beyaz grubuna giren bir di er hayvan figürlü örnekte ba n geriye do ru çevirmi aslan figürünün bulundu u tabakt r. Londra da Victoria and Albert Müzesinde bulunan ayn teknikli bir tabakta da hayat a ac n n üzerinde bulunan bir y lan ku a do ru uzan rken görülmektedir. 16. yüzy l n ikinci yar s na gelindi inde sade ve stilize görünümde, tüylerini temizleyen, ko maya haz rlanan hareketli ku, sülün, güvercin figürleri görülmeye ba lanm ve (Bkz. F. 57), 17. yüzy lda da kalabal k desenlerin aras nda yer alan durgun ku, sülün figürleri ortaya ç km t r yüzy la tarihlendirilen mavi-beyaz teknikli saz üslubunda yap lm tabak üzerindeki bal kç l bir ku figürü detayl yapraklar aras na yerle tirilmi tir. Ku figürünün üzerinden geçen yapra n üzerinde bir y lan figürü bulunmaktad r. Osmanl dönemi seramiklerinde bulunan ku figürleri genellikle do al ortamlar nda ve bitkiler aras nda gösterilmi lerdir. Hareket halinde, uçar durumda ve ba ka hayvanlar ile birlikte yer alm lard r. 16. yüzy l n ilk yar s na tarihlenen, znik Çini F r nlar kaz buluntusu am i olarak adland r lan bir parça üzerinde de iri bir ku figürü bulunmaktad r. Gövdesi aç k mavi ve firuze ile renklendirilen ku un üzeri beneklerle hareketlendirilmi tir. Figür do a ortam içinde gösterilmi tir. 296 Louvre Müzesi Koleksiyonunda bulunan am i bir tabakta da enginar, gül, hatayi çiçekleri ve yapraklar aras nda tavusku u figürü bulunmaktad r. 297 Bu ku figürlerine ayn dönemin çini örnekleri üzerinde de rastlanmaktad r. Ba dat Kö kü ve Sünnet Odas duvarlar nda s ralt tekni i ile yap lm çinilerde ku figürleri hançer eklindeki yapraklar aras nda uçar durumda veya bir yaprak üzerine konmu durumda gösterilmi lerdir. Nebati dekorlar aras nda kaybolan bu ku figürlerinin en ilginç örne i Sünnet Odas cephesindeki panolarda bulunan hançer yapraklar aras ndaki ku figürleri ve bunlar n alt nda bulunan vücudundan alev f k ran efsanevi geyik figürlerinin bulundu u örnektir yüzy l n sonu ile 17. yüzy l n ba na tarihlendirilen örneklerde çe itli arslan figürleri, bo a figürleri ya da güne temas yla birlikte bordürleri kaya-dalga motifli tabaklar 294 Emel Turan, Anadolu da Türk Çini ve Keramiklerinde Hayvan Figürleri, stanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi Bölümü (Yay nlanmam Lisans Tezi), stanbul, 1970, s Sitare Turan Bak r, Osmanl Hayvan, s Belgin Demirsar Arl, znik Çini, s Sitare Turan Bak r, Osmanl Hayvan, s Emel Turan, Anadolu da Türk, s.46, 57.

230 221 üzerinde görülmektedir. Tek hayvan figürlü örneklerin bir di eri ise, Ashmolean Müzesinde bulunan tabak üzerinde görülen hareket halindeki at figürüdür yüzy ldaki baz örneklerde ise minyatür resimleriyle ili kili olmayan, hareketli ve hiçbir sembolizm izi ta mayan figürler ortaya ç km t r. Bunlardan birisi ön pençesini havaya kald rm, sa a do ru yürüyen aslan figürlü tabaklard r. Bu döneme ait bir di er aslan figürlü kompozisyon ise, zincirli aslan tasvirleridir. Bu betimlemelere 17. yüzy l ba Osmanl minyatürlerinde de rastlanmaktad r. Olas l kla saray nakka hanesinin yan nda bulunan Aslanhâne den etkilenilerek yap lm lard r. znik seramiklerinde görülen hayvan figürlerinden bir di eri de taçl olarak gösterilmi maymun figürleri olmu tur. 300 Osmanl dönemi seramiklerinde görülen bir di er hayvan figürü de do a içinde, ko ar durumda gösterilen ceylanlard r. znik Çini F r nlar kaz s nda tespit edilen mavi-beyaz seramikler üzerinde bulunan ceylan figürleri gerçek görünümlerine oldukça uygun ekilde yap lm lard r yüzy l n ikinci yar s ndan itibaren yayg nla an hayvan üslubunda, hayvan figürleri yo un ve sarma k a lar içerisine yerle tirilmi olarak gösterilmi lerdir. Dü sel ve gerçek hayvanlar n bir arada gösterildi i kompozisyonlar bu dönemde bulunmaktad r. 17. yüzy la tarihlenen ve sviçre Ariana Müzesinde bulunan bir taba n yüzeyinde üstte kar l kl duran kaplan benzeri iki hayvan altta ise, ba insan, gövdesi hayvan biçiminde kanatl ve uzun kuyruklu bir hayvan n görüldü ü tabak bu tipteki kompozisyona örnek olu turmaktad r. 302 K rm z s ralt teknikli seramikler üzerinde bulunan hayvan figürleri orman temal av sahneleri ve bitkisel motiflerle birlikte görünen hayvan figürleri olarak iki gruba ayr lmaktad r. 303 Mercan k rm z l örneklerde hayvan figürleri uzun bacakl d r ve gövdelerinde çizgili, tüylü gölgelemeler bulunmaktad r. 304 Bu grubun güzel bir örne i Lizbon 299 Sitare Turan Bak r, Osmanl Hayvan, s Nurhan Atasoy- Julian Raby, znik Seramikleri, s Belgin Demirsar Arl, znik Çini, s Atanur Meriç, Hayvan Figürlü, s Sitare Turan Bak r, Osmanl Hayvan, s Nurhan Atasoy- Julian Raby, znik Seramikleri, s. 258.

231 222 Gülbenkyan Müzesinde bulunan, 16. yüzy l n ikinci yar s na tarihlendirilen bir tabakt r. Taba n üzerinde biri yeti kin di eri ise yavru iki tavusku u figürü bulunmaktad r. 57 katalog numaral tabakta bulunan ku figürü ile benzer durumdaki Berlin slam Sanatlar Müzesinde bulunan kâsede bu gruba giren di er bir örnek olup, kâsenin yüzeyindeki ku lar bitkilerin bulunmad bir ortamda iki farkl duru ta gösterilmi lerdir. Ku lardan birisi yerde dururken, di eri bir dal parças n n üzerinde kendisini temizlemektedir yüzy l ortalar ndan, 17. yüzy l sonuna kadar olan bir süreçte görülen k rm z mercanl seramikler üzerinde, aslan, kaplan, geyik, ku gibi çe itli hayvan figürlerine rastlan lmaktad r. 306 Üzüm salk mlar ve asma yapraklar ile dekorlanan tabaklarda bazen, çiçekler aras na tavusku lar ve çe itli ku figürleri yerle tirilmi tir. Baz örneklerde hayvan figürlerinin nebat ekilleri halinde üslupla t r ld örnekler görülmektedir. Erken dönemlerde Türklerin tunç ve alt ndan yapm olduklar maden i lerinde bulunan hayvan mücadele sahnelerini an msatan tarzda hayvan mücadelelerini gösteren figürlü tabaklarda bulunmaktad r. 307 Tavusku u figürleri znik seramiklerinde, Çin seramiklerindeki anlam ile kötülü ü uzakla t ran varl klar olarak ya da cennetle ilgili kavramlar olarak kullan lm t r. 308 znik Çini F r nlar kaz buluntusu Rodos i teknikli bir taba a ait kenar parças n n üzerinde iki adet stilize ku figürü görülmektedir. Stilize görünümlü ku lar n gagalar ve bacaklar siyah konturlu, kanatlar ise, ye il renktedir. Yine ayn kaz buluntusu Rodos i bir taba n dip k sm na ait parça üzerinde de ba ve gövdesinin ön k sm görülen, k rm z gagal, bitkiler aras nda bir ku figürü bulunmaktad r. 309 Osmanl dönemi Kütahya örneklerinde de ku ve bal k gibi figürlere rastlan lmaktad r yüzy l n ikinci yar s na tarihlendirilen Suna ve nan K raç koleksiyonunda bulunan mataran n bir yüzünde leylek figürü ve alt nda çiçekli dallar bulunurken, di er yüzünde elinde çiçek tutan bir kad n figürü bulunmaktad r. Matara hem insan hem de hayvan figürünün bir arada bulundu u ilginç bir örnektir. Suna ve nan K raç 305 Sitare Turan Bak r, Osmanl Hayvan, Faruk ahin, Türk Çini Sanat Süslemecili i, Anadolu Üniversitesi Yay nlar No: 325, Kütahya Meslek Yüksekokulu Yay nlar No: 1, 1989, s Oktay Aslanapa, Anadolu da Türk, s. 22, Oktay Aslanapa, Türk San at, Türk Dünyas El Kitab, Türk Kültürünü Ara t rma Enstitüsü Yay nlar :45, Seri:I, Say :A5, Ankara, 1976, s Atanur Meriç, Hayvan Figürlü, s Belgin Demirsar Arl, znik Çini, s Oktay Aslanapa, Osmanl Devri, s.8.

232 223 Koleksiyonunda bulunan 309 envanter numaral 18. yüzy l n ikinci yar s na tarihlendirilen tabakta da y lan tutan bir leylek figürü bulunurken yine ayn koleksiyona ait 311 envanter numaral ba ka bir tabakta da kar l kl duran iki kartal figürü ve aralar nda çiçekli bir dal bulunmaktad r. Gövde ve kanatlar stilize k rm z çiçek motifi ile bezeli ku lar n konturlar sar renk ile gösterilmi tir. 311 Ayn koleksiyona ait 402 numaral bir tabakta at, 295 envanter numaral tabakta, gagas nda yaprak tutan bir ku, 312 envanter numaral bir di er tabakta da, tüyleri ye il, gö sü mavi ve mor bir ku figürü bulunmaktad r. 312 Çanakkale hayvan figürlü örneklerine bak ld nda Milet i seramiklerin k rm z hamurlu yüzy l Çanakkale seramiklerinin öncüsü niteli inde oldu u anla lmaktad r. Bu durumun bir ispat da bal k figürlü örneklerin her iki dönemde de süren varl d r. 313 Kubadabad çini örneklerinde bulunan karikatürle tirilmi hayvan figürlerinin Çanakkale örneklerinde görülen karikatür havas ndaki havyan figürlerinin öncüsü oldu u dü ünülmektedir. 314 Çanakkale dönemine ait çe itli tabaklar üzerinde ku (Bkz. F ), bal k (Bkz. F ) ve zürafa (Bkz. F ) figürleri görülmektedir. O bölgede ya ayan bir hayvan olmamas na ra men zürafa figürlerinin oldukça ba ar l bir biçimde yap lm olmas ilginçtir. 315 Bu döneme ait cami ve kö k betimli tabaklarda stilize edilerek verilmi ku figürleri (Bkz. F ) ve çiçekler, selviler bir stil birli ine ra men de i iklikler göstermektedir. Tek veya çift ku figürlerinin bulundu u tabaklarda ku lar tamamen mor, kahverengi ya da lacivert renkte siluet halinde gösterilmi lerdir. Uzun kuyruklu olu lar siluet halindeki ku figürlerine bir karakter kazand rmaktad r. Ku lu tabaklarda tabaklar n kenarlar kafes motifi ile doldurulmu tur. 18. yüzy l n ikinci yar s ve 19. yüzy l n ilk yar s nda görülmeye ba lanan bal k figürlü tabaklardaki çok stilize ve f rça vuru lar ile gösterilen bal k figürlerinin yan s ra ku figürlü örneklerde bulunmaktad r. Kenarlar kafes motifli tabaklar n ortas nda bulunan zürafa figürleri de siluet halinde, gövdeleri benekli hayvan figürleri olarak Çanakkale seramikleri 311 ebnem Akal n Hülya Y lmaz Bilgi, Yadigâr- Kütahya, s.85, Laure Soustiel, Osmanl Seramiklerinin, s. 96, erare Yetkin, znikli Bal klar, s Rüçhan Ar k, Kubad Âbâd da, s Filiz Sanay, Türk Dönemi Çanakkale Seramiklerinin Dünü ve Bugünü, stanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Bölümü (Yay nlanmam Yüksek Lisans Tezi), stanbul, 1989, s

233 224 üzerinde yer alm lard r. Victoria and Albert Müzesi nde bulunan bir çukur taba n içini profilden sola dönük bir tavusku u ve önünde bulunan iki büyük çiçek kaplamaktad r. Tavusku unun gövdesi çizgili ve pul desenlidir. 316 Figürlü bu örnekler d nda geç dönem Çanakkale seramiklerinde burmal kulplu sürahiler, ço u örnekte ku ba l olurlar. A z k s mlar ku gagas gibi k vr k olanlar k z çocuklar n n do umundan sonra erbet da t m nda kullan lmaktad r. At ba l testiler veya (Bkz ), a zlar at ba l, ayakl i man gövdeli testiler barok tarz örneklerdir. Bu at ba l sürahilerin boyun k s mlar kanatl d r. At n kuyruk k s mlar bu testilerin kulp k s mlar n olu turur. Kapa kuluçka tavuk eklinde ekerlik, üstünde kurba a, kertenkele, t rt l bulunan vazolar, saks lar, at, deve, aslan biçiminde s v kaplar çe itli hayvan biçimlerindeki seramik örneklerdir. Orant s z ba, gövde ve bacaklara sahip bu örnekler karikatür havas ta maktad r. 317 Havyan formlar n n stilize edilmesiyle olu turulan örnekler d nda hayvan biçimli kaplara da rastlanmaktad r. Genellikle aslan, at ve kümes hayvanlar (Bkz. F. 79) canland r lmaktad r. Bu örneklerde ço u zaman stilize edilmi vücut ö eleri süs unsuru haline dönü mektedir. 318 Göz, a z, burun gibi detaylar barbutin tekni i ile yap lm kabartmalar eklindedir. Hayvanlar n ço unda boynun alt nda, gö üste büyük bir rozet bulunmaktad r. Bacaklar hantal bir ekilde gösterilen figürlerin kuyruklar genellikle s rt üstüne do ru uzanmaktad r ve uçlar halka eklinde geriye dönmektedir ran Grubu ran Selçuklular döneminde hayvan figürü biçiminde kaplar, ku, arslan eklinde eserler ve ufak hayvan heykelciklerinden olu an çe itli madeni eserler yap lm t r. Bu eserler Selçuklu ustalar n n hayvanlara olan sevgisini gösteren örneklerdir. Çe itli madeni eserlerin yüzeyinde birbirini kovalayan hayvan figürleri ile madalyon içlerinde ejder, harpi, grifon, sfenks gibi fantastik yarat klar bulunmaktad r. Kakma tekni i ile yap lm Horasan madeni 316 Gönül Öney, Türk Devri, s.7 8, Gönül Öney, Çanakkale Seramiklerinin Osmanl Seramik Sanat ndaki Yeri, Osmanl da Çini Seramik Öyküsü, Editör: Ara Altun, stanbul Menkul K ymetler Borsas, 1998, s Filiz Sanay, Türk Dönemi, s Gönül Öney, Türk Devri, s.15.

234 225 eserlerinde kalabal k figürlü kompozisyonlar, üçlü ya da dörtlü hayvan figürlerinden olu an f r ldak motifleri, uçlar hayvan ba lar yla sonlanan k vr m dallar, av sahneleri gibi sahneler bulunmaktad r yüzy l ran Selçuklular na ait çe itli av sahnelerinde hayvan figürlerine rastlan lmaktad r. Atl olarak gösterilen avc kompozisyonlar n n d nda çe itli av hayvanlar da dönemin birçok sanat örnekleri üzerinde görülmektedir. Atl avc kompozisyonlar nda at süvariye oranla daha küçük gösterilmi tir. Her iki figüründe belden a a s profilden, avc n n ba ve gövdesi cepheden gösterilmi tir. Bu sahnelerde avc n n elinde büyük olarak gösterilmi ahin, do an, kartal, sungur cinslerinden bir hayvan bulunmaktad r. Baz av sahnelerinde avc köpeklere de rastlan lmaktad r. Ke an örneklerinde atlar n üzerlerinde u ur getirici benekler bulunmaktad r. Bu at figürleri süvariye göre daha gerçekçi i lenmi lerdir. 9. yüzy la tarihlenen bir Ni apur taba, ahin ile avlanan tek avc figürlü en erken tarihli seramik örne idir. 321 Slip teknikli yüzy llara tarihlendirilen ran tabak ve kâselerinin merkezinde stilize, yürüyen tek ku (Bkz. F. 1) figürleri veya ku eklinde kelimeler bulunmaktad r. Ku figürlerinin etraf n bitkisel bir bezeme ya da yaz çevrelemektedir. Bu teknikteki seramikler aras nda, Paris te özel bir koleksiyonda bulunan 28 cm. çap ndaki, 10. yüzy la tarihlenen tabak, Keir koleksiyonundaki yüzy la tarihlenen 29,8 cm. çap ndaki örnek ile yine yüzy la tarihlenen Nas r Halili koleksiyonundaki, 16,5 cm. çap ndaki örnekte çe itli ku ve hayvan figürleri bulunmaktad r. Bu teknikte yap lan seramik örneklerinde bezemeler patl can moru, k rm z, sar, turuncu, kahverengi, ye il gibi renklerle bezenmi tir. 322 Ku figürlü bir di er örnekte, 2 katalog numaral kâsede bulunan geyik figürünün üzerindeki ku figürüdür. (Bkz. F.2). Sgrafitto teknikli seramiklerin en kaliteli örnekleri ran da Tebriz yak n nda Aghand bölgesinden gelmi tir. Özellikle kuzey bat ran da sgrafitto teknikli seramikler tipik özellik haline gelmi tir. Aghand bölgesinde üretilen seramik örneklerinde genellikle arabesk zemin 320 Ülker Erginsoy, Türk Maden, s Gönül Öney, ran Selçuklular, s Sitare Turan Bak r, Slip Tekni inde Seramikler, Antik & Dekor, Say : 13, stanbul, 1991, s , 113.

235 226 üzerinde tek hayvan figürleri i lenmi tir. Bu örneklerde renkli s rlar figürün d na ta mamaktad r. Buna kar l k Anadolu da ve Suriye de bulunan örneklerde renkli s rl sat hlar genellikle konturlar n d na ta maktad r. 323 ran dönemi lüster teknikli seramiklerinde kaç an av hayvanlar, ku lar ve cennet sembolü olan tavus ku lar görülen hayvan figürleri aras ndad r. Bu teknikteki Washington D.C. Freer Gallery of Ard da bulunan Hüsrev ve irin le ilgili sahnenin yer ald tabakta at figürünün ko umu ve e eri oldukça detayl verilmi tir ve at n gövdesindeki iri süs benekleri, Orta Asya göçebe sanat etkisini göstermektedir. 324 Freer Gallery of Art da bulunan minai teknikli bir tabakta ran Sasani hükümdar Behram Gru u ve Hinli sevgilisi Sapinad ile Arap köleleri ve sekiz hizmetkâr n gösteren sahnede yürür durumda, iri bir fil figürü bulunmaktad r. Filin üstünde sahnedeki figürlerden Sapinad oturmaktad r. ran dönemi süslemelerinde arslanla mücadele eden kral figürlerine de rastlanmaktad r. 325 Çe itli el sanatlar nda taht koruyan arslan figürleri oldukça yayg nd r. 326 Bazen at figürleri, ay, güne, gezegenler, burçlar ile ilgili kompozisyonlarda kullan lm lard r. Burçlar temsil eden arka arkaya dizili atl figürlere rastlanmaktad r. 327 Birbirini kovalayan, kaç an tav an, keçi, gazel gibi hayvanlar ran Selçuklu el sanatlar nda tasvir edilmi lerdir. Hayvan figürleri genellikle bir bordür halinde ve tabiat sembolize eden sarma klar veya dallar aras nda bulunmaktad r. Bu tipteki bir örnek 13. yüzy la tarihlendirilen Ke an yap m, lüster teknikli bir sürahidir. Freer Gallery of Art ta bulunan eserin gövdesinde birbirini kovalayan vah i hayvanlar hareket halinde gösterilmi lerdir Gönül Öney, Bir Grup, s Gönül Öney, Selçuklu Seramik Sanat nda, s lhan Özkeçeci, Zaman A anlar ( IX. Yüzy la Kadar Türk Sanat ), HMS Grup Sanat Dizisi: 001, stanbul, 2004, s Gönül Öney, Anadolu Selçuklu Mimarisinde, s Gönül Öney, Büyük Selçuklu, s Gönül Öney, ran Selçuklular, s.129.

236 227 Hayvan figürlü bir ba ka örnek yüzy la tarihlendirilen, Tareq Rajab Museum da bulunan, lüster teknikli, tek renk ile dekorlu tabakt r. Taba n yüzeyinde iri bir ku figürü bulunmaktad r. Bu örnek d nda ayn müzede bulunan, slip teknikli ve 10. yüzy la tarihlendirilen çok renkli büyük bir kâsede gövdeleri daire eklinde beneklerle dolgulu biri di erine oranla oldukça büyük gösterilmi at benzeri hayvan ile onun hemen üzerinde bulunan arslan benzeri bir hayvandan olu an örnek, yine slip teknikli, Ni apur yap m, 10. yüzy la tarihlendirilen çok renkli büyük bir kâsenin yüzeyinde görülen deve figürü ve tek renkli, slip teknikli yine 10. yüzy la tarihlendirilen kartal figürlü bir kâse bulunmaktad r. 329 Geç dönem ran seramiklerinde de çe itli hayvan figürlerine rastlanmaktad r. Bunlar aras nda 14. yüzy la ait bir kavanoz üzerinde bulunan iri bir ku figürü 330, 17. yüzy la tarihlendirilen bir tabak üzerinde görülen geyik figürü 331, yine 17. yüzy la tarihlendirilen bir tabak üzerinde görülen geyik benzeri hayvan çiftlerinin bulundu u örnek 332 gibi çe itli örnekler yer almaktad r. Tareq Rajab Museum da bulunan, yüzy la tarihlendirilen, Safavi dönemi, mavi-beyaz bir kâse üzerinde de hareket halinde gösterilmi geyik figürleri bir di er geç dönem ran seramik örne idir. 333 Katalogda bulunan geç dönem ran örnekleri üzerinde görülen hayvan figürleri de genellikle hareket halinde gösterilmi lerdir. Örneklerde görülen hayvan figürleri aras nda en fazla kullan lm olan çe itli ku (Bkz. F.80-88a-91a- 96b ) ve tavusku u (Bkz. F.88a-91d) figürleridir. Hayvanlar tek ba lar na gösterilmi (Bkz. F ) olmalar n n yan s ra insan figürlerinden olu an kompozisyonlar içinde de gözükmetedirler (Bkz. F ). Örneklerde görülen di er hayvan figürleri aras nda tav an (Bkz. F.81 88), bal k(bkz. F.87), at (Bkz. F.89), y lan (Bkz. F.91b), ay (Bkz. F.99) ve keçi (Bkz. F.86 90) benzeri hayvanlar bulunmaktad r. 103 katalog numaral örnekte görülen insan n elindeki b çak, buradaki hayvan n olas l kla bir kurban ya da av hayvan oldu unu göstermesi nedeniyle dikkat çekici bir örnektir. 329 Geza Fehervari, Ceramics of the Islamic, s.47,51, Örnek çin Bkz. Arthur Lane, Later Islamic, Resim: Örnek çin Bkz. Arthur Lane, Later Islamic, Resim: 54 b. 332 Örnek çin Bkz. Arthur Lane, Later Islamic, Resim: 81 b. 333 Geza Fehervari, Ceramics of the Islamic, s.283.

237 Fantastik Figürler Bizans Dönemi Dü sel bir âlemde ya ad na inan lan ve gerçek dünyada ya ayanlara bereket, bolluk getiren baz durumlarda iyilik veya kötülük getirici oldu una inan lan çe itli varl klar n sanat eserleri üzerinde görülen biçimleri fantastik figür olarak geçmektedir. Bu dü sel varl klar baz örneklerde, farkl canl lar n birle mesinden olu urken, baz örneklerde ise, do ada bulunan esas ekillerinden uzakla lmas ya da canl lar n vücut uzuvlar n n a r ekilde abart lmas sonucu olu turulmu lard r. 334 Bizans sanat nda görülen insan ba l, ku gövdeli fantastik figürler Selçuklu sanat ndaki örnekleri ile benzer ekildedir. Chersonese den Leningrad Hermitage Müzesi nde bulunan bir kulplu sürahinin üzerinde yer alan çift harpiler ve Rice nin koleksiyonunda bulunan parça üzerinde bulunan harpi figürleri bunlara örnek olarak verilebilir. 335 Hermitage Müzesi nde bulunan ve 13. yüzy la tarihlendirilen sürahi üzerinde, sgrafitto tekni inde yap lm, stilize edilmi arka arkaya iki harpi figürü bulunmaktad r. Figürlerin gövdelerinde stilize çizgiler, kanatlar nda uçlar nda volutla son bulan k vr mlar bulunur. Çekik badem gözlü, yanaklar nda ben benzeri dövmeler bulunan harpiler, üç dilimli taca sahiptirler. Bu görünü leri ile harpi figürleri Kubadabad Saray çinilerinde görülen örneklere benzemektedirler. Kubadabad da lüster ve s ralt tekniklerinde görülen bu figürler Bizans örne inde sgrafitto tekni inde yap lm lard r. Ancak Anadolu Selçuklu örneklerinden olan ve özel bir koleksiyonda bulunan, Tarsus tan gelme tabak üzerinde görülen harpi figürü de sgrafitto tekni inde yap lm benzer bir parçad r yüzy l sonu ile 13. yüzy l ba na tarihlenen sgrafitto teknikli bir kâsenin yüzeyinde görülen sfenks ise Bizans fantastik figürlü örneklerinden bir di eridir. Kab n ortas n kaplayan 334 Candan Ülkü, XIII. Yüzy l Türk Sanat nda Baz Fantastik Figürler, Halk Kültürü, stanbul, 1984 / 2, s Örnek çin Bkz., Gönül Öney, Bizans Figürlerinde, Resim: Gönül Öney, Bizans Figürlerinde, s

238 229 bu sfenksin yüzü arkaik tiplidir. Kanatlar n iki yana açm olan sfenksin boyun k sm bal k pulu, gövdesinin arka k sm ise gözya damlas eklinde bezeklidir Anadolu Selçuklu Dönemi Gerçek dünyada bulunmayan, insanlar n Tanr ile ili ki kurmada kendilerini güçsüz hissettikleri noktalarda, zorluklar n üstesinden gelip Tanr ile ili kiler kurabileceklerine inand klar, kendi dü sel yarat lar olan ve genellikle farkl varl klar n vücut bölümlerinin birle mesinden olu an fantastik figürlere Anadolu Selçuklular döneminde s kl kla rastlanmaktad r. Bu dönemde kullan lan sfenks, grifon ve harpi figürleri Ön Asya, Ege- Akdeniz etkili olarak, ejderler ise, Uzak Do u etkili olarak Selçuklu sanat nda görülmektedir. 338 Selçuklular, do aüstü güçlerine inand klar fantastik figürleri, kale, kervansaray gibi yap larda, koruyucu olarak da türbelerde kullanm lard r. Örnek olarak Diyarbak r kalesi ta kabartmalar nda görülen çift ba l kartal ve kanatl aslanlar ehri kötülüklerden korurken, Kayseri Karatay Han n taç kap s nda bulunan siren çifti, yolcular koruyucu ve onlara u ur getirici figürler olarak kullan lm lard r. 339 Anadolu Selçuklular çe itli fantastik figürleri tasvir ederken yüz hatlar nda insan figürlerinde kullan lan emay uygulam lard r. 340 Anadolu Selçuklu dönemine ait, sadece Malatya Meliki Kayser ah n sikkelerinde görülen, baz örneklerde atl avc kompozisyonlar nda fantastik bir figür olan, ba gövdesine oranla daha büyük ve gövdesi ortadan dü ümlü ejder figürleri görülmektedir. 341 Sikkeler d nda kale, han, saray, darü ifa yap lar nda da görülen ejder figürleri genellikle çift olarak 337 Demetre Papanikola Bak rtz, (Ed.), Byzantine Glazed, Örnek: 54, s Selçuk Mülayim, De i imin Tan klar, s , Gönül Öney, Selçuklu Figür, s Selçuk Mülayim, De i imin Tan klar, s Adil Özme, Anadolu Selçuklu, s.440.

239 230 ya da arslan ve sfenkslerin kuyruk, çift ba l kartallar n ise kanat uçlar nda ba k s mlar ile görünürler. Kabartmalarda görülen ejderlerin gövdeleri dü ümler olu turarak uzan r ve her iki uçta birer ba la son bulur. Ba lar profildendir ve sivri kulakl, iri gözlü, aç k a zl, sivri di li, çatal dilli, d a do ru helezoni k vr ml çenelidir. Ba lardan biri gövdeyi s r r durumdad r. Esas ba k sm nda çift ayak ve dü ümlerle biten kanat bulunur. Konya Kalesine ait üç ta kabartmada, Kayseri Karatay Han n eyvan cephesinde, Ahlat mezar ta lar nda, Konya Alaeddin Saray alç lar nda, Burdur Susuz han cephesinde, Kubadabad Saray çinilerinde bu tipte ejder figürlerine rastlanmaktad r. Gök kubbenin idaresi ve ahengi, y ld zlar n dönü ümü bu ejder figürlerine ba l d r. 342 Cizre Ulu Camii nin bronz kap tokmaklar nda bulunan kuyruk k s mlar kartal ba eklinde sonlanan ve üst k sm nda ise y rt c memeli bir hayvan ba bulunan, ba lar d a dönük ejder ikilisi ejderli kompozisyonlar aras nda önemli bir örnektir. 343 Uzun vücutlu ejder figürlerinin genellikle, iki ba lar, kanatlar, pullu vücutlar, vücutlar n n ortas nda da dü ümleri bulunmaktad r. Dü ümlenen vücutlar S biçiminde k vr larak kendini s ran bir ba ile son bulmaktad r. 344 Orta Asya aman inançlar n n etkisiyle kullan lan bu figürler ahenk, hareket, kâinat, gökyüzü, burç, iyilik, karanl k, kötülük kavramlar n kar lamaktad rlar. 345 Anadolu Selçuklu yap lar nda ve mezar ta lar nda görülen ejder figürleri ifa, bolluk, bereket, kötü ruhlardan korunma gibi inançlar sembolize etmektedir. Adana Arkeoloji Müzesi nde bulunan bir ta üzerinde de ejderle mücadele eden süvari figürü bulunmaktad r. Küçük ve büyük olmak üzere iki dü ümlü olan ejder aç k a zl, dili sarkm ekilde, iri gözlü ve iki ayakl d r. Bu tipteki ejder ile mücadele sahnelerinden baz lar ; Türk slam Eserleri Müzesi nde bulunan 2902 envanter numaral stuk kabartma, stanbul Arkeoloji Müzesi nde slâmi sikkeler seksiyonunda bulunan 1068 envanter numaras ile kay tl ve üzerinde süvarinin bir ejderi öldürme an n gösteren sikke, Topkap Saray Müzesi nde 2/1792 envanter numaras ile kay tl ve ava u ur getirece ine inan lan çelik ayna üzerinde bulunan ejder figüründen olu maktad r. 346 Ejder figürleri baz örneklerde gövdesindeki dört ayak ile timsah, 342 Gönül Öney, Selçuklu Figür, s Selçuk Mülayim, De i imin Tan klar, s Candan Ülkü, XIII. Yüzy l, s erare Yetkin, Baz Selçuklu s Özden Süslü, Figürlü Bir Ta Üzerine Dü ünceler, Arkeoloji Sanat Tarihi Dergisi, Say : III, Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yay nlar zmir, 1984, s

240 231 baz örneklerde kanat ile kartal, baz örneklerde de ayakl veya ayaks z y lan gibi gösterilmi tir. Bo a, kartal, aslan gibi hayvanlar ile birle en ejder figürleri çift olduklar durumlarda gökyüzü ve evrenin simgesi, düzen vericisi durumunda olurlar. 347 Kubadabad Saray kaz lar nda bulunan sekiz kö eli y ld z biçimindeki bir çini üzerinde de, çift ba l, a zlar aç k, sivri di li, ejderler bulunmaktad r. Selçuklu sanat nda görülen ejder figürleri Do u gelene inin üslupla m bir devam niteli indedir. Orta Asya da bulunan y lan ve ejder kültü slâmi inançlar do rultusunda Selçuklu sanat nda varl n sürdürmü tür. 348 Selçuklu dönemine ait çiniler üzerinde de sfenks 349, grifon, siren, ejder gibi fantastik figürler bulunmaktad r. Bu örneklerden özellikle, sirenlerin ba lar nda Selçuklu sultanlar n n ba lar ndakilere benzeyen taclar yer al r. Bu efsanevi hayvanlar n vücut ve kanat k s mlar nda bulunan benekler Orta Asya etkisini göstermektedir. 350 Ölünün ruhunu koruyan ve hayat a ac n bekleyen bu fantastik yarat klar, aman kültürü ile ilgili inan lar yans tmaktad rlar. 351 Sirenlerin ölen ki inin ruhunu di er dünyaya ta d klar na inan lmaktad r. Kubadabad Saray çinilerinde tek ya da bal k figürleriyle birlikte görülmektedirler. 352 Siren, ku ba l, kad n gövdeli koruyucu bir varl kt r. Harpi (Bkz. F ) ise, kad n gö sü ve ba na, akbaba pençelerine sahip ölüm ile ilgili bir figürdür. 353 Anadolu Selçuklu sanat nda ta, alç, ah ap, madeni eserler üzerinde harpi figürleri s kl kla görülmektedir. Örnek olarak, Konya da K l ç Arslan Saray alç kabartmalar, stanbul Türk ve Eserleri Müzesinde bulunan bir çekmecenin madalyonlar etraf nda bulunanlar verilebilir. Bunlar d nda yüzy la tarihlendirilen s rl tabaklar üzerinde de harpi figürleri görülmektedir. Günümüzde Bat Berlin Staatliche Museum un slâm Eserleri bölümünde 347 Rüçhan Ar k, Kubad Âbâd da, s Mehmet Önder, Yeni Bulunan Selçuklu Devri Ejder Figürleri, Kültür ve Sanat, Y l : 2, Say : 4, Ankara, 1976, s. 14, Çiniler üzerinde görülen sfenks figürlerine örnek için Bkz. Gönül Öney, Anadolu Selçuklu Saray, s erare Yetkin, Anadolu da Türk, s Gönül Öney, Selçuklu Figür, s Ahmet Çayc, Anadolu Selçuklu, s Ya ar Çoruhlu, Türk Mitolojisinin, 2000, s. 132.

241 232 bulunan taba n göbek k sm nda, Londra British Museum un slâm Eserleri bölümünde bulunan yayvan bir taba n merkezinde de harpi figürü bulunmaktad r. Kubadabad Saray nda bulunan çini örnekler üzerinde de görülen harpi figürlerinin ba k s mlar genellikle kad n ba na benzemektedir. Ba lar nda taç bulunan figürlerin, taclar n n alt ndan omuzlara kadar saçlar dökülmektedir. Gövdeleri dolgun bir güvercin gövdesi eklinde olan figürlerin kanatlar k sad r. Bu k sa kanatlar bazen gövdeye biti ik bazen, aç lm veya gövdeden yükselmi durumdad r. 354 Kubadabad saray na ait çini örneklerde görülen insan ba l, ku gövdeli harpi, adalet ve himayeyi, dragon figürü ise uzun ömür, sa l k ve bereketi sembolize etmektedir. 355 Harpi ve sfenks figürlerinin ikisi de, zay flara yard m ve adaleti temsil ederler. 356 Gövdesi aslan, ba insan eklinde olan, kanatl sfenkslerin yüzleri dolgun, badem gözlü ve küçük a zl d r. Baz örneklerde yanaklar nda benler görülen sfenksler uzun ya da k sa saçl olabilirler. Çe itli ba l klara sahip olan bu fantastik figürler ön ayaklar ndan birini gö üs hizas na çekip kald rm, arka ayaklar ndan birini ise, ileri bir ad m atm durumda, kuyruk k s mlar n ayaklar aras nda öne do ru k vr lm durumda görünürler. Kubadabad Saray nda bulunan y ld z biçimindeki bir çininin üzerinde görülen sfenksin kuyruk k sm ise, ejder ile sonlanmaktad r. 357 Metropol tan Sanat Müzesinde bulunan, Kubadabad saray na ait oldu u dü ünülen ve 13. yüzy la tarihlendirilen minai teknikli alt genin içinde bulunan y ld z biçimli çininin ortas nda görünle sfenks figür de bir ba ka örne i olu turmaktad r. 358 Aslan vücutlu, kartal nkini and ran kulakl ba l, kanatl bir fantastik figür olan grifon ise, güçlü bir hayvand r. Kubadabad buluntular aras ndaki y ld z biçimindeki bir çininin yüzeyinde k vr k dallar ve yapraklar aras nda ba n geriye çevirmi, küçük kanatlar n gövdesinin üzerinden ç kartm, büyük kanatlar n ise yay eklinde k v rarak gövdeden yukar ya kald rm, kuyru unu arka ayaklar aras na uzatm bir grifon figürü bulunmaktad r. 354 Mehmet Önder, Kubâd Âbâd Saray Harpi ve Simurg lar, Türk Etnografya Dergisi, Say : X, (1967), Türk Tarih Kurumu, Ankara, 1968, s Mehmet Önder, Selçuklu Devri Kubad-âbâd, s Mehmet Önder, Selçuklu Çini Sanat n n Zengin Repertuar Kubad-Abad, Antika, Haziran Çini Özel Say s, M s rl Yay nlar, Cilt: 3, Y l: 3, Say : 27, stanbul, 1987, s Rüçhan Ar k, Kubad Âbâd da, s Mine Timur, Metropol tan Sanat Müzesi ndeki Türk Çini ve Seramikleri, Antika, M s rl Yay nlar, Cilt: 3, Y l: 3, Say : 28, stanbul, 1987, s. 24.

242 233 Ayn kaz buluntusu kare formlu bir çininin yüzeyinde ise, yuvarlak madalyonlar olu turan eritler içerisinde Farsça yaz lar bulunmaktad r. Bu yaz l eritler küçük daire ilmekler yaparak madalyonlar olu turmaktad r ve bunlar n içinde sfenks, grifon gibi fantastik figürler bulunmaktad r. 359 Grifonlar gö ü, tan a ar n, ilim, kuvvet gibi anlamlar ta maktad r. 360 Selçuklu sanat nda az olarak kullan lan bir di er gerçek d varl k melek figürleridir. H ristiyan dünyas ndan esinlenerek ortaya konan bu melek figürlerinden biri, Konya Kale Kap s n çevreleyen ve günümüzde nceminareli Medrese Müzesinde sergilenen ehri koruyucu melek çiftidir. Üç dilimli tacl, kaftanl, uzun örgülü saçl d rlar. 361 Kanatl iki figür ko maktad r. Belden yukar lar cepheden, kol ve bacaklar yandan gösterilen figürlerin vücut yap lar erkek eklindedir, ancak örgülü saçlar n n olu u cinsiyetsiz varl klar olduklar n göstermektedir. çten uzun kollu tirazl gömle i olan figürlerin bel k sm nda bir ku ak bulunmaktad r. Uzun kollu cepkenleri, d a do ru k vr lan yaka ve etekleri bulunan figürlerin belden a a s n alvar örtmektedir. 362 Çift ba l olarak kullan lan kartal 363 figürleri de fantastik varl klard r. Anadolu Selçuklu armalar, güç sembolü ve hayat a ac n taçland ran bu çift ba l kartal figürleri, sivri kulakl, k vr k gagal, iri pençeli, yelpaze kanatl, yelpaze ya da bal k kuyru u eklinde kuyrukludurlar. Baz örneklerde kuyruk k s mlar ve kanatlar ejder ba lar veya hilal motifleri ile birle mektedir. Bey ehir Kubadabad Saray çinilerinde ve Konya Alaeddin Saray alç lar nda görülen çift ba l kartallar nazar, t ls m gibi durumlardan saray, ehri ve sultan koruyan yarat klard r. 364 Bu çift ba l kartallar I. Alaeddin Keykubad döneminde Selçuklu devletinin ve hanedanl n simgesi olmu lard r. 365 Kartal figürleri baz örneklerde kar n kar na baz lar nda ise, s rt s rta verilmi lerdir. 366 Çift ba l kartal figürlerinin sa a ve sola 359 Rüçhan Ar k, Kubad Âbâd da, s. 38, Ya ar Çoruhlu, Türk Mitolojisinin, 2000, s Gönül Öney, Selçuklu Figür, s Selçuk Mülayim, De i imin Tan klar, s Çiniler üzerinde görülen çift ba l kartal figürlerine örnek için Bkz. Gönül Öney, Anadolu Selçuklu Saray, s Gönül Öney, Selçuklu Figür, s ANON M, Alâeddin in Lambas, s Gönül Öney, Anadolu Selçuklu Mimarisinde, s.41.

243 234 dönük her iki ba nda sivri kulaklar, yuvarlak gözleri, k vr k gagalar bulunmaktad r. Kanatlar ve bacaklar iki yana do ru aç k duran bu figürlerin bacak adaleleri belirgindir. Kuyruk k s mlar gövdeye hilal biçiminde bir ba la ba lanmaktad r. 367 Bu örnekler d nda farkl malzeme gruplar üzerinde görülen baz fantastik figürler ise unlard r; Elaz Müzesi nde bulunan 12. yüzy l sonuna tarihlendirilen, s rs z bir küpün gövdesi üzerinde ince, uzun a zl, uzun boyunlu ve kuyruklu, dar gövdeli, ko ar vaziyette bir mitolojik hayvan figürü bulunmaktad r. Bu figür Orta Asya figürlerindeki ko ar durumdaki hayvanlara benzemektedir. 368 Konya Ta Eserler Müzesi nde bulunan bir ta kabartman n üzerinde görülen kanatl at figürü hâkimiyet sembolüdür yüzy la tarihlendirilen, Topkap Saray Müzesinde bulunan madeni aynan n arka yüzeyinde bulunan fantastik figürlerden sfenks rumi kanatl d r. Figürün saçlar iki yana ayr lm t r. Damla ya da ok ucu eklindeki tepelikli bu saç biçimi Selçuklu insan figürlerinde fazla rastlanmayan bir görüntüdür. 370 Günümüzde Konya Karatay Müzesinde bulunan ve 1254 envanter numaras ile kay tl sgrafitto teknikli bir tabak parças n n üzerinde ise insan ba l ve ba nda üç dilimli tac bulunan bir siren figürü görülmektedir Osmanl Dönemi Selçuklu sanat nda görülen fantastik figürler, geni bir inanç sisteminin etkisi ile ortaya ç karken, Osmanl döneminde giderek azalan bu figürler yerine geometrik formlar ve bitkisel bezemelere b rakm ve onlara geli me imkân sunmu tur. Bu durumda efsanevi yarat klar n yeri farkl süsleme konular taraf ndan doldurulmu tur. 372 Yinede az olmakla birlikte Osmanl dönemi seramik objeleri üzerinde baz fantastik figürlere rastlanmaktad r. 367 Candan Ülkü, XIII. Yüzy l, s smail Aytaç, Türkiye Müzelerindeki Selçuklu-Artuklu Dönemi ( Y.Y) Süslemeli S rs z, Seramikleri, Dr. Mehmet Önder e Arma an Milli Kültür Ara t rmalar, Kültür Bakanl Yay nlar / 1888, Kültür Eserleri Dizisi / 186, Ankara, 1996, s erare Yetkin, Baz Selçuklu, s Selçuk Mülâyim, Selçuklu konografisinde, s Seval Usta, Selçuklu Çini, s Selçuk Mülayim, De i imin Tan klar, s.163.

244 235 Osmanl sanat nda klasik ça biçimlendiren ah Kulu ekolündeki örneklerde arslan, kaplan, fil, geyik, tav an, gibi hayvanlar, sülün, turna gibi ku lar n yan s ra ejderha, zümrüdü anka ku u gibi fantastik figürlerde sevilerek i lenen figürler aras nda olmu tur. Ana motif olarak kullan lan ejder figürü suyun, bollu un, güçlülü ün, erdemlili in, koruma ve güvencelerin simgesi olarak kullan lm t r. 373 Mavi-beyaz seramik örneklerinden znik buluntulu bir parça üzerinde ejder figürü görülürken, yine znik buluntulu bu kez k rm z mercan renkli bir örne in üzerinde ejder figürünün yan nda küçük bir ku figürü bulunur yüzy lda görülen ye il zeminli kaplar n yüzeyinde mitolojik hayvanlar ile birlikte mitolojik olmayan hayvan figürlerine rastlanmaktad r. Ko an köpekler, geyikler, tav anlar, ördekler aras nda ka nan maymunlar, arslanlar ve boynuzlu y lanlar, simurg ve harpi figürleri bulunmaktad r. Bu tipteki örnekler aras nda 16. yüzy l n sonlar na tarihlendirilen, Hamburg da Kunst und Gewerbe Müzesinde bulanan ma rapa yer almaktad r. Ma rapan n yüzeyinde maymun, aslan gibi figürlerin aras nda harpi figürü görülmektedir. Yine 16. yüzy l n sonuna tarihlendirilen biri British Museum da bulunan kâse, di eri Calouste Gulbenkian Foundation Museum da bulunan tabak üzerinde benzer ekilde kar l kl iki siren figürü bulunmaktad r. 375 Kâsede bulunan siren figürlerinin etraf nda çe itli hayvanlar bulunurken, bu hayvanlar tabak örne inde a z kenar n n etraf nda görürüz. znik seramiklerinde hayvan figürlerinin fantastik figürler ile birlikte gösterilmi olmas Balkan maden i lerinde görülen do aüstü üsluba ba lanm t r ve znikli seramik ustalar n n maden i lerindeki sahnelerden etkilendi i dü ünülmektedir. Baz fantastik figürlerin Osmanl seramiklerinde görülmesinin sebebi ise bunlar n u urlu say lmas ve bir bezeme al kanl ndan dolay yap lmas ndan kaynaklanmaktad r. 376 Kütahya seramik örneklerinde görülen melek figürleri ve kerubinler fantastik figürler aras ndad rlar. 377 Özellikle ask süslerinin üzerinde görülen seraphin figürleri ayr ca fincan, 373 Atanur Meriç, Hayvan Figürlü, s Emel Turan, Anadolu da Türk, s Nurhan Atasoy- Julian Raby, znik Seramikleri, s Sitare Turan Bak r, Osmanl Hayvan, s Oktay Aslanapa, Osmanl Devri, s.8.

245 236 testi gibi çe itli objeler üzerinde de görülmektedir (Bkz. F ). H ristiyan kiliselerinde kullan lan bu ask süslerinin üzerleri seraphin denilen alt kanatl meleklerle süslenmektedirler. Seraphinler s cakl k, derinlik, yak c l k, ar nma ve karanl klar n da lmas gibi güçlere sahiptirler ran Grubu ran dönemine ait lüster teknikli seramiklerde saray ile ilgili sahnelerde koruyucu ve güç verici olduklar na inan lan sfenks, siren, kanatl arslan gibi do aüstü yarat klar betimlenmi tir. 379 Minai teknikli örnekler üzerinde de tahta güç veren, sultana, saraya, av partilerine t ls ml ve koruyucu etkisi olan sfenks ile siren figürlerine rastlanmaktad r. 380 Sfenks figürlerine yüzy l ran sanat nda avla ilgili sahnelerde, avc lar n etraf nda bir bordür olu turur ekilde, taht sahnelerinde ise, taht bekleyen bekçiler olarak çok s k rastlanmaktad r. 381 Lizbon Gülbenkian Koleksiyonunda bulunan, Rey kenti yap m, minai teknikli 13. yüzy l n ba na tarihlendirilen bir kâsede tahta oturan sultan, mahiyeti ve tavusku lar n n bulundu u ortadaki kompozisyonun etraf n sfenks figürleri çevrelemektedir. Londra, British Museum da bulunan, Rey yap m, minai tekni inde ve 13. yüzy l n ba na tarihlendirilen avlanan avc lar, av öleninde e lenen saray soylular n gösteren tabakta, kompozisyonun alt nda ava u ur getirdi ine inan lan iki sfenks figürü bulunmaktad r. Sfenks figürünün görüldü ü bir di er örnekte, Washington D.C. Freer Gallery of Art ta bulunan minai teknikli 13. yüzy l taba d r. Çalg çalarak e lenen sarayl figürlerinin alt nda ve üstünde saray koruyan sfenks figürleri bulunmaktad r yüzy la tarihlendirilen bir Büyük Selçuklu tabak parças n n üzerinde de birbirinden a açlar ile ayr lm iki sfenks figürü bulunmaktad r. Moskova da Eastern People s Art Müzesi ndeki bir eser üzerinde bulunan sfenkslerin ba l klar ve haleleri dikkat çekicidir. Bir di er Büyük Selçuklu dönemi fantastik figürlü örnek ise, Metropolitan of Art ta bulunan 13. yüzy l, s ralt boyama teknikli kulplu 378 Laure Soustiel, Osmanl Seramiklerinin, s Gönül Öney, Selçuklu Seramik Sanat nda, s Gönül Öney, Büyük Selçuklu, s Gönül Öney, ran Selçuklular, s Gönül Öney, Büyük Selçuklu, s

246 237 sürahi üzerindeki figürlerdir. Sürahinin gövdesinde simetrik olarak yerle tirilmi iki sfenks figürüne rastlanmaktad r. Ayr ca sfenksler d nda bitkisel bezeme dolgulu zeminde siren ve taz figürleri bulunmaktad r Seval Usta, Selçuklu Çini, s

247 DE ERLEND RME 4.1. nsan Figürlerinin Tipolojisi Katalog No:3 Katalog No: 22 Katalog No: 14 Katalog No: 5 Katalog No: 6 Katalog No: 29

248 239 Katalog No: 7 Katalog No: 8 Katalog No: 9 Katalog No: 17 Katalog No: 18 Katalog No: 10

249 240 Katalog No: 20 Katalog No: 4 Katalog No: 16 Katalog No: 19 Katalog No: 23 Katalog No: 15

250 241 Katalog No: 11 Katalog No: 11 Katalog No: 21 Katalog No: 12 Katalog No: 13 Katalog No: 65

251 242 Katalog No: 66 Katalog No: 79 Katalog No: 89 Katalog No: 89 Katalog No: 89 Katalog No: 89

252 243 Katalog No: 102 Katalog No: 102 Katalog No: 102 Katalog No: 102 Katalog No: 99 Katalog No: 99

253 244 Katalog No: 88 Katalog No: 88 Katalog No: 90 Katalog No: 90 Katalog No: 90 Katalog No: 101

254 245 Katalog No: 101 Katalog No: 94 Katalog No: 94 Katalog No: 98 Katalog No: 98 Katalog No: 85

255 246 Katalog No: 96 Katalog No: 96 Katalog No: 92 Katalog No: 91 Katalog No: 93 Katalog No: 91

256 247 Katalog No: 100 Katalog No: 100 Katalog No: 100 Katalog No: 100 Katalog No: 95 Katalog No: 95

257 248 Katalog No: 84 Katalog No: 84 Katalog No: 104 Katalog No: 103 Katalog No: 103 Katalog No: 103

258 249 Katalog No: 105 Bizans dönemine ait olabilece i dü ünülen üç örnek üzerinde rastlanan insan figürlerinden biri m zrakl süvari figürüdür. Di er insan figürü muhtemelen avla ilgili olan bir sahnede yer almaktad r. Bizans dönemine ait olabilecek bir ba ka eserde ise, profilden gösterilmi erkek figürünün boyun ve ba k sm görülmektedir. Büyük Selçuklu dönemine ait insan figürlü bir örnekte de süvari figürleri bulunmaktad r. Bizans dönemine ait olabilece i dü ünülen örnekteki tek figürlü kompozisyon anlay yerine, dört atl figürden olu an bir kompozisyon tercih edilmi tir. Her iki örnekte de figürlerin ba lar n n haleli olu u ortak noktad r. Büyük Selçuklu örne inde yüz çizgileri daha detayl verilmi tir ve figürler yuvarlak yüzlüdür. Anadolu Selçuklular dönemine tarihlendirilen örneklerde 11 katalog numaral örnek d nda, figürler tek olarak ya da yanlar nda bulunan hayvanlar ile gösterilmi lerdir. Figürler, yuvarlak yüzlü ve badem gözlüdürler. K yafet detaylar nda kollarda bulunan tirazlar ortak özellikleri aras ndad r. Elinde kadeh, bitki veya bir av hayvan n tutan, ayakta duran ya da ba da kurarak oturmu figürlere rastlanmaktad r. Olas l kla sava ç olan ve ellerinde z rh, kalkan tutan ya da k yafetleri sava ç k yafetlerini and ran figürler de eserler üzerinde yer almaktad r. Birden fazla insan n bulundu u tek Anadolu Selçuklu örne i olan 11 katalog numaral eserde ise, biri erkek di eri kad n iki figür ile ba k sm noksan olan üçüncü bir figüre rastlanmaktad r.

259 250 Katalogda bulunan örnekler aras nda znik ve Çanakkale grubunu olu turan eserlerde insan figürüne rastlanmaz ancak sadece, tavuk formlu bir Çanakkale örne inde insan ba kabartmas na rastlanmaktad r. Kütahya örneklerinden ikisinde insan figürü bulunmaktad r. Her iki örnekte de ayakta duran, günlük hayat n içinden, tek kad n figürleri bulunurken, figürler stilize yüz çizgilerine sahiptirler. Geç döneme tarihlendirilen ran örneklerinde di er dönemlerden farkl olarak birden fazla figürün bulundu u kalabal k ve hareketli kompozisyonlar bulunmaktad r. Figürler genellikle çe itli bitkiler ile belirginle tirilmi bir do a içerisinde görülmektedirler. Bazen yanlar nda çe itli hayvan figürleri bulunan figürler ayakta gösterildikleri gibi, dizlerinin üzerinde yere oturmu vaziyette de gösterilmi lerdir. Figürler çe itli ba l klara sahiptirler. Erkek figürleri aras nda b y kl ve sakall olanlar na rastlanmaktad r. nsan figürlerinin, hayvan figürleri ile beraber görüldü ü kompozisyonlar ise olas l kla av ile ilgili sahnelerdir. nsan figürleri baz örneklerde dans ederken, baz örneklerde ise bir müzik aletini çalarken veya kar s nda duran ki i ile sohbet ederken, oldukça gerçe e uygun bir ekilde gösterilmi lerdir. Figürlerin vücut yap lar n n ve yüz ifadelerinin di er dönemlere ait örneklere göre gerçekçi olarak verilmi olmas bu örneklerin geç döneme ait örnekler oldu unu göstermektedir. Bir di er geç döneme ait insan figürlü eser, Uzakdo u örne i olan üzerinde gözleri oldukça küçük olarak verilmi, elleri gö üs hizas nda birle tirilmi figürler bulunan 105 katalog numaral kâsedir.

260 Hayvan Figürlerinin Tipolojisi Katalog No: 51 Katalog No: 50 Katalog No: 3 Katalog No: 5 Katalog No: 7 Katalog No: 7

261 252 Katalog No: 1 Katalog No: 2 Katalog No: 52 Katalog No: 53 Katalog No: 27 Katalog No: 28

262 253 Katalog No: 32 Katalog No: 46 Katalog No: 40 Katalog No: 36 Katalog No: 45 Katalog No: 35

263 254 Katalog No: 25 Katalog No: 26 Katalog No: 34 Katalog No: 48 Katalog No: 48

264 255 Katalog No: 43 Katalog No: 10 Katalog No: 22 Katalog No: 31 Katalog No: 42 Katalog No: 30

265 256 Katalog No: 41 Katalog No: 44 Katalog No: 37 Katalog No: 38 Katalog No: 39 Katalog No: 49

266 257 Katalog No: 49 Katalog No: 49 Katalog No: 20 Katalog No: 24 Katalog No: 55 Katalog No: 54

267 258 Katalog No: 56 Katalog No: 57 Katalog No: 58 Katalog No: 64 Katalog No: 75 Katalog No: 74

268 259 Katalog No: 67 Katalog No: 68 Katalog No: 69 Katalog No: 73 Katalog No: 70 Katalog No: 72

269 260 Katalog No: 71 Katalog No: 78 Katalog No: 76 Katalog No: 77

270 261 Katalog No: 79 Katalog No: 88 Katalog No: 96 Katalog No: 97 Katalog No: 96 Katalog No: 96

271 262 Katalog No: 80 Katalog No: 88 Katalog No: 83 Katalog No: 91 Katalog No: 100 Katalog No: 91

272 263 Katalog No: 91 Katalog No: 81 Katalog No: 81 Katalog No: 91 Katalog No: 91 Katalog No: 91

273 264 Katalog No: 88 Katalog No: 87 Katalog No: 81 Katalog No: 81 Katalog No: 90 Katalog No: 96

274 265 Katalog No: 86 Katalog No: 100 Katalog No: 100 Katalog No: 103 Katalog No: 99 Katalog No: 99

275 266 Katalog No: 89 Katalog No: 82 Katalogda bulunan örnekler içersinde yer alan hayvan figürleri aras nda en çok görülen çe itli ku figürleri olmu tur. Bizans dönemi ve Kütahya örnekleri aras nda rastlanmayan ku figürlerine di er dönemlere ait pek çok örnek üzerinde rastlanmaktad r. Tavusku u ve kartal en çok görülen ku türleri aras ndad r. Ku figürleri genellikle tek olarak görülmektedir. Baz örneklerde insanlar n yan nda bulunan bu ku lar n kar l kl olarak görüldü ü örnek Anadolu Selçuklu dönemine tarihlenen 48 katalog numaral eserdir. Bir di er benzer kompozisyon ise, 54 katalog numaral örnekte görülmektedir. Erken ran örneklerinde görülen ku lar iri gövdeli ve profilden gösterilmi lerdir. Ku figürlerinin en yo un görüldü ü dönemi olu turan Anadolu Selçuklular dönemine ait örneklerde ku lar gerçekçi görünümlü, çok fazla hareketlilik belirtisi sunmayan figürlerdir. Milet i i teknikli ku figürlü üç örnekte de ku lar hareketli bir biçimde, uçar durumda veya bir yere konmu ekilde gösterilmi lerdir. znik örneklerinin geç dönemini olu turan k rm z mercanl iki örnekte bulunan ku figürleri ise oldukça zarif bir ekilde gösterilmi lerdir. Ba lar geriye do ru dönük durumdaki ku figürleri bulunduklar taba n orta zeminini doldurmaktad r. Çanakkale dönemine ait örneklerde görülen ku figürleri ise, oldukça stilize bir görünüme sahiptirler. Tek ba na görülen ku lar n yan s ra çift olarak duran ku figürlü örneklere de rastlanmaktad r. Bu ku lar bazen bir mimariye bazen de bir a ac n dal na konmu durumda gösterilmi lerdir. Geç ran örneklerinde görülen ku figürleri ise, oldukça hareketli ve gerçekçi bir üslupta betimlenmi lerdir. Ku lar genellikle uzun ve sivri gagal d rlar. Katalogda bulunan örnekler üzerinde görülen bir di er hayvan figürü ise, bal kt r. Toplam 7 adet bal k figürlü örnek bulunmaktad r. Bunlardan ikisi kesin olmakla, birlikte 3 adedi Anadolu Selçuklular dönemine tarihlendirilen sgrafitto teknikli örneklerdir.

276 267 Örneklerden birinde tek, di er ikisinde ise iki bal k figürü bulunmaktad r. Üç örnekte de bal klar n vücutlar n pul pul gösteren bezemeler görülmektedir. Kütahya örneklerinden birinde seraphin figürlerinin aras nda oldukça stilize bal k figürleri bulunmaktad r. Bunlar d nda bal k figürlü iki eser Çanakkale grubu örnekleri aras nda yer al rken, di er bir bal k figürü geç ran dönemine ait bir dip parças üzerinde görülmektedir. Çe itli dönemlere ait bal k figürlü örnekler aras nda en gerçekçi görünüme sahip olan örnekler Anadolu Selçuklular dönemi örnekleridir. Bizans dönemine tarihlenen bir örnek ile Anadolu Selçuklular dönemine ait bir di er örnek üzerinde aslan figürüne rastlanmaktad r. Ayr ca pek çok fragman üzerinde hareket halinde gösterilmi aslan benzeri hayvanlara ait ancak sadece ayak k s mlar görülebilen figürler bulunmaktad r. Anadolu Selçuklu örneklerinde tav an gibi av hayvan olabilecek hayvan figürlerine de rastlanmaktad r. At figürüne 4 tane örnek üzerinde rastlanmaktad r. Bunlardan üçünde at n binicileri de üzerindedir. Ancak Anadolu Selçuklular periyoduna dâhil edilen bir örnekte at n sadece ayaklar görülebilmektedir ve at n hareket halinde oldu u anla lmaktad r. Di er eserler s ras yla Bizans oldu u dü ünülen bir örnek ile Büyük Selçuklu ve geç ran örnekleridir. Tüm örneklerde atlar n hareket halinde oldu u hatta geç ran örne inde aha kalkm durumda oldu u görülmektedir. Çanakkale dönemi örnekleri aras nda iki eser üzerinde gerçekçi görünüme sahip zürafa figürlerine rastlanmaktad r. Ayr ca Çanakkale dönemi örnekleri aras nda at ba l ve tavuk biçimli figür formunda örneklerde yer almaktad r. Figür formundaki iki örne e geç dönem ran örnekleri aras nda da rastlanmaktad r. Bunlar fil ve ku figürleridir. Geç ran örnekleri aras nda keçi, tav an, ay, ar gibi çe itli hayvanlara da rastlanmaktad r. Bunlar oldukça hareketli ve gerçekçi gösterilmi figürlerdir.

277 Fantastik Figürlerin Tipolojisi Katalog No: 33 Katalog No: 47 Katalog No: 61 Katalog No: 61 Katalog No: 63 Katalog No: 62

278 269 Katalog No: 59 Katalog No: 60 Katalog No: 64 Katalog No: 105 Anadolu Selçuklular dönemine tarihlenen biri dip parças, di eri tabak olan iki eser üzerinde fantastik figüre rastlanm t r. Her iki eser üzerinde de insan yüzlü, ku gövdeli harpi figürü bulunmaktad r. Fantastik figürlü di er örnekler Kütahya dönemine ait dört ayr seramik ask ve bir fincan üzerinde görülmektedir. Seramik ask lar üzerinde stilize insan yüzlü ve alt kanatl, seraphin figürleri bulunmaktad r. Fincan üzerinde de bu kez kanatlar bulunmayan seraphin figürleri yer almaktad r. Her iki döneminde fantastik figürlerinin yüzleri insan figürü eklinde yap lm t r. Ancak Anadolu Selçuklular dönemine tarihlenen örneklerdeki fantastik figürlerin yüzleri gerçe e daha uygunken, Kütahya örneklerinde yüzler 63 katalog numaral örnek d nda oldukça stilizedir. 105 katalog numaral örnek üzerinde de insan figürlerinin yan nda, belden yukar s yanlar ndaki insanlar ile benzer yüz çizgilerine ve k yafetlere sahip,

279 270 ancak gövdelerinin alt k sm uzun kuyruklu bir hayvan eklinde olan fantastik figürler bulunmaktad r.

280 271 SONUÇ stanbul Arkeoloji Müzeleri Çinili Kö k Koleksiyon unda bulunan figürlü seramikleri konu olarak alan bu çal mada, müze envanterine kay tl çe itli dönemlere ait toplam 105 adet eser incelenmi tir. Büyük bir ço unlu unun müzeye geli yeri belli olmayan örnekler üzerinde çe itli insan ve hayvan figürleri ile fantastik figürler görülmektedir. ncelenen Bizans, Selçuklu ve Osmanl örneklerinde insan figürlerinde ya ayr m pek fazla belirgin olmazken geç dönem ran örneklerinde bu fark daha belirgin durumdad r. Di er dönemlere ait örneklerde insan figürlerinin duygular n belirten yüz ifadeleri görülmezken, geç ran örneklerinde insan figürlerinin yüzlerinde ifadeler belirgin durumdad r. ran örneklerinde figürlerin di er dönemlere göre gerçe e daha uygun verilmi olmas geç dönem örnekleri olduklar n kan tlayan bir durum olmu tur. Bizans, Selçuklu ve Osmanl dönemi örneklerinde insan figürlerinin bulunduklar zemin detayl olarak gösterilmemi tir. Ancak geç ran örneklerinde figürlerin bulunduklar ortam genellikle bir do a ortam olup, geri planda bulunan mimari ö eleri ile birlikte detayl olarak verilmi tir. Bizans, Selçuklu ve Osmanl dönemlerine ait örneklerde figürler genellikle tek olarak gösterilmi ken, ran örneklerinde kalabal k kompozisyonlara yer verilmi tir. Hayvan figürleri hemen hemen her dönemde hareketli bir ekilde gösterilirken, genellikle tek ba na duran hayvan figürlerinin d nda, özellikle geç ran örneklerinde birden fazla hayvan n görüldü ü kompozisyonlara da rastlanmaktad r. Genel olarak gerçekçi çizgilerle verilen hayvan figürleri, Çanakkale örneklerine bak ld nda oldukça stilize bir üslup kazanm t r. Koleksiyonda en s k görülen hayvan figürü ku lar olmu tur. Çal ma kapsam na al nan müze koleksiyonu bünyesinde znik grubu figürlü örnekleri aras nda toplam be adet eser yer al rken, örneklerin tümünde ku figürlerine rastlanmaktad r. Asl nda çe itli hayvan ve insan figürlerinin de betimlendi i bu dönem örnekleri znik te yap lan kaz lar sunucunda tespit edilmi tir. Ancak eserlerin farkl müze ve koleksiyonlarda bulunmalar nedeniyle çal ma kapsam nda bulunan eserler üzerinde farkl figürlere rastlan lmam t r. Fantastik figürlere ancak üç döneme ait örneklerde rastlanm t r. Anadolu Selçuklular, Kütahya ve bir tanesi Uzakdo u örne i olan eserlerde görülen fantastik figürlerin hepsinde ortak bir özellik olarak yüz çizgileri insan eklinde verilmi tir.

281 272 Katalogda kalabal k bir grubu olu turan Anadolu Selçuklu dönemine ait örnekler ile Kubadabad Saray buluntusu çe itli seramik eser ve çini örne i üzerinde yer alan insan figürlerinin yüz ve duru biçimleri aras nda benzerlikler bulunmaktad r. Ay yüzlü, badem gözlü figürler, Kubadabad örneklerinde oldu u gibi kimi zaman ba da kurarak oturmakta, kimi zamanda elinde bir bitki, kadeh ya da av hayvan tutmaktad rlar. Katalogda yer alan tav an, bal k, aslan, tavusku u ve çe itli ku figürleri de Kubadabad örneklerinde s kl kla kullan lan hayvan figürleri olmu lard r. Çal man n kapsam n olu turan tüm bu örneklerden yola ç karak farkl dönemler ve co rafyalarda, üretilmi olan seramik eserler üzerinde yer alan insan ve hayvan figürleri ile fantastik figürlerin bezeme amaçl kullan lan unsurlar n ba l calar aras nda yer ald sonucuna ula abiliriz. Birçok sanat alan nda oldu u gibi seramik eserler üzerinde de görülen figürler, bizlere tarihsel süreçlerdeki, insanlar n giyim ku am zevkleri, ya am biçimleri, toplumsal statüleri, ya ad klar co rafyay ve bu co rafyada ya ayan hayvanlar tan tmas aç s ndan önem ta maktad r. Baz örneklerde görülen fantastik figürler sayesinde de insanlar n iç dünyalar n, inançlar n ve beklide korkular n ke fetmi olabiliriz. Çünkü bu fantastik figürler insanlar n kendilerini güçsüz hissettikleri durumlarda, iç dünyalar nda olu turup, güçlerine inand klar dü sel varl klard r. Özetle birçok teknikten örne in bir arada bulundu u koleksiyon, çok geni co rafyalardan toplanarak bir araya gelmi ve farkl zamanlarda müze kay tlar na al nm eserlerden olu tu u için en göze çarpan özelli i çe itlili i olmu tur.

282 273 FOTO RAF VE Ç Z M L STES 1. Kâse, Katalog No: 1, Foto raf No: 1, Çizim No: 1, s Kâse, Katalog No: 2, Foto raf No: 2, Çizim No: 2, s Kapak, Katalog No: 3, Foto raf No: 3, Çizim No: 3, s Tabak, Katalog No: 4, Foto raf No: 4, Çizim No: 4, s Kap, Katalog No: 5, Foto raf No: 5a-5b, Çizim No: 5a-5b, s Testi / Sürahi, Katalog No: 6, Foto raf No: 6, Çizim No: 6, s Küp Parças, Katalog No: 7, Foto raf No: 7, Çizim No:, s Küp A z Parças, Katalog No: 8, Foto raf No: 8, Çizim No: 8, s Tabak Parças, Katalog No: 9, Foto raf No: 9, Çizim No: 9, s Kâse, Katalog No: 10, Foto raf No: 10, Çizim No: 10, s Tabak, Katalog No: 11, Foto raf No: 11, Çizim No: 11, s nsan Yüzlü Kulp, Katalog No: 12, Foto raf No: 12, Çizim No: 12, s Kad n Heykelci i, Katalog No: 13, Foto raf No: 13, Çizim No: 13, s Kâse, Katalog No: 14, Foto raf No: 14, Çizim No: 14, s Dip Parças, Katalog No: 15, Foto raf No: 15, Çizim No: 15, s Dip Parças, Katalog No: 16, Foto raf No: 16, Çizim No: 16, s Dip Parças, Katalog No: 17, Foto raf No: 17, Çizim No: 17, s Kap Parças, Katalog No: 18, Foto raf No: 18, Çizim No:18, s Kap Parças, Katalog No: 19, Foto raf No: 19, Çizim No: 19, s Kâse, Katalog No: 20, Foto raf No: 20, Çizim No: 20, s Kapak, Katalog No: 21, Foto raf No: 21, Çizim No: 21, s Kâse, Katalog No: 22, Foto raf No: 22, Çizim No: 22, s Kâse, Katalog No: 23, Foto raf No: 23, Çizim No: 23, s Süzgeç, Katalog No: 24, Foto raf No: 24, Çizim No: 24, s Kâse, Katalog No: 25, Foto raf No: 25, Çizim No:25, s Kâse, Katalog No: 26, Foto raf No: 26, Çizim No: 26, s Dip Parças, Katalog No: 27, Foto raf No: 27, Çizim No: 27, s Sehpa Parças, Katalog No: 28, Foto raf No: 28, Çizim No: 28, s Küp, Katalog No: 29, Foto raf No: 29a-29b, Çizim No: 29, s Kap Parças, Katalog No: 30, Foto raf No: 30, Çizim No: 30, s Kâse, Katalog No: 31, Foto raf No: 31, Çizim No: 31, s Dip Parças, Katalog No: 32, Foto raf No: 32, Çizim No: 32, s.55.

283 Dip Parças, Katalog No: 33, Foto raf No: 33, Çizim No: 33, s Dip Parças, Katalog No: 34, Foto raf No: 34, Çizim No: 34, s Kap Parças, Katalog No: 35, Foto raf No: 35, Çizim No: 35, s Kap Parças, Katalog No: 36, Foto raf No: 36, Çizim No: 36, s Dip Parças, Katalog No: 37, Foto raf No: 37, Çizim No: 37, s Dip Parças, Katalog No: 38, Foto raf No: 38, Çizim No: 38, s Kap Parças, Katalog No: 39, Foto raf No: 39, Çizim No: 39, s Kap Parças, Katalog No: 40, Foto raf No: 40, Çizim No: 40, s Dip Parças, Katalog No: 41, Foto raf No: 41, Çizim No: 41, s Hayvan Figürini, Katalog No: 42, Foto raf No: 42a-42b, Çizim No: 42a-42b, s Kâse, Katalog No: 43, Foto raf No: 43, Çizim No: 43, s Dip Parças, Katalog No: 44, Foto raf No: 44, Çizim No: 44, s Kap Parças, Katalog No: 45, Foto raf No: 45, Çizim No: 45, s Tabak, Katalog No: 46, Foto raf No: 46, Çizim No: 46, s Tabak, Katalog No: 47, Foto raf No: 47, Çizim No: 47, s Kâse, Katalog No: 48, Foto raf No: 48, Çizim No: 48, s Testi, Katalog No: 49, Foto raf No: 49, Çizim No: 49, s Tabak, Katalog No: 50, Foto raf No: 50, Çizim No: 50, s Tabak, Katalog No: 51, Foto raf No: 51, Çizim No: 51, s Dip Parças, Katalog No: 52, Foto raf No: 52, Çizim No: 52, s Dip Parças, Katalog No: 53, Foto raf No: 53, Çizim No: 53, s Dip Parças, Katalog No: 54, Foto raf No: 54, Çizim No: 54, s Dip Parças, Katalog No: 55, Foto raf No: 55, Çizim No: 55, s Dip Parças, Katalog No: 56, Foto raf No: 56, Çizim No: 56, s Tabak, Katalog No: 57, Foto raf No: 57, Çizim No: 57, s Tabak, Katalog No: 58, Foto raf No: 58, Çizim No: 58, s Seramik Ask, Katalog No: 59, Foto raf No: 59, Çizim No: 59, s Seramik Ask, Katalog No: 60, Foto raf No: 60, Çizim No: 60, s Seramik Ask, Katalog No: 61, Foto raf No: 61a-61b, Çizim No: 61a-61b, s Seramik Ask, Katalog No: 62, Foto raf No: 62a-62b, Çizim No: 62a-62b, s Seramik Ask, Katalog No: 63, Foto raf No: 63, Çizim No: 63, s Fincan, Katalog No: 64, Foto raf No: 64, Çizim No: 64, s Tabak, Katalog No: 65, Foto raf No: 65, Çizim No: 65, s Tabak, Katalog No: 66, Foto raf No: 66, Çizim No: 66, s.101.

284 Tabak, Katalog No: 67, Foto raf No: 67, Çizim No: 67, s Tabak, Katalog No: 68, Foto raf No: 68, Çizim No: 68, s Tabak, Katalog No: 69, Foto raf No: 69, Çizim No: 69, s Tabak, Katalog No: 70, Foto raf No: 70, Çizim No: 70, s Tabak, Katalog No: 71, Foto raf No: 71, Çizim No: 71, s Tabak, Katalog No: 72, Foto raf No: 72, Çizim No: 72, s Tabak, Katalog No: 73, Foto raf No: 73, Çizim No: 73, s Tabak, Katalog No: 74, Foto raf No: 74, Çizim No: 74, s Tabak, Katalog No: 75, Foto raf No: 75, Çizim No: 75, s At Ba l Testi, Katalog No: 76, Foto raf No: 76, Çizim No: 76, s At Ba l Testi, Katalog No: 77, Foto raf No: 77, Çizim No: 77, s At Ba l Testi, Katalog No: 78, Foto raf No: 78, Çizim No: 78, s Tavuk Biçimli Testi, Katalog No: 79, Foto raf No: 79a-79b, Çizim No:79a-79b, s Tabak, Katalog No: 80, Foto raf No: 80a-80b, Çizim No:80a-80b, s Tabak, Katalog No: 81, Foto raf No: 81, Çizim No: 81, s Fil Biçimli Kap, Katalog No: 82, Foto raf No: 82, Çizim No: 82, s Ku Biçimli Kap, Katalog No: 83, Foto raf No: 83, Çizim No: 83, s Matara, Katalog No: 84, Foto raf No: 84a-84b, Çizim No: 84a-84b, s Tabak, Katalog No: 85, Foto raf No: 85, Çizim No: 85, s Sürahi, Katalog No: 86, Foto raf No: 86a-86b, Çizim No: 86a-86b, s Dip Parças, Katalog No: 87, Foto raf No: 87, Çizim No: 87, s Vazo, Katalog No: 88, Foto raf No: 88a-88b-88c-88d, Çizim No: 88a-88b-88c-88d, s Vazo, Katalog No: 89, Foto raf No: 89a-89b-89c-89d, Çizim No: 89a-89b-89c-89d, s Vazo, Katalog No: 90, Foto raf No: 90a-90b-90c, Çizim No: 90a-90b-90c, s Vazo, Katalog No: 91, Foto raf No: 91a-91b-91c-91d, Çizim No: 91a-91b-91c-91d, s Sürahi, Katalog No: 92, Foto raf No: 92a-92b, Çizim No:, 92a-92b s Sürahi, Katalog No: 93, Foto raf No: 93a-93b, Çizim No: 93a-93b, s Sürahi, Katalog No: 94, Foto raf No: 94a-94b, Çizim No: 94a-94b, s Vazo, Katalog No: 95, Foto raf No: 95a-95b, Çizim No: 95a-95b, s Sürahi, Katalog No: 96, Foto raf No: 96a-96b, Çizim No: 96a-96b, s

285 Vazo, Katalog No: 97, Foto raf No: 97, Çizim No: 97, s Sürahi, Katalog No: 98, Foto raf No: 98a-98b, Çizim No: 98a-98b, s Vazo, Katalog No: 99, Foto raf No: 99a-99b-99c, Çizim No: 99a-99b-99c,s Ke kül Kab, Katalog No: 100, Foto raf No:100a-100b-100c-100d, Çizim No: 100a- 100b-100c-100d, s Vazo, Katalog No: 101, Foto raf No: 101a-101b-103c, Çizim No: 101a-101b-, s Bardak, Katalog No: 102, Foto raf No:102a-102b-102c-102d, Çizim No: 102a-102b- 102c-102d, s Vazo, Katalog No: 103, Foto raf No:103a-103b-103c, Çizim No: 103a-103b-103c, s Testi, Katalog No: 104, Foto raf No: 104, Çizim No: 104, s Kâse, Katalog No: 105, Foto raf No: 105, Çizim No: 105, s Kâse, (GRUBE, Ernest. J.,Islamic Pottery AD, Oxford, 1976, Resim: 42), s Kâse, (GRUBE, Ernest. J., Islamic Pottery AD, Oxford, 1976, Resim: 43), s Sürahi, (FEHERVAR, Geza., Ceramics of the Islamic World in the Tareq Rajab Museum, I. B. Tauris, London, 2000), s Küp Parças, (ATASOY, Nurhan., Selçuklu K yafetleri Üzerine Bir Deneme, stanbul Üniversitesi Sanat Tarihi Y ll, Say : IV, Malazgirt Zaferinin 900. Y ldönümü Özel Say s, , s , Resim: 4), s Küp Parças, (FEHERVAR, Geza., Islamic Pottery A Comprehensive Study Based On The Barlow Collection, London, 1973, Levha: 62a), s Kâse, (Anonim, Anadolu Medeniyetleri III Selçuklu / Osmanl, Avrupa Konseyi 18. Avrupa Sanat Sergisi, T.C. Kültür ve Turizm Bakanl, stanbul, 1983), s Vazo, (Anonim, Anadolu Medeniyetleri III Selçuklu / Osmanl, Avrupa Konseyi 18. Avrupa Sanat Sergisi, T.C. Kültür ve Turizm Bakanl, stanbul, 1983), s Kap Parças, (ÖNEY, Gönül., Samsat Kaz lar nda Yüzy l Serami i (Özet), 2. Ulusal El Sanatlar Sempozyumu Bildirileri Kas m, zmir, 1982, s , Resim: 4), s Tabak Parças, (BULUT, Lale., Samsat Ortaça Sgraffito ve Champlev Seramikleri, Pof. Dr. erare Yetkin An s na Çini Yaz lar, Sanat Tarihi Derne i Yay nlar : 1, stanbul, 1996, s , ekil: 4 / d), s.282.

286 Tabak, (ÖNEY, Gönül., Erken Dönem Anadolu Türk- slam Serami i ( Yüzy llar), Antika, Haziran Çini Özel Say s, M s rl Yay nlar, Cilt: 3, Y l: 3, Say : 27, stanbul, 1987, s ), s Tabak, (BAKIRTZI PAPAN KOLA, Demetra (Ed.).,Byzantine Glazed Ceramisc, The Art of Sgraffito, Edited: Athens, 1999, Levha: 58), s Kâse, (ATASOY, Nurhan - RABY, Julian., znik Seramikleri, TEB.Yay nlar, stanbul, 1989, Örnek: 760), s Seramik Ask, (B LG, Hülya., Suna ve nan K raç Vakf Koleksiyonu Kütahya Çini ve Seramikleri, Pera Müzesi, stanbul, 2005, Örnek, 53), s Tabak, (B LG, Hülya., Suna ve nan K raç Vakf Koleksiyonu Kütahya Çini ve Seramikleri, Pera Müzesi, stanbul, 2005.Örnek: 88), Tabak, (ANON M., 206. Müzayede, Osmanl Eserleri, De erli Antika ve Tablolar, Antik A.. Müzayede Organizasyon, Yöneten: Turgay Artman, stanbul, 2000), s At Ba l Testi, (SOUST EL, Laure., Osmanl Seramiklerinin Görkemi XVI. XIX. Yüzy l, Suna - nan K raç ve Sadberk Han m Müzesi Koleksiyonlar ndan, Vehbi Koç Vakf, Suna nan K raç Akdeniz Medeniyetleri Ara t rma Enstitüsü Yay n : 7, stanbul, 2000, Örnek: 153), s Kâse, (LANE, Arthur., Later Islamic Pottery Persia, Syr a, Egypt, Turkey, London, 1971, Resim: 62 b), s Kap, (LANE, Arthur., Later Islamic Pottery Persia, Syr a, Egypt, Turkey, London, 1971, Resim: 72 a), s Tabak, (FEHERVAR, Geza., Ceramics of the Islamic World in the Tareq Rajab Museum, I. B. Tauris, London, 2000, Örnek: 347), s Vazo, (FEHERVAR, Geza., Ceramics of the Islamic World in the Tareq Rajab Museum, I. B. Tauris, London, 2000, Örnek: 298), s.287.

287 278 EKLER F. 106, Victoria and Albert Museum Koleksiyonu ndan Ku Figürlü Kâse. F. 107 Victoria and Albert Museum Koleksiyonu ndan Geyik Figürlü Kâse.

288 279 F.108, Tareq Rajam Museum da Bulunan Süvari Figürlü Sürahi. F.109, Türk slam Eserleri Müzesi nde Bulunan nsan Figürlü S rs z Küp.

289 280 F.110, Victoria and Albert Museum da Bulunan nsan Figürlü Küp. F.111, Konya Ere li Müzesi nde Bulunan nsan Figürlü Kâse.

290 281 F.112, Türk ve slam Eserleri Müzesi nde Bulunan Hayvan Figürlü Vazo F.113, Samsat Kaz s Buluntusu Ku Figürlü Seramik Parças.

291 282 F.114, Yozgat Müzesi nde Bulunan Ku Figürlü Tabak Parças. F.115, stanbul da Özel Bir Koleksiyonda Bulunan Harpi Figürlü Tabak.

292 283 F.116, Atina, 1st Ephorate of Byzantine Antiquities Koleksiyonunda Bulunan Aslan Figürlü Tabak. F.117, Staaliche Museen Preussischer Kulturbesitz, Museum für Islamische Kunst Koleksiyonunda Bulunan Ku Figürlü Kâse.

293 284 F.118, Suna ve nan K raç Vakf Koleksiyonunda Bulunan Seraphin Figürlü Seramik Ask. F.119, Suna ve nan K raç Vakf Koleksiyonunda Bulunan nsan Figürlü Tabak.

294 285 F.120, Bal k Figürlü Yayvan Çanakkale Tabak. F.121, Sadberk Han m Müzesi Koleksiyonunda Bulunan At Ba l Testi.

295 286 F.122, Victoria and Albert Museum da Bulunan nsan Figürlü Kâse. F.123, Victoria and Albert Museum da Bulunan nsan Figürlü Kap.

296 287 F.124, Tareq Rajab Museum da Bulunan nsan Figürlü Tabak. F.125, Tareq Rajab Museum da Bulunan nsan Figürlü Vazo.