HUKUKA GİRİŞ ve HUKUKTA YÖNTEM

Transkript

1 HUKUKA GİRİŞ ve HUKUKTA YÖNTEM 1

2 HUKUK NEDİR TOPLUMSAL YAŞAMI DÜZENLEYEN ve DEVLET TARAFINDAN YÜRÜRLÜĞE KONULUP YAPTIRIMA BAĞLANAN KURALLAR BÜTÜNÜDÜR 2

3 TOPLUMSAL YAŞAMI DÜZENLEYEN DİĞER DAVRANIŞ KURALLARI Ahlak kuralları Din kuralları Örf ve adet kuralları (Gelenek Görenek Töre Kuralları) Görgü (nezaket) kuralları 3

4 HUKUK KURALLARINI DİĞER TOPLUMSAL DAVRANIŞ KURALLARINDAN AYIRAN ÖZELLİKLER Devlet tarafından konulmuş olup, yaptırıma bağlanmıştır Arkasında devletin örgütlü ve kurumlaşmış zorlayıcı gücü vardır. Onlara uyulması zorunludur. Genel ve Soyut;Normatif ve Etiktir Rasyonel (akılcı) ve değişkendir 4

5 HUKUK KURALLARINI DİĞER DAVRANIŞ KURALLARINDAN AYIRAN TEMEL ÖZELLİK: YAPTIRIM (MÜEYYİDE) Yaptırım Türleri: Ceza Tazminat Cebri İcra Geçersizlik (Hükümsüzlük) 5

6 Hukukun Çeşitli Anlamları Pozitif (yürürlükteki) hukuk İdeal Hukuk (olması gereken hukuk) Yazılı Hukuk (Mevzuat) Yazılı Olmayan Hukuk (Örf ve adet hukuku) 6

7 Hukukun Dalları Ulusal Hukuk Uluslararası Hukuk Maddi Hukuk Usul Hukuku Kamu Hukuku Özel Hukuk 7

8 HUKUKUN TOPLUMSAL İŞLEVİ (AMACI - HEDEFİ) Hukukun toplumda dirlik ve düzeni, huzur ve mutluluğu sağlama; toplumsal barış, hukuki güvenlik ve istikrarı gerçekleştirme ve koruma işlevi (amacı-hedefi) vardır 8

9 HUKUKUN DAYANDIĞI TEMEL DEĞERLER (Hukukun Sacayağını oluşturan değerler) Hukuk Düzeni (Hukuk Normları ve Uygulaması) ADALET, HUKUKİ GÜVENLİK ve YERİNDELİK temel değerlerine dayanmalıdır 9

10 ADALET Adalet Tanrıçası Themis ile kız kardeşleri Düzen ve Barış. Denkleştirici Adalet- Paylaştırıcı Adalet Sosyal Adalet. Hakkaniyet Kavramı 10

11 EŞİTLİK VE ADALET 11

12 Bir toplumun refah ve mutluluğunda değişik hususlar rol oynayabilir. Örneğin verimli topraklar, elverişli iklim, zengin doğal kaynaklar, ileri teknoloji gibi etmenler bir toplumun refah düzeyi ve mutluluğunda olumlu katkılar sağlayabilir. Fakat tek başına bunlar, toplumun gelişmiş bir toplum olması; insanların dirlik, düzen, huzur ve barış içinde, güvenli şekilde yaşayabilmeleri için yeterli değildir. Toplumun gelişmiş bir toplum olabilmesi için; ayrıca bilim, edebiyat, sanat, felsefe gibi alanlarda ileri bir seviyede bulunması gerekir. Bunun için de toplumu oluşturan bireylerin (en azından toplumun önemli bir çoğunluğunun) entelektüel düzeyinin yüksek olması da gerekir. 12

13 Ayrıca toplumun yarattığı ekonomik artı değerin hakça paylaşıldığı adil bir ekonomik sistemin, insanların özgürce yaşamalarını güvence altına alan demokratik bir siyasi düzenin ve (ekonomik veya fiziksel açıdan yahut zeka düzeyi yönünden) zayıf durumda olan bireyleri koruyup gözeten, sosyal adalet ve sosyal sosyal güvenlik gibi sosyal devletin gereklerini sağlayan bir hukuk sisteminin kurulmuş olması da gelişmiş uygar bir toplum olabilmek için zorunludur. 13

14 Nihayet, toplumsal yaşamı düzenleyen hukuk düzeninin dini esaslara, donup kalıplaşmış dogmatik kurallara değil; akla,bilime, özgür düşünceye dayalı laik kurallara dayalı olması da toplumun gelişmesi ve ilerlemesi için olmazsa olmaz koşuldur. 14

15 HUKUKİ GÜVENLİK Bu ilke, hukukta istikrarın, kalıcılığın ve kararlılığın simgesidir.toplumda yaşayan insanların, hukuka ve adalete güvenmesi, hukuk kurallarının herkese eşit bir şekilde uygulanacağına olan haklı inançlarının korunması; hukuka aykırı davranan kişilerin kim olursa olsun yasalarda öngörülen yaptırımlara çarptırılacağına, adaletin tecelli edeceğine olan güvenin korunması; diğer yandan, hukuk kurallarına uygun davranan, yasalara saygılı bireylerin de kendilerini güvende hissetmesi, acaba başıma bir şey gelir mi, haksız suçlama ve soruşturmalara maruz kalıp, haksız yaptırımlara çarptırılır mıyım diye şüphe ve endişe duymaması anlamına gelir. Bir toplumu oluşturan bireylerin güven duygusu ile toplumun refah ve huzuru doğru orantılıdır. Hukuk normları ve yargı, hukuki ilişki ve uyuşmazlıklarda güveni sağladığı oranda, toplumda huzur ve refah seviyesi de o oranda artar. 15

16 YERİNDELİK Hukuk kuralları (ve bunların uygulanması niteliğinde olan yargı kararlarının), yararlılık, işlevsellik ve amaca uygunluk açısından en isabetli kurallar (ve kararlar) olmasını ifade eder. Hukuk kuralları (ve hukuk uygulaması), hukukun amacı olan dirlik ve düzeni sağlama, barış ve huzuru korumaya elverişliyse ve bu amaca (hedefe) varmak için seçilen yol (kural yada karar) ilgililer ve toplum için en az zararlı ve en çok yararlı yolsa; uygulanan kuralların ve verilen kararların isabetli ve yerinde olduğu söylenebilir ve böylelikle bu ilkeye uyulmuş 16 olur.

17 YÖNTEM (METOD) VE YÖNTEMBİLİM (METEDOLOJİ) KAVRAMLARI Yöntem, izlenecek yol anlamına gelir. Yöntembilim ise; bir hedefe varmak (bir amacı gerçekleştirmek) için takip edilecek yolların tümünü inceleyen bir bilim dalıdır. 17

18 HUKUKTA YÖNTEMBİLİM (HUKUK METODOLOJİSİ) Hukukta Yöntembilim; hukukun toplumsal işlevini yerine getirmesi, amacına (hedefine) ulaşabilmesi için izlenecek yolları inceleyen bilim dalıdır. Hukuk alanındaki faaliyetlerde izlenecek yol (yöntem-metod) belirlenirken hukukun toplumsal işlevi (amacı -hedefi) ve dayandığı temel değerler her zaman göz önünde bulundurulmalı; bu hedefe (amaca) ulaşmak için en uygun (en az zararlı ve en çok yararlı) yol izlenmelidir. 18

19 HUKUKUN KAYNAKLARI Genel olarak Yaratıcı kaynak Yürürlük kaynakları Bilgi kaynakları 19

20 YAZILI HUKUK KURALLARI KANUNLAR (dar anlamda): Anayasa ve diğer Yasalar Kanunların Anayasaya uygunluğu ve bunun denetlenmesi (iptal davası, Anayasaya aykırılık iddiasının def î olarak ileri sürülmesi) Genellik ve Süreklilik 20

21 DİĞER YAZILI KURALLAR Uluslararası Sözleşmeler (Anayasa m.90) Kanun Hükmünde Kararnameler Tüzükler Yönetmelikler 21

22 Kanunların (Hukuk Kurallarının) Uygulanması Genel olarak Kanunların yer itibariyle uygulanması Kanunların zaman itibariyle uygulanması Kanunların (hukuk kurallarının) niteliklerine göre uygulanması 22

23 Hukuk Kurallarının Niteliklerine Göre Uygulanması Özel Kural - Genel Kural Emredici Hukuk Kuralları Yedek Hukuku Kuralları Yedek Hukuk Kuralları: Tamamlayıcı Hukuk Kuralları Yorumlayıcı hukuk kuralları 23

24 HUKUKUN UYGULANMASINDA MANTIK KURALLARININ İŞLEVİ Amaçlanan Hedefe Ulaşmanın İki Koşulu: Şekil Bakımından Doğruluk Konu Bakımından Doğruluk Biçimsel Mantık ve Metodoloji 24

25 HUKUKUN UYGULANMASINDA ŞEKİL BAKIMINDAN DOĞRULUK: BİÇİMSEL MANTIK Düşünme Kuralları bakımından doğruluk : Doğru düşünmek, uygulanacak doğru kuralı bulup, doğru yorumlamak; uygulama alanını ve kapsamını doğru saptayıp, olaya doğru uygulamak Soyut ve Genel Hukuk Kuralının, Somut ve Özel Uyuşmazlığa uygulanması 25

26 HUKUKUN UYGULANMASINDA KONU BAKIMINDAN DOĞRULUK: HUKUK METODOLOJİSİNİN GEREKLERİNE UYGUNLUK Varılan Sonucun Adil, Hakkaniyete Uygun Ve Yerinde Olması Hukukun amacı olan toplumsal düzen ve barışı sağlama, hukuki güvenlik ve istikrarı gerçekleştirme ve koruma hedefine ulaşmaya elverişli olmalıdır. 26

27 KANUNUN SÖZÜYLE VE ÖZÜYLE UYGULANMASI Kanun hükümlerinin sözüyle uygulanması Düz anlam itibariyle uygulanması Zıt anlam (mefhumu muhalif) itibariyle uygulanması Atıf yoluyla uygulanması 27

28 KANUNUN ÖZÜYLE UYGULANMASI VE YORUM Hukuk kuralının özüyle uygulanması: Yorum Tanım ve genel açıklamalar Yorumun türleri Yorum metodları 28

29 Yorumun Tarihçesi Söze göre (lafzî) yorum metodu Sübjektif tarihî yorum metodu Objektif tarihî yorum metodu Objektif zamana uygun yorum metodu Serbest Yorum Metodu 29

30 Yorum Türleri Yasama Yorumu Bilimsel Yorum Yargısal Yorum 30

31 Yorum Metotları (Yöntemleri) Sözel (Lafzi) Yorum Tarihi Yorum Amaca Uygun (Teleolojik) Yorum Sistematik Yorum Anayasaya ve Hukukun Temel İlkelerine Uygun Yorum Zamanın İhtiyaçlarına Uygun Yorum 31

32 YAZILI OLMAYAN HUKUK : ÖRF ve ADET (GELENEK GÖRENEK-TÖRE) HUKUKU Tanımı Unsurları Maddi Unsur Manevi Unsur Hukukî Unsur 32

33 Örf ve Adet Hukukunun Rolü Yorumda Atıf yapıldığında kural içi boşlukların doldurulmasında Kanun (yazılı kural) boşluklarının doldurmasında Kanuna aykırı örf ve adet sorunu 33

34 HUKUKUN UYGULANMASINDA BOŞLUK KAVRAMI VE DEĞİŞİK ANLAMLARI Boşluk ve hukuk dışı alan Boşluk ve menfî çözüm (nitelikli susma) Boşluk ve kanunun yetersizliği Kural boşluğu - Kural içi boşluk (Kanun Boşluğu - Kanun içinde boşluk) Hukuk Boşluğu Kanun Boşluğu 34

35 Hukukun Uygulanmasında Boşluk Kural Boşluğu Kural İçi Boşluk Hukuk Boşluğu Kanun Boşluğu 35

36 Kanun Boşluğunun Türleri Bilinçli Boşluk Bilinçsiz Boşluk Açık Boşluk Örtülü Boşluk Gerçek boşluk -Gerçek olmayan boşluk 36

37 HUKUK BOŞLUĞUNUN DOLDURUMASI: HAKİMİN KURAL KOYMASI (HUKUK YARATMASI) Hakimin Kural Koymasının Koşulları Hakimin Kural Koyma Yöntemi Hakimin Yarattığı Hukukun Niteliği 37

38 Hakimin Hukuku Uygularken Bilimsel Görüşlerden ve Yargısal İçtihatlardan Yararlanması Genel olarak Bilimsel görüşler Yargısal İçtihatlar 38